SVEOBUHVATNA PROCЈENA STANJA UPRAVLJANJA OTPADOM …ec.europa.eu/environment/enlarg/pdf/pilot waste/Montenegro_mtn.pdf · sanitarne deponije. 3) Neka domaćinstva tek treba da budu

SVEOBUHVATNA PROCЈENA STANJA UPRAVLJANJA OTPADOM U JUGOISTOČNOJ EVROPI I BUDUĆE PERSPEKTIVE SEKTORA, UKLJUČUJUĆI MOGUĆNOST REGIONALNE SARADNJE U RECIKLAŽI ELEKTRIČNOG I ELEKTRONSKOG OTPADA

ZADATAK 1: NACIONALNA PROCJENA STANJA UPRAVLJANJA OTPADOM I MAPA PUTA ZA POBOLJŠANJE UPRAVLJANJA OTPADOM U CRNOJ GORI

Dr Dominic Hogg

Thomas Vergunst

Tim Elliott

Wim Van Breusegem

Costis Nicolopoulos

Chara Kotsani

Marijana Krivokapić

Olivera Miljanić

Jasminka Mikalački

Ivana Madžarević

12.01.2017. godine

Izveštaj za: Maja Mikosinska, Generalni direktorat za životnu sredinu Evropske komisije

Pripremili: Dr Dominic Hogg (Eunomia), Thomas Vergunst (Eunomia), Tim Elliott (Eunomia), Wim Van Breusegem (EMS), Costis Nicolopoulos (LDK), Chara Kotsani (LDK) i nacionalni eksperti Marijana Krivokapić, Olivera Miljanić,Jasminka Mikalački, Ivana Madžarević

Odobrio

………………………………………………….

Dr Dominic Hogg

(Direktor projekta)

Eunomia Research & Consulting Ltd 37 Queen Square Bristol BS1 4QS

United Kingdom

Tel: +44 (0)117 9172250 Fax: +44 (0)8717 142942

Web: www.eunomia.co.uk

Izjava o odricanju od odgovornosti

Informacije i stavovi sadržani u ovoj studiji pripadaju autoru(autorima) i ne odražavaju nužno zvanično mišljenje Komisije. Komisija ne garantuje tačnost podataka sadržanih u ovoj studiji. Ni Komisija niti bilo koji pojedinac u ime Komisije ne mogu se smatrati odgovornim za eventualno korišćenje informacija iz ovog dokumenta.

Eunomia Research & Consulting je posvetila dužnu pažnju pripremi ovog izveštaja kako bi osigurala da su sve prezentovane činjenice i analize precizne koliko je to moguće u okviru projekta. Međutim, nema obezbeđene garancije za prikazane informacije, i Eunomia Research & Consulting nije odgovorna za odluke ili aktivnosti preduzete na osnovu sadržaja ovog izvještaja.

http://www.eunomia.co.uk/

i

Rezime

E.1.1 Uvod

Ključni zadatak projekta Sveobuhvatna procjena stanja upravljanja otpadom u Jugoistočnoj Evropi i buduće perspektive sektora, uključujući mogućnost regionalne saradnje u reciklaži električnog i elektronskog otpada, finansiranog od strane Generalnog direktorata za životnu sredinu, i sprovedenog od strane konzorcijuma predvođenog Eunomia Research & Consulting Ldt. ,1, je razvoj Nacionalne procjene stanja upravljanja otpadom i Mape puta za postizanje ciljeva za poboljšanje upravljanja otpadom u Crnoj Gori.

Nacionalna procjena stanja upravljanja otpadom i Mapa puta su izrađeni pomoću pristupa od 13 faza. Faze su sljedeće:

Faza broj 1 – Izrada kriterijuma za procjenu (Odjeljak 3.1);

Faza broj 2 – Prikupljanje polaznih informacija i podataka (Odjeljak 3.2);

Faza broj 3– Priprema pregleda stanja u oblasti upravljanja otpadom (Odjeljak 3.3);

Faza broj 4 – Procjena rezultata koje je zemlja postigla (Odjeljak 3.4);

Faza broj 5 – Identifikacija pitanja (Odjeljak 3.5);

Faza broj 6 – Konsultacije o ključnim pitanjima (Odjeljak 3.6);

Faza broj 7 –Priprema Mape puta (Odjeljak 3.7);

Faza broj 8 – Definisanje redoslijeda odabranih mjera (Odjeljak 3.8);

Faza broj 9 – Analiza izvora finansiranja (Odjeljak 3.9);

Faza broj 10 –Dostavljanje nacrta Mape puta Evropskoj komisiji (Odjeljak 3.10);

Faza broj 11 –Konsultacije sa predstavnicima ministarstva (Odjeljak 3.11)

Faza broj 12 – Razmatranje na nacionalnoj radionici (Odjeljak 3.12);

Faza broj 13 – Priprema finalnih verzija mapa puta za pojedinačne zemlje (Odjeljak 3.13).

Više detalja o korišćenom pristupu u razvijanju Mapa puta je predstavljeno u odjeljku 3 glavnog izvještaja.

E.1.2 Nacionalna procjena stanja upravljanja otpadom

Nacionalna procjena stanja upravljanja otpadom za Crnu Goru ukazuje da, iako je neki napredak postignut u uvođenju zakona i poboljšanju planiranja za upravljanje otpadom, napredak ka ispunjavanju ciljeva postavljenih EU tekovinama o otpadu je spor.I dalje postoje značajni propusti u odnosu na različite ključne direktive kada je transpozicija u pitanju, mada naše shvatanje je da će transpozicija EU tekovina o otpadu u zakonodavstvo biti završena do kraja 2016. godine i da će ovo zakonodavstvo stupiti na snagu do kraja 2018. godine. Implementacija propisa i dalje predstavlja problem. Zakon o upravljanju otpadom nastoji da

1 Ostali partneri u konzorcijumu su EMS, LDK, and IVL.

ii

uspostavi određene principe Okvirne direktive o otpadu, ali hijerarhija upravljanja otpadom nije ispravno transponovana, niti joj je dat adekvatan značaj putem implementacije mjera.

Nedavno odobreni Državni plan upravljanja otpadom za period 2015.-2020.godine preduzeo je neke značajne korake u pravcu razvoja koherentnog pristupa upravljanju otpadom u Crnoj Gori, ali i postavlja pitanja u vezi sa odgovarajućimmjestom za odlučivanje u pogledu upravljanja otpadom.Crna Gora je mala zemlja u smislu količine otpada koji se generiše, ali postoje veliki djelovi zemlje koji su relativno slabo naseljeni, a koji bi zahtijevali dosta drugačiji pristup logistici i izboru vozila u odnosu na ostale dijelove zemlje. Različite situacije na terenu i njihov uticaj na izbor logistike ukazuju da je potrebno prilagoditi sistem lokalnim situacijama, a ne odabrati jedinu jedinstvenu shemu za čitavu državu. Slično tome je i izbor načina prikupljanja otpada, od čega će zavisiti i infrastruktura za tretman. Detalji Nacionalne procjene stanja upravljanja otpadom u glavnom izvještaju prikazani su od 4. do 15. odjeljka – svaki odjeljak istražuje različitu temu sistema upravljanja otpadom (npr. ključne organizacije koje su uključene u upravljanje otpadom, učinak regulatornog sistema, status planskih i strateških dokumenata, podatke o otpadu i infrastrukturu za upravljanje otpadom, i pristup produženoj odgovornosti proizvođača).

Ključna zapažanja uključuju sledeće:

1) Ministarstvo održivog razvoja i turizma (MORT) ulaže napore da osigura da opštine promjene svoj pristup za upravljanje otpadom na način koji zakoni predviđaju. Ukoliko MORT izradi strategiju i plan koji donose promjene na terenu, potrebno je da blisko sarađuje sa opštinama i drugim zainteresovanim stranama, kao i da razvije politike koje su pogodne za izazivanje promjena, a ne samo da koriste finansijske podsticaje kao pokretače promjena. Razočaravajuće je da takav ograničeni napredak postignut nakon izrade Strateškog master plana za upravljanje čvrstim otpadomna republičkom nivou, koji je razvijen uz podršku Evropske agencije za rekonstrukciju još 2004. godine. Razlog nije nedovoljna posvećenost malog ali posvećenog tima MORT, već odražava dominantne političke prilike, izostajanje odgovarajućih podsticaja i sprovođenja pripremljenih propisa.

2) U smislu deponijske infrastrukture, postoje dvije sanitarne deponije u zemlji izgrađene po, ili blizu, standarda EU. Ostale četiri su u različitim fazama projektovanja / potražnje finansijske podrške.2 Prema Izvještaju o sprovođenju Državnog plana upravljanja otpadom u 2013. godini, od ukupnog iznosa generisanog otpada, oko 30% otpada završi na neregulisanim deponijama, a oko 30% na neuređenim divljim deponijama. Ova nezadovoljavajuća situacija odraz je neodgovarajuće infrastrukture, posebno na sjeveru i sjevernom dijelu centralnog regiona, kao i nedostatak pravilne primjene u onim oblastima u kojima već postoje sanitarne deponije.

3) Neka domaćinstva tek treba da budu pokrivena formalnom uslugom sakupljanja otpada (11% ili otprilike toliko od ukupnog stanovništva), čime se pojačava problem nepravilnog odlaganja.

2 Ove predložene deponije izgradiće se u Nikšiću (lokacija Budoš), Herceg Novom (lokacija Duboki Do), Bijelo Polje (lokacija Čelinska kosa) i Berane (lokacija Vasov Do).

iii

4) Državni plan upravljanja otpadom snažno zalazi u domen lokalnih planova za upravljanje komunalnim otpadom (na primjer, utoliko što se čini da nastoji da u potpunosti odredi, na nacionalnom nivou, sistem za reciklažu). Kao što je već rečeno, geografska raznovrsnost sugeriše na to da će sistemi biti različiti širom zemlje, što će uticati na opcije i modele obrade.

5) Osim činjenice da ne postoji kompletan set planova upravljanja otpadom koji su usklađeni sa Državnim planom upravljanja otpadom (poslednji Nacionalni plan upravljanja otpadom navodi da je od 21 opštine, 13 opština izradilo plan upravljanja komunalnim otpadom u skladu sa propisima), najnoviji Državni plan upravljanja otpadom „pati” od brojnih nedostataka, uključujući i neke nedoslednosti između njegovih preporuka i dokaza koje predstavlja. Iako je, na primjer, spaljivanje opcija smatrana najmanje pristupačnom, to je zadržano kao opcija čija izvodljivosti će da se dodatno istražuje. Treba konstatovati i da bi u predviđenom sistemu sakupljanja visok nivo organskog otpada, najviše otpadaka od hrane, u rezidualnom otpadu, vjerovatno doveo do toga da on ne bude podesan za sagorijevanje. Potrebno je dodatno raditi na razumijevanju ove opcije i mogućnostima različitih šema sakupljanja.

6) Proces regionalizacije – koji je predviđen planom za 2004, ali nikad nije stvarno formalizovan - bio je sporiji nego što bi mnogi željeli: prostorno planiranje sada uzima maha, ali očekivanje da ono treba da identifikuje značajne projekte dovodi do zabrinutosti da će to dovesti do - kao i u drugim zemljama - prekomjerne investicije u tehnologije za tretman rezidualnog otpada.

7) Kapaciteti na državnom i lokalnom nivou pate od određenih nedostataka, pri čemu nedostaci na planu resursa i stručne kompetentnosti ukazuju na potrebu za jačanjem kapaciteta i obukama. Na lokalnom nivou postoji značajan jaz između trenutnog i potrebnog nivoa vještina i kompetencija.

8) Podaci o komunalnom otpadu su nepouzdani i nekonzistentni. Podaci o industrijskom otpadu su neodgovarajućeg kvaliteta. Mogućnostza mjerenje učinka ključnih ciljeva je ograničen pošto su podacinepouzdani iline postoje, a osnova za buduće projekcije je relativno slaba. Ovi nedostaci, koji se odnose na podatke o otpadu,prepoznati su u Državnom planu.

9) Generalno, implementacija prioriteta u skladu sa hijerarhijom otpada nije široko prisutna, iako je neki ograničen napredak postignut što se tiče reciklaže. Nedostaje osmišljen plan prevencije stvaranja otpada. Stope reciklaže ostaju na niskom nivou (gdje se moguodrediti- Izvještaj o sprovođenju iz 2013. godine ukazuje na stopu reciklaže od oko 2,7% u 2013. godini)3i neki ključni ciljevi ostaju da se uspostave. U nedostatku drugih mjera, nizak nivo troškova odlaganja koji najvjerovatnije preovladava u onim dijelovima zemlje gdje ne postoje sanitarne deponije, ne daje podstrek unapređenju upravljanja otpadom u skladu sa hijerarhijom.Postojeći projekti - i Državni plan - izgleda da su se pouzdali u sposobnost postrojenja „sekundarne reciklaže" da isporuče značajne količine materijala za reciklažu, uprkos nedostatku dokaza koji bi podržali taj stav,a koji dolaze iz postrojenja koja već postoje. Potrebno je pažljivije istražiti opcije za zasebno sakupljanje otpada.

3Izveštaj o sprovođenju Državnog plana za upravljanje otpadom u 2013. Godini.

iv

10) Za opštine povraćaj troškova je ključni problem. Ukoliko postojeći mehanizmi ne omogućuju potpun povraćaj troškova, tada su izgledi za veće tarifiranje u budućnosti prilično ograničeni. Pošto je moguće da usluge upravljanja otpadom već predstavljaju teretza javne finansije, postojaće jasno oklijevanje da se te usluge unaprijede ukoliko se procijeni da će to povećati deficit. Trenutni pristup, gdje JKP prikupljaju nadoknade, izgleda da nije najbolji, s obzirom na njihov ograničen kapacitet za uskraćivanje usluga (zbog njihove trenutne komunalne prirode).

11) Što se tiče ključnih direktiva o odgovornosti proizvođača, nekoliko uredbi je doneseno za posebne tokove otpada (uključujući i one pokrivene Direktivom o odgovornosti proizvođača), kao i jedna Uredba o plaćanju posebne naknade za otpad. Zajedno, međutim, mjere ne pokazuju da su sposobne da dostignu relevantne ciljeve odgovornosti proizvođača.Osim toga, relevantni propisi su često rasuti kroz niz dokumenata.

12) Upravljanje opasnim otpadom predstavlja problem s obzirom da nema dovoljno dostupnih postrojenja za tretman i skladištenje ove vrste otpada. U toku je projekat finansiran od strane Svjetske banke čiji je cilj da poboljša stvari na mjestima koja su istorijske lokacije za skladištenje / odlaganje opasnog otpada, i da identifikuje strateške lokacije za tretman i odlaganje opasnog otpada u budućnosti. Ovaj problem je prisutan u cijelom regionu obuhvaćenom ovom studijom.

Cjelokupna lista problema istaknuta od relevantnih subjekata strana može se pronaći u odjeljku 15 glavnog izvještaja.

E.1.3 Mapa puta

Alternativni načini rješavanja ovih problema su razmatrani kao sredstva za identifikaciju potencijalnih načina za postizanje održive prakse upravljanja čvrstim otpadom u Crnoj Gori. To je dovelo do seta identifikovanih preporuka, koje su se, zauzvrat, razvile u raspored mjera koje treba preduzeti (Slika E- 1). U daljem tekstu je diskutovano o ključnim preporukama koje su u suštini povezane sa sledećim problemima:

1) kontinuirano postojanje jeftinog neregulisanog načina odlaganja otada. 2) nizak nivo povraćaja troškova, kao i nedostatak volje, kod lokalnih političara, da se

implementiraju veće naknade za korisnike. 3) ograničen nivo znanja u vezi sa alternativnim načinima na koje otpad može biti

sakupljen ili se može sa njim upravljati. 4) činjenica je da će implementacija bolje usluge sakupljanja otpada koštati više, tako

da će postojati potreba da se povrate veći troškovi (gde subvencije za finansiranje nisu dostupne).

Ovi problemi su povezani i treba da se riješe na holistički način. Cilj je da se otvori sistem na takav način da implementacija sistema sakupljanja i, gdje je odgovarajuće, sistema tretmana može da se razvije u skladu sa implementacijom hijerarhije upravljanja otpadom i na način najbolje prilagođen za okolnosti u državi.

E.1.3.1 Pojašnjenje uloga

Prepoznajući različite tipove naselja u Crnoj Gori, kao i raznovrsnu gustinu naseljenosti i teren u zemlji, jasno je da usluge sakupljanja treba prilagoditi lokalnim okolnostima. Uloga Državnog plana, dakle, treba da bude da podrži lokalne različitosti, ali i da daje smjernice za

v

lokalne vlasti, gdje je potrebno. Nema smisla da Državni plan izabere jednu ili drugu uslugu sakupljanja otpada za zemlju u cjelini. Ima smisla da se Državnim planom uspostave ciljevi i / ili minimalni nivoi usluga za usluge sakupljanja otpada, sa jasnom namjerom da JKP odgovori na ovo na način koji najviše odgovara njihovim okolnostima.

O upravljanju rezidualnim otpadom, izgleda razumno da konstatujemo da, u ovom trenutku, ne postoji jasnoća (ne samo zato što je kvalitet podataka neodgovarajući, već zato što je priroda sistema za sakupljanje koji će se realizovati još nepoznata) o kapacitetu potrebnom za tretman rezidualnog otpada, ili prostornom rasporedu postrojenja. U Državnom planu se procjenjuju neke opcije za to, ali neizvjesnost u vezi ovoga dovodi do toga da je u ovom momentu teško opravdati investicije u kapitalno intenzivnija postrojenja za tretman rezidualnog otpada. Umjesto toga, fokus u pogledu dizajna usluga treba da bude na razvoju odgovarajuće infrastrukture za sakupljanje koja ima potencijal da pruži visoke stope reciklaže u budućnosti.

Iz ovih razloga, napravili smo sledeće preporuke:

1) U okviru Zakona o upravljanju otpadom potrebno je dodatno pojasniti nadležnosti za planiranje - koje odluke treba da budu preduzete na nacionalnom nivou, a koje na lokalnom nivou. Ovo je posebno važno u pogledu odluka koje se odnose na vrstu sistema za sakupljanje i onih koji se tiču lokacije i kapaciteta objekata različitih tipova.

2) Planiranje na regionalnom nivou (obuhvata više opština) treba da se bazira na dijeljenju zajedničkih interesa od strane opština umjesto od vrha ka dnu.

3) Državni plan treba veoma jasno da navede šta se očekuje na državnom nivou, i treba da ograniči svoje parametre ispitivanja na odgovarajuća sredstva na nacionalnom nivou.

E.1.3.2 Regulisanje odlaganja otpada

Činjenica da je još uvijek moguće odlaganje na nesanitarnim deponijama ne samo da direktno ugrožava životnu sredinu, već, u mjeri u kojoj se dozvoljava jeftino neregulisano odlaganje, ekonomski potkopava druge opcije upravljanja otpadom. Politička privlačnost niskih troškova odlaganja otpada je u tome da otkloni bilo kakav pritisak na povećanje naknade za domaćinstva koja se naplaćuje u svrhu povraćaja troškova. Iz toga slijedi da postoje bitne spone između pitanja adekvatnog regulisanja odlaganja, gradnje odgovarajuće infrastrukture za odlaganje i povraćaja troškova.

Preporučili smo niz mjera radi postizanja zatvaranja starih deponija i razvoja alternativnih pristupa tretmanu i odlaganju otpada.Takođe je važno da operaterima svih deponija ne bude samo dozvoljeno, nego da se zahtijeva od njih da utvrde odgovarajuće naknade koje pokrivaju njihove troškove, uključujući i troškove održavanja deponije nakon zatvaranja, u skladu sa Direktivom o deponijama. Minimalni zahtjevi treba da budu napisani u odgovarajućim propisima.

Neophodno je spriječiti stvaranje novih divljih deponija kontrolom prevoznika otpada i operatera takvih odlagališta (ukoliko je primjenjivo). Zakonom o upravljanju otpadom treba uzeti u obzir primjenu retrospektivnih kazni za ilegalno deponovanje / rad ilegalnih deponija. Ovo pokreće probleme u vezi sa kapacitetom kao što je diskutovano u odjeljku E.1.3.5.

vi

Konačno, a u skladu sa Državnim planom, predložili smo da bi pokrivenost domaćinstava nekom vrstom usluga sakupljanja otpada trebala da bude 100%, međutim trebala bi biti prilagođena za region. Ovo bi trebalo da smanji obim ilegalnog odlaganja otpada, koji se češće sreće u oblastima bez potpunog obuhvata sakupljanjem otpada.

E.1.3.3 Orijentisanje upravljanja otpadom na više nivoe hijerarhije

Određeni napredak je ostvaren u reciklaži ambalažnog otpada, iako ne postoji ništa što se može nazvati sistematskim korakom ka društvu orijentisanom ka većoj stopi reciklaže. Nedostatak napretka na lokalnom nivou ukazuje na to da postojeći zakoni i propisi ne daju dovoljno podsticaja za gradonačelnike i druge zvaničnike da implementiraju nove usluge za reciklažu.

U principu ne postoji nijedan razlog zašto zemlja poput Crne Gore ne bi imala visoku stopu reciklaže u budućnosti. Činjenica da je teren težak, ili da su neke oblasti rijetko naseljene, predstavlja izazov za projektovanje usluga, a ne jedan od potencijala: ako otpad treba da se sakuplja u svim takvim oblastima (a namjera je da se to učini), onda je pitanje kako najbolje prikupiti taj otpad kako bi se povećao učinak. Ovo nije pitanje na koje se ovdje može dati detaljan odgovor: umjesto toga, predložili smo mehanizme za podršku napredovanju u tom pravcu:

1) Preporučili smo uvođenje takse na otpad koji se šalje na nesanitarne deponije javnih komunalnih preduzeća. Država već ima namjenski račun na koji je opštine trebalo da uplaćuju 10 eura po toni za odlaganje otpada na nesanitarne deponije koje koriste JKP. Međutim, razumjeli smo da ove mjera do sada nije primjenjivana, što odražava zabrinutost u pogledu finansijske pristupačnosti. Međutim, ako se to najavi prije stupanja na snagu, ona JKP koja preduzimaju mjere na sprečavanju takvog odlaganja ne bi plaćala tu naknadu, dok bi se za JKP koja to ne rade iznos naknade vremenom povećavao, a ovakvo odlaganje postalo skuplje od ostalih načina upravljanja otpadom.

2) Nacionalni ciljevi treba da se sprovode na nivou lokalne samouprave (ili regiona gde više od jednog regiona sarađuje u ove svrhe), sa kaznama koje se primjenjuju kada ovi ciljevi nisu ispunjeni.

3) U nastojanju da se pomogne JKP, ima smisla da se postave minimalni standardi usluga za sakupljanje komunalnog otpada, koje treba ostvariti u određenom vremenskom periodu. Njih bi trebalo odrediti na osnovu toga kako stanovnici doživljavaju usluge, ne na osnovu detalja o pružanju usluga. Različiti vremenski periodi mogli bi se uzeti u obzir za urbane i ruralne opštine (prepoznajući da je pokrivenost sakupljanja već veća u urbanim nego ruralnim područjima, i da u ruralnim područjima, pokrivenost sakupljanjem je niska). Različiti minimalni standardi mogu biti postavljeni za različite tipove stanova, prepoznajući da će priroda infrastrukture za sakupljanje biti različita za pojedinačna domaćinstva od pristupa koji se koristi u visokim zgradama.

4) Postaviti minimalne standarde pružanja usluga za komercijalne objekte. Ovo će biti povezano sa zahtevima da komercijalni proizvođači sortiraju otpad jednom kada usluga bude uspostavljena.

5) Vrlo je vjerovatno da ima smisla formirati mrežu centara za reciklažu (reciklažnih dvorišta / reciklažnih ostrva) da bi se povećala pogodnost recikliranja. Pored toga, ovi

vii

centri treba da budu projektovani da olakšaju veću ponovnu upotrebu i pripremu za ponovnu upotrebu.

6) MaterijaIi za edukaciju i informisanje domaćinstava i preduzeća o reciklaži trebaju biti pripremljeni na državnom nivou, za pružanje informacija i podizanje svijesti. Cilj treba da bude stvaranje materijala koji se mogu prilagoditi za upotrebu na lokalnom nivou, kao i da daju konzistentnost poruka širom Crne Gore.

7) Bacanje smeća ima potencijal da utiče na turizam u Crnoj Gori, kao i na životnu sredinu. Uvođenjem šeme povraćaja depozita smanjiće se bacanje smeća. Isto važi i za uvođenje takse na kese za jednokratnu upotrebu i ostale proizvode za jednokratnu upotrebu. Prihod od ovih taksi mogao bi da se koristi za poboljšanje upravljanja otpadom u zemlji. Već postoji taksa na plastične kese, ali se ne naplaćuje prilikom prodaje potrošačima i njen iznos je relativno nizak.

8) Direktivu o industrijskim emisijama treba koristiti kao osnovu za prevenciju otpada, koliko je to moguće, na izvoru.

9) Za otpad od izgradnje i rušenja, pokrenuti dobrovoljne inicijative za rad sa velikim građevinskim firmama. Inicijativa bi mogla biti dopunjena sa upotrebom povratnih obveznica usklađenosti, povezanih sa planovima za upravljanje otpadom na lokacijama izgradnje.

10) MORT treba da pokrene program angažovanja svih opština, u cilju razvijanja zajedničkog duha u pristupu radu sa izazovima pravnih tekovina.

E.1.3.4 Povraćaj troškova

Ključni izazov koji se treba prevazići je da se osigura potpun povraćaj troškova kako upravljanje otpadom postaje skuplje.Ovo je jasno prepoznato, u kontekstu pravnih tekovinau cjelini, u strategiji MORT-a koja se bavi pravnim tekovinama.4Važno je da upravljanje otpadom bude na jakim finansijskim osnovama, tako da ne dovede do stvaranja deficita javnog sektora. Može se pretpostaviti da je problem troškova jedan od razloga zašto poboljšane usluge već nisu primjenjene. Mjere iznad su predložene da bi podstakle opštine da djeluju. Ako žele da djeluju bez finansijskog deficita, onda problem povraćaja troškova treba da bude riješen.

Pitanje povraćaja troškova može se raščlaniti na dva pitanja - stepen naplate svih naknada i visina naknada. Što se tiče prvog, što manje ljudi plaća, to više za tu uslugu moraju da plate drugi. Postojeći zakon u Crnoj Gori propisuje da naplatu naknada za upravljanje otpadom u svim opštinama moraju da vrše JKP. Time se, međutim, otežava osiguranje nivoa naplate, s obzirom na poteškoće na koje JKP nailaze sa neurednim platišama.

Što se tiče iznosa naknade, na nekim od nacionalnih radionica se čulo da bi stanovništvo možda prihvatilo više iznose ako bi mogli da vide primjetno poboljšanje kvaliteta usluga. Stoga bi moglo biti logično, taktički gledano, povećati iznos naknada istovremeno sa najavljivanjem ili uvođenjem promjena na planu usluga.

4 MORT (2016) Nacionalna strategija sa Akcionim Planom za transpoziciju, implementaciju i sprovođenje pravne tekovine EU u oblasti životne sredine i klimatskim promjena, za period 2016.-2020.g., Finalni nacrt, Podgorica, Jul 2016.g.

viii

Očekuju se novi podzakonski propisi na temu povraćaja troškova, čime će se uspostaviti pravilo da niko nije izuzet od plaćanja naknada za otpad.

Date su sljedeće preporuke:

1) Predlažemo da naplatu naknada kojima se pokrivaju troškovi usluga upravljanja vrše same opštine. Trebalo bi primijeniti kaznene mjere prema neplatišama, uzimajući ipak u obzir njihovu sposobnost da plate. Tokom nacionalne radionice pomenuti su mehanizmi poput angažovanja javnih izvršitelja, što su neki smatrali perspektivnom opcijom.

2) Kratkoročno i srednjoročno, jedinice lokalnih samouprava treba da postignu povraćaj troškova kroz: a) lokalne takse/poreze, i b) kada se pokaže da je lokalno pitanje nerešivo, vladine budžetske transfere.

3) Sprovođenje odgovornosti proizvođača treba da omogući finansiranje opštinskih usluga koje su u funkciji ovog cilja.

Ako se realizuje predloženo, i ukoliko se usluge unaprijede, onda se finansijska odgovornost opština prebacuje na usluge sakupljanja, tretmana i odlaganja biorazgradivog i rezidualnog otpada. Što se više materijala reciklira u šemama odgovornosti proizvođača, manji je finansijski teret koji ostaje na jedinicama lokalne samouprave.

Problemi koje se tiču finansiranja se razmatraju u daljem tekstu.

E.1.3.5 Jačanje kapaciteta

Postoji potreba za jačanjem kapaciteta u većini oblasti koje se tiču upravljanja otpadom u Crnoj Gori.Ovo je prepoznatou strategiji MORT-a za implementaciju pravnih tekovina, koja predlaže dodatni broj zaposlenih, i obuke za MORT i Agenciju za zaštitu životne sredine.5 Međutim, implementacija pravnih tekovina setakođe značajno oslanja na zaposlene u lokalnim samoupravama, javno komunalnim preduzećima, i na drugim mjestima.

Ključne preporuke su:

1) Broj zaposlenih u Ministarstvu održivog razvoja i turizma koji se bave upravljanjem otpadom treba da bude povećan ida im bude obezbijeđena obuka i razmjena znanja.

2) Inspektorima koji se bave isključivo otpadom trebalo bi obezbijediti kvalitetnu obuku kako bi se odgovorilo na zahtjeve njihovog posla.

3) Potrebno je razviti program obuke i podrške opštinama u cilju jačanja kompetentnosti zaposlenih u opštinama. Ovo bi trebalo da pokrije tehničke i operativne aspekte upravljanja otpadom, kao i nabavku usluga i postrojenja.

4) Razviti kompetencije za zelene javne nabavke u okviru centralnih i lokalnih uprava, kako bi se poboljšalo „ozelenjavanje” javne potrošnje.

5 MORT (2016) Nacionalna strategija sa Akcionim Planom za transpoziciju, implementaciju i sprovođenje pravne tekovine EU u oblasti životne sredine i klimatskim promjena, za period 2016.-2020.g., Finalni nacrt, Podgorica, jul 2016.g.

ix

E.1.3.6 Poboljšanje kvaliteta podataka o otpadu

Da bi se generisali kvalitetni podaci koji se odnose na upravljanje otpadom, i na sudbinu otpada, neka vrsta mehanizma za sakupljanje podataka mora da postoji. U principu, postoje mogućnosti niske i visoke tehnologije, dok su troškovi implementacije sistema visoke tehnologije u padu. S obzirom na odsustvo efikasnog sistema koji bi bio zamijenjen, predlažemo implementaciju sveobuhvatnog sistema sakupljanja podataka i monitoring šeme bazirane na elektronskom praćenju i izvještavanju od generatora otpada, preko sakupljača, i zatim do krajnjeg držaoca otpada. Ovakvi sistemi mogu da pomognu mjerenju učinka i da ukazuju gde se potencijalno nezakonite aktivnosti dešavaju.

E.1.3.7 Druge mjere

Niz drugih mjera je predložen, ali u odjeljcima iznad su naglašene ključne mjere. Kompletan set mjera i predloženo vrijeme za ove mjere je prikazano na Slika E- 1.

x

Slika E- 1: Predloženo vrijeme i redoslijed preporuka

Ključ: Priprema, planiranje, inicijalna implementacija Tekuća implementacija / sprovođenje

Br. Preporuka

20

17

20

18

20

19

20

20

20

21

20

22

20

23

20

24

20

25

20

26

20

27

20

28

20

29

20

30

20

31

20

32

20

33

20

34

20

35

Uloge i odgovornosti

1

U okviru Zakona o upravljanju otpadom, odgovornosti za planiranje - koje odluke treba da budu preduzete na nacionalnom nivou, a koje na lokalnom nivou – potrebno je dodatno razjasniti. Ovo je posebno važno u pogledu odluka koje se odnose na vrstu sistema za sakupljanje, i onih koji se tiču lokacije i kapaciteta objekata različitih tipova.

2

Kompetenciju inspekcijskih poslova treba razmotriti tako da inspekcija sa adekvatnim resursima nadgleda funkcionisanje operatora za upravljanje otpadom, i da to rade sa poznavanjem uslova u dozvoli u okviru koje se očekuje ti operateri funkcionišu.

3 Ministarstvo održivog razvoja i turizma treba da nadgleda usklađivanje opštinskih planova sa nacionalnim planom.

Regulatorna pitanja

1 Pregledati postojeće deponije kako bi se identifikovala potreba za unapređenjem postojećih deponija ili potreba za njihovom sanacijom/zatvaranjem.

2

Aktivnosti remedijacije treba da budu projektovane, u zavisnosti od veličine, lokacije i sastava otpada na deponiji. Planovi radaitroškovi zatvaranja ilegalnih deponija / postojećih deponija mogu biti izrađeni nakon odgovarajuće istrage.

3 Za one lokacije za koje se smatra da su u stanju da rade bezbedno u budućnosti, neophodno unapređenje potrebno je uraditi što je prije moguće da bi se osiguralo da nude nužnu zaštitu životne sredine.

4

Operaterima deponija treba da bude dozvoljeno (da se od njih zahtjeva) da utvrde odgovarajuće naknade koje pokrivaju njihove troškove, uključujući i troškove održavanja deponije nakon njenog zatvaranja, u skladu sa Direktivom o deponijama. Minimalni zahtjevi treba da budu napisani u odgovarajućim propisima.

xi


Br. Preporuka

20

17

20

18

20

19

20

20

20

21

20

22

20

23

20

24

20

25

20

26

20

27

20

28

20

29

20

30

20

31

20

32

20

33

20

34

20

35

5

Sve druge lokacije koji nude neadekvatnu zaštitu životne sredine, trebaju da se zatvore kako bi se osiguralo da su preostale lokacije primaoci otpada koji se odlaže. Ovo treba da se desi paralelno sa, a ne prije, unapređenja postojećih deponija kako ne bi pogoršalo postojeće probleme.

6

Neophodno je spriječiti stvaranje novih divljih deponija kontrolom prevoznika otpada i operatera takvih odlagališta (ukoliko je primjenjivo). Zakonom o upravljanju otpadom treba uzeti u obzir primjenu retrospektivnih kazni za ilegalno deponovanje / rad ilegalnih deponija.

7

Za aktivnosti sa jasnim potencijalom izazivanja štete, a koje generišu značajne prihode onima koji učestvuju u njima, trebalo bi da se omogući da prihodi stečeni kriminalom budu zaplenjeni, i da relevantna oprema bude konfiskovana.

8 Izdavanje dozvola i inspekcijski nadzor treba da budu u nadležnosti iste institucije.

9 Dostizanje 100% pokrivenosti stanovništva uslugom sakupljanja otpada treba da bude prioritet, imajući u vidu smanjenje mogućnosti odlaganja na divlje deponije.

Zakonodavstvo

1 Pregledati trenutno stanje transpozicije relevantnih EU Direktiva.

2 Osigurati punu transpoziciju Direktiva u zakonodavstvo.

3 Uvesti implementacione mjere usmjerene ka postizanju rezultata iz Direktiva, uključujući i one pomenute u ovoj Mapi puta.

Planiranje upravljanja otpadom

1 Državni plan upravljanja otpadom treba da bude revidiran da bi bio u potpunosti usklađen sa članom 28 Okvirne direktive o otpadu.

2 Kao dio ovog procesa, osmišljen program prevencije stvaranja otpada treba da bude izrađen.

3 Planiranje na regionalnom nivou (obuhvata više opština) treba da se bazira na dijeljenju zajedničkih interesa od strane opština umjesto od vrha ka dnu.

Timings provided above (links to Recommendation 1 under Roles and Responsibilities)

xii


Br. Preporuka

20

17

20

18

20

19

20

20

20

21

20

22

20

23

20

24

20

25

20

26

20

27

20

28

20

29

20

30

20

31

20

32

20

33

20

34

20

35

4 Državni plan upravljanja otpadom treba veoma jasno da navede šta se očekuje na državnom nivou, i treba da ograniči svoje parametre ispitivanja na odgovarajuća sredstva na nacionalnom nivou.


5

Redovni sastanci ključnog osoblja iz Ministarstva održivog razvoja i turizma i iz opština će pomoći da se izazove duh zajedničkog cilja, i pomoćiće u razjašnjenju šta se dešava na nacionalnom i lokalnom nivou.

Administrativni kapaciteti

1 Za inspektore koji sa bave isključivo pitanjima otpada treba obezbijediti kvalitetnu obuku , kako bi se odgovorilo zahtjevima njihovog posla.

2 Broj zaposlenih u Ministarstvu održivog razvoja i turizma koji se bave upravljanjem otpadom treba da bude povećan i da im bude obezbijeđena obuka i razmjena znanja.

3 Opštine treba da angažuju osoblje za upravljanje otpadom.

4

Zaposleni u Ministarstvu će imati koristi od poboljšane kompetentnosti u pogledu sprovođenja ključnih mjera, i u vezi nabavke u mjeri u kojoj to utiče na njihove aktivnosti (npr. u pogledu opasnog otpada, i u pogledu podrške opštinama u upravljanju ambalažom i nabavci usluga i sadržaja). Potrebno je razviti program obuke koji je orjentisan na aktivnosti u ovim oblastima.

5 Program obuke i podrške za lokalne samouprave treba da bude izrađen u cilju jačanja kompetentnosti zaposlenih u opštinama.

6 MORT treba da pokrene program angažovanja svih opština, u cilju razvijanja zajedničkog duha u pristupu radu sa izazovima pravnih tekovina

Podaci o otpadu

1

Implementirati sveobuhvatni sistem sakupljanja podataka o otpadu i monitoring šemu baziranu na elektronskom praćenju i izvještavanju podataka od generatora otpada, preko sakupljača, i zatim, do krajnjeg držaoca otpada. Pored toga a) osigurati da su podaci prikupljeni u skladu sa onim što je potrebno (kao iznad) i b) osigurati da opštine i operateri upravljanja otpadom budu obučeni za

xiii


Br. Preporuka

20

17

20

18

20

19

20

20

20

21

20

22

20

23

20

24

20

25

20

26

20

27

20

28

20

29

20

30

20

31

20

32

20

33

20

34

20

35

korišćenje implementiranog sistema i da izvještavaju o otpadu na naznačen način.

2

Potrebno je pokušati uračunati aktivnosti neformalnog sektora. Sistem sakupljanja podataka treba da osigura da prevoznici otpada prijave otpad koji dolazi ovim putem. Možda će biti neophodno da se eliminišu transakcije na bazi gotovine kako bi se poboljšalo izveštavanje o ovome.

3

Oni koji upravljaju podacima treba da nastoje da uračunaju i nepotpunu pokrivenost uslugom sakupljanja otpada u iščekivanju potpunog pokrivanja, a sa ciljem razumevanja implikacije nepotpune pokrivenosti za postojeći pristup upravljanju otpadom.

Ciljevi i hijerarhija upravljanja otpadom

1 U vezi sa komunalnim otpadom napravljene su sledeće preporuke:

1a Nacionalni ciljevi treba da se sprovode na nivou lokalne samouprave (ili regiona gde više od jednog regiona sarađuje za potrebe planiranja).Uvesti kazne za nedostizanje ciljeva.

1b

Postaviti minimalne standarde usluga za sakupljanje komunalnog otpada, koji treba postići u određenom vremenskom periodu. Različiti vremenski periodi trebaju se uzeti u obzir za urbane i ruralne opštine (prepoznajući da je pokrivenost sakupljanja već veća u urbanim nego ruralnim područjima, i da u ruralnim područjima, pokrivenost sakupljanje je niska). Različiti minimalni standardi mogu biti postavljeni za različite tipove stanova, prepoznajući da će priroda infrastrukture za sakupljanje biti različita za pojedinačna domaćinstva od pristupa koji se koristi u visokim zgradama.

1c Podržati ponovnu upotrebu na mjestima za reciklažu (centrima za sakupljanje / reciklažnim ostrvima).

1d Isto se može uraditi i za pružanje usluga za komercijalne objekte. Ovo će biti povezano sa zahtjevima da komercijalni proizvođači sortiraju otpad jednom kada usluga bude uspostavljena.

1e Materijal za kampanje na svim nivoima razviti na nacionalnom nivou.

2 Uvesti šemu povraćaja depozita.

xiv


Br. Preporuka

20

17

20

18

20

19

20

20

20

21

20

22

20

23

20

24

20

25

20

26

20

27

20

28

20

29

20

30

20

31

20

32

20

33

20

34

20

35

3

Uvesti taksu na proizvode za jednokratnu upotrebu, a prihod od takse koristiti za poboljšanje upravljanja otpadom u zemlji. Taksa na plastične kese već postoji, ali se ne naplaćuje u momentu prodaje potrošačima i njen iznos je relativno nizak.

4 Uvesti taksu za otpad poslat na nesanitarne deponije od strane opština ili njihovih podizvođača.

5 Direktivu o industrijskim emisijama treba koristiti kao osnovu za prevenciju otpada, koliko je to moguće, na izvoru.

6

Za otpad od izgradnje i rušenja, pokrenuti dobrovoljne inicijative za rad sa velikim građevinskim firmama. Inicijativa bi mogla biti dopunjena sa upotrebom povratnih obveznica usklađenosti, povezanih sa planovima za upravljanje otpadom na lokacijama izgradnje.

7 Razviti kompetencije za „zelene“ javne nabavke. Povraćaj troškova kod komunalnog otpada

1

Mehanizam za naplatu naknada za troškove upravljanja otpadom ne bi trebalo da bude takav da JKP vrše naplatu usluga. Trebalo bi primijeniti kaznene mjere prema neplatišama, uzimajući u obzir njihovu sposobnost da plate.

2

Prije bilo kakve implementacije šema „plati koliko si bacio”, jedinice lokalnih samouprava treba da postignu povraćaj troškova kroz: a) lokalne takse/poreze; i b) tamo gdje se pokaže da nije moguće povećati iznos naknade, putem vladinih budžetskih transfera.

3 Sprovođenje odgovornosti proizvođača treba da omogući finansiranje opštinskih usluga koje su u funkciji ovog cilja.

Recommendation linked to Recommendation 3 under the theme of Legislation and Recommendation 2 under the theme of Producer Responsibility

4

Jednom kada bude uspostavljena usluga reciklaže adekvatnog kvaliteta, a povraćaj troškova bude na jakim osnovama,

implementaciju sistema „plati koliko si bacio” treba posmatrati kao

sredstvo za podsticanje poboljšanja učinka pruženih usluga.

Odgovornost proizvođača

xv


Br. Preporuka

20

17

20

18

20

19

20

20

20

21

20

22

20

23

20

24

20

25

20

26

20

27

20

28

20

29

20

30

20

31

20

32

20

33

20

34

20

35

1

Crna Gora treba da implementira mjere koje će osigurati da ciljevi odgovornosti proizvođača budu dostignuti u budućnosti. Ove mjere treba da poštuju principe utvrđene u predloženom članu 8a Okvirne direktive o otpadu.

Preporuka povezana sa preporukom br. 3 pod temom Zakonodavstvo

2 U skladu sa preporukama koje su već napravljene u vezi sa povraćajem troškova, opštinama treba nadoknaditi štetu u potpunosti za uloge koje igraju u isporučivanju obaveza proizvođača.


3

Za otpada od električne i elektronske opreme, naglasak na recikliranju malih električnih i elektronskih proizvoda treba da bude na sistemu “trgovac uzima nazad”. Lokacije srodne lokacijama centara za sakupljanje / reciklažnih ostrva treba da budu izgrađene uz podršku šema odgovornosti proizvođača.


4

Za otpadne baterije, sistem treba da bude baziran na “trgovac uzima nazad”, sa obezbeđenim sredstvima i za druge rute sakupljanja (kao

što je putem usluge sakupljanje „od vrata do vrata”).


5

Za ambalažni otpad, predlaže se, dakle, da bi odgovarajući vremenski period bio za ciljeve u postojećoj Direktivi (94/62/EZ, sa raznim amandmanima) da se dostignu do 2025. godine, sa revidovanim ciljevima postavljenim za 2029., 2033.i 2037. godinu. Kraći vremenski intervali između kasnijih ciljeva su opravdani, jer a) ciljevi su dobro poznati unapred i b) evolucija u tehnologiji i materijalu za ambalažu je verovatno uznapredovala u skladu sa onim što se dešava u drugim državama članicama EU.


6

Za električni i elektronski otpad, predloženo je, dakle, da će pogodan vremenski period biti kako slijedi: a. Stopa sakupljanja u članu 7 Direktive 2012/19/EU za 2016.g. da se odloži do 2022.g., a cilj za 2019.g. da se odloži do 2025.g.; i b. Stope iskorišćenja trebalo bi da zahtevaju manja odstupanja u vremenu. Predlažemo da one u dijelu 1 Aneksa V Direktive moraju da budu ispunjene do 2020. godine, sa ciljevima u dijelu 2 ispunjenim između 2020. i 2023. godine, kao i ciljevi u dijelu 3 ispunjeni posle toga.


7 Za otpadne baterije, predloženo je da se ciljevi sakupljanja iz člana 10 Direktive 2006/66/EZ odlože za 10 godina (do 2022. i 2026.g., respektivno).


xvi


Br. Preporuka

20

17

20

18

20

19

20

20

20

21

20

22

20

23

20

24

20

25

20

26

20

27

20

28

20

29

20

30

20

31

20

32

20

33

20

34

20

35

8

Za otpadna vozila, predloženo je da ciljevi za ponovnu upotrebu i iskorišćenje i ponovnu upotrebu i reciklažu iz člana 7a Direktive 2000/53/EZ budu dostignuti do 2020.g, a da ciljevi iz člana 7b budu dostignuti do 2025.g.


Upravljanje opasnim otpadom

1 Industrijska postrojenja treba da budu podstaknuta da sprovode najbolje dostupne tehnike za minimizaciju generisanja opasnog otpada koja je povezana sa njihovim procesima.

2 Dok se iščekuju ishodi pomenutih projekatao opasnom i medicinskom otpadu, treba pripremiti strategiju upravljanja ovim tokovima otpada.

3

Zemlje regiona bi trebalo da nastoje da dođu do dogovora o nekim ograničenim izuzecima od zabrane uvoza i transfera opasnog otpada, kako bi se olakšao put tog otpada do odgovarajućih postrojenja za obradu u inostranstvu.

4 Potrebno je istražiti argumentaciju za primjenu produžene odgovornosti proizvođača za posebne opasne tokove otpada.

xvii

E.1.4 Procijenjeni troškovi

Kada je to bilo moguće, urađena je procjena nekih od troškova povezanih sa raznim elementima iz Mape puta. Ovdje su prikazane ključne brojke u pogledu potencijalnog ishoda u slučaju da zemlja dostigne cilj od 50% reciklaže komunalnog otpada (mjereno kao procenat po težini celokupnog recikliranog komunalnog otpada). Tabela E- 1 ukazuje da ukoliko se vozila kapitalizuju, kapitalni troškovi opreme za sakupljanje otpada dominiraju u ukupnim kapitalnim investicijama potrebnim za dostizanje 50% reciklaže komunalnog otpada.Jedno od pitanja koje je bilo problematično u nekim zemljama članicama EU je kanalisanje donacija i povoljnih kredita za kapitalne investicije velikih vrijednosti, često investicije koje su u osnovi hijerarhije upravljanja otpadom.Ovi rezultati ukazuju na to da u slučaju kadase sakupljačka infrastruktura ubraja u kapitalne investicije, onda je to mjesto gde su investicije najpotrebnije. Ako se na ovo još doda kapital potreban za podršku postrojenja za tretman odvojenog biorazgradivog otpada na izvoru (ubjedljivo najveće frakcije u komunalnom otpadu), onda postaje jasna potreba da se kapital fokusira na više nivoe hijerarhije upravljanja otpadom.

Tabela E- 1: Procijenjeni obim kapitalnih investicionih troškova za period od 10 godina (u milionima €, 2016 – realna vrijednost) da se postigne 50% reciklaže komunalnog otpada

Kapitalna stavka Niska procjena Visoka procjena

Sakupljanje otpada

Vozila za sakupljanje 12€ 28€

Kontejneri za sakupljanje 10€ 13€

Depoi za vozila 2,4€ 14€

Postrojenja za sortiranje 0€ 7,7€

Reciklažni centri / reciklažna ostrva 0,31€ 0,49€

Tretman / odlaganje

Kompostiranje (niska procjena), anaerobna razgradnja (visoka procjena)

4,9€ 19€

Deponija 18€ 24€

Ukupno

Ukupno sakupljanje 24€ 64€

Ukupno tretman / odlaganje 23€ 43€

Sve ukupno 47€ 107€

xviii

U Tabela E- 2 prikazani su kapaciteti koji su potrebni za dodatno tretiranje biootpada i kapaciteti sanitarnih deponija koji su potrebni ako se pretpostavi stopa reciklaže komunalnog otpada od 50% u 2026. Razlika u kapacitetima koji su potrebni prema nižim i višim procjenama potiče od različitih pretpostavki u vezi budućeg rasta novonastalih količina otpada. Prikazali smo i ukupnu količinu rezidualnog otpada kojim treba upravljati u 2026. Pretpostavljeno je da treba dostići brojčane ciljeve određene na duži rok, prema predloženom paketu na temu kružne ekonomije, što znači da se maksimalni iznos kapaciteta za obradu rezidualnog otpada koji bi trebalo uzeti u obzir na srednji i duži rok kreće između 115 i 128 hiljada tona godišnje.

Tabela E- 2: Procjena kapaciteta za obradu i zbrinjavanje potrebnih da se postigne stopa reciklaže komunalnog otpada od 50% u 2026 (u hiljadama tona godišnje, uz pretpostavku da se ne smanjuju postojeći kapaciteti)

Stavka Niža procjena Više procjena

Sanitarna deponija 85 107

Kompostiranje / anaerobna razgradnja 58 64

Ukupne potrebe za obradu/zbrinjavanje rezidualnog otpada

192 214

Imajući u vidu probleme povezane sa povraćajem troškova za opštinske usluge upravljanja otpadom, modelovali smo promjene u opštinskim troškovima upravljanja otpadom koje se mogu očekivati u prelasku sa sadašnjih stopa recikliranja do stope od 50% reciklaže: opštine treba da znaju šta mogu da očekuju u godinama koje dolaze, i da shvate da će biti potrebni dodatni prihodi. U Tabeli E. 3 dati su godišnji troškovi po domaćinstvu (u obliku gate fees). Oni ukazuju na to da se neto promjena od 52EUR po domaćinstvu može očekivati ukoliko se postigne stopa recikliranja i ako je sav rezidualni otpad poslat na sanitarnu deponiju koja vrši povraćaj svojih troškova u cjelosti. Ovi troškovi mogu biti donekle smanjeni - do oko 37 € po domaćinstvu - ako su konfigurisane šeme odgovornosti proizvođača, kao što preporučujemo da bi trebalo da budu, da podrže usluge koje opština ili njeni podizvođačipružaju. Pogledajte odjeljak 18 glavnog izveštaja za više detalja o procjenama troškova prikazanim ovdje.

xix

Tabela E- 3: Ukupni procijenjeni troškovi po domaćinstvu, sadašnji i na 50% reciklaže, € 2016 realna vrijednost (svi troškovi su na godišnjem nivou)

Troškovi Sadašnji @ 50% Reciklaža Neto troškovi

Sakupljanje 17€ 44€ 27€

Tretman / Odlaganje 18€ 44€ 25€

Međuzbir 35€ 88€ 52€

Doprinos od organizacija za odgovornost proizvođača

- - 15€ - 15€

Ukupni troškovi za opštine € 35 € 73 € 37

Treba napomenuti da smo pretpostavili funkcionisanje efikasnog sistema sada i u budućnosti. Ključna stvar je da opštine moraju da nađu način da izvrše povraćaj troškova za svoje usluge, kao i da prepoznaju da će troškovi koje je potrebno povratiti rasti u budućnosti.

Imajte na umu da ovi troškovi pretpostavljaju da će se rezidualni otpad i dalje deponovati, i da je stopa recikliranja od 50% ispunjena korišćenjem najizazovnijeg od 4 dozvoljena metoda u skladu sa postojećim evropskim zakonodavstvom6. Crna Gora bi mogla da ispuni cilj reciklaže na jedan od lakših pristupa, kao što je metoda 1; međutim, tekuća diskusija na nivou EU ukazuje da to neće biti održivo dugoročno.

Takođe, može biti da Crna Gora odluči da izgradi neku infrastrukturu za rezidualni otpad: ako to učini, mi bismo preporučili da se fokusira na fleksibilnije pristupe koji ne „zaključavaju" zemlju na niskim stopama recikliranja. Može, na primer, da uloži u postrojenja koja nastoje da izvuku dodatnu vrijednost od rezidualnog otpada, i stabilizuju (uglavnom) biorazgradivu frakciju pre deponovanje, ili (u zavisnosti od kvaliteta) koriste materijal u projektimapejzažnog uređenja.

E.1.5 Izvori finansiranja

Niz izvora finansiranja je razmatran kao deo ove studije. Postoji nekoliko donatora i finansijera koji su aktivni u regionu i koji imaju raspoloživa sredstva pod raznim uslovima. Sasvim nezavisno od zabrinutosti finansijera da je povraćaj troškova neadekvatan, postoje drugi problemi koji se odnose na neusaglašenost između onoga što nude finansijeri, i šta je zaista potrebno da podrži zemlju - i region u celini - u procesu implementacije EU pravnih tekovina. Ukoliko Crna Gora želi da dostigne visoke stope

6 Vidi Odluku Komisije 2011/753/EU Uspostavljanje pravila i obračun metode za provjeru usklađenosti sa ciljevima postavljenim u članu 11 (2) Direktive 2008/98/EZ Evropskog parlamenta i Savjeta, http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex:32011D0753

http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex:32011D0753

xx

reciklaže u budućnosti (i uspostavi prostor za postizanje stope reciklaže predviđene u prijedlozima Evropske komisije pod revidiranim paketom cirkularne ekonomije 7), onda mora da postoji pomak u fokusu finansijera daleko od velikih, kapitalno intenzivnih, postrojenja za tretman rezidualnog otpada prema projektima koji imaju za cilj povećanje stope recikliranja.

Po našem mišljenju, postoji potreba za dijalogom između finansijera i zemalja primalaca o tome kako najbolje mogu da sarađuju kako bi se osiguralo da projekti koji imaju za cilj povećanje stope reciklaže budu struktuirani na način koji će ih učiniti privlačnim za finansijere. Zauzvrat, ovo će zahtevati od vlade da blisko sarađuje sa opštinama u razvijanju projekata koji su odgovarajući za finansijere i potencijalno ih združiti kako bi se zadovoljili minimalni kapitalni zahtevi finansijera. Više detalja o mogućim izvorima finansiranja može se pronaći u odjeljku 19 glavnog izvještaja.

7 Evropska komisija (2016) Strategija cirkularne ekonomije, datum pristupanja: 07.05.2016, dostupna na: http://ec.europa.eu/environment/circular-economy/index_en.htm

http://ec.europa.eu/environment/circular-economy/index_en.htm

xxi

Sadržaj

Rezime ........................................................................................................................ i

1.0 Uvod .............................................................................................................. 1

2.0 Kontekst ......................................................................................................... 4

3.0 Metodologija .................................................................................................. 7

3.1 Izrada kriterijuma za procjenu ................................................................................ 9

3.2 Prikupljanje polaznih informacija i podataka ....................................................... 10

3.3 Izrada pregleda stanja u oblasti upravljanja otpadom ......................................... 11

3.4 Procjena rezultata koje je zemlja ostvarila ........................................................... 11

3.5 Utvrđivanje pitanja ............................................................................................... 12

3.6 Konsultacije o ključnim pitanjima ......................................................................... 12

3.7 Priprema Mape puta ............................................................................................. 12

3.8 Utvrditi redoslijed odabranih mjera ..................................................................... 13

3.9 Izvori finansiranja .................................................................................................. 13

3.10 Dostavljanje nacrta mapa puta za pojedinačne zemlje ..................................... 13

3.11 Konsultacije sa predstavnicima MORT-a ........................................................... 14

3.12 Diskusija na nacionalnim radionicama .............................................................. 14

3.13 Priprema finalne verzije mapa puta za pojedinačne zemlje ............................. 14

PRVI DIO:PROCJENA STANJAUPRAVLJANJA OTPADOM ZA CRNU GORU ...................... 15

4.0 Ključne organizacije koje se bave propisima, politikom i planiranjem upravljanja otpadom ................................................................................................. 16

4.1 Pregled .................................................................................................................. 16

4.1.1 Državni nivo .................................................................................................... 16

4.1.2 Lokalni nivo ..................................................................................................... 18

4.2 Rezime procjene ................................................................................................... 20

5.0 Funkcionisanje regulatornog sistema ............................................................. 22

5.1 Pregled .................................................................................................................. 22

5.2 Rezime procjene ................................................................................................... 22

6.0 Stanje propisa koji regulišu upravljanje otpadom ........................................... 24

6.1 Pregled .................................................................................................................. 24

6.1.1 Glavni propisi koji regulišu upravljanje otpadom ........................................... 24

xxii

6.1.2 Stepen transponovanja direktiva Evropske unije ........................................... 26

6.2 Rezime procjene ................................................................................................... 28

7.0 Stanje planova i strateških dokumenata ........................................................ 29

7.1 Pregled .................................................................................................................. 29

7.1.1 Državni nivo .................................................................................................... 29

7.1.2 Lokalni planovi upravljanja otpadom ............................................................. 33

7.2 Rezime procjene ................................................................................................... 33

8.0 Kvalitet podataka o upravljanju otpadom ...................................................... 35

8.1 Pregled .................................................................................................................. 35

8.1.1 Komunalni otpad ............................................................................................ 35

8.1.2 Industrijski otpad ............................................................................................ 39

8.1.3 Građevinski otpad i otpad od rušenja ............................................................ 44

8.1.4 Ostali tokovi otpada ....................................................................................... 44

8.2 Rezime procjene ................................................................................................... 45

9.0 Transponovanje brojčanih ciljeva i aktuelni učinak ......................................... 46

9.1 Pregled .................................................................................................................. 46

9.1.1 Komunalni otpad ............................................................................................ 46

9.1.2 Građevinski otpad i otpad od rušenja ............................................................ 46

9.1.3 Ambalažni otpad ............................................................................................ 46

9.1.4 Otpad od električnih i elektronskih proizvoda ................................................ 47

9.1.5 Otpadna vozila ............................................................................................... 48

9.1.6 Otpadne baterije i akumulatori ...................................................................... 48

9.1.7 Preusmjeravanje sa deponija ......................................................................... 49

9.1.8 Transponovanje ciljeva i mjerenje učinka ...................................................... 49

9.2 Rezime procjene ................................................................................................... 54

10.0 Sprovođenje odgovornosti proizvođača ......................................................... 57

10.1 Pregled ............................................................................................................... 57

10.1.1 Ambalaža .................................................................................................... 57

10.1.2 Otpadna vozila ............................................................................................ 61

10.1.3 Otpad od električnih i elektronskih proizvoda ............................................ 63

10.1.4 Otpadne baterije i akumulatori .................................................................. 64

10.2 Rezime procjene ................................................................................................ 66

xxiii

11.0 Adekvatnost infrastrukture za sakupljanje otpada ......................................... 67

11.1 Pregled ............................................................................................................... 67

11.1.1 Sakupljanje komunalnog otpada ................................................................ 67

11.1.2 Sakupljanje industrijskog otpada ................................................................ 72

11.1.3 Sakupljanje građevinskog otpada i otpada od rušenja .............................. 73

11.2 Rezime procjene ................................................................................................ 75

12.0 Adekvatnost infrastrukture za obradu otpada ................................................ 77

12.1 Pregled ............................................................................................................... 77

12.1.1 Ponovna obrada otpada ............................................................................. 77

12.1.2 Postrojenja za obradu biorazgradivog otpada ........................................... 77

12.1.3 Postrojenja za obradu miješanog otpada ................................................... 78

12.1.4 Deponije ...................................................................................................... 84

12.2 Rezime procjene ................................................................................................ 91

13.0 Upravljanje opasnim otpadom ....................................................................... 94

13.1 Pregled ............................................................................................................... 94

13.1.1 Obaveze industrijskih proizvođača opasnog otpada .................................. 94

13.1.2 Medicinski otpad ......................................................................................... 95

13.1.3 PCB i radioaktivni otpad .............................................................................. 95

13.1.4 Postrojenja za obradu opasnog otpada ...................................................... 96

13.1.5 Sanacija lokacija na kojima se nalazi opasni otpad .................................... 96

13.2 Rezime procjene ................................................................................................ 96

14.0 Ključna dostignuća ........................................................................................ 98

14.1.1 Odvajanje otpada za recikliranje ................................................................ 98

14.1.2 Izgradnja reciklažnih centara ...................................................................... 98

14.1.3 Postojanje pravnih odredbi kojima se propisuje odgovornost proizvođača 98

14.1.4 Izgradnja sanitarnih deponija ..................................................................... 98

15.0 Ključna pitanja .............................................................................................. 99

DRUGI DIO: MAPA PUTA ZA UNAPREĐENJE UPRAVLJANJA OTPADOM ..................... 101

16.0 Mapa puta .................................................................................................. 102

16.1 Uloge i odgovornosti ....................................................................................... 103

16.1.1 Što su problemi? ........................................................................................ 103

xxiv

16.1.2 Zašto su to problemi? ................................................................................ 104

16.1.3 Alternativni pristupi rješavanju problema ................................................ 105

16.1.4 Preporučene aktivnosti ............................................................................. 106

16.2 Regulatorna pitanja ......................................................................................... 106

16.2.1 Što su problemi? ........................................................................................ 106


16.2.3 Alternativni pristupi rješavanju problema ................................................ 108


16.3 Legislativa ........................................................................................................ 111

16.3.1 Što su problemi? ........................................................................................ 111

16.3.2 Zašto je to problem? ................................................................................. 111


16.4 Planiranje upravljanja otpadom ...................................................................... 112

16.4.1 Što su problemi? ........................................................................................ 112


16.4.3 Alternativni pristupi problemu .................................................................. 115

16.4.4 Preporuke .................................................................................................. 117

16.5 Administrativni kapaciteti ............................................................................... 118

16.5.1 Što su problemi? ........................................................................................ 118


16.5.3 Alternativni pristupi problemima .............................................................. 121

16.5.4 Preporuke .................................................................................................. 125

16.6 Podaci o otpadu ............................................................................................... 125

16.6.1 Koji su problemi? ....................................................................................... 125



16.6.4 Preporuke .................................................................................................. 128

16.7 Ciljne vrijednosti i hijerarhija otpada .............................................................. 129

16.7.1 Što su problemi? ........................................................................................ 129



16.7.4 Preporuke .................................................................................................. 135

xxv

16.8 Povraćaj troškova za komunalni otpad ........................................................... 136

16.8.1 Što su problemi? ........................................................................................ 136



16.8.4 Preporuke .................................................................................................. 140

16.9 Odgovornost proizvođača ............................................................................... 140

16.9.1 Što su problemi? ........................................................................................ 140



16.9.4 Preporuke .................................................................................................. 144

16.10 Upravljanje opasnim otpadom ........................................................................ 145

16.10.1 Što su problemi? ........................................................................................ 145


16.10.3 Alternativni pristupi problemu .................................................................. 146

16.10.4 Preporuke .................................................................................................. 147

17.0 Redosljed koraka i vremenska dinamika za realizaciju preporuka ................. 148

18.0 Troškovi implementacije Mape puta ............................................................ 156

18.1 Trošak unapređenja upravljanja komunalnim otpadom ................................. 156

18.1.1 Troškovi kapitalnih investicija ................................................................... 156

18.1.2 Ukupni troškovi sakupljanja (po domaćinstvu) ......................................... 158

18.1.3 Troškovi tretmana / odlaganja (po domaćinstvu) .................................... 159

18.1.4 Neto godišnji trošak (po domaćinstvu) ..................................................... 159

18.2 Stavke troškova za ključne preporuke ............................................................. 160

19.0 Finansiranje usluga upravljanja otpadom ..................................................... 164

19.1 Vrste finansiranja ............................................................................................. 164

19.2 Izvori finansiranja ............................................................................................ 166

19.3 Kriterijumi za finansiranje ................................................................................ 171

19.4 Izazovi za finansiranje infrastrukture otpada .................................................. 172

19.5 Rezime i zaključci ............................................................................................. 176

A.1.0 Učešće relevantnih subjekata .......................................................................... 179

A.2.0 Pregled modelovanja troškova ........................................................................ 182

xxvi

A.3.0 Primjeri projekata u zemljama Zapadnog Balkana finansiranih iz međunarodnih izvora 209

xxvii

Spisak skraćenica

EBRD Evropska banka za obnovu i razvoj

EIB Evropska investiciona banka

EU

IPA

Evropska unija

Instrument za pretpristupnu pomoć

JICA Japanska agencija međunarodnu saradnju

JKP

MONSTAT

Javna komunalna preduzeća

Zavod za statistiku Crne Gore

MRF Postrojenje za povrat materijala

MORT Ministarstvo održivog razvoja i turizma

OEEP Otpad od električnih i elektronskih proizvoda

PCB Polihlorovani bifenili

SIDA Švedska agencija za međunarodni razvoj i saradnju

TAIEX Instrument za tehničku pomoć i razmjenu informacija

WBIF Investicioni okvir za Zapadni Balkan

1

1.0 Uvod

U okviru pravne tekovine EU, otpad predstavlja jedan od najzahtjevnijih sektora u smislu resursa, kako ljudskih tako i finansijskih, koji su potrebni za transponovanje relevantnih propisa EU, kao i u smislu sprovođenja mjera na postizanju željenih ishoda. U godišnjim izvještajima o napretku za svaku od zemalja Zapadnog Balkana, koje priprema Evropska komisija, naglašava se da je i dalje potrebno ulagati napore u ovom sektoru kako bi se postigla puna usklađenost prije pristupanja EU.8 Ispravna politika upravljanja otpadom doprinosi „promovisanju ekonomije koja efikasno koristi resurse",kao što je predviđeno Strategijom Evropa 2020, asmanjuje i negativne efekte po životnu sredinu i zdravlje tokom životnog ciklusa resursa.

Prethodna proširenja su pokazala koliko je važno da Evropska komisija tijesno sarađuje sa zemljama tokom cjelokupnog procesa pristupanja i pomaže im da prenesu i pravilno, do datuma pristupanja, sprovedu propise iz pravne tekovine koji se tiču životne sredine. Ovaj projekat je realizovan sa tom idejom, a predstavlja Mapu puta za dalje napredovanje Crne Gore ka punoj usklađenosti sa pravnom tekovinom EU koja se tiče otpada. Preporuke koje sadrži Mapa puta imaju za cilj da ukažu na jasan smjer unapređenja sistema upravljanja otpadom na srednji i duži rok.

Ovaj izvještaj čine dva dijela:

1) Prvi dio sadrži nalaze detaljne procjene stanja u oblasti upravljanja otpadom u Crnoj Gori. Informacije prikupljene u sklopu Procjene stanja za Crnu Goru iskorišćene su kako bi se utvrdio niz osnovnih pitanja, o kojima je razgovarano sa relevantnim subjektima. Projektni tim je preporučio mjere za rješavanje svakog od tih pitanja, koje su poslužile kao osnova za nacrt Mape puta za unapređenje upravljanja otpadom u Crnoj Gori.

2) Drugi dio sadrži Mapu puta, kao i spisak preporuka, saprocjenama povezanih troškova i predlogom rasporeda aktivnosti.Relevantni subjekti su konsultovani povodom preporuka uključenih u nacrt Mape puta prije nego što je finalizovana iodobrena od strane Evropske komisije. Finalna verzija Mape puta čini dio ovog izvještaja.

Metodologija za izradu Mape puta, usklađena sa Projektnim zadatkom, prikazana je u Dijelu3.0. U Tabeli 1-1 prikazana je struktura izvještaja i osnovni sadržaj svakog odjeljka.

8 Evropska komisija (2016), Strategija i izvještaji, datum pristupa: 6. maj 2016, dostupno na: http://ec.europa.eu/enlargement/countries/package/index_en.htm

http://ec.europa.eu/enlargement/countries/package/index_en.htm

2

Tabela 1-1: Pregled strukture izvještaja i rezime sadržaja

Dio izvještaja Opis

Odjeljak 2.0 Pruža se određeni dodatni kontekst kroz relevantne informacije o Crnoj Gori i kroz poređenje ključnih statističkih podataka sa pet drugih zemalja obuhvaćenih ovom studijom.

Odjeljak 3.0

Prikazuje se metodološki pristup izradi Procjene stanja za Crnu Goru, kao i pristup na osnovu kojeg se došlo do preporuka sadržanih u Mapi puta. Ovaj odjeljak treba pročitati, budući da se u njemu obrazlaže logika ukupnog procesa i neki od izazova na koje smo naišli.

PRVI DIO: PROCJENA STANJA UPRAVLJANJA OTPADOM U CRNOJ GORI

Odjeljak 4.0 Predstavljaju se ključne organizacije koje se bave upravljanjem otpadom, njihove uloge i nadležnosti, nakon čega se daje procjena njihovog ukupnog rada i utvrđuju ključna pitanja.

Odjeljak 5.0 Analiziraju se rezultati regulatornog sistema.

Odjeljak 6.0 Utvrđuje se koji su propisi na temu upravljanja otpadom usvojeni i daje se ocjena napretka u transponovanju pravne tekovine EU.

Odjeljak 7.0

Za sprovođenje zahtjeva i brojčanih ciljeva sadržanih u pravnoj tekovini EU ključni značaj ima djelotvoran sistem za formiranje čvrstih planova upravljanja otpadom za cijelu zemlju. U ovom dijelu se predstavljaju glavni planski / strateški dokumenti u Crnoj Gori i procjenjuje u kojoj mjeri oni na adekvatan način prikazuju put do dostizanja pune usklađenosti sa relevantnim propisima.

Odjeljak 8.0

Pruža se pregled trenutno dostupnih podataka na temu otpada i ključna ograničenja na tom planu. Tačni podaci o količinama otpada i daljem upravljanju otpadom od suštinske su važnosti za dalje planiranje i mjerenje učinka u odnosu na brojčane ciljeve koji se odnose na upravljanje otpadom.

Odjeljak 9.0

Predstavljaju se brojčani ciljevi u oblasti upravljanja otpadom koji su uvedeni na svim pojedinačnim nivoima hijerarhije otpada. Procjenjuje se stepen njihove usklađenosti sa brojčanim ciljevima EU, kao i da li se prikupljaju podaci koji bi omogućili tačno izvještavanje u odnosu nate ciljeve.

Odjeljak 10.0

Procjenjuje se da li postoje sistemi odgovornosti proizvođača ili ekvivalentne mjere za dostizanje brojčanih ciljeva, kako bi se osiguralo da postoje mjere koje primjenjuju proizvođači ambalaže, električne i elektronske opreme, vozila, baterija i akumulatora i da ih proizvođači finansiraju.

Odjeljak 11.0 Analizira se postojanje infrastrukture za sakupljanje komunalnog,, industrijskog i građevinskog i otpada od rušenje objekata.

Odjeljak 12.0 Analizira se infrastruktura za obradu /zbrinjavanje komunalnog,, industrijskog i građevinskog i otpada od rušenje objekata.

Odjeljak 13.0 Predstavlja se pristup upravljanju opasnim otpadom.

3

Dio izvještaja Opis

Odjeljak 14.0 Utvrđuju se ključna postignuća tokom proteklih godina.

Odjeljak 15.0 Rezimiraju se pitanja koja su proistekla iz Procjena stanja za Crnu Goru, a koja su utvrđena u prethodnim odjeljcima.

DRUGI DIO: MAPA PUTA ZA UNAPREĐENJE UPRAVLJANJA OTPADOM

Odjeljak 16.0

Kada je to relevantno, razmatraju se alternativni pristupi kojibi se mogli primijeniti u rješavanju pitanja prikazanih u Odjeljku 15.0. Ovaj dio čini srž Mape puta i pruža niz preporuka o tome kako je moguće rješavati ili ublažiti svako pojedinačno pitanje. Preporuke jasno prikazuju na koji način se može unaprijediti stanje, kad su u pitanju različiti tokovi otpada, i kako se može uskladiti sa zahtjevima iz pravne tekovine EU.

Odjeljak 17.0 Prikazuju se predloženi redoslijed i dinamika preporuka iz Odjeljka 16.0.

Odjeljak 18.0

kada je to moguće i relevantno,kvantifikuju se neki finansijski troškovi vezani za predložene preporuke. Tu spadaju neke procjene kapitalnih i operativnih troškova za opštinske usluge sakupljanja i odvoženja otpada, što će omogućiti Crnoj Gori da postigne punu usklađenost sa postojećim ciljem od 50% pripreme za ponovnu upotrebu i recikliranje, kao i ciljem za preusmjeravanje biorazgradivog komunalnog otpada od deponija.

Odjeljak 19.0

iako je potrebnopostići puni povraćaj troškova usluga upravljanjem otpadom, ostaje potreba za eksternim sredstvima u kratkoročnoj i srednjoročnoj perspektivi. U ovom dijelu se opisuju raspoloživi izvori finansiranja, pružaju se neki primjeri organizacija koje finansiraju projekte koji se tiču otpada u zemljama Zapadnog Balkana, ako i neki izazovi u obezbjeđivanju sredstava za finansiranje.

4

2.0 Kontekst

Evropski savjet je Crnoj Gori odobrio status države kandidata u decembru 2010. Pregovori o pristupanju su počeli u junu 2012. Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju između Crne Gore i EU stupio je na snagu u maju 2010. Pored pristupanja EU, ključni prioritet crnogorske vanjske politike u toku perioda koji obuhvata ovaj izvještaj bilo je osiguranje poziva za članstvo u NATO.9

Crna Gora se nalazi otprilike u centru regiona Zapadnog Balkana(Slika 2-1). Nalazi se na jugozapadnom dijelu obale Jadranskog mora, okružena Bosnom i Hercegovinom i Srbijom na sjeveru, Kosovom na istoku i Albanijom na jugoistoku. Karakteriše je mediteranska klima na primorju i alpski uslovi u planinskom dijelu. Ima 23 opštine, uključujući Prijestonicu Cetiǌe i Glavni Grad Podgoricu.

Crna Gora je mala zemlja, površine oko 13812 km², sa 0,621 miliona stanovnika u 2013.10Službeni jezik je crnogorski, a glavni grad Podgorica. 2013. godineje odvojeno za reciklažu ukupno 5809 tona komunalnog otpada što je jednako 2,66% ukupnog prikupljenog otpada tj. 2,38% ukupne količine proizvedenog komunalnog otpada (vidjeti Odjeljak 11.1.1.4).

U sklopu strategije proširenja Evropske komisije objavljuju se godišnji izvještaji, u kojima se procjenjuje sve što je država kandidat ili potencijalni kandidat ostvarila tokom prethodne godine i daju smjernice u pogledu prioritetnih reformi. UIzvještaju za Crnu Goru iz 2015. se, na temu upravljanja otpadom, konstatuje sljedeće:

Vlada je u julu usvojila Nacionalnu strategiju za upravljanje otpadom do 2030.i Državni plan upravljanja otpadom za period 2015-2020. Potrebno je usvajanje Zakona o upravljanju otpadom.11

9Evropska komisija (2015), radni dokument službenika EK: Montenegro 2015 Report, Accompanying the Document Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions EU Enlargement Strategy, novembar 2015, http://ec.europa.eu/enlargement/countries/package/index_en.htm 10http://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.TOTL 11Evropska komisija (2015), radni dokument službenika EK: Montenegro 2015 Report, Accompanying the Document Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions EU Enlargement Strategy, novembar 2015, http://ec.europa.eu/enlargement/countries/package/index_en.htm


http://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.TOTL


5

Slika 2-1: Zemlje Zapadnog Balkana

Izvor: Eunomia.

BDP po glavi stanovnika iznosio je u 2014. godini 5561 eura (najviše od svih zemalja Zapadnog Balkana), odnosno 20% prosjeka grupe od 28 država članica EU od 27394 eura. Stvarna pojedinačna potrošnja (korigovano prema kupovnoj moći) iznosila je 26% prosjeka za 28 država članica EU za istu godinu.12 Crnogorske industrije su 2014. godine

12 Podaci Eurostata.

BJR Makedonija

Crna Gora

Kosovo

Bosna i Hercegovina

Albanija

Srbija

6

učestvovale u BDP sa 17,7%.13Među ključne djelatnosti spadaju proizvodnja čelika, aluminijuma, prerada poljoprivrednih proizvoda, roba široke potrošnje i turizam, mada nijesu dostupni detalji o njihovom pojedinačnom doprinosu BDP.14 Procijenjena stopa nezaposlenosti je u 2014.iznosila 18%.15U ključne izvozne proizvode spadaju aluminijum, električna energija, smrznuto mesom, vino i otpadni crni metali, gvožđe ili čelik.16

Sa BDP-om poglavi stanovnika od 7378 USD, Crna Gora ima najviši životni standard odzemalja Zapadnog Balkana obuhvaćenih ovom studijom. Ključne činjenice za svaku od šest zemalja, kao i prosjek za 28 članica EU, prikazane su u Tabela 8-1.

Tabela 2-1: Ključni statistički podaci za zemlje Zapadnog Balkana (2014)1

Parametar

Alb

anija

Bo

sna

i

He

rce

govi

na

Ko

sovo

Biv

ša

Jugo

slo

ven

ska

Re

pu

blik

a

Mak

ed

on

ija

Crn

a G

ora

Srb

ija

Pro

sjek

za

zem

lje Z

.

Ba

lka

na

Pro

sjek

za

EU -

28

Broj stanovnika (u milionima) 2,89 3,82 1,82 2,08 0,62 7,13 3,06 -

Površina (km2 ) 28750 51210 10887 25710 13810 774742 34640 -

Gustina naseljenosti (stanovnik po km2)

105,6 74,9 167,4 82 46,2 81,5 92,93 120

Broj korisnika interneta (na 100 stanovnika)

60 61 - 68 61 54 61 78

Broj pretplata na mobilnu telefoniju (na 100 stanovnika)

105 91 - 106 163 122 117 123

Izvori: 1. Podaci Svjetske banke (2015):World Development Indicators, poslednja ažurirana 05/02/2016, podaci preuzeti 6. maja2016, dostupno na:http://databank.worldbank.org/data/reports.aspx?source=world-development-indicators#

2. Osim Kosova, prema Centralnoj obavještajnoj agenciji (2014), The World Factbook: Serbia, 20 jun 2014, pristup ostvaren 5. maja 2016, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ri.html

13Podaci Svjetske banke (2014): World Development Indicators, pristup ostvaren 05. maja 2016, dostupna no: http://data.worldbank.org/country/montenegro

14CIA (2016) The World Factbook, datum pristupa 06. maj 2016, dostupno na: https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/ 15Podaci Svjetske banke (2012) World Development Indicators, pristup ostvaren 5. maja 2016, dostupno na: http://data.worldbank.org/country/montenegro 16 Svjetska banka (2016) World Integrated Trade Solution (WITS) database, Montenegro Trade at a Glance: 2014, pristup ostvaren 6. maja 2016, http://wits.worldbank.org/countrysnapshot/en/MNT/textview

http://databank.worldbank.org/data/reports.aspx?source=world-development-indicators

http://databank.worldbank.org/data/reports.aspx?source=world-development-indicators

https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ri.html

https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/

http://data.worldbank.org/country/montenegro

http://wits.worldbank.org/countrysnapshot/en/MNT/textview

7

3.0 Metodologija

Izrada Mape puta za unapređenje upravljanja otpadom u Crnoj Gori zahtijevala je obimna istraživanja i učešće relevantnih subjekata tokom perioda od 16 mjeseci (od januara 2015. do aprila 2016). Pristup koji je primijenjen odražavao je Projektni zadatak. U ovom dijelu je prikazana metodologija i informacije o kontekstu važne za razumijevanje osnove pristupa sprovođenju Procjene stanja u Crnoj Gori. Procjena je prikazana u Prvom dijelu ovog dokumenta (odjeljci 4.0 – 15.0) i upotrijebljena je za pripremu preporuka u sklopu Mape puta, koja čini Drugi dio ovog izvještaja (odjeljci 16.0 – 19.0).

U svrhu jasnoće, ova studija obuhvata glavne tokove otpada, što uključuje:

komunalni čvrsti otpad;

komercijalni i industrijski otpad;

građevinski i otpad od rušenja;

ambalažni otpad;

otpad od električnih i elektronskih proizvoda;

otpadna vozila;

baterije i akumulatori,

opasni otpad.

Mapa puta za Crnu Goru je pripremljena uz pomoć pristupa koji obuhvata sljedećih 13 faza:

Faza broj 1 – Izrada kriterijuma za procjenu (Odjeljak 3.1);

Faza broj 2 – Prikupljanje polaznih informacija i podataka (Odjeljak 3.2);

Faza broj 3– Priprema pregleda stanja u oblasti upravljanja otpadom(Odjeljak 3.3);

Faza broj 4 – Procjena rezultata koje je zemlja postigla (Odjeljak 3.4);

Faza broj 5 – Identifikacija pitanja (Odjeljak 3.5);

Faza broj 6 – Konsultacije o ključnim pitanjima (Odjeljak 3.6);

Faza broj 7 –Priprema Mape puta (Odjeljak 3.7);

Faza broj 8 – Definisanje redoslijeda odabranih mjera (Odjeljak 3.8);

Faza broj 9 – Analiza izvora finansiranja (Odjeljak 3.9);

Faza broj 10 –Dostavljanje nacrta Mape puta Evropskoj komisiji (Odjeljak 3.10);

Faza broj 11 –Konsultacije sa predstavnicima ministarstva (Odjeljak 3.11)

Faza broj 12 – Razmatranje na nacionalnoj radionici (Odjeljak 3.12);

Faza broj 13 – Priprema finalnih verzija mapa puta za pojedinačne zemlje (Odjeljak 3.13).

Međusobna povezanost svih faza prikazana je na Slici Slika 3-1.

8

Slika 3-1: Sumarni prikaz pristupa koji je primijenjen

IZVRŠITI PROCJENE STANJA U POJEDINAČNIM ZEMLJAMA

PRIPREMA NACRTA MAPE PUTA

Faza 1

Izradakriterijuma za

procjenu

KONSULTACIJE SA RELEVANTNIM SUBJEKTIMA

KONSULTACIJE SA RELEVANTNIM SUBJEKTIMA

FINALIZOVANJE MAPE PUTA

Faza 2

Prikupljanjepolaznih

informacija i

Faza 3

Pripremiti pregled stanja u upravljanju

otpadom

Faza 4

Procijenitirezultate koje zemljapostiže

Faza 5

Identifikovatipitanja

Faza 6

Konsultacije o ključnim

pitanjima

Faza 7

Izrada mape puta

Faza 8

Definisanjeredoslijeda

mjera

Faza 9

Analiza izvora finansiranja

Faza 11

Konsult. sa predstavnici

ma ministarstva

Faza 13

Priprema finalne

verzije Mape

Faza10

DostavljanjeMape puta Evropskoj komisiji

Faza 12

Diskusija na nacionalnoj

radionici

9

3.1 Izrada kriterijuma za procjenu

Prema Projektnom zadatku, bilo je potrebno pripremiti, između ostalih, sljedeće kriterijume:

postojanje adekvatne mreže postrojenja za obradu otpada (postojeća i planirana, uklj. ona za posebne tokove otpada, u poređenju sa postojećom i prognoziranom proizvodnjom otpada);

poštovanje hijerarhije upravljanja otpadom;

dostizanje brojčanih ciljeva u vezi ponovne upotrebe, recikliranja i prerade, kao i onih koji se tiču preusmjeravanja biorazgradivog otpada sa deponija;

postojanje djelotvornih politika i instrumenta za prevenciju;

postojanje kvalitetnih planova upravljanja ili planova, i

doprinos upravljanja otpadom održivom upravljanju materijalima i efikasnom korišćenju resursa.

Projektnim zadatkom je tražena i analiza praksi za uključivanje „najmanje sljedećih elemenata”:

analiza nacionalnih strategija, politika, akcionih planova, planova upravljanja otpadom i (kada postoje) programa za sprečavanje nastajanja otpada;

analiza aktuelnog stanja usklađenosti (transponovanje i implementacija) i poštovanja zakonskih uslova iz propisa na temu otpada (uklj.Okvirnu direktivu o otpadu, sa njenom hijerarhijom otpada, ekološki ispravnim upravljanjem otpadom, brojčanim ciljevima, zasebnim sakupljanjem, karakteristikama dovoljne i adekvatneinfrastrukture za otpad, kao i brojčanim ciljevima u vezi sakupljanja otpada, pripreme za ponovnu upotrebu, recikliranje i preradu iz direktiva o tokovima otpada isl. Konstatovano je da bi trebalo uzeti u obzir i direktive EU o deponijama i industrijskim emisijama.);

analiza postojeće i planirane infrastrukture u odnosu na postojeću i prognoziranu proizvodnju otpada;

procjena dostupnih podataka o projekcijama koje se tiču proizvodnje i upravljanja otpadom;

adekvatno sprovođenje propisa na temu otpada (uklj. kapacitete inspekcije i mjere odvraćanja poput novčanih kazni isl.);

administrativni kapaciteti u ovom sektoru, na centralnom, regionalnom i lokalnom nivou.

Ove dvije grupe zahtjeva poslužile su kao osnova za izradu liste objektivnih kriterijuma na osnovu kojih će se procijeniti učinka Crne Gore u sektoru upravljanja otpadom. Lista je imala za cilj da:

1) utvrdi ključna pitanja u pogledu aktuelnog pristupa upravljanju otpadom u datoj zemlji, uzimajući u obzir zahtjeve iz Projektnog zadatka, i sa akcentom na napredovanju na usklađivanju sa pravnom tekovinom EU;

2) utvrdi manje značajna pitanja, koja ipak zavređuju da budu istaknuta u kontekstu ove analize;

3) pomogne u pripremi preporuka o načinu rješavanja prepoznatih pitanja.

10

Ova lista kriterijuma je pripremljena u skladu sa zahtjevima iz Projektnog zadatka, kako bi se obezbijedilo da se obuhvate sva relevantna pitanja.

Generalni direktorat za životnu sredinu je pregledao navedenu listu i odobrio konačnu verziju. Lista kriterijuma u skladu sa Projektnim zadatkom pripremljena je u formi alata za procjenu oblasti otpada u programu Excell, za potrebe Evropske komisije nakon zaključenja ugovora (Slika 3-2). Projektni tim, uključujući nacionalne eksperte, je upoznat sa navedenim alatom na sastanku koji je održan u ranoj fazi projekta. Alat, sa ugrađenim uputstvima za korisnike koji olakšava njegovu primjenu, je potom dostavljen ekspertima za nacionalnu procjenu u Crnoj Gori, koji su ga koristili da uvežu sve relevantne informacije u toku Faze broj 2.

Slika 3-2: Prikaz alata za procjenu stanja u oblasti otpada na ekranu

3.2 Prikupljanje polaznih informacija i podataka

U pomoć alata za procjenu, domaći eksperti su prikupili informacije i podatke o učinku sektora upravljanja otpadom u svakoj pojedinačnoj zemlji. Osim toga što su vršili

11

procjenu stanja u pojedinačnoj zemlji u odnosu na kriterijume dogovorene tokom prve faze, domaći eksperti su, kada je to bilo moguće, prikupljali i sljedeće:

podatke o otpadu za prethodni period;

informacije o strukturi otpada,

projekcije količina novonastalog otpada.

Koliko je god bilo moguće, tražene su informacije o svakom pojedinačnom navedenom toku otpada. Kao i u većini evropskih zemalja, količina i kvalitet dostupnih informacija i podataka o različitim tokovima otpada su se znatno razlikovali. Na primjer, informacije o komunalnom otpadu su bile dostupnije nego one o manjim tokovima otpada, poput baterija, ili o onim tokovima za koje preduzeća obično sama organizuju načine kako će se njima upravljati (poput industrijskog otpada ili građevinskog i otpada od rušenja).

3.3 Izrada pregleda stanja u oblasti upravljanja otpadom

Da bi se obradile teme zastupljene u alatu za procjenu, nacionalne procjene su podijeljene u nekoliko djelova:

ključne organizacije uključene u upravljanje otpadom (Odjeljak 4.0);

učinak regulatornog sistema (Odjeljak 5.0);

stanje propisa na temu otpada (Odjeljak 6.0);

stanje planskih i strateških dokumenata (Odjeljak 7.0);

kvalitet podataka o upravljanju otpadom (Odjeljak 8.0);

transponovanje brojčanih ciljeva i postojeći rezultati (Odjeljak 9.0);

sprovođenje odgovornosti proizvođača (Odjeljak 10.0);

adekvatnost infrastrukture za sakupljanje otpada (Odjeljak 11.0);

adekvatnost infrastrukture za obradu i zbrinjavanje otpada (Odjeljak 12.0);

upravljanje opasnim otpadom (Odjeljak 13.0).

Domaći eksperti su se, zajedno sa stranima, koristili polaznim informacijama sadržanim u zbirkama materijala na temu procjene upravljanja otpadom kako bi pripremili pregled sektora upravljanja otpadom koji obuhvata sve navedene teme. Po potrebi su vršena dodatna istraživanja i konsultacije, kako bi se pojasnile nejasnoće.

Rezultati njihovog rada su prikazani u djelovima dokumenta o procjeni koji nose naziv ‘Pregled’ (tj. Prvi dio, Odjeljak 4.0 – 15.0). Tako uvezan materijal pruža sveobuhvatan pregled ključnih komponenti sistema upravljanja otpadom u Crnoj Gori.

3.4 Procjena rezultata koje je zemlja ostvarila

Prema Projektnom zadatku, bilo je potrebno pripremiti kriterijume za evaluaciju, koji bi poslužili kao osnova za procjenu rezultata koje je neka zemlja ostvarila. Na osnovu duže

12

liste kriterijuma koja je pripremljena u prvoj fazi, utvrđen je niz kriterijuma prema kojima je data zemlja ocjenjivana. Kriterijumi su ocjenjivani ocjenama od 1 do 3, pri čemu:

Ocjena 1 označava situacije kada nijesu preduzimane aktivnosti na rješavanju nekog pitanja ili kada preovlađujuće okolnosti ukazuju na postojanje ozbiljne zabrinutosti u vezi održivosti /operabilnosti sistema;

Ocjena 2 označava situacije kada su preduzimane primjetne aktivnosti na unapređenju sistema upravljanja otpadom, s tim što i dalje postoje neke zabrinutosti koje mogu spriječiti zemlju da postigne punu usklađenost sa pravnom tekovinom EU na temu otpada, i

Ocjena 3 označava situacije kada se smatra da su aktuelne mjere ili mjere za koje postoji čvrst plan dovoljne da omoguće da zemlja bude u potpunosti usklađena sa pravnom tekovinom EU na temu otpada.

Rezultati izvršene procjene su prikazani u djelovima koji nose naziv ‘Sumarna procjena’. Gore opisani sistem ocjenjivanja je u maloj mjeri prilagođen svakom odjeljku, kako bi se obezbijedilo da odgovara datom pitanju.

3.5 Utvrđivanje pitanja

Na osnovu ishoda prethodno opisanog posla utvrđena je lista pitanja koja se odnosi na vjerovatnoću da zemlja postigne glavne ciljeve i odredbe iz Okvirne direktive o otpadu(2008/98/EZ) i brojčane ciljeve koje propisuju različite direktive o pojedinačnim tokovima otpada. Ta pitanja su prikazana u Odjeljku 15.0.

Utvrđivanje ovih pitanja je imalo značajnu ulogu utoliko što je pomoglo da se detaljnijekonceptualizuju izazovi sa kojima se suočava Crna Gora na planu unapređenja sistema upravljanja otpadom, kao i načini da se ti izazovi prevaziđu.

3.6 Konsultacije o ključnim pitanjima

Uz konsultacije koje su domaći eksperti obavljali preko svojih mreža, vršene sui konsultacije sa ključnim relevantnim subjektima o pitanjima koja je projektni tim prethodno utvrdio. Te konsultacije su poslužile da se, po potrebi, potvrdi ili izmijeni priroda utvrđenih pitanja.

Pitanja su potom svrstana u podgrupe, prema naslovima pojedinačnih odjeljaka dokumenta o procjeni. Pitanja su prikazana u Odjeljku 15.0. Ova faza označava kraj nacionalne procjene i pruža osnovu za razradu mape puta.

3.7 Priprema Mape puta

U pripremi Mape puta primijenjen je sljedeći pristup: za svaku podgrupu pitanja (modifikovanih kroz gore opisani proces konsultacija), razmotren je, prema potrebi, niz alternativnih pristupa (recimo oni koji se već primjenjuju u državama članicama), kao načina da se popravi situacija.

13

Među razmotrene instrumente spadaju:

ekonomski i fiskalni instrumenti (na primjer, deponija/naknade za spaljivanje, zabrane, naknade u cilju efikasnog korišćenje resursa, šeme za odgovornost proizvođača, šeme plaćanja prema količini i drugi relevantni instrumenti);

pravni instrumenti (izmjene domaćih zakona);

administrativni instrumenti, uključujući izmjene administrativnih procedura;

informativne i edukativne kampanje.

Na osnovu toga je pripremljen niz preporuka za Crnu Goru, pri čemu su uzete u obzire specifične okolnosti.

Za predloženi paket mjera su date grube procjene potreba na planu infrastrukture, uključujući procijenjen troškove investicija. Kada je to bilo moguće, utvrđeni su i drugi troškovi. Troškovi bi trebalo da daju približnu sliku o troškovima koji su skopčani sa određenim mjerama. Metodologija na kojoj počivaju ove kalkulacije opisana je zasebno i prikazana u dodatku A.2.0.

3.8 Utvrditi redoslijed odabranih mjera

Razmotren je redoslijed predloženih mjera, kako bi se odredila njihova indikativna dinamika. Rokovi nijesu nepromjenljivi, ali su određeni na osnovu toga kako su eksperti vidjeli sektor i koliko bi vremena bilo potrebno za sprovođenje određenih mjera ili za građenje infrastrukture. Vrijedi, međutim, primijetiti da rokovi podrazumijevaju da zemlje što ranijepočnu sa aktivnostima na sprovođenju mjera.

3.9 Izvori finansiranja

Dostupnost različitih izvora finansiranja je takođe analizirana kroz istraživanje pisanog materijala i putem intervjua. Pribavljene su kontakt informacije relevantnih službenikameđunarodnih finansijskih institucija i tijela EU za finansiranje koja funkcionišu na Zapadnom Balkanu. Sljedeće organizacije su kontaktirane u cilju sprovođenja intervjua: Evropska banka za obnovu i razvoj (EBRD), Instrument za pretpristupnu pomoć (IPA), Evropska investiciona banka (EIB), KfW, fondovi za pomoć malim preduzećima, Instrument Evropske komisije za tehničku pomoć i razmjenu informacija (TAIEX) i Svjetska banka. Ukupno je prepoznato i kontaktirano 65 pojedinaca, a njih devetoro je pristalo da bude intervjuisano ili da pruži dodatne informacije. Pošto mnogi izvori finansiranja nemaju određene iznose sredstava koji se dodjeljuju pojedinačnim zemljama, rezultati ove aktivnosti su prikazani za ukupan region. To je bilo dovoljno da se stekne dobra slika omogućnostima za finansiranje i ključnim izazovima u obezbjeđivanju sredstava. Rezultati ove aktivnosti su prikazani u Odjeljku19.0.

3.10 Dostavljanje nacrta mapa puta za pojedinačne zemlje

Nacrt Mape puta je potom dostavljen Generalnom direktoratu za životnu sredinu, na komentar i odobrenje prije obavljanja daljih konsultacija.

14

3.11 Konsultacije sa predstavnicima MORT-a

Odobrena Mapa puta je razmotrena na sastanku sa predstavnicima Ministarstva održivog razvoja i turizma i korigovana u skladu sa diskusijom na sastanku.

3.12 Diskusija na nacionalnim radionicama

Nakon sastanka sa predstavnicima MORT-a, rezime revidirane Mape puta je dostavljen nizu relevantnih subjekata uoči nacionalne radionice, koja je održana u Podgorici 21.oktobra 2016 (spisak učesnika sadržan u dodatku A.1.0). Glavni cilj nacionalne radionice bila je detaljna razmjena mišljenja između projektnog tima i učesnika. Diskusije tokom radionice su se koncentrisale na pitanja i prioritetne preporuke iz nacrta Mape puta. Projektni tim je rezimirao komentare dobijene tokom radionice i dostavio taj rezime učesnicima. Taj izvještaj sa radionice je ukazao kako bi se određene preporuke iz Mape puta izmijenile, u svijetlu razgovora tokom radionice. Nove preporuke koje su razmatrane na radionici i za koje je utvrđeno da su od značaja takođe su uključene u izvještaj sa radionice. Učesnici su imali priliku da daju dodatne komentare na izvještaj sa radionice ili da istaknu pitanja koja su po njihovom mišljenju bila izostavljena ili nedovoljno obrađena tokom radionice.

3.13 Priprema finalne verzije mapa puta za pojedinačne zemlje

Komentari koji su dobijeni tokom radionice i kasnije su objedinjeni i iskorišćeni da se finalizuju preporuke koje su se našle u Mapi puta. Potom je konačna verzija Mape puta dostavljena Evropskoj komisiji na konačno odobrenje.

15

PRVI DIO:PROCJENA STANJAUPRAVLJANJA OTPADOM ZA CRNU GORU

16

4.0 Ključne organizacije koje se bave

propisima, politikom i planiranjem

upravljanja otpadom

4.1 Pregled

Institucionalni okvir za upravljanje otpadom u Crnoj Gori organizovan je na državnom i lokalnom nivou (ne postoji regionalni nivo uprave). U nastavku su opisane organizacije koje su odgovorne za upravljanje otpadom, zakonodavstvo i planiranje na državnom i lokalnom nivou.

4.1.1 Državni nivo

Sljedeće institucije su direktno odgovorne za upravljanje otpadom na državnom nivou:

Ministarstvo održivog razvoja i turizma (MORT) je odgovorno za izradu nacionalnog zakonskog i strateškog okvira za upravljanje otpadom. Sljedeća odjeljenja i direktorati u sastavu Ministarstva imaju nadležnosti koje obuhvataju i otpad:

o Agencija za zaštitu životne sredine je izvršni organ MORT-aodgovoran za izdavanje dozvola, praćenje stanja životne sredine na nacionalnom nivou,upravljanje bazama podataka, izvještavanje, uspostavljanje komunikacije i saradnje između nacionalnih i međunarodnih tijela i organizacija, kao i saradnju sa javnošću. Agencija ima centralnu ulogu kada je u pitanju sakupljanje podataka o otpadu. Sakupljanje podataka je obično usmjereno na količine proizvedenog otpada,količine otpada koji se uvozi, izvozi ili prelazi preko teritorije Crne Gore. Ovlašćena preduzeća za upravljanje otpadom koja učestvuju u izvozu, uvozu ili tranzitu otpada imaju obavezu da evidentiraju i dostave podatke o otpadu Agenciji za zaštitu životne sredine. Uvoz, izvoz i tranzit otpada može da se vrši samo na osnovu dozvole koju, na zahtjev preduzeća za upravljanje otpadom, izdaje Agencija (koja vodi registar svih izdatih dozvola). Izdavanje dozvola za upravljanje otpadom i prekogranično kretanje otpada i dozvola za obradu i/ili zbrinjavanje otpada spada u nadležnosti Sektora za izdavanje dozvola. Agencija je takođe i jedan od regulatornih organa odgovornih za odobravanje planova upravljanja otpadom proizvođača otpada.

o Direktorat za upravljanje otpadom i komunalni razvojje odgovoran je za sve aspekte planiranja upravljanja otpadom, uključujući usklađivanje zakonodavstva sa relevantnim propisima iz pravne tekovine Evropske unije, kao i pripremu iodabir sistematskih mjera za sprovođenje politika, strategija i pravnog okvira u domenu upravljanja otpadom. Direktorat je takođe odgovoran za uspostavljanje standarda

17

za obradu otpada, procedure za izdavanja dozvola, uspostavljanje tehničkih standard za postrojenja za obradu otpada,kao i upravljanje i koordinaciju projekata iz oblasti upravljanja otpadom koji se finansirajudržavnim i međunarodnim sredstvima.

o Direkcija za kontrolu industrijskog zagađenja i upravljanja hemikalijama je dio Direktorata za životnu sredinu i klimatske promjene. Direkcija je odgovorna za usklađivanje zakonodavstva sa pravnom tekovinom EU iz oblasti obrade industrijskog otpada i učestvuje u radu međunarodnih konvencija i tijela iz ove oblasti.

o Direkcija za međunarodnu saradnju – ova Direkcija ima važnu ulogu u međunarodnoj i bilateralnoj saradnji sa međunarodnim organizacijama, kao i u pripremi i sprovođenju relevantnih međunarodnih sporazuma.

Ministarstvo poljoprivrede i ruralnog razvojaje odgovorno za zaštitu i upotrebu poljoprivrednog zemljišta, kontrolu otpada životinjskog porijekla, vodne resurse i njihovu zaštitu.

Ministarstvo zdravljaje odgovorno za zdravstvenu zaštitu, uključujući upravljanje medicinskim otpadom, sanitarne standarde, sanitarnu kontrolu i inspekciju.

Ministarstvo saobraćaja i pomorstvaje odgovorno za drumski, pomorski, vazdušni i željeznički saobraćaj, kako unutar teritorije države, tako i za prekogranični saobraćaj.

Ministarstvo unutrašnjih poslova je odgovorno za rad lokalne samouprave.

Ministarstvo ekonomije je, između ostalog, odgovorno za pripremu strateških i operativnih dokumenata za obezbjeđivanjepretpristupnih sredstava, recimo od Instrumenta za pretpristupnu pomoć (IPA) Evropske komisije. Ministarstvo priprema i planove za energetsku efikasnost.

Ministarstvo finansijaje odgovorno za budžet, poreski sistem i politiku, strane investicije, donacije i inostranu pomoć.

Uprava za inspekcijske posloveje zadužena za poslove inspekcije u oblasti upravljanja otpadom, a podijeljena je na sektore i odsjeke. U okviru Sektora za zaštitu životne sredine i prostora nalazi se Odsjek za ekološku inspekciju, koji je odgovoran za:

o inspekcijski nadzor nad primjenom zakona i drugih pravnih akata iz oblasti zaštite životne sredine, uključujući propise koji se odnose na upravljanje otpadom;

o sprovođenje mjera u cilju otklanjanja nepravilnosti i omogućavanja sprovođenja ovih propisa; i

o predlaganje mjera u cilju bolje efikasnosti načina sprovođenja. o analizu izvještaja i informacija iz domena nadležnosti; o saradnju sa vladinim i drugim relevantnim institucijama iprivrednim

subjektima.

18

Zavod za statistiku Crne Gore (MONSTAT) sprovodi godišnje istraživanje u cilju sakupljanja informacija o količinama otpada proizvedenog u opštinama. Većinu podataka koje koristi MONSTAT dostavlja Agencija za zaštitu životne sredine.

PROCON d.o.o., poznat i pod nazivom „Project-Consulting”, je društvo koje je osnovala Vlada Crne Gore,17 a odgovorno je za upravljanje projektima iz oblasti komunalnih usluga i zaštite životne sredine. Među osnovne aktivnosti PROCON-a spada:

o analizu projekata sa stanovišta izvodljivosti, održivosti i usklađenosti sa strateškim planskim dokumentima;

o pripremaneophodne dokumentacije za početak sprovođenja projekta; i

o izrada neophodne tenderske dokumentacije za nabavku robe i usluga. PROCON uglavnom sprovodi aktivnosti koje se tiču upravljanja otpadom i otpadnim vodama i vrši nadzor nad implementacijom s tim povezane infrastrukture. Uz to, aktivnosti PROCON-a obuhvataju:

o sprovođenje tenderskih postupaka; o ocjenu ponuda i druge aktivnosti navedene u ugovoru o finansiranju

projekata iz oblasti komunalnih djelatnosti i zaštite životne sredine; i o pružanje stručne pomoći prilikom pripreme dokumentacije za ugovore

i izvještaja o sprovođenju projekata koje finansiraju međunarodne finansijske institucije.18

4.1.2 Lokalni nivo

Sljedeći akteri imaju nadležnosti za upravljanje otpadom na lokalnom nivou:

Lokalnesamouprave su u Crnoj Gori odgovorne za izradu i sprovođenje politike upravljanja otpadom na lokalnom nivou. To se realizuje kroz:

o usvajanje lokalnih planova upravljanja otpadom; o pristupanje međuopštinskim programima koji obuhvataju dvije ili više

opština; o procjene i prikupljanje podataka o količini proizvedenog otpada; o jačanje ili dogradnje kapaciteta javnih komunalnih preduzeća koja se

bave sakupljanjem i transportom komunalnog otpada, i koja upravljaju deponijama za komunalni otpad;

o regulisanja privatnih preduzetnika koji pružaju usluge sakupljanja, prevoza i zbrinjavanja otpada, i

17 PROCON (2016) Čvrsti otpad, datum pristupa: 18. maj 2016. godine, dostupno na: www.procon.me/index.php/en/projects/solid-waste/info 18Institutza javnu politiku(2014) Jačanje administrativnih kapaciteta za sprovođenje politike zaštite životne sredine u CrnojGori, www.publicpolicyinstitute.eu/projects-publications/project/study-for-strengthening-administrative-capacities-of-environmental-institutions-in-montenegro-_12/

http://www.procon.me/index.php/en/projects/solid-waste/info

http://www.publicpolicyinstitute.eu/projects-publications/project/study-for-strengthening-administrative-capacities-of-environmental-institutions-in-montenegro-_12/

http://www.publicpolicyinstitute.eu/projects-publications/project/study-for-strengthening-administrative-capacities-of-environmental-institutions-in-montenegro-_12/

19

o poboljšanje sistema izdavanja dozvola održavanjem baze podataka o upravljanju otpadom i tokovima otpada, u skladu sa Zakonom o upravljanju otpadom i lokalnim planovima upravljanja otpadom.

U skladu sa važećim propisima, lokalne samouprave su dužne da svake godinedostave MORT-u godišnji izvještaj o implementaciji lokalnih planova upravljanja otpadom najkasnije do 30. aprila.Lokalne samouprave trenutno nijesu u obavezi da sprovode monitoring;međutim, ukoliko se monitoring sprovodi – bilo po nalogu ekološke inspekcije Uprave za inspekcijske poslove, ili na lokalnom nivou, po nalogu komunalne policije –one su obavezne da dostave rezultate monitoringa Agenciji za zaštitu životne sredine. Lokalne uprave učestvuju u pripremi propisa koji se tiču lokalnog razvoja. Uz to, Direktorat za upravljanje otpadom i komunalni razvoj aktivno sarađuje sa lokalnim upravama pri odabirutehnologija za upravljanje otpadom koje odgovaraju lokalnom razvoju.

Javna komunalna preduzećau Crnoj Gori bave se sakupljanjem, uklanjanjem i zbrinjavanjem komunalnog otpada, čišćenjem ulica, trotoara, trgova, parkova, uređenjem javnih površina, čišćenjem gradskih,prigradskih i lokalnih puteva od leda i snijega, pijačnim uslugama i aktivnostima ipogrebnim uslugama. Javna komunalna preduzeća vrše svoja zaduženja u skladu sa propisima koje je donijela država. Ova preduzeća od domaćinstava i privrednih subjekata naplaćuju naknade za usluge koje se tiču otpada, kako bi pokrila troškove sakupljanja, upravljanja i zbrinjavanja otpada. Ona usvajaju kratkoročne i dugoročne programe aktivnosti upravljanja otpadom na lokalnom nivou, obezbjeđuju dio sredstava za njihovo sprovođenjei donose odluku o visini naknada za komunalne usluge.

Komunalna inspekcija je odgovorna za nadzor nad sprovođenjem zakona i propisa u skladu sa Zakonom o komunalnim djelatnostima, stanje komunalnih objekata / preduzećai sprovođenje drugih aktivnosti propisanih zakonima i pravnim aktima koje donosi lokalnasamouprava.

Međuopštinska preduzeća za upravljanje otpadomsu osnovana u cilju pružanja efikasnijih usluga upravljanja otpadom. Osnivanje ovakvih preduzeća zasniva se na preporuci iz Strateškog master plana upravljanja otpadom. U vrijeme kada je vršena ova procjenapostojala su sljedeća međuopštinska preduzeća:

o Budva, Kotor i Tivat osnovali su preduzeće Lovanjad.o.o., kome su povjereni poslovi koji se tiču izgradnje zajedničke deponije. Preduzeće Lovanjad.o.o. će biti odgovorno za upravljanje i održavanje te lokacije po završetku radova;

o Opštine Bar i Ulcinj osnovale su preduzeće Možurad.o.o. koje upravlja sanitarnom deponijom Možurau Baru;

o Opštine PlužineiŠavnik osnovale su preduzeće Budošd.o.o. koje, po završetku izgradnje, sada upravlja regionalnim centrom za obradu otpada koji se nalazi na lokaciji Budošu Nikšiću; i

o Podgorica je osnovala sopstveno preduzeće po imenu Deponija d.o.o, zaduženo za upravljanje sanitarnom deponijom u Livadama.

20

Preduzeće je sklopilo ugovore za obradu otpada koji se sakuplja na teritoriji Opštine Danilovgrad i PrijestoniceCetinje.

Rečeno je da je proces regionalizacije trajao duže nego što seočekivalo zato što su opštine imale poteškoća da se usaglase o zajedničkom pristupu upravljanju otpadom, a njihovi predstavnici često nijesu bili upoznati sa prednostima koje mogu proisteći iz veće ekonomije obima.19

Uz prethodno navedene, sljedeće lokalne / državne institucije i organizacije takođe imaju značajnu ulogu u upravljanju otpadom u Crnoj Gori:

Privredna komoraima odbore za različite sektore, kakvi su Odbor za javna preduzeća ili Odbor za ekologiju. Odbori pružaju odgovarajuće platforme za bavljenje potrebama za saradnjom.

U Crnoj Goripostoji niz laboratorija koje sprovode testiranje otpada i kontrolu kategorizacije otpada. To su, na primjer, laboratorijeCentrazaekotoksikološka ispitivanja,Instituta za javno zdravlje i Biotehničkog fakulteta.

Zajednica Opština Crne Goreje nacionalna asocijacija lokalnih samouprava Crne Gore. Misija Zajednice je poboljšanje rada lokalnih samouprava i podsticanje koordinacije njihovih aktivnosti.

Udruženja građana i druga udruženja civilnog sektora (NVO i sl.) - NVO i druga društvena udruženja aktivno promovišu zaštitu životne sredine i učestvuju u lokalnim aktivnostima urazličitim oblastima.

4.2 Rezime procjene

Procjena ključnih organizacija koje učestvuj u upravljanju otpadom predstavljena je u Tabeli 4-1. Svaki od navedenih kriterijuma ocijenjen je ocjenomod 1 do 3, pri čemu:

Ocjena 1=nizak nivo učinka, recimouslednejasno utvrđenih odgovornosti ili preklapanja / mimoilaženja nadležnosti.

Ocjena 2=organizaciono funkcionisanje je prihvatljivo, ali uz određena ograničenja koja je moguće popraviti.

Ocjena 3=organizacija dobro funkcioniše, bez značajnijih poteškoća.

Tabela 4-1: Procjena administrativnih institucija

Kriterijum Procjena

Nadležnosti za upravljanje sličnim vrstama otpada nijesu raspoređene na različite institucije ili sektore

Ocjena 3– svi tokovi otpada su pod kontrolom Ministarstva održivog razvoja i turizma

19Ekonomskakomisija UN zaEvropu (2015) Izvještaj o upravljanjuživotnomsredinom u CrnojGori, trećipregled, www.unece.org/fileadmin/DAM/env/epr/epr_studies/ECE_CEP_173.pdf

http://www.unece.org/fileadmin/DAM/env/epr/epr_studies/ECE_CEP_173.pdf

21

Kriterijum Procjena

Nadležnosti različitih državnihinstitucije su jasno definisane i relevantni akteri ih dobro razumiju

Ocjena3 – utisak je da su nadležnosti jasne idarelevantni subjekti nijesu utvrdili značajnije probleme

Podjela nadležnosti ne dovodi do sukoba interesa

Ocjena3 –utisak je da ne postoji sukob interesa

22

5.0 Funkcionisanje regulatornog sistema

5.1 Pregled

Sektor za zaštitu životne sredine i prostora u okviru Uprave za inspekcijske poslove i komunalni inspektori su nadležni za sprovođenje kaznenih mjera koje se odnose na upravljanje otpadom. Komunalni inspektori su ovlašćeni da nadgledaju lokalna preduzeća za upravljanje otpadom i objekte javnih komunalnih preduzeća kako bi se postarali da se poštuju relevantni zakoni i propisi.20Ovlašćenja i potencijalne kaznene mjere su definisani zasebnim propisima. U vrijeme kada je vršena ova procjena, međutim, nije bilo sprovedenih zvaničnih analiza rada pravosudnih organa u ovom sektoru.

U Crnoj Gori trenutno postoje dvije deponije koje ispunjavaju standarde Evropske unije. Iako su opštine odgovorne za čišćenje i obnovu nelegalnih odlagališta, mjere u cilju zatvaranja ovakvih lokacija sprovode mnogi državni organi, uključujući MORT, Agenciju za zaštitu životne sredine i Upravu za inspekcijske poslove. Sanacija nelegalnih odlagališta se sprovodi u saradnji sa lokalnim samoupravama i NVO. Uprkos zabrani paljenja otpada na otvorenom prostoru na odlagalištima, ova praksa i dalje postoji. Paljenje otpada u zatvorenom prostoru je takođe zabranjeno, ali i je i dalje prisutno u pojedinim područjima.

Kaznene odredbe i mjere u cilju zabrane ostavljanja, odlaganja ili nekontrolisanog upravljanja otpadom propisane su Zakonom o komunalnim djelatnostima (“Sl. list Crne Gore” br. 12/95). Stiče se utisak da ove mjerenijesu efikasne. Uz to, usklađenost sa standardima za emisije se reguliše inspekcijama i redovnim izvještajima, ali podaci o stepenu usklađenosti ili plaćanju kazni nijesu javno dostupni.

U skladu sa Zakonom o upravljanju otpadom, zabranjeno je miješanje različitihvrsta opasnog otpada ili miješanje opasnog sa neopasnim otpadom, izuzev u procesu obrade opasnog otpada uz nadzor kvalifikovanog osoblja. Kontrola i slijedivost opasnog otpada je obezbijeđena od momenta proizvodnje otpada do krajnjeg odlaganja.

5.2 Rezime procjene

Procjena regulatornog sistema predstavljena je u Tabeli 5-1. Za svaki od navedenih kriterijuma data je ocjena od 1 do 3, pri čemu:

Ocjena 1 = značajna zabrinutost u djelotvornost regulatornog sistema.

Ocjena 2 = čini se da je regulatorni sistemdjelotvoran, uz neka ograničenja / poteškoće.

20Ekonomskakomisija UN za Evropu (2015) Izvještaj o upravljanjuživotnomsredinom u CrnojGori, trećipregled, www.unece.org/fileadmin/DAM/env/epr/epr_studies/ECE_CEP_173.pdf


23

Ocjena 3 = djelotvorani funkcionalan regulatorni sistem, bez značajnih ograničenja / poteškoća.

Tabela 5-1: Procjena regulatornog sistema

Kriterijum Procjena

Aktivnosti izdavanja dozvola i inspekcijskog nadzora se obavljaju na odgovarajući način i djelotvorne su (WFD Članovi 23 do 26, 34)

Ocjena2 – aktivnosti se odvijaju, ali je inspekcijski nadzor odvojen od izdavanja dozvola, što može dovesti do problema u radu

Preduzimaju se neophodne mjere u cilju zabrane ostavljanja, deponovanja ili nekontrolisanog upravljanja otpadom. Sprovode se djelotvorne, srazmjerneiodvraćajuće kazne(WFD, član 36)

Ocjena2–sprovedene su pojedine mjere i postoje kaznene odredbe, ali ne postoje dokazi o efikasnosti sprovođenja ili naplate kazni, a deponovanje i spaljivanje otpada i dalje je prisutno

24

6.0 Stanje propisa koji regulišu upravljanje

otpadom

6.1 Pregled

6.1.1 Glavni propisi koji regulišu upravljanje otpadom

Usvajanjem Zakona o upravljanju otpadom 2011. godine i seta relevantnih podzakonskih akata, Crna Gora je uspostavila čvrst pravni okvir za upravljanje otpadom.21Propisi koji se tiču upravljanja otpadom u Crnoj Gori obuhvataju sljedeće:

Zakon o životnoj sredini („Sl. list Crne Gore” br. 48/08);

Zakon o upravljanju otpadom („Sl. list Crne Gore” br.80 / 05,73 / 08 i 64/11);

Zakon o zaštiti prirode („Sl. list Crne Gore” br. 51/08);

Zakon o integrisanom sprječavanju i kontroli zagađivanja životne sredine („Sl. list Crne Gore” br.80/05, 54/09, 40/11);

Zakon o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu („Sl. list Crne Gore” br.80/05, 73/10, 40/11, 59/11);

Zakon o procjeni uticaja na životnu sredinu („Sl. list Crne Gore” br.40/10, 73/10, 40.11, 27/13);

Zakon o inspekcijskom nadzoru („Sl. list Crne Gore” br.39/03, 76/09);

Zakon o komunalnim djelatnostima („Sl. list Crne Gore” br.12/95);

Zakon o opštem upravnom postupku („Sl. list Crne Gore” br.60/03);

Zakon o javnim nabavkama („Sl. list Crne Gore” br.46/06, 42/11);

Zakon o uređenju prostora i izgradnji objekata („Sl. list Crne Gore” br.51/08, 40/10, 34/11, 47/11, 35/13, 39/13, 33/14);

Zakon o državnoj upravi („Sl. list Crne Gore“ br.38/03, 22/08, 42/11);

Zakon o lokalnoj samoupravi („Sl. list Crne Gore“ br.42/03, 28/04, 88/09, 38/12, 10/14);

Zakon o finansiranju lokalne samouprave („Sl. list Crne Gore“ br. 42/03, 44/03, 05/08, 74/10);

Zakon o poljoprivredi i ruralnom razvoju („Sl. list Crne Gore“ br.56/09); i

Zakon o zdravstvenoj zaštiti („Sl. list Crne Gore“ br.39/04; 14/10).

Podzakonski akti koji uređuju oblast upravljanja otpadom su:

Uredba o organizaciji i načinu rada državne uprave („Sl. list Crne Gore“ br.05/12, 25/12, 61 / 12,20 / 13 i 17/14);

Uredba o načinu i postupku osnivanja sistema preuzimanja, sakupljanja i obrade otpadnih vozila i rada tog sistema („Sl. list Crne Gore“ br.28/12);

21„Sl. list Crne Gore”br. 80 / 05, 73 / 08 i 64/11

25

Uredba o načinu i postupku osnivanja sistema preuzimanja, sakupljanja i obrade otpada od električnih i elektronskih proizvoda i rada tog sistema (“Sl. list Crne Gore” br. 24/12);

Uredba o načinu i postupku osnivanja sistema preuzimanja, sakupljanja i obrade otpadnih guma i rada tog sistema („Sl. list Crne Gore“ br.39/12);

Uredba o načinu i postupku osnivanja sistema preuzimanja, sakupljanja i obrade otpadnih baterija i akumulatora i rada tog sistema („Sl. list Crne Gore“ br. 39/12);

Uredba o bližim kriterijumima, visini i načinu plaćanja posebne naknade za upravljanje otpadom („Sl. list Crne Gore“ br.39/12);

Uredba o načinu i postupku osnivanja sistema preuzimanja, sakupljanja i obrade otpadne ambalaže i rada tog sistema („Sl. list Crne Gore“ br.42/12);

Uredba o načinu i uslovima skladištenja otpada („Sl. list Crne Gore“ br.33/13);

Uredba o visini naknada, načinu obračuna i plaćanja naknada zbog zagađivanja životne sredine („Sl. list Crne Gore“ br. 26/97, 9/00, 33/08, 64/09);

Uredba o vrstama aktivnosti i postrojenja za koje se izdaje integrisana dozvola („Sl. list Crne Gore“ br.7/08);

Uredba o nacionalnoj listi indikatora zaštite životne sredine („Sl. list Crne Gore“ br. 19/13);

Pravilnik o klasifikaciji otpada i katalogu otpada („Sl. list Crne Gore“ br. 35/12);

Pravilnik o postupanju sa otpadnim uljima („Sl. list Crne Gore“ br.48/12); Pravilnik o postupanju sa opremom i otpadom koji sadrži PCB („Sl. list Crne

Gore“ br. 48/12);

Pravilnik o uslovima, načinu i postupku obrade medicinskog otpada („Sl. list Crne Gore“ br.49/12);

Pravilnik o postupanju sa građevinskim otpadom, načinu i postupku prerade građevinskog otpada, uslovima i načinu odlaganja cement azbestnog građevinskog otpada („Sl. list Crne Gore“ br.50/12);

Pravilnik o načinu vođenja evidencije otpada i sadržaju formulara o transportu otpada („Sl. list Crne Gore“ br.50/12);

Pravilnik o uslovima koje treba da ispunjava privredno društvo odnosno preduzetnik za preradu i/ili odstranjivanje otpada („Sl. list Crne Gore“ br.53/12);

Pravilnik o bližem sadržaju i načinu podnošenja godišnjih izvještaja o sprovođenju planova upravljanja otpadom („Sl. list Crne Gore“ br. 53/12);

Pravilnik o bližem sadržaju i načinu sačinjavanja plana upravljanja otpadom proizvođača otpada („Sl. list Crne Gore“ br.5/13);

Pravilnik o načinu pakovanja i odstranjivanja otpada koji sadrži azbest („Sl. list Crne Gore“ br.11/13);

26

Pravilnik o uslovima koje treba da ispunjava privredno društvo, odnosno preduzetnik za sakupljanje, odnosno transport otpada („Sl. list Crne Gore” br.16/13);

Pravilnik o načinu vođenja i sadržaju zahtjeva za upis u registar izvoznika neopasnog otpada („Sl. list Crne Gore” br.27/13);

Pravilnik o bližim karakteristikama lokacije, uslovima izgradnje, sanitarno-tehničkim uslovima, načinu rada i zatvaranja deponija („Sl. list Crne Gore” br. 31/13);

Pravilnik o spaljivanju i / ili suspaljivanju otpada („Sl. list Crne Gore” br.33/13);

Pravilnik o vođenju registra izdatih dozvola za preradu i/ili odstranjivanje otpada, registra sakupljača prevoznika, trgovaca i posrednika otpada („Sl. list Crne Gore” br.47/13);

Pravilnik o sakupljanju i predaji otpadnih vozila čiji je imalac nepoznat („Sl. list Crne Gore” br.47/13);

Pravilnik o bližim uslovima koje treba da ispunjava komunalni kanalizacioni mulj, količine, obim, učestalost i metode analize komunalnog kanalizacionog mulja za dozvoljene namjene i uslovima koje treba da ispunjava zemljište planirano za njegovu primjenu („Sl. list Crne Gore” br.89/09);

Pravilnik o sadržaju, obliku i načinu vođenja registra izdatih dozvola za prekogranično kretanje otpada („Sl. list Crne Gore” br.71/10);

Pravilnik o bližem sadržaju dokumentacije koja se podnosi uz zahtjev za izdavanje dozvole za uvoz, izvoz i tranzit otpada, kao i listi klasifikacije otpada („Sl. list Crne Gore” br.71/10);

Pravilnik o sadržini, obliku i načinu popunjavanja zahtjeva za izdavanje integrisane dozvole („Sl. list Crne Gore” br.03/08);

Pravilnik o sadržini i izgledu integrisane dozvole(„Sl. list Crne Gore” br.03/08);

Pravilnik o bližim uslovima koje treba da ispunjava komunalni kanalizacioni mulj, količine, obim, učestalost i metode analize komunalnog kanalizacionog mulja za dozvoljene namjene i uslovima koje treba da ispunjava zemljište planirano za njegovu primjenu („Sl. list Crne Gore” br. 89/09);i

Pravilnik o uslovima za preradu biootpada i kriterijumima za određivanje kvaliteta produkata organskog recikliranja iz biootpada(“Sl. list Crne Gore” br.59/13).

6.1.2 Stepen transponovanja direktiva Evropske unije

Usvajanjem posebnog Zakona o upravljanju otpadom 2011. godine (“Sl. list Crne Gore” br. 64/11) i odgovarajućeg seta podzakonskih akata, Skupština Crne Gore uspostavila je čvrst pravni okvir za nacionalni sistem upravljanja otpadom. Tokom 2013. godine usvojeno je ukupno 27 podzakonskih akata, au vrijeme kada je vršena ova procjena još četiri akta su čekala na usvajanje. Kako je Crna Gora kandidat za ulazak u Evropsku uniju, ovaj set propisa se konstantno mijenja tokom tekućeg procesa harmonizacije sa zakonodavstvom EU. Planirano je da do kraja 2016. godine budu završene neophodne izmjene pravnog okvira u oblasti upravljanja otpadom. Do 2018. bi trebalo da postoje svi neophodni propisi.Treba, međutim, napomenuti da Evropska komisija trenutno

27

pregovara o izmjenama šest direktiva koje se bave pitanjem otpada, u kontekstu paketa na temu kružne ekonomije koji je objavljen u decembru 2015. godine22.Ukoliko predložene promjene ovih direktiva budu usvojene u narednih par godina, Crna Gora bi morala da obezbijedi da se postara da one u nekom momentu budu prenesene u domaće propise.

Ostvaren je visok nivo usaglašenosti sa Direktivom o ambalaži i ambalažnom otpadu 94/62/EZ, ali ova Direktiva nije u potpunosti transponovana i implementacija ne funkcioniše naročito dobro.

Većina odredbi Direktive o otpadnim vozilima 2000/53/EZ je uvrštena u domaće zakonodavstvo. Crna Gora je počela da sprovodi ove odredbe, ali se moraju uložiti dodatni napori u cilju uspostavljanja djelotvornog sistema za sakupljanje, sertifikaciju i obradu otpadnih vozila. Krajnji rok za potpuno usklađivanje još uvijek nije određen i ne postoji jasan plan za ostvarivanje ciljeva ove direktive.

Crna Gora je postigla dobarstepen usklađenosti sa Direktivom 95/59/EZ o polihlorovanim bifenilima ipolihlorovanim terfenilima i njena implementacija je započela. Dalja implementacija će zahtijevati finansijska ulaganja i tehničku pomoć. Posebno je neophodno ulaganje u bezbjedno odlaganje opreme koja sadrži polihlorovane bifenile i polihlorovane terfenile.

Crna Gora je ostvarila značajan nivo usklađenosti sa Direktivom 86/278/EEZ o kanalizacionom mulju, ali još nije počela njena implementacija u praksi. Posebnu pažnju treba posvetiti uspostavljanju graničnih vrijednosti za teške metale u zemljištu i mulju, u skladu sa aneksima uz ovu direktivu.

Zakonodavstvo Crne Gore nije usklađeno sa Direktivom o rudarskom otpadu 2006/21/EZ i za sada ne postoji jasan plan za ostvarivanje usklađenosti. Crna Gora bi trebalo da odredi nadležni organ i započne proces harmonizacije i sprovođenja. Upravljanje otpadom u Crnoj Gori još uvijek nije usklađeno sa Direktivom o ograničavanju upotrebe određenih opasnih materija u električnim i elektronskimproizvodima.

Analiza implementacije politika od strane MORT-a jasno je ukazala na to da pojedini aspekti pravnog okvira, kao što su otpad od električnih i elektronskihproizvoda, baterije i akumulatori i odlaganje, nijesu dovoljno poznati svim ekspertima iz ove oblasti. Predstavnici Ujedinjenih nacija su konstatovali da se:

„… implementacija i sprovođenje Zakona [o upravljanju otpadom] mora poboljšati. Pojedini aspekti pravnog okvira nijesu dovoljno poznati svim

22Predlozi Komisije za izmjene šest direktiva o otpadu se mogu naći na: Evropska komisija (2016) Strategija cirkularne ekonomije, datum pristupa: 7. maj 2016. godine, dostupno na: http://ec.europa.eu/environment/circular-economy/index_en.htm


28

relevantnim subjektima na lokalnom nivou, što stvara probleme pri implementaciji.”23

Nakon perioda harmonizacije (odnosno tokom 2016. godine), biće sprovedena analiza zakonodavstva koje reguliše oblast otpada kako bi se došlo do preporuka u pogledu neophodnih koraka za obezbjeđivanje transponovanja propisa i olakšavanje implementacije. Ova analiza će rezultirati nizom izmjena i dopuna koje će biti dostavljene Vladi i Skupštini u obliku jedinstvenog paketa, čime će se smanjiti teret zakonodavnog procesa.

6.2 Rezime procjene

Procjena usklađenosti zakonodavstva koje reguliše oblast otpada sa principima sadržanim u pravnoj tekovini EU o otpadu predstavljena je u Tabeli 6-1. Stanje u oblasti domaćeg zakonodavstva koje reguliše otpad ocijenjeno je ocjenama od 1 do 3, pri čemu:

Ocjena 1=zakonodavstvo nije usklađeno sa pravnom tekovinom EU o otpadu.

Ocjena 2=zakonodavstvo je djelimično usklađeno sa pravnom tekovinom EU o otpadu.

Ocjena 3=zakonodavstvo je u potpunosti usklađeno sa pravnom tekovinom EU o otpadu.

Tabela 6-1: Procjena zakonodavstva koje reguliše oblast otpada

Kriterijum Procjena

Zakonodavstvo je usklađeno sa principima sadržanim u pravnoj tekovini EU o otpadu

Ocjena 2 – Pojedine Direktive Evropske unije su u potpunosti prenesene, veći dio njih je djelimično prenesen ili je procestransponovanja u toku.Očekuje se da svi neophodni propisi kojima se prenosi pravna tekovina EU o otpadu budu transponovani do kraja 2016. godinei stupe na snagu do 2018. godine. Implementacija propisa ostaje otvoreno pitanje.



29

7.0 Stanje planova i strateških dokumenata

7.1 Pregled

7.1.1 Državni nivo

Trenutni strateški pravac za unapređenjei razvoj sektora upravljanja otpadom u Crnoj Gori je određen strateškim dokumentima i planovima koji su već usvojeni na državnom i opštinskom nivou.Sljedeća planska i strateška dokumenta su od velikog značaja za upravljanje otpadom u Crnoj Gori:

Nacionalna politika upravljanja otpadom iz 2004. godine;

Strateški master plan za upravljanje otpadom iz 2005. godine; i

Državni plan upravljanja otpadom u Crnoj Gori (2015 – 2020).

U ostala ključna dokumenta spadaju:

Nacionalna strategija održivog razvoja, koja je usmjerena na deponije kao primarno sredstvo za upravljanje komunalnim otpadom, i kao takva nije u skladu sa zahtjevima zakonodavstva EU,koje naglašava potrebu za praćenjem hijerarhije upravljanja otpadom;

Prostorni plan Crne Gore do 2020. godine, koji sadrži „prostorni koncept upravljanja otpadom”i kojim su utvrđene lokacije za niz postrojenja za upravljanje otpadom. Prostorni plan je urađen 2008. godine,prije skorašnjeg razvoja postrojenja za upravljanje otpadom tj.deponija, transfer stanica i reciklažnih centara, i njime je određen prostorni koncept za ova postrojenja;

Bijela knjiga, Strategija razvoja energetike u Crne Gori do 2030. godine, koja ukazuje na mogućnost upotrebe komunalnog otpada za proizvodnju energije;

Pravci razvoja Crne Gore 2013 – 2016, strateški dokument koji pruža okvir za implementaciju razvojnih mjera koje su zasnovane na strateškoj viziji razvoja; i

Strategija razvoja turizma u Crnoj Gori do 2020. godine, koja sadrži smjernice za dugoročni razvoj sektora turizma iniz odgovarajućih mjera koje treba primijeniti, uključujući i mjere koje se odnose na upravljanje otpadom.

Krajem 2011. godine pripremljena je procjena potrebe za revidiranjem Strateškog master plana za upravljanje otpadom u Crnoj Gori. Tom procjenom je preporučeno na koji način treba organizovati aktivnosti upravljanja otpadom u periodu do 2030. godine tako da Strateški master plan bude ažuriran i u skladu sa relevantnom pravnom tekovinom EU.

Ukupni cilj Državnog plana upravljanja otpadom (2015 – 2020) je uspostavljanje održivog sistema upravljanja otpadom i obezbjeđivanje njegovog kontinuiranog unaprjeđenja. Prema ovom planu, prije nego što se počneplaniranje upravljanja otpadom, neophodno je definisati glavne ciljeve po pitanju separacije otpada, pripreme za ponovnu upotrebu i reciklaže. Ti glavni ciljevi su:

30

neophodno je smanjiti količine proizvedenog komunalnog otpada i količine otpada koji se odlaže na deponijama;

obrada reciklabilnih materijala kao resursa – upotreba sekundarnih materijala će umanjiti potrošnju primarnih resursa. Povećanje reciklaže se mora postići na najlakši i najbrži način (odnosno separacijom materijala na mjestu odlaganja);

separacija drugih proizvoda od vrijednostiili proizvoda koji se moraju obrađivati zasebno usljed svojih karakteristika;

ušteda energije pri proizvodnji proizvoda;

smanjenje troškova proizvodnje gotovih proizvoda kao rezultat ostvarenja prethodno navedenih ciljeva;

povećanje zaposlenosti, i

veća zaštita životne sredine i zdravlja ljudi kao rezultat ostvarenja prethodno navedenih ciljeva.

Obuhvaćeni su i sljedeći specifični ciljevi u domenu selekcije otpada i ponovne upotrebe i reciklaže:

jačanje administrativnih kapaciteta institucija i tijela zaduženih za planiranje, izdavanje dozvola, kontrolu i praćenje;

sprovođenje zakonskih propisa i mjera koje proističu iz prethodno navedenih ciljeva;

uvođenje sistema obaveznog evidentiranja vrsta i količina sakupljenog otpada i prosleđivanje tih informacija opštinama;

uvođenje novih,racionalnijih i objektivnijih ekonomskih instrumenata (naknada i kazni);

projektovanje i izgradnja postrojenja i sistema za upravljanje otpadom;

proširenje sistema za sakupljanje otpada na cjelokupnu teritoriju Crne Gore;

uvođenje šema za sakupljanje reciklabilnih materijala;

povećanje količine recikliranog i iskorišćenog otpada (u cilju dostizanje visokih stopa reciklaže),uključujući reciklirani industrijski otpad;

uspostavljanje osnovnih elemenata sistema za odvojeno sakupljanje i sortiranje ambalažnog otpada (reciklažna dvorišta u gradskim i seoskim područjima);24

uspostavljanje šema odgovornosti proizvođača;

uspostavljanje mobilnog sistema za sakupljanje otpada iz posebnih tokova;

uspostavljanje sistema upravljanja medicinskim i farmaceutskim otpadom;

uspostavljanje sistema upravljanja veterinarskim otpadom;

uspostavljanje sistema upravljanja građevinskim otpadom i otpadom koji sadrži azbest;

uspostavljanje sistema upravljanja opasnim otpadom;

24Nije razmatrana mogućnost sakupljanja reciklažnog materijala posistemu „od vrata do vrata”.

31

stvaranje mogućnosti i podsticanje upotrebe otpada kao alternativnog izvora energije u budućnosti;

ukidanje nelegalnog odlaganja otpada, sanacija i remedijacijaodlagališta, i

podizanje nivoa svijesti javnosti o značaju pravilnog upravljanja otpadom i uključivanje javnosti u proces donošenja odluka.

Državnim planom upravljanja otpadom predviđene su sljedeće aktivnosti koje se tiču upravljanja komunalnim otpadom:

uspostavljanje sistema primarne selekcije na principu dvije kante – suva i mokra;

uspostavljanje mreže za sakupljanje u seoskim naseljima kao uslov za postizanje cilja da se obuhvati cjelokupna teritorija Crne Gore;

organizovanje sakupljanja takozvanih „suvih”komponenti otpada (ambalažni otpad) u seoskim naseljima (aktivnosti po pitanju primarne separacije u seoskim područjima odvijaju se uporedo sa uključivanjem seoskih naselja u organizovani sistem sakupljanja otpada);

završetak izgradnje reciklažnih dvorišta različitog tipa u gotovo svim opštinama;

završetak izgradnje planiranih transfer stanica;

nabavka neophodne opreme za sakupljanje reciklabilnih materijala (kante i kontejneri, vozila itd.);

jačanje kapaciteta komunalnih preduzeća koja obavljaju komunalne poslove na području opštine;

opremanje velikih generatora ambalaže – na primjer tržnih centara, megamarketa, robnih kuća, hotela i drugihugostiteljskih objekata, administrativnih objekata, škola i grobalja –zasebnim kontejnerima za sakupljanje ambalažnog otpada (kontejneri zapremine 7m3, pres kontejneriitd.);

uspostavljanje saradnje sa operaterima sistema i ostvarivanje bliže saradnje sa reciklerima;

intenziviranje aktivnosti na jačanju svijesti u javnosti i održavanju kontinuiteta;

organizovanje kampanja i tribina, informisanje građana putem medija, organizovanje akcija sakupljanja pojedinih vrsta otpada, eko-kampovi;

unaprjeđenje odnosa javnih komunalnih preduzeća i stanovništva kroz intenziviranje aktivnosti ovih preduzeća u oblasti odnosa sa javnošću;

uvođenjeaktivnosti za podršku korisnicima uslugau javnim komunalnim preduzećima, i

rezultat bi trebalo da bude smanjenje količine otpada koji se usmjerava na deponije.

U Državnom planu upravljanja otpadom nema jasne procjene da li će uspostavljanje sistema sakupljanja reciklabilnog materijalapo principu„suva i mokra kanta“ omogućiti ispunjavanje ciljeva EU na planu reciklaže i odustajanja od deponija (ti ciljevi se razmatraju u Poglavlju 9.0). Opšta pretpostavkaiz Plana jeste da će se uvođenjem

32

reciklažnog sistema sa dva toka efikasnost sakupljanja otpada i kvalitet reciklabilnih materijala povećati. Ovakav sistem sa dva toka, kao što je predviđeno u Planu, zahtijevao bi izgradnju postrojenja za povraćaj materijala, kako bi se reciklabilni materijali izdvajali nakon sakupljanja. Nije jasno zašto je ova opcija favorizovana u odnosu na druge opcije, poput separacije reciklabilnih materijala od strane timova sakupljača kod kontejnera tj. na ulici. Drugi sistemi sakupljanja mogu funkcionisati bolje u sredinama u kojima su troškovi radne snage niski i gdje cijena rastezavisno od kvalitet sekundarnih materijala.

Osnovni cilj za sve vrste otpada je dobro organizovano sakupljanje, privremeno skladištenje i predaja ovlašćenim reciklerima. U tom smislu, Državni plan upravljanja otpadom sadrži sljedeće ciljeve za određene tokove otpada:

uspostaviti sistem sakupljanja istrošenih akumulatora, kroz trgovinsku i mrežu autoservisa;

uspostaviti sistem sakupljanja istrošenih baterija, kroz trgovinsku mrežu i organizovane kampanje;

uspostaviti sistem sakupljanja otpadnih ulja, kroz edukaciju i podjelu odgovarajućih posuda;

uspostaviti sistem sakupljanja otpadnih guma kroz trgovinsku i servisnu mrežu;

unaprijediti sistem upravljanja otpadnim vozilima kroz strateško partnerstvo sa ovlašćenim reciklerima;

uspostaviti periodično sakupljanje otpada od električnih i elektronskih uređaja kroz strateško partnerstvo sa ovlašćenim reciklerom;

unaprijediti sistem sakupljanja medicinskog i farmaceutskog otpada kroz povezivanje privatnih klinika i apoteka;

uspostaviti sistem upravljanja veterinarskim otpadom;

uspostaviti sistem upravljanja kanalizacionim muljem;

promovisati maksimalno moguće korišćenje građevinskog otpada i otpada od rušenja;

uspostaviti zamjenu azbestnih materijala kad god je to moguće i uspostaviti sistem sakupljanja otpada od azbestnih materijala, i

unaprijediti izvještavanje zvaničnih institucija o količinama otpada koje nastaju u svim oblastima funkcionisanja društva.

U pogledu upravljanja opasnim otpadom, treba uspostaviti sljedeće uslove za ostvarivanje ciljeva navedenih u Državnom planu upravljanja otpadom:

popisivanje nagomilanog otpada nastalog u prošlosti tj.otpada koji je nastajao tokom više godina na određenom prostoru ili u sklopu određene industrije;

karakterizacija i kategorizacija opasnog otpada po različitim industrijama;

obezbjeđivanje i označavanje lokacija na kojima je uskladišten opasni otpad;

nalaženje strateškog partnera u svrhu uklanjanja i obrade / zbrinjavanja otpada nastalog u prošlosti;

izrada registra zagađivača;

33

edukacija proizvođača otpada o njihovim obavezama koje proističu iz Zakona; i

Saniranje degradiranih lokacija nakon uklanjanja otpada.

7.1.2 Lokalni planovi upravljanja otpadom

U vrijeme kada je vršena ova procjena, lokalni planovi upravljanja otpadom bili su usvojeni samo u pojedinim opštinama, ali su oni sada svi prestali da važe.Prema Zakonu o upravljanju otpadom, sljedeće opštine su ispunile obavezu izrade i usvajanja lokalnih planova upravljanja otpadom: Podgorica, Nikšić, Herceg Novi, Tivat, Andrijevica, Bar, Berane, Danilovgrad, Žabljak, Kotor, Plužine, Pljevlja i Plav.25Novi opštinski planovi upravljanja otpadom još nijesu usvojeni. Oni moraju biti usaglašeni sa Državnim planom upravljanja otpadom i prethodno navedenim ciljevima.

Izrađeni su tehnički projekti sa procjenom uticaja na životnu sredinu za nekoliko regionalnih deponija, kao i projekti sanacije postojećihodlagališta u opštinama Nikšić, ŠavnikiPlužine.

7.2 Rezime procjene

Procjena planskih i strateških dokumenata predstavljena je u Tabeli 7-1. Navedeni kriterijumi su ocijenjeni ocjenama od 1 do 3, pri čemu:

Ocjena 1 = ne ispunjava kriterijum za procjenu.

Ocjena 2 = djelimično ispunjava zahtjeve kriterijuma za procjenu.

Ocjena 3 = u potpunosti ispunjava relevantni kriterijum.

Tabela 7-1: Procjena planskih i strateških dokumenata

Kriterijum Procjena

Postoji set novijih i adekvatno konsultovanih planova upravljanja otpadom koji pokrivaju cjelokupnu teritoriju (Okvirna dir. o otpadu, čl. 30, 31)

Ocjena1 – Postoji Državni plan upravljanja otpadom koji pokriva period 2015 – 2020. Ovaj plan, međutim, nije u skladu sa članom 28 Okvirne Direktive o otpadu. Uz to, postojeći opštinski planovi upravljanja otpadom (nijesu ih pripremile sve opštine) su prestali da važe. Sve opštine moraju izraditi / usvojiti nove planove.

Svim planovima upravljanja otpadom na odgovarajući način se procjenjuje potreba za novim šemama sakupljanja i potreba za drugim uslovima na planu infrastrukture i njihove lokacije (Okvirna dir. o otpadu,član 28)

Ocjena1 – Državnim planom upravljanja otpadom sepredlaže razvoj sistema sakupljanja reciklabilnih materijala po principu dvije kante (tj. sistem suve i mokre kante), za kojim bi slijedilo recikliranjemiješanog otpada. Utisak je da nije adekvatno procijenjen rezultat takvog sistema, kako bi se moglo utvrditi da li on može postići tražene brojčane ciljeve sadržane u propisima EU a koji se tiču reciklaže / odustajanja od deponija (umjesto toga,

25Izvještaj o sprovođenju Državnog plana upravljanja otpadom za 2013. godinu.

34

Kriterijum Procjena

pretpostavlja se da će rezultati biti ostvareni upotrebom ovog sistema).

Postoji strategija za smanjenje količine biorazgradivog otpada koji se odlaže na deponijama (Okvirna dir. o otpadu, član 28)

Ocjena1 – Državni plan upravljanja otpadom sadrži pojedine aktivnosti koje imaju za cilj preusmjeravanje biorazgradivog otpada sa deponija (kada biorazgradivi otpad obuhvata biootpad i druge biorazgradive materijale poput papira i tekstila). Predloženi program aktivnosti vjerovatno neće biti dovoljan da se biorazgradivi materijali preusmjere sa deponija ukoličinama koje bi omogućile postizanje brojčanih ciljeva.

Postoje programi za sprečavanje stvaranja otpada / sprovode se aktivnosti (Okvirna dir. o otpadu, čl. 9 i 29)

Ocjena1 – U Državnom planu upravljanja otpadom navodi se potreba za smanjenjem količine i rizika od otpada, ali ne postoji jasan program aktivnosti za sprečavanje nastajanja otpada.

35

8.0 Kvalitet podataka o upravljanju

otpadom

8.1 Pregled

8.1.1 Komunalni otpad

U Crnoj Gori postoje dvije nacionalne liste otpada, koje su harmonizovane sa listom otpada EU i aneksimaBazelske konvencije uz nekoliko dodataka.

Prema zvaničnom Izvještaju o sprovođenju Državnog plana upravljanja otpadom u Crnoj Gori za 2013. godinu, kvalitet podataka o količinama komunalnog otpada koji se proizvodi u velikom broju opština nije pouzdan, zbog toga što se podaci ne evidentiraju redovno i što osoblje zaduženo za procjene količina otpada ne posjeduje odgovarajuće kapacitete. U mnogim slučajevima podaci koje opštine dostave nijesu tačni, pa se koriguju na osnovu procjene odgovorne osobe iz MORT-a. I sirove i korigovane brojke se nalaze u sumarnim izvještajima.

Podaci dobijeni od opština se u velikoj mjeri razlikuju od podataka koje dostavlja ministarstvo, usled razlika u metodologijama. Za potrebe Državnog plana upravljanja otpadom, za 2012. godinu je sprovedena dodatna analiza dostupnih podataka, kako bi se preciznije utvrdile količine proizvedenog otpada. Metodologija za izračunavanje je preuzeta iz Izvještaja o sprovođenju Državnog plana upravljanja otpadom, a korišćeni su zvanični podaci o broju stanovnika i broju noćenja turista.26

Podaci o otpadu koji su prikazani u gorepomenutom izvještaju zasnovani su na procjeni dnevno proizvedenih količina otpada od 0,86kg po stanovniku i 1,86kg po turisti. Ovi podaci dobijeni su iz analize Strateškog master plana za upravljanje otpadom na državnom nivou, ali su takođe zasnovani na iskustvima stečenim tokom rada deponija Lovanjai Livade, kao što je navedeno u izvještaju. Podaci o godišnjoj proizvodnji otpada, dobijeni od lokalnih samouprava i ministarstva,kao i procjene količina otpada modelovane za dvije deponije u glavnim projektima, predstavljeni su u Tabeli 8-1.

26Zavod za statistiku Crne Gore, www.monstat.org

http://www.monstat.org/

36

Tabela 8-1: Procjene godišnje proizvodnje otpada

Izvor podataka Godišnja proizvodnja otpada(u tonama)

2010. 2011. 2012. 2013.

Izvještaji lokalnih samouprava, dopunjeni procjenama ministarstva u slučajevima kada opštine nijesu dostavile podatke

262 700 360 000 280 774 Nije

navedeno

Izvještaji ministarstva o sprovođenju Državnog plana upravljanja otpadom

262 700 260 000 216 938 243 941

Modelovana procjena1 212 216 214 229 215 232 216 004

Napomena:

1. Modelovane procjene sui z projektnih planova za deponije Lovanja i Livade.

Izvor: Državni plan upravljanja otpadom za period 2015-2020, strana 43, Tabela 5.

Značajna je činjenica da nijedan podatak iz ove tabele nije u skladu sa podacima MONSTAT-a (pogledati Tabelu 8-2). Premda nije toliko neobično da postoje razlike u procjenama različitih izvora, pošto one mogu odražavati različite metodološke pristupe, bila bi poželjna određena konvergencija podataka iz državnih izvora. PodaciMONSTAT-a sakupljaju se u sklopu godišnjeg istraživanja. MONSTAT napominje:

„Podaci su sakupljeni u godišnjem istraživanju putem OT KOM-03 obrasca o komunalnom otpadu. Ovo istraživanje obezbijedilo je podatke o javnom sakupljanju i separaciji otpada po opštinama, izvorima sakupljenog otpada, načinu obrade sakupljenog otpada i opremi i mehanizaciji.”

Iz ovog komentara nije jasno da li je bilo pokušaja da se procijeni količina otpada onih proizvođača – uglavnom iz ruralnih oblasti – koji nijesu obuhvaćeni uslugama sakupljanja otpada, ili da se uračuna i otpad koji je eventualno nelegalno deponovan. U slučaju da istraživanje uzima u obzir samo sakupljeni otpad, onda se možda, bez obzira na činjenicu da načni izvještavanja možda nije savršen, ovim brojkama potcjenjuje ukupna proizvodnja otpada.

Kada je u pitanju način izvještavanja, ukoliko preduzeće za upravljanje otpadom posluje samo u okviru jedne opštine, preduzeće može pribaviti dozvolu direktno od lokalnihvlasti. Ukoliko, međutim, preduzeće posluje u više opština, ono mora pribaviti dozvolu od Direktorata za upravljanje otpadom i komunalni razvoj MORT-a, uz saglasnost opština na čijoj teritoriji posluje.

Kada obrađivači dobijaju dozvolu direktno od opština, dužni su da podnesu izvještaj sa podacima o otpadu datoj opštini (ne MORT-u). Ukoliko obrađivači dobiju dozvole od Direktorata za upravljanje otpadom i komunalni razvoj, dužni su da podnesu izvještaj sa podacima Direktoratu, u skladu sa dozvolom.

Ovo zapravo znači da postoje dvije linije prikupljanja podataka, zavisno od geografskog područja koje pokriva preduzeće za upravljanje otpadom /obrađivač.

37

Tabela 8-2: Podaci MONSTAT-a o sakupljenom komunalnom otpadu

Crna Gora 2009. 2010. 2011. 2012. 2013. 2014. 2015.

Broj opština u kojima se sakuplja otpad

21 21 21 21 21 21 21

Ukupna godišnja količina proizvedenog otpada –u tonama

464617 329610 297428 279667 286378 330433 326477

Broj domaćinstava pokrivenih uslugom sakupljanja otpada

- - - 622008 622777 621521 622099

Ukupna godišnja količina proizvedenog otpada – kg/po glavi stanovnika

- - - - 514 532 525

Ukupna godišnja količina sakupljenog komunalnog otpada – u tonama

- - - - 288387 303758 303697

Ukupna godišnja količina komunalnog otpada koji sakupe javna komunalna preduzeća – u tonama

- - - - 284365 286886 293842

Ukupna godišnja količina sakupljenog otpada – u tonama

- - - - 286378 286886

Ukupna godišnja količina komunalnog otpada koji sakupepreduzeća i fizička lica– u tonama

- - - - 4022 16872 9855

Ukupna godišnja količina sakupljenog komun. otpada – kg/po glavi stanovnika

- - - - 464 489 472

Broj radnika zaduženih za: - - - - - - -

Sakupljanje otpada 692 816 805 - - - -

Zbrinjavanje otpada 332 241 204 - - - -

Prosječan broj dana u godini u kojima se sakuplja otpad

331 341 341 338 339 338 339

Broj komunalnih kontejnera zapremine 1.1 m³

8599 7977 9028 9946 9973 10904 11204

Broj kanti zapremine 50 l 4488 6404 4621 3829 4150 3423 3383

Broj kamiona za smeće 101 95 94 131 131 119 128

Broj cistijerni za pranje ulica 15 16 16 22 22 21 14

Napomena:Podaci koji su dostavljeni svake godine su se mijenjali tokom vremena.

Izvor: MONSTAT, Odsjek statistike šumarstva i životne sredine.

38

Podaci o upravljanju otpadom sakuplja sektor za monitoring Agencije za zaštitu životne sredine Crne Gore. Sakupljeni podaci sepotom dostavljajuMONSTAT-u, koji je zadužen za godišnje izvještaje o upravljanju otpadom.

Tabela 8-3: Podaci o komunalnom otpadu koji sakupejavna komunalna preduzeća (u tonama)

Tok otpada 2013. 2014. 2015.

Ambalaža (15 01) 919 654 828

Odvojeno sakupljene frakcije (20 01) 23628 21173 20831

Otpad iz vrtova i parkova (20 02) 33640 41987 37358

Ostali komunalni otpad (20 03) 226178 223072 234825

Ukupna godišnja količina otpada koji sakupe javna komunalna preduzeća

284365 286886 293842


Sastav komunalnog otpada izračunat je za tri glavna regiona u zemlji, kao i za gradska i seoska naselja. Tabela 8-4 prikazuje strukturu komunalnog otpada na nivou cijele zemlje.

Tabela 8-4: Sastav komunalnog otpada u Crnoj Gori (%)

Vrsta otpada

Centar Sjever Primorje

Gusto naseljeno

urbano područje

Urbano Ruralno Urbano Ruralno Urbano Ruralno

Organski otpad

35,11 35,59 33,67 30,37 22,49 31,89 33,69

Papir i karton

12,34 16,18 10,33 10,44 15,18 14,23 9,02

Staklo 10,91 4,18 4,74 10,44 9,02 6,41 6,17

Teški metali 1,19 0,95 0,71 0,47 0,47 1,78 0,47

Obojeni metali

1,28 1,90 0,95 2,37 0,76 2,33 2,85

Drvo 2,61 1,80 3,84 1,42 2,47 2,45 4,27

Kompozitna ambalaža

4,51 6,17 8,54 2,66 3,32 1,59 1,42

PET 4,74 3,89 4,74 6,55 6,64 6,41 6,17

Plastika 10,07 12,00 10,50 15,47 19,37 9,85 12,34

Tekstil 2,61 1,66 3,13 0,95 1,80 3,75 6,64

Inertni otpad (šut itd.)

2,73 2,73 2,37 1,78 1,42 2,26 1,81

39

Vrsta otpada

Centar Sjever Primorje

Gusto naseljeno

urbano područje

Urbano Ruralno Urbano Ruralno Urbano Ruralno

Opasni otpad

0,59 0,56 0,59 0,56 0,72 0,59 0,56

Zeleni otpad 0,87 1,04 1,21 1,66 1,92 0,69 0,77

Ostalo 6,07 7,26 10,83 11,39 11,39 11,39 9,49


Državni plan upravljanja otpadom sadrži projekcije količina komunalnog otpada u budućem periodu. Čini se da je kao glavni faktor korišćena pretpostavljena promjena broja stanovnika, na osnovu projekcija Zavoda za statistiku Crne Gore.

Tabela 8-5: Projektovani rast broja stanovnika po regionu

Region 2011-2015. 2016-2020. 2021-2025. 2026-2030. 2031-2036.

Centralni region 5,7 4,9 4,3 4,3 3,9

Sjeverni region -10,6 -8,4 -6,6 -5,3 –4,3

Primorski region 3,9 3,1 2,7 2,9 2,7

Crna Gora 0,7 0,9 1,1 1,6 1,6

Čini se da su za procjenu rasta količine otpada u različitim regionima korišćeni drugi faktori, uz projekciju koja ukazuje na povećanje količine otpada sa 256kt u 2016. na 359kt u 2036, uz prosječnu složenu stopu rasta od 1,7% godišnje.

Izgleda da se gorenavedene projekcije odnose na sakupljeni otpad, jer povećanja u sjevernoj regiji dijelom počivaju na pretpostavljenom širenju obuhvata usluga sakupljanja otpada. Plan ukazuje obuhvat na nivou države od 89%, što odražava nivo od 87% u sjevernoj regiji, pa sve do 95% u primorskoj regiji.

8.1.2 Industrijski otpad

Podaci o proizvodnji industrijskog otpada po SIC kodeksu i Evropskom katalogu otpada takođe se mogu dobiti odMONSTAT-a. Sumarni podaci su prikazani u Tabeli 8-6.

40

Tabela 8-6: Sumarni prikaz generisanja industrijskog otpada, 2011-2014.

Godina i tok otpada Rudarstvo i

kamenolomi Proizvodnja

Snabdijevanje el. energijom,

gasom i parom

Vodosnabdijevanje, kanalizacija, upravljanje otpadom i

remedijacija

Ukupno

2011.

Neopasni otpad 1227 54447 495385 - 551059

Opasni otpad 563 5825 188 - 6577

UKUPNO 1790 60272 495574 - 557636

2012.

Neopasni otpad 670 101790 351302 - 453792

Opasni otpad 224 3506 89 - 3819

UKUPNO 924 105296 351391 - 457611

2013.

Neopasni otpad 121 36593 384592 - 421307

Opasni otpad 50 2 496 294 - 2840

UKUPNO 1712 39089 384886 - 424147

2014.

Neopasni otpad 19 65774 368493 21127 455413

Opasni otpad 320017 3215 98 159 323489

UKUPNO 320036 68989 368591 21286 778902


Aspekat prikazanih podataka koji možda najviše zabrinjava je veliko povećanje opasnog otpada iz sektora rudarstva u formi „ostalog rudarskog otpada”opasne prirode. Uzrok povećanja navedene količine – odoko 300,000 tona – nije u potpunosti jasan. Ovo pitanje nije dodatno komentarisano u pratećem statističkom izvještaju MONSTAT-a, i pored činjenice da je u pitanju promjena koja je i na prvi pogled veoma velika i značajna u odnosu na prethodne godine. Ukoliko bi se ovako nastavilo i ukoliko ne bi bila riječ samo o jednokratnoj pojavi(usljed, recimo, tekućih aktivnosti remedijacije), onda bi ovo imalo krupne posljedice za upravljanje industrijskim otpadom. Ovo povećanje količine izražene u tonama bi moglo biti uzrokovano time što su opasni materijali iz prošlosti obrađivani nakon ispitivanja lokacijai procjena uticaja na životnu sredinu i društvenog uticaja četiri lokacije, što je finansirala Svjetska banka. U te lokacije spadaju flotacionojalovišteGradac, deponiju pepela MaljevacuPljevljima, odlagalište otpada od

41

pjeskarenja i kontaminirana lokacija u brodogradilištuBijelai bazeni crvenog mulja i deponija čvrstog otpada uKAP-u.27

Obrazac obrade otpada je predstavljen na Tabeli 8-7.

Tabela 8-7: Obrada industrijskog otpada, 2014 (u tonama)

Sopstvena prerada i

zbrinjavanje

Trajno skladištenje

Predato nekom

drugom u Crnoj Gori

Izvezeno iz Crne Gore

Ukupno

Neopasni otpad

391676 21523 46546 12550 472295

Opasni otpad 320934 77,170 2,574 - 400678

UKUPNO 712610 98693 49120 12550 872973

Izvor : Monstat, Odsjek statistike šumarstva i životne sredine.

Državni plan upravljanja otpadom sadrži podatke o generisanju i izvozu industrijskog otpada po Evropskom katalogu otpada za 2013, koji su prikazani u Tabeli 8-8.U Državnom planu upravljanja otpadom predstavljeno je i povećanje količine industrijskog otpada po pojedinačnim proizvođačima otpada.

Tabela 8-8: Sakupljanje i izvoz industrijskog otpada, 2013 (u tonama)

Šifra otpada prema katalogu

Vrsta otpada Količina sakupljenog otpada

Količina izvezenog otpada

130208 Ostala motorna ulja, ulja za mjenjače i podmazivanje

118 109

200133 Baterije i akumulatori uključeni u 160601, 160602 ili 160603 i nesortirane baterije i akumulatori koje sadrže ove baterije

18 -

180109 Ljekovi drugačiji od onih navedenih u podgrupi 180108

21 57

150202

Apsorbenti, materijali za filtere (uključujući filtere za ulje koji nijesu drugačije specificirani), krpe za brisanje i zaštitna odjećakoji su kontaminirani opasnim supstancama

5 -

150110 Ambalaža koja sadrži ostatke opasnih supstanci ili je kontaminirana opasnim supstancama

3 -

160506 Laboratorijske hemikalije koje se sastoje od ili sadrže opasne supstance, uključujući mješavine laboratorijskih hemikalija

4 -

130703 Ostala goriva (uključujući mješavine) 0,21 -

27

42




130899 Otpad koji nije drugačije specifikovan 5 -

191211 Ostali otpad (uključujući mješavine materijala) od mehaničke obrade otpada koji sadrži opasne supstance

94 -

170603 Ostali izolacioni materijali koji se sastoje od ili sadrže opasne supstance

81 -

170605 Građevinski materijali koji sadrže azbest 220 -

180108 Citotoksični i citostatičniljekovi 0,003 -

130301 Ulja za izolaciju i prenos toplote koja sadrže PCB 8 -

160103 Otpadne gume - -

160114 Antifriz koji sadrži opasne supstance - -

160209 Transformatori i kondenzatori koji sadrže PCB - -

140602 Ostalihalogenovani rastvarači i smješe rastvarača

- -

200125 Jestiva ulja i masti 7 -

120107 Mineralna mašinska ulja koja ne sadrže halogene (izuzev emulzija i rastvora)

- -

120109 Mašinske emulzije i rastvori koji ne sadrže halogene

- -

110109 Mulj i filter kolač koji sadrži opasne supstance - -

200135

Odbačena električna i elektronska opremadrugačija od one navedene u podgrupama 200121 i 200123 koja sadrži opasne komponente

47 -

130113 Ostala hidraulična ulja 0,01 -

140603 Ostali rastvarači i smješe rastvarača - -

080318 Otpadni toneri za štampanje drugačiji od 080317 *

0.71

160216 Komponente uklonjene iz odbačene opreme drugačije od onih navedenih u podgrupi 160215

72 112

200119 Pesticidi 0,03 -

200140 Metali 45 -

130802 Ostale emulzije - -

130507 Zauljana voda iz separatora ulje / voda 3421 -

200138 Drvo 1.00 -

200101 Papir 4791 4766

080399 Otpad koji nije drugačije specificiran 0,13 -

180106 Hemikalije koje se sastoje od ili sadrže opasne supstance

0,40 -

43




170503 * Zemlja i kamen kontaminiran opasnim supstancama

69 -

160215 Opasne komponente uklonjene iz odbačene opreme

0,02 -

130502 Mulj iz separatora ulje / voda 34 -

201039 Plastika 8 -

160213 Odbačena oprema koja sadrži opasne komponente drugačija od onihnavedenih u podgrupama od 160209 do 160212

12 -

180103 * Otpad čije sakupljanje i odlaganje podliježe posebnim zahtjevima zbog sprječavanja infekcije

0.,05 -

17 04 05 Gvožđe i čelik 28238

29640 t izvezeno 1,070 t

obrađeno u ŽeljezariNikšić

17 04 02 Aluminijum 849 573,78 t

Bakar 574 1124,932 t

Olovo 136,584 t 112,65 t

160104 * Otpadna motorna vozila

206 komada sakupljeno

1448 t sakupljeno

105 komada obrađeno 980 t

obrađeno

15 01 02 Plastika 596 383 t izvezeno

196 t obrađeno


Otpad nastao tokom ranije proizvodnje postaje hitno pitanje. Crveni mulj proistekao iz procesa proizvodnje aluminijuma se skladišti u dva basenapovršine od 420 000 m² i procijenjene dubine od 13–15m. KAP je upravljao odlagalištem u blizini fabrike, koje sadrži oko 260 000m³ otpada.

Sektor rudarstva u Crnoj Gori je uglavnom usmjeren na lignit kojimse snabdijeva elektrana u Pljevljima, rudnik cinka i olova u Mojkovcui rudnik boksita u Nikšiću. U Izvještaju UNECE-a se napominje da su aktivnosti u otvorenom rudniku lignita rezultirale nagomilavanjem oko 70 miliona tona laporca na odlagalištuJagnjilo. Odlagalište Gradac sadrži jalovinu(inertni talog) od nekadašnjih procesa flotacije rude cinka i olova, na površini od 12,5 ha. Oko 3,9 miliona tona toksične jalovine od proizvodnje cinka i olova je

44

deponovano na obali rijeke Ćehotine. Glavni rizik po životnu sredinu je izloženost veoma zagađenim česticama prašine i rizik od zagađenja površinskih i podzemnih voda.28

Željezara u Nikšiću bila je najveći proizvođač posebnih specijalnih čelika u bivšoj SFRJ. U novije vrijeme, ovo preduzeće je usmjerilo svoju proizvodnju betonskog čelika. Otpad nastao iz ranijih perioda proizvodnje odložen je na lokaciji koja je u upotrebi od 1956. godine.U Izvještaju UNECE se navodi procjena da se tu nalazi oko dva miliona tona otpada, koji je odložen bez prethodne separacije ili bilo kakve vrste pred-obrade.29

UNECE takođe naglašava da otpad u energetskom sektoru nastaje u termoelektrani na pogon lignita u Pljevljima, snage 210 MW, koja godišnjetroši oko 1,4 miliona tona uglja. Termoelektrana je u državnom vlasništvu i njome upravlja država, posredstvom Elektroprivrede Crne Gore. Ugljeni pepeo se odlaže na deponijuMaljevac, površine53,5 ha. Rizik od pucanja brane predstavlja prijetnju za životnu sredinu.30

8.1.3 Građevinski otpad i otpad od rušenja

Izvještavanje MONSTAT-a o industrijskom otpadu obuhvata jedan red koji se odnosi na građevinski otpad i otpad od rušenja (uključujući i iskopanu zemlju sa kontaminiranih lokacija). Brojke iz izvještaja – nešto više od 12 hiljada tona za 2014. godinu – djeluju veoma niske u poređenju sa generisanjem drugih vrsta otpada u Crnoj Gori. Prilično je uobičajeno da podaci koji se odnose na građevinski otpad i otpad od građevinskih objekata budu lošiji od podataka koji se odnose na druge tokove otpada: čini se, međutim, da ovo ukazujeda je, u vrijeme kada je vršena ova procjena, bilo dostupno veoma malo podataka koji se tiču količinagrađevinskog i otpadaod rušenja.

U Izvještaju o sprovođenju Državnog plana upravljanja otpadom za 2013. godinu navodi se da jekoličina građevinskog otpada oko 90 hiljada tona, premda nije sasvim jasno šta je poslužilo kao osnova za ovu procjenu.31 To je bliže očekivanom nivou, mada bi, u nedostatku preciznije informacije, ova brojka mogla biti i manja od stvarne.

8.1.4 Ostali tokovi otpada

U vrijeme kada je vršena ova procjena nijesu rađeni godišnji izvještaji o tokovima otpada za koje važe određene obaveze, otpadnoj ambalaži, otpadu od električnih i elektronskihproizvoda, otpadnim vozilima i otpadnim baterijama.MONSTAT je međutim pokušao da procijeni moguće količine(pogledati Poglavlje 10.0). Uz to, kao što je već navedeno, podaci MONSTAT-a o komunalnom otpadu za poslednje tri godine sadrže podatke o količini ambalažnog otpada koji sakupe javna komunalna preduzeća,

28Ekonomska komisija UN za Evropu (2015) Izvještaj o upravljanjuživotnomsredinom u CrnojGori, trećipregled, www.unece.org/fileadmin/DAM/env/epr/epr_studies/ECE_CEP_173.pdf 29Ekonomska komisija UN za Evropu (2015) Izvještaj o upravljanju životnom sredinom u CrnojGori, trećipregled, www.unece.org/fileadmin/DAM/env/epr/epr_studies/ECE_CEP_173.pdf 30Ekonomska komisija UN za Evropu (2015) Izvještaj o upravljanju životnom sredinom u CrnojGori, trećipregled, www.unece.org/fileadmin/DAM/env/epr/epr_studies/ECE_CEP_173.pdf 31Izvještaj o sprovođenju Državnog plana upravljanja otpadom za 2013.




45

najvjerovatnije iz kontejnera za reciklažu. Ova količina je manja od trećine procenta komunalnog otpada (u poređenju sa sadržajem ambalažnog otpada u komunalnom otpadu, za koji istraživanja o navode da iznosi oko 30%). To bi značilo da se oko 1% ambalažnog otpada iz komunalnog čvrstog otpada sakuplja zasebno. Određeni ambalažni materijali se sortiraju za reciklažu na mjestima za sortiranje miješanog otpada, ali, kao što će biti pojašnjeno u daljem dijelu teksta, i možda očekivano, ova mjesta izgleda da ne mogu izvući značajnije količine kvalitetnog materijala za recikliranje.

8.2 Rezime procjene

Procjena stanja u vezikvaliteta podataka o otpadu prikazana je u Tabeli 8-9. Svaki od navedenih kriterijuma ocijenjen je ocjenom od 1 do 3, pri čemu:

Ocjena 1=navedena stavka se ne sprovodi ili podaci nijesu dostupni.

Ocjena 2=navedena stavka postoji, ali postoje određena pitanja u vezi kvaliteta / tačnosti.

Ocjena 3=navedena stavka je adekvatna i odgovara svrsi.

Tabela 8-9: Procjena kvaliteta podataka o otpadu

Kriterijum Procjena

Postoji nacionalna lista otpada koja je usklađena sa Evropskom listom otpada, i upotrebljava se u praksi

Ocjena2 –Postoje dvije nacionalne liste otpada, koje su harmonizovane sa Evropskom listom otpada

Postoje podaci o postojećoj i projektovanoj budućoj proizvodnji otpada, koji omogućavaju racionalno/ pouzdano planiranje infrastrukture za upravljanje otpadom (Okvirna dir. o otpadu, član 28)

Ocjena 1– Postoje projekcije za sakupljeni komunalni čvrsti otpad do 2036. Godine, koje su uglavnom zasnovane na rastu broja stanovnika;prosječna stopa rasta iznosi 1,7% što je logično. Polazni podaci, međutim, ne djeluju pouzdano i ne postoje projekcije za ostale tokove otpada.

Postoje podaci koji omogućavaju precizno praćenje napretka u ostvarivanju ciljeva za komunalni čvrsti otpad, građevinski otpad, proširenu odgovornost proizvođača ideponijeOkvirna dir. i Direktive o tokovima otpada)

Ocjena 1 – Ne postoji podaci koji bi omogućili precizno izračunavanje bilo kojeg od brojčanih ciljeva.Podaci se dostavljaju različitim linijama i smatra se da su nepouzdani. Podatke koje dostavljaju opštine mora revidirati MORT, što dovodi do značajnih razlika među podacima kojima baratajurazličitinivoi uprave.

Postoje podaci o količinama opasnog otpada i upravljanju takvim otpadom (Okvirna dir. o otpadu, član 17)

Ocjena 2– Postoje podaci samo za generisanje industrijskog opasnog otpada. Generisanje komunalnog čvrstog opasnog otpada se ne nadgleda i o njemu se ne izvještava.

46

9.0 Transponovanje brojčanih ciljeva i

aktuelni učinak

9.1 Pregled

9.1.1 Komunalni otpad

Prema ciljevima definisanim u Zakonu o upravljanju otpadom (čl. 14 i 97), najmanje 50% ukupne količine sakupljenih otpadnih materijala poput stakla, papira, metala i plastike se mora pripremiti za ponovnu upotrebu ili recikliranje do 2020. godine (u skladu sa Okvirnom direktivom o otpadu).

9.1.2 Građevinski otpad i otpad od rušenja

Prema Zakonu o upravljanju otpadom, 70% sakupljenog građevinskog i otpada od rušenjaće se do 2020. godine ponovo upotrebljavati, reciklirati, ili iskoristiti na neki drugi način (čl.14 i97).Ovo je u skladu sa brojčanim ciljem koji sadrži Okvirna direktiva o otpadu.

9.1.3 Ambalažni otpad

Brojčani ciljevi za ambalažni otpad su prvobitno bili određeni Zakonom o upravljanju otpadom. Njime je, međutim, omogućeno da se rok za ispunjavanje ciljeva utvrdi uDržavnom planu. Kako ciljevi iz Zakona o upravljanju otpadom nijesu ispunjeni, oni su revidirani, ažurirani i utvrđeni u Državnom planu upravljanja otpadom (2015 – 2020), kao što je prikazano u Tabeli 9-1. Ovi ciljevi su niži od ciljeva predloženih u Direktivi o ambalažnom otpadu. Nije jasno na koji način su ciljevi o ponovnoj upotrebi povezani sa ciljevima na planu recikliranja i kako će oni biti izmjereni.

Tabela 9-1: Ukupni brojčani ciljevi za ponovnu upotrebu i recikliranje ambalažnog otpada

Cilj 2015. 2016. 2017. 2018. 2019.

Ponovna upotreba 27% 32% 41% 49% 55%

Recikliranje 28% 34% 46% 49% 53%

Državni plan upravljanja otpadom (2015 – 2020)

Ciljevi za recikliranje pojedinačnih materijala postoje za plastiku i papirnu/kartonsku ambalažu (Tabela 9-2).

47

Tabela 9-2: Brojčani ciljevi za recikliranje ambalažnog otpada, po pojedinačnim materijalima

Cilj 2015. 2017. 2020. 2025. 2030.

Papir / karton 38% 44% 46% 52% 61%

Plastika 11% 16% 20% 22% 24%

Državni plan upravljanja otpadom (2015 – 2020)

Preduzeća / obrađivači koji se bave djelatnošću upravljanja otpadom32 imaju obavezu da slijede/primjenjuju brojčane ciljeve definisane planovima za upravljanje otpadom, kao što je propisano u dozvoli za upravljanje otpadom koju izdaje Ministarstvo ili lokalni organ uprave.33 Obrađivači svake godine podnose izvještaj nadležnom organu, tj. organu koji im je izdao dozvolu, a koji provjerava da li su ciljevi dostignuti.

Brojčani ciljevi za ambalažni otpad su određeni za period nakon 2015. godine, a nadležni organi za sada nijesu objavili podatke koji se odnose na njihovo dostizanje.

9.1.4 Otpad od električnih i elektronskih proizvoda

Ciljevi za otpad od električnih i elektronskih proizvoda (OEEP) su definisani u Uredbi o načinu i postupku osnivanja sistema preuzimanja, sakupljanja i obrade otpada od električnih i elektronskih proizvoda i rada tog sistema(„Sl. list Crne Gore” br. 24/12). Definisani su brojčani ciljevi za preradu otpada od električnih i elektronskih proizvoda. Obrađivač je dužan da obezbijedi određen procenat obradei određeni procenat ponovne upotrebe i recikliranja sastavnih djelova i materijala, kao što je navedeno u sljedećim ciljevima:

1) za otpad od električnih i elektronskih proizvoda iz kategorija 1 i 10Priloga 1 ove Uredbe: najmanje 80% za preradu i najmanje 75% za ponovnu upotrebu i recikliranje do 1.januara 2020. godine;

2) za otpad od električnih i elektronskih proizvoda iz kategorija 3 i 4 Priloga 1 ove Uredbe: najmanje 75% za preradu i najmanje 65% za ponovnu upotrebu i recikliranje do 1. januara 2020. godine;

3) za otpad od električnih i elektronskih proizvoda iz kategorija 2, 5, 6, 7 i 9 Priloga 1 ove Uredbe: najmanje 70% za preradu i najmanje 50% za ponovnu upotrebu i recikliranje do 1. januara 2020. godine.

Ovi ciljevi su u skladu sa ciljevima 2015. godine definisanim u Direktivi o otpadu od električnih i elektronskih proizvoda koji se odnose na deset kategorija ovog otpada. Oni,

32 U ovom kontekstu obrađivači otpada su preduzeća registrovana za sakupljanje ambalažnog otpada, koja moraju imati adekvatne tehničke kapacitete i urađen Plan rada za upravljanje otpadom kako bi mogla dobiti dozvolu za upravljanje otpadom. 33Kao što je prethodnonavedeno, ukoliko obrađivač otpada djeluje na teritoriji samo jedne opštine, može dobiti dozvolu direktno od lokalnog nadležnog organa. Ukoliko djeluje na teritoriji dvije ili više opština, dozvolu izdaje MORT, iako je neophodno pozitivno mišljenje opština na čijoj teritoriji preduzeće djeluje.

48

međutim, nijesu u skladu sa ciljevima za 2018. godinu, koji se odnose na šest revidiranih kategorija određenih u Direktivi.

Kao i u slučaju ambalažnog otpada, svaki obrađivač otpada je u obavezi da slijedi/primjenjuje brojčane ciljeve iz planova za upravljanje otpadom, kao što je propisano u dozvoli za upravljanje otpadom koju izdaje MORT ili lokalni organ uprave. Obrađivači svake godine podnose izvještaj nadležnom organu, tj. organu koji im je izdao dozvolu, a koji provjerava da li su ciljevi dostignuti.

Ovi ciljevi su postavljeni za period nakon 2015. godine, a nadležni organi– MORT i opštine – u vrijeme vršenja ove procjene nijesu bili objavili podatke koji se odnose na ove brojčane ciljeve.

9.1.5 Otpadna vozila

Postoje brojčani ciljevi za ponovnu upotrebu, preradu i recikliranje otpadnih vozila. Cilj se zasniva na prosječnoj težini otpadnih vozila koja se sakupe svake godine. Ciljevi za recikliranje su sljedeći:

ponovna upotreba i reciklaža 80% otpadnih vozila od1. januara 2015, i

ponovna upotreba i reciklaža 85% otpadnih vozila od 1. januara 2019.

Ciljevi za preradu su:

85% otpadnih vozila da se preradi nakon 1. januara 2015, i

95% otpadnih vozila da se preradi nakon 1. januara 2019.

Iako su rokovi nešto dalji nego u Direktivi o otpadnim vozilima, ovi ciljevi su u skladu sa onima iz direktive .

Svaki obrađivač otpada je u obavezi da slijedi/primjenjuje brojčane ciljeve iz planova za upravljanje otpadom, kao što propisuje dozvola za upravljanje otpadom koju izdaje MORT ili lokalni organ uprave. Obrađivači svake godine podnose izvještaj nadležnom organu, zavisno od toga ko im je izdao dozvolu, a nadležni organ provjerava da li su ciljevi dostignuti.

Ciljevi za otpadna vozila su postavljeni za period nakon 2015. godine, a u vrijeme kada je vršena ova procjena nadležni organi nijesu bili objavili podatke koji se odnose na obradu otpadnih vozila u Crnoj Gori.

9.1.6 Otpadne baterije i akumulatori

Postoje brojčani ciljevi za sakupljene otpadne baterije i akumulatore. Ti ciljevi su:

stepen sakupljanja baterija do 2012. treba da iznosi 25%, i

stepen sakupljanja baterija do 2030. treba da iznosi 45%.

Ovi ciljevi su isti kao oni definisani propisimaEU, jedino što su rokovi produženi. Važno je napomenuti da se ciljevi EU iz člana 10 odnose na otpadne baterije i akumulatore koji su ugrađeni u uređaje, što isključuje vozila (jer se uređaji u ovom kontekstu odnose na one koji su predmet Direktive o otpadu od električnih i elektronskih proizvoda). Stoga nije jasno da li su ovi ciljevi pravilno transponovani.

49

Ciljne stope recikliranja navedene u članu 50 Zakona o upravljanju otpadom iste su kao one sadržane u Aneksu III u Dijelu B Direktive.

9.1.7 Preusmjeravanje sa deponija

Prema Direktivi o deponijama, postoje brojčani ciljevi za smanjenje količine biorazgradivog komunalnog otpada koji se doprema na deponije.

Članom 97 Zakona o upravljanju otpadom određeni su rokovi za dostizanje ciljeva iz člana 20:

do 2017, biorazgradivi komunalni otpad koji se doprema na deponije ne smije iznositi više od 75% ukupne mase biološki razgradivog komunalnog otpada proizvedenog u 2010;

do 2020, biorazgradivi komunalni otpad koji se doprema na deponije ne smije iznositi više od 50% ukupne mase biološki razgradivog komunalnog otpada proizvedenog u 2010;

do 2025, biorazgradivi komunalni otpad koji se doprema na deponije ne smije iznositi više od 35% ukupne mase biološki razgradivog komunalnog otpada proizvedenog u 2010.

U Državnom planu upravljanja otpadom se navodi da je prvi cilj već ostvaren, ali nije jasno kako je to moguće. Prethodno prikazani podaci MONSTAT-a ukazuju na to da su količine komunalnog čvrstog otpada u poslednjih nekoliko godina otprilike iste kao i 2010.S obzirom da se u tako maloj mjeri upravlja komunalnim otpadomna neki drugi način, sem metode odlaganja na deponije, onda bi samo ako bi postojao jasan dokaz smanjenja biorazgradivosti komunalnog čvrstog otpada koji se deponuje – a čini se da takav dokaz ne postoji – bilo moguće tvrditi da je ovaj cilj ostvaren. Čini se da je mala vjerovatnoća da ovaj cilj bude ostvaren.

Obrađivači otpada koji upravljaju biootpadom su dužni da slijede/primjenjuju brojčane ciljeve iz planova za upravljanje otpadom, kao što propisuje dozvola za upravljanje otpadom koju izdaje MORT ili lokalni organ uprave. Obrađivači svake godine podnose izvještaj nadležnom organu, koji provjerava da li su ciljevi dostignuti. Namjera je da obrađivači otpada počnu da sprovode programe za smanjenje biootpada. Nije jasno kako to treba da funkcioniše u praksi ili kao dio šire državne strategije za manje korišćenje deponija kad je u pitanju biorazgradivi komunalni otpad.

9.1.8 Transponovanje ciljeva i mjerenje učinka

Brojčani ciljevi u upravljanju otpadom koji se odnose na tokove otpada kojima se bavi ova analiza prikazani su u Tabeli 9-3. Za svaki cilj, oznaka ‘’ u posljednje dvije kolone ukazuje na to da cilj nije prenesen u zakonodavstvo ili da trenutno nijesu dostupni podaci

na osnovu kojih bi se ocijenio učinak na dostizanju tog cilja. Oznaka ‘’ ukazuje na to da su podaci dostupni – mada se, kao što je navedeno u Poglavlju 8.0mogu postaviti pitanja u vezi kvaliteta/tačnosti podataka – ili da je navedeni cilj prenesen u zakonodavstvo (rokovi za ostvarivanje ciljeva su često duži od onih iz direktiva EU o otpadu).

50

Tabela 9-3: Transponovanje brojčanih ciljeva EU koji se tiču upravljanja otpadom

Cilj Materijal / proizvod

Komentari Cilj Rok iz

direktiveEU Transponovan

cilj Dostupni

podaci

Komunalni čvrsti otpad

Ciljevi za reciklažu komunalnog čvrstog otpada iz Okvirne direktive o otpadu 2008/98/EZ


Količina komunalnog otpada pripremljenog za ponovnu upotrebu i recikliranog, izmjereno jednom od četiri metode.

50% 2020

Biorazgradivi komunalni otpad

Preusmjeravanje sadeponija(Direktiva o deponijama 1999/31/EZ, član 5)

Biorazgradivi komunalni otpad

Ciljem se mjeri udio (po težini) biorazgradivog komunalnog otpada koji se usmjerava na deponije u odnosu na unaprijed određenu polaznu godinu.

Na deponije se odlaže najviše 75%BKO generisanog u 2010.

2006 +4 god. period odstupanja

Na deponije se odlaže najviše 50%BKO generisanog u 2010


Na deponije se odlaže najviše 35%BKO generisanog u 2010


Građevinski otpad i otpad od rušenja

Cilj za građevinski otpad (član 11 urevidiranom predlogu za Okvirnu direktivu o otpadu)

Građevinski i otpad od rušenja

Cilj se mjeri kao težina neopasnog građevinskog i otpada od rušenjakoji je pripremljen za ponovnu upotrebu, recikliran i iskorišćen za zatrpavanje, izuzimajući prirodne materijale iz kategorije 17 05 04 liste otpada.

70% 2020

Ambalažni otpad

51




cilj Dostupni

podaci

Ciljevi za recikliranje ambalažnog otpada (Direktiva o ambalažnom otpadu 94/62/EZ, član 6)

Plastika

22.5% Decembar 2008. 34

Drvo 15% Decembar 2008.

Metali 50% Decembar 2008.

Staklo 60% Decembar 2008.

Papir i karton 60% Decembar 2008. 35

Otpad od električnih i elektronskih proizvoda (OEEP)

Ciljna stopa sakupljanja (Direktiva o otpadnoj EE opremi 2012/19/EU, član 7).

Cilj se zasniva na težini električnih i elektronskih proizvoda plasiranih na tržište u prethodne tri godine. Zemlje mogu odabrati ovaj cilj ili cilj koji je prikazan u sljedećem redu tabele..

65% 2019. 36

34Cilj za plastiku je 24%, ali to važi za brađivače koji sakupljaju i rade sa ovim materijalima, a ne za ukupnu količinu generisanog ambalažnog otpada. 35Cilj za plastiku je 61%, ali to važi za obrađivače koji sakupljaju i rade sa ovim materijalima, a ne za ukupnu količinu generisanog ambalažnog otpada.

36Ciljevi za otpad od električnih i elektronskih proizvoda definisani crnogorskim zakonom su u skladu sa ciljevima za 2015, formulisanim u Direktivi o OEEP. Oni, međutim, nijesu u skladu sa ciljevima za 2018, navedenim u tabeli, koji se odnose na 6 revidiranih kategorija OEEP.

52




cilj Dostupni

podaci

Zemlje mogu odabrati jedan od dva cilja.

Cilj se zasniva na količini generisanog otpada od električnih i elektronskih proizvoda u datoj godini. Zemlje mogu da izaberu ovaj cilj ili cilj iz prethodnog reda ove tabele.

85% 2019.

Ciljevi za preradu i recikliranje (Direktiva o otpadnoj EE opremi 2012/19/EU, član 11, Aneks III)

Kategorija 1

Cilj se zasniva na težini OEEP pripremljenog za ponovnu upotrebu ili recikliranog, koja se dijeli sa težinom pojedinačno sakupljenog OEEP u konkretnoj kategoriji.

> 85% se prerađuje > 80% se priprema za ponovnu upotrebu i reciklira

Avgust 2018.

Kategorija 2

> 80% se prerađuje > 70%se priprema za ponovnu upotrebu i reciklira

Avgust 2018.

Kategorija 3 > 80%se prerađuje Avgust 2018.

Kategorija 4


Avgust 2018.

Kategorija 5


Avgust 2018.

Kategorija 6


Avgust 2018.

53




cilj Dostupni

podaci

Otpadna vozila

Ciljevi za preradu i recikliranje otpadnih vozila (Direktiva o otpadnim vozilima 2000/53/EZ,član 7)

Sva otpadna vozila

> 85% se prerađuje

> 80% se priprema za ponovnu upotrebu i reciklira

Januar 2006.

Otpadna vozila proizvedena prije 1980. godine

> 75%se prerađuje > 70%se priprema za ponovnu upotrebu i reciklira

Januar 2006.

Sva otpadna vozila

> 95 % seprerađuje > 85 %se priprema za ponovnu upotrebu i reciklira

Januar 2015.

Otpadne baterije i akumulatori

Ciljna stopa sakupljanja (Direktiva o otpadnim baterijama 2006/66/EZ, član 10)

Baterije i akumulatori

Sve baterije sakupljene za recikliranje bi trebalo da budu reciklirane(član 12(1)(b). Postoje određeni izuzeci za prenosive baterije.

25% Septembar 2012.

45% Septembar 2016.

54

Treba istaći najvjerovatnije dugoročno usmjerenje, s obzirom na ciljeve koje je predložila Evropska komisija u decembru 2015. u sklopu revidiranog paketa na temu kružne ekonomije.37 Ti ciljevi još nijesu uneseni u propise EU, te ih stoga trenutno nije neophodno prenositi u domaće zakonodavstvo. Ukoliko se paket usvoji, to bi moglo uticati da se ciljevi za recikliranje komunalnog otpada povećaju na 65%, kao i da seznatno povećaju ciljevi za recikliranje ambalažnog otpada. Predložene izmjene Direktive o deponijama takođe obuhvataju ograničenje za količinu komunalnog čvrstog otpada koji se odlaže na deponije, a koje iznosi najviše 10% ukupne proizveden količine.

9.2 Rezime procjene

Procjena učinka u odnosu na glavne brojčane ciljeve za upravljanja otpadom prikazana je u Tabeli 9-4. Učinak u odnosu na ciljeve za pojedinačne tokove otpada ocijenjen je od 1 do 3, pri čemu:

Ocjena 1 = ne postoji cilj, ili, ukoliko postoji, nije dostignut ili vjerovatno neće biti dostignut.

Ocjena 2 = ciljevi su djelimično usaglašeni sa ciljevima EU i vidljiv je određeni napredak ka njihovom dostizanju.

Ocjena 3 = ciljevi su u potpunosti usaglašeni sa ciljevima EU i ostvaruje se dobar napredak ka njihovom dostizanju.

Tabela 9-4: Procjena učinka u odnosu na glavne brojčane ciljeve

Kriterijum Procjena

Cilj za recikliranje komunalnog čvrstog otpada

Postoje ciljevi Ocjena1 – cilj od 50% sadržan u Okvirnoj direktivi o otpadu je transponovan u zakon, a podaci – upitne pouzdanosti – se prikupljaju u cilju mjerenja učinka. Ciljevi su u skladu sa Direktivama EU

Ciljevi se ispunjavaju

Postoje funkcionalne mjere kojima se obezbjeđuje dostizanje ciljeva

Cilj za recikliranje građevinskog i otpada od rušenja

Postoje ciljevi Ocjena 1 – cilj jetransponovan, ali nijesu prikupljeni podaci kojima bi se mjerio učinak na dostizanju cilja.

Ciljevi su u skladu sa Direktivama EU


37Revidirani predlozi Komisije za šest direktiva o otpadu mogu se pronaći na: Evropska komisija (2016) Strategija kružne ekonomije, datum pristupa: 7. maj 2016, dostupno na: http://ec.europa.eu/environment/circular-economy/index_en.htm


55

Kriterijum Procjena


Ciljevi za ambalažni otpad

Postoje ciljevi Ocjena 1 – postoje ciljevi za ambalažni otpad, ali se čini da nema fiksnih rokova za dostizanje. Podaci o količinama i stopama recikliranja se ne prikupljaju i ne dostavljaju redovno.




Ciljevi za otpad od električnih i elektronskih proizvoda

Postoje ciljevi Ocjena 1 – ciljevi se odnose na ranije ciljeve iz Direktive o OEEP, koji obuhvataju deset starih kategorija. Kasnije određeni ciljevi, koji obuhvataju šest revidiranih kategorija, nijesu transponovani. Ne prikupljaju se podaci o količinama i upravljanju ovim otpadom.




Ciljevi za otpadna vozila

Postoje ciljevi Ocjena 1 – postoje ciljevi i usklađeni su sa Direktivom o otpadnim vozilima. Podaci pomoću kojih bi se procijenile performanse u odnosu na ove ciljeve se ne prikupljaju / dostavljaju sistematski.




Ciljevi za otpadne baterije

Postoje ciljevi Ocjena 1 –ciljevi postoje i usklađeni su sa ciljevima EU.Nema sistematskog prikupljanja / dostavljanja podataka kojima bi se mjerio učinak u odnosu na ovaj cilj.




Cilj koji se odnosi na odlaganje biorazgradivog komunalnog otpada na deponije

Postoje ciljevi

56

Kriterijum Procjena

Ciljevi su u skladu sa Direktivama EU Ocjena 1 – ciljevi EU sutransponovani, ali nije jasno na koji način se mjeri učinak u odnosu na njih. Uzevši u obzir značajno oslanjanje na deponije i veliki procenat biorazgradivog otpada u sklopu komunalnog otpada (Poglavlje 8.1.1) malo je vjerovatno da će Crna Gora dostići prvi cilj.



Aktuelni rezultati ukazuju na to da sehijerarhija otpada koristi kao prioritetni redoslijed u zakonodavstvu i politici (Okvirna dir.o otpadu, član 4)

Ocjena1 –aktuelni rezultati– koje je, usljed nedostatka podataka, nemogućeizmjeriti za niz tokova otpada – ukazivali bi da se hijerarhija otpada ne primjenjuje u praksi.

57

10.0 Sprovođenje odgovornosti proizvođača

10.1 Pregled

Propisi na temu proširene odgovornosti proizvođača su uvedeni za ambalažu, električne i elektronske proizvode, baterije i akumulatore, vozila, gume i motorna ulja. Proizvođači koji plasiraju ove proizvode na crnogorsko tržište su obavezni da plate naknadu državnim vlastima u skladu sa uslovima koji su propisani Uredbom o bližim kriterijumima, visini i načinu plaćanja posebne naknade za upravljanje otpadom (“Sl. list Crne Gore” br. 39/12). Ova sredstva pripadaju državnom budžetu Crne Gore i koriste se za finansiranje sistema za sakupljanje, upravljanje i preradu navedenih tokova otpada.38Ovaj odjeljak sadrži pregled sistema za upravljanje ambalažnim otpadom, otpadnim vozilima, otpadom od električnih i elektronskih proizvoda i baterija i akumulatora.

10.1.1 Ambalaža

U sklopu analitičkog pregleda usklađenosti sa EU2013. Godine, Vlada Crne Gore je navela sljedeće:

„da su odredbe Direktive 94/62/EZ o ambalaži i ambalažnom otpadu djelimično transponovane Zakonom o upravljanju otpadom (,,Službeni list Crne Gore” br. 64/11); Uredbom o načinu i postupku osnivanja sistema preuzimanja, sakupljanja i obrade otpadne ambalaže (,,Službeni list Crne Gore” br. 42/12) i Uredbom o plaćanju posebne naknade za otpad („Službeni list Crne Gore” br. 39/12). Potpuno usklađivanje biće postignuto do dana pristupanja EU. U cilju postizanja potpunog usklađivanja, Crna Gora planira da usvoji uredbu o graničnim vrijednostima opasnih materija u ambalaži, električnoj i elektronskoj opremi, baterijama, akumulatorima i vozilima i da izmijeni Zakon o upravljanju otpadom. Nadležni organi postoje. Na nacionalnom nivou to su: MORT, Agencija za zaštitu životne sredine, Ministarstvo ekonomije, Ministarstvo finansija i Uprava za inspekcijske poslove. Na lokalnom nivou, opštine, komunalna preduzeća i komunalni inspektori su uključeni u sprovođenje Direktive. Ambalaža će biti obuhvaćena Nacionalnim planom upravljanja otpadom. Precizni rokovi i mjere za postizanje ciljeva propisanih Direktivom biće definisani Nacionalnim planom upravljanja otpadom, čija izrada je u toku”.39

Naknadno je objavljen Državni plan upravljanja otpadom. Čini se,međutim, da su predložene mjere za ostvarivanje ciljevaograničene.

38Zakon o upravljanju otpadom, član 85. 39Evropska komisija (2013) Izvještaj o analitičkom pregledu usklađenosti za Crnu Goru: Poglavlje27 – Životna sredina i klimatske promjene, novembar 2013. godine, http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/montenegro/screening_reports/screening_report_montenegro_ch27.pdf

http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/montenegro/screening_reports/screening_report_montenegro_ch27.pdf


58

10.1.1.1 Postojeći sistem sakupljanja ambalažnog otpada

Proširena odgovornost proizvođača i uvoznika otpada, kad je riječ o konkretnim vrstama otpada, ne sprovodi se u zadovoljavajućoj mjeri, prema Zakonu o upravljanju otpadom iz 2011, kao ni obaveze evidentiranja količina sakupljenog i obrađenog posebnog otpada, zbog nedostatka redovnih inspekcija proizvođača i uvoznika.

Preduzeća Trebjesa, Coca-Cola i Knjaz Miloš-Crna Gora su se udružile u cilju uspostavljanja šeme odgovornosti proizvođača, Recomont, u kojoj imaju jednake udjele.40,41Recomontje 2013. godine pokrenuo program „Svaka limenka se računa”, koji ima za cilj podsticanje recikliranja limenki za piće na teritoriji dvije primorske opštine, Tivtai Kotora.42 Informacije o ukupnim rezultatima radaRecomont-a nijesu bile dostupne i nije jasno da li su članovi i dalje dužni da plaćaju naknade za plasiranje ambalaže na tržište.

Kada su cijene sekundarnih materijala dovoljno visoke, zasebno sakupljanje ambalažnog otpada se povećava, jer privatna preduzeća počinju da sakupljaju veće količine materijala. Trenutno, međutim, ne postoji formalizovan i rasprostranjen sistem sakupljanja ambalažnog materijala.

10.1.1.2 Generisanje ambalažnog otpada

Podaci o količini ambalaže koja se plasira na tržište nijesu bili utvrđeni u vrijeme kada je vršena ova procjena.Na osnovu stopa generisanja komunalnog čvrstog otpadai sastava otpada iz istraživanja o otpadu iz 2013. godine, procjenjuje se da domaćinstva godišnje proizvedunajmanje 65,000 tona ambalažnog otpada u obliku primarnog ambalažnog otpada.

Kada se u obzir uzme i doprinos komercijalnog, industrijskog i institucionalnog (neopasni otpad iz javnog sektora) sektora,procjenjuje se da se proizvede ukupno 96,000 tona ambalažnog otpada godišnje (primarne, sekundarne i tercijarne ambalaže).Pretpostavke u pogledu udjela ambalažnog otpada u pojedinačnim tokovima otpada, korišćene u ovim procjenama, prikazane su u Tabeli 10-1.

40Agencija za zaštitu konkurencije Crne Gore (2013) Broj: 02-UPI-21/8-13 Podgorica, 1. jul2013. godine, datum pristupa: 20. maj 2016. godine , dostupno na: www.azzk.me/1/doc/koncentracije/2013/Trebjesa%20AD%20Niksic,%20Coca-cola%20HBCC%20Crna%20Gora,%20Knjaz%20Milos%20Montenegro-Recomont.pdf 41Ekonomskakomisija UN zaEvropu (2015) Izvještaj o upravljanjuživotnomsredinom u CrnojGori, trećipregled, www.unece.org/fileadmin/DAM/env/epr/epr_studies/ECE_CEP_173.pdf 42Svaka limenka se računa (2016) Crna Gora, datum pristupa: 20. maj 2016, dostupno na: www.everycancounts.eu/where-we-operate/montenegro/

http://www.azzk.me/1/doc/koncentracije/2013/Trebjesa%20AD%20Niksic,%20Coca-cola%20HBCC%20Crna%20Gora,%20Knjaz%20Milos%20Montenegro-Recomont.pdf

http://www.azzk.me/1/doc/koncentracije/2013/Trebjesa%20AD%20Niksic,%20Coca-cola%20HBCC%20Crna%20Gora,%20Knjaz%20Milos%20Montenegro-Recomont.pdf


http://www.everycancounts.eu/where-we-operate/montenegro/

59

Tabela 10-1: Pretpostavke za izračunavanje ambalažnog otpada

Ambalažni materijal Ambalaža od domaćinstava

Ambalaža od privrednih subjekata

Papir &karton 50% 80%

Staklo 50% 80%

Metali–crni metali 80% 100%

Metali – obojeni metali 80% 100%

Drvo 10% 80%

Kompozitna ambalaža 50% 100%

PET 100% 100%

Plastika 80% 95%

Izvor: Strategija održivog razvoja do 2030.godine.

Detaljne procjene ukupne količine ambalažnog otpada koji je proizveden na državnom nivou tokom 2013. prikazane su u Tabeli 10-2.Procijenjene brojke obuhvataju materijale koji su naknadno odloženi ili nelegalno odbačeni.

Tabela 10-2: Procjene proizvodnje ambalažnog otpada po vrsti materijala u Crnoj Gori, 2013.

Komponenta otpada

Ambalaža od

domaćinstava

Ambalaža odprivrednih subjekata

Ukupno ambalaža

Udio u ukupnom

komunalnom čvrstom

otpadu

Udio ukupnih potencijalnih reciklabila u

komunalnom čvrstom otpadu

U tonama %

Papir &karton 14080 7509 21589 7,89%

Staklo 9208 4911 14118 5,16%

Metali–crni metali 1929 804 2732 1,00%

Metali–obojeni metali 2833 1180 4013 1,47%

Drvo 554 1479 2033 0,74%

Kompozitna ambalaža 3967 2645 6612 2,42%

PET 12052 4017 16069 5,87%

Plastika 20610 8158 28769 10,51%

Ukupno 65232 30703 95935 35,06% 71,42%

Izvor: Strategija održivog razvoja do 2030 ,Godine ,

10.1.1.3 Planiranje sakupljanja ambalažnog otpada

Detaljna definicija najboljih praksi u preuzimanju,sakupljanju i obradi ambalažnog otpada date je u Uredbi o načinu i postupku osnivanja sistema preuzimanja, sakupljanja i obrade ambalaže i rada tog sistema (“Sl. list Crne Gore” br. 42/12) .

60

Upravljanje ambalažnim otpadom podliježe koncesijama, budući da je uvršteno u Koncesioni aktkoji je pripremilo MORT. Aktivnosti upravljanja preuzimanjem, sakupljanjem i obradom ambalažnog otpada obuhvataju:

preuzimanje ambalažnog otpadaod krajnjih korisnika, distributera i komunalnih preduzeća;

organizovanje privremenog skladištenja ambalažnog otpada u skladištima, sa distributerima i komunalnim preduzećima;

privremeno skladištenje ambalažnog otpada u skladištimakojima upravljaju koncesionari ili druga pravna lica u njihovo ime;

prevoz ambalažnog otpada do postrojenja za obradu;

obradu ambalažnog otpada u postrojenjima za obradu;

dostavljanje ambalažnog otpada za dalju obradu i zbrinjavanje,uključujući ponovnu upotrebu i recikliranje;

obavještavanje krajnjih korisnika, distributera i javnosti o procedurama za sakupljanje ambalažnog otpada i uticaju na životnu sredinu,i

vođenje evidencije o količini proizvedenog ambalažnog otpada i količini sakupljenog otpada za obradu i zbrinjavanje.

Planirane godišnje količine ambalažnog otpada koji treba sakupiti od krajnjih korisnika, distributera i komunalnih preduzeća predstavljene su u Tabeli 10-3,kategorizovane po administrativnim područjima.

61

Tabela 10-3: Podaci o planiranom sakupljanju i obradi ambalažnog otpada

Administrativno područje (jedinica uprave)

Broj stanovnika

Procijenjena godišnja količina

ambalažnog otpada koju

treba sakupiti(u tonama)

Minimalni broj

distributera/broj

komunalnih preduzeća

Minimalni broj skladišta

za privremeno skladištenje

Minimalni broj

postrojenja za obradu

Bar (Bar Ulcinj) 60300 4668 6/2 1 1

Berane (Berane Andrijevica Plav Rožaje)

77300 5985 8/4 1 1

Bijelo Polje (Bijelo Polje Mojkovac Kolašin)

70300 5443 7/4 1 1

Herceg Novi 33000 2555 3/1 1 1

Kotor (Kotor Budva Tivat) 52500 4065 5/3 1 1

Nikšić (Nikšić PlužineŠavnik)

82500 6387 8/3 1 1

Pljevlja (PljevljaŽabljak) 40000 3097 4/2 1 1

Podgorica (Podgorica Cetinje Danilovgrad)

204100 15801 20/3 2 1

Ukupno 620000 48000 61/22 9 8

Izvor: Strategija održivog razvoja do 2030.godine.

10.1.2 Otpadna vozila

10.1.2.1 Starost vozila i fond vozila

MONSTAT procjenjuje da broj otpadnih vozila iznosi oko 30% broja vozila registrovanih po prvi put u Crnoj Gori na godišnjem nivou, što je oko 5000 tona otpadnih vozila,uzimajući u obzir da se godišnje registruje od 12000 do 18000 vozila i uz pretpostavku da jeprosječna težina vozila 1,3 tone.

Prema podacima MONSTAT-a, u Crnoj Gori je trenutno registrovano 173865 putničkih vozila.2012. godine je 72% registrovanih putničkih vozila bilo starije od 10 godina. Broj prvi put registrovanih motornih vozila i prikolica bio je6,1% veći u odnosu na 2011. U MONSTAT-upretpostavljaju da će se, usled velikog broja starijih vozila i povećanog broja novih registracija,broj otpadnih vozila povećavati za 20% godišnje do 2017.godine,a da će se nakon toga stabilizovati na 1% godišnje.

10.1.2.2 Sakupljanje otpadnih vozila

U crnogorskom zakonodavstvu nije precizirana nadležnost za sakupljanje otpadnih vozila. U praksi, otpadna vozila sakupljaju različite interesne grupe, uključujući vlasnike otpada,pripadnike romske populacijei zajednice koje sakupljaju metalni otpad i prodaju ga trgovcima ili obrađivačima. Nakon što se sakupe, otpadna vozila se odvoze na otpad na dalje obrađivanje (ponekad su djelovi automobila i materijali već prodati prije nego što vozilo stigne do otpada). Ne postoji sistem proširene odgovornosti proizvođača koji bi finansirao besplatno preuzimanje otpadnih vozila i njihovu ponovnu obradu (u slučaju kada vrijednost otpada ne pokriva ove troškove).

62

10.1.2.3 Postrojenja za obradu otpadnih vozila

U periodu izrade ove procjenepostojalo je jedno postrojenje za obradu otpadnih vozila. Nalazi se u regionalnom reciklažnom centru i deponiji Livade, na teritoriji Opštine Podgorica. Ovo postrojenje opremljeno je modernom opremom za rukovanje otpadnim vozilima, maksimalnog kapaciteta obrade od 20 vozila dnevno (što je između jedne četvrtine i jedne trećine otpadnih pretpostavljenog broja vozila koja se javljaju u čitavoj zemlji godišnje). Više podataka o radu ovog postrojenja se može pronaći u Poglavlju 12.1.4.

10.1.2.4 Ponovna upotreba/recikliranje djelova

U Tabeli 10-4 predstavljeni su podaci o sakupljenim i rasklopljenim otpadnim vozilima i ponovno iskorišćenim materijalima u regionalnom reciklažnom centru u Podgorici. Iako se navodi da ovo postrojenje može da obradi do 20 vozila dnevno, tokom čitave 2012. godine obrađeno je svega 79 vozila. Nije jasno da li je ovaj podatak tačan, jer 79 vozila djeluje kao veoma mali broj.

Tabela 10-4: Podaci o sakupljanju i obradi otpadnih vozila i ponovno iskorišćenim materijalima u regionalnom reciklažnom centru u Podgorici 2012

Mjesec

Obrada otpadnih vozila Ponovno iskorišćeni materijali(u tonama)

Broj vozila Težina (u tonama) Djelovi od crnih

metala Plastični djelovi

Januar 0 0 0,17 0

Februar 0 0 0 0

Mart 18 17,5 0,52 0,32

April 1 0,92 0 ,1 0,06

Maj 48 59 0 0

Jun 2 2,0 0 0

Jul 1 0,84 0 0

Avgust 0 0 0 0

Septembar 0 0 0 ,18 0

Oktobar 0 0 0 ,18 0,12

Novembar 9 7,84 0 ,56 0,1

Decembar 0 0 0 0,26

Ukupno 79 88,1 1,71 0,86

10.1.2.5 Tržište polovnih vozila/djelova

Postoji jako tržište polovnih automobile i djelova. Usljed društveno-ekonomske situacije u Crnoj Gori i nižih cijena polovnih vozila,razvio se uvoz polovnih vozila iz zapadnih

63

zemalja Evropske unije.Lokacije na kojima se prodaju polovna vozila nazivaju se „auto placevi”i postoje u većini gradova Crne Gore, kao i duž puteva.

10.1.3 Otpad od električnih i elektronskih proizvoda

2013. godine Vlada Crne Gore navela je da:

„…je Direktiva 2012/19/EU o otpadnoj električnoj i elektronskoj opremi djelimično transponovana Zakonom o upravljanju otpadom i Uredbom o otpadnoj električnoj i elektronskoj opremi („Službeni list Crne Gore” br. 24/12) , Prema navodima Crne Gore, preostale odredbe biće transponovane izmjenama i dopunama Uredbe o otpadnoj električnoj i elektronskoj opremi i usvajanjem nove Uredbe o graničnim vrijednostima opasnih materija u ambalaži, električnoj i elektronskoj opremi, baterijama, akumulatorima i vozilima u 2014. Nadležni organi postoje: MORT i relevantna tijela lokalne samouprave, Agencija za zaštitu životne sredine i Uprava za inspekcijske poslove (Ekološka inspekcija). Uprava za inspekcijske poslove je preko Tržišne inspekcije nadležna za verifikaciju postojanja oznaka za obavezno odvojeno prikupljanje otpada od proizvoda za koje je propisana produžena odgovornost proizvođača. Crna Gora je odredila 2020., kao datum uspostavljanja sistema odvojenog prikupljanja otpadne električne i elektronske opreme i potpunog sprovođenja Direktive o otpadnoj električnoj i elektronskoj opremi.”43

Detaljna definicija najbolje prakse preuzimanja, sakupljanja i obrade otpada od električnih i elektronskih proizvoda određena je Uredbom o načinu i postupku prijave stavljanja električnih i elektronskih proizvoda na tržište,osnivanja sistema preuzimanja, sakupljanja i obrade otpada od električnih i elektronskih proizvoda i rada tog sistema (“Sl. list Crne Gore” br. 09/10).

Kao i u slučaju ambalažnog otpada, upravljanje otpadom od električnih i elektronskih proizvoda podliježe koncesijama, jer je uvršteno u Koncesioni akt koji je pripremilo MORT. Upravljačke aktivnosti preuzimanja, sakupljanja i obrade otpada od električnih i elektronskih proizvoda obuhvataju:

preuzimanje otpada od EEP od krajnjih korisnika, distributera i komunalnih preduzeća;

organizovanje skladištenja otpada od EEP sa distributerima i komunalnim preduzećima;

privremeno skladištenje otpada od EEP u skladištimakojima upravljaju koncesionari ili druga pravna lica u njihovo ime;

prevoz otpada od EEP do postrojenja za obradu;

obradu otpada od EEP u postrojenjima za obradu;

43Evropska komisija,(2013), Izvještajsa analitičkog pregleda usklađenosti za Crnu Goru: Poglavlje27 – Životna sredina i klimatskepromjene,novembar 2013. godine, http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/montenegro/screening_reports/screening_report_montenegro_ch27.pdf



64

ponovnu upotrebu i obradu sastavnih djelova i supstanci koje se dobijaju iz postrojenja za obradu otpada od EEP;

obavještavanje krajnjih korisnika i distributera o načinu upravljanja otpadom od EEP; i

vođenje evidencije o količini proizvedenog otpada od EEP,količini prerađenih sastavnih djelova i materijala i količini otpada od EEP koja je dostavljena za dalju obradu i zbrinjavanje.

Planirane godišnje količine otpada od EEP koje će se sakupljati od krajnjih korisnika, distributera i komunalnih preduzeća su predstavljene u Tabeli 10-5,kategorizovane po administrativnim područjima.

Tabela 10-5: Podaci o otpadu od EEP, planiranom sakupljanju i obradi


Boj stanovnika


otpada od EEP (u tonama)

Minimalni broj distributera /broj


Minimalni broj skladišta

za privremeno skladištenje

Bar (Bar Ulcinj) 60300 409 4/2 1

Berane (Berane Andrijevica Plav Rožaje)

77300 524 8/4 1


70300 476 8/4 1

Herceg Novi 33000 224 2/1 -

Kotor (Budva Kotor Tivat) 52500 356 6/3 -

Nikšić (Nikšić PlužineŠavnik) 82500 559 6/3 1

Pljevlja (Pljevlja Žabljak) 40000 271 4/2 -


204100 1383 14/3 1

Ukupno 620000 4200 52/22 5

Izvor: „Službeni list Crne Gore”br. 09/10.

Proširene odgovornosti proizvođača i uvoznika po pitanju specifičnih vrsta otpada se ne ispunjavaju u zadovoljavajućoj mjeri, prema Zakonu o upravljanju otpadom, kao ni obaveze evidentiranjakoličina posebnih otpada koji se sakupljaju i obrađuju, zbog nedostatka redovnih inspekcija proizvođača i uvoznika EEP. Prema tome, ne postoji sistem proširene odgovornostiproizvođačazasakupljanje i obradu otpada od EEP.

10.1.4 Otpadne baterije i akumulatori

Detaljna definicija najbolje prakse preuzimanja, sakupljanja i obrade otpadnih baterija i akumulatora data je u Uredbi o načinu i postupku prijave stavljanja baterija i

65

akumulatora na tržište,osnivanja sistema preuzimanja, sakupljanja i obrade istrošenih baterija i akumulatora i rada tog sistema.44

Planirane godišnje količine otpadnih baterija koje će se sakupljati od krajnjih korisnika, distributera i komunalnih preduzeća su predstavljene u Tabeli 10-6, kategorizovane po administrativnim područjima.

Tabela 10-6: Podaci o otpadnim baterijama,planiranom sakupljanju i obradi


Boj stanovnika


otpadnih baterija i akumulatora (u

tonama)

Minimalni broj distributera / broj


Minimalni broj skladišta za privremeno skladištenje


70300 3,4 8/4 -

Herceg Novi 33000 1,6 2/1 -

Kotor (Budva Kotor Tivat) 52500 2,5 6/3 -

Nikšić (Nikšić PlužineŠavnik) 82500 4,0 6/3 -

Pljevlja (Pljevlja Žabljak) 40000 1,9 4/2 -


204100 9,9 14/3 -

Ukupno 620000 30 52/22 1

Izvor: „Službeni list Crne Gore” br. 15/10.

Ostvareni su određeni uspjesi u sakupljanju otpadnih baterija i akumulatora, mada uglavnom na osnovu preduzetničkih aktivnostima, a ne formalnog sistema proširene odgovornosti proizvođača. Pojedine vrste otpadnih baterija i akumulatora zasebno sakupljaju privatni sakupljači, zbog vrijednosti olova koje sadrže.Ovakve baterije i akumulatori se izvoze u postrojenja za obradu koja se nalaze u regionu Zapadnog Balkana ili još dalje,recimo u Sloveniji. Trenutno ne postoji sistem proširene odgovornosti proizvođača.

Prema tome, može se reći da se proširena odgovornost proizvođača i uvoznika kad je riječ o specifičnim vrstama otpada ne primjenjuje u zadovoljavajućoj mjeri, prema Zakonu o upravljanju otpadom, kao ni obaveze evidentiranja količina posebnih otpada koji se sakupljaju i obrađuju, i to zbog nedostatka redovnih inspekcija proizvođača i uvoznika.

44“Službeni list Crne Gore” br. 15/10.

66

10.2 Rezime procjene

Procjena djelotvornosti propisa na temu odgovornosti proizvođača za pet tokova otpada predstavljena je u Tabeli 10-7. Djelotvornost propisa koji se odnose na navedene tokova otpada ocijenjena je od 1 do 3, pri čemu:

Ocjena 1 – ne postoji šema proširene odgovornosti ili ekvivalentna mjera za dostizanje brojčanih ciljeva.

Ocjena 2 – postoji šema proširene odgovornosti ili ekvivalentna mjera za dostizanje brojčanih ciljeva i finansiraju ih proizvođači, ali šeme teško da mogu dovesti do ostvarivanja ciljeva ili postoje neki drugi problemi

Ocjena 3 – postoji šema proširene odgovornosti ili ekvivalentna mjera za dostizanje brojčanih ciljeva i finansiraju ih proizvođači, bez značajnijih problema .

Tabela 10-7: Procjena primjene zakonodavstva koje se odnosi na odgovornost proizvođača za pojedinačne tokove otpada

Kriterijum Procjena

Šema proširene odgovornosti za ambalažu i ambalažni otpad ili ekvivalentna mjera za dostizan ciljeva postoji i finansirana je od strane proizvođača (Okvirna dir.o otpadu,član 8)

Ocjena 1 – zakonodavne mjere su uvedene ali se ne sprovode

Šema proširene odgovornosti za otpad od EEP ili ekvivalentna mjera za dostizanje ciljeva postoji i finansirana je od strane proizvođača (Okvirna dir. o otpadu,član 8)


Šema proširene odgovornosti za otpadna vozila ili ekvivalentna mjera za dostizanje ciljeva postoji i finansirana je od strane proizvođača (Okvirna dir. o otpadu, član 8)


Šema proširene odgovornosti za baterije i prenosive akumulatore ili ekvivalentna mjera za dostizanje ciljeva postoji i finansirana je od strane proizvođača (Okvirna dir. o otpadu, član 8)


67

11.0 Adekvatnost infrastrukture za

sakupljanje otpada

11.1 Pregled

11.1.1 Sakupljanje komunalnog otpada

Komercijalni otpad se obično sakuplja i obrađuje zajedno sa otpadom iz domaćinstava, kao dio toka komunalnog otpada.U dijelu teksta koji slijedi opisuje se pristup sakupljanju komunalnog otpada i, tamo gdje je to od značaja, pružaju primjeri za obrađivače komercijalnog otpada.

11.1.1.1 Odgovornost za sakupljanje komunalnog otpada

Sakupljanje čvrstog otpada opštine su povjerile javnim komunalnim preduzećima, koja su registrovana za obavljanje djelatnosti upravljanja otpadom. Ova preduzeća su u vlasništvu opština, ali funkcionišu kao zasebna pravna lica. Zvanični podaci MONSTAT-a ukazuju na to da su javna preduzeća uglavnom dobro opremljena,iako postoji primjetna i nejednaka distribucija opreme među opštinama:na primjer, pojedina komunalna preduzeća imaju više kanti, kontejnera i/ili vozila nego što im zapravo treba, dok ih druga preduzeća nemaju dovoljno ,

11.1.1.2 Sistemi sakupljanja miješanog komunalnog čvrstog otpada (smeća)

Miješani komunalni čvrsti otpad za opštine sakupljaju javna komunalna preduzeća. Sistem sakupljanja je veoma sličan u čitavoj zemlji. Miješani otpad se sakuplja u velike ulične kontejnere koji opslužuju više domaćinstava (pogledati Sliku 11-1 za primjere). Sakupljanje miješanog otpada„od vrata do vrata“ zastupljeno je u veoma maloj mjeri.

Preduzeća odgovorna za sakupljanje otpada uglavnom obezbjeđuju:

kontejnere zapremine 1 ,1 m3;

metalne kontejnere zapremine od 4m3do 7 m3, i

kante za otpad od 30do 80 litara ,

Manje kante za otpad (30- 80 litara) se koriste samo u tri opštine. Smeće se uglavnom sakuplja u kontejnere zapremine 1 ,1 m3koji su prikazani na Slici 11-1.

Trenutno je standard opreme za sakupljanje otpada kojom raspolažu komunalna preduzeća u prosjeku takav da jedan kamion opslužuje67 kontejnera. Sakupljanje se u 10 opština vrši jednom dnevno,čak i u veoma malim gradovima. U tri opštine se komunalni otpad sakuplja nekoliko puta dnevno. Usljed povećanja količine otpada koji se generiše u špicu turističke sezone, otpad se sakuplja od 2 do7 puta dnevno. Samo u nekim manjim opštinama u planinskoj regiji otpad se sakuplja metodom „od vrata do vrata“, jednom ili dva puta sedmično.

68

Po sakupljanju,miješani komunalni otpad se zbrinjava direktno na deponijama, jer u vrijeme kada je vršena ova procjena nijesu postojale transfer stanice za miješani otpad.

Slika 11-1: Kontejneri koji se koriste za sakupljanje otpada (1,1m3i 3,0m3)

Izvor: Foto arhiva Ekocentard.o.o, Nikšić

Poslovni prostori koji proizvode komercijalni otpad odlažu otpad u za to predviđene kontejnere zapremine od oko 5m3do 7m3.Otpad periodično sakupljaju ovlašćeni sakupljači(često su to javna komunalna preduzeća). Za velike maloprodajne objekte preporučuje se sabijanje otpada u kontejnere zapremine 20m3. Usljed njihove prirode (nakon upotrebe oni postaju opasni otpad), treba promovisati sakupljanje punjenja za tonere imastilo radi daljeg recikliranja, a kada se potencijal za njihovu ponovnu upotrebu iscrpitreba ih predati ovlašćenom obrađivaču radi zbrinjavanja.

11.1.1.3 Sistemi za sakupljanje izdvojenih reciklabilnih materijala

Prema Zakonu o upravljanju otpadom,zasebno sakupljanje i recikliranje komercijalnog otpada se primjenjuje za papir, metale, plastiku, staklo ibiootpad (član 13), kao i za ambalažni otpad (član 53). Komercijalni otpad se uglavnom sastoji od kancelarijskog materijala: papir, karton, plastika, punjenja za tonere, kao i osvjetljenje (sijalice, fluorescentne sijalice). Ovaj cilj je trebalo da bude dostignut do 2015.

Šeme za odvojeno sakupljanje reciklabilnih materijala postoje u pojedinim oblastima. Međutim, iako su obezbijeđeni zasebni kontejneri za otpad sa oznakom da su namijenjeni za glavne suve tokove za reciklažu, tj. papir,karton, metal, plastiku i staklo, i dalje je u velikoj mjeri prisutna unakrsna kontaminacija. U mnogim mjestima se reciklabilni otpad ne sortira, pa se iz tog razloga miješani otpad koji se odlaže u različite

69

reciklažne kontejnere mora odlagati na deponije. Izuzeci su opštine Podgorica i Tivat, u kojima se odvajanje otpada sprovodi relativno uspješno.Primjer kontejnera za zasebno sakupljanje PET ambalaže u Tivtu je prikazan na Slici 11-2.

Slika 11-2: Kavezi za zasebno sakupljanje PET ambalaže u Tivtu

Izvor:JKP Tivat d.o.o http://komtivat ,me/me/1015/25/%C4%8Cisto%C4%87a/

Uz to, postoje i „reciklažna dvorišta”u koja se mogu odnijeti materijali za recikliranje. Ta dvorišta su inače drugdje poznata kao centri za sakupljanje ili parkovi kontejnera,ali se čini da ona funkcionišu i kao stanice za sortiranje i transfer otpada sakupljenog iz kontejnera za zasebni otpad (pogledati Poglavlje 11.1.1.4za više detalja). U vrijeme kada je vršena ova procjena postojala su tri reciklažna dvorišta:jedno u Podgorici, jedno u Herceg Novom i jedno u Kotoru(prikazanona Slici 11-3). Reciklažna dvorišta su u vlasništvu javnih komunalnih preduzeća.

Građani mogu ostaviti sekundarne sirove materijale u reciklažnim dvorištima,ukoliko dvorište prihvata datu vrstu materijala (ne prihvataju sva dvorišta sve vrste materijala). Za određene vrste materijala građani mogu dobiti i novčanu naknadu za sekundarne sirovine. Smatra se da će u budućem periodu u reciklažnim dvorištima moći da se odlože i privremeno skladište i ostale vrste otpada,poput automobilskih guma, otpada od EEP,kabastog otpada,ambalaže za hemijske proizvode za domaćinstva i farbe i sl.

70

Slika 11-3: Reciklažno dvorište u Kotoru

11.1.1.4 Sortiranje odvojenih reciklabilnih materijala

Mehanizmi za sekundarno sortiranja sakupljenog otpada postoje u tri reciklažna centra: u Podgorici, Herceg Novom i Kotoru. Na primjer, reciklažno dvorište u Kotoru je postrojenje za sortiranje, koje se sastoji od rotacionog perforiranog bubnja za prosijavanje, pokretnih traka i tri kontejnera za skladištenje sortiranih sirovih materijala. Jedan kontejner se koristi za izdvojeni karton, drugi za izdvojene PET flaše, a treći za aluminijum. Materijali se sortiraju i ručno. Uz to, u Podgorici postoje tri reciklažna dvorišta koja se koriste za izdvajanje kartona, papira, LDPE plastike, HDPE plastike, PET, aluminijumskih konzervi, obojenih metala i stakla.

Reciklažni centri još uvijek ne rade punim kapacitetom, a veći dio sakupljenog otpada se jednostavno odlaže na deponije.Tokom 2013. godine u Crnoj Gori je odvojeno ukupno

71

5809 tona otpada, što je jednako2 ,66% ukupne količine sakupljenog otpadaili 2,38% ukupne količine generisanog otpada.

Uprkos slabim rezultatima u praksi,u Državnom planu upravljanja otpadom se i dalje znatan naglasak stavlja na ova postrojenja kao sredstvo za ostvarivanje ciljeva koji se odnose na recikliranje. Procjenjuje se da će sledeći procenti otpada odvajati za recikliranje u narednih pet godina: 20% stakla, 40% ne-PET plastike, 40% PET, 30% papiraikartona, 35% obojenih i crnih metala, do 55% građevinskih materijala, 55% zelenog otpada, 9% otpadnih guma, 14% kompozitne ambalaže i 22% drugih vrsta otpada. Prema Državnom planu za upravljanje otpadom za period 2015-2020,u ovom periodu se očekuje izgradnja velikog broja reciklažnih dvorišta i postrojenja za sekundarnu separaciju otpada. Nema razloga da se očekuje da će ova postrojenja biti izgrađena niti da će dati očekivane rezultate, koji prevazilaze sve ono što je do sada postignuto. Planom se ne predlaže da sakupljanje treba organizovati podjelom na mokro/suvo, ali se time samo jasno ističe da su postojeća postrojenja loše projektovanai da nema smislene spone sa uslugama sakupljanja.

11.1.1.5 Doprinos neformalnog sektora

Neformalni sektor u sakupljanju otpada uglavnom čine pojedinci i grupe u lošem ekonomskom položaju, od čega većina pripada romskoj populaciji. U crnogorskom društvu ovo se smatra tradicijom, s obzirom da seRomi bave ovim aktivnostima decenijama. Ova aktivnost takođe se smatra ekološki održivom i društveno korisnom. Ne postoje zvanični podaci o vrstama i količinama otpada koje sakuplja neformalni sektor, iako bi se moglo procijeniti da je u pitanjučak do 25% komunalnog otpada.

11.1.1.6 Sistem sakupljanja „usputnog“ otpada

Javna komunalna preduzeća koja su zadužena za komunalne usluge su odgovorna za postavljanje i opsluživanje „usputnih“ kanti (odnosno kanti na javnim površinama koje koriste pješaci za odlaganje otpada koje bi inače bio bačen). Ovakve kante se uglavnom postavljaju na gradskim javnim površinama poput parkova i ulica, ispred javnih objekata, u turističkim zonama, zaštićenim prirodnim i kulturnim područjima,ski centrima, na plažama i slično.

11.1.1.7 Finansiranje sistema sakupljanja

Zakonom o upravljanju otpadom propisano je da sve troškove upravljanja otpadom snose proizvođači otpada.Uprkos tome,stepen pokrića troškova je veoma ograničen. Za 2015, Ujedinjene nacije navode:

„Prosječna stopa naplate naknade od domaćinstva iznosi 56,5 %; najniža stopa od 29 %zabilježena je u Baru, a najviša od 80%u Herceg Novom. Prosječna stopa naplate od preduzeća iznosi 68 %; najniža je u Baru - 40 ,3 %, a najviša u Podgorici – 95 % .

Ovaj nivo naplate naknade za sakupljanje otpada utiče na finansijske rezultate opštinskih komunalnih preduzeća koja se bave aktivnostima sakupljanja otpada. Od 19 analiziranih preduzeća, samo 8 je imalo pozitivan bilans na kraju 2011.

72

i2012.godine. Od 21og opštinskog preduzeća koje se bavi sakupljanjem komunalnog otpada, samo osam vodi zasebnu evidenciju o prihodima i troškovima službe za upravljanje čvrstim otpadom. Još tri preduzeća su bila u mogućnosti da dostave podatke o prihodima navedene službe.”45

Kako bi se obezbijedilo potpuno pokriće troškova,od suštinskog je značaja imati potpunu računovodstvenu evidenciju troškova pruženihusluga upravljanja otpadom. Bez jasne slike o ukupnim troškovima usluga nije moguće domaćinstvima i preduzećima naplatiti iznose koji tačno odražavaju stvarne troškove usluga i potencijalnih budućih investicija koje bi mogle biti neophodne (na primjer,nova reciklažna infrastruktura).

11.1.2 Sakupljanje industrijskog otpada

Količina generisanog industrijskog otpada (424147 tona) je gotovo dvostruko veća od količine generisanog komunalnog otpada. Industrijski otpad se obično ne obrađuje na način propisan Zakonom o upravljanju otpadom,kojim je precizirano da je svaki proizvođač otpada obavezan da obezbijedi njegovo potpuno zbrinjavanje(tj. industrijski sektor ne zbrinjava otpad koji proizvodi na odgovarajući način).

Odgovornost za upravljanje industrijskim otpadom snosi proizvođač, te stoga opštine nemaju odgovornosti u ovoj oblasti. Predstavnici neke djelatnosti mogu angažovati ovlašćena i licencirana preduzeća (javna ili privatna) koja će upravljati njihovim tokovima industrijskog otpada.Otpad se najčešće odlaže u kontejnere zapremine 5m3, kao što je prikazano na Slici 11-4.



73

Slika 11-4: Kontejner koji se koristi za sakupljanje industrijskog otpada(zapremine 5m3)

Izvor: Foto arhiva Ekocentar d.o.o , Nikšić.

Proizvođači industrijskog otpada iz proizvodne djelatnosti imaju proširenu odgovornost za tokove opasnog otpada koje proizvode. To je detaljnije opisano u Poglavlju 13.1.1.

Podatke o količinama industrijskog otpada na različit način obrađuju Agencija za zaštitu životne sredine i MONSTAT. Nije bilo moguće steći jasnu sliku o tačnoj prirodi ovih razlika između državnih organa, ali smo razumjeli da se koriste različite metodologije izvještavanja. Tabela 11-1 sadrži pregled količina industrijskog otpada proizvedenih tokom 2013.godine, prema podacima MONSTAT-a.

Tabela 11-1: Generisanje industrijskog otpada u Crnoj Goriu2013. (u tonama)

Vrsta industrijskog otpada

Generisanje otpada

Rudarstvo Proizvodnja

Proizvodnja električne energije gasa i pare

Ukupno

Neopasni otpad 121 36593 384592 421206

Opasni otpad 50 2495 294 2840

Ukupno 172 39089 384886 424147

11.1.3 Sakupljanje građevinskog otpada i otpada od rušenja

Građevinski otpad i otpad od rušenja se ne obrađuje adekvatno u Crnoj Gori i često se odlaže na lokacije koje nijesu za to namijenjene. To nepovoljno utiče na izgled gradskih i

74

ruralnih oblasti gdje se takav otpad odlaže (Slika 11-5).Opštine još uvijek nijesu počele da određuju lokacije za odlaganje ovog otpada, što je njihova obaveza u skladu sa zakonodavnim okvirom zaoblast upravljanja otpadom.

Za sakupljanje ovog otpada se uglavnom koriste različite vrste kontejnera za prevoz, koji mogu da variraju od improvizovanih verzija do modernih kontejnera,poput onog prikazanog na Slici 11-4 . Građevinska preduzeća bi trebalo da organizuju transfer otpada na odgovarajuću lokaciju koja je predviđena za njegovo odlaganje, ili eventualno mogu iskoristiti takav otpad za zatrpavanje na licu mjesta. Sva građevinska preduzeća moraju imati plan za upravljanje građevinskim otpadom.

Slika 11-5: Neovlašćeno odlaganje građevinskog otpada

Izvor: Foto arhiva Ekocentar d.o.o, Nikšić.

Prema informacijama iz godišnjeg izvještaja o sprovođenju Državnog plana upravljanja otpadom za 2013, nijedna opština nije uspostavila šeme za upravljanje građevinskim otpadom. Tako ne postoje podaci o tokovima građevinskog otpada.Prema istom izvještaju, u 2012.godini,14 od 21 opštine je utvrdilo lokacije, uglavnom neregulisana odlagališta komunalnog otpada, koje se koriste za odlaganje građevinskog otpada.

Državni plan upravljanja otpadom za period 2015-2020 sadrži procjenu količine građevinskog otpada generisane tokom 2013.godine, kao i prognozu generisanja otpada do 2040(Tabela 11-2). Procjene generisanja građevinskog otpada zasnovane suna stopi generisanja od 150kg/ekvivalent broja stanovnika godišnje za ukupan građevinski otpad, od čega je 50 kg /ekvivalent broja stanovnika*godišnje rudarski otpad, a 100 kg/ES* godišnje miješani građevinski otpad (uključujući opasni otpad).Za potrebe budućih prognoza pretpostavljeno je povećanje stope generisanja od 0,8% svake godine.

75

Tabela 11-2: Generisanje građevinskog iotpadaod rušenja, 2013– 2040. (u tonama)

2013. 2015. 2020. 2025. 2030. 2035. 2040.

Mineralni otpad 31042 31598 33110 34809 36712 38840 41216

Miješani otpad 59461 60630 63788 67312 71239 75609 80469

Ukupno 90503 92228 96899 102121 107951 114449 121685

2013. godine je procijenjeno je da se u Crnoj Gori godišnje proizvede oko 90503 tone građevinskog i otpada od rušenja. U Izvještaju o sprovođenju Državnog plana upravljanja otpadom, koji je objavljen 2012,navodi se da je devet opština dostavilo podatke o količinama otpadai da je ukupna količina zbrinutog građevinskog otpada i otpada od rušenja 34626 tona.Ovo ukazuje da se, ukoliko procjene približno odražavaju realno stanje, značajne količine građevinskog otpada ne prikazuju na odgovarajući način.


Procjena adekvatnosti infrastrukture za sakupljanje otpada za različite tokove otpada je predstavljena u Tabeli 11-3. Adekvatnost infrastrukture za sakupljanje otpada je ocijenjena ocjenama od 1 do 3, pri čemu:

Ocjena 1=postojeći i/ili planirani sistemi za sakupljanje otpada su nedostatni da seobezbijedidostizanje relevantnih brojčanih ciljeva iz direktiva EU;

Ocjena 2= postojeći i/ili planirani sistemi za sakupljanje otpada će omogućiti određeni napredak ka brojčanim ciljevima iz direktiva EU,ali teško da će se oni dostići;

Ocjena 3=postoji adekvatna infrastruktura za sakupljanje otpada ili čvrst plan za nju,što će obezbijediti dostizanje brojčanih ciljeva iz direktiva EU.,

Tabela 11-3: Procjena adekvatnosti infrastrukture za sakupljanje otpada

Tok otpada Postojeća infrastruktura Čvrst plan za infrastrukturu


Ocjena1 – osim u planinskim područjima,miješani komunalni otpad se uglavnom sakuplja pomoću kontejnera koji se nalaze na ulicama. Samo je u PodgoriciiTivtu relativno uspješnouvedeno zasebno sakupljanje suvih reciklabilnih materijala. ,

Ocjena 1 – nema čvrstog plana za promjene

Građevinski i otpad od rušenja

Ocjena 1– pravilno upravljanje građevinskim otpadom je prisutno u veoma maloj mjeri,dok se veći dio ovakvog otpada nelegalno odlaže,


Ambalaža

Ocjena 1– veoma ograničeno zasebno sakupljanje ambalažnog otpada, izuzev malih količina koje se izdvajaju iz toka komunalnog otpada


76

Tok otpada Postojeća infrastruktura Čvrst plan za infrastrukturu

Otpad od EEP

Ocjena 1– uopšte ne postoji formalno sakupljanje ili obrada, određeni stepen preduzetničkih aktivnosti


Otpadna vozila

Ocjena 1 – uopšte ne postoji formalno sakupljanje, određeni stepen preduzetničkih aktivnosti


Baterije Ocjena 1– uopšte ne postoji formalno sakupljanje,određeni stepen preduzetničkih aktivnosti


77

12.0 Adekvatnost infrastrukture za obradu

otpada

12.1 Pregled

12.1.1 Ponovna obrada otpada

U Crnoj Gori postoje samo ograničene opcije za recikliranje materijala koji se sakupljaju zasebno,poput papira,stakla i organskog otpada. Uzrok su, dijelom, male količine ovih vrsta otpada koje se trenutno sakupljaju za recikliranje, što znači da se teško dolazi do ulaganja u infrastrukturu za obradu otpada (ovo je tipična situacija kada investitori ne žele da ulažu u novu infrastrukturu za otpad – na primjer, u postrojenje za kompostiranje – ukoliko ne postoji infrastruktura za sakupljanje koja bi omogućila adekvatne inpute za takvo postrojenje; sa druge strane, sakupljači otpada ne žele da sakupljaju materijale za koje nemaju garantovanu i ekonomski isplativu prodaju).Male količine reciklabilnih materijala koje nastaju u Crnoj Gori znače da se materijali često izvoze.

U vrijeme sprovođenja ove procjene,lokalna infrastruktura za ponovnu obradu obuhvatala je samo:

Željezaru Nikšić – u kojoj se prerađuje željezo i drugi sekundarni metali,i

otpadno drvo, koje se u manjim preduzećima koristi za proizvodnju peleta.

Ostali selektivno sakupljeni i sortirani opasni i neopasni otpad se izvozi za dalju ponovnu obradu.

12.1.2 Postrojenja za obradu biorazgradivog otpada

Trenutno je sasvim uobičajeno da se sve vrste otpada, tj.otpad iz domaćinstava,inertni, industrijski, komercijalni i neopasni otpad iz lokalnih institucija, sakupljaju u isti kontejner, a zatim se sav taj otpad zbrinjava na deponiji.Stoga je veoma teško procijeniti količine otpada koje generišu različiti proizvođači otpada (odnosno proizvođače koji možda proizvode velike količine organskog otpada).

Uz to, otpad od čišćenja ulica i zeleni otpad iz parkova i vrtova u većini slučajeva završi u istom kontejneru, što dovodi do zagađenja biorazgradivog otpada (organskog dijela). Stoga ovaj tok otpada, u postojećim uslovima, nema odgovarajući kvalitet za kompostiranje.Procjene generisanja biorazgradivog otpada u Crnoj Gori predstavljene su u Tabeli 12-1. Ove brojke nijesu iste kao one iz Tabele 8-1, gdje su prikazane brojke iz Državnog plana upravljanja otpadom za period 2015 – 2020.Brojke iz Plana dobijene su od Agencije za zaštitu životne sredine,dok su one prikazane u Tabelu 12-1 dobijene od MONSTAT-a i navedene u nacrtu Nacionalne strategije upravljanja otpadom za period 2012-2015. Kao što je već pomenuto, ove dvije organizacije koriste različite metodologije za procjenu količina nastalog otpada.

78

Tabela 12-1: Generisanje biorazgradivog otpada u Crnoj Gori, izraženou kg(2012 – 2015)

Komponenta otpada 2012. 2013. 2014. 2015.

Organski–biorazgradivi 92068 92539 93031 94253

Papir i karton 37386 37547 37717 38181

Drvo 7359 7393 7429 7523

Tekstil 8092 8142 8194 8310

UKUPNO biorazgradivi otpad 144906 145621 146371 148267

UKUPNO komunalni čvrsti otpad 272453 273634 274880 278281

Izvor: Nacrt Nacionalne strategije upravljanja otpadom za period 2012-2015.

Kao što je prikazano u Tabeli 12-1, ukupna količina otpada iz domaćinstava i komercijalnog biorazgradivog otpada koji se generiše u Crnoj Gori iznosi oko 145000 tona godišnje, što predstavlja oko 53% generisanja komunalnog čvrstog otpada. Trenutno se gotovo sav biorazgradivi otpad odlaže na deponijama.

Prema ovim procjenama,značajan udio toka biorazgradivog otpada (oko 25%) čine papir i karton.U pitanju je najvjerovatnije ambalažni otpad, ali i novine, magazini i druge publikacije. Postoji veliki potencijal za recikliranje ovog toka otpadai ubuduće ga ne bi trebalo odlagati na deponije.

Količine generisanog zelenog otpada u prethodnih nekoliko godina predstavljene su u Tabeli 12-2 ,

Tabela 12-2: Količine generisanog zelenog otpada, 2013 – 2015 (u kg)

Komponenta otpada 2013. 2014. 2015.

Zeleni otpad 14707 14883 15062

Uprkos velikim količinama biorazgradivog otpada, izgrađeno je samo jedno postrojenje za kompostiranje, površine 600m2, u sklopu postrojenja za preradu miješanih otpadnih materijala na teritoriji Opštine Kotor. Projekatje finansiran iz EU IPA fondova, a postrojenje je počelo sa radom u martu 2016.

12.1.3 Postrojenja za obradu miješanog otpada

Obrada miješanog komunalnog čvrstog otpada je i dalje u ranoj fazi u pojedinim opštinama, uglavnom u onima iz centralnog i primorskog regiona.Primjer postojećeg postrojenja za obradu je postrojenje za preradu miješanih otpadnih materijalai transfer stanica u blizini Kotora, na staroj deponiji Lovanja(isti objekat u sklopu kojeg je i

79

pomenuto postrojenje za kompostiranje).46Projektovano je za preradu miješanog otpada opština Kotor (22610 stanovnika) i Tivat (14031 stanovnika). Kako je input za ovo postrojenje miješani otpad,poznato je i kao „prljavo” MRF postrojenje. „Prljavo” MRF postrojenje izgrađeno je 2013. godine.

„Prljavo” MRF postrojenje u Kotoru se sastoji od rotacionog bubnja za prosijavanje(poligonsko sito),linije za sortiranje i kutija za sortirani otpad. Postoje tri kontejnera za sortirani otpad (karton, PET i aluminijum). Izgrađena je i transfer stanica sa tri kontejnera zapremine 30m3za ostatke. Projektovani kapacitet „prljavog” MRF-a je 40 tona dnevno, ali ono radi kapacitetom od preko 100 tona dnevno pri tokom glavne ljetnje sezone. Količine reciklabilnih materijala odvojenih u „prljavom” MRF-u 2012.godine predstavljene su u Tabeli 12-3.

Tabela 12-3: Količine reciklabilnih materijala odvojenih u „prljavom” MRF-u u Kotoru 2012. godine

Materijal Količina (u kg)

PET 131

LDPE plastična folija 104

Papir i karton 368

Metalne konzerve 20

Aluminijumske konzerve 4 ,1

Ukupno 627

Državni plan upravljanja otpadom za period 2015-2020, Tabela 14

Dijagram toka procesa sanajnovijim dostupnim podacima o preradi materijala u kotorskom postrojenju (2012) i potencijala za 2013.prikazan je na Slici 12-1.

46Kontekst:VladaCrne Gore je obezbijedilafinansijskasredstva kroz grant (projekat MEIP) a potom i kredit Svjetskebanke (projekat MESTAP) za izgradnju regionalne deponije Lovanja za opštine Kotor, Tivat i Budva. U julu 2004. godineLovanja je puštena u rad. Početkomnovembra 2005. godinezavršena je nabavka opremeza reciklažu za Lovanju. Deponija Lovanja je funkcionisala do 31. decembra 2007. Dok je bila u funkciji, ova deponija bila je pod upravom preduzećaLovanja (46% u vlasništvu OpštineKotor, 29% u vlasništvu OpštineBudva i 25% u vlasništvu Regionalnogvodovoda). Nakon zatvaranja deponije Lovanja, preduzeće Lovanja DOO iznajmilo je opremu za reciklažu i zemljište javnom komunalnom preduzeću Kotor za mjesečnu nadoknadu. Izvršena je reparacija reciklažnog centra (pretovarne stanice) 2009, i od tada je ovo postrojenje u potpunosti u funkciji i pod upravom JPK Kotor. Miješani otpad iz Opštine Tivat obrađuje se u ovom postrojenju i transportuje do sanitarne deponije u skladu sa sporazumom.

80

Slika 12-1: Protok otpada u postrojenju u Kotoru, 2012 (u tonama)

Izvor: Projekat MEPVlade Crne Gore.

Uz topostoji još jedno „prljavo” MRF postrojenje koje je dio reciklažnog centra Livade, koji se nalazi na teritoriji Opštine Podgorica.47Projektovano je da prerađuje miješani otpad opština Podgorica (156169 stanovnika), Danilovgrad (18472 stanovnika)i Cetinje

47Katastarski br: 9/1, 9/2, 319/3, 3448/2, 3489 K.O Tuzii 7983/13 KO Podgorica; WGS 84 42° 25.000', 19° 18.364', površina: 54 ha).

81

(16657 stanovnika). Postrojenje je izgradilo špansko preduzeće Leblan, pri čemu je investicija koštala5 miliona eura.48„Prljavo” MRF postrojenjena deponiji Livade je postrojenje za pred-obradu otpada i separaciju reciklabilnih materijala (kartona, papira, plastike, metala,gume itd–Slika 12-2). Postrojenje je automatizovano i podijeljeno na pet zona. Obuhvata dvije stanice za sortiranje,tri multifunkcionalne prese, rotacioni bubanj za prosijavanje, separator za metal, mašinu za sječenje i usitnjavanje gume, kontejner za transfer organskog otpada itd.Projektovani kapacitet postrojenja je 90000 tona godišnje. Uz to, u okviru reciklažnog centra Livade postoji i postrojenje za obradu otpadnih vozila. Postrojenje za obradu vozila opremljeno je modernom opremom za rukovanje ovim tipom opasnog otpadai ima maksimalni kapacitet od 20 vozila dnevno. Investicija u ovo postrojenje iznosila je oko 1,2 miliona eura.

Slika 12-2: Fotografija reciklažnog centra Livade

Ukupna količina otpada dopremljenog u reciklažni centar Livade tokom 2012. godine iznosila je oko 65154 tona. Od ukupne količine dopremljenog otpada, 16093 tona je prerađeno u centru za povraćaj materijala (separaciju). Iz ove količine je u 2012, izdvojeno 1427 tona reciklabilnih materijala (Tabela 12-4).

48http://www.ecranetwork.org/Files/Workshop_Report_Landfills_September_2015_Podgorica.pdf

http://www.ecranetwork.org/Files/Workshop_Report_Landfills_September_2015_Podgorica.pdf

82

Tabela 12-4: Količina prerađenih materijala u reciklažnom centru Livade 2012 (u tonama)

Prerađeni materijal Količina

Karton 491

Papir 111

Štampa 234

LDPE plastika 156

HDPE plastika 69

PET 167

Aluminijumske konzerve 10

Crni metali 76

Staklo 113

Ukupno 1427

Na Slici 12-2 je prikazan protok otpada u reciklažnom centru Livade tokom 2012. Postoji značajan potencijal za povećanje prerade materijala iz frakcije komunalnog otpada, kao što je predstavljeno na ovoj slici. Reciklažni potencijal za 2012. je procijenjen na 46758 tona, što je mnogo više od količine otpada koja je zapravo izdvojena za recikliranje (1427 tona).49Iskorišćavanjem ovog reciklažnog potencijala mogle bi se postići dvije stvari - povećanje prihoda od prodaje sekundarnih materijalai smanjenje troškova odlaganja na deponije, zbog dužeg ciklusa trajanja deponija i smanjenja specifičnih kapitalnih troškova.

49Državni plan upravljanja otpadom za period 2015-2020, Tabela 16.

83

Slika 12-3: Protok otpada u reciklažnom centru Livade, 2012 (u tonama)

Izvor: Projekat MEP Vlade Crne Gore.

Postojeće i potencijalne stope izdvajanja reciklabilnih materijala prikazane su u Tabeli 12-5. „Potencijalni” podaci koje su dostavili operateri postrojenja djeluju veoma optimistično, ako ne i neostvarivo. Ukupne stope izdvajanja u postrojenjima kojima se dobro upravlja često ne prelaze 10 - 15%.50 Upućeni smo da Direktorat za upravljanje otpadom u okviru MORT-a ispituje zašto je učinak trenutno na tako niskom nivou.

50Privatni razgovor sa Ann Ballinger (Eunomia), ekspertom za postrojenja za obradu otpada.

84

Tabela 12-5: Postojeće i potencijalne stope izdvajanja reciklabilnih materijala u „prljavim” MRF postrojenjima

„Prljavo” MRF postrojenje Postojeća stopa Potencijal ,prema procjeni operatera

Kotor 3,4% 43%

Livade 2,2% 47%

Izvor: Državni plan upravljanja otpadom za period 2015-2020, Tabela 12.

12.1.4 Deponije

Trenutno se veći dio komunalnog čvrstog otpada sakupljenog u Crnoj Gori odlaže na deponije. Postoje dvije funkcionalne sanitarne deponije – Možura, na teritoriji Opštine Bari Livade, na teritoriji Opštine Podgorica. Planirana je izgradnja četiri dodatne sanitarne deponije, koje su u vrijeme izrade ove procjene bile u različitim fazama planiranja i finansiranja. Ove deponije će se nalaziti u Nikšiću (lokacija Budoš), Herceg Novom (lokacija Duboki do), Bijelom Polju (lokacija Čelinska kosa) i Beranama (lokacija Vasov do).

Pored dvije sanitarne deponije, postoji i u funkciji je još 19 deponija koje ne ispunjavaju uslove,od kojih su dvije namijenjene za odlaganje građevinskog otpada(Kotor – Dragalj i Budva – Brajići). Lokacije odlagališta su predstavljene na Slici 12-4. Sanitarne i neuslovne deponije su prikazane u Tabeli 12-6.

85

Slika 12-4: Lokacije odlagalištau Crnoj Gori

Legenda: (plave čiode označavaju postojeće deponije, crvene označavaju deponije u izgradnji, žutesanitarne deponije, a zelene deponije za odlaganje građevinskog otpada)

86

Tabela 12-6: Pregled sanitarnih i neuslovnih deponija u Crnoj Gori

Br. Lokacija Naziv

Udaljenost od grada (km)

Zona

Status deponije

U u

po

tre

bi

Ko

ntr

olis

ana

Zatv

ore

na

San

iran

a

Pro

jekt

ova

na

San

itar

na

1 Podgorica Livade 5 Centar 1

2 Danilovgrad

Ne postoji -- Centar 1

3 Cetinje Vrtijeljka 5 ,7 Centar 1

4 Nikšić 01 Mislov Do 6 Centar 2

5 Nikšić 02 Mislov Do II

6 Centar 2

6 Nikšić SL Budoš 10 Centar 2

7 Plužine Gradec 1 ,2 Centar 2

8 Plužine Donja Brezna

28 ,4 Centar 2

9 Šavnik Separacije 1 ,2 Centar 2

10 Bar Možura 18 ,1 Primorje1

11 Bar Ćafe (Volujica)

6 Primorje1

12 Ulcinj Kruče 12 Primorje1

13 Herceg N. Dugunja 24 Primorje 2

14 Herceg N. Duboki do 20 ,4 Primorje 2

15 Herceg N. Meljine Primorje 2

16 Kotor 1 Vrmac 4 ,5 Primorje 2

17 Kotor 2 Trešnjički mlin

7 Primorje 2

18 Kotor 3 Lovanja III 4 ,5 Primorje 2

87

Br. Lokacija Naziv


Zona

Status deponije

U u

po

tre

bi

Ko

ntr

olis

ana

Zatv

ore

na

San

iran

a

Pro

jekt

ova

na

San

itar

na

19 Kotor 4 Metkova voda

26 Primorje 2

20 Kotor 5 Lovanja II SL + MRF

zatvorena

Primorje 2

21 Kotor 6 Dragalj Primorje 2

DW1

22 Budva Petrovac 28 Primorje 2

23 Budva Brajići 14 ,2 Primorje 2

DW1

24 Tivat 1 Grabovac 4 ,5 Primorje 2

25 Tivat 2 Kalardovo 2 Primorje 2

26 Tivat 3 Lovanja I (Sinjarevo)

4 Primorje 2

27 Tivat 4 Lovanja II 4 ,5 Primorje 2

28 Bijelo Polje Kumanica 19 Sjever 1

29 Bijelo Polje Čelinska kosa

15 ,2 Sjever 1

30 Pljevlja 01 Jagnjilo I 6 Sjever 1

31 Pljevlja 02 Jagnjilo II 6 Sjever 1

32 Berane Fabrika celuloze

3 Sjever 1

33 Berane Vasov do 4 ,3 Sjever 1

34 Rožaje Njeguš 3 ,5 Sjever 1

35 Plav 01 Kormaraca 2 Sjever 1

88

Br. Lokacija Naziv


Zona

Status deponije

U u

po

tre

bi

Ko

ntr

olis

ana

Zatv

ore

na

San

iran

a

Pro

jekt

ova

na

San

itar

na

36 Plav 02 Lugovi (GusinjeGrncar)

12 Sjever 1

37 Mojkovac Zakrsnica (Podbišće)

6 Sjever 1

38 Kolašin Baković 3 Sjever 1

39 Andrijevica Sućeska 4 ,1 Sjever 1

40 Žabljak Klještina 2 ,1 Sjever 1

Napomena:

1 . DW = otpad od rušenja

12.1.4.1 Sanitarne deponije

Sanitarna deponija Možurase nalazi na brdu Možura (Slika 12-5).51Projektovana je da prihvata otpad koji se sakuplja na teritoriji opština Bar (42048 stanovnika) i Ulcinj (19921 stanovnika) u narednih 28 godina (uz pretpostavku da recikliranja ne bude 23 godine).Izgradnja sanitarne deponije počela je u junu 2011, a deponija je zvanično otvorena u julu 2012. Upravljanje ovom deponijom je povjereno novom preduzeću Možurad.o.o.koje su osnovale opštineBar i Ulcinj. Preduzeće je zvanično registrovano 4. novembra 2009. godine.

51Kontekst: VladaCrne Gore i Svjetskabankapotpisalisu 23. decembra 2010. Godine Ugovor o zajmu kojim je obezbjeđeno 4,5miliona eura zaprojektovanje i izgradnjusanitarnedeponijeMožura i nabavkuopremepotrebneza rad. OvajUgovor o zajmu omogućen je u okviru Projekta ekološkiosjetljivihturističkihpodručja u CrnojGori (MESTAP). Deponija se nalazi na teritoriji Opštine Bar,katastarski broj2416 KO Kunje; T34 / UTM x: 348180 y: 4650410, površina: 135 ha.

89

Slika 12-5: Fotografija sanitarne deponije Možura

Tehničke karakteristike: objekat se sastoji od četiri zasebne i nezavisne kade, dužine od po 305 x 165m (17750 m²)i projektovane visine po 25m. Ukupniprojektovani kapacitet deponije je 1,06 milionam3.Ovaj kapacitet će biti dostignut kroz 4 faze: prva faza upotrebe bi trebalo da omogući dovoljno kapaciteta (394606 m3) za prvih deset godina upotrebe.

Trenutno stanje: sanitarna deponija Možura prihvata komunalni otpad iz sljedećih opština: Bar, Ulcinj, Budva, Kotor, Berane iTivat. Podaci o količinama deponovanog otpada od 13. jula 2012. prikazani su u Tabeli 12-7.

Tabela 12-7: Količine otpada zbrinutog na sanitarnoj deponiji Možura, 2012. i 2013. (u tonama)

JKP 2012.1 2013. Ukupno

Bar 9754 19052 28806

Ulcinj 4444 8583 13027

Budva 5959 19168 25127

Tivat 542 2366 2908

Kotor 478 6071 6549

Berane 1761 1761

Hemosan d.o.o. 226 279 505

Ukupno 78683

Napomena:

1 .Podaci za 2012. predstavljaju količine deponovane nakon 13.jula – tojest podaci odražavaju samo polugodišnje aktivnosti.

90

Otpad koji se deponuje je miješani komunalni otpad (mali dio separacije se vrši u postrojenju za preradu otpada Kotor-Tivat, što je već pomenuto). Na lokaciji Možura nema postrojenja za povrat materijala ili proizvodnju energije, kompostiranje ili sakupljanje gasa.

Deponija Livadese nalazi na teritoriji Opštine Podgorica.52Kao što je navedeno u Dijelu 12.1.3,postoji reciklažni centar sa „prljavim” MRF postrojenjem za preradu miješanog otpada opština Podgorica (156169 stanovnika), Danilovgrad (18472 stanovnika) i Cetinje (16657 stanovnika). Deponija Livade naplaćuje naknadu (gate fee) od 36 eura po toni za deponovanje otpada korisnicima usluga van teritorija ove tri opštine (naknade za korisnike na teritoriji ove tri opštine zavise od površine prostora ili sličnih načina mjerenja).53

12.1.4.2 Neuslovne deponije

U Crnoj Gori funkcioniše 19 neuslovnih deponija, od kojih su dvije namijenjene isključivo za odlaganje građevinskog otpada (Kotor-Dragalji Budva-Brajići). Za inertni materijal se ne pravi razlika u odnosu ostali građevinski otpad i zbrinjava se na isti način. Od 17 ostalih regulisanih odlagališta, osam ima neki oblik zaštite (ograđivanje, ravnanje otpada itd). Dvije od ovih osam deponija (Nikšić–Mislov doi Andrijevica – Sućeska) su projektovane, odnosno izvedeni su određeni građevinski radovi prije odlaganja otpada (na primjer, priprema nasipa i pristupnih puteva). Postoji 13 neuslovnih deponija koje su trenutno zatvorene, od kojih je pet sanirano. Tabela 12-8prikazuje stanje različitih kontrolisanih deponija.

Tabela 12-8: Status deponija koje su u funkciji

Vrsta deponija Lokacije Otpad (u

tonamagodišnje)

Udio u ukupnoj količini otpada

(%)

Sanitarne deponije u skladu sa uslovima EU

Livade

Možura 101500 49%

Zatvorene ograde,automatska kapija,stražar, pokrivanje otpada

Žabljak

Rožaje

Berane

6944 3%

Pokrivanje otpada Pljevlja

Nikšić

33338

16%

Zatvorena, automatska kapija, stražar Andrijevica

Herceg Novi 13462 6%

52Katastarski broj: 9/1, 9/2, 319/3, 3448/2, 3489 K.O Tuzii 7983/13 KO Podgorica; WGS 84 42° 25.000', 19° 18.364',površina: 54 ha). 53Pogledati: http://www.deponija.me/images/cjenovnici/Price_list_for_the_disposal_of_municipal_waste_for_users_outside_the_regional_territory_Podgorica_Danilovgrad_Cetinje._.pdf Ovi podaci su bili važeći u aprilu 2014.

http://www.deponija.me/images/cjenovnici/Price_list_for_the_disposal_of_municipal_waste_for_users_outside_the_regional_territory_Podgorica_Danilovgrad_Cetinje._.pdf

http://www.deponija.me/images/cjenovnici/Price_list_for_the_disposal_of_municipal_waste_for_users_outside_the_regional_territory_Podgorica_Danilovgrad_Cetinje._.pdf

91

Vrsta deponija Lokacije Otpad (u

tonamagodišnje)

Udio u ukupnoj količini otpada

(%)

Nezaštićene lokacije,periodično ili konstantno spaljivanje otpada, nijesu u skladu sa EU uslovima

Plužine

Kolašin

Mojkovac

Bijelo Polje

Šavnik

Plav

Plav

30215 15%

Ostale vrste deponija, uglavnom nijesu u skladu sa EU uslovima

Budva

Kotor

Tivat

21959 11%

12.1.4.3 Nekontrolisane deponije

Postoji veliki broj nekontrolisanih deponija koje predstavljaju moguće izvore zagađenja životne sredine.54Deponije mogu ispuštati visoke koncentracije različitih vrsta zagađujućih materija (teške metale, organska jedinjenja itd) i mogu dospjeti u podzemne vode. Prijestupanja na snagu postojećih propisa koji uređuju oblast upravljanja otpadom, različite vrste opasnog otpada, uključujući medicinski i zarazni otpad, su odlagane na nekontrolisan način, što predstavlja dodatni rizik, naročito u slučaju kada se takve deponije spontano zapale.

Prema informacijama koje su dostavile opštine, postoji 155 nekontrolisanih deponija zapremine <100 m3,68 deponija zapremine 100-1000m3i 50 deponija zapremine> 1000 m3. Prema podacima Ekološkog pokreta OZON, postoji najmanje 158 nekontrolisanih lokacija za odlaganje otpada u Crnoj Gori. U spisku Opštine Rožaje navodi se da postoji „preko 100nekontrolisanih deponija”, dok su u slučaju Opštine Ulcinj primijećena odlagališta duž plaže.55Prema Izvještaju o sprovođenju Državnog plana upravljanja otpadom u 2013,oko 30% generisanog otpada se odlagalo na neregulisane deponije, a oko 30% na smetlišta.


Procjena adekvatnosti infrastrukture za obradu otpada, u smislu onoga što će zemlje morati da imaju (i uvažavajući činjenicu da propisi EU ne zahtijevaju da se u jednoj zemlji obrađuju svi tokovi otpada)prikazana je u Tabeli 12-9. Adekvatnost navedenih tehnologija obrade ocijenjena je ocjenama od 1 do 3, pri čemu:

54Strategija ekoremedijacije u CrnojGori sa Akcionim planom za period 2014- 2020, MORT, 2014. 55Agencija za zaštitu životne sredine, Informacija o stanju životne sredine u CrnojGori.

92

Ocjena 1=postojeća i/ili planirana infrastruktura je nedostatna, recimo zbog toga što se lokacijama upravlja i održavaju se na način koji je slabiji od optimalnog, što bi moglo dovesti do rizika po zdravlje i životnu sredinu. Planirani kapacitet infrastrukture za obradu ostataka otpada može uticati na mogućnost zemlje da dostigne brojčane ciljeve koji se odnose na recikliranje.

Ocjena 2=infrastruktura za obradu otpada je adekvatna,ali i dalje postoje određene poteškoće po pitanju upravljanja i/ili planiranog kapaciteta.

Ocjena 3=infrastrukturom za obradu otpada se dobro upravlja i ona neće uticati na sposobnost zemlje da dostigne ciljeve koji se odnose na recikliranje.

Tabela 12-9: Procjena adekvatnosti infrastrukture za obradu otpada

Tok otpada/ vrsta obrade

Postojeća infrastruktura Planirana infrastruktura

Organske materije se izdvajaju prema mjestu nastajanja / kompostiranje, AD

Ocjena 1– prvo postrojenje za kompostiranje pušteno je u rad u martu 2016. Biće neophodna dodatna postrojenja za kompostiranje kako bi se obradile velike količine biootpada sadržane u toku komunalnog otpada.

Ocjena 1 – nema planova

Miješani otpad / MBT

Ocjena2– postoji nekoliko „prljavih” MRF postrojenja u različitim djelovima Crne Gore (ukupni kapacitet / promet ovih postrojenja nije jasan). Postrojenja funkcionišu, kad je riječ o izdvajanju za reciklažu, na nivou ispod onog koji bi se mogao očekivati od modernog postrojenja kojim se uspješno upravlja.

Ocjena 1– nema planova

Miješani otpad / proizvodnja energije

Ocjena 1– u Crnoj Gori ne postoje postrojenja za dobijanjetoplotne energije iz otpada.

Ocjena 1– nema planova

Procjena adekvatnosti infrastrukture za zbrinjavanje otpada predstavljena je u Tabeli 12-10. Adekvatnost ove infrastrukture ocijenjena je ocjenama od 1 do 3, pri čemu:

Ocjena 1=postojeća ili planirana infrastruktura za zbrinjavanje je nedostatna.Povećan rizik po zdravlje ljudi i životnu sredinu zbog nelegalnog /neovlašćenog odlaganja otpada. Ukupni postojeći ili planirani kapacitet za zbrinjavanjemože uticati na sposobnost zemlje da dostigne brojčane ciljeve koji se odnose na recikliranje.

Ocjena 2=postojeća ili planirana infrastruktura za zbrinjavanje je dovoljna na kraći-srednji rok, a rizik po zdravlje ljudi i životnu sredinu zbog nelegalnog / neovlašćenog odlaganja otpada je sveden na minimum.

Ocjena 3=postoji adekvatna infrastruktura za zbrinjavanje otpada koja omogućava ispravno ekološko upravljanje otpadom ili čvrst plan za takvu

93

infrastrukturu. Postojeća ili planirana infrastruktura neće uticati na sposobnost zemlje da dostigne brojčane ciljeve koji se odnose na recikliranje.

Tabela 12-10: Procjena adekvatnosti infrastrukture za zbrinjavanje otpada

Vrsta zbrinjavanja Postojeća infrastruktura Planirana infrastruktura

Otpad se zbrinjava samo na deponijama (ili drugim lokacijama) koje obezbjeđuju adekvatnu zaštitu životne sredine

Ocjena 1 – postoje dvije funkcionalne sanitarne deponije - Možura, na teritoriji Opštine Bar i Livade, na teritoriji Opštine Podgorica. Ostatak zemlje se, međutim, služi nesanitarnim opštinskim deponijama koje ne ispunjavajuEU standarde/specifikacije.

Ocjena 1 – planira se izgradnja četiri dodatne sanitarne deponije, što je u različitim fazama planiranja i finansiranja. Deponije će se nalaziti u Nikšiću (lokacijaBudoš), Herceg Novom (lokacija Duboki do), Bijelom Polju (lokacija Čelinska kosa) i Beranama (lokacija Vasov do).

94

13.0 Upravljanje opasnim otpadom

13.1 Pregled

Dvije glavne odlike upravljanja opasnim otpadom u Crnoj Gori su:

značajne količine opasnog otpada nastalog u prošlosti u industrijskim postrojenjima širom zemlje (uskladišteni opasni otpad, zastarjela industrijska postrojenja i sistemi električnog prenosa kontaminirani opasnim supstancama,kontaminirano zemljište), i

nedostatak postrojenja za obradu opasnog otpada.

S obzirom da je Vlada odgovorna za obradu ovog otpada (kao vlasnik), to predstavlja značajan finansijski teret za državni budžet. Prema Državnom planu upravljanja otpadom,treba ostvariti sljedeće ciljeve kada je u pitanju upravljanje opasnim otpadom:56

popis nagomilanog otpada nastalog u prošlosti, sa geografskim mapiranjem (otpada koji je godinama nastajao na određenom prostoru ili u okviru pogona određenog privrednog subjekta);

obezbjeđivanje i označavanje lokacija na kojima je uskladišten opasan otpad;

nalaženje strateškog partnera za upravljanje postrojenjem za obradu opasnog otpada;

izrada registra zagađivača;

edukacija obrađivača otpada o njihovim obavezama koje proističu iz zakona;

remedijacija degradiranih prostora nakon uklanjanja otpada.

13.1.1 Obaveze industrijskih proizvođača opasnog otpada

Tokom 2013. godine proizvedeno je oko 2840 tona opasnog industrijskog otpada (pogledati Tabelu 11-1). Proizvođači industrijskog otpada u proizvodnim industrijama imaju proširenu odgovornost za tokove opasnog otpada. Ukoliko proizvođač industrijskog otpada ne može upravljati proizvedenim otpadom uz korišćenje postojećeg tržišta, angažuje se koncesionar. Vlada i izvršni direktor ovlašćenog preduzeća (na primjer Hemosand.o.o, Bar) su, međutim, dužni da utvrde najadekvatniji način upravljanja posebnim tokovima otpada,dok proizvodne industrije moraju platiti naknadu za dozvole za plasiranje proizvoda na tržište.

Imalac ili prvobitni proizvođač otpada je obavezan da klasifikuje otpad na odgovarajući način, u skladu sa Zakonom o upravljanu otpadom. Kako bi odredio sastav i karakteristike opasnog otpada, imalac je obavezan da sprovede odgovarajuće testiranje. Kako bi

56Državni plan upravljanja otpadom za period 2015 – 2020.

95

poslovao u skladu sa Zakonom o upravljanju otpadom, svaki proizvođač otpada u ovom slučaju industrijskog,dužan je da:

sačini plan upravljanja otpadom60 dana prije početka procesa ili aktivnosti tokom kojih se generiše otpad, ukoliko godišnje proizvodi više od 200 kg opasnog otpadaili više od 20 tona neopasnog otpada;

organizuje sprovođenje tog plana;

pribavi izvještaj o testiranju otpada i obnovi gau slučaju promjene tehnologije, promjene porijekla sirovina idrugih aktivnosti koje bi mogle uticati na promjenu prirode otpadai da čuva izvještaj najmanje pet godina;

obezbijedi primjenu principa hijerarhije upravljanja otpadom;

sakuplja otpad zasebno, u skladu sa potrebama planiranih budućih aktivnosti;

skladišti otpad tako da ima minimalni uticaj na zdravlje ljudi i stanje životne sredine;

dostavi otpad licu ovlašćenom za upravljanje otpadom, ukoliko ne može organizovati upravljanje otpadom u skladu sa ovim Zakonom;

vodi registar generisanog otpada,otpada koji će biti predat ili deponovan;

imenuje lice koje je zaduženo za upravljanje otpadom, i

omogući inspekcijsku kontrolu lokacija,objekata, opreme i dokumentacije.

Poteškoće koje se odnose na tokove opasnog otpada rješavaće se u sklopu projekta tehničke pomoći Sačinjavanje inventara hardverske opreme i studija izvodljivosti na temu rukovanja, skladištenja i obrade i izvoza.

13.1.2 Medicinski otpad

Upravljanje medicinskim otpadom u Crnoj Gori je napredovalo od 2011. godine, kada je Ministarstvo zdravlja potpisalo koncesioni ugovor za izgradnju sedam postrojenja za obradu medicinskog otpada tokom perioda od 15 godina. Prvo postrojenje za obradu medicinskog otpada pušteno je u rad 2013. godine u Beranama.Klinički centar Crne Gore je tokom 2013. generisao 2331 tonu medicinskog otpada, od čega 623 tone opasnog medicinskog otpada i 1708 tona komunalnog medicinskog otpada. U Crnoj Gori se godišnje generiše ukupno 3496 tona medicinskog otpada, od čega 874 tone opasnog medicinskog otpada.57

13.1.3 PCB i radioaktivni otpad

Kada je u pitanju opasni otpad, značajne količine proizvedenog otpada (oko 500 tona) sadrže polihlorovanebifenile(PCB). Uz to se proizvodi dodatnih 100 tona opasnog otpada koji sadrži transformatorska ulja, piralen, silikonska i ostala ulja. Državni program monitoringa PCB trenutno ne postoji.

57Državni plan upravljanja otpadom za period 2015-2020.

96

Privremeno postrojenje za skladištenje radioaktivnog otpada građeno je od 2006. do 2008 . godine, a dozvola za rad mu je izdata 2012. U ovom postrojenju može se bezbjedno uskladištiti radioaktivni otpad u skladu sa međunarodnim standardima.

13.1.4 Postrojenja za obradu opasnog otpada

U Crnoj Gori ne postoje postrojenja za obradu opasnog otpada.

13.1.5 Sanacija lokacija na kojima se nalazi opasni otpad

Jedan od najvećih izazova za Crnu Goru u domenu zaštite životne sredine je obezbjeđivanje adekvatnog zbrinjavanja industrijskog otpada koji je nastao tokom nekoliko prethodnih decenija u velikim industrijskim preduzećima i malimi srednjim preduzećima. Stoga su MORT i Agencija za zaštitu životne sredine u martu 2011. postigli dogovor sa Svjetskom bankom o obezbjeđivanju sredstava za sprovođenje projekta „Upravljanje industrijskim otpadom i čišćenje”.58Ovim projektom planirana je sanacija jednog broja lokacija znatne površine na kojima se skladišti opasni otpadili na kojima se takav otpad neadekvatno odlagao, uključujući:

Kombinat aluminijuma Podgorica – dvije deponije mulja i čvrstog otpada;

Željezara Nikšić – deponije opasnog otpada;

Jadransko brodogradilište Bijela – deponije šljunka nastalog pjeskarenjem (grita);

TermoelektranaPljevlja –deponija pepela i šljake na lokaciji Maljevac,i

Flotaciono jalovište Gradac (Opština Pljevlja).


Procjena pristupa upravljanju opasnim otpadom prikazana je u Tabeli 13-1. Adekvatnost dostupne infrastrukture za skladištenje, obradu i zbrinjavanje je ocijenjena ocjenama od 1 do 3, pri čemu:

Ocjena 1 = infrastruktura nije adekvatna.

Ocjena 2 = infrastruktura je prihvatljiva, ali postoje određene zabrinutosti.

Ocjena 3 = infrastruktura je prihvatljiva i odgovara namjeni.

Tabela 13-1: Procjena sistema upravljanja opasnim otpadom

Kriterijum Procjena

Opasni otpad se skladišti bez rizika po životnu sredinu (Okvirna dir. o otpadu, čl.17 do 20)

Ocjena 1– postoje brojne lokacije na kojima se skladišti opasni otpad nastao u prošlosti.Mada su značajni napori uloženi preradu tog otpada, to i dalje predstavlja izazov.

58Početni izvještaj RFP #: IWMCP-PPF-CS2 Odabir lokacije i pripremna studija za državno postrojenje za zbrinjavanje opasnog otpada u CrnojGori koju sprovodi MORT uz podršku Svjetske banke.

97

Kriterijum Procjena

Opasni otpad se može obrađivati/zbrinjavati u odgovarajućim postrojenjima u zemlji ili inostranstvu

Ocjena2–gradi se određeni broj postrojenja za obradu medicinskog otpada. Drugi objekti za skladištenje se unapređuju kako bi se omogućio izvoz opasnog otpada zarad obrade van zemlje.

98

14.0 Ključna dostignuća

14.1.1 Odvajanje otpada za recikliranje

Tokom 2013. godine reciklirano je ukupno 5809 tona otpada, što je jednako 2,66% ukupne količine sakupljenog otpada,ili 2,38% ukupne količine generisanog otpada. 33039,1 tona je sakupljena odvojeno na mjestu zbrinjavanja (1,4% ukupne količine sakupljenog otpada), dok je 2770 tona otpada sortirano u zasebne djelove u postrojenjima za obradu otpada u Crnoj Gori (1,27% ukupne količine sakupljenog otpada).

14.1.2 Izgradnja reciklažnih centara

Reciklažni centri funkcionišu u Glavnom Gradu Podgorici i opštinama Herceg Novi i Kotor. Reciklažni centri, prema Zakonu o upravljanju otpadom, su postrojenja za sakupljanje i privremeno skladištenje bilo koje vrste komunalnog otpada koji se sakuplja zasebnokao i za sakupljanje miješanog komunalnog otpada koji treba sortirati ili na drugi način obrađivati.

Količine sekundarnih izdvojenih djelova, poput papira,kartona, metala, plastike i stakla u Kotorusu tokom 2013. godine iznosile 3,40% ukupne količine otpada sakupljenog na teritoriji opštine. Isti procenat je izdvojen u Podgorici.U Herceg Novom ovaj procenat iznosio je 2,54%.

14.1.3 Postojanje pravnih odredbi kojima se propisuje odgovornost proizvođača

Sakupljanje i prerada posebnih vrsta otpada (baterije i akumulatori, otpadne gume,otpadna vozila,otpad od EEP i ambalažni otpad) su obaveze proizvođača ili uvoznika ovih proizvoda, ili prodavca. Ova obaveza definisana je Zakonom o upravljanju otpadom, kao i proširena odgovornost proizvođača,dok je sistem upravljanja otpadom koji se koristi za sakupljanje i obradu ovih tokova otpada propisan posebnim aktom Vlade. Javna komunalna preduzeća ili preduzeća koja su uključena u aktivnosti obrade otpada mogu učestvovati u sakupljanju posebnih vrsta otpada. Prema Zakonu o upravljanju otpadom, Vlada zadržava pravo da dodjeljuje aktivnosti sakupljanja specifičnih tokova otpada putem Koncesionog akta.

14.1.4 Izgradnja sanitarnih deponija

Izgrađene su dvije sanitarne deponije i obje su u funkciji. U pitanju su deponije Možurai Livade. Još četiri sanitarne deponije su u fazi planiranja.

99

15.0 Ključna pitanja

Održane su konsultacije sa 13 relevantnih subjekata kako bi se dobile povratne informacije o različitim pitanjima koja su utvrđena u sklopu procjene stanja upravljanja otpadom koja je predstavljena u prethodnim poglavljima (kompletan spisak konsultovanih organizacija/službi nalazi se u dodatku A.1.0). Tabela 15-1 sadrži pregled ključnih pitanja koja treba riješiti kako bi se pomoglo Crnoj Gori da poboljša nivo usluga u upravljanju otpadom i tako postiglo poštovanje uslova iz pravne tekovine EU o otpadu. Ova pitanja predstavljaju polaznu tačku za izradu Mape puta i odgovarajućih preporuka (Dio16.0).

Tabela 15-1: Ključna pitanja utvrđena u sklopu procjene stanja upravljanja otpadom u Crnoj Gori

Br. Pitanje


1. JKP nijesu odgovarajući organi za naplatu naknada.

2. Nizak nivo koordinacije/saradnje među ključnim relevantnim subjektima.

3. Potrebno je definisati sisteme za upravljanje otpadom koji poštuju karakteristike područja u kojima će se sprovoditi.

4. Uloge centralne i lokalne vlasti nijesu uvijek jasno određene u postojećem zakonu.

Regulatorna pitanja

1. Znatne količine otpada se i dalje obrađuju na nekontrolisanim/ neregulisanim deponijama.

2. Postoji potreba za sanacijom / rekultivacijom odlagališta i industrijskih deponija.

3. Odgovornosti za izdavanje dozvola i inspekcijski nadzor pripadaju različitim organima.

4. Nepotpuna pokrivenost uslugama sakupljanja.

Zakonodavna pitanja

1. Pojedine Direktive EU su u potpunostitransponovane,ali većina je transponovana djelimičnoili su u fazi transponovanja. Sprovođenje propisa i dalje predstavlja problem.

2. Nedostatak koherentnosti u sprovođenju propisa.


1. Plan mora biti u skladu sa članom 28.

2. Nijesu sve opštine izradile opštinske planove.

3. Nedostatak jasnog plana regionalizacije(logika uglavnom vođena infrastrukturom deponija).

4. Neadekvatno prenošenje očekivanja sa državnog nivoa na opštinski / regionalni.

5. Nedostatak jasne vizije po pitanju sredstava za finansiranje poboljšanja usluga.

Administrativni kapacitet

1. Neadekvatna opremljenost inspekcije resursima.

100

Br. Pitanje

2. U mnogim opštinama ne postoje konkretne administrativne službe za upravljanje čvrstim otpadom.

3. Nedostatak kadra i neophodnih vještina u organima centralne vlade.

4. Nedostatak zaposlenih i neophodnih vještina u opštinama.

5. Nedostatak kompetencija za postupke nabavke.

6. Ne postoji nacionalni forum za razmjenu znanja i iskustava.

Kvalitet podataka

1. Podaci koji se tiču komunalnog čvrstog otpada nijesu pouzdani (nekonzistentnost podataka MONSTAT-a i Agencije za zaštitu životne sredine).

2. Nedostatak pouzdanih podataka o industrijskom otpadu.

3. Nepostojanje podataka o učinku u dostizanju ključnih brojčanih ciljeva.

4. Teško je praviti projekcije zbog lošeg kvaliteta podataka.

Brojčani ciljevi i hijerarhija otpada

1. Brojčani ciljevi za reciklažu su postavljeni bez strategije koja bi ih podržala i mehanizama za sprovođenje.

2. Nedostatak investicija u infrastrukturu za zasebno sakupljanje.

3. Nedostatak odredbi za zasebno sakupljanje biootpada.

4. Nedostatak infrastrukture za ponovnu preradu.

5. Nedovoljno razmatranje potencijala za ponovnu upotrebu (naročito kada je u pitanju ambalaža) .

6. Nerazvijanje reciklažnih sistema dovodi do bržeg iskorištavanja kapaciteta postojećih deponija nego što je predviđeno.

Pokriće troškova za komunalni otpad

1. Smatra se da su naknade za domaćinstva već visoke, iako će one vjerovatno morati da se povećaju.

2. Naknade za upravljanje otpadom se ne naplaćuju.

3. Od JKP ne treba očekivati da naplaćuju naknade.


1. Mehanizmima za odgovornost proizvođača za ambalažu treba dugo vremena da počnuda djeluju.

2. Neadekvatni mehanizmi za podržavanje sakupljanja i obrade otpada od EEP.

3. Nema plana za sakupljanje / obradu otpadnih vozila ili mehanizma za dostizanje brojčanih ciljeva.

4. Nema odgovarajućih mehanizama da se osigura sakupljanje baterija koje je pomenuto u ciljevima za sakupljanje iz Direktive o baterijama.

5. Nedostatak pouzdanih podataka o „posebnim” tokovima otpada.


1. Nedostatak infrastrukture za/ loše upravljanje opasnim otpadom.

101

DRUGI DIO: MAPA PUTA ZA UNAPREĐENJE UPRAVLJANJA OTPADOM

102

16.0 Mapa puta

Ovaj dio dokumenta po svojoj strukturi slijedi odjeljke razmotrene u okviru Nacionalne procjene otpada, te odražava pitanja utvrđenja u okviru te procjene. Ta pitanja su razmotrena u odgovarajućim odjeljcima koji slijede u nastavku. Nije uvijek jasno kako neka pitanja posebno 'izdvojiti'. To otuda što sistemi upravljanja otpadom upravo i imaju sistemski karakter, sa povratnim spregama, međupovezanošću i slično, te tako neka od 'pitanja' mogu da se nađu u nizu različitih odjeljaka. Projektnim zadatkom se zahtijevalo da se ispitaju alternativne mjere za rješavanje utvrđenih pitanja. Trudili smo se da te alternativne opcije razradimo u skladu sa širim naslovima u okviru kojih su ta pitanja identifikovana u Nacionalnoj procjeni otpada. Da smo ispitivali alternative za svako od utvrđenih pitanja pojedinačno, izlaganje bi postalo izuzetno dugačko.

U načelu, treba rješavati svako od utvrđenih pitanja. U tom smislu, određivanje prioritetnosti određenih aktivnosti u odnosu na neke druge je od manje važnosti nego što je činjenica da treba osigurati razuman slijed događaja: neke stvari treba odraditi prije ostalih. Pitanje kako se može utvrditi redosljed datih preporuka izneseno je u odjeljku 17.0.

U nastavku dokumenta, svaki odjeljak se sastoji od sledećih elemenata:

Što su ključni problemi;

Razlozi zašto ti problemi postoje;

Mogući alternativni pristupi u rješavanju problema; i

Naši preporučeni pristupi u rješavanju problema.

Kako je to naznačeno u odjeljku 3.0, o prvom nacrtu preporuka razgovarano je na sastanku sa Ministarstvom održivog razvoja i turizma prije njihovog šireg uobličavanja sa relevantnim subjektima u pripremi nacionalne radionice održane u Podgorici u oktobru 2016. godine. Radionica je iskorištena kako bi se dobile dodatne povratne informacije o ključnim preporukama koje su date u narednim odjeljcima. Te preporuke, kao i neka sa njima povezana razmatranja, su zatim dorađeni i unaprijeđeni kako bi se u obzir uzele dobijene povratne informacije.

Pri kraju Mape puta dajemo naznaku, gdje je to moguće i primjereno, troškova vezanih za program mjera koje predlažemo. Nema mnogo smisla to raditi vezano za svako od pitanja pojedinačno iz razloga na koje smo već ukazali: cilj je razvijati čvrst sistem putem rješavanja širokog dijapazona pitanja, tako da se uticaj određenih mjera ne može uvijek lako razlučiti.

Nedavno usvojeni Državni plan upravljanja otpadom u Crnoj Gori za period 2015-2020. godina preduzima neke značajne korake u pravcu razvoja koherentnog pristupa upravljanju otpadom u Crnoj Gori, ali isto tako pokreće pitanja u pogledu odgovarajućeg mjesta odlučivanja u odnosu na upravljanje otpadom. Kako se ciljevi upravljanja otpadom pomjeraju ka gornjim dijelovima hijerarhije otpada – a to se dešava u skladu sa predlozima Evropske komisije za izmjene i dopune Okvirne direktive o upravljanju otpadom, Direktive o ambalaži i ambalažnom otpadu i drugih direktiva – tako se sve

103

manje vjerovatno da se sistemi upravljanja otpadom mogu osmišljavati 'od vrha ka dnu' i rješavati sprovođenjem kapitalnih projekata. Pristup upravljanju otpadom kao resursom treba da razmotri kako na najbolji način prikupljati otpadne materijale i proizvode sa ciljem njihovog ponovnog korišćenja, pripreme za ponovno korišćenje ili reciklažu, prije bilo kakvog razmatranja kako se oni mogu tretirati kao rezidualni otpad. Iz toga slijedi da će u budućnosti biti od presudne važnosti postepeno preorijentisati sisteme sakupljanja otpada, uvijek prilagođeno lokalnim situacijama.

Iz toga takođe slijedi da što se tiče kapitalnih projekata, fokus se sve više pomjera sa krupnih kapitalno intenzivnih projekata koji su se tipično koristili za tretman rezidualnog otpada, u pravcu:

1) Sistema za odvojeno prikupljanje otpadnih materijala i proizvoda čime se olakšava njihova ponovna upotreba, priprema za ponovnu upotrebu i reciklažu;

2) Preduzeća/pogona angažovanih u oblasti ponovne upotrebe / pripreme za ponovnu upotrebu;

3) Tretmana odvojeno prikupljenog biootpada, a gdje sistem sakupljanja otpada to zahtijeva (a to treba posmatrati kao pitanje na koje odgovor treba dati u lokalnom kontekstu, a ne na nacionalnom nivou, zavisno od sistema sakupljanja koji će se koristiti) i sortirnice; i

4) Preduzeća angažovanih na lokalnoj preradi materijala koji se prikupljaju za opravku ili reciklažu.

Njihova tačna priroda i lokacija ne može se utvrditi u studiji kakva je ova, ali se mogu dati indikativni uslovi. Međutim, ono što treba uraditi jeste da kroz Mapu puta uslove za razvoj takvog sistema treba učiniti mnogo vjerovatnijim, treba povećati kapacitete za pokretanje projekata takve prirode, te učiniti mnogo sigurnijim načine kojima se osigurava da su takvi projekti finansijski održivi.

16.1 Uloge i odgovornosti

16.1.1 Što su problemi?

Problemi koji se odnose na uloge i odgovornosti predstavljeni su u Tabela 16-1.

Tabela 16-1: Problemi vezano za uloge i odgovornosti

Br. Pitanje

1 Javna komunalna preduzeća nisu primjerena tijela za naplatu naknada.

2 Nizak nivo koordinacije / saradnje među ključnim relevantnim subjektima.

3 Treba definisati sisteme upravljanja otpadom koji poštuju prirodu područja na kom će se sprovoditi.

4 Uloge centralne vlade i lokalnih samouprava nisu uvijek jasno definisane u postojećem zakonu.

104

16.1.2 Zašto su to problemi?

Navedeni problem 1 odnosi se na pitanja povraćaja troškova prilikom pružanja usluga upravljanja komunalnim otpadom. Javna komunalna preduzeća su zadužena za naplatu naknada za upravljanje otpadom: njihovu ulogu u tom smislu je teško obavljati, jer imaju ograničenu sposobnost da zahtijevaju da se naknada plati, a nije nevažno u svemu ni to što se u većini opština ta usluga pruža putem kontejnera lociranih pored puta koji su pristupačni svima, bez obzira na to da li je naknada plaćena ili ne.

Drugi problem se odnosi na činjenicu da je Ministarstvo održivog razvoja i turizma imalo poteškoća u pridobijanju opština za rješavanje ovih pitanja, mada su tokom nacionalne radionice opštinski predstavnici kazali da su zadovoljni nivoom komunikacije sa Ministarstvom. Očito je da ako Ministarstvo treba da osmisli strategiju i plan koji uzrokuju promjene na terenu, potrebno je da uključe sve relevantne subjekte i razrade takve javne politike koje vode ka ostvarenju takvih promjena. Ostvaren je ograničen napredak od kada je donesen Strateški master plan za upravljanje čvrstim otpadom na republičkom nivou, koji je urađen uz podršku Evropske agencije za rekonstrukciju još 2004. godine.

Sa tim povezano pitanje, na koje su ukazali relevantni subjekti, jeste da treba uzeti u obzir lokalne razlike u sistemu koji se može primijeniti u Crnoj Gori, koja, iako mala zemlja, ima značajne razlike u smislu demografije i stambenog fonda u različitim dijelovima zemlje. Nedavno usvojeni Državni plan upravljanja otpadom za period 2015-2020. godina efektivno prevazilazi okvire onoga što bi se moglo očekivati od jednog nacionalnog plana, te teži da propiše što bi se moglo dešavati na mnogo lokalnijem nivou. Takav pristup se čini isuviše preskriptivnim, kada se pogleda u odnosu na član 23 Zakona o upravljanju otpadom. U suštini, dok Zakon o upravljanju otpadom teži da definiše odgovornosti u pogledu onoga:

1) Što bi trebalo uraditi na nacionalnom nivou; i 2) Što bi trebalo uraditi na opštinskom / regionalnom nivou,

u realnosti, Državni plan umnogome zalazi u domen lokalnih planova za upravljanje komunalnim otpadom.

Takvo nepostojanje jasno razdvojenih odgovornosti očito je i u nekim aspektima temeljnog zakona: što se tiče inspekcijskog nadzora, odnosno uloga Uprave za inspekcijske poslove i opština. U tom smislu tokom vremena su se desile određene promjene (naime, Uprava za inspekcijske poslove je ustanovljena tek 2012. godine). Međutim, s obzirom na važnost funkcije inspekcijskog nadzora u smislu eliminisanja, koliko god je to moguće, 'divljih' deponija, presudno je da se to pitanje riješi kako bi se uspostavio koherentan pristup (izdavanju dozvola i) inspekcijskom nadzoru. Osim toga, nije jasno da li i u kojoj mjeri uloga opština u inspekcijskom nadzoru dovodi do sukoba interesa (bilo u pogledu opštinskih postrojenja ili korištenja postrojenja tako da se troškovi po opštine i njihove žitelje održavaju na niskom nivou).

105

16.1.3 Alternativni pristupi rješavanju problema

Što se tiče problema 1, to pitanje je detaljnije razmotreno u odjeljku 16.8 u nastavku u odnosu na povraćaj troškova.

Problem 2 se rješava kroz druge mjere naznačene u ovom dokumentu. To je posebno pitanje u odnosu na odgovornost proizvođača, ali i druge preporuke u ovoj Mapi puta takođe imaju odraza na to kako se relevantni subjekti angažuju u realizaciji održivijeg upravljanja otpadom.

Što se tiče problema 3, relativno je malo alternativnih pristupa, mada može da postoji više od jedne varijante tog pristupa. U suštini, treba da bude potpuno jasno:

1) Koje aspekte ukupnog plana upravljanja otpadom treba realizovati na nacionalnom nivou; a

2) Koji aspekti treba da budu u okviru odgovornosti opština / regionalnih planova.

U načelu, ne postoje čvrsta pravila u pogledu toga kako podijeliti odgovornosti vezane za planiranje upravljanja otpadom. U praksi, međutim, postoje neka korisna vodeća načela:

1) U mnogim svojim aspektima, a posebno u odnosu na komunalni otpad, dobri sistemi upravljanja otpadom osmišljavaju se od dna ka vrhu, a ne obrnuto. Zasnivaju se na edukativnim i informativnim kampanjama, pristupima sprječavanja nastanka otpada, te sveobuhvatnim i pogodnim načinima sakupljanja otpada. Iako se na nacionalnom nivou mogu uspostaviti neka ukupna načela u pogledu sakupljanja otpada, ipak se detalji osmišljavanja te usluge, kao i njene realizacije mogu ostaviti lokalnom nivou (kako bi bili primjereni gustini naseljenosti i stambenom fondu);

2) Na nacionalnom nivou bi se mogli postaviti kriterijumi za određivanje lokacija određenih postrojenja, ali bi se moglo ostaviti lokalnom nivou da utvrđuju tačne lokacije; i

3) Za kapacitete od nacionalnog značaja, kao što su oni za zbrinjavanje opasnog otpada, primjereni nivo odlučivanja je nacionalni nivo.

Što se tiče problema 4, bilo bi korisno jasno razgraničiti zaduženja kako ne bi dolazilo do preklapanja, te osnažiti aktere na različitim nivoima da se koncentrišu na donošenje odluka koje su primjerene njihovim prilikama. Zakonom o upravljanju otpadom iz 2011. godine, članovima 86-88, predviđene su odgovornosti ekološkog inspektora i ovlašćenja i obaveze komunalnog inspektora. U načelu, članom 86 komunalni inspektori su ovlašćeni da vrše nadzor nad komunalnim i građevinskim otpadom. To u suštini znači da komunalni inspektori vrše inspekcijski nadzor nad onim što opština radi. To se ne čini primjerenim u smislu osiguravanja primjene nacionalnog plana na opštinskom nivou (i zaista, dostupni empirijski pokazatelji ukazuju na to da ovakav pristup ne funkcioniše). Umjesto toga, čini se razumnim rješenjem da samo Ministarstvo održivog razvoja i turizma razmatra nivo usaglašenosti opštinskih planova sa nacionalnim.

Treba konstatovati i da podjela zaduženja u smislu planiranja takođe ima implikacije po pitanju osposobljavanja i dodatnog razvoja vještina potrebnih na različitim nivoima (pogledati odjeljak 16.5).

106

16.1.4 Preporučene aktivnosti

Predlažu se sledeće aktivnosti:

1) U okviru Zakona o upravljanju otpadom, treba detaljnije razraditi odredbe kojima se predviđaju odgovornosti vezano za planiranje, odnosno koje odluke se donose na nacionalnom, a koje na lokalnom nivou. To je posebno važno vezano za odluke koje se odnose na prirodu sistema sakupljanja otpada, te na one koje se odnose na precizno utvrđivanje lokacije različitih tipova postrojenja.

2) Treba preispitati nadležnosti u pogledu inspekcijskog nadzora, tako da rad obrađivača otpada nadzire inspekcijska služba koja ima dovoljno resursa na raspolaganju, te da to obavljaju uz poznavanje uslova dozvole u skladu sa kojom se očekuje ta ti operateri posluju.

3) Ministarstvo održivog razvoja i turizma treba da nadzire usaglašenost opštinskih planova sa nacionalnim.

16.2 Regulatorna pitanja


Pregledom regulatorne infrastrukture u Crnoj Gori ustanovljena su sledeća pitanja predstavljena u Tabela 16-2.

Tabela 16-2: Problemi u vezi regulatornih pitanja

Br. Pitanje

1 Značajne količine otpada i dalje se tretiraju na nekontrolisanim / neregulisanim deponijama.

2 Postoji potreba za sanacijom/ rekultivacijom divljih deponija i deponija industrijskog otpada.

3 Različiti subjekti su nadležni za izdavanje dozvola i inspekcijski nadzor.

4 Nepostojanje potpune pokrivenosti uslugama sakupljanja otpada.


Što se tiče prvog problema, ako se čvrsti komunalni otpad (i neopasni industrijski otpad, te građevinski otpad i šut) zbrinjava na pravilan način, trebalo bi da završi na jednoj od dvije deponije koje zadovoljavaju standarde EU, a to su "Možura" u opštini Bar i sanitarna deponija "Livade" u opštini Podgorica. Postoje četiri sanitarne deponije koje su u raznim fazama projektovanja i finansiranja.

Očito je da se, usljed nepostojanja sanitarnih deponija na sjeveru zemlje, te u sjevernom dijelu centralnog regiona, otpad obično odlaže na deponijama koje su daleko od toga da zadovoljavaju standarde EU: postoji jasna potreba da se izgrade sanitarne deponije koje opslužuju čitavu zemlju dok Crna Gora prelazi na održiviji način upravljanja otpadom. Pri tome, u obzir treba uzeti ne samo udaljenost, već i vrijeme vožnje, s obzirom na prirodu infrastrukture i topografiju Crne Gore. U tom smislu, od posebnog su značaja lokacije koje su u izgradnji u Bijelom Polju i u Beranama.

107

Prema Državnom planu upravljanja otpadom, postoji devetnaest operativnih deponija koje ne zadovoljavaju standarde EU, ali koje su prepoznate kao lokacije na koje se otpad šalje radi odlaganja i koje su regulisane u određenoj mjeri, od čega su dvije predviđene samo za zbrinjavanje građevinskog otpada. Postoji i veći broj nekontrolisanih deponija, koje predstavljaju izvor zagađenja. Prema informacijama dobijenim od opština, postoji ukupno 155 divljih deponija zapremine <100 m3, 68 zapremine od 100 do 1000 m3 i 50 zapremine > 1000 m3. Prema podacima ekološkog pokreta „OZON“, utvrđeno je postojanje najmanje 158 nekontrolisanih deponija. Prema Izvještaju o sprovođenju Državnog plana za upravljanje otpadom iz 2013. godine, od ukupne količine generisanog otpada, oko 30% završava na 'zvanično priznatim' nesanitarnim deponijama, a oko 30% na divljim deponijama. To ukazuje na nezadovoljavajuću situaciju, te odražava neodgovarajuću infrastrukturu, pogotovo na sjeveru i u sjevernom dijelu centralnog regiona, kao i nepostojanje odgovarajućeg sprovođenja propisa u onim područjima gdje sanitarne deponije već postoje.

U načelu, nema razloga zašto ne može doći do razdvajanja funkcija izdavanja dozvola (koje sprovodi Agencija za zaštitu životne sredine, kao organ u sastavu Ministarstva održivog razvoja i turizma) i inspekcije (koju sprovodi Sektor za životnu sredinu i prostorno planiranje, u okviru Uprave za inspekcijske poslove). Međutim, u praksi to smanjuje mogućnost učenja u pogledu interakcija između funkcija izdavanja dozvola i inspekcijskog nadzora, te može biti adminsitrativno zahtjevnije nego kada su te funkcije integrisane. Interesantno je da su do 2012. godine funkcije inspekcijskog nadzora bile u okviru Agencije za zaštitu životne sredine, ali je to preneseno na opštu Upravu za inspekcijske poslove koja te funkcije obavlja za potrebe čitave uprave. Trenutno možda postoji stav da je aktivnost inspekcijskog nadzora uglavnom povezana sa utvrđivanjem ilegalnih operacija. U mjeri u kojoj će vremenom taj problem biti sve manje izražen, iako će ilegalne aktivnosti vjerovatno i dalje postojati, naglasak će se vjerovatno prebaciti na inspekcijsku kontrolu lokacija sa dozvolom, te na osiguravanje da date lokacije funkcionišu u skladu sa izdatom dozvolom. U takvoj situaciji, ima više smisla da funkcije izdavanja dozvola i inspekcijskog nadzora budu integrisane.

Kao i kod sjedinjenja funkcija izdavanja dozvola i inspekcijskog nadzora, pogrešnim se čini i omogućavanje komunalnim inspektorima da budu blisko angažovani na funkcijama koje bi prirodno potpadale pod nezavisnu inspekcijsku službu, i to ne samo zbog uključenosti samih opština u upravljanje komunalnim i drugim vrstama neopasnog otpada. Postojanje jedinstvenog subjekta zaduženog za izdavanje dozvola i inspekcijski nadzor najvjerovatnije bi pomoglo da se osigura da vjerovatnoća da se neke svari previde (ili propadnu kroz procjepe) bude svedena na minimum, tako da se procesi izdavanja dozvola, inspekcijskog nadzora i sprovođenja propisa mogu koherentno razvijati. Takođe bi to moglo pomoći da se smanji obim do koga, recimo, postoje različiti pristupi inspekcijskim kontrolama i sprovođenju propisa u odnosu na uslove dozvole u svim dijelovima zemlje.

Što se tiče pokrivenosti zvaničnim uslugama sakupljanja otpada, mada to nije očito regulatorno pitanje, ipak ima regulatorne posljedice. Ako se otpad ne sakuplja, onda se u načelu pravilno upravljanje otpadom efektivno utvrđuje onim što privatni akteri odluče

108

da rade sa svojim otpadom. Posebno u onim dijelovima zemlje gdje je infrastruktura manje zastupljena, to ostavlja posljedice po životnu sredinu kao rezultat nepostojanja opcija za pravilno upravljanje otpadom.

16.2.3 Alternativni pristupi rješavanju problema

Temeljno pitanje je eliminisanje nelegalnog odlaganja u mjeri u kojoj je to razumno moguće. Relativno je malo alternativnih pristupa ovom problemu, mada što se tiče tekućih aktivnosti na sprovođenju propisa, treba razmotriti uspostavljanje prave ravnoteže između nivoa aktivnosti na sprovođenju propisa i izrečenih kazni. U principu, pristup mora da bude zasnovan na sledećim ciljevima:

1) Utvrditi pogodne lokacije i izgraditi sanitarne deponije; 2) Paralelno sa tim, insistirati na korišćenju samo odobrenih deponija (sanitarnih

plus onih boljih koje su odobrene) time što će se pojačati aktivnosti inspekcijskog nadzora i sprovođenja propisa, te izricanja sankcija protiv ilegalnih operatera;

3) Planirati zatvaranje neodobrenih lokacija, te utvrditi uslove u smislu sanacije i zatvaranja;

4) Kako se sanitarne deponije budu puštale u pogon, zatvarati nesanitarne odobrene deponije, vodeći računa o potrebi za sanacijom; i

5) Aktivnosti na sprovođenju propisa kako bi se osiguralo da se otpad šalje samo na sanitarne deponije, a od operatera sanitarnih deponija se zahtijeva da rade povraćaj punih troškova kontrole nakon zatvaranja (troškovi kontrole nakon zatvaranja uključuju tekuće troškove za aktivno upravljanje lokacijom kada se zatvori – taj period može da traje više decenija).

Prilikom nacionalne radionice je konstatovano da Ministarstvo održivog razvoja i turizma ima za cilj da poveća pritisak na opštine da preuzmu operativnu kontrolu nad aktivnostima sanacije / zatvaranja postojećih lokacija. Otprilike 15% sredstava potiče iz nacionalnih izvora, 85% iz IPA sredstava.

Možda se čini neobičnim predlog da, nakon odvajanja funkcije inspekcijskog nadzora i njenog lociranja za Upravu za inspekcijske poslove, treba ponovo staviti pod isti krov izdavanje dozvola i inspekcijski nadzor. Međutim, mi smatramo da je prilično čvrsta logika koja nalaže zadržavanje inspekcijskog nadzora i izdavanja dozvola u okviru jedne agencije kada se uzme u obzir da promišljanje o cjelokupnom procesu od faze izdavanja dozvole do inspekcijskog nadzora omogućava da dozvole definišu uslove na takav način da se njihovo poštovanje može lakše pratiti. Postoji više opcija kako se to može uraditi:

1) Uprava za inspekcijske poslove može preuzeti funkcije izdavanja dozvola od Agencije za zaštitu životne sredine;

2) Agencija za zaštitu životne sredine može preuzeti funkcije inspekcijskog nadzora od Uprave za inspekcijske poslove (kako je to ranije i bilo organizovano); ili

3) Stanje može ostati kako jeste, ali sa bliskom saradnjom između Agencije za zaštitu životne sredine i ekološke inspekcije u okviru Uprave za inspekcijske poslove.

Mi preferiramo drugu od ponuđene tri opcije.

109

Treba uzeti u obzir i ulogu komunalnih inspektora. Nije u potpunosti jasno, budući da komunalni inspektori imaju sopstvene nadležnosti vezano za komunalni i građevinski otpad, gdje nadležnosti različitih inspektora počinju, a gdje završavaju. U tom kontekstu ima smisla da se veoma jasno definiše uloga komunalnih inspektora, te da se ograniči na oblasti djelovanja u kojima je jasna prednost postojanja lokalne inspekcije. Postojeći obim nadležnosti, koji obuhvata upravljanje komunalnim i građevinskim otpadom i šutom, previše je širok i otvara isuviše prostora za sukobe nadležnosti na polju inspekcijskog nadzora koji vrše komunalni inspektori.

Stoga se predlaže da se u zakonu jasno naznače konkretne okolnosti kada je razumno da djeluju komunalni inspektori, a da centralna inspekcijska služba (sa svojim regionalnim kancelarijama) bude zadužena za većinu aktivnosti inspekcijskog nadzora.

Što se tiče sakupljanja komunalnog otpada, cilj bi trebalo da bude potpuna pokrivenost teritorije kolikogod je to moguće. To je u saglasnosti sa najnovijim Državnim planom za upravljanje otpadom. Ima smisla definisati što se podrazumijeva pod 'pokrivenošću' u tom kontekstu, uz prepoznavanje činjenice da za pojedina izuzetno udaljena seoska područja, pokrivenost od 100% na način kakav se trenutno ostvaruje na primorju možda i nije razuman cilj.


Preporučuju se sledeće aktivnosti:

1) Treba uraditi pregled postojećih lokacija kako bi se utvrdila potreba za unapređenjem istih ili za njihovom sanacijom / zatvaranjem. Osim toga, prilikom takvog pregleda treba razmotriti i adekvatnost obezbijeđenosti širom Crne Gore (u prostornom smislu) lokacija koje se smatraju primjerenim za buduće poslovanje.

2) Aktivnosti sanacije treba osmisliti zavisno od veličine, lokacije i sastava otpada na lokaciji. Planovi rada i troškovi zatvaranja divljih deponija/postojećih deponija mogu se razraditi nakon odgovarajućeg ispitivanja. U načelu, mogu se razlikovati tri pristupa:

a. Ako je lokacija mala i još nije imala nikakav uticaj na površinske ili podzemne vode, može biti manje skupo prebaciti odloženi otpad na drugu (novu) deponiju. Troškovi zavise od količine koju treba transportovati i udaljenosti prijemne deponije. Time se može uštedjeti na troškovima za dugoročno praćenje takvih lokacija kada se otpad ukloni.

b. Rekultivacija može biti druga opcija. To može da podrazumijeva kompaktiranje otpada; pokrivanje glinom; dalje pokrivanje plodnim zemljištem; i ozelenjavanje (trava, drveće itd.). Treba uspostaviti bunare za praćenje podzemnih voda i zahtijevati redovni monitoring. Treba razmotriti pogodne pristupe sakupljanja gasa i paljenja / energetske prerade konkretno za svaku lokaciju.

c. Potrebne su složenije aktivnosti sanacije ako je deponija kontaminirala ili je vjerovatno da će kontaminirati podzemne vode usljed odlaganja otpada (što je posebno vjerovatno u slučaju opasnog industrijskog otpada).

110

3) Za one lokacije za koje se misli da mogu bezbjedno da posluju u budućnosti, treba preduzeti neophodne aktivnosti na unapređenju što je prije moguće kako bi se osiguralo da obezbjeđuju neophodnu zaštitu životne sredine.

4) Deponijama bi trebalo dozvoliti (i zahtijevati se) da određuju odgovarajuće naknade kako bi se pokrili njihovi troškovi, uključujući i one za kontrolu nakon zatvaranja, u skladu sa Direktivom o deponijama. Odgovarajući propisi treba da navedu minimalne zahtjeve.

5) Sve ostale lokacije koje ne nude odgovarajuću zaštitu životne sredine treba zatvoriti kako bi se osiguralo da preostale lokacije prime otpad koji se odlaže. To treba da se dešava paralelno sa, a ne prije, rada na unapređenju kako se ne bi dodatno pogoršali postojeći problemi.

6) Trebalo bi spriječiti pojavu novih nelegalnih lokacija putem aktivnosti sprovođenja propisa usmjerenih na prevoznike otpada i (gdje je to relevantno) operatera ilegalnih lokacija. U okviru Zakona o upravljanju otpadom treba razmotriti primjenu retroaktivnih novčanih kazni za ilegalno odlaganje na deponije / poslovanje ilegalnih deponija.

7) Treba dogovoriti jasne vremenske rokove za ove aktivnosti i donijeti planove kako bi se osiguralo da se utvrđene aktivnosti mogu finansirati

8) Čini se da je trenutni nivo novčanih kazni kako su predviđene članovima 90 i 91 Zakona o upravljanju otpadom isuviše nizak da djeluje destimulativno na ilegalnu aktivnost, pod pretpostavkom da postoje izgledi da se takve aktivnosti utvrde. Za aktivnosti sa jasnim potencijalom da nanesu štetu, a koje generišu značajne prihode za one koje su u njih uključeni, treba ih povećati da imaju snažniji efekat odvraćanja, te da se omogući oduzimanje imovine stečene krivičnim djelom i oduzimanje relevantne opreme.

9) Treba objediniti funkcije izdavanja dozvola i inspekcijskog nadzora u okviru iste agencije. Poželjno bi bilo da postoji jedna nacionalna služba za koju se vezuju funkcije izdavanja dozvola i inspekcijskog nadzora. Osim u konkretnim okolnostima gdje ima smisla da komunalni inspektori imaju određene inspekcijske nadležnosti, a to treba jasno navesti u zakonu, jedna agencija treba da bude odgovorna za sve aktivnosti inspekcijskog nadzora, čime se omogućava da inspekcijske kontrole budu jasno vezane za ono što je navedeno u dozvolama, tako da se sprovođenje propisa odvija u odnosu na ono što je navedeno kao uslovi prilikom izdavanja dozvole.

10) Poželjnost ostvarenja 100% pokrivenosti stanovništva uslugama sakupljanja otpada treba da bude prioritet sa ciljem smanjenja potencijala za nezakonito odlaganje. Kako bi se ostvarila ta brojka, treba razmotriti neke razlike među područjima sa različitim gustinama naseljenosti. To bi omogućilo realizaciju troškovno efektivnih rješenja, prilagođenih lokalnim okolnostima.

111

16.3 Legislativa


Pregled legislative u Crnoj Gori (nije urađena puna provjera usaglašenosti) doveo je do utvrđivanja pitanja navedenih u Tabela 16-3.

Tabela 16-3: Pitanja identifikovana u pogledu legislative

Br. Pitanje

1 Neke direktive EU su u potpunosti transponovane, ali je većina transponovana djelimično ili su u procesu transponovanja. Implementacija propisa i dalje ostaje upitna.

2 Nepostojanje koherentnosti kod sprovođenja legislative.

16.3.2 Zašto je to problem?

Od zemalja koje teže priključenju Evropskoj uniji se očekuje da usvoje takav pristup kojim se specifični zahtjevi direktiva transponuju u zakon, te da osiguraju da se zakonu da smisao putem odgovarajućih implementacionih mjera (a po principu supsidijarnosti, zemljama je dozvoljeno da same osmisle na koji način).

U slučaju Crne Gore, i dalje nisu u domaće zakonodavstvo preneseni određeni elementi raznih ključnih direktiva, mada, kako smo razumjeli, očekuje se da će legislativa kojom se transponuje pravna tekovina EU u pogledu otpada biti kompletirana do kraja 2016. godine, a da će stupiti na snagu do 2018. godine. Sprovođenje propisa i dalje predstavlja problem. Zakon o upravljanju otpadom teži da uspostavi određena načela Okvirne direktive o otpadu, ali hijerarhija otpada nije precizno transponovana, niti joj je dato odgovarajuće značenje kroz implementacione mjere.

Iako Zakon o upravljanju otpadom pominje načelo odgovornosti proizvođača, nije u potpunosti sprovedena transpozicija direktiva o odgovornosti proizvođača, a čini se da implementacioni mehanizmi imaju relativno malo uticaja (pogledati odjeljak 16.9).

Iz perspektive ishoda i aktivnosti na terenu, implementacioni mehanizmi bi se mogli smatrati važnijim od specifičnih aspekata transpozicije: iskustvo, a nije zanemarljivo ni u postojećim zemljama članicama, ukazuje na to da transpozicija može biti potpuna, ali da izostane puna implementacija. Ako se sistemi upravljanja otpadom žele transformisati, onda upravo treba razvijati i sprovoditi implementacione mjere. Štaviše, implementacione mjere obično su utemeljene na zakonu, tako da se u Crnoj Gori mora raditi i na donošenju odgovarajućih propisa koji odražavaju kako relevantne direktive EU, tako i mehanizme koji se koriste za njihovu implementaciju.

Pogotovo što se tiče odgovornosti proizvođača postoje zabrinutosti da su implementacioni mehanizmi zbunjujući. Čini se da Zakon o upravljanju otpadom postavlja specifične zahtjeve pred aktere u lancu snabdijevanja, ali što se tiče ambalaže, recimo, postoje još dva druga relevantna propisa:

112

Uredba o načinu i postupku osnivanja sistema preuzimanja, sakupljanja i obrade otpadne ambalaže i rada tog sistema (Sl. list Crne Gore br. 42/12); i

Uredba o bližim kriterijumima, visini i načinu plaćanja posebne naknade za upravljanje otpadom (Sl. list Crne Gore br. 39/12).

Kada se pogledaju zajedno Zakon o upravljanju otpadom i ove dvije pomenute uredbe, uglavnom nisu uspjeli da naprave značajnu promjenu u načinu upravljanja ambalažom. Mogu se dati i drugi primjeri gdje sami zakoni ne uspijevaju da generišu željeni odgovor od strane aktera na koje se efektivno odnosi. Po našem mišljenju, sami zakoni nisu dovoljno dobro napisani da bi činili koherentan set pokretača za realizaciju potrebnih promjena.


U praksi, ako Crna Gora želi da pristupi EU, ne postoji alternativa aktivnostima koje su preporučene u nastavku:

1) Da se uradi pregled trenutnog stanju transpozicije relevantnih direktiva EU; 2) Da se osigura puno prenošenje direktiva u zakon; i 3) Da se uspostave implementacione mjere osmišljene da se ostvare ishodi

direktiva, uključujući i one koji se pominju u ovoj Mapi puta.

Za implementacione mjere je vjerovatno potrebno da budu utemeljene u zakonu, bilo isti zakonski akti kojima se transponuju direktive (to je uobičajeno u slučaju odgovornosti proizvođača) ili putem izmjena i dopuna postojećih zakona ili putem dodatnih zakonskih akata (što se može koristiti za šire implementacione mjere, kao što su one koje se koriste za uspostavljanje mehanizama za zadovoljenje ciljeva postavljenih za komunalni otpad).

Koliko shvatamo, tokom 2016. godine biće sprovedena analiza propisa u oblasti otpada kako bi se dobile preporuke o koracima potrebnim da se osigura transpozicija i olakša implementacija. Tokom tog procesa bilo bi presudno da se preduzmu aktivnosti na uklanjanju slabosti u mehanizmima za implementaciju, te da se teži jasnoći u značenju Zakona i pripadajućih uredbi. Treba težiti aktivnom angažovanju sa relevantnim subjektima koji će morati da sprovedu tražene promjene na terenu, te se osvrnuti na mehanizme koji su dobro funkcionisali u drugim zemljama.

16.4 Planiranje upravljanja otpadom


Pregled planiranja upravljanja otpadom u Crnoj Gori ukazao je na niz slabosti, kako je to prikazano Tabela 16-4.

113

Tabela 16-4: Problemi vezani za planiranje upravljanja otpadom

Br. Pitanje

1 Plan treba da bude usaglašen sa članom 28 Okvirne direktive o otpadu.

2 Nisu sve opštine izradile opštinske planove.

3 Nepostojanje jasnog plana za regionalizaciju (logika koju prvenstveno pokreće deponijska infrastruktura).

4 Neodgovarajuća komunikacija očekivanja od nacionalnog do opštinskog/regionalnog nivoa.

5 Nepostojanje jasne vizije u pogledu finansiranja za unapređenje usluga.


U mjeri u kojoj Crna Gora ima plan upravljanja otpadom koji teži da ispuni uslove člana 28 Okvirne direktive o otpadu, onda se može smatrati da se takav plan sastoji od

1) Zakona o upravljanju otpadom (iz 2011. godine); 2) Državnog plana upravljanja otpadom u Crnoj Gori u periodu od 2015-2020.

godine, dogovoren 2015. godine; i 3) Pripadajućih lokalnih planova za upravljanje otpadom, koje u skladu sa Zakonom

o upravljanju otpadom treba da izradi svaka od 21 opštine u Crnoj Gori. Zakon omogućava (član 24) razvoj zajedničkih servisa za više od jedne opštine.

U Državnom planu stoji da su od 21 opštine, njih 13 izradile opštinske planove upravljanja otpadom. Te planove treba ažurirati u skladu sa Državnim planom, ali dovoljno je reći da sam plan u cjelosti nikada nije završen, jer zakon zahtijeva izradu opštinskih planova.

Osim činjenice da kompletan set dokumenta koji čine plan upravljanja otpadom ne postoji, Državni plan pokazuje još neke nedostatke:

1) Nepostojanje kvalitetnih podataka (što je potcrtano i u samom Državnom planu). Pitanje podataka detaljnije se razmatra u nastavku u odjeljku 16.6;

2) Neodgovarajuće razmatranje vrsta usluga sakupljanja otpada koji mogu biti potrebni kako bi se ostvarili zacrtani ciljevi;

3) Nepostojanje smjernica za opštine u vezi toga što njihovi planovi treba da sadrže; 4) Neusklađenost između preporuka datih u Državnom planu i dokaza koje

predočava; i 5) Odsutstvo jasnih smjernica u vezi kriterijuma za određivanje lokacija kapaciteta.

Osim toga, mada Državni plan uključuje informacije koje se odnose na sprječavanje nastajanja otpada, ne postoji jasan program sprječavanja nastajanja otpada, već više lista mjera koje bi mogle biti dobrodošle. Drugim riječima, malo je preuzetih obaveza u tom pravcu. Treba konstatovati da je u Crnoj Gori prihod po glavi stanovnika daleko ispod prosjeka u EU, čak i kad je prilagođen za paritet kupovne moći. Ne bi se očekivalo da smanjenje nastajanja otpada ima isti nivo istaknutosti u smislu smanjenja potrošnje, kako bi to mogao biti slučaj u zemljama članicama EU sa višim dohotkom, gdje su nivoi potrošnje daleko iznad granica održivosti. Sa druge strane, sprječavanje nastajanja otpada u industriji, sa ciljem ostvarenja većeg nivoa efikasnosti korišćenja resursa, bila bi

114

razborita oblast na koju bi Crna Gora mogla da se usredsredi, a u Državnom planu se i pominju takve vrste pristupa.

Čini se da pitanje regionalizacije preokupira Crnu Goru već duži niz godina. Plan regionalizacije prati se već od Strateškog master plana iz 2004. godine, u kome stoji:

Tradicionalno, u Crnoj Gori upravljanje otpadom vodi se na opštinskom nivou od strane individualnih lokalnih organa.

Prethodnih godina, sa trendom ka inovativnijim rješenjima problema upravljanja komunalnim otpadom, podržavan je pristup osnivanja regionalnih deponija. Brojna moguća rješenja, kao što su recikliranje, biološki tretman, termalni tretman i novi standardi što se deponija tiče, brojna su i prilično skupa, mada značajna korist vidi se i u regionalnom pristupu, posmatrano sa ekonomskog staništa, naročito u manje naseljenim, ruralnim opštinama.

Stoga, predloženi sistem upravljanja komunalnim otpadom sastoji se iz sljedećih elemenata:

o Međuopštinske kompanije koje upravljaju otpadom; o Mreža međuopštinskih deponija; o Sistem prikupljanja i transporta otpada; o Odgovarajuća struktura naknade: o Odgovarajuća zakonodavna struktura o Odgovarajuća institucionalna struktura.

Predviđa se da se komunalnim otpadom upravlja osnivanjem 8 međuopštinskih kompanija za upravljanje otpadom (kao što je opisano u odjeljku 6.1.2) uz prisustvo mreže deponija koje ispunjavaju zahtjeve EU direktiva, kao i odgovarajućeg sistema prikupljanja i transporta otpada.

Ne čini se da se ova logika nešto posebno snažno osporavala u to doba, ali je činjenica da je došlo do ograničene 'regionalizacije' u upravljanju otpadom, a i gdje je do toga došlo, uglavnom je motivisano saradnjom na izgradnji novih deponija. Državni plan konstatuje sledeće:

Budva, Kotor i Tivat su osnovale preduzeće „Lovanja“ d.o.o, kome su povjereni poslovi vezani za izgradnju i, nakon toga, održavanje i upravljanje zajedničkom deponijom za ove tri opštine;

Opštine Bar i Ulcinj su osnovale preduzeće „Možura“ d.o.o. koje upravlja sanitarnom deponijom Možura u Baru;

Opštine Nikšić, Plužine i Šavnik su osnovale preduzeće „Budoš“ d.o.o. sa ciljem da ono bude zaduženo za upravljanje regionalnim centrom za obradu otpada na lokaciji Budoš u Nikšiću, nakon njegove izgradnje;

Podgorica je osnovala vlastito preduzeće „Deponija“ d.o.o. koje upravlja sanitarnom deponijom na lokaciji „Livade“ i zaključila je ugovore o uslovima obrade otpada prikupljenog sa područja opštine Danilovgrad i Prijestonice Cetinje.

115

Potrebu za regionalnom saradnjom treba ispitati u svakom pojedinačnom slučaju. Državni plan ima jedan koristan odjeljak u tom smislu gdje se razmatraju uslovi za uspješnu saradnju. Međutim, zatim nastavlja sa ispitivanjem opcija upravljanja otpadom u budućnosti koje su uglavnom oblikovane oko postojanja regionalnih centara (ili jednog nacionalnog centra). Opcije se ispituju uglavnom na osnovu troškova, pod pretpostavkom definisanih infrastrukturnih zahtjeva. Činjenica da procjena troškova zaključuje da jedan od pristupa zadovoljava postavljeni kriterijum priuštivosti, ali da se preporukama sugeriše preduzimanje aktivnosti u odnosu na drugu opciju vjerovatno će biti izuzetno zbunjujuća za opštine.

To se nadovezuje na činjenicu da bi, gledajući u budućnost, opštinama bilo teško da znaju, na osnovu Državnog plana, što se od njih očekuje da urade – Zakon o upravljanju otpadom zahtijeva da opštinski planovi budu usaglašeni sa državnim i predviđa što opštinski planovi treba da obuhvate. Državni plan ozbiljno zadire u oblast koju bi bilo razumno ostaviti opštinama na odlučivanje, prvenstveno vezano za infrastrukturu za sakupljanje i sortiranje, kao i pitanje regionalizacije. Ministarstvo neće prikupljati niti sortirati otpad. Uloga Državnog plana treba da bude da se naznače ciljevi koje opštine treba da ostvare, te da se definiše koja će im se vrsta podrške ponuditi prilikom razrade njihovih planova kako bi se ti ciljevi ostvarili.

To nas dovodi do završnog problema, a to je nedostatak raspoloživih finansijskih sredstava za realizaciju. Državni plan obuhvata interesantnu analizu finansijskih troškova različitih opcija upravljanja otpadom, ali nije jasno koji je očekivani mehanizam u odnosu na finansiranje ovih (dodatnih) troškova. Čini se da se očekuje da će se kroz korisničke naknade podržati troškovi novog sistema upravljanja otpadom (pitanje povraćaja troškova razmatra se u odjeljku 16.8).

Da rezimiramo, odsustvo kompletnog plana upravljanja otpadom čini da je izuzetno teško biti siguran da će ubuduće praksa upravljanja otpadom biti usaglašena sa onim što zahtijeva Evropska unija. Odsustvo kompletnog pretočavanja državnog plana na lokalni nivo takođe čini manje vjerovatnim da će se nacionalni propisi preslikati u konkretne aktivnosti na lokalnom nivou.

16.4.3 Alternativni pristupi problemu

Kao i kod transpozicije, nema alternative usaglašenosti plana upravljanja otpadom sa članom 28, niti ima alternative postojanju programa za sprječavanje nastajanja otpada. Po našem mišljenju, ima smisla da program prevencije bude integrisan u proces planiranja upravljanja otpadom (kako je to i predviđeno Zakonom o upravljanju otpadom), a ne da se radi odvojeno. Time bi trebalo da se osigura da sprječavanje nastajanja otpada dobije status koji zaslužuje u hijerarhiji otpada.

Planove bi trebalo raditi u skladu sa zahtjevima člana 28 Okvirne direktive o otpadu, kao i pripadajućim smjernicama.59 Po našem mišljenju, bilo bi od pomoći ako bi postojala

59 http://ec.europa.eu/environment/waste/plans/pdf/2012_guidance_note.pdf

http://ec.europa.eu/environment/waste/plans/pdf/2012_guidance_note.pdf

116

jasnoća u pogledu toga što se očekuje da bude obuhvaćeno planiranjem na nacionalnom nivou, a što bi trebalo sprovesti na lokalnom nivou. Zakon o upravljanju otpadom je prilično jasan, ali ne, s obzirom na ono što je sadržano u Državnom planu, i dovoljno jasan. U smislu količine otpada kojom se bavi (a i u mjeri u kojoj podaci omogućavaju da budemo sigurni u to), Crna Gora nije velika zemlja. Otuda možda postoji dobra argumentacija zašto se neke stvari koje se obično prepuštaju opštinama, mogu rješavati na nacionalnom nivou. Čak i u tom slučaju, bilo bi korisno ako bi se jasnije navele nadležnosti na nacionalnom i na opštinskom nivou: najnoviji Državni plan zadire u oblast, u smislu konkretizovanja pristupa prikupljanju i sortiranju otpada, u koju nema mnogo smisla da se zalazi na nacionalnom nivou dalje od, recimo, postavljanja ciljeva za reciklažu za opštine (a Državni plan u stvari to i ne postavlja) ili postavljanja pravila u pogledu toga što opštine treba da urade u smislu sprječavanja nastajanja otpada ili usluga prikupljanja otpada koje one nude (Državni plan se ni time ne bavi).

U Crnoj Gori su osnovana neka međuopštinska preduzeća za upravljanje otpadom. Preporuka iz Strateškog master plana iz 2004. godine pokrenula je pitanje primjerenosti ili ne saradnje i planiranja na regionalnom nivou.

Mnoge države članice koriste regionalno udruživanje u oblasti upravljanja otpadom. Obrazloženje za takvo regionalno udruživanje varira od zemlje do zemlje, mada se kao argument obično navodi pitanje ekonomije obima (kao što je bio i slučaj sa Strateškim master planom iz 2004. godine). U tom smislu treba razmotriti gdje, u upravljanju otpadom, je važno ostvariti ekonomiju obima, a gdje, i da li, to zahtijeva i regionalni nivo planiranja. U mnogim zemljama, uključujući, na primjer, brojne italijanske opštine sa izuzetno visokim stopama reciklaže, odluke o prikupljanju otpada i dalje se donose na jako lokalnom nivou, a rezultati koje postižu su među najboljima u Evropi.

Mnoge zemlje su se opredijelile, odlučujući od vrha ka dnu, da razvijaju regionalne pristupe, uglavnom kao odraz želje da iskoriste efekat ekonomije obima u obradi. Jedan problem sa tim pristupom leži u činjenici da ima tendenciju (kao, recimo, u Hrvatskoj) da vodi pristupu gdje odluke što raditi sa rezidualnim otpadom pokreću ukupan pristup rješavanju pitanja otpada u zemlji. Obrazloženje za regionalne pristupe treba da slijedi logiku od dna ka vrhu. Nije vjerovatno da će odabir regiona na osnovu ekonomije obima za izgradnju deponija ili drugih postrojenja za postupanje sa rezidualnim otpadom dovesti do najboljih ishoda u smislu upravljanja otpadom kao resursom.

Čini se da su glavne opcije kako slijedi:

Opštine razmatraju argumente za regionalnu saradnju od slučaja do slučaja; i

Postojeća grupisanja (saradnja na projektima deponija) koriste se kao osnova za širu saradnju po drugim aspektima upravljanja otpadom, uz formiranje drugih regiona u Crnoj Gori.

Naš instinkt kaže da predložimo da prva opcija ima najviše smisla iz dva razloga:

Sam proces regionalizacije po sebi može da postane, a možda je to već i postao, sredstvo odvraćanja pažnje. Od Strateškog master plana iz 2004. godine, malo što je urađeno na daljem napretku reciklaže, a vizije plana nikada nisu realizovane. Po našem mišljenju, ima više smisla da se opštine fokusiraju, na kratki i srednji rok, na to kako one mogu da

117

unaprijede svoje sposobnosti i usluge sakupljanja otpada koje nude svojim žiteljima (u smislu ostvarenja postojećih ciljeva vezano za reciklažu, a ubuduće, onih predviđenih u predloženim revizijama Okvirne direktive o otpadu.

Što se tiče davanja veće jasnoće porukama za opštine, može se razmotriti nekoliko pristupa:

Državni plan treba jasno da navede što se očekuje na opštinskom nivou. Nema jasne naznake za opštine kako ciljne vrijednosti predviđene članom 14 Zakona o upravljanju otpadom treba da se pretoče na lokalni nivo (podrazumijeva se u nekim tabelama u dokumentu, ali Državni plan vezuje njihovo ostvarenje za sprovođenje tačno onoga kako Državni plan kaže, od čega se neke stvari odnose na izgradnju infrastrukture koja se ispituje kroz 'opcije' u istom dokumentu). To bi trebalo da bude temeljni element Državnog plana;

Državni plan ne bi trebalo da zalazi u ono što bi se moglo doživljavati kao nametanje rješenja opštinama. To je još važnije u slučajevima gdje je nejasno obrazloženje za odabir predloženih rješenja;

Crna Gora nije velika zemlja, mada konfiguracija terena čini da je vrijeme putovanja duže nego što bi se to moglo pomisliti na osnovu udaljenosti. Ima 21 opštinu. Takav broj omogućava blisku saradnju između nacionalnog i opštinskog nivoa kako bi se ostvarila potrebna promjena kulture i pristupa. Redovni sastanci vodećih zaposlenih iz Ministarstva održivog razvoja i turizma i iz opština mogli bi pomoći da zaživi osjećaj angažovanosti oko istog posla, a pomoglo bi i u razjašnjavanju onoga što treba da se uradi na nacionalnom, a što na lokalnom nivou;

Pitanja povraćaja troškova detaljnije su obrađena u odjeljku 16.8.

16.4.4 Preporuke

Sumarni pregled preporuka je kako slijedi:

1) Plan upravljanja otpadom bi trebalo ponovo izraditi kako bi se u potpunosti usaglasio sa članom 28 Okvirne direktive o otpadu.

2) U okviru tog procesa, treba razraditi sadržajan program sprječavanja nastanka otpada, sa potencijalnim naglaskom na pitanjima kao što su sprječavanje nastanka industrijskog/opasnog otpada, razvoj i podrška za operacije ponovnog korišćenja i zelene javne nabavke (tj. mjere koje ne idu smanjenju potrošnje domaćinstava).

3) Planiranje na regionalnoj osnovi (više od jedne opštine) treba, kada do njega dođe, da bude potaknuto uzajamnošću interesa sa strane samih opština, a ne da bude pokrenuto od vrha ka dnu. Mora se voditi računa da se osigura da odluke koje se donose u pogledu obrade rezidualnog otpada ne pokreću odlučivanje niti odabir opcija za upravljanje otpadom.

4) Državni plan treba jasno da navede što se očekuje na opštinskom nivou, te da ograniči svoju sferu ispitivanja na ono što je primjereno da se rješava na nacionalnom nivou.

118

5) Redovni sastanci između vodećih zaposlenih iz Ministarstva održivog razvoja i turizma i iz opština mogli bi pomoći da zaživi osjećaj angažovanosti oko istog posla, a pomoglo i u razjašnjavanju onoga što treba da se uradi na nacionalnom, a što na lokalnom nivou.

16.5 Administrativni kapaciteti


Pregledom administrativnih kapaciteta naglašeni su problemi navedeni u Tabela 16-5.

Tabela 16-5: Problemi vezani za administrativne kapacitete

Br. Problem

1 Neodgovarajući resursi opredijeljeni za funkciju inspekcije.

2 U mnogim opštinama ne postoje posebna upravna odjeljenja za upravljanje čvrstim otpadom.

3 Nedostatak kadrova i odgovarajućih vještina u agencijama centralne vlade.

4 Nedostatak kadrova i odgovarajućih vještina u opštinama.

5 Nedostatak kompetencija vezano za nabavke.

6 Nema nacionalnog foruma za razmjenu znanja i iskustava.


Ukoliko Crna Gora želi da se pokrene sa svog sadašnjeg stanja upravljanja otpadom do nivoa koji se zahtijeva kako bi se u potpunosti ispoštovali zahtjevi pravne tekovine Evropske unije, potrebna je temeljna transformacija ovog sektora. Ovo je sektor koji utiče na svakog muškarca, svaku žene i svako dijete u zemlji, kao i na svako preduzeće. To zahtijeva aktivnosti koje će preduzeti svaka opština, a i zemlja u cjelini će se morati angažovati u procesu edukacije i konsultacija. Obim izazova, ali i mogućnosti koje promjena sa sobom nosi, je značajan.

Čini se jasnim da se to ne može ostvariti bez angažmana velikog broja ljudi, a oni koji su već u tom sektoru treba da krenu u program ponovne edukacije, ponovnog sticanja vještina i promjene kulture. Obim promjena najbolje se može prikazati činjenicom da će promjena pomjeriti opštinske rukovodioce otpadom sa pozicija gdje je glavna briga kako osigurati sakupljanje, a ne odlagati na nelegalne deponije, ka tome da će se svi materijali prikupljati na takav način da se, koliko je god to moguće, mogu obrađivati sa ciljem da postanu roba. To je dramatična promjena naglaska na sistem koji je zasnovan na maksimalnom iskorišćenju kvaliteta materijala, te, sljedstveno tome, osiguravanju da se iskoristi njegova maksimalna vrijednost i ostvare maksimalne koristi po životnu sredinu.

Prilikom pravljenja otklona od prakse nelegalnog deponovanja, presudno je da funkcija inspekcije ima odgovarajuće resurse. U okviru Uprave za inspekcijske poslove, poslove ekološke inspekcije trenutno obavlja sedam osoba, dok je ranije u Agenciji za zaštitu životne sredine na tim poslovima radilo 12 inspektora.

119

Ekološka inspekcija sprovela je 734 inspekcijske kontrole 2013. godine vezano za sprovođenje odredbi Zakona o upravljanju otpadom. Na osnovu njih, doneseno je 269 rješenja za uklanjanje 315 nereguliranost, od čega su se 53 rješenja odnosila na zabranu obavljanja djelatnosti.

Zakonom o inspekcijskom nadzoru inspektori su ovlašćeni da izriču novčane kazne kao upravne mjere u konkretnim slučajevima. Inspektori su ovlašćeni da vrše naplatu novčanih kazni na licu mjesta ili da izdaju naloge za plaćanje mandatne kazne. Ako u određenom vremenskom roku mandatna kazna ne bude plaćena, inspektor pokreće prekršajni postupak. Ekološka inspekcija je podnijela 30 zahtjeva za pokretanje prekršajnog postupka 2013. godine, što je povećanje od 43% u odnosu na 2012. godinu (kada je podnijet 21 zahtjev za pokretanje prekršajnog postupka).

Pojednostavljeni prekršajni postupak uveden je 2011. godine kako bi se smanjilo opterećenje sudova i omogućilo inspektorima da najjednostavnije slučajeve rješavaju van suda. Nakon te reforme, inspektori mogu da izdaju „prekršajni nalog“ ako se tokom obilaska terena utvrde neregularnosti. Ukoliko subjekt kome je izdat nalog ne osporava postojanje neregularnosti, inspektor izriče minimalnu kaznu kada je propisana u rasponu.

Uz korišćenje prekršajnih naloga, većina lakših prekršaja sankcioniše se na osnovu priznanja kažnjenog, a time se veliki broj slučajeva rješava van suda.

Od septembra 2011. godine, ekološki inspektori su izrekli 51 kaznu izdavanjem prekršajnog naloga. Tokom 2012. godine, ekološka inspekcija je izdavala prekršajne naloge, od kojih je 12 izvršeno; ukupno je naplaćeno novčanih kazni u iznosu od 2.510€. uvođenje prekršajnog naloga nije promijenilo mnogo toga u smislu prakse sprovođenja propisa iz oblasti zaštite životne sredine: broj prekršajnih postupaka nije opao. Okrivljeni radije idu na sudski postupak, gdje imaju šansu da dobiju smanjenu kaznu ili odbačaj.

Stopa naplate novčanih kazni za ekološke prekršaje je niska. Od septembra 2011. do marta 2014, godine, izrečeno je kazni u iznosu od 47.270 € na osnovu prekršajnih naloga i sudskih odluka, uglavnom za kršenja u oblasti upravljanja otpadom, ambijentalne buke, procjene uticaja na životnu sredinu (EIA) i zakona o zaštiti vazduha; od toga je naplaćeno samo 20.518€ (43 %).

Novčane kazne za neprimjerenu djelatnost i dalje su niske. Propuštanje da se ovoj oblasti opredijeli dovoljno resursa (iz prethodno iznesenih razloga) ometa napredak. Može se dodati, kako je to ranije naznačeno, da činjenica da Zakon o upravljanju otpadom omogućava da inspekcijski nadzor vrše opštine može da ima nepoželjan efekat rasplinjavanja odgovornosti: ovo je isuviše važna funkcija da bi bila ostavljena u procjepu između nacionalnog i opštinskog nivoa.

Postojao je značajan nivo saglasnosti među svim učesnicima u konsultacijama da kako na nacionalnom, tako i na lokalnom nivou postoje ozbiljna pitanja u pogledu postojanja dovoljnih resursa, kao i da postoji hitna potreba za izgradnjom kapaciteta i osposobljavanjem. Jaz između postojećeg i potrebnog nivoa vještina i kompetencija vjerovatno je veliki na lokalnom nivou. Sprovode se neke aktivnosti koje se finansiraju iz donatorskih sredstava, ali ništa što bi se moglo smatrati za neki dobro osmišljeni

120

program, koji je hitno potreban (primjeri nekih skorašnjih programa finansiranih donatorskim sredstvima dati su u aneksu 0).

Trenutno u Crnoj Gori ne postoji neki očigledni forum za razmjenu iskustava i znanja. Potreba za izgradnjom kapaciteta ukazuje na to da bi bilo korisno imati neku vrstu redovne razmjene iskustava, kako dobrih, tako i loših.

Jedno konkretno pitanje se izdvaja kao potencijalno značajno u pogledu kompetencija. Bilo da se radi o deponijama (pogledati prethodnu diskusiju), uslugama sakupljanja otpada (od čega su neke već putem ugovora prepuštene privatnim preduzećima), postrojenjima za obradu bio otpada, sortirnicama ili postrojenjima za obradu rezidualnog otpada, ne bi bilo razumno u slučaju Crne Gore tražiti da se sve neophodne promjene sprovedu putem javnih službi. Biće potrebna ekspertska znanja koja ne postoje u javnom sektoru, a vrlo vjerovatno ih uopšte i nema u Crnoj Gori (pogotovo iz razloga na koje je već ukazano u odnosu na postojeće kapacitete u Crnoj Gori). Otuda nadležni zaposleni u Ministarstvu održivog razvoja i turizma i opštinama u Crnoj Gori treba da razumiju kako najbolje da nabave usluge koje žele da sprovode kako bi osigurali da ti servisi budu efektivni i efikasni.

Nabavka usluga upravljanja otpadom uopšte nije nalik na nabavku ostalih roba, kao što je papir, za koji opštine vjerovatno redovno vrše nabavke. U ovom procesu, mnogo toga može poći naopako, sa potencijalno katastrofalnim posljedicama po pružanje ove usluge. Donatorske agencije nisu imune na pravljenje osnovnih grešaka u smislu nabavke usluga upravljanja otpadom, djelimično kao odraz internih pritisaka i podsticaja sa kojima se one i njihovi zaposleni suočavaju kako bi osigurali da se finansijska sredstva opredijele u datom vremenskom roku. S obzirom na činjenicu da Crna Gora kao zemlja sa relativno niskim nivoom dohotka vjerovatno jeste pod pritiskom da efikasno pruža usluge, a s obzirom takođe na činjenicu da će donatorska sredstva vjerovatno biti dostupna, ne treba potcijeniti značaj obuke u vezi nabavki. Loše nabavljene usluge mogu da dovedu do ponuda koje su daleko iznad ili daleko ispod onoga što se zahtijeva za isporuku date usluge, a u oba slučaja ostvareni rezultat može, u najgorem slučaju, da bude neko postrojenje ili usluga koja predstavlja gubitak novca i izaziva nezadovoljstvo među žiteljima.

Takođe se može pomenuti da u nizu zemalja članica EU, čak i u onima gdje postoje raspoloživa finansijska sredstva, sredstva se često ne povuku, dijelom zbog nepostojanja relevantnih ekspertskih znanja za nabavke. Vjerovatno je da će to u Crnoj Gori biti poseban problem, jer trenutno ima relativno malo investicija privatnog sektora u pružanje usluga upravljanja otpadom.

Činjenica da se propisi donose bez postojanja preduslova za njihovu implementaciju odslikava prethodno iznesen komentar u pogledu nedostataka koherentnosti u sprovođenju legislative. Kako je već pomenuto, veoma je ograničen napredak ostvaren od usvajanja Strateškog master plana 2004. godine, posebno u smislu uspostavljanja reciklažnih sistema (uključujući i šeme odgovornosti proizvođača). Na dio problema smo već ukazali, a ilustrovan je u Državnom planu: čini se da je plan više akademske prirode i ne navodi jasno opštinama što one treba da urade. Naglasak se sada mora prebaciti na realizaciju i pokretanje aktivnosti na terenu. Za to je potrebno da se perspektiva

121

promijeni od utvrđivanja krupnih projekata u pristupu od vrha ka dnu ka iniciranju aktivnosti od dna ka vrhu u osmišljavanju sistema i projekata koji će dovesti do promjene.

Prilikom konsultacija sa relevantnim subjektima, nekoliko govornika je ukazalo na to da su projekti realizovani, ali da imaju ograničen uticaj. Na osnovu pregleda projekata dostavljenog u martu 2015. godine, vidi se da se projekti uglavnom odnose na deponije ili regionalne centre za upravljanje otpadom. Pristup sortiranja mješovitog otpada na postojećim regionalnim centrima se ne čini efektivnim. Jedna tranša finansijskih sredstava u iznosu od 4,8 miliona € prebačena je sa podrške za kupovinu opreme za regionalni centar u Bijelom Polju na podršku za izradu nacionalnog i lokalnih planova, te na kupovinu vozila i kontejnera. Mada mogu da postoje određene bojazni u pogledu toga koliko je takva promjena mudra, čini se da je to jedini projekat gdje su eksterna sredstva iskorištena kao podrška uslugama sakupljanja otpada, a ne deponija i sortirnica za mješoviti otpad. Čini se da je nekim projektima potrebno više godina da prođu kroz osnovne procese projektovanja prije nabavke i pripreme dokumentacije, a to onda vodi do promjena aranžmana finansiranja, što dodatno doprinosi kašnjenju. Treba unaprijediti efikasnost tog procesa i ubrzati procedure. Takođe konstatujemo da se čini da se značajno vrijeme troši na projektovanje postrojenja i na reviziju projekata. To ukazuje na činjenicu da se sam proces nabavke ne vodi efikasno i takođe da bi projektnim strukturama bilo od koristi da se rizik projektovanja (i rada) jasnije prenese na izvođača, a pogotovo pošto će to smanjiti potrebu da se unaprijed navedu projektne karakteristike.

16.5.3 Alternativni pristupi problemima

Što se tiče opredjeljivanja dovoljno resursa za funkciju inspekcije, nema alternativa unapređenju kapaciteta inspekcije. Međutim, sugerišemo (kako je prethodno pomenuto) da se jasno razgraniče inspekcijske nadležnosti Uprave za inspekcijske poslove i komunalnih inspektora. U najmanju ruku, time treba jasno da se navede koja vrsta kapaciteta potpada pod čiju odgovornost. Po našem mišljenju, jedan subjekt treba da bude zadužen za inspekciju (i izdavanje dozvola) za glavne instalacije za upravljanje otpadom.

Kad se to razjasni, potrebno je još zaposlenih. Broj se može razmatrati u odnosu na prirodu i obim kazni za nelegalne aktivnosti/neregularno poslovanje, te vjerovatnoću njihovog sprovođenja. U načelu, regulatorna ekonomika nam govori da što je veća novčana kazna to je, u principu, potreban manji broj inspektora. Međutim, pokretanje uspješnih postupaka protiv nelegalnih operatera samo po sebi može da zahtijeva puno uloženog vremena i resursa, te zato predlažemo da postoji potreba kako za prilagođavanjem iznosa novčanih kazni u relevantnim propisima, tako i za povećanjem broja inspektora. U potvrdu navedenoga, u jednom izvještaju UNECE-a se navodi da:

“Tokom 2012. godine, ekološka inspekcija izdala je 14 prekršajnih naloga, od čega je 12 izvršeno; ukupan iznos naplaćenih kazni bio je 2.510€. Uvođenje prekršajnih naloga nije promijenilo mnogo toga u praksi sprovođenja propisa iz oblasti životne sredine: nije se smanjio broj prekršajnih postupaka. Prekršioci se radije

122

opredjeljuju za sudski postupak, gdje imaju šansu da im se novčana kazna umanji ili odbaci.”

Dalje se naglašava niska stopa naplate izrečenih novčanih kazni:

“Stopa naplate novčanih kazni izrečenih za prekršaje u oblasti životne sredine je niska. Od septembra 2011. do marta 2014. godine, izrečeno je novčanih kazni u iznosu od 47.270 € na osnovu prekršajnih naloga i sudskih odluka, uglavnom za kršenja u oblasti zakona o upravljanja otpadom, ambijentalne buke, EIA i kvaliteta vazduha; od toga je naplaćeno samo 20.518€ (43 %). Treba napomenuti da su u pogledu nekoliko oblasti vezanih za životnu sredinu (zaštita prirode, hemikalije i zaštita od zračenja, kao i procjena uticaja na životnu sredinu (EIA) i integrisano sprječavanje i kontrola zagađenja (IPPC)), primijenjene prekršajne novčane kazne bile zanemrljive ili ih uopšte nije bilo.”

Takođe se konstatuje da je od 15 krivičnih prijava podnesenih državnom tužilaštvu u periodu od 2009. do 2013. godine, šest krivičnih prijava odbačeno od strane tužilaštva, a inspekcija nikada nije informisana o sudbini preostalih devet slučajeva. To ilustruje teškoće na koje se može naići prilikom procesuiranja slučajeva, tako da je sistemu inspekcije i izvršenja potrebno temeljno preispitivanje.

Nedostatak ekspertskih znanja iz oblasti upravljanja otpadom dijelom je odraz malog broja zaposlenih na pitanjima upravljanja otpadom kako na centralnom nivou, tako i u opštinama. Za opštine, to pitanje bi se moglo razmotriti zajedno sa pitanjem odgovarajućeg nivoa saradnje među opštinama, jer je možda moguće određeno dijeljenje tereta za dodatne resurse između dvije ili više opština. Takođe sugerišemo da osim izvršilaca (i osim zaduženja za inspekciju i izdavanje dozvola), možda postoji potreba za najmanje tri službenika po jednoj opštini ili međuopštinskoj grupi, koja bi imala sledeće uloge (pogledati Slika 16-1):

Rukovodilac službe:

Usaglašavanje sektorskih ciljeva i prioriteta sa korporativnim ciljevima;

Strateško usmjeravanje, planiranje i vođenje ugovora;

Upravljanje odnosima sa izvođačem kako bi se osiguralo da se ugovor realizuje u odnosu na postavljene ciljeve i da je u saglasnosti sa ugovornim obavezama i principima;

Odgovoran za izradu i realizaciju strategija zaštite životne sredine kako bi se osiguralo da se organizacija pridržava svojih zakonskih obaveza;

Pregled i odobravanje finansijskih i izvještaja o radu;

Odgovornost za registar ugovornih rizika;

Vođenje odnosa sa političkom administracijom; i

Vodi komercijalne i aktivnosti pregovaranja kako bi se rješavala zakonska i ugovorna pitanja.

Menadžer za monitoring:

Praćenje pružanja usluga da se osigura da su operativno efektivne

123

Koordinacija resursa kako bi se pratilo redovno pružanje usluga da se osigura ispunjavanje ugovornih obaveza

Izrada, realizacija i održavanje ugovornog vodiča

Menadžer za podatke i rezultate rada:

Izrada i održavanje sistema za upravljanje podacima, uključujući i odgovornost za prikupljanje i analizu podatka i izvještavanje, kako prema internim, tako i prema eksternim zahtjevima (npr. lokalni indikatori, nacionalno postavljeni ciljevi)

Rukovođenje okvirom realizacije i praćenje napretka u odnosu na indikatore uspjeha i druge predviđene ugovorne obaveze

Izrada finansijskih izvještaja kao podrška efikasnom upravljanju ugovornim obavezama i realizaciji usluge

Osiguravanje odgovarajuće primjene rasporeda plaćanja i realizacije, uključujući i upravljanje i procesuiranje plaćanja faktura i primjene umanjenja za loš standard realizacije

Može se smatrati dobrom praksom takođe uključiti i finansijskog menadžera sa sledećim ulogama:

Izrada budžeta i osiguravanje da su prihodi i izdaci izbalansirani;

Utvrđivanje zahtjeva za finansiranjem po potrebi za podršku kapitalnim projektima;

Izrada finansijskih izvještaja kao podrška efikasnom upravljanju ugovornim obavezama i realizaciji usluge

Osiguravanje odgovarajuće primjene rasporeda plaćanja i realizacije, uključujući i upravljanje i procesuiranje plaćanja faktura i primjene umanjenja za loš standard realizacije.

Slika 16-1: Osnovni organigram za upravljanje uslugama upravljanja otpadom na opštinskom/međuopštinskom nivou

Ovi troškovi su dio troškova čiji povraćaj treba ostvarivati kroz pružanje usluge (pogledati odjeljak 16.8 u nastavku) jer su to osnovni troškovi, kao i tekući troškovi.

124

Što se tiče agencija na centralnom nivou, ključno pitanje ostaje kadrovska popunjenost (uključujući i inspekciju – pogledati prethodno) i kompetencije, a pitanja koja tek treba rješavati (u odnosu na mehanizme za realizaciju hijerarhije otpada i sprovođenje odgovornosti proizvođača – pogledati u nastavku) predstavljaće izazove na kratki rok.

Za opštine, sledeće stavke će vjerovatno biti od najvećeg značaja:

1) Razmatranje opcija za sakupljanje otpada i pripadajućih infrastrukturnih troškova; 2) Razumijevanje implikacije konkretnih odabranih opcija po troškove i povraćaj

troškova; 3) Implementacija programa za sprječavanje nastanka otpada; 4) Odabir i planiranje lokacija; 5) Izrada planova upravljanja otpadom (uglavnom na osnovu prethodnih tačaka); 6) Razumijevanje pristupa za komuniciranje promjene usluga / upoznavanje žitelja

sa novitetima; 7) Preuzimanje angažovanja sa lokalnom zajednicom; 8) Nabavka vezana za usluge sakupljanja i obrade otpada; i 9) Razumijevanje načela ugovora / rukovođenja realizacijom i (ponovnog)

pregovaranja ugovora.

Postoje razni pristupi koji se mogu koristiti kao pomoć u tom smislu, uključujući twinning projekte koje podržava EU, koji bi mogli biti primjereni za zaposlene na nacionalnom nivou, kao i drugi projekti tehničke pomoći, uključujući TAIEX (Crna Gora je poslednjih godina već dobila pomoć kroz TAIEX program – pogledati dodatak 0). Međutim, po našem iskustvu, malo je vjerovatno da se na taj način može obezbijediti onaj nivo tekuće pomoći koji je potreban da se ostvari potrebni nivo transformacije, na primjer, za niz lokalnih vlasti u regionu. Po našem mišljenju, bilo bi korisno razmotriti vrste programa koji su uvedeni u Ujedinjenom Kraljevstvu u okviru WRAP, ili u flamanskom regionu u okviru OVAM, u smislu osposobljavanja zaposlenih u opštinama i pružanja podrške prilikom njihovog ocjenjivanja različitih opcija i u aktivnosti nabavke. WRAP je umnogome djelovao kao tijelo na razmeđi između centralne i lokalnih vlasti koje nudi tehničku podršku opštinama, bilo direktno ili preko programa konsultantske podrške. Veći dio donatorskih sredstava opredjeljuje se za nacionalni nivo. Presudno je blisko sarađivati sa opštinama kako bi se pomoglo da se realizuju ona rješenja koja razmišljaju unaprijed, a ne da se očekuje da do toga dođe putem pristupa zasnovanih na upravljanju od vrha ka dnu. Programski pristup pružanju usaglašenije podrške opštinama bi, po našem mišljenju, imao najbolje izglede da se ostvari onaj nivo promjene koji je potreban u odnosu na kompetencije u opštinama.

Takođe treba uzeti u obzir da je Crna Gora u povoljnoj poziciji jer ima relativno mali broj opština (21). Ako bi se međuopštinska saradnja više formalizovala, onda bi broj relevantnih tijela mogao dodatno da opada. Usljed takvog broja moguć je aktivni angažman između nacionalnog nivoa i opština – sve relevantne strane mogu da sjednu za isti sto. Značaj toga leži u činjenici da postoji potencijal da nacionalni organi povedu opštine sa sobom na put koji treba preći, da opštine mogu da iznesu svoje zabrinutosti i nezadovoljstva, a Ministarstvo održivog razvoja i turizma da bude u mogućnosti na njih da odgovori, te da se razvijaju rješenja u partnerstvu sa opštinama. Relativno mala

125

veličina ove grupe trebalo bi da omogući razmjenu dobrih praksi unutar grupe. Bilo bi, po našem mišljenju, pametno da ministarstvo inicira redovne sastanke sa licima zaduženim za upravljanje otpadom u opštinama, recimo kvartalne.

16.5.4 Preporuke

Dajemo sledeće preporuke:

1) Inspektori koji se bave samo pitanjima otpada treba da prođu kvalitetnu obuku kako bi ispunili zahtjeve svoje uloge.

2) Treba povećati sadašnji broj zaposlenih u Ministarstvu održivog razvoja i turizma zaduženih za pitanja otpada i omogućiti njihovo osposobljavanje i prenos znanja.

3) Opštine treba da povećaju broj kadrova zaduženih za upravljanje otpadom. Kao smjernica može poslužiti podatak da je za jedan dobro funkcionišući sistem potrebno imati 3-4 zaposlenih za svaku opštinu / međuopštinsku grupu, izuzimajući izvršioce i zaposlene zadužene za praćenje i inspekciju.

4) Zaposlenima u ministarstvu bi koristilo povećanje kompetencija u smislu implementacije ključnih mjera i u odnosu na nabavku u mjeri u kojoj to utiče na njihove aktivnosti (recimo, u odnosu na opasni otpad i u odnosu na podršku opštinama u osmišljavanju i nabavci njihovih usluga i postrojenja). Treba izraditi program osposobljavanja u tim oblastima.

5) Treba izraditi program osposobljavanja i podrške opštinama u smislu unapređenja kompetencija zaposlenih u opštinama.

6) Ministarstvo održivog razvoja i turizma treba da inicira program uključivanja svih opština, sa ciljem razvoj duha saradnje u pristupu rješavanju izazova vezanih za usvajanje pravne tekovine EU.

16.6 Podaci o otpadu

16.6.1 Koji su problemi?

Pregled podataka o otpadu ukazao je na probleme navedene u Tabela 16-6.

Tabela 16-6: Problemi vezani za podatke o otpadu

Br. Pitanje

1 Podaci o čvrstom otpadu nisu pouzdani (nepoklapanje podataka kojima raspolaže MONSTAT i onih iz Agencije za zaštitu životne sredine).

2 Nepostojanje pouzdanih podataka o industrijskom otpadu.

3 Odsustvo podataka o realizaciji ključnih ciljnih vrijednosti.

4 Teško je praviti projekcije zbog nekvalitetnih podataka.


Jasno je da odsustvo podataka ograničava do koje mjere se može precizno planirati. S obzirom na to da su mnoge investicije u upravljanje otpadom relativno dugoročne prirode, postoji i potreba da se prave uvjerljive projekcije u pogledu otpada.

126

Što se tiče čvrstog otpada, sam Državni plan ukazuje na niz izvora podataka. Državni plan kaže da:

podaci o procijenjenim količinama otpada generisanog na teritoriji Crne Gore nisu dosljedni i pouzdani i da se njihove vrijednosti kreću u širokom opsegu. Takođe, vrijednost dnevne produkcije otpada po prosječnom stanovniku od 0,86 kg je vrijednost procijenjena prije više od deset godina za tadašnje prilike stanovništva, privrede i teritorije Crne Gore, ali i šireg područja, pa postoji realna sumnja da ona više nije u skladu sa stvarnim stanjem.

Kako je za dalju analizu stanja u oblasti upravljanja otpadom i definisanja plana za budući period neophodno imati jedinstven podatak o količinama koje se generišu, tako je donijeta odluka da se kao početne vrijednosti količina otpada, za planirani period, uzmu vrijednosti koje je Ministarstvo održivog razvoja i turizma dalo u svom godišnjem Izvještaju za 2013. godinu.

Izvori navedeni u Državnom planu ne poklapaju se sa podacima MONSTAT-a, dobijenim na osnovu anketiranja opština. Razlika između ovih procjena za 2013. godinu iznosi 86.000 tona (procjene MONSTAT-a su veće) ili za više od jedne trećine ukupno procijenjene količine u Državnom planu za istu godinu. Pošto se čini da Državni plan preporučuje da MONSTAT bude institucija u kojoj se konsoliduju podaci, zabrinjava to što nema pokušaja da se usaglase podaci kojima raspolaže MONSTAT i koje ima Ministarstvo održivog razvoja i turizma (pogotovo s obzirom na zabrinutost izraženu u Državnom planu – pogledati prethodno – u vezi vjerovatne zastarjelosti osnove za procjenu).

Što se tiče industrijskog otpada, Državni plan ne sadrži toliko detalja – i zaista, program upravljanja industrijskim otpadom izuzetno je šturo prikazan u Državnom planu, mada se upućuje na tekuće aktivnosti koje se sprovode uz podršku Svjetske banke koje za cilj imaju rješavanje naslijeđenih pitanja proizvodnje i skladištenja industrijskog otpada. MONSTAT prikuplja statističke podatke o generisanju i upravljanju industrijskim otpadom i dijeli ga na opasni i neopasni. Nije poznata preciznost ovih podataka, mada se čini da su podaci koji postoje vezano za građevinski otpad i šut značajno potcijenjeni u odnosu na ono što je vjerovatno stanje, a podaci vezano za to kako se otpadom upravlja ne omogućavaju da se shvati koliko se otpada reciklira.

Podaci o ostvarenju u odnosu na ključne ciljne vrijednosti su izuzetno nepouzdani i nije jasno da li se podaci zahtijevaju u formi koja bi omogućila da se nedvosmisleno izračuna ostvarenje.

Treba konstatovati da se neki podaci relevantni za realizaciju sistema upravljanja otpadom ne izvlače nužno iz aktivnosti upravljanja otpadom, već se povlače iz drugih izvora (tako se, recimo, otpadna ambalaža često procjenjuje pozivanjen na ono što se plasira na tržište). Zato će vjerovatno biti neophodno pristupiti drugim formama podataka.

Treba takođe naglasiti da što se tiče šema odgovornosti proizvođača, teško je uspostaviti mehanizme izvještavanja na takav način da proizvođači istinito izvještavaju (generalno

127

teže da ne prijavljuju pravo stanje). Taj problem se često dodatno pogoršava postojanjem problema 'slobodnih jahača'.

Iz prethodnog je jasno da je davanje sadržajnih projekcija u svrhe planiranja prilično teško, jer je kvalitet podataka loš. Bez obzira na prethodno, nikad nije lako raditi projekcije otpada na dugi rok, pogotovo za zemlje kao što je Crna Gora, gdje budućnost privrede može da se razvije u raznim pravcima.

Dobro funkcionišući sistemi za prikupljanje podataka mogu pomoći i da se utvrde nepravilnosti u rukovanju otpadom, što može dovesti do utvrđivanja nelegalnih aktivnosti. Sljedstveno tome, možda ima smisla razvijati relativno napredan sistem kao podršku regulatornim naporima koje smo ranije utvrdili za neophodne.


Koliko shvatamo, korišćenje mosnih vaga je uslov za izdavanje dozvole za rad, tako da, u načelu, kada otpad ulazi u kapacitete koji posluju sa dozvolom, treba da bude izmjeren.

Član 44 Zakona o upravljanju otpadom odnosi se na vođenje evidencija o otpadu. Opštine (Sekretarijat za komunalne poslove i saobraćaj) su zakonom obavezane da prijavljuju podatke o otpadu za prethodnu godinu do 31. marta naredne godine. Međutim, to izvještavanje nije baš najbolje niti je sveobuhvatno, kako je prethodno naznačeno.

Postoji niz opcija koje bi se mogle razmotriti:

1) Raditi sa postojećim sistemom da se osigura da opštine i obrađivači otpada dostavljaju podatke tijelu zaduženom za izdavanje dozvola (a ti podaci se zatim dostavljaju MONSTAT-u);

2) Prilagoditi postojeći sistem kako je prethodno navedeno i: a. Osigurati da se podaci prikupljaju u skladu sa onim što će se ubuduće

zahtijevati (postojeći format izvještavanja se ne čini prilagođenim budućim potrebama mjerenja učinaka reciklaže); i

b. Osigurati da opštine i generatori /imaoci/ obrađivači otpada budu obučeni za njegovo korišćenje i da dostavljaju podatke kako je predviđeno.

3) Sprovesti sveobuhvatniju šemu prikupljanja podataka i monitoringa zasnovanu na elektronskom praćenju i dostavljanju podataka od generatora do sakupljača, a zatim do naknadnih rukovalaca otpadom. Osim toga:

a. Osigurati da se podaci prikupljaju u skladu sa onim što će se ubuduće zahtijevati (postojeći format izvještavanja se ne čini prilagođenim budućim potrebama mjerenja učinaka reciklaže); i

b. Osigurati da opštine i generatori /imaoci/ obrađivači otpada budu obučeni za njegovo korišćenje i da dostavljaju podatke kako je predviđeno.

U svakom od gore navedenih slučajeva, treba razmotriti i činjenicu da oni od kojih se očekuje da dostavljaju podatke možda to ne budu radili, tako da treba razmotriti i podsticajne mjere za dostavljanje podataka. Na primjer, što se tiče opština, pristup finansiranju i/ili drugim vidovima podrške može se usloviti odgovarajućim dostavljanjem podataka. Za registrovane prevoznike otpada, kao i za imaoce dozvola, izvještavanje

128

treba da bude uslov predviđen njihovom dozvolom (a nepoštovanje tog uslova može da bude vezano za niske novčane kazne).

S obzirom na relativno nepostojanje sistema za prikupljanje podataka, možda ima određenih prednosti ako se realizuje relativno napredni sistem, s obzirom na to da će se manje napredni sistemi možda morati zamjenjivati u relativno bliskoj budućnosti. Prednost poslednjeg među gore navedenim pristupima je u tome što je:

1) Primjeren budućim zahtjevima; i 2) Podržavao bi aktivnosti inspektora prilikom utvrđivanja / otkrivanja

neregularnosti prilikom sakupljanja i obrade otpada.

Ovaj sistem bi trebalo da bude orijentisan ka omogućavanju praćenja rezultata u ostvarenju ključnih ciljnih vrijednosti u oblasti upravljanja otpadom.

Treba konstatovati da iako je kvalitet podataka možda niži nego što bi to bilo u idealnom slučaju, to ne znači da se ništa ne može uraditi u smislu unapređenja upravljanja otpadom dok se kvalitet (i kvantitet) podataka ne popravi. Doduše, kada se planiraju projekti za koje je potrebna precizna procjena kapaciteta postrojenja čiji su jedinični kapitalni troškovi visoki, onda jasno postoji daleko veći potencijal da se naprave greške koje bi imale značajne finansijske posljedice.

Takođe je važno razmotriti činjenicu da je vjerovatno da će sistemi za prikupljanje podataka zahtijevati određenu interpolaciju s obzirom na postojeće stanje stvari u pogledu obuhvata uslugama sakupljanja otpada (mada se povećava) i uloge neformalnog sektora. Treba uložiti napore da se počne procjenjivati ukupna količina otpada koja se stvara u zemlji kao sredstvo planiranja za budućnost i da se stekne uvid u količine otpada kojim se upravlja preko različitih ruta.

16.6.4 Preporuke

Predlažemo sledeće:

1) Realizovati sveobuhvatnu šemu za prikupljanje podataka i monitoring zasnovan na elektronskom praćenju i dostavljanju podataka od proizvođača preko sakupljača, pa na kraju do rukovalaca otpadom. Osim toga:

a. Osigurati da se podaci prikupljaju u skladu sa onim što se zahtijeva (kako je prethodno navedeno); i

b. Osigurati da opštine i zaposleni u komunalnom sektoru budu obučeni da ga koriste, te da podatke dostavljaju na predviđeni način.

2) Treba uložiti napore da se procijeni obim neformalnog sektora. Sistem za prikupljanje podataka treba da osigura da rukovaoci otpadom prijavljuju ulaz koji ide ovom rutom. Može biti neophodno preduzeti napore da se eliminišu gotovinske transakcije kako bi se unaprijedilo dostavljanje ovih podataka.

3) Oni koji upravljaju podacima treba da teže da uzmu u obzir nepotpunu pokrivenost sistemima za sakupljanje otpada u pripremi za uspostavljanje veće pokrivenosti, te da bi se stekao uvid u implikacije nepotpune pokrivenosti tim uslugama za postojeći pristup upravljanju otpadom.

129

16.7 Ciljne vrijednosti i hijerarhija otpada


Utvrđen je značajan broj pitanja vezanih za postavljene ciljne vrijednosti i hijerarhiju otpada, a navedena su u Tabela 16-7. Razmatramo ih ne u smislu konkretnih problema, već u odnosu na nepostojanje mjera osmišljenih za implementaciju hijerarhije otpada, a time i dostizanja postojećih (i budućih) ciljnih vrijednosti. Nepostojanje sadržajnog programa za sprječavanje nastanka otpada je već konstatovano u odjeljku 16.4. Sprovođenje odgovornosti proizvođača i ciljevi u tom smislu posebno su obuhvaćeni odjeljkom 16.9.

Tabela 16-7: Problemi vezano za utvrđivanje ciljnih vrijednosti i hijerarhiju otpada

Br. Pitanja

1 Ciljne vrijednosti za reciklažu postavljene su bez propratne strategije i implementacionih mehanizama.

2 Neulaganje u infrastrukturu za razdvojeno sakupljanje otpada.

3 Nepostojanje odvojenog sakupljanja biootpada.

4 Nepostojanje infrastrukture za ponovnu obradu.

5 Nema razmatranja potencijala za ponovno korišćenje (posebno ambalaže).

6 Neuspostavljanje sistema za reciklažu vodi bržem popunjavanju kapaciteta postojećih deponija nego što je predviđeno.


Član 4 Okvirne direktive o otpadu navodi da države moraju da u svim politikama i propisima za upravljanje otpadom prioritetno uspostave hijerarhiju otpada, izuzev gdje važe posebne okolnosti. Malo je pokazatelja da se u Crnoj Gori primjenjuje hijerarhija upravljanja otpadom. Na jednom nivou, to je razumljivo: postoje problemi koje treba rješavati u smislu osiguravanja sakupljanja cjelokupno stvorenog otpada, te da postojeće deponije ne izazivaju neke krupnije probleme i još mnogo drugih razloga.

Hijerarhija otpada ima za cilj da naglasi mogućnosti za bolje upravljanje otpadom (kao i ekonomske izglede). Ako ne bude usmjeren na usaglašavanje sa hijerarhijom otpada, onda sistem upravljanja otpadom u Crnoj Gori može ostati zarobljen na niskim nivoim učinaka. To se desilo i drugim regijama i zemljama EU, pogotovo tamo gdje je prioritet dat tretmanu rezidualnog otpada u odnosu na reciklažu (na primjer, u Danskoj, dok novije zemlje članice, kao što je Češka Republika i Hrvatska možda idu u istom pravcu). Nadalje, u sukcesivnim planovima, a najskorije u Zakonu o upravljanju otpadom, postavljene su takve ciljne vrijednosti koje je trebalo već da dovedu do kretanja ka višim nivoima hijerarhije otpada.

Član 4 Zakona o upravljanju otpadom postavlja principe upravljanja otpadom. Pominje se hijerarhija kao jedan od ovih principa na kojima se zasniva upravljanje otpadom, i pravilno se predviđa, ali za sada, koliko smo mi upoznati, malo što postoji što bi

130

hijerarhiji davalo snagu. Na primjer, član 26 predviđa da je proizvođač otpada koji na godišnjem nivou proizvodi više od 200 kg opasnog otpada ili više od 20 tona neopasnog otpada dužan da sačini plan upravljanja otpadom u skladu sa ovim zakonom. Član 27 predviđa što plan mora da sadrži, ali eksplicitno ne zahtijeva usaglašenost sa hijerarhijom. Nadalje, priroda svake inspekcije koju bi sprovodila Agencija za zaštitu životne sredine da bi se osiguralo da upravljanje otpadom bude u skladu sa hijerarhijom treba da uzme u obzir postojeću infrastrukturu. Izvještaj UNECE-a navodi da je Agencija za zaštitu životne sredine odobrila 82 plana upravljanja otpadom proizvođača.60

U Crnoj Gori se još uvijek veoma malo reciklira komunalni otpad. Izvještaj o sprovođenju iz 2013. godine ukazuje da je nivo recikliranja 2013. godine iznosio oko 2,7%.61 Postoji opasnost da se ne ostvare ciljne vrijednosti koje su već vezane za određene datume (Zakon o upravljanju otpadom dozvoljava da datumi za ostvarenje ciljnih vrijednosti za posebne vrste otpada – one koje su obuhvaćene direktivama o odgovornosti proizvođača – budu određeni u Državnom planu).

Niska cijena zbrinjavanja otpada ne pomaže u pomijeranju ka višim nivoima hijerarhije otpada. Troškovi odlaganja otpada na deponiji u Podgorici iznose 26€ po toni. U izvještaju o sprovođenju se konstatuje da se u nekim opštinama značajan dio sakupljenog otpada odlaže na nepoznatoj lokaciji kako bi izbjegli plaćanje odlaganja u odgovarajućim postrojenjima. S obzirom na činjenicu da u sjevernom regionu i u sjevernom djelu centralnog regiona ne postoji sanitarna deponija, može se pretpostaviti da su troškovi deponije niži nego na podgoričkoj deponiji.

Nadalje, treba napomenuti da član 76 Zakona o upravljanju otpadom, koji reguliše pitanje sredstava za zatvaranje deponije, nedovoljno jasno navodi da li i kako će se prikupljati sredstva za troškove zatvaranja i kontrole nakon zatvaranja i omogućava da se troškovi utvrđuju u skladu sa zakonom o komunalnim djelatnostima. To može da znači da opštine mogu da budu sklone potcjenjivanju tih troškova. Cifra od 26€ po toni stoji naporedo sa uobičajenim ciframa za kvalitetnu deponiju u državama članicama EU od oko 30€ do 60€ po toni (gdje se ove niže tarife nalaze samo u najvećim deponijama).

Mjere navedene u odjeljku 16.2 za rješavanje pitanja nelegalnog odlaganja treba da odigraju ulogu i u povećanju cijene pravilnog zbrinjavanja (do nivoa povraćaja troškova) te da podrže sprovođenje hijerarhije otpada.

Dodatnu zabrinutost predstavlja to što se čini da se ekonomske i ekološke koristi – od izgradnje reciklažnih postrojenja ili razvoja preduzeća za ponovnu upotrebu ili od boljeg sprječavanja nastajanja otpada – ne razmatraju kada se govori o unapređenju upravljanja otpadom u Crnoj Gori. Te koristi se mogu izgubiti ako se previše uloži u postrojenja za tretman rezidualnog otpada. Potencijalne koristi po ekonomiju mogu

60 Ekonomska komisija Ujedinjenih nacija za Evropu (UNECE) (2015) Crna Gora – Pregled učinaka u oblasti životne sredine, treći pregled, www.unece.org/fileadmin/DAM/env/epr/epr_studies/ECE_CEP_173.pdf 61 Izvještaj o sprovođenju Državnog plana za upravljanje otpadom iz 2013. godine


131

pomoći u zadobijanju podrške za promjene koje Crna Gora treba da napravi u narednim godinama ako želi da ispoštuje pravnu tekovinu EU u oblasti životne sredine.


Važno je da zakonodavci i regulatori na pravi način razumiju hijerarhiju, te da precizno prenose njeno značenje. 'Neodlaganje na deponiju' nije isto što i sprovođenje hijerarhije.

Onda se postavlja pitanje kako osigurati da proizvođači otpada vode računa o hijerarhiji otpada dok obavljaju svoj posao. U tom smislu postoji čitav niz mogućih pristupa koji se mogu primjenjivati (skrećemo pažnju da se ovdje koncentrišemo na mehanizme za sprovođenje hijerarhije, a ne na širi opseg javnih politika koje se razmatraju u odnosu na druge probleme konstatovane u nastavku):

1) Regulatorni pristupi – njima se teži obezbjeđivanju direktne regulacije za kontrolisanje upravljanja otpadom. Komunalni sektor umnogome pokreće postojanje (i sprovođenje) regulatornog okvira. Jasne javne politike / regulatorna struktura koja odslikava koncept hijerarhije otpada centralno je mjesto pravne tekovine EU u oblasti otpada. Moguć je niz regulatornih pristupa:

a. U jednom modelu, od proizvođača otpada se zakonom zahtijeva da vode računa o hijerarhiji otpada u svojim odlukama o upravljanju otpadom. To je pristup koji se primjenjuje u Ujedinjenom Kraljevstvu. Međutim, u praksi je to teško za sprovođenje. U Ujedinjenom Kraljevstvu se to sprovodi putem mehanizma zvanog 'dužnost brige' koji se slabo sprovodi i u koga je privreda slabo upućena.

b. Po drugom modelu, proizvođačima otpada se u osnovi kaže što treba da rade kroz niz pravila. Na primjer, proizvođačima otpada se kaže da moraju da razdvajaju otpatke od hrane (i druge materijale) na izvoru (kao što se radi sa otpacima od hrane u Francuskoj, Irskoj, Škotskoj i Sjevernoj Irskoj, između ostalih). U ovom modelu, kada taj zahtjev stupi na snagu, mora da postoji relevantna infrastruktura. Nekoliko zemalja sprovodi obavezno sortiranje na nivou domaćinstva, privrednih društava ili građevinskih kompanija, niza različitih vrsta otpada kako bi se olakšala priprema za ponovnu upotrebu i recikliranje. Taj pristup je najefektivniji tamo gdje se kaznene odredbe sprovode samo kao poslednja mjera tek onda kada se u potpunosti sprovedu mjere osmišljene da edukuju i podstaknu.

c. U drugom modelu, onima koji pružaju usluge upravljanja otpadom određuju se minimalni nivoi usluge koje moraju da nude bilo domaćinstvima ili klijentima. Ovaj pristup je najvjerovatniji kada nadležni organi imaju kontrolu nad pruženom uslugom, dakle tipično za komunalni otpad. Takav pristup se može realizovati i kroz izdavanje dozvola za sakupljače otpada. Cilj je osigurati da žitelji/klijenti imaju priliku da koriste usluge recikliranja (a pružaoci usluge da promovišu njihovo korišćenje). Takav pristup je omogućio regiji Flandrija u Belgiji da poveća stopu reciklaže sa oko 10% koliko je iznosila 90-tih godina prošloga vijeka na preko 60% do kraja te decenije.

132

d. Što se industrijskog otpada tiče, Direktiva o industrijskim emisijama predviđa najbolje raspoložive tehnike za one industrijske procese koji su obuhvaćeni ovom direktivom. Stoga se, u principu, tretman otpada može navesti kroz proces izdavanja dozvola za takve industrijske instalacije.

e. U zemlji koji ima nivo dohotka kao Crna Gora pribjegavanje zabranama zbrinajvanja na deponijama – koje su slične neograničenom porezu na deponiju – je nešto što treba raditi samo uz izuzetan oprez (i tek nakon što se riješe pitanja vezana za nepravilno odlaganje). Međutim, možda ima logike zabraniti odlaganje na deponije materijala koji su (ili se lako mogu) izdvojiti za recikliranje. Primjer za to može biti baštenski otpad. Međutim, treba konstatovati da i tu zabrane imaju značajna ograničenja: ako deponija odbije da primi teret materijala koji je u reciklažnom centru odbijen iz valjanog razloga (previsok nivo kontaminacije), kuda onda da ide? Takođe, kako obrađivač nužno da zna, kako otpad dolazi na lokaciju, da nema 'zabranjenog otpada' u materijalu koji se odlaže na deponiju? Zabrane odlaganja na deponije su relativno neefikasni mehanizmi, a s obzirom da jedan od ciljeva za Crnu Goru mora biti ograničavanje nekontrolisanog odlaganja i odlaganja na lokacije sa slabom kontrolom, onda se čini da bi to ograničilo primjenljivost ovog pristupa na kratki rok.

2) Ekonomski pristupi – oni teže da učine opcije upravljanja iz viših nivoa hijerarhije najmanje skupim za usvajanje. Ti pristupi uključuju sledeće mjere:

a. Sistemi za refundiranje depozita: oni se mogu osmisliti kao podrška bilo ponovnoj upotrebi ambalaže za pića ili recikliranju ambalaže za pića za jednokratnu upotrebu. Primjenjuju se u Njemačkoj, Švedskoj, Finskoj, Norveškoj, Estoniji, Litvaniji, Danskoj, Hrvatskoj i u manjoj mjeri u Belgiji i u Holandiji. Njemačka taj sistem koristi i za akumulatore.

b. Ciljne vrijednosti vezane za naknade za kršenje propisa: kada su na nacionalnom nivou postavljene ciljne vrijednosti, onda zbog toga što je neposredna odgovornost za pružanje usluga rijetko na nacionalnom nivou, ima smisla spustiti ciljne vrijednosti na nivo onih koji su u krajnjoj liniji odgovorni za realizaciju usluga u skladu sa takvim ciljevima. Kako bi se te organizacije stimulisale to ostvare postavljene ciljne vrijednosti, neki vid podsticaja, u formi novčane kazne za neispunjenje, može biti koristan način da se osigura ostvarenje postavljenog cilja. Bilo bi neophodno najaviti tu mjeru nekoliko godina unaprijed kako bi se omogućilo preduzimanje neophodnih aktivnosti na lokalnom nivou kako bi se izbjegla kazna (npr. time što bi se, između ostalog, uspostavili odgovarajući sistemi sakupljanja otpada i izgradila postrojenja za obradu biootpada).

c. Što se tiče građevinskog otpada i šuta, neke jurisdikcije (prvenstveno u Sjevernoj Americi i Aziji) su za velike građevinske projekte uvele koncept obveznica za usaglašenost: u tim slučajevima, od investitora se zahtijeva da uradi plan upravljanja otpadom na lokaciji za upravljanje svim vrstama otpada koji nastane na lokaciji. Može se zahtijevati da se planom upravljanja otpadom ostvari neki utvrđeni minimalni nivo recikliranja (i, kako je primjereno, ponovne upotrebe građevinskih materijala, itd.).

133

Obveznica se u osnovi plati na početku projekta, a refundira po završetku zavisno od toga da li je projekat ostvario navedene ciljeve upravljanja otpadom (obveznica se isplaćuje u cjelosti, bez troškova administriranja, kada se ciljevi u potpunosti ostvare, ili djelimično, kada to nije slučaj).

d. Korišćenje poreza na deponije i spaljivanje otpada. Ovo su pristupi koji su trenutno široko zastupljeni u državama članicama EU, gdje samo Njemačka, Luksemburg i Letonija ne primjenjuju porez ni na jednom nivou. Korist od poreza na rezidualni otpad je ta što oni povećavaju cijenu zbrinjavanja otpada i daju podstrek da se ide ka višim nivoima hijerarhije otpada. Međutim, s obzirom na nizak nivoa primanja u Crnoj Gori i već postojeće teškoće pri naplati naknada da se pokriju troškovi pružanja usluge (pogledati odjeljak 16.8), uvođenje poreza na deponije i spaljivanje otpada najvjerovatnije bi dovelo do eskalacije tarifa što bi se smatralo nepoželjnim na kratak rok. Sa druge strane, bilo bi nekih prednosti od progresivnog pomijeranja tarifa ka onome što će vjerovatno preovladavati kada Crna Gora eliminiše sve deponije izuzev sanitarnih. Druge zemlje su uvele poreze na nesanitarne deponije (Češka Republika, Slovačka i Francuska). Ako su inspekcijske službe primjerenog obima i dobro organizovane, onda bi progresivno povećanje nameta na one lokacije koje ne zadovoljavaju standarde EU pomoglo da se mjere povraćaja troškova kreću u pravcu nivoa na kojima će morati da budu u budućim godinama. Ako se namet pravovremeno dovoljno podigne, tako da troškovi budu iznad onih za sanitarne deponije, to će biti podsticaj za opštine (ili regione) da grade sanitarne deponije. Na taj način dobijeni prihodi mogli bi se koristiti za čišćenje lokacija i/ili kao podrška razvoju infrastrukture za reciklažu.

e. Što se tiče industrijskog otpada, s obzirom na snažniju tržišnu orijentaciju industrije i upravljanje njihovim otpadom, malo je boljih pristupa u odnosu na ekonomski: međutim, osim ukoliko ne postoje jasni načini kako se industrijski otpad može oporezovati po drugačijoj stopi od ostalog otpada (za što je, u suštini, potrebno da se on rijetko isporučuje na deponije pomiješan sa drugim vrstama otpada), onda to može biti problematično. Ipak, ako je odlaganje na deponije otpada iz određenih privrednih grana problematično i ako taj otpad ima visoku zapreminsku masu u rastresitom obliku (što je tipično slučaj sa kanalizacionim muljem, zemljom i šutom), to može postati definišuća karakteristika za porez (tako se, recimo, otpad iznad određene zapreminske mase može oporezivati, a onaj ispod te granice ne). Pristup zasnovan na zapreminskoj masi koristi se u Holandiji da se utvrdi što jeste, a što nije primjereno za odlaganje na deponije. To, međutim, ukazuje da je inertni otpad velike zapreminske mase dozvoljen za odlaganje na deponije, a oni nisu najproblematičniji.

f. Šeme tipa „plati koliko baciš“ žele da potaknu recikliranje i sprječavanje nastajanja otpada tako što uslugu domaćinstvima naplaćuju dijelom na osnovu onoga što odbace kao rezidualni otpad. Kao i porezi na deponije, ove šeme su u širokoj primjeni diljem Evrope, prvenstveno u Njemačkoj,

134

Belgiji, Irskoj, Holandiji, Austriji i u dijelovima Italije (ali i u dijelovima mnogih drugih zemalja). Bez obzira na njihove potencijalne koristi, ako inspekcijske službe i regulativa nisu adekvatni, sistemi tipa „plati koliko baciš“ mogu jednostavno potaći češće pribjegavanje nelegalnom odlaganju. To se dešava čak i na onim mjestima gdje je nelegalno odlaganje manje prisutno u onim situacijama kada služba za sakupljanje otpada ne obezbijedi odgovarajuće prilike za domaćinstva da 'izbjegavaju odlaganje na deponije'. Otuda takve šeme treba primjenjivati samo kada postoji relativno široka pokrivenost uslugama recikliranja (daleko veća nego što postoji danas ili ona koja je predviđena u strategiji i planskim dokumentima koja se do sada primjenjuju). Nadalje, i ovdje je relevantno pitanje povraćaja troškova: kada se primjenjuju šeme tipa „plati koliko baciš“, sasvim je uobičajeno da dio ukupne naknade bude zasnovan na fiksnoj stopi, a da na varijabilni dio otpada 30-50% ukupnog troška usluge (u ovom smislu je Irska izuzetak gdje se viši procenat obično primjenjuje na varijabilni dio). Otuda ovaj pristup treba razmatrati tek kada se uspostavi široka pokrivenost uslugama reciklaže, kada mehanizmi povraćaja troškova funkcionišu i kada postoje regulatorne i inspekcijske funkcije.

g. Porezi na proizvode, kao što su oni na plastične kese ili čaše za jednokratnu upotrebu (kojima se ujedno rješava i pitanje odbačenih otpadaka) ili ambalažu, mogu se primjenjivati kao podrška sprječavanju nastajanja otpada i generisanju prihoda za dodatne mjere zaštite životne sredine. Vrijedno ih je razmotriti, kako zbog njihovog uticaja, tako i zbog potencijala generisanja prihoda kao podrške u pružanju usluga. Takvi porezi obični čine osnovu za stvaranje fondova za životnu sredinu.

h. Pitanje odgovornosti proizvođača, kako je predloženo u postojećim direktivama, pokriveno je sledećim odredbama: Okvirna direktiva o otpadu podstiče, preko člana 8, primjenu odgovornosti proizvođača van onog otpada pokrivenog direktivama-ćerkama. Države članice su primijenile takve mjere na široku lepezu proizvoda koji nisu pokriveni direktivama-ćerkama i nema razloga zašto Crna Gora u principu ne bi uradila to isto. Ipak, prioritet treba da bude da se osigura postojanje relevantnih mehanizama za one obuhvaćene postojećim direktivama.

i. Ne čini se da je na ikakav sistematičan način ispitan potencijal za smanjenje nastanka otpada ili unapređenje učinaka po životnu sredinu proizvoda koji su predmet nabavki primjenom pristupa zelenih nabavki. Ima prostora da se uradi više na smanjenju problema upravljanja otpadom u Crnoj Gori.

3) Informisanje i podizanje nivoa svijesti – treba da odigra značajnu ulogu u oblikovanju obrazaca potrošnje i upravljanja otpadom među građanima i privredom. To će biti posebno važno u Crnoj Gori kako se budu uvodile nove usluge na opštinskom nivou, te u kontekstu napora da se smanji nastanak otpada. U tom smislu, treba razmotriti sledeće:

a. Zajedničke poruke širom zemlje vezano za pružanje usluga recikliranja.

135

b. Priprema kampanje na centralnom nivou koju će koristiti opštine i preduzeća u svojim kampanjama da podstaknu recikliranje i smanjenje nastanka otpada.

U praksi, u okolnostima koje postoje u Crnoj Gori, vjerovatno će biti potrebno osmisliti kombinaciju različitih mjera (kao što je to slučaj i u mnogim drugim zemljama gdje ekonomski instrumenti mogu da podrže logiku regulatornih mjera).

16.7.4 Preporuke

Ne postoji jedan 'jedinstveni' način na koji Crna Gora, kao ni bilo koja druga zemlja, treba da rješava pitanje preciznijeg definisanja hijerarhije otpada. Međutim, smatramo da mjere koje Crna Gora treba da usvoji treba da odraze činjenicu da:

1) Je nivo povraćaja troškova trenutno nizak, kao i primanja: sposobnost (i spremnost) stanovništva (i lokalnih političara) da podrže značajno povećanje troškova za ovu uslugu mogu biti ograničeni na kratki rok, zavisno od odabranog mehanizma povraćaja troškova (pogledati odjeljak 16.8); i

2) Stanje regulatorne infrastrukture i nastavak neprimjerenog odlaganja čine sistem ranjivim na sprovođenje nekih tržišno zasnovanih instrumenata, prvenstveno poreza na deponije i šema „plati koliko baciš“, na kratki rok.

Na osnovu toga, primjereni pristup bi mogao biti:

1) Za opštinski otpad: a. Pretočiti nacionalne ciljne vrijednosti na opštinski nivo (ili na regionalni

kada više od jednog regiona sarađuje u svrhu planiranja). Uvesti novčane kazne za neostvarenje ciljnih vrijednosti.

b. Postaviti minimalne standarde za pružanje usluge sakupljanja komunalnog otpada koje treba ostvariti u navedenom vremenskom roku. Mogu se razmotriti različiti periodi za urbane i ruralne opštine (uz prepoznavanje činjenice da je pokrivenost uslugama sakupljanja otpada već veća u urbanim nego u ruralnim područjima i da je stopa pokrivenosti u ruralnim područjima niska). Mogu se postaviti različiti minimalni standardi za različite vrste stambenih jedinica, uz prepoznavanje činjenice da je priroda infrastrukture za sakupljanje otpada različita za porodične kuće u odnosu na stambene zgrade.

c. Razviti mrežu reciklažnih centara (centara za sakupljanje komunalnog otpada / kontejnerskih parkova) za povećanje pogodnosti za reciklažu. Osim toga, ti centri treba da budu osmišljeni da olakšaju veću ponovnu upotrebu i pripremu za ponovnu upotrebu.

d. Isto bi se moglo uraditi za pružanje usluga za komercijalne objekte. To bi se moglo vezati za zahtjeve koji se odnose na komercijalne proizvođače otpada da sortiraju otpad kada se uspostave te usluge.

e. Materijali za kampanju koja se vodi na nacionalnom nivou za informisanje i podizanje nivoa svijesti – materijal za korišćenje na lokalnom nivou.

2) Uvesti šemu refundacije depozita.

136

3) Uvesti poreze na proizvode za jednokratnu upotrebu, a prihodi da se koriste kao podrška za unapređenje upravljanja otpadom u zemlji. Dažbina na plastične kese već postoji, ali se ne naplaćuje na tački prodaje potrošačima i na relativno je niskom nivou.

4) Država je već odredila posebni račun na koji opštine treba da uplaćuju 10€ po toni za odlaganje otpada na nesanitarne lokacije koje koriste javna komunalna preduzeća. Međutim, koliko smo upoznati ta mjera do sada nije sprovedena. Predlažemo da se implementira porez na otpad koji opštine ili njihovi izvođači šalju na deponije koje ne zadovoljavaju standarde. Kako bi se omogućila prilagođavanja na lokalnom nivou, taj porez bi se najavio unaprijed i povećavao bi se tokom perioda od pet do deset godina da dostigne nivo reda veličine 60€ po toni, čime bi se podsticala izgradnja sanitarnih deponija (koje bi postale najjeftinija opcija) u međuvremenu.

5) Što se industrijskog otpada tiče, koristiti Direktivu o industrijskim emisijama za sprječavanje nastanka otpada, kolikogod je to moguće, na samom izvoru. Po našem mišljenju, ne bi bilo dobro uvesti kaznene mjere za opasni otpad (čija količina nije poznata): prioritet bi trebalo da bude da se osigura da on stigne do odgovarajućeg postrojenja za obradu, a da ne pređe u nelegalne (jeftinije) kanale. Treba ispitati potencijal za korišćenje najboljih raspoloživih tehnika predviđenih Direktivom o industrijskim emisijama.

6) Za građevinski otpad i šut, pokrenuti dobrovoljnu inicijativu u saradnji sa krupnim investitorima. To bi se moglo dopuniti korišćenjem refundirajućih obveznica za usaglašenost vezanih za planove upravljanja otpadom na gradilištu.

7) Razvijati znanja u oblasti zelenih javnih nabavki.

Na duži rok, treba uvesti poreze na deponije i šeme 'plati koliko baciš' kako bi se potakao napredak ostvaren uz korišćenje prethodno navedenih mjera. Očekivalo bi se da će to dati podstreka sprječavanju nastanka otpada, posebno na industrijskom nivou. Nadalje, na duži rok treba razmotriti primjenu proširene odgovornosti proizvođača na druge vrste otpada osim onih obuhvaćenih postojećim direktivama (na primjer, neželjenu poštu ili namještaj).

16.8 Povraćaj troškova za komunalni otpad


Postoje razni problemi povezani sa pitanjem povraćaja troškova za komunalni otpad i navedeni su u Tabela 16-8.

137

Tabela 16-8: Problemi povezani sa pitanjem povraćaja troškova za usluge upravljanja komunalnim otpadom

Br. Pitanje

1 Naknade za domaćinstva se već smatraju visokima, mada je vjerovatno da će morati da se još povećaju.

2 Ne vrši se naplata naknade za upravljanje otpadom.

3 Od javnih komunalnih preduzeća se ne bi trebalo očekivati da vrše naplatu naknada.


Određivanje naknada za upravljanje komunalnim otpadom regulisano je Zakonom o komunalnim djelatnostima. Zakon o upravljanju otpadom navodi da sve troškove vezane za upravljanje otpadom treba da snose oni koji otpad stvaraju. Uprkos tome, nivo povraćaja troškova je veoma ograničen. Ujedinjene nacije su 2015. godine izvijestile da:

„Prosječna stopa naplate naknade za domaćinstva iznosi 56,5%; najniža je 29% u Baru, a najviša 80% u Herceg-Novom. Prosječna stopa naplate naknade za privredu je 68%; najniža je 40,3% u Baru, a najviša 95% u Podgorici.

Takav nivo naplate ima uticaja na finansijske rezultate opštinskih preduzeća za sakupljanje otpada. Od 19 analiziranih preduzeća, samo je 8 imalo pozitivan bilans na kraju 2011. i 2012. godine. Od 21 opštinskog komunalnog preduzeća, samo 8 ih vodi odvojene evidencije o prihodima i rashodima jedinice za odvoz smeća. Još tri su mogle da daju podatke o prihodima njihovih jedinica za odvoz smeća.”62

To govori da postojeći mehanizmi nisu dovoljni da osiguraju da utvrđene tarife obezbijede pun povraćaj troškova. Ako se za usluge upravljanja otpadom već izdvajaju javna sredstva, postojaće očita nevoljnost da se unaprijede usluge ako se smatra da će to voditi još većem deficitu.

Sistem finansiranja upravljanja komunalnim otpadom nije finansijski održiv: kako se očekuje da će razvoj usluga povećati troškove, pitanje kako osigurati pun povraćaj troškova kako se trošak pružanja usluge bude povećavao je ključno pitanje sa kojim se treba suočiti u Crnoj Gori. Pitanje priuštivosti je ispitivano u Državnom planu i od tri opcije koje su u njemu razmatrane, samo se jedna smatra priuštivom.

Osim ukoliko Crna Gora ne bude korisnica značajnih bespovratnih sredstava, moraće da poveća generisane prihode kako bi finansirala uslugu upravljanja komunalnim otpadom. Prethodno smo konstatovali da su troškovi za odlaganje na deponije možda preniski kako bi se isplatili puni troškovi odlaganja na deponije, uključujući i kontrolu nakon

62 Ekonomska komisija Ujedinjenih nacija za Evropu (UNECE) (2015) Crna Gora – Pregled učinaka u oblasti životne sredine, treći pregled, www.unece.org/fileadmin/DAM/env/epr/epr_studies/ECE_CEP_173.pdf


138

zatvaranja, ali čak i kad su na ovom nivou, opštine pokušavaju da ih izbjegnu. To je u stvari začarani krug u kome niske stope povraćaja troškova utiču na uslugu sve od sakupljanja do odlaganja.


U načelu, postoji niz pitanja koje treba riješiti:

1) Opštine treba da razumiju računovodstvenu osnovu za izračunavanje punog povraćaj troška usluge, a na osnovu takve procjene treba da se vrši povraćaj troškova;

2) Pošto su naknade za ulazak na deponiju dio ovoga, osnovu za utvrđivanje tarifa za deponiju treba utvrditi na takvom nivou da operateri (a ne proizvođači otpada, kako se to implicira u Zakonu o upravljanju otpadom) obezbjeđuju i da im je dozvoljeno da obezbjeđuju puni povraćaj troškova kontrole nakon zatvaranja;

3) Sredstva pomoću kojih će se ostvarivati povraćaj troškova treba pojasniti, te učiniti takvima da opštine koje žele/moraju da unaprijede svoje usluge na efikasan način to mogu i da urade sa sigurnošću da će troškovi biti povraćeni; i

4) Jako važno, političarima se ne smije dozvoliti da omoguće utvrđivanje tarifa ispod nivoa povraćaja troška.

Opcije u smislu računovodstvenih načela relativno su ograničene: treba da budu usaglašene sa zdravim principima javnih finansija. Principe povraćaja troškova treba jasno navesti bilo u Zakonu o komunalnoj djelatnosti ili možda bolje u Zakonu o finansiranju lokalne samouprave. Konkretno za deponije, treba razraditi pravila u smislu pristupa koji operateri treba da zauzmu kako bi vršili povraćaj troškova, uključujući i troškove kontrole nakon zatvaranja, a time i kako će se određivati tarife.

Što se tiče načina na koje treba ostvarivati povraćaj troškova, tu postoji niz opcija. Postojeći pristup je zasnovan na tome da komunalna preduzeća vrše naplatu od onih koje opslužuju. Čini se da je njihov uspjeh u tome izuzetno ograničen. To nije u potpunosti iznenađujuće: ako se od nekog subjekta zahtijeva da pruži uslugu (žiteljima, recimo) i ako ima zadatak da vrši naplatu za tu uslugu koja bi svakako bila pružena, onda ima malo pregovaračkog kapaciteta nad žiteljima koje opslužuje. Na isto je ukazano u izvještaju UNECE-a.

Više dokumenata se poziva na činjenicu da povraćaj troškova kroz naknade koje se baziraju na površini nepokretnosti nije efikasan. Sugeriše se sprovođenje neke vrsta sistema 'plati koliko baciš'. Naš savjet bi bio da u Crnoj Gori na kratki rok to ima potencijal da dovede do problema (zavisno od toga kako bi se realizovao): pitanje postavljanja finansiranja na zdrave osnove kao temelja za unapređenje pružanja usluga treba da ima prioritet nad podsticanjem domaćinstava da urade pravu stvar u ovom trenutku, mada ima smisla pokušaj da se osigura neka 'pravičnost' sistema. Nadalje, naše (znatno) iskustvo u ispitivanju takvih sistema ukazuje na to da će to vjerovatno dovesti do nelegalnog odlaganja ako ne postoje odgovarajući kapaciteti za reciklažu (a njih nema, niti će ih biti dok se pitanje finansiranja ne riješi na odgovarajući način). I konačno, ovo iskustvo bi vjerovatno bilo posebno istaknuto u Crnoj Gori zbog niskih

139

nivoa primanja, a naplata bi bila još problematičnija ako bi se takav sistem uveo. Predlažemo da to bude opcija za neki srednji do dugog roka.

Opštine trenutno imaju prihode iz sledećih izvora:

1) Sopstveni prihodi (porezi i dažbine / naknade itd.); 2) Zakonom ustupljeni prihodi (u suštini, opština naplaćuje poreze koje predlaže

država, a zadržava dio naplaćenog prihoda); 3) Sredstva iz Egalizacionog fonda (što se dešava pod određenim uslovima); i 4) Budžeta države. Zakon o finansiranju lokalne samouprave navodi da 'opštini za

obavljanje prenesenih i povjerenih poslova sredstva se obezbjeđuju iz budžeta Države, u skladu sa propisom o prenošenju, odnosno povjeravanju tih poslova'.

Opcije koje stoje na raspolaganju uključuju sledeće:

1) Naknade naplaćuje ne komunalno preduzeće, već opština; 2) Povraćaj troškova od domaćinstava vrši se, kao i u mnogim državama članicama,

putem lokalnih poreza (naknada se ne naplaćuje 'odvojeno'); 3) Povraćaj troškova vrši se putem kombinacije lokalnih poreza i naknade koju

naplaćuje direktno opština; 4) Povraćaj troškova vrši se, kao i u mnogim državama članicama, kombinacijom

poreza lokalnih i centralnih vlasti (naknada se ne naplaćuje 'odvojeno'); i 5) Prepoznavanje činjenice da je unapređenje upravljanja otpadom uslov za državu

ako želi da pristupi Evropskoj uniji, onda bi se prihodi mogli obezbjeđivati kroz poreze centralne vlade (odnosno, da upravljanje otpadom postane ‘povjereni posao’). Nedostatak ovog pristupa je u tome što bi prelazak na 'plati koliko baciš' u budućnosti zahtijevao povratak na lokalne izvore finansiranja.

Prednost veće zavisnosti od izvora oporezivanja u svrhu povraćaja troškova leži u činjenici da infrastruktura za naplatu poreza već postoji i najvjerovatnije je sveobuhvatnija nego što to može da uradi JKP. Nadalje, jedan od malobrojnih poreza koje opština ima pravo da ubire je porez na nepokretnost, koji je vezan za vrijednost nepokretnosti. I postojeći način povraćaja troškova za usluge otpada takođe je umnogome vezan za nepokretnost, jer se naknada vezuje za površinu stambenog prostora. Međutim, oni takođe imaju pravo da nameću korisničke naknade za pružene usluge (i da izriču novčane kazne u skladu sa zakonom).

Treba konstatovati da i Zakon o finansiranju lokalnih samouprava naglašava da (član 36):

Opština za finansiranje investicionih projekata koji su od posebnog interesa za opštinu ili više opština ima pravo na korišćenje uslovnih dotacija iz budžeta Države.

To je skopčano sa određenim uslovima, na primjer, izrada petogodišnjeg investicionog plana. Stopa finansiranja je, donekle proizvoljno, vezana za 'nivo ostvarenih prihoda od naknade za komunalno opremanje građevinskog zemljišta opštine po stanovniku u odnosu na prosjek tih prihoda po stanovniku za sve opštine u godini koja prethodi godini za koju se dodjeljuju uslovne dotacije’, a problem sa tim je što do godine koja prethodi godini realizacije projekta visina dotacije ne bi bila poznata. Međutim, za neke opštine to

140

bi mogao biti koristan izvor sredstava kada postoji jasna situacija za ulaganje, kao što su dodatna vozila, kontejneri, centri za prikupljanje komunalnog otpada, depoi /transfer stanice i postrojenja za obradu biootpada.

Otuda, u načelu, sve gore navedene opcije mogle bi se smatrati mogućima. U praksi, najvjerovatnije ima smisla, prije sprovođenja bilo kakve šeme tipa 'plati koliko baciš', da lokalna samouprava vrši povraćaj troškova uz povećanje iznosa poreza na nepokretnosti (ili za preduzeća, kroz povećanje naknade za dozvolu poslovanja), potencijalno dopunjeno doprinosom iz opšte dotacije centralne vlade. To bi najvjerovatnije dalo veću izvjesnost povraćaja troškova.

U smislu pokušaja minimalnog povećanja troškova, ima smisla da Crna Gora sprovede odgovornost proizvođača na takav način da proizvođači u potpunosti snose troškove usluga recikliranja i prerade, kako se to predlaže novim izmjenama Okvirne direktive o otpadu. U suštini, to bi trebalo da pomogne u smanjenju neto povećanja troškova, pošto bi dio očekivanog povećanja troškova finansirali proizvođači.

16.8.4 Preporuke


1) Mehanizmi za naplatu naknada da se pokriju troškovi usluge upravljanja otpadom ne bi trebalo da uključuju javna komunalna preduzeća koja vrše naplatu korisničkih naknada. Protiv neplatiša treba primijeniti sankcije, mada vodeći računa o njihovoj sposobnosti da plate (primjeri koji se već koriste uključuju angažovanje javnih izvršitelja u slučajevima neplaćanja).

2) Prije bilo kakvog uvođenja šema po sistemu 'plati koliko baciš', lokalne samouprave treba da vrše povraćaj troškova putem:

a. Lokalnih naknada / poreza i ustaljenih prihoda čiju naplatu vrše lokalne samouprave; i

b. Ukoliko se pitanje vezano za povećanje lokalnih prihoda smatra teško ostvarivim, transferi sa strane centralne vlade.

To bi najvjerovatnije dovelo do veće izvjesnosti povraćaja troškova nego kad se oslanja na naplatu korisničkih naknada od domaćinstava i preduzeća.

3) Sprovođenje odgovornosti proizvođača treba da osigura da proizvođači finansiraju usluge koje opštine pružaju, a koje se koriste kao podrška realizaciji obaveza proizvođača.

4) Kada usluge recikliranja odgovarajućeg kvaliteta budu uspostavljenje, a povraćaj troškova bude postavljen na zdrave osnove, treba razmotriti uvođenje šeme 'plati koliko baciš' kao načina da se podstakne bolji učinak pružene usluge.

16.9 Odgovornost proizvođača


Problemi vezani za pitanje odgovornosti proizvođača navedeni su u Tabela 16-9.

141

Tabela 16-9: Problemi vezani za odgovornost proizvođača

Br. Pitanje

1 Mehanizam za odgovornost proizvođača za ambalažu sporo daje efekte.

2 Neodgovarajući mehanizmi za podršku sakupljanju i obradi otpada od električnih i elektronskih uređaja.

3 Nema plana za sakupljanje/obradu otpadnih vozila niti mehanizma za ostvarenje ciljnih vrijednosti.

4 Nema odgovarajućih mehanizama da se osigura sakupljanje baterija i akumulatora obuhvaćenih ciljnim vrijednostima iz direktive o baterijama i akumulatorima.

6 Nepostojanje pouzdanih podataka o 'posebnim' tokovima otpada.


Na osnovnom nivou, kako bi se ostvarili ciljevi pravne tekovine EU u oblasti upravljanja otpadom, zakonom treba definisati ciljne vrijednosti za recikliranje i preradu, a treba sprovesti mjere kojima se osigurava njihovo ostvarenje. U Crnoj Gori su donesene razne uredbe za konkretne posebne tokove otpada, a jedna uredba se odnosi na plaćanje posebnih naknada za otpad. Međutim, kada se uzmu zajedno, te mjere još ne pokazuju da su u stanju da zadovolje relevantne ciljeve direktiva o odgovornosti proizvođača. To je očito, recimo, u nivou razvoja infrastrukture za recikliranje komunalne otpadne ambalaže, koja je i dalje ograničena, te kod sakupljanja baterija i akumulatora obuhvaćenih ciljnim vrijednostima iz direktive o baterijama i akumulatorima.

Čini se da je jedan od problema u tome što se primjena naknada predviđenih Uredbom o bližim kriterijumima, visini i načinu plaćanja posebne naknade za upravljanje otpadom (Sl. list CG br. 39/12) odlaže dok Crna Gora ne pristupi EU. To znači da glavni naglasak primjene odgovornosti proizvođača ostaje na Uredbi o načinu i postupku osnivanja sistema preuzimanja, sakupljanja i obrade otpadne ambalaže i rada tog sistema (Sl. list CG br. 42/12). To je prilično ograničeni dokument, koji malo što kaže o jasnim mehanizmima za ostvarenje ciljeva recikliranja otpadne ambalaže. Pogotovo je nejasan način na koji će se uvesti opštinska infrastruktura.

Uopšteno posmatrano, čini se da ne postoje jasni mehanizmi koji bi usmjeravali ka ostvarenju postavljenih ciljnih vrijednosti: donesene su uredbe, ali one očito ne daju intergisan odgovor na izazove sa kojima se treba suočiti.

Ne pomaže ni to što se podaci u odnosu na koje bi trebalo pratiti rezultate ne čine posebno pouzdanim i ne bi se mogli smatrati pouzdanom mjerom ostvarenih rezultata.


Nedavno predložene izmjene Okvirne direktive o otpadu, Direktive o ambalaži i otpadnoj ambalaži i Direktive o otpadnim električnim i elektronskim uređajima naglašavaju neka

142

ključna načela koja se očekuje da treba da nađu odraza u sprovođenju odgovornosti proizvođača. Date su u predloženom članu 8a Okvirne direktive o otpadu:

1) Države članice osiguravaju da se programima proširene odgovornosti proizvođača u skladu sa članom 8, stav 1:

na jasan način definišu uloge i odgovornosti proizvođača proizvoda koji stavljaju robe na tržište Unije, organizacija koje u njihovo ime sprovode proširenu odgovornost proizvođača, privatnih ili javnih subjekata za upravljanje otpadom, lokalnih tijela i, gdje je to primjereno, priznatih subjekata za pripremu za ponovnu upotrebu;

definišu mjerljive ciljne vrijednosti za upravljanje otpadom, u skladu sa hijerarhijom otpada, u cilju postizanja najmanje onih kvantitativnih ciljeva relevantnih za program kako su utvrđene ovo direktivom, Direktivom 94/62/EC, Direktivom 2000/53/EC, Direktivom 2006/66/EC i Direktivom 2012/19/EU;

uspostavi sistem izvještavanja radi prikupljanja podataka o proizvodima koje na tržište Unije stavljaju proizvođači koji podliježu proširenoj odgovornosti proizvođača. Nakon što ti proizvodi postanu otpad, sistemom izvještavanja osigurava se prikupljaju podataka o sakupljanju i obradi tog otpada uz navođenje, gdje je to primjereno, tokova otpadnih materijala;

osigura jednako postupanje, bez diskriminacije, prema proizvođačima proizvoda i u odnosu na mala i srednja preduzeća.

2) Države članice preduzimaju neophodne mjere kako bi osigurale da imaoci otpada obuhvaćeni programima proširene odgovornosti proizvođača u skladu sa članom 8 stav 1 budu informisani o dostupnim sistemima za sakupljanje otpada i sprječavanje bacanja otpadaka u okolinu. Države članice takođe preduzimaju mjere kojima potiču imaoce otpada da učestvuju u postojećim sistemima odvojenog sakupljanja otpada, prvenstveno putem ekonomskih podsticaja ili propisima, kada je to primjereno.

3) Države članice preduzimaju neophodne mjere kako bi osigurale da sve organizacije uspostavljene radi sprovođenja obaveza proširene odgovornosti proizvođača u ime proizvođača proizvoda:

a. imaju jasno definisan raspon u smislu geografskog područja, proizvoda i materijala;

b. raspolažu neophodnim operativnim i finansijskim sredstvima za ispunjavanje obaveza proširene odgovornosti proizvođača;

c. uspostave odgovarajući mehanizam samokontrole, uz redovne nezavisne preglede radi procjene:

finansijskog upravljanja date organizacije, uključujući i poštovanje uslova predviđenih stavom 4(a) i (b);

kvaliteta prikupljenih i dostavljenih podataka u skladu sa stavom 1, treća alineja, i zahtjevima Regulative (EC) 1013/2006.

143

d. objavljuju informacije o:

svom vlasništvu i članstvu;

finansijskim doprinosima koje uplaćuju proizvođači;

postupku odabira subjekata za upravljanje otpadom.

4) Države članice preduzimaju neophodne mjere kako bi osigurale da finansijski doprinosi koje uplaćuju proizvođači radi ispunjavanja svojih obaveza proširene odgovornosti proizvođača:

a. pokrivaju cjelokupne troškove upravljanja otpadom za proizvode koje stavljaju na tržište Unije, uključujući i sledeće:

troškove postupaka odvojenog sakupljanja, sortiranja i obrade potrebnih da bi se ostvarili ciljevi upravljanja otpadom na koje se upućuje u stavu 1, druga alineja, uzimajući u obzir prihode od ponovne upotrebe ili prodaje sekundarnih sirovina od njihovih proizvoda;

troškove obezbjeđivanja odgovarajućih informacija imaocima otpada u skladu sa stavom 2;

troškove prikupljanja i dostavljanja podataka u skladu sa stavom 1, treća alineja.

b. su određeni na osnovu stvarnog troška na kraju upotrebnog vijeka pojedinačnih proizvoda ili grupa sličnih proizvoda, posebno uzimajući u obzir mogućnosti njihove ponovne upotrebe ili recikliranja;

c. su zasnovani na optimizovanim troškovima usluga pruženih u slučajevima kada su javni subjekti za upravljanje otpadom odgovorni za sprovođenje operativnih zadataka u ime programa proširene odgovornosti proizvođača.

5) Države članice uspostavljaju odgovarajući okvir za praćenje i sprovođenje kako bi osigurale da proizvođači proizvoda sprovode svoje obaveze proširene odgovornosti proizvođača, da se finansijska sredstva primjereno koriste i da svi akteri uključeni u sprovođenje programa dostavljaju pouzdane podatke.

6) Kada na teritoriji jedne države članice više organizacija sprovodi obaveze u pogledu proširene odgovornosti proizvođača u ime proizvođača, država članica uspostavlja nezavisni organ da nadzire sprovođenje obaveza u pogledu proširene odgovornosti proizvođača.

7) Države članice uspostavljaju platformu kako bi osigurale redovan dijalog između relevantnih subjekata uključenih u sprovođenje proširene odgovornosti proizvođača, uključujući i privatne i javne subjekte za upravljanje otpadom, lokalne vlasti i, gdje je to primjenljivo, priznate subjekte za pripremu za ponovnu upotrebu.'

8) Države članice preduzimaju mjere kako bi osigurale da programi proširene odgovornosti proizvođača uspostavljeni prije [unijeti datum osamnaest mjeseci nakon stupanja na snagu ove direktive] budu usaglašene sa odredbama ovog člana u roku od dvadeset i četiri mjeseca od tog datuma.

144

Osim ukoliko nema nekih snažnih razloga da se to ne uradi, predlažemo da se razrada odgovornosti proizvođača usaglasi sa ovim principima.

Osim toga, a u vezi sa preporukama datim za povraćaj troškova, predlažemo da u mjeri u kojoj to ima smisla da opštine ili njihovi izvođači pružaju ključne usluge koje omogućavaju proizvođačima da ispunjavaju svoje obaveze, da opštine dobijaju punu kompenzaciju za 'optimizovane troškove' usluge koju pružaju. Ta stavka je izuzetno važna za Crnu Goru, gdje se čini da je postojeća uredba o otpadnoj ambalaži umnogome zaobišla opštine.

Možda je potrebno značajno preosmišljavanje postojećih mehanizama kako bi se osiguralo da sistemi sakupljanja i recikliranja/obrade u okviru programa odgovornosti proizvođača daju željene rezultate. Posebno način na koji se postojeće uredbe za konkretne tokove otpada uklapaju sa uredbom o posebnim naknadama za upravljanje otpadom zaslužuje pomno preispitivanje kako bi se razumjelo da li, zajedno, oni daju sistem po kome proizvođači preuzimaju punu finansijsku odgovornost za ostvarenje postavljenih ciljnih vrijednosti.

16.9.4 Preporuke


1) Crna Gora treba da sprovede mjere da osigura u budućnosti ispunjenje ciljnih vrijednosti postavljenih za odgovornost proizvođača. Te mjere treba da poštuju principe predviđene u predloženom članu 8a Okvirne direktive o otpadu.

2) U skladu sa već datim preporukama za povraćaj troškova, opštine treba da dobijaju punu kompenzaciju za ulogu koju igraju u ispunjenju obaveza proizvođača.

3) Stoga se za otpadnu ambalažu predlaže da bi odgovarajući vremenski rok za ostvarenje ciljnih vrijednosti predviđenih postojećom direktivom (94/62/EC, sa raznim izmjenama) bila 2025. godina, a revidirane ciljne vrijednosti da se zatim postave za 2029., 2033. i 2037. godinu. Kraći vremenski intervali za kasnije ciljne vrijednosti su opravdani jer a) su one poznate mnogo unaprijed i b) vjerovatno je da će razvoj tehnologije i ambalažnih materijala ići u skladu sa onim što se dešava u drugim državama članicama.

4) Stoga se za otpadne električne i elektronske uređaje predlaže da primjereni vremenski rok bude kako slijedi:

a. Ciljna stopa sakupljanja iz člana 7 Direktive 2012/19/EU za 2016. godinu da se odloži za 2022., a cilj za 2019. godinu da se odloži za 2025.; i

b. Za stope prerade bi trebalo kraće vrijeme za derogaciju. Predlažemo da one navedene u Dijelu 1 Aneksa V ove Direktive treba da se ostvare do 2020. godine, a ciljne vrijednosti iz dijela 2 od 2020. do 2023. godine, te one iz Dijela 3 nakon toga.

5) Što se akumulatora i baterija tiče, predlaže se da se ciljne vrijednosti za sakupljanje predviđene članom 10 Direktive 2006/66/EC odlože za 10 godina (do 2022., odnosno do 2026. godine).

145

6) Za otpadna vozila predlažemo da se ciljne vrijednosti za ponovnu upotrebu i preradu i za ponovnu upotrebu i recikliranje navedene u članu 7a Direktive 2000/53/EC ostvare do 2020. godine, a ciljne vrijednosti iz člana 7b do 2025. godine.

16.10 Upravljanje opasnim otpadom


Ključni problemi utvrđeni u odnosu na opasni otpad dati su u Tabela 16-10.

Tabela 16-10: Problemi vezani za upravljanje opasnim otpadom

Br. Pitanje

1 Nepostojanje infrastrukture / loše upravljanje opasnim otpadom.


Dvije glavne karakteristike upravljanja opasnim otpadom u Crnoj Gori su:

Značajne količine naslijeđenog opasnog otpada u industrijskim postrojenjima širom zemlje (uskladišteni opasni otpad, stara industrijska i elektro-prenosna postrojenja kontaminirana opasnim supstancama, kontaminirano zemljište); i

Nepostojanje postrojenja za tretman opasnog otpada.

S obzirom na to da je vlada odgovorna za tretman ovog otpada, to predstavlja značajan finansijski teret po budžet države.

Što se tiče novijih dešavanja, Ministarstvo održivog razvoja i Agencija za zaštitu životne sredine su se u martu 2011. godine dogovorili sa Svjetskom bankom da se obezbijede sredstva za sprovođenje projekta Upravljanja i čišćenja industrijskog otpada.63 Ovim projektom se planira saniranje niza krupnih lokaliteta na kojima je uskladišten opasni otpad ili na kojima je neprimjereno odložen, te odabir lokacija za izgradnju nacionalnih strateških instalacija za odlaganje i tretman opasnog otpada.

I upravljanje medicinskim otpadom je unaprijeđeno u Crnoj Gori od 2011. godine, kada je Ministarstvo zdravlja potpisalo koncesioni ugovor za izgradnju sedam postrojenja za tretman medicinskog otpada tokom perioda od 15 godina. Prvo postrojenje za tretman medicinskog otpada počelo je sa radom u Beranama 2013. godine.

Treba konstatovati da se dio opasnog otpada gotovo sigurno odlaže na deponijama koje nisu opremljene u tu svrhu. U tom smislu je važno konstatovati da Direktiva o

63 Polazni izvještaj RFP #: IWMCP-PPF-CS2 Odabir lokacija i pripremna studija za nacionalno postrojenje za odlaganje opasnog otpada u Crnoj Gori, koje sprovodi Ministarstvo održivog razvoja i turizma uz pomoć Svjetske banke

146

deponijama zabranjuje zajedničko odlaganje opasnog otpada sa drugim vrstama otpada i da zahtijeva izgradnju posebnih lokacija.

I konačno, a shvatajući da u Crnoj Gori, a i u cijelom regionu, postoji tako ograničen kapacitet za obradu otpada, činjenica da sve zemlje u regionu zabranjuju uvoz opasnog otpada čini prevoz opasnog otpada skupljim i administrativno komplikovanijim. To ograničava izgradnju kapaciteta za tretman opasnog otpada u regionu, a pogotovo, s obzirom na njenu veličinu, u Crnoj Gori (budući da bi takvo postrojenje možda moralo da uvozi materijal kako bi se opravdalo potrebno ulaganje).

16.10.3 Alternativni pristupi problemu

Teško je dati jasne preporuke u odsustvu boljih saznanja vezano za napredak prethodno pomenutih projekata. Državni plan konstatuje:

Nakon izrade Studije izvodljivosti sa opcijama za sanaciju lokacija, uključujući pregled troškova i način sanacije, odlučeno je da se izvrši sanacija i kompletno zatvaranja deponije pepela i šljake u okviru Termoelektrane u Pljevljima, zatvaranje bazena crvenog mulja u okviru KAPa, sanacija postojeće deponije otpada u okviru KAPa, kompletna sanacija, izvoz i odlaganje upotrijebljenog šljunka od pjeskarenja (grita) iz brodogradilišta, kao i odlaganje kontaminiranog zemljišta i sedimenata sa tog područja na deponije u zemlji ili inostranstvu. Za flotaciono jalovište u naselju Gradac je predviđeno dugoročno i održivo obezbjeđivanje.

Nije jasno koliki je napredak ostvaren u odnosu na utvrđivanje strateških instalacija u Crnoj Gori. Takav napredak treba pozdraviti, ali ako se lokacije ne utvrde, onda treba uspostaviti odgovarajuće aranžmane za opasni otpad koji se neprekidno stvara.

U obzir treba uzeti i predviđene posljedice budućih planova. Vjerovatno je da će postojati otvoreno pitanje vezano za upravljanje opasnim otpadom od otpadnih električnih i elektronskih uređaja. Postoje i planovi za postrojenje za spaljivanje otpada, koje takođe generiše opasni otpad u vidu rezidua zagađivača vazduha (lebdeći pepeo),tako da bi u vrijeme kada ovo postrojenje počne sa radom trebalo obezbijediti neki vid tretmana/odlaganja ovih rezidua.

Na osnovu ovog pregleda i razmatranja budućih planova, treba utvrditi zahtjeve za skladišnim postrojenjima i/ili obezbjeđivanje postrojenja za lokalnu obradu, uz prepoznavanje činjenice da bi izvoz mogao biti odgovarajuće rješenje kada nema smisla lokalno obezbjeđivati specijalizovana postrojenja.

Treba sprovesti ispitivanje najprimjerenijih lokacija za utvrđena postrojenja, vodeći računa o vjerovatnoj reakciji datih lokalnih zajednica. Postrojenja za opasni otpad se rijetko kada smatraju 'poželjnim komšijama', ali ipak omogućavaju zapošljavanje lokalne radne snage.

Treba pažljivo razmotriti pristup nabavci takvih postrojenja koja budu utvrđena, vodeći računa o potrebi da se osigura da se tim postrojenjima može pravilno poslovati na održivoj finansijskoj osnovi. I konačno, treba obezbijediti izvore finansiranja.

147

Na regionalnoj radionici bilo je osnove za konsenzus među učesnicima da postojeći aranžmani u pogledu kretanja opasnog otpada, gdje sve zemlje trenutno zabranjuju uvoz opasnog otpada, izazivaju određene probleme u pogledu izvoza radi obrade otpada. Bilo bi korisno, sudeći po diskusiji tokom radionice, ako bi se mogli napraviti izuzeci za određeni opasni otpad, kao što su otpadni električni i elektronski uređaji, za koje je potreban specijalizovani tretman (sad i) ubuduće.

Shvatajući prednosti hijerarhije otpada, najbolji pristup u rješavanju problema opasnog otpada bio bi da se smanji količina generisanja takvog otpada. Kod postojećih industrijskih postrojenja u kojima se stvara opasni otpad možda postoje mogućnosti za unapređenje tehnika proizvodnje kojima se smanjuje količina opasnog otpada koji se stvara u industriji. Može se konsultovati primjena najboljih dostupnih tehnika, kako su navedene u referentnom dokumentu o najboljim dostupnim tehnikama uz Direktivu o industrijskim emisijama: kada u tom smislu učinak industrija nije zadovoljavajući, treba razmotriti relevantno unapređenje procesa, mada konfiguracija postrojenja i tehnologija možda to uvijek ne dozvoljavaju. Prednost ovog pristupa je u tome što bi to najvjerovatnije bilo od koristi i samim industrijama, time što bi efikasnije trošile resurse.

16.10.4 Preporuke


1) Industrijska postrojenja teba podsticati da sprovode najbolje dostupne tehnologije kako bi proizvodile minimalne količine opasnog otpada koji nastaje iz njihovih procesa.

2) Iščekujući ishod prethodno pomenutih projekata o opasnom i kliničkom otpadu, treba razvijati strategije za upravljanje ovim tokovima otpada (na osnovu prethodno prikazanih koraka).

3) Zemlje ovog regiona treba da pokušaju da dogovore određena ograničena izuzeća od zabrane na uvoz i prenos opasnog otpada kako bi se omogućilo dopremanje otpada do odgovarajućih postrojenja za tretman opasnog otpada u drugim zemljama.

4) Treba ispitati mogućnosti primjene proširene odgovornosti proizvođača za posebne tokove opasnog otpada.

148

17.0 Redosljed koraka i vremenska

dinamika za realizaciju preporuka

Navedene preporuke sažete su vremenski plan aktivnosti na Slika 17-1 u nastavku. Važno je prepoznati da mapa puta ne predstavlja punu strategiju, a još manje plan upravljanja otpadom u zemlji. Ona samo utvrđuje korake koje treba preduzeti kako bi se ostvario napredak u usaglašenosti sa pravnom tekovinom EU u oblasti otpada

Usaglašavanje sa pravnom tekovinom EU je izazov, ali je to izazov koji će donijeti koristi. Nijednoj zemlji nije jednostavno usaglašavanje sa svim dijelovima pravne tekovine EU u oblasti upravljanja otpadom i države članice EU često traže odlaganje ostvarenja određenih ciljnih vrijednosti. Često se potcjenjuju resursi koji su potrebni za usaglašavanje, u smislu kadrova na nacionalnom i na opštinskom nivou: jedno je napisati zakon, strategiju ili plan, a nešto sasvim drugo osigurati da se njihovi ciljevi realizuju. Stoga postoji potreba da se osigura da nivo kadrovskih kapaciteta i vještina bude primjeren praktičnoj primjeni zakona, strategija i planova u praksi. To je apsolutno presudan aspekat za realizaciju uspješnog i održivog sistema za upravljanje otpadom.

Određivanje redoslijeda utvrđenih mjera nije jednostavno – sve prethodno navedene preporuke, u principu treba realizovati, a sve su u određenoj mjeri hitne. Međutim, prioritet smo dali onim mjerama koje se odnose na unapređenje stanja što se tiče odlaganja na deponije, reformisanja i unapređenja kadrovskih kapaciteta inspekcijskih službi i kompletiranja zakonske osnove u skladu sa pravnom tekovinom EU. Nakon toga, razrađuju se mjere za implementaciju i realizuju programi obuke. Tokom nekoliko godina razvijaju se i sistemi za prikupljanje podataka.

Slijede podsticajne mjere, gdje je plan da kada se uspostavi dobra inspekcija i sprovođenje propisa, te kada opštine unaprijede svoj pristup povraćaju troškova, mehanizmi za promjenu ponašanja se mogu implementirati sa manje zabrinutosti da će jednostavno dovesti do toga da ljudi pribjegavaju nelegalnom ponašanju.

Rezultati koje Mapa puta ostvari zavisiće od detaljnog osmišljavanja raznih utvrđenih mjera. Mnoge među tim mjerama treba promisliti u smislu projekta, a učenje na iskustvima drugih zemalja pomoći će u tome (ne nužno da se kopira pristup drugih zemalja, već da se prilagođavaju iskustva i ono što je naučeno iz njihovih uspjeha i neuspjeha). Imamo tu sreću da Evropa predstavlja živu laboratoriju raznih sistema upravljanja otpadom u različitim državama članicama, pa se mnogo toga može naučiti iz iskustava stečenih tokom poslednjih nekoliko decenija.

Naš predlog vremenske dinamike i redosljeda u realizaciji preporuka predstavljenih u odjeljku 16.0 prikazan je na Slika 17-1. Koristili smo dvije boje u pokušaju da povučemo razliku između:

Pripreme, planiranja i inicijalne realizacije preporuke (narandžasto); i

Tekuće realizacije i sprovođenja preporuke (plavo).

149

Slika 17-1: Vremenska dinamika i redosljed koraka u realizaciji preporuka


Br. Preporuka

20

17

20

18

20

19

20

20

20

21

20

22

20

23

20

24

20

25

20

26

20

27

20

28

20

29

20

30

20

31

20

32

20

33

20

34

20

35


1

U okviru Zakona o upravljanju otpadom, odgovornosti za planiranje - koje odluke treba da budu preduzete na nacionalnom nivou, a koje na lokalnom nivou – potrebno je dodatno razjasniti. Ovo je posebno važno u pogledu odluka koje se odnose na vrstu sistema za sakupljanje, i onih koji se tiču lokacije i kapaciteta objekata različitih tipova.

2

Kompetenciju inspekcijskih poslova treba razmotriti tako da inspekcija sa adekvatnim resursima nadgleda funkcionisanje operatora za upravljanje otpadom, i da to rade sa poznavanjem uslova u dozvoli u okviru koje se očekuje ti operateri funkcionišu.

3 Ministarstvo održivog razvoja i turizma treba da nadgleda usklađivanje opštinskih planova sa nacionalnim planom.

Regulatorna pitanja

1 Pregledati postojeće deponije kako bi se identifikovala potreba za unapređenjem postojećih deponija ili potreba za njihovom sanacijom/zatvaranjem.

2

Aktivnosti remedijacije treba da budu projektovane, u zavisnosti od veličine, lokacije i sastava otpada na deponiji. Planovi radaitroškovi zatvaranja ilegalnih deponija / postojećih deponija mogu biti izrađeni nakon odgovarajuće istrage.

3 Za one lokacije za koje se smatra da su u stanju da rade bezbedno u budućnosti, neophodno unapređenje potrebno je uraditi što je prije moguće da bi se osiguralo da nude nužnu zaštitu životne sredine.

4

Operaterima deponija treba da bude dozvoljeno (da se od njih zahtjeva) da utvrde odgovarajuće naknade koje pokrivaju njihove troškove, uključujući i troškove održavanja deponije nakon njenog zatvaranja, u skladu sa Direktivom o deponijama. Minimalni zahtjevi treba da budu napisani u odgovarajućim propisima.

5 Sve druge lokacije koji nude neadekvatnu zaštitu životne sredine, trebaju da se zatvore kako bi se osiguralo da su preostale lokacije primaoci otpada koji se odlaže. Ovo treba da se desi paralelno sa, a

150


Br. Preporuka

20

17

20

18

20

19

20

20

20

21

20

22

20

23

20

24

20

25

20

26

20

27

20

28

20

29

20

30

20

31

20

32

20

33

20

34

20

35

ne prije, unapređenja postojećih deponija kako ne bi pogoršalo postojeće probleme.

6

Neophodno je spriječiti stvaranje novih divljih deponija kontrolom prevoznika otpada i operatera takvih odlagališta (ukoliko je primjenjivo). Zakonom o upravljanju otpadom treba uzeti u obzir primjenu retrospektivnih kazni za ilegalno deponovanje / rad ilegalnih deponija.

7

Za aktivnosti sa jasnim potencijalom izazivanja štete, a koje generišu značajne prihode onima koji učestvuju u njima, trebalo bi da se omogući da prihodi stečeni kriminalom budu zaplenjeni, i da relevantna oprema bude konfiskovana.

8 Izdavanje dozvola i inspekcijski nadzor treba da budu u nadležnosti iste institucije.

9 Dostizanje 100% pokrivenosti stanovništva uslugom sakupljanja otpada treba da bude prioritet, imajući u vidu smanjenje mogućnosti odlaganja na divlje deponije.

Zakonodavstvo

1 Pregledati trenutno stanje transpozicije relevantnih EU Direktiva.

2 Osigurati punu transpoziciju Direktiva u zakonodavstvo.

3 Uvesti implementacione mjere usmjerene ka postizanju rezultata iz Direktiva, uključujući i one pomenute u ovoj Mapi puta.


1 Državni plan upravljanja otpadom treba da bude revidiran da bi bio u potpunosti usklađen sa članom 28 Okvirne direktive o otpadu.

2 Kao dio ovog procesa, osmišljen program prevencije stvaranja otpada treba da bude izrađen.

3 Planiranje na regionalnom nivou (obuhvata više opština) treba da se bazira na dijeljenju zajedničkih interesa od strane opština umjesto od vrha ka dnu.


4 Državni plan upravljanja otpadom treba veoma jasno da navede šta se očekuje na državnom nivou, i treba da ograniči svoje parametre ispitivanja na odgovarajuća sredstva na nacionalnom nivou.


151


Br. Preporuka

20

17

20

18

20

19

20

20

20

21

20

22

20

23

20

24

20

25

20

26

20

27

20

28

20

29

20

30

20

31

20

32

20

33

20

34

20

35

5

Redovni sastanci ključnog osoblja iz Ministarstva održivog razvoja i turizma i iz opština će pomoći da se izazove duh zajedničkog cilja, i pomoćiće u razjašnjenju šta se dešava na nacionalnom i lokalnom nivou.

Administrativni kapaciteti

1 Za inspektore koji sa bave isključivo pitanjima otpada treba obezbijediti kvalitetnu obuku , kako bi se odgovorilo zahtjevima njihovog posla.

2 Broj zaposlenih u Ministarstvu održivog razvoja i turizma koji se bave upravljanjem otpadom treba da bude povećan i da im bude obezbijeđena obuka i razmjena znanja.

3 Opštine treba da angažuju osoblje za upravljanje otpadom.

4

Zaposleni u Ministarstvu će imati koristi od poboljšane kompetentnosti u pogledu sprovođenja ključnih mjera, i u vezi nabavke u mjeri u kojoj to utiče na njihove aktivnosti (npr. u pogledu opasnog otpada, i u pogledu podrške opštinama u upravljanju ambalažom i nabavci usluga i sadržaja). Potrebno je razviti program obuke koji je orjentisan na aktivnosti u ovim oblastima.

5 Program obuke i podrške za lokalne samouprave treba da bude izrađen u cilju jačanja kompetentnosti zaposlenih u opštinama.

6 MORT treba da pokrene program angažovanja svih opština, u cilju razvijanja zajedničkog duha u pristupu radu sa izazovima pravnih tekovina

Podaci o otpadu

1

Implementirati sveobuhvatni sistem sakupljanja podataka o otpadu i monitoring šemu baziranu na elektronskom praćenju i izvještavanju podataka od generatora otpada, preko sakupljača, i zatim, do krajnjeg držaoca otpada. Pored toga a) osigurati da su podaci prikupljeni u skladu sa onim što je potrebno (kao iznad) i b) osigurati da opštine i operateri upravljanja otpadom budu obučeni za korišćenje implementiranog sistema i da izvještavaju o otpadu na naznačen način.

152


Br. Preporuka

20

17

20

18

20

19

20

20

20

21

20

22

20

23

20

24

20

25

20

26

20

27

20

28

20

29

20

30

20

31

20

32

20

33

20

34

20

35

2

Potrebno je pokušati uračunati aktivnosti neformalnog sektora. Sistem sakupljanja podataka treba da osigura da prevoznici otpada prijave otpad koji dolazi ovim putem. Možda će biti neophodno da se eliminišu transakcije na bazi gotovine kako bi se poboljšalo izveštavanje o ovome.

3

Oni koji upravljaju podacima treba da nastoje da uračunaju i nepotpunu pokrivenost uslugom sakupljanja otpada u iščekivanju potpunog pokrivanja, a sa ciljem razumevanja implikacije nepotpune pokrivenosti za postojeći pristup upravljanju otpadom.

Ciljevi i hijerarhija upravljanja otpadom

1 U vezi sa komunalnim otpadom napravljene su sledeće preporuke:

1a Nacionalni ciljevi treba da se sprovode na nivou lokalne samouprave (ili regiona gde više od jednog regiona sarađuje za potrebe planiranja).Uvesti kazne za nedostizanje ciljeva.

1b

Postaviti minimalne standarde usluga za sakupljanje komunalnog otpada, koji treba postići u određenom vremenskom periodu. Različiti vremenski periodi trebaju se uzeti u obzir za urbane i ruralne opštine (prepoznajući da je pokrivenost sakupljanja već veća u urbanim nego ruralnim područjima, i da u ruralnim područjima, pokrivenost sakupljanje je niska). Različiti minimalni standardi mogu biti postavljeni za različite tipove stanova, prepoznajući da će priroda infrastrukture za sakupljanje biti različita za pojedinačna domaćinstva od pristupa koji se koristi u visokim zgradama.

1c Podržati ponovnu upotrebu na mjestima za reciklažu (centrima za sakupljanje / reciklažnim ostrvima).

1d Isto se može uraditi i za pružanje usluga za komercijalne objekte. Ovo će biti povezano sa zahtjevima da komercijalni proizvođači sortiraju otpad jednom kada usluga bude uspostavljena.

1e Materijal za kampanje na svim nivoima razviti na nacionalnom nivou.

2 Uvesti šemu povraćaja depozita.

3 Uvesti taksu na proizvode za jednokratnu upotrebu, a prihod od takse koristiti za poboljšanje upravljanja otpadom u zemlji. Taksa na

153


Br. Preporuka

20

17

20

18

20

19

20

20

20

21

20

22

20

23

20

24

20

25

20

26

20

27

20

28

20

29

20

30

20

31

20

32

20

33

20

34

20

35

plastične kese već postoji, ali se ne naplaćuje u momentu prodaje potrošačima i njen iznos je relativno nizak.

4 Uvesti taksu za otpad poslat na nesanitarne deponije od strane opština ili njihovih podizvođača.

5 Direktivu o industrijskim emisijama treba koristiti kao osnovu za prevenciju otpada, koliko je to moguće, na izvoru.

6

Za otpad od izgradnje i rušenja, pokrenuti dobrovoljne inicijative za rad sa velikim građevinskim firmama. Inicijativa bi mogla biti dopunjena sa upotrebom povratnih obveznica usklađenosti, povezanih sa planovima za upravljanje otpadom na lokacijama izgradnje.

7 Razviti kompetencije za „zelene“ javne nabavke. Povraćaj troškova kod komunalnog otpada

1

Mehanizam za naplatu naknada za troškove upravljanja otpadom ne bi trebalo da bude takav da JKP vrše naplatu usluga. Trebalo bi primijeniti kaznene mjere prema neplatišama, uzimajući u obzir njihovu sposobnost da plate.

2

Prije bilo kakve implementacije šema „plati koliko si bacio”, jedinice lokalnih samouprava treba da postignu povraćaj troškova kroz: a) lokalne takse/poreze; i b) tamo gdje se pokaže da nije moguće povećati iznos naknade, putem vladinih budžetskih transfera.

3 Sprovođenje odgovornosti proizvođača treba da omogući finansiranje opštinskih usluga koje su u funkciji ovog cilja.

Recommendation linked to Recommendation 3 under the theme of Legislation and Recommendation 2 under the theme of Producer Responsibility

4

Jednom kada bude uspostavljena usluga reciklaže adekvatnog kvaliteta, a povraćaj troškova bude na jakim osnovama,

implementaciju sistema „plati koliko si bacio” treba posmatrati kao

sredstvo za podsticanje poboljšanja učinka pruženih usluga.


1

Crna Gora treba da implementira mjere koje će osigurati da ciljevi odgovornosti proizvođača budu dostignuti u budućnosti. Ove mjere treba da poštuju principe utvrđene u predloženom članu 8a Okvirne direktive o otpadu.


154


Br. Preporuka

20

17

20

18

20

19

20

20

20

21

20

22

20

23

20

24

20

25

20

26

20

27

20

28

20

29

20

30

20

31

20

32

20

33

20

34

20

35

2 U skladu sa preporukama koje su već napravljene u vezi sa povraćajem troškova, opštinama treba nadoknaditi štetu u potpunosti za uloge koje igraju u isporučivanju obaveza proizvođača.


3

Za otpada od električne i elektronske opreme, naglasak na recikliranju malih električnih i elektronskih proizvoda treba da bude na sistemu “trgovac uzima nazad”. Lokacije srodne lokacijama centara za sakupljanje / reciklažnih ostrva treba da budu izgrađene uz podršku šema odgovornosti proizvođača.


4

Za otpadne baterije, sistem treba da bude baziran na “trgovac uzima nazad”, sa obezbeđenim sredstvima i za druge rute sakupljanja (kao

što je putem usluge sakupljanje „od vrata do vrata”).


5

Za ambalažni otpad, predlaže se, dakle, da bi odgovarajući vremenski period bio za ciljeve u postojećoj Direktivi (94/62/EZ, sa raznim amandmanima) da se dostignu do 2025. godine, sa revidovanim ciljevima postavljenim za 2029., 2033.i 2037. godinu. Kraći vremenski intervali između kasnijih ciljeva su opravdani, jer a) ciljevi su dobro poznati unapred i b) evolucija u tehnologiji i materijalu za ambalažu je verovatno uznapredovala u skladu sa onim što se dešava u drugim državama članicama EU.


6

Za električni i elektronski otpad, predloženo je, dakle, da će pogodan vremenski period biti kako slijedi: a. Stopa sakupljanja u članu 7 Direktive 2012/19/EU za 2016.g. da se odloži do 2022.g., a cilj za 2019.g. da se odloži do 2025.g.; i b. Stope iskorišćenja trebalo bi da zahtevaju manja odstupanja u vremenu. Predlažemo da one u dijelu 1 Aneksa V Direktive moraju da budu ispunjene do 2020. godine, sa ciljevima u dijelu 2 ispunjenim između 2020. i 2023. godine, kao i ciljevi u dijelu 3 ispunjeni posle toga.


7 Za otpadne baterije, predloženo je da se ciljevi sakupljanja iz člana 10 Direktive 2006/66/EZ odlože za 10 godina (do 2022. i 2026.g., respektivno).


8

Za otpadna vozila, predloženo je da ciljevi za ponovnu upotrebu i iskorišćenje i ponovnu upotrebu i reciklažu iz člana 7a Direktive 2000/53/EZ budu dostignuti do 2020.g, a da ciljevi iz člana 7b budu dostignuti do 2025.g.



155


Br. Preporuka

20

17

20

18

20

19

20

20

20

21

20

22

20

23

20

24

20

25

20

26

20

27

20

28

20

29

20

30

20

31

20

32

20

33

20

34

20

35

1 Industrijska postrojenja treba da budu podstaknuta da sprovode najbolje dostupne tehnike za minimizaciju generisanja opasnog otpada koja je povezana sa njihovim procesima.

2 Dok se iščekuju ishodi pomenutih projekatao opasnom i medicinskom otpadu, treba pripremiti strategiju upravljanja ovim tokovima otpada.

3

Zemlje regiona bi trebalo da nastoje da dođu do dogovora o nekim ograničenim izuzecima od zabrane uvoza i transfera opasnog otpada, kako bi se olakšao put tog otpada do odgovarajućih postrojenja za obradu u inostranstvu.

4 Potrebno je istražiti argumentaciju za primjenu produžene odgovornosti proizvođača za posebne opasne tokove otpada.

156

18.0 Troškovi implementacije Mape puta

Mapa puta predstavljena u odjeljku 16.0 uključuje niz preporuka, od kojih za sve nije potrebno utvrđivanje troškova, s obzirom na njihovu opštu prirodu. U ovom odjeljku smo uradili procjenu troškova za neke ključne preporuke gdje su dostupni podaci omogućavali pravljenje razumnih procjena. S obzirom na raspoloživost podataka i obim posla, moralo se krenuti sa nizom pretpostavki pojednostavljenja prilikom izračunavanja troškova predstavljenih u narednim odjeljcima. Metodologija i pretpostavke na kojima se zasniva obračun troškova detaljno su opisani u dodatku A.2.0.

S obzirom na presudnu potrebu da se unaprijede usluge upravljanja komunalnim otpadom, detaljnije su analizirani troškovi vezani za konkretne elemente sistema upravljanja otpadom u Crnoj Gori. U odjeljku 18.1 data je procjena dodatnih troškova koji mogu nastati kako bi Crna Gora ostvarila relevantne ciljne vrijednosti EU koje se odnose na komunalni otpad. U odjeljku 18.2 prikazani su troškovi po stavkama za niz pojedinačnih preporuka.

U ovom odjeljku su date određene procjene raznih privatnih troškova koji će proisteći iz ostvarenja ključnih ciljnih vrijednosti iz direktiva EU, konkretno ostvarenja cilja od 50% recikliranja za komunalni otpad i ostvarenje ciljnih vrijednosti vezanih za smanjenje sadržaja biorazgradivog komunalnog otpada na deponijama. Pretpostavka je da će vremenski period tokom koga će se ostvariti ove ciljne vrijednosti biti oko 10 godina.

18.1 Trošak unapređenja upravljanja komunalnim otpadom

18.1.1 Troškovi kapitalnih investicija

Tabela 18-1 daje rezime procijenjenih troškova kapitalnih investicija koje će vjerovatno biti potrebne kako bi se ostvario cilj recikliranja komunalnog otpada od 50%. Niži i viši iznosi izračunati su na osnovu različitih pretpostavki za, između ostalog, rast otpada, vrstu vozila, vrstu šeme sakupljanja, efikasnosti sakupljanja i tehnologiju postrojenja za tretman otpada.

Slike pokazuju da je značajan dio potrebnih kapitalnih ulaganja vezan za infrastrukturu za sakupljanje otpada. I u scenariju nižih i viših troškova (koji odražavaju različite distribucije kapaciteta i različite tehnologije), na tretman ili zbrinjavanje odlazi oko polovine investicionih troškova vezanih za infrastrukturu za sakupljanje otpada. To ukazuje na činjenicu da kako finansijeri, tako i same zemlje, treba da razmotre kako se projekti mogu osmisliti na takav način da se finansiranje može obezbijediti za višestruke male investicije (kao što su vozila, kontejneri, reciklažni centri / lokacije za kontejnerske parkove i depoi za vozila), a ne za jednu krupnu investiciju (kao što je energetska prerada otpada).

157

Tabela 18-1: Procijenjeni obim kapitalnih investicija tokom 10 godina (miliona €, realne cijene iz 2016. godine)

Kapitalna stavka Niža procjena Viša procjena

Sakupljanje otpada

Vozila za sakupljanje otpada € 12 € 28

Kontejneri za sakupljanje otpada € 10 € 13

Depoi za vozila € 2 € 14

Sortirnice € 0 € 8

Reciklažni centri / kontejnerski parkovi € 0 € 0

Obrada / zbrinjavanje

Kompostiranje (niža procjena), anaerobna digestija (viša procjena) € 5 € 19

Deponija € 18 € 24

Ukupno

Ukupno sakupljanje € 24 € 64

Ukupno obrada/zbrinjavanje € 23 € 43

UKUPNO € 47 € 107

Tabela 18-2 predstavlja kapacitete potrebne za dodatni tretman biootpada i kapacitete sanitarnih deponija potrebne pod pretpostavkom 50% stope recikliranja komunalnog otpada 2026. godine. Razlika u kapacitetima između višeg i nižeg scenarija uslovljena je različitim pretpostavkama budućeg rasta količine generisanog otpada. Prikazujemo i ukupnu količinu rezidualnog otpada koju će biti potrebno zbrinjavati 2026. godine. Ako se pretpostavi da će se ostvariti dugoročni ciljevi postavljeni predloženim paketom cirkularne ekonomije, onda maksimalni iznos kapaciteta za tretman rezidualnog otpada koji treba uzeti u obzir na srednji do dužeg roka iznosi između 115 i 128 hiljada tona godišnje.

158

Tabela 18-2: Procijenjeni kapacitet za tretman i zbrinjavanje potreban da se ostvari recikliranje 50% komunalnog otpada 2026. godine (hiljada tona godišnje pod pretpostavkom nesmanjivanja postojećeg kapaciteta)

Stavka Niža procjena Viša procjena

Sanitarna deponija 85 107

Kompostiranje / anaerobna digestija 58 64

Ukupno potrebno tretmana /zbrinjavanja rezidualnog otpada

192 214

18.1.2 Ukupni troškovi sakupljanja (po domaćinstvu)

Koristeći metodologiju dosljednu onoj koja je korištena da se uradi Evropski referentni model za upravljanje komunalnim otpadom Evropske agencije za zaštitu životne sredine, izračunati su procijenjeni ukupni godišnji troškovi za sakupljanje komunalnog otpada.64 Procijenjeni su kako tekući troškovi, tako i oni koji će vjerovatno biti potrebni da se ostvari cilj od 50% recikliranja komunalnog otpada. Troškovi, između ostalog, uključuju amortizovane kapitalne rashode, održavanje, radnu snagu, gorivo, osiguranje, sortiranje, ukrupnjavanje i prodaju subjektima koji se bave ponovnom preradom materijala koji se mogu reciklirati.

Tekući troškovi su vezani uz široko rasprostranjeno korišćenje lokacija za otpad na koje domaćinstva donose otpad na tačke sakupljanja za odlaganje ili recikliranje. Troškovi potrebni da se ostvari cilj od 50% recikliranja vezani su za unapređenje usluge sistema sakupljanja kao i centra za sakupljanje komunalnog otpada (kontejnerski parkovi). Vjerovatno ovi troškovi mogu da variraju mnogo zavisno od tačne konfiguracije usluge, zato ih treba smatrati samo za indikativne.

Tabela 18-3: Procijenjeni troškovi sakupljanja po domaćinstvu, € realne cijene iz 2016. godine

Trošak Vrijednost

Tekući trošak sakupljanja (a) € 17

Trošak sakupljanja da se ostvari cilj od 50% recikliranja (b) € 44

Dodatni trošak (b - a) € 27

64 Evropska agencija za zaštitu životne sredine, Centar za otpad i materijale u zelenoj ekonomiji (2016) Evropski referentni model za komunalni otpad, datum pristupanja: 3. jun 2016. godine, dostupno na: https://etc-wmge.vito.be/node/11

https://etc-wmge.vito.be/node/11

159

18.1.3 Troškovi tretmana / odlaganja (po domaćinstvu)

Prethodno su procijenjeni troškovi sakupljanja po domaćinstvu. Troškovi tretmana i odlaganja su takođe procijenjeni i prikazani u Tabela 18-4. Pretpostavke u pogledu troškova tretmana i odlaganja date su u dodatku A.2.2.

Tabela 18-4: Procijenjeni troškovi tretmana/odlaganja po domaćinstvu, € realne cijene iz 2016. godine

Trenutni kod 50% stope recikliranja

(otp. za 10 godina)

Nastali otpad, kg po domaćinstvu 1360 1571

Kompostiranje biootpada, kg po domaćinstvu 0 236

Odlaganje na deponiju, kg po domaćinstvu 1224 786

Ukupni troškovi tretmana/odlaganja, € po domaćinstvu

€ 18 € 44

Dodatni trošak, € po domaćinstvu € 25

18.1.4 Neto godišnji trošak (po domaćinstvu)

Ukupni troškovi po domaćinstvu sumirani su u Tabela 18-5. Ove brojke pokazuju da će ukupni troškovi zadovoljenja cilja od 50% recikliranja komunalnog otpada vjerovatno biti oko 88€ po domaćinstvu. Međutim, dio ovog troška može se ostvariti kroz programe organizacija za odgovornost proizvođača kojima se finansira sakupljanje otpadne ambalaže i drugog otpada. Procijenjeni doprinos organizacija za odgovornost proizvođača je 15€ po domaćinstvu. Stoga opštine treba da se pripreme da povećaju finansiranje za oko 37€ po domaćinstvu u odnosu na sadašnji nivo kako bi platile potrebne usluge. Od toga, veliki dio izazvan je povećanjem finansiranja za usluge sakupljanja, nasuprot tretmanu i odlaganju.

Tabela 18-5: Procijenjeni ukupni trošak po domaćinstvu, u € po realnim cijenama iz 2016. godine

Trošak Trenutni sa 50% recikliranja Neto promjena

Sakupljanje € 17 € 44 € 27

Tretman / odlaganje € 18 € 44 € 25

Ukupno € 35 € 88 € 52

Doprinos od PRO - -€ 15 -€ 15

Ukupan trošak za opštine € 35 € 73 € 37

160

18.2 Stavke troškova za ključne preporuke

Stavke troškova za niz preporuka iz Mape puta date su u Tabela 18-6. Pod svakom preporukom daje se kratak opis ključnih pretpostavki kako bi se dao kontekst za finansijske troškove koji su prikazani. Ove brojke odnose se na scenario veće procjene i samo daju indikativni pregled onoga što mogu biti mogući troškovi. Nisu uzeti u obzir mogući mulitplikativni efekti niti interakcije između različitih preporuka.

Tabela 18-6: Procjena troškova za preporuke iz Mape puta (sve cijene su prikazane u € po realnim cijenama iz 2016. godine)

Preporuka Procjena troškova

Regulatorna pitanja

Aktivnosti sanacije treba osmisliti zavisno od veličine, lokacije i sastava otpada na lokaciji. Planovi rada i troškovi za zatvaranje nelegalnih odlagališta/postojećih deponija se mogu razraditi nakon odgovarajućih ispitivanja.

Troškovi zatvaranja i sanacije deponija i nelegalnih odlagališta variraće zavisno od veličine odlagališta i vrste potrebnih mjera sanacije.

Očekuje se da će zatvaranje i sanacija 17 deponija koje ne ispunjavaju propise koštati između 8 i 27 miliona €.

Postoji najmanje 155 nelegalnih odlagališta u Crnoj Gori koje treba zatvoriti i sanirati. Troškovi njihove sanacije su potpuno neizvjesni i mogu varirati između 1 i 175 miliona €.

Treba spriječiti nastajanje novih nelegalnih lokacija putem aktivnosti sprovođenja propisa usmjerenih na prevoznike otpada i (gdje je to relevantno) operatere nelegalnih lokacija. Zakon o upravljanju otpadom treba da razmotri primjenu retroaktivnih kazni za nelegalno odlaganje na deponije / rad nelegalnih deponija.

Na osnovu prethodnog rada sa budžetima za prestupe u oblasti otpada, preporučujemo povećanje godišnjih izdvajanja za otkrivanje djela i sprovođenje propisa u oblasti otpada od 0,07€ per capita – odnosno 43.000 € – godišnje.

Treba pod isti krov staviti funkcije izdavanja dozvola i inspekcije. Poželjno bi bilo da postoji jedna nacionalna služba sa povezanim funkcijama izdavanja dozvola i inspekcijskog nadzora.

Jedinstvena nacionalna služba koja obuhvata i inspekciju i izdavanje dozvola može da predstavlja uštedu troškova u odnosu na sadašnji aranžman. Prednosti mogu da uključuju:

Sposobnost određivanja prioriteta i sprovođenja inspekcijskih kontrola na osnovu procjena urađenih tokom izdavanja dozvola, kako bi se povećala efikasnost inspekcijskog nadzora;

Administrativne uštede usljed centralizovanog upravljanja bazama podataka i evidencijama; i

Osiguravanje da sistem inspekcije funkcioniše bez potencijalnog sukoba interesa (između inspekcije i vlasništva/poslovanja/određivanja naknada za korišćenje postrojenja).

Teško je kvantitativno izraziti tačan nivo uštede troškova koji se može ostvariti, pa stoga ovdje ne

161


dajemo nikakve procjene, mada uštede mogu biti značajne.


Plan upravljanja otpadom treba ponovo uraditi kako bi se u potpunosti usaglasio sa članom 28 Okvirne direktive o otpadu.

Ponovna izrada plana upravljanja procijenjena je da će koštati otprilike 500,000 € ako ga budu radili strani eksperti, posebno ako bude uključivao stratešku procjenu uticaja na životnu sredinu (SEA). Poželjan pristup bi bio da plan urade zvaničnici uz eksterni nadzor i obuku. To bi pomoglo u razvoju lokalnih kapaciteta.

U okviru ovog procesa, treba razraditi sadržajan program sprječavanja nastanka otpada.

Stvaranje plana za sprječavanje nastajanja otpada u okviru plana procjenjuje se da će koštati otprilike 150.000€.

Administrativni kapacitet

Inspektori koji se bave isključivo pitanjima otpada treba da prođu kvalitetno osposobljavanje kako bi zadovoljili zahtjeve svoje uloge.

Teorijski, crnogorski inspekcijski kapaciteti su više nego dovoljni, sa 74 komunalna inspektora zadužena za pitanja upravljanja otpadom. Uvođenjem jedne nacionalne agencije za izdavanje dozvola i inspekcijski nadzor trebalo bi da se obavlja isti obim posla sa manje zaposlenih. Procjenjujemo da je minimalni zahtjev za centralni organ da se broj inspektora poveća sa sadašnjih 7 na 75, od čega najmanje 16 opredijeljenih za licenciranje i inspekciju upravljanja otpadom i odgovornost proizvođača.

Očekivali bi da sadašnji obim posla inspekcijske službe raste svake godine kako bi se uključile dodatne funkcije izdavanja dozvola i inspekcije, usljed kontinuirane izgradnje sve više postrojenja za upravljanje otpadom i jačanja propisa o odgovornosti proizvođača. Kako je konstatovano u ovoj preporuci, presudno je da sadašnji inspektori prođu kvalitetnu obuku kako bi se osiguralo da ispunjavaju zahtjeve svoje uloge.

Opštine treba da povećaju svoj broj zaposlenih koji se bave pitanjima upravljanja otpadom. Orijentacije radi, za jedan dobro funkcionišući sistem može biti potrebno oko 3-4 stalno zaposlena po opštini.

Trošak povećanja po 3,5 stalno zaposlena radnika po opštini (sa sadašnjeg pretpostavljenog stanja od 1 stalno zaposlene osobe) i zapošljavanje 1 dodatnog stalno zaposlenog po opštini koji će pomagati sa edukacijom i sprovođenjem propisa prilikom prelaska na propisno zbrinjavanje otpada, se procjenjuje na 0,5€ miliona godišnje.

Pogledati dodatak A.2.3.2 za prikaz ovog kadrovskog resursa po razredima i ulogama.

162


Zaposlenima u ministarstvu bi koristilo unapređenje kompetencija u smislu implementacije ključnih mjera, te u odnosu na nabavke u mjeri u kojoj to utiče na njihove aktivnosti (recimo, u odnosu na opasni otpad i kao podrška opštinama za osmišljavanje i nabavku njihovih usluga i postrojenja). Treba izraditi program aktivnosti osposobljavanja usmjerenih na ove oblasti.

Osmišljavanje uloge osposobljavanja i koordinacija i realizacija obuka unutar ministarstva procjenjuje se na 50.000€ u inicijalnom vidu i što se tiče eksterne obuka, a kao 21.000€ godišnje kao redovna aktivnost

Treba izraditi program obuke i podrške za opštine sa ciljem unapređenja kompetencija zaposlenih u opštinama.

Budžet per capita sličan onom koji ima tijelo WRAP u UK obezbijedio bi 215.000€ da se pokrije niz aktivnosti, uključujući i:

Obuku zaposlenih na opštinskom i regionalnom nivou u pogledu sakupljanja, nabavki i tržišta za reciklažu, zajedno sa razvojem potrebnih kadrovskih resursa;

Program finansirane podrške opštinama za razvoj i unapređenje reciklaže; i

Element aktivnosti na terenu da se razvija zajednica praktičara.

Ministarstvo treba da inicira program angažovanja sa svim opštinama koji ima za cilj izgradnju duha saradnje u rješavanju izazova koje postavlja sprovođenje pravne tekovine EU.

Ovaj program je uglavnom troškovno neutralan, jer bi ga uglavnom trebalo sprovoditi tokom razrade strategija i planova u okviru svog redovnog posla. Međutim, preporučuje se da jedan zvaničnik uz podršku jednog državnog službenika koordinira i vodi pozitivan dijalog sa regionima i opštinama. Uključujući zarade zaposlenih i troškove puta i mjesta održavanja redovnih sastanaka sa opštinama, to se procjenjuje na oko 37.000 €.

Podaci

Realizovati sveobuhvatnu šemu za prikupljanje podataka i monitoring na osnovu elektronskog praćenja i dostavljanja podataka od generatora, preko sakupljača, pa sve do naknadnih rukovalaca otpadom. Osim toga, a) osigurati da se podaci prikupljaju u odnosu na ono što se zahtijeva (kako je prethodno navedeno) i b) osigurati da opštine i izvršioci u oblasti upravljanja otpadom budu obučeni za njihovo korišćenje i da dostavljaju podatke na predviđeni način.

Izrada IT sistema procjenjuje se na 1,4 do 4 miliona €, a održavanje na 200.000€ godišnje.

Pretpostavlja se da će biti potreban tim od 5 stalno zaposlenih da bi upravljao sistemom i obrađivao podatke, te promovisao sistem i pružao podršku opštinama, sa 44.000€ godišnje. Obezbjeđivanje odgovarajuće obuke opštinama i izvršiocima koštalo bi otprilike 12.000€. Može da bude i ušteda u odnosu na postojeći pristup prikupljanju podataka. Mogu postojati dodatni troškovi po preduzeća u prelaznom periodu, ali bi troškovi trebalo da budu niži nego što bi im trebalo bez elektronskog praćenja.

Ciljne vrijednosti i hijerarhija otpada

163


Prenošenje nacionalnih ciljnih vrijednosti na opštinski (ili region gdje više od jednog regiona sarađuje u svrhu planiranja).

Troškovi za ovo, u odnosu na komunalni otpad, obuhvaćeni su odjeljkom 18.1

Izraditi na nacionalnom nivou materijale za kampanju za informisanje i podizanje nivoa svijesti. To treba da obezbijedi osnovu za marketinški materijal na lokalnom nivou.

Nije poznato trenutno izdvajanje za materijale za kampanju i javne poruke: međutim, preporučuje se da se to poveća na najmanje 1,5€ po domaćinstvu, odnosno ukupno 290.000€ godišnje.

Uvesti poreze na proizvode za jednokratnu upotrebu, a prihode koristiti kao podršku unapređenju upravljanja otpadom u Crnoj Gori. Dažbina za plastične kese već postoji, ali se ne ubire na tački prodaje potrošačima i relativno je niskog nivoa.

Uvođenje poreza na plastične kese i proizvode za jednokratnu upotrebu ima potencijal da generiše prihode kako bi se pomoglo u finansiranju unapređenja sistema upravljanja otpadom. Ilustracije radi, namet od 0,03€ na plastične kese za jednokratnu upotrebu procjenjuje se da bi koštao 0,2 miliona € za implementaciju i 0,1€ milion godišnje za administriranje i sprovođenje, ali ima potencijal ubiranja do 1,2 miliona € u godišnjim prihodima, uz značajno smanjenje upotrebe i pripadajuće troškove čišćenja i štete po životnu sredinu.


Crna Gora treba da sprovede mjere kako bi osigurala da se ubuduće ostvare ciljne vrijednosti postavljene za odgovornost proizvođača. Ove mjere treba da poštuju principe predložene u članu 8a Okvirne direktive o otpadu.

Ako se odgovornost proizvođača sprovodi u skladu sa predloženim članom 8a, onda slijedi da bi troškovi bili nametnuti proizvođačima i uvoznicima. Teško je u potpunosti procijeniti ukupne troškove po proizvođače i uvoznike, ali bi se moglo očekivati da bude reda veličina 10-15€ po domaćinstvu ili1,9 do 2,9 miliona € na srednji do dugog roka.

164

19.0 Finansiranje usluga upravljanja

otpadom

Mapa puta uključuje mjere kojima se želi osigurati da opštine i organizacije koje upravljaju drugim tokovima otpada mogu da vrše puni povraćaj troškova upravljanja otpadom. Puni povraćaj troškova je presudan kako bi se osiguralo da sistem bude samofinansirajući i održiv na duži rok.

U načelu, ako sistem ima prave podsticaje i ako akteri imaju povjerenje da će biti plaćeni za usluge koje pružaju, onda će vjerovatno biti prostora za preduzetničko ulaganje u ovaj sektor. Osim toga, vlade i lokalne samouprave možda mogu da pozajmljuju na tržištima kapitala kako bi podržale nove investicije ako su dovoljno kreditno sposobne. Sa druge strane, na raspolaganju stoje razni izvori finansiranja ako je ograničen pristup finansiranju. To može biti korisno da se osigura da se mogu sprovoditi unapređenja i razvijati osnovna infrastruktura.

Cilj ovog odjeljka jeste da opiše raspoložive izvore finansiranja, ponudi neke primjere organizacija koje finansiraju projekte vezane za otpad u Zapadnom Balkanu, kao i neke izazove u obezbjeđivanju sredstava. Nalazi predstavljeni u ovom odjeljku zasnovani su na pregledu literature, razgovorima sa nizom međunarodnih finansijskih institucija i tijelima za obezbjeđivanje finansiranja u Zapadnom Balkanu, te na iskustvima projektnog tima.65

19.1 Vrste finansiranja

Može se povući razlika između načina na koji se finansiraju dugoročni infrastrukturni projekti i kako se finansiraju tekući troškovi poslovanja i održavanja. Osnovne vrste finansiranja za dugoročnu infrastrukturu uključuju sledeće:

1) Državni budžet – projekti se mogu finansirati (ili sufinansirati) direktno iz budžeta centralne ili lokalnih vlada.

2) Zajmovi – obezbjeđuju ih komercijalne banke, bilateralne (npr. KfW) i/ili multilateralne razvojne finansijske institucije (npr. EBRD). Zajmovi mogu biti u različitim vidovima, a razvojni zajam se prilagođava konkretno prirodi datog projekta, karakteristikama zajmoprimca i odnosnoj zemlji. Razvojni zajmovi mogu biti u formi 'mekih' ili 'čvrstih' / komercijalnih zajmova:

Meki zajmovi – to su zajmovi koji se nude po kamatnim stopama koje su ispod preovlađujućih tržišnih stopa i često se kombinuju sa drugim podsticajima kako što je bespovratna pomoć ili subvencije. Uslovi otplate

65 Projektni tim je kontaktirao sledeće organizacije radi intervjua i razgovarao sa nizom službenika stacioniranih na Zapadnom Balkanu: Evropska banka za obnovu i razvoj (EBRD), Instrument za predpristupnu pomoć (IPA), Evropska investiciona banka (EIB), KfW, Fond za pomoć malim preduzećima, Instrument Evropske komisije za tehničku pomoć i informacije (TAIEX) i Svjetska banka.

165

mogu biti fleksibilniji, recimo, može se odobriti grejs period prije početka otplate zajma, a vremenski period otplate zajma može biti duži nego što je to slučaj kod komercijalnih zajmova.

Komercijalni zajmovi – to su zajmovi koji odražavaju trenutne kamatne stope na tržištu. Kamatne stope mogu biti fiksne ili promjenljive kamatne stope sa gornjom granicom. Uslovi otplate su obično strožiji nego kod mekih zajmova.

3) Garancije – obezbjeđuju ih bilateralne i/ili multilateralne finansijske institucije. Garancija u suštini podrazumijeva da garant preuzima finansijske obaveze organizacije ako ih iz bilo kog razloga ne bude mogla ispunjavati. Garancije mogu biti za „sve rizike“ ili za „djelimični rizik“, zavisno od obima odgovornosti koju preuzima garant.

4) Bespovratna pomoć – nenovčano finansiranje za koje nije potrebna otplata. Grantove obezbjeđuje centralna vlada regionalnim ili lokalnim tijelima, kao i nacionalne donatorske agencije (npr. JICA, GIZ, USAID, SIDA), međunarodne organizacije (npr. EuropeAid, EU) i u manjoj mjeri, međunarodne finansijske institucije (neke MFI nude grantove kao dio zajma da pomognu da se osigura uspostavljanje neophodnih struktura da bi obezbijedile otplatu zajma).

5) Javno finansiranje akcijskim kapitalom – EBRD, na primjer, može uzeti vlasnički ulog u rasponu od 2 miliona € do 100 miliona € u industriji, infrastrukturi i finansijskom sektoru ako se očekuje odgovarajući povrat na tu investiciju. MFI obično uzimaju samo manjinski udio i imaju jasnu izlaznu strategiju.

6) Privatno finansiranje akcijskim kapitalom – kao i prethodno, ali u ovom slučaju finansiranje akcijskim kapitalom obezbjeđuje privatni sektor koji tipično ulaže na kraći vremenski period i sa jasnom izlaznom strategijom koja omogućava stopu povraćaja na investiciju srazmjernu riziku (i ciljevima investitora).

7) Programi proširene odgovornosti proizvođača – kako je prethodno naznačeno, u okviru takvih programa, od proizvođača koji plasiraju proizvode na tržište se zahtijeva da finansiraju upravljanje njihovim proizvodima po isteku njihovog korisnog životnog vijeka (npr. sakupljanja otpada i troškovi tretmana/odlaganja). Sredstva proizvođača se mogu koristiti, direktno ili indirektno, za ulaganje u unapređenje upravljanja otpadom kako bi se ostvarile postavljene ciljne vrijednosti za recikliranje. To može biti ključni (ako ne, jedini zahtijevani) izvor finansiranja koji se koristi da se pokriju troškovi infrastrukture za sakupljanje i tretman niza tokova otpada (npr. ambalaža, baterije i akumulatori, električni i elektronski uređaji i otpadna vozila).

Gore pomenuti izvori finansiranja mogu se, u razumnim granicama (i u okviru pravila koje postavi finansijer), koristiti na razne načine. Nisu uzajamno isključivi i ponekad se kombinuju u vidu objedinjavanja ili su-finansiranja. Jedan finansijer može da kombinuje nekoliko mehanizama finansiranja ili da omogući su-finansiranje sa strane drugih institucija. Uloga vodećeg finansijera može biti da mobiliše domaći i strani kapital i uvede zajmoprimca na međunarodno tržište duga kako bi se maksimiziralo finansiranje i stvorile odgovarajuće strukture za finansiranje. MFI često samo finansiraju projekte gdje je njihovo uključivanje presudno za otvaranje drugih izvora finansiranja, a ne situacija gdje jednostavno zamjenjuju privatne finansije. To je važno konstatovati jer za mnoge

166

investicije vladama (i lokalnim vlastima) se može savjetovati da se same zadužuju (posebno ako bi trošak zaduživanja mogao biti niži) ili da uspostave aranžmane javno-privatnih partnerstava gdje se traže ponuđači da sami obezbijede finansiranje. Drugim riječima, 'donatorska ruta', u kojoj vlade traže finansiranje za projekte iz raznih izvora da direktno finansiraju projekat je samo jedna od niza mogućih opcija za vlade. I zaista, kako se sistem razvija, i kako se realizacija i sprovođenje propisa poboljšavaju u zemljama koje se razmatraju, tako će i finansijeri vjerovatnije biti stanovišta da su tokovi prihoda sigurniji, tako da projekti koji u osnovi podrazumijevaju zaduživanje postaju prihvatljiviji za banke.

19.2 Izvori finansiranja

Tabela 19-1 daje nekoliko primjera MFI i izvora finansiranja koji su trenutno aktivni na Zapadnom Balkanu i za koje se zna da finansiraju projekte vezane za otpad i pripadajuće aktivnosti. Namjera je ukazati na razne izvore finansiranja i utvrditi neke od osnovnih zahtjeva u smislu obezbjeđivanja finansiranja od strane ovih institucija. Postoje razne razvojne banke, donatorske agencije, privatni investitori i MFI koji posluju na Zapadnom Balkanu i ovo što slijedi nije iscrpna lista. Na primjer, Nordijska investiciona banka ovdje nije uključena, mada može, kao njemačka razvojna banka KfW takođe da finansira projekte vezane za otpad (koliko je projektni tim upoznat, Nordijska investiciona banka je finansirala jedan telekomunikacioni projekat u Srbiji). Sve organizacije navedene u Tabela 19-1 su aktivne u svih šest zemalja koje su obuhvaćene ovom studijom. Većina njih ima službenike stacionirane u regionu koji se mogu lako kontaktirati radi daljih informacija i detalja o uslugama koje nude.

Organizacije navedene u Tabela 19-1 su ulagale u niz projekata od kojih su se mnogi, s obzirom na veliku prisutnost nelegalnih odlagališta i nesanitarnih deponija, fokusirali na izgradnju sanitarnih deponija usaglašenih sa standardima EU, kao i zatvaranje starih. Međutim, bilo je ulaganja i u projekte vezane za recikliranje. EBRD, na primjer, je obezbijedila 2 miliona € finansiranja akcijskim kapitalom kao podršku najvećem albanskom proizvođaču korugovanog kartona i ambalaže. Sredstva su iskorištena kao podrška novoj proizvodnoj liniji za reciklirani papir i uspostavljanje mreže za recikliranje papira širom Albanije. Ta sredstva su pomogla da kompanija smanji troškove smanjenjem oslanjanja na uvoz papira za svoj proizvodni proces. MFI su takođe ulagale i u niz opštinskih projekata gdje su finansirale infrastrukturu za sakupljanje otpada, kao što su vozila i pretovarne stanice.

Ud dodatku A.3.0 se sumira, za svaku od zemalja obuhvaćenih ovom studijom, broj relevantnih projekata koje je finansirala neka od organizacija navedenih u Tabela 19-1. Nije namjera da damo iscrpnu listu projekata, već jednostavno da damo pregled vrste projekata koji su finansirani na Zapadnom Balkanu.

167

Tabela 19-1: Primjeri opcija finansiranja dostupnih na Zapadnom Balkanu

Naziv fonda Vrsta finansiranja

Finansijeri Opšti opis Ukupni budžet Grant Zajam

Evropska banka za obnovu i razvoj (EBRD) EU

EBRD nudi finansijske proizvode prilagođene svakom klijentu. Potencijalni klijenti moraju da pokažu da njihov predloženi projekat ili biznis zadovoljava minimalne zahtjeve da bi se kvalifikovali za uključivanje EBRD. EBRD pokriva niz sektora uključujući opštinsku infrastrukturu i električnu energiju i energiju.

Ukupni budžet za Zapadni Balkan 883 miliona € 2015. godine (1,003 miliona € 2014. godine).

Evropska investiciona banka (EIB) Tržišta kapitala

Najveći multilateralni zajmodavac i povjerilac po obimu u EU, obezbjeđuju finansije i ekspertsku podršku za zdrave i održive investicione projekte koji doprinose unapređenju ciljeva javnih politika EU.

EIB podržava 'projekte koji daju značajan doprinos rastu i zaposlenosti u Evropi'. Aktivnosti su fokusirane na četiri prioritetne oblasti, uključujući životnu sredinu i klimu i infrastrukturu.

EIB je potpisala zajmove vrijedne 381 milion € 2014. godine i izvršila isplate 452 miliona €. Pogledati Slika 19-1 u nastavku za investicije u periodu od 2010. do 2014. godine.

Instrument za predpristupnu pomoć (IPA)

EU

Finansiranje pod jedinstvenim okvirom obezbjeđuje se kroz pet „komponenti“. Jedna je regionalni razvoj – pružanje podrške saobraćaju, infrastrukturi životne sredine i unapređenju konkurentnosti i smanjenju regionalnih

IPA II 11,7 milijardi € za period od 2014-2020. godine. Sadašnji korisnici uključuju: Albaniju, Bosnu i Hercegovinu, Bivšu

168



razlika. Za razliku od nekih drugih MFI navedenih u ovoj tabeli, IPA obezbjeđuje obimne grantove za tehničku pomoć.

Jugoslovensku Republiku Makedoniju, Kosovo, Crnu Goru, Srbiju i Tursku.

KfW razvojna banka Tržišta kapitala, njemačka savezna vlada

KfW je njemačka razvojna banka. Obezbjeđuje finansije vladama, javnim preduzećima i MSP. To radi putem promotivnih zajmova, mekih zajmova i grantova.

Razvojna banka KfW je 2013 . godine imala ukupan budžet od 1,8 milijardi € i ukupno opredijeljeno 5,3 milijarde €. Od toga, budžetska sredstva koja pokrivaju Evropu i Kavkaz iznose 83 miliona € (5%), sa ukupno opredijeljenih 721 miliona € (14%).

Japanska agencija za međunarodnu saradnju (JICA)

Japanska Vlada i investitori

JICA ima za cilj da doprinese promovisanju međunarodne saradnje kao i zdravom razvoju japanske i globalne ekonomije pružanjem podrške društveno-ekonomskom razvoju, oporavku ili ekonomskoj stabilnosti regiona u razvoju.

Ukupni globalni budžet od 7 biliona 877 milijardi jena (15,5 milijardi €) za 2014. fiskalnu godinu.66

66 Konverzija valute urađena na www.xe.com 9. juna 2016. godine, SEK 1 = €0.108029.

http://www.xe.com/

169



Švedska agencija za međunarodnu razvojnu saradnju (SIDA)

Švedska vlada

SIDA-ina strategija za period 2014 – 2020. godina za Zapadni Balkan zasnovana je na tri osnovne oblasti: 1. unapređenje ekonomske integracije sa EU i razvoj tržišne ekonomije; 2. jačanje demokratije, veće poštovanje ljudskih prava i jača vladavina prava; i 3. bolja životna sredina, smanjenje klimatskog uticaja i veća otpornost na uticaje životne sredine i klimatske promjene. Kao razvojna agencija, SIDA je finansirala niz projekata fokusiranih na tehničku pomoć, a ne samo na kapitalno intenzivne projekte.

Opredijeljena sredstva SIDA za Zapadni Balkan iznosila su 470 miliona SEK (50,8 miliona €) 67 2013. godine.

Instrument za razmjenu tehničke pomoći i informacija (TAIEX)

Evropska komisija / države članice EU

TAIEX podržava javne uprave u odnosu na aproksimaciju, primjenu i sprovođenje propisa EU kao i omogućavanje razmjene najboljih praksi iz EU. Uglavnom je zasnovana na potrebama i nudi primjerena i prilagođena stručna znanja za rješavanje pitanja sa kratkim najavnim rokom i to na tri načina: putem radionica, ekspertskih misija i studijskih posjeta.

38,5 miliona € 2006-2013. godina (širom EU)

67 Konverzija valute urađena na www.xe.com 9. juna 2016. godine, SEK 1 = €0.108029.

http://www.xe.com/

170



Investicioni okvir za Zapadni Balkan (WBIF)

Evropska komisija (EK); Razvojna banja Savjeta Evrope (CEB); Evropska banka za obnovu i razvoj (EBRD); Evropska investiciona banka (EIB); KfW; Svjetska banka (WB)

Obezbjeđuje zajednički bespovratni fond za prioritetne investicije na Zapadnom Balkanu, Cilj je pojednostaviti pristup kreditima objedinjavanjem i koordinacijom različitih izvora finansiranja i tehničke pomoći, sa fokusom na infrastrukturne sektore, uključujući i upravljanje čvrstim otpadom.

335,4 miliona € u grantovima sa (indikativnih) 7,1 milijarde € u zajmovima 2008-2014. godina.

Grupacija Svjetske banke

Grupacija Svjetske banke sastoji se od pet organizacija: Međunarodna banka za obnovu i razvoj (IBRD); Međunarodna razvojna asocijacija (IDA); Međunarodna finansijska korporacija (IFC); Multilateralna agencija za garanciju investicija (MIGA); i Međunarodni centar za rješavanje investicionih sporova (ICSID).

Finansijska i tehnička pomoć za zemlje u razvoju širom svijeta. Obezbjeđuju kredite sa niskim kamatnim stopama, kredite od nula do niskih kamatnih stopa i bespovratna sredstva za zemlje u razvoju. Njima se podržava širok dijapazon investicija u oblastima kao što su prosvjeta, zdravstvo, javna uprava, infrastruktura, razvoj finansijskog i privatnog sektora, poljoprivreda i upravljanje životnom sredinom i prirodnim resursima. Neki projekti se su-finansiraju sa vladama, drugim multilateralnim institucijama, komercijalnim bankama, agencijama za podršku izvoza i investitorima iz privatnog sektora. Takođe obezbjeđuju ili omogućavaju finansiranje putem trust fond partnerstava sa bilateralnim i multilateralnim donatorima.

42,5 milijarde US$ 2015. godine (budžet za čitav svijet)

171

Po podacima, EIB je najveći međunarodni finansijer na Zapadnom Balkanu i posluje u regionu od sredine 70-tih godina prošlog vijeka. Tokom proteklih deset godina, banka je finansirala projekte sa ukupno 6,8 milijardi € i sada blisko sarađuje sa Investicionim okvirom za Zapadni Balkan (WBIF).68 Vrijednost potpisanih zajmova i isplata koje je EIB sprovela u periodu od 2010. do 2014. godine prikazan je na Slika 19-1.

Slika 19-1: Zajmovi potpisani i realizovani na Zapadnom Balkanu od 2010. do 2014. godine (mil €)

Izvor: Evropska investiciona banka (2015) EIB na Zapadnom Balkanu, februar 2015., www.eib.org/attachments/country/factsheet_western_balkans_2014_en.pdf

19.3 Kriterijumi za finansiranje

Nekoliko MFI je definisalo minimalne pragove za iznose zajmova. Minimalni iznos za zajam od strane EBRD-a, recimo, po navodima je 5 miliona €, mada taj prag može biti niži u nekim zemljama.69 U razgovoru sa službenicima MFI stacioniranim na Zapadnom Balkanu saznajemo da postoji fleksibilnost što se tiče minimalne vrijednosti zajma i da se oni prilagođavaju konkretnom kontekstu u svakoj od zemalja. Niz projekata finansira višestruke opštinske usluge koje, ako se kombinuju sa uslugama upravljanja otpadom,

68 Evropska investiciona banka (2015) EIB na Zapadnom Balkanu, februar 2015., www.eib.org/attachments/country/factsheet_western_balkans_2014_en.pdf

69 Evropska banka za rekonstrukciju i razvoj (2013) Vodič za finansiranje od strane EBRD, septembar 2013., www.ebrd.com/downloads/research/factsheets/guidetofinancing.pdf

2010 2011 2012 2013 2014

potpisani zajmovi €914 €1,034 €671 €656 €381

isplate €585 €859 €839 €719 €452

€0

€200

€400

€600

€800

€1,000

€1,200

mil

€

http://www.eib.org/attachments/country/factsheet_western_balkans_2014_en.pdf

http://www.eib.org/attachments/country/factsheet_western_balkans_2014_en.pdf

http://www.ebrd.com/downloads/research/factsheets/guidetofinancing.pdf

172

mogu da pomognu da se poveća ukupna veličina inače manjih projekata. Isto tako, mnogi projekti obuhvataju dvije ili više opština ili regiona radi povećanja investicije.

Svaki projekat upravljanja otpadom koji traži međunarodno finansiranje moraće da pokaže ispunjenost nekoliko kriterijuma kako bi bili kvalifikovani za podršku i pružali zajmodavcu povjerenje u njihovu investiciju. Konkretni kriterijumi mogu da variraju od jedne do druge institucije, ali osnovni elementi su kako slijedi:

Zajam mora biti iznad određenog minimalnog praga;

Projekat mora ići u korist lokalne ekonomije;

Projekat mora zadovoljiti nacionalne bankarske i standarde životne sredine, a često i strožije standarde (kao što su standardi EU). Projekat mora biti u stanju da dobije neophodne saglasnosti i dozvole;

Sponzor projekta mora pokazati da je urađen pregled tržišta, uključujući analizu trenutnog stanja;

Treba razraditi planove realizacije, uključujući detalje potrebne tehničke pomoći, ako je potrebna;

Moraju se utvrditi dodatni izvori finansiranja;

Puno troškovno računovodstvo. Treba u potpunosti procijeniti kapitalne i tekuće rashode tokom trajanja projekta. Posebno treba jasno definisati tekuće rashode i razdvojiti ih od drugih usluga, posebno kada se obezbjeđuje uz druge opštinske usluge, kao što su voda i struja; i

Pun povraćaj troškova: zajmodavac će zahtijevati garancije da su operativni troškovi održivi, a time i da će zajmoprimac ispoštovati uslove otplate.

Dodatni aspekti koje treba razmotriti kod uzimanja bilo kog zajma su:

Valuta zajma;

Uključeni kreditni rizik i ko će snositi rizik;

Vrstu obezbjeđenja kredita, odnosno da li se obezbjeđuje imovinom, akcijama ili vlasničkim kapitalom (mnoge MFI mogu uzeti vlasnički udio, ali često osmišljavaju izlaznu strategiju koja će se sprovesti nakon određenog vremenskog perioda); i

Dužina zajma – koja može ići od jedne pa do 25 ili 30 godina (ili više).

19.4 Izazovi za finansiranje infrastrukture otpada

Zemlje Zapadnog Balkana se suočavaju sa nizom izazova u pristupu finansiranju za unapređenje upravljanja otpadom. Navodno je dovoljno sredstava raspoloživo za investiranje u ovom regionu, ali glavni ograničavajući faktor je nedostatak održivih projekata, odnosno projekata koji mogu da daju razuman nivo garancija da se zajam može otplatiti u datom roku.

Neki od ključnih izazova ustanovljenih kroz pregled literature i u razgovoru sa predstavnicima MFI sumarno su prikazani u nastavku:

Nepostojanje punog troškovnog računovodstva (FCA) – izazov u mnogim zemljama Zapadnog Balkana je to što mnogi regioni/opštine nemaju jasnu

173

ideju o tome koliko trenutno koštaju usluge sakupljanja i tretmana/odlaganja otpada (npr. zato što su objedinjeni sa drugim uslugama, kao što su vodosnabdijevanje i kanalizacija). U mnogim slučajevima još je manje jasno kakve buduće investicije će biti potrebne kako bi se osiguralo da njihova infrastruktura za sakupljanje i tretman može da ostvari neophodni nivo učinaka kako bi se ostvarile ciljne vrijednosti EU za recikliranje. Puno troškovno računovodstvo je presudno kako bi se razumio iznos čiji povraćaj treba vršiti da bi se efektivno pružale sadašnje usluge i ulagalo u buduća unapređenja/izgradnju. Puno troškovno računovodstvo je sistematski pristup utvrđivanju, izračunavanju i izvještavanju o stvarnim troškovima upravljanja komunalnim otpadom. Takođe uzima u obzir prošle i buduće rashode, troškove usluga nadzora i podrške i operativne troškove. Puno troškovno računovodstvo pomaže u donošenju boljih odluka o lokalnom upravljanju otpadom kako bi se povećala efikasnost usluga i bolje planirala budućnost. Takođe može da pomogne u prikupljanju detaljnih informacija o troškovima koje se moraju dostavljati javnosti kada se povećavaju stope da bi se radio povraćaj punih troškova, sa ciljem da to povećanje bude prihvatljivo domaćinstvima. Detaljne informacije o troškovima su potrebne i ako lokalne uprave podnesu zahtjev za odobravanje zajma kod neke finansijske institucije.

Nepostojanje mehanizama za povraćaj troškova – za uspješno upravljanje otpadom potrebno je, između ostalih stvari, dovoljno održive infrastrukture za sakupljanje, transfer, tretman i odlaganje otpada. Kako bi sistemi za upravljanje otpadom istinski bili održivi, presudno je da vlada, regioni i opštine mogu da osiguraju ostvarenje prihoda neophodnih da podrže dati finansijski model. To je presudno kako bi se osiguralo da se mogu praviti neophodna ulaganja u infrastrukturu za sakupljanje/tretman i u zaštitu životne sredine (npr. sanacija smetlišta i kontrola nelegalnih aktivnosti). I zaista, ovo je centralna komponenta svakog sistema za upravljanje otpadom čija važnost se ne smije potcijeniti. Osim kada su dostupni grantovi, puni povraćaj troškova usluga komunalnog otpada je pitanje kome treba posvetiti hitnu pažnju.

Osiguravanje da su ulaganja održiva i da daju odgovarajući nivo povraćaja – to je blisko povezano sa prethodnim i iskustva u ovoj oblasti su šarolika na Zapadnom Balkanu. Postoji niz primjera ulaganja u projekte koji nisu uspjeli da razviju održiv tok prihoda na srednji do dugog roka. To obuhvata sposobnost bilo kog projekta da otplaćuje zajmove. Od suštinske je važnosti imati uspostavljene mehanizme kako bi se osiguralo da je povraćaj finansijerima putem duga i ulaganja u akcijski kapital podržan tokovima prihoda od, recimo, korisničkih naknada, prodaje materijala, prodaje energije, itd. Neka od sredstava odobrenih zemljama uključuju grejs period prije nego što se počne sa otplatom. To omogućava vrijeme tokom koga postrojenje može postati operativno i/ili uspostavljanje odgovarajućih mehanizama za povraćaj troškova.

174

Nizak nivo znanja o MFI i donatorima – nepoznavanje dostupnih opcija finansiranja znači potencijalno propuštanje prilika za obezbjeđivanje eksternog ulaganja.

Utvrđivanje odgovarajućih projekata i ograničeno iskustvo u pripremi predloga projekata za MFI – usljed ograničenih resursa i nedostatka vještina, predstavlja pravi izazov naći prave ljude sa odgovarajućim vještinama da utvrde odgovarajuće projekte i preduzmu neophodne pripremne radnje.

Neizvjesno vlasništvo nad projektima – nejasna podjela odgovornosti između različitih sektora/agencija vlade i ad hoc odlučivanje mogu dovesti do neizvjesnog vlasništva nad projektima i nedovoljnu uključenost relevantnih subjekata. Na primjer, opštine često nemaju kapacitet da rade studije izvodljivosti i da sprovedu projekat od početka do pune realizacije. Zbog toga se mogu osloniti na nacionalnu vladu da sprovodi ove aktivnosti ili da u njima pomaže, što može dovesti do sukoba i izazova u smislu koordinacije i vlasništva nad projektima. Time može postati još veći izazov obezbjeđivanje neophodne političke podrške sa strane opštinskih vlasti.

Institucionalna pitanja – ona mogu postavljati dodatne izazove za projekte upravljanja čvrstim otpadom. Na primjer, eksproprijacija zemljišta može biti spor proces koji se može negativno odraziti na blagovremenu pripremu/realizaciju projekta.

Tehničke i jezičke vještine – ograničenja u ovoj oblasti mogu otežati vođenje projekta kroz njegove razne faze, od pripreme preko realizacije i konačno u operativnoj fazi.

Osigurati da se projektom može odgovarajuće upravljati na duži rok – problem kod niza MFI jeste da oni ulažu u novu infrastrukturu, ali često ne posvećuju dovoljno pažnje dugoročnom upravljanju i održavanju postrojenja koja finansiraju. U načelu, investitori bi trebalo da osiguraju da novoizgrađena postrojenja ostanu održiva i ne zapadnu u stanje zapuštenosti tek nekoliko godina nakon završetka. To je ponekad uzrokovano neodgovarajućim strukturisanjem projekata, pogotovo kada se kapaciteti prenose na lokalne operatere sa nedovoljnim znanjima da njima posluju. Izgradi-posjeduj-prenesi (BOT) strukture često dovode do toga da izvođači izgrade neodgovarajuća postrojenja (posebno ako ne postoje ugovorni podsticaji koji se odnose na učinak).

Ograničeni 'fiskalni prostor' – Drugi problem se čini da je kapacitet zemalja Zapadnog Balkana da apsorbuju zaduživanje do nivoa potrebe. Ako je kapacitet za izradu i pripremu projekata ograničen, i tok finansija će biti ograničen. Ponekad je potrebno mnogo vremena za pripremu projekata. U takvim situacijama se (implicitno ili eksplicitno) određuju prioriteti u smislu odlučivanja kako će se ulaganja rasporediti po različitim sektorima (npr. saobraćaj, energija, obrazovanje, životna sredina i slično). Prema Evropskoj komisiji, “ulaganja u ovom regionu su značajno ograničena usljed kapaciteta za zaduživanjem ili 'fiskalnog prostora'.“ Razmatrajući učinak Investicionog okvira za Zapadni Balkan, preporučeno je da se:

175

“…rast može efektivno stimulisati revidiranjem koncepta fiskalnog prostora. Evropska komisija treba da inicira olakšani dijalog o javnim politikama sa zemljama ZB [Zapadnog Balkana] i međunarodnim finansijskim i monetarnim institucijama, kao i bilateralnim donatorima, kako bi se povećao prostor za ulaganja (kapacitet za zaduživanje) koja su izuzetno potrebna i ekonomski održiva.” 70

Očito je da postoji program ulaganja koja treba sprovesti u izgradnju novih deponija, unapređenje postojećih gdje je unapređenje moguće, te zatvaranje i sanaciju preostalih (što je ključni uslov da bi novije lokacije mogle da povrate svoje pune troškove). Zemlje regiona imaju i krupne probleme sa opasnim otpadom, kao i sa ekološkim crnim tačkama vezanim za prošle (u nekim slučajevima i sadašnje) industrijske aktivnosti.

Osim tih ulaganja, jedan od izazova sa kojima se suočavaju oni koji žele da podrže projekte u zemljama Zapadnog Balkana, kao i same zemlje, jeste da ako će da značajno povećaju stopu recikliranja i približavaju se standardima EU, moraće da intenziviraju napore u odnosu na odvojeno sakupljanje otpada. To važi ne samo na materijale koji su već naglašeni u postojećoj Okvirnoj direktivi o otpadu, već, s obzirom na ciljne vrijednosti predložene u revidiranoj direktivi, i odredbe člana 22 u odnosu na odvojeno sakupljanje biootpada, onda i na biootpad (na koji obično otpada otprilike 50% komunalnog otpada u regionu).71 Naglasak na promjeni usluga upravljanja otpadom vjerovatno će biti na uslugama sakupljanja, ne na krupnim kapitalnim investicijama.

Mnogi donatori i MFI, uključujući i Evropsku komisiju, imaju malo iskustva sa ulaganjem u projekte koji donose velike stope recikliranja putem odvojenog sakupljanja otpada. Tendencija je više bila da se podržavaju kapitalni projekti putem zajmova (i grantova). Priroda dobro osmišljene usluge sakupljanja otpada je takva da gro troškova nisu takvi za koje je posebno primjereno finansiranje putem zajmova: to može biti slučaj što se tiče vozila i kontejnera ili kada su potrebna postrojenja za tretman bootpada ili što se tiče centara za sakupljanje komunalnog otpada i kontejnerskih parkova ili depoa / postrojenja za ukrupnjavanje / transfer stanica. To nisu nužno krupne investicije i možda nisu interesantne nekim finansijerima. U svakom slučaju, osima ako se takva oprema ne finansira kroz grantove (nasuprot zajmovima), onda mehanizam za povraćaj troškova i otplatu mora biti jasan, a to mora biti kroz naplatu prihoda od žitelja i privrede. To će potencijalno ići kroz lokalni / nacionalni poreski sistem (a ne da se vrši naplata posebnih korisničkih naknada, što je slučaj danas).

70 Evropska komisija (2015) Evaluacija Investicionog okvira za Zapadni Balkan (WBIF) – Konačni izvještaj evaluacije, decembar 2015, http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/financial_assistance/phare/evaluation/2015/2014_352812_1_final_evaluation_report.pdf 71 Revidirani predlozi Evropski komisije za šest direktiva o otpadu mogu se naći ovdje: Evropska komisija (2016) Strategija cirkularne ekonomije, datum pristupanja: 7. maj 2016. godine, dostupno na: http://ec.europa.eu/environment/circular-economy/index_en.htm

http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/financial_assistance/phare/evaluation/2015/2014_352812_1_final_evaluation_report.pdf

http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/financial_assistance/phare/evaluation/2015/2014_352812_1_final_evaluation_report.pdf


176

U načelu, a pogotovo s obzirom na trenutni način (i slabu efikasnost) povraćaja troškova za komunalni otpad u čitavom regionu, zemlje regiona nisu jasno naznačile opštinama koje su to vjerovatne promjene u neophodnom toku prihoda. Isto tako, opštine će shvatiti da kako bi napravile promjene koje se od njih traže, troškovi upravljanja otpadom će porasti, što podrazumijeva potrebu dobijanja dodatnih prihoda.

19.5 Rezime i zaključci

Postoji niz organizacija koje trenutno ulažu u Zapadni Balkan. U razgovoru sa nizom MFI i fondova EU istaknuta je važnost punog povraćaja troškova kako bi se osiguralo da se mogu otplatiti zajmovi kada se oni stave na raspolaganje i obezbijedila dugoročna održivost projekata.

Istorijski posmatrano, malo je što urađeno da se osigura uspostavljanje mehanizama koji bi osigurali da tekuće upravljanje novoizgrađenim postrojenjima / vođenje usluga ne vodi njihovom brzom propadanju. U tom smislu su navodno naučene određene lekcije, te rigorozan pristup razradi novih projekata i sprovođenje obavezne provjere znači da se zaposleni na lokalnom i regionalnom nivou često muče da pripreme projekte odgovarajućeg standarda. Međutim, i dalje ima pokazatelja finansiranja neprimjereno strukturisanih projekata u ovom regionu.

Sa strane donatora, sadašnji i prošli pristupi naglašavaju niz pitanja:

Bilo bi korisno ako bi donatorska zajednica bolje reagovala na lokalni kontekst i ako bi imala više razumijevanja za potrebe samih zemalja. Veoma mali broj projekata podrazumijevao je da donatori podržavaju opštine u pristupu 'od dna ka vrhu' što se tiče realizacije na terenu (projekti JICA su među boljim primjerima). Međutim, po prirodi svog potencijalnog pokaznog efekta, takvi projekti će vjerovatno biti važni za unapređenje stanja na terenu.

Veliki dio podrške osmišljava se 'od vrha ka dnu', gdje se od nacionalnih ministarstava obično traži da predoče prioritetne projekte. Sa svoje strane, oni to obično rade sa pogledom od vrha ka dnu. Otuda su to obično krupniji projekti, često, mora se reći, veoma neophodni, ali ipak, su to projekti koji nisu uvijek blisko vezani za ono što se može smatrati neophodnim ako se posmatra iz vizure od dna ka vrhu. Na primjer, nije baš očito da bi sortirnice mješovitog otpada mogle biti presudne za ostvarenje stope recikliranja od 65% za komunalni otpad, kako je to predloženo skorašnjim revizijama Okvirne direktive o otpadu.72 Zar ne bi bilo poželjnije koristiti relativno jeftinu radnu snagu u pružanju bolje usluge sakupljanja nego ulagati u (relativno) skup komad opreme? Postoji tendencija da se osmišljava projekat koji odgovara

72 Revidirani predlozi Evropski komisije za šest direktiva o otpadu mogu se naći ovdje: Evropska komisija (2016) Strategija cirkularne ekonomije, datum pristupanja: 7. maj 2016. godine, dostupno na: http://ec.europa.eu/environment/circular-economy/index_en.htm


177

finansijeru, a ne da finansijer orijentiše podršku ka onome što treba da se uradi.

Treba razmotriti i zašto se toliko mnogo kapitalnih projekata osmišljava po principu 'projektuj i izgradi' ili 'projektuj – posluj – prenesi', a da se ne zahtijeva da operater bude više uključen u projekat i izložen kaznama i podsticajima za loš ili izuzetan učinak. Čini se da postoji niz projekata u kojima izvođač nije ispostavio opremu koja će 'odraditi posao' i gdje se oni u suštini oslobađaju odgovornosti ubrzo nakon što su završili izgradnju. S obzirom na nedostatak lokalnih sposobnosti i stručnih znanja, nije uvijek primjereno prenijeti poslovanje postrojenjem na lokalne pružaoce usluga / javna komunalna preduzeća.

I konačno, postoji velika potreba za izgradnjom kapaciteta u narednim godinama. Potrebni su dobro osmišljeni programi obuke, sa urađenim materijalima i posebno prilagođeni konkretnim vrstama kadrova, a ne povremene radionice gdje eksperti predočavaju iskustva iz drugih zemalja koja su možda samo sporadično relevantna za lokalnu situaciju. Jasno je da se takav vid pristupa najbolje podržava grantovima, možda zajedno sa vladama regiona.

Ukratko, bilo bi dobro da donatorska zajednica ispita kako na najbolji način da podrži zemlje ovog regiona svojom finansijskom pomoći. Prethodna iskustva sa zemljama koje su nedavno pristupile nisu posebno dobra, sa prekomjernim ulaganjem u loše definisana postrojenja za tretman rezidualnog otpada kao karakteristikom date podrške. Ako se ne žele ponoviti iste greške, onda radije nego ne podržavati takve projekte dok se ne isplaniraju kvalitetni sistemi za recikliranje, ima više smisla preorijentisati podršku na izgradnju onih sistema koji podržavaju centralni aspekat pravne tekovine EU u oblasti otpada i ići naviše na hijerarhiji otpada i podsticati cirkularnu ekonomiju.

Postoje interesantni načini na koje se mogu predvidjeti takve transformacije: na primjer, jedna nacionalna agencija se može zadužiti za 'upakivanje' projekata (ili izradu jednog predloga spremnog za finansiranje koji se sastoji od dijelova nekoliko projekata) na takav način da budu prihvatljivi potencijalnim sponzorima. Ta nacionalna agencija bi radila:

‘Na gore’, sa finansijerima da se razumiju kriterijumi čije ispunjenje traže kako bi finansirali projekte; i

‘Na dolje’, sa regionima i opštinama, da ih upute što različiti donatori smatraju da se može finansirati.

Očito, ovo je mnogo atraktivnije što se tiče grantova, ne samo kad se uporedi sa određenim vidovima finansiranja putem zajmova, budući da obim potrebnog finansiranja možda pod razumnim uslovima može da se obezbijedi i na druge načine. Međutim, ako nema dovoljno kapitala, onda sve dok opštine prihvataju da će se povećati troškovi usluge, onda mehanizam za efikasno kanalisanje projekata od dna ka vrhu i odatle ka finansijerima može biti posebno toplo pozdravljena opcija.

Potencijal da se finansijska sredstva kanališu u neprimjerene ili loše vođene projekte takođe ukazuje i na opštije pitanje obima do koga se predviđa uključivanje privatnog

178

sektora u upravljanje otpadom u Crnoj Gori ubuduće. Po našem bi mišljenju bila greška da opštine preuzmu na sebe projektovanje postrojenja ili njihovu izgradnju, a u mnogim slučajevima i njihovo poslovanje. Nije jednostavno dobro upravljati postrojenjima za upravljanje otpadom: neke tehnologije su složene po svojoj prirodi, ali čak i ona za koja je tehnologija relativno jednostavna moraju da rješavaju pitanje materijala – otpada – koji je heterogen i težak za rukovanje. U takvim okolnostima je rizično da neiskusnom ili neosposobljenom osoblju bude povjereno da posluju i održavaju postrojenje sa kojim su samo djelimično upoznati.

S obzirom na to, posebnu pažnju treba posvetiti odgovarajućim projektnim strukturama i osigurati da se ne osmišljavaju takvi projekti po kojima izvođači izgrade postrojenje, prenesu ga i jednostavno odu. To je recept za niz promašenih investicija u skupe i bespotrebne projekte širom zemlje. Umjesto toga, projekti treba da uključe mehanizme plaćanja koji su vezani za učinak i koji uzimaju u obzir neophodne ulazne i željene izlazne veličine, po potrebi, vezano za dato postrojenje ili projekat. Na taj način, operateri imaju interes da isporuče dobar kvalitet i da se ostvaruju željeni rezultati.

To, sa svoje strane, znači da potencijalni izvođači treba da budu uvjereni da će zaista biti plaćeni za uslugu za koju su angažovani da je isporuče. Kreditna sposobnost sponzora projekta treba da bude osigurana tokom čitavog životnog vijeka projekta.

179

A.1.0 Učešće relevantnih subjekata

Kao što je navedeno u odjeljku 3.0, u ovom dodatku nalazi se spisak relevantnih subjekata koji su konsultovani u okviru ovog projekta. U Tabela A - 1prikazuje ko je sve konsultovan u vezi liste pitanja utvrđenih u sklopu Nacionalne procjene stanja upravljanja otpadom. Tabela A - 2 sadrži listu učesnika na radionici koja je održana u Podgorici u oktobru 2016. godine.

Tabela A - 1: Relevantni subjekti konsultovani u vezi liste ključnih pitanja

Ime Zvanje Organizacija

Državna uprava

Dragan Asanović Generalni direktor Ministarstvo održivog razvoja i turizma, Crne Gore, Direktorat za upravljanje otpadom i komunalni razvoj

Milena Marković Direkcija za upravljanje otpadom

Igor Jovanović

Snežana Didanović Direkcija za komunalni razvoj

Ervin Spahić Direktor Agencija za zaštitu životne sredine Crne Gore

Ilija Radović Pomoćnik direktora

Lokalna samouprava

Sanja Živković Savjetnica Zajednica Opština Crne Gore

Vera Mirković Opština Nikšić, Sekretarijat za uređenje prostora i zaštitu životne sredine

Dana Krezović Opština Pljevlja

Vule Macanović Opština Pljevlja

Anđa Popović Opština Budva, Sekretarijat za urbanizam I zaštitu životne sredine

Privatni sektor

Zdravko Jeknić Izvršni direktor Cezar Montenegro d.o.o. Nikšić – Reciklažni centar

D.O.O. PROJECT-CONSULTING (PROCON), Podgorica

Nevladine organizacije

180

Ime Zvanje Organizacija

Aleksandar Perović Direktor Ekološki pokret OZON

Nataša Kovačević Izvršna direktorica Green Home Montenegro

Tabela A - 2: Lista učesnika radionice

Ime Pozicija Organizacija

Projektni tim

Dr Dominic Hogg Predsjedavajući Eunomia Research & Consulting

Dr Debbie Fletcher Glavna konsultantkinja Eunomia Research & Consulting

Hara Xirou Viši konsultant Eunomia Research & Consulting

Olivera Miljanić Lokalni ekspert

Marijana Krivokapić Lokalni ekspert Prirodno-matematički fakultet, studijski program biologija

Evropska komisija

Helmut Maurer Evropska komisija– Generalni direktorat za životnu sredinu

Prevodioci

Tanja Luburić Prevodilac

Tamara Jurlina Prevodilac

Državna uprava

Dragan Asanović Generalni direktor Ministarstvo održivog razvoja i turizma, Crne Gore, Direktorat za upravljanje otpadom i komunalni razvoj

Milena Marković Direkcija za upravljanje otpadom

Igor Jovanović

Snežana Didanović Direkcija za komunalni razvoj

Radoman Vukić Agencija za zaštitu životne sredine Crne Gore

Boris Nišavić

181

Ime Pozicija Organizacija

Lokalna uprava

Vera Mirković Opština Nikšić, Sekretarijat za uređenje prostora i zaštitu životne sredine

Dana Krezović Opština Pljevlja

Vule Macanović Opština Pljevlja

Radojka Radulović Opština Cetinje, Sekretarijat za planiranje i uređenje prostora i životnu sredinu

Privatni sektor

Miodrag Milić Predsjednik

Nevladine organizacije

Jelena Marojević Galić Green Home Crna Gora

Vukotić Milorad

182

A.2.0 Pregled modelovanja troškova

U ovom dodatku se predstavlja pristup modelovanju troškova za neke od preporuka iz Mapom puta. Procjene troškova su izrađene samo za one preporuke za koje je to imalo smisla i za koje su bile dostupne informacije koje su omogućavale izradu racionalnih procjena. Uzevši u obzir dostupnost podataka i obim rada, bilo je neophodno formirati određeni broj pojednostavljenih pretpostavki koje su opisane u nastavku. Ovaj dodatak je podijeljen u tri dijela:

Odjeljak A.2.1 sadrži opis pristupa modelovanju troškova za pružanje usluga upravljanja komunalnim otpadom;

Odjeljak A.2.2 sadrži opis pristupa u procjenjivanju troškova sakupljanja komunalnog otpada po domaćinstvu i njihovog kretanja od postojećeg nivoa ka stopi recikliranja od 50%;i

Odjeljak A.2.3 sadrži troškove koji se odnose na određene pojedinačne preporuke iz Mape puta.

A.2.1 Usluge upravljanja komunalnim otpadom (troškovi

kapitalnih investicija)

Ovdje se razmatra modelovanje kapitalnih troškova za buduće investicije u oblasti upravljanja otpadom u zemljama Jugoistočne Evrope koje su obuhvaćene ovom studijom. Model (u daljem tekstu „model kapitalnih troškova”) pruža procjenu nivoa kapitalnih investicija koje bi bile neophodne za poboljšanje standarda sakupljanja i obrade otpada.

A.2.1.1 Metodologija

Cilj ovog modela je da pruži procjenu kapitalnih troškova koji su neophodni za uspostavljanje infrastrukture za sakupljanje i obradu otpada. Ovi troškovi su proračunati za narednih deset godina (do 2026. godine). Pristup modelovanju je opisan u nastavku.

Sakupljanje podataka

Za model su korišćeni podaci koje su dostavili predstavnici pojedinačnih zemlja putem alata za nacionalnu procjenu, kao i podaci iz nacionalnih procjena upravljanja otpadom. Kada je to bilo potrebno, podaci o troškovima i učinku su preuzimani iz postojećih modela tržišnih podataka i internih modela organizacije Eunomia. Kompletni detalji polaznih pretpostavki su predstavljeni u odjeljku A.2.1.2.

Scenariji koji podrazumijevaju visoke i niske troškove

Procjene troškova su izvedene iz modela kao niske ili visoke vrijednosti, čime se ukazuje na mogući opseg kapitalnih investicija neophodnih u datoj zemlji. Visoke i niske vrijednosti su dobijene variranjem vrijednosti određenih ključnih pretpostavki za model, kao što je prikazano u Tabeli A -3.

183

Tabela A - 3: Pretpostavke za scenarije visokih i niskih troškova

Pretpostavka Scenario niskih troškova Scenario visokih troškova

Rast količine otpada 1,5% godišnje 2,5% godišnje

Sistem suvog sakupljanja sa reciklažom

Sortiranje na ulici Kombinovano(obuhvata postrojenja za sortiranje materijala)

Centri za sakupljanje Centri za sakupljanje sa niskim troškovima

Centri za sakupljanje sa visokim troškovima

Stanice za sakupljanje Stanice za sakupljanje sa niskim troškovima

Stanice za sakupljanje sa visokim troškovima

Depoi za otpad / transfer stanice (broj)

Po jedan 50% jedinica zahtijeva dva depoa / transfer stanice

Depoi za otpad / transfer stanice (troškovi)

Depo / transfer stanica sa niskim troškovima

Depo / transfer stanica sa visokim troškovima

MRF postrojenja Nijesu neophodna MRF postrojenja

MRF postrojenja kapaciteta koji omogućava sortiranje 75% generisanih suvih reciklabila

Obrada biootpada Kompostiranje na otvorenom (u redovima)

Anaerobna razgradnja

Napomena: Kompletni detalji ovih pretpostavki su predstavljeni u odjeljku A.2.1.2

Modeli sakupljanja

Model obuhvata sljedeće vrste usluga sakupljanja:

sakupljanje „od vrata do vrata” (za stambene objekte niže spratnosti);

stanice za sakupljanje (iz stanova / stambenih zgrada, pogledati primjer na Slici A - 1); i

centri za sakupljanje / reciklažni centri.

184

Slika A - 1: Primjer stanice za sakupljanje

Kao pretpostavku smo uzeli određeni broj stanova u svakoj zemlji (pogledati odjeljak A.2.1.2) koje opslužuju stanice za sakupljanje. Pretpostavljeno je i to da će usluge sakupljanja po sistemu „od vrata do vrata”, koje obuhvataju zasebno sakupljanje rezidualnog otpada, suvo recikliranje, sakupljanje otpada od hrane i otpada iz vrtova, u narednih deset godina biti dostupne svim domaćinstvima koja ne žive u stanovima.

Na osnovu utvrđene učestalosti sakupljanja, broja obilazaka i površine (pogledati odjeljak A.2.1.2), izračunat je neophodni broj vozila za svaku zemlju. Potom su unesene cijene vozila, kako bi se izračunala ukupna cijena. Troškovi nabavke neophodnih kontejnera / kanti su takođe izračunati na osnovu pretpostavki iz Odjeljka A.2.1.2.

Izračunati su i kapitalni troškovi za izgradnju centara za sakupljanje i stanica za sakupljanje. Uzeto je da se jedan centar za sakupljanje gradi za 200 hiljada domaćinstava. Kada su u pitanju stanice za sakupljanje, pretpostavljeno je da jedna takva stanica bude postavljena za četiri stambene zgrade.

Model izračunava i procijenjene kapitalne troškove za izgradnju depoa za otpad, transfer stanica i MRF postrojenja. Pretpostavke za kapitalne troškove za ovaj i druge tipove infrastrukture za sakupljanje i sortiranje otpada predstavljene su u odjeljku A.2.1.2.

185

Obrada i zbrinjavanje

Modelovanje kapitalnih troškova za postrojenja za obradu i zbrinjavanje otpada podrazumijeva da postrojenja za obradu biootpada preuzimaju 15% ukupnih generisanih količina, a sanitarne deponije preostali rezidualni otpad.

A.2.1.2 Ključna razmatranja i pretpostavke

U ovom poglavlju navedeni su ključni aspekti i pretpostavke koji leže u osnovi modela za sakupljanje i obradu otpada. Određeni broj faktora koji utiču na troškove od značaja za sisteme sakupljanja i obrade otpada generalno, a koji su korišćeni u ovom modelu, su definisani u prethodnom tekstu. Podaci koji su specifični za pojedinačne zemlje, poput broja stanovnika, broja domaćinstava i podataka i pretpostavki o otpadu, predstavljeni su u nastavku. Sve pretpostavke koje se odnose na troškove predstavljene su u realnim cijenama za 2016. godinu.

Pretpostavke koje se odnose na sakupljanje i obradu otpada

Ovdje su predstavljene pretpostavke koje se odnose na sakupljanje u svim zemljama.Veći dio ovih informacija je zasnovan na iskustvima organizacije Eunomia u modelovanju brojnih sistema sakupljanja po principu „od vrata do vrata” u Ujedinjenom Kraljevstvu, kao i drugih vrsta sistema, poput sistema u kojima građani dostavljaju svoj otpad širom Evropske unije.

Svi kapitalni troškovi su zasnovani na podacima o troškovima iz primjera iz Ujedinjenog Kraljevstva. Za vozila i kontejnere primjenjivani su isti troškovi kao u Ujedinjenom Kraljevstvu, jer su cijene ove opreme obično slične u različitim zemljama. Međutim, troškovi za infrastrukturu za sakupljanje i obradu otpada zabilježeni u Ujedinjenom Kraljevstvu su korigovani naniže, tako da odražavaju činjenicu da su komponente kapitalnih troškova koje se odnose na radnu snagu i električnu energiju niže u zemljama Jugoistočne Evrope. Troškovi obrade su uglavnom zasnovani na razlikama u troškovima koje su zabilježene u finansijskom modelovanju iz Studije o opcijama za obradu otpada u Evropi iz 2009. godine.73Specifični iznosi troškova za infrastrukturu za sakupljanje i obradu otpada u Ujedinjenom Kraljevstvu su korigovani naniže i prikazani u Tabeli A - 4.

Tabela A - 4: Razlika u infrastrukturnim troškovima u UK i zemljama Jugoistočne Evrope

Infrastruktura Procjena, u %, koliko su troškova u zemljama

Jugoistočne Evrope niži u odnosu na UK

Depo za otpad 30%

73Arcadis & Eunomia Research and Consulting (2009), Assessment of the Options to Improve the Management of Bio-Waste in the European Union, Annex E, Izvještaj za Generalni direktorat za životnu sredinu, 30. novembar 2009.

186

Infrastruktura Procjena, u %, koliko su troškova u zemljama

Jugoistočne Evrope niži u odnosu na UK

Postrojenje za preradu otpada 30%

Centri za sakupljanje 30%

Deponije 20%

Mehanička biološka obrada 20%

Obrada biootpada 20%

Sakupljanje po sistemu „od vrata do vrata”

Kao što je pomenuto, modelovana su četiri zasebna kruga sakupljanja na trotoaru/ulici: sakupljanje rezidualnog otpada, suvo recikliranje, sakupljanje otpada od hrane i otpada iz vrtova. Modelovan je i sistem sortiranja na ulici i sistem kombinovanog sakupljanja, pri čemu ovaj prvi odgovara scenariju niskih, a drugi scenariju visokih troškova. Kapitalni troškovi za izgradnju centara za sakupljanje i stanica za sakupljanje su takođe obuhvaćeni modelom.

Pretpostavke koje se odnose na vozila i troškove za rezidualni otpad sa trotoara/ulica i sakupljanje za reciklažu predstavljene su u Tabeli A – 5. Troškovi koji se odnose na vozila dobijeni su iz baze podataka organizacije Eunomia o cijenama vozila za sakupljanje otpada u Ujedinjenom Kraljevstvu.

Tabela A - 5: Tipovi vozila i troškovi

Vrsta sakupljanja Vozilo

Kapitalni troškovi, €

Scenario niskih troškova

Scenario visokih troškova

Rezidualni otpad Vozilo za sakupljanje čvrstog otpada (26 tona)

201 146€ 201 146€

Suvo recikliranje RRV Vozilo za reciklažu / vozilo za sakupljanje čvrstog otpada (26 tona)

123 994€ 201 146€

Otpad od hrane Vozilo za otpad od hrane (7.5 tona) 84 041€ 84 041€

Otpad iz vrtova Vozilo za sakupljanje otpada iz vrtova (26 tona)

201 146€ 201 146€

Izvor: Tržišni podaci organizacije Eunomia.

Pretpostavke u pogledu broja domaćinstava koja dnevno obiđu vozila za sakupljanje otpada predstavljene su u Tabeli A – 6. Veći broj obilazaka je primjetan kod kombinovanog sakupljanja sa recikliranjem (scenario visokih troškova) u odnosu na

187

sakupljanje sa sortiranjem na ulici (scenario niskih troškova), zato što sakupljanje kombinovanih materijala, kod kojeg se kante prazne u vozilo uz pomoć dizalice traje kraće u odnosu na sakupljanje sa sortiranjem na ulici, koje podrazumijeva da radnici uzimaju reciklabilne materijale i ručno ih smještaju u zasebne odjeljke vozila.

Ovi podaci o obilascima su zasnovani na pretpostavci da se 52% domaćinstava u svakoj zemlji nalazi u urbanim područjima. Ovaj podatak je dobijen iz podataka Eurostata za Hrvatsku, koja ima sličan raspored urbanih/ruralnih područja kao ostale zemlje na Balkanu.74 Pretpostavili smo da se svi tokovi otpada sakupljaju na nedjeljnoj bazi (u prosjeku, ali prihvatamo da će u praksi vjerovatno biti određenih odstupanja). Konstatujemo da u praksi broj obilazaka može varirati, možda i u značajnoj mjeri, u zavisnosti od efikasnosti sakupljanja i distribucije domaćinstava i lokalnih geografskih karakteristika. Pokušali smo da ove potencijalne varijacije uvrstimo u pretpostavke u vezi broja obilazaka – za rezidualni otpad, otpad od hrane i otpad iz vrtova (jer broj obilazaka za sakupljanje za reciklažu svakako varira usled različitih sistema sakupljanja) i zacrtali da broj obilazaka prema scenariju niskih i visokih troškova varira za +/- 20% od glavne cifre.

Tabela A - 6: Pretpostavke o broju obilazaka

Vrsta sakupljanja Broj domaćinstava koji se obiđe dnevno

Scenario niskih troškova Scenario visokih troškova

Rezidualni otpad 970 1454

Recikliranje 654 1616

Otpad od hrane 1616 2424

Otpad iz vrtova 1293 1939

Izvor: Eunomia model sakupljanja / procjena eksperta.

Vrste kontejnera i sa njima povezani kapitalni troškovi za svaki pojedinačni vid sakupljanja predstavljeni su u Tabeli A - 7. Troškovi za kontejnere predstavljaju prosjek trenutnih cijena kontejnera na britanskom tržištu.

74Eurostat (2013) Distribution of population by degree of urbanisation, dwelling type and income group (Distribucija populacije po stepenu urbanizacije, vrsti stambeno prostora i grupi prihoda) (izvor: SILC) [ilc_lvho01], datum pristupa 01.05. 2015, http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=ilc_lvho01&lang=en

http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=ilc_lvho01&lang=en

188

Tabela A - 7: Vrste kontejnera i troškovi

Vrsta sakupljanja Kontejner

Kapitalni troškovi, €


Scenario visokih

troškova

Rezidualni otpad Kanta sa točkovima od 240 litara 25,25€ 25,25€

Suvo recikliranje Kutije 2 x 55litara / kanta sa točkovima od 240 litara

6,32€ 25,25€

Otpad od hrane Kante od 23 litra i 5 litara 4,37€ 4,37€

Otpad iz vrtova Kanta sa točkovima od 240 litara 25,25€ 25,25€

Izvor: ESPO (2014) Refuse and Recycling Products (Including Wheeled Bins) (Proizvodi za čvrsti otpad i reciklažu, uklj. Kante sa točkovima), datum pristupa:16. februar 2016, https://www.espo.org/Frameworks/Environmental-services-waste-management/860-Refuse-and-Recycling-Products-%28including-wheel

Infrastruktura za sakupljanje otpada

Pretpostavili smo da bi većina jedinica trebalo da izgradi jedan depo za vozila u cilju pružanja usluge sakupljanja po sistemu „od vrata do vrata” (scenario niskih troškova). Uobičajeno je da depoi za vozila budu na istoj lokaciji kao i transfer stanica, što smo uzeli za pretpostavku i u ovom slučaju. Stanica za transfer otpada bi se koristila za dalji prevoz suvih reciklabilnih tokova i otpada od hrane, dok bi se rezidualni i otpad iz vrtova dostavljali direktno, mada bi to variralo od jedne jedinice do druge. Vlasti u ruralnim područjima bi mogle zahtijevati dva depoa za vozila /transfer stanice za otpad kako bi obezbijedili pokrivenost većih geografskih područja. Za scenario visokih troškova smo stoga pretpostavili da bi pola jedinica trebalo da izgradi dodatni depo/transfer stanicu za otpad.

Na osnovu podataka sa tržišta u Ujedinjenom Kraljevstvu, pretpostavili smo da bi setroškovi izgradnje depoa za vozila/transfer stanica mogli kretati od 0,48 miliona do 1,92 miliona eura. Ovi troškovi su upotrijebljeni za scenario niskih, odnosno visokih troškova.

Kapitalne investicije po toni kapaciteta za obradu u novoizgrađenom MRF postrojenju mogu se kretati od približno 53 do 85 eura.75 Razlika se može pripisati ekonomiji obima, na primjer MRF postrojenje većeg kapaciteta se može izgraditi po nižoj cijeni po toni kapaciteta. Za ovaj model koristili smo prosječan iznos od 69 eura po toni. Pretpostavili smo da se 75% ukupnih generisanih suvih reciklabila šalje u MRF postrojenja po scenariju

75 Eunomia, podaci sa tržišta.

https://www.espo.org/Frameworks/Environmental-services-waste-management/860-Refuse-and-Recycling-Products-%28including-wheel


189

visokih troškova (kombinovano sakupljanje), a da se po scenariju niskih troškova (sortiranje na ulici) ne podrazumijeva izgradnja MRF postrojenja.

Stanice za sakupljanje

Kao što je već pomenuto, pretpostavljamo da će stanice za sakupljanje biti dostupne samo za stanove.

Udio stanova u svakoj zemlji (u ukupnom broju stambenih jedinica) predstavlja ključni parametar u ovom modelu. Različiti sistemi sakupljanja su neophodni za stanove i, generalno gledano, teže je ostvariti visoke stope obuhvata. Uzeto je da stanovi čine 17% u svim zemljama. Ovaj podatak je zasnovan na procjeni za Hrvatsku, uz upotrebu podataka Eurostata.76,77,78

Napravljen je određen broj pretpostavki po pitanju broja domaćinstava u višespratnoj stambenoj zgradi i količinama otpada koji proizvode. Pretpostavljamo da u stambenoj zgradi ima između 50 (scenario niskih troškova) i 25 stanova (scenario visokih troškova). Pretpostavke o količinama otpada koje domaćinstvo nedjeljno proizvede su predstavljene u Tabeli A - 8.

Tabela A - 8: Generisanje otpada u domaćinstvima koja žive u stanovima, nedjeljno, u litrima

Vrsta otpada Scenario niskih troškova Scenario visokih troškova

Rezidualni otpad 50 150

Suvo recikliranje i organski otpad 100 150

Izvor: Eunomia model sakupljanja / procjena eksperta.

Pretpostavljamo da će se za svaku zgradu nabaviti po četiri kante kapaciteta 1100 litara, po cijeni od 180 eura po kanti.79Za sakupljanje otpada se koriste vozila od 26 tona, po jedno za svaki tok materijala, uz kapitalne troškove od 201146 eura po vozilu (isti iznos kao za vozila za sakupljanje po sistemu „od vrata do vrata”). Pretpostavlja se da su ova

76Eurostat (2015) Household characteristics by urbanisation degree [hbs_car_t315] (Karakteristike domaćinstava prema stepenu urbanizacije), datum pristupa 1. maj 2015. godine, http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=hbs_car_t315&lang=en 77Eurostat (2013) Distribution of population by degree of urbanisation, dwelling type and income group (izvor: SILC) [ilc_lvho01], datum pristupa 1. maj 2015. godine http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=ilc_lvho01&lang=en 78Eurostat (2013) Average household size (Prosječna veličina domaćinstva) (izvor: SILC) [ilc_lvph01], datum pristupa 1. maj 2015. godine, http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=ilc_lvph01&lang=en 79 ESPO (2014) Refuse and Recycling Products (Including Wheeled Bins) (Proizvodi za čvrsti otpad i reciklažu, uklj. Kante sa točkovima), datum pristupa 16. februar 2016. godine, https://www.espo.org/Frameworks/Environmental-services-waste-management/860-Refuse-and-Recycling-Products-%28including-wheel

http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=hbs_car_t315&lang=en

http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=ilc_lvho01&lang=en

http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=ilc_lvph01&lang=en



190

vozila u stanju da pokriju od 60 (scenario visokih troškova) do 100 (scenario niskih troškova) lokacija dnevno po toku materijala.80

Pretpostavljamo da se kante sakupljaju kada se napune do kraja, pa je stoga učestalost sakupljanja određena na osnovu broja kanti i stope generisanja otpada. Za scenario niskih troškova, naveli smo da će svaka zgrada biti pokrivena sa po dva kompleta kanti (ukupno osam kanti) – što umanjuje učestalost sakupljanja, a time i broj neophodnih vozila, čime se umanjuju ukupni troškovi.

Centri za sakupljanje

Za investicije u izgradnju centra za sakupljanje predviđeni su troškovi u iznosu od 309 hiljada eura (scenario niskih troškova) i 486 hiljada eura (scenario visokih troškova).81,82,83Ovi različiti troškovi imaju za cilj da se uračunaju potencijalne varijacije u veličini i cijeni centara za sakupljanje.

Obrada otpada

Pretpostavke za troškove kapitalnih investicija po toni kapaciteta obrade su predstavljene u Tabeli A – 9. Za obradu biootpada predstavljena su dva različita iznosa troškova. Niža procjena troškova je predviđena za postrojenje za kompostiranje na otvorenom (u redovima), dok je viša procjena predviđena za postrojenje za anaerobnu razgradnju.

Tabela A - 9: Kapitalni troškovi za obradu otpada

Vrsta obrade

Kapitalni troškovi po toni kapaciteta


Scenario visokih troškova

Odlaganje na deponijama € 1381 € 1381

Kompostiranje na otvorenom / anaerobna razgradnja

€ 853 € 3034

Izvor: Eunomia (2014) “Development of a Modelling Tool on Waste Generation and Management” Appendix 5: Financial Modelling Final Report for the European Commission DG Environment under Framework Contract No ENV.C.2/FRA/2011/0020 (Izrada alat za modelovanje proizvodnje i upravljanja otpadom, Dodatak 5: Finaisjsko modelovanje, Završni izvještaj za Generalni direktorat EK za životnu sredinu)

80Eunomia model sakupljanja / procjena eksperta. 81Resource Futures (2004) National Assessment of Civic Amenity Sites (NACAS) (Nacionalna procjena cenatra za sakupljanje), Report for WRAP, 2004. 82Derbyshire County Council (2012) Capital expenditure – Northwood household waste recycling centre (technology and recycling) (Kapitalni izdaci – Reciklažni centar za komunalni optad Nortvud, tehnologija i reciklaža), 2012. 83 Eunomia Research & Consulting (2001) Costs for Municipal Waste Management in the EU (Troškovi upravljanja komunalnim otpadom u EU), Izvještaj za Generalni direktorat EK za životnu sredinu, 2001.

191

Pretpostavke za pojedinačne zemlje

U ovom dijelu predstavljene su dodatne pretpostavke korišćene za modelovanje, vezane konkretno za pojedinačne države članice.

Broj domaćinstava

Podaci o broju domaćinstava u svakoj zemlji, dobijeni uglavnom iz državnih izvora podataka, predstavljeni su u Tabeli A - 10.

Tabela A - 10: Broj domaćinstava

Država Godina iz koje su podaci Broj domaćinstava

Albanija 2011. 7402561

Federacija Bosna i Hercegovina 2013. 7211992

Republika Srpska 2013. 4148472

Kosovo 2011. 2970904

BJR Makedonija1 2013. 5592623

Crna Gora 2011. 1922425

Srbija 2011. 24878866

Napomene:

1.Posljednji dostupni podaci o domaćinstvima su iz 2002. godine.Broj domaćinstava je izračunat na osnovu odnosa od 3,7 osoba po domaćinstvu i broju stanovnika od 2069270.

Izvori:

1. INSTAT (2011) Albania – Preliminary Results of the Population and Housing Census 2011 (Preliminarni rezultati popisa broja stanovnika i domaćinstava iz 2011), http://unstats.un.org/unsd/demographic/sources/census/2010_phc/Albania/Albania.pdf

2. Agency for Statistics of Bosnia and Herzegovina (2013) Preliminary Results of the 2013 Census of Population, Households and Dwellings in Bosnia and Herzegovina Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine (2013) (Preliminarni rezultati popisa stanovništva, domaćinstava i stanova u Bosni I Hercegovini 2013), 5.novembar 2013. http://www.bhas.ba/obavjestenja/Preliminarni_rezultati_bos.pdf

3. Eurostat (2016) Average number of persons per household by household composition, number of children and age of youngest child [lfst_hhantych] ( Prosječan broj osoba po domaćinstvu po strukturi domaćinstva, broju djece i dobi najmlađeg djeteta), datum pristupa 21. januar 2016. godine, http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=lfst_hhantych&lang=en

4. Kosovo Agency of Statistics (2011) Census 2011 (Popis stanovništva iz 2011. godine), https://ask.rks-gov.net/ENG/home

5. MONSTAT (2013) Household and Families in Montenegro: Census of Population, Household and Dwellings in Montenegro 2011 (Domaćinstva i porodice u Crnoj Gori: popis stanovništva, domaćinstava i stanova u Crnoj Gori 2011. godine), 27.septembar 2013. godine, http://www.monstat.org/userfiles/file/popis2011/saopstenje/domac%20i%20porodice%20,%20en-za%20sajt.pdf

http://unstats.un.org/unsd/demographic/sources/census/2010_phc/Albania/Albania.pdf

http://www.bhas.ba/obavjestenja/Preliminarni_rezultati_bos.pdf

http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=lfst_hhantych&lang=en

https://ask.rks-gov.net/ENG/home

http://www.monstat.org/userfiles/file/popis2011/saopstenje/domac%20i%20porodice%20,%20en-za%20sajt.pdf

http://www.monstat.org/userfiles/file/popis2011/saopstenje/domac%20i%20porodice%20,%20en-za%20sajt.pdf

192

6. Statistical Office of the Republic of Serbia (2015) Demographic Yearbook in the Republic of Serbia (Demografska statistika u Republici Srbiji), 2014. http://pod2.stat.gov.rs/ObjavljenePublikacije/G2015/pdfE/G20154010.pdf

Generisanje otpada

Podaci o generisanju otpada u prošlosti koji su korišćeni u ovom modelu dobijeni su iz popunjenog alata za procjenu upravljanja otpadom. Upotrijebljeni podaci su predstavljeni u Tabeli A – 11. Projekcije budućeg generisanja otpada su napravljene prema godišnjoj stopi rasta od 1,5% i 2,5% za scenario niskih, odnosno scenario visokih troškova.

Tabela A - 11: Generisani otpad u polaznoj godini

Zemlja Godina

podataka

Generisano komunalnog čvrstog otpada, u hiljadama

tona

Samo otpad iz domaćinstava, %

generisanog komunalnog

čvrstog otpada

Količine po domaćinstvu, kg po domaćinstvu

godišnje

Albanija 2013 10001 80% (est.)2 1,081

Federacija BiH 2013 8023 80%4 890

Republika Srpska 2013 389 80%4 750

Kosovo 2013 8935 80% (est.)2 23816

BJR Makedonija 2015 7867 81%7 1140

Crna Gora 2013 3268 80% (est.)2 1360

Srbija 2014 21569 85%10 740

Napomene:

1. NEA (2014), State of Environment Report, reproduced by the EEA www.eea.europa.eu/soer-2015/countries/albania ( Izvještaj o stanju životne sredine, reprodukovan od strane Evropske agencije za životnu sredinu)

2. Udio otpada iz domaćinstava procijenjen na osnovu podataka iz drugih zemalja. 3. Agency for Statistics of B&H, First Release - Public Transportation and Disposal of Municipal

Waste 2009, 2010, 2011, 2012 and 2013 and Federal Institute of Statistics, First Release - Collected and Disposed Municipal Waste 2010, 2011, 2012 and 2013 (Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine, Prvo izdanje –Javni prevoz i odlaganje komunalnog otpada u 2009, 2010, 2011, 2012 i 2013godini i Federalni zavod za statistiku, Prvo izdanje–Sakupljeni i odloženi komunalni otpad u 2010, 2011, 2012 i 2013).

4. Agency for Statistics of B&H, First Release - Public Transportation and Disposal of Municipal Waste 2009, 2010, 2011, 2012 and 2013 – Sources of Collected Municipal Waste (Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine, Prvo izdanje - Javni prevoz i odlaganje komunalnog otpada u 2009, 2010, 2011, 2012i 2013 godini – izvori sakupljenog komunalnog otpada)

5. Izračunato na osnovu sakupljenih 607kt, (Kosovo Agency of Statistics (2013) Municipal Waste Survey 2012 (Istraživanje o komunalnom otpadu), decembar 2013. godine, https://ask.rks-gov.net/ENG/enviroment/publications/doc_download/1141-municipal-waste-survey-2012) i

http://pod2.stat.gov.rs/ObjavljenePublikacije/G2015/pdfE/G20154010.pdf

http://www.eea.europa.eu/soer-2015/countries/albania

http://www.eea.europa.eu/soer-2015/countries/albania

https://ask.rks-gov.net/ENG/enviroment/publications/doc_download/1141-municipal-waste-survey-2012

https://ask.rks-gov.net/ENG/enviroment/publications/doc_download/1141-municipal-waste-survey-2012

193

Zemlja Godina

podataka

Generisano komunalnog čvrstog otpada, u hiljadama

tona

Samo otpad iz domaćinstava, %

generisanog komunalnog

čvrstog otpada

Količine po domaćinstvu, kg po domaćinstvu

godišnje

stopa sakupljanja od oko 60% (Ministarstvo životne sredine i prostornog planiranja Kosova i Agencija za zaštitu životne sredine Kosova (2014) The State of Waste and Chemicals Report, (Izvještaj o stanju otpada i hemikalija) http://www.ammk-rks.net/repository/docs/Raport_Waste_and_Chemicals_2014.pdf)

6. Smatra se da je ovaj podatak visok, vjerovatno zbog većeg udjela komercijalnih otpada u komunalnom čvrstom otpadu od onog koji je naveden u podacima. Bez obzira na to, upotrebljavani su zvanični podaci.

7. State Statistics Office (2016) Municipal Waste (Komunalni otpad) www.stat.gov.mk/PrikaziSoopstenie_en.aspx?rbrtxt=80

8. MONSTAT, Odsjek za statistiku šumarstva i životne sredine 9. Izvještaj o stanju životne sredine u Republici Srbiji za 2013. godinu, Poglavlje 6 –Upravljanje

otpadom 10. Izračunato na osnovu ukupnih podataka i podataka samo za domaćinstva iz Tabele 1:

Projektovane količine otpada, izražene u hiljadama tona na godišnjem nivou (Izvor: Strategija upravljanja otpadom za period 2010-2019)

Broj postojećih / planiranih i neophodnih sanitarnih deponija

Izgradnja sanitarnih deponija predstavlja važnu komponentu upravljanja otpadom na kraći rok, zato što omogućava postepeno stavljanje van upotrebe nesanitarnih deponija i nelegalnih odlagališta. U većini zemalja se jedan dio otpada već šalje na sanitarne deponije.

U Tabela A - 12 predstavljeni su podaci o postojećim sanitarnim deponijama i procjene broja dodatnih neophodnih deponija.

Tabela A - 12: Količine otpada u tonama koje se trenutno šalju na sanitarne deponije

Zemlja

Informacije o postojećim funkcionalnim deponijama

Procijenjeni broj dodatnih sanitarnih deponija

Albanija 2 sanitarne deponije, 63 neregulisana odlagališta

Postoji 12 regiona I pretpostavlja se da će za svaki region biti potrebna sanitarna deponija; većpostoje 2 deponije tako da će biti potrebno još 10.

Federacija BiH

4 sanitarne deponije, 45 nesanitarnih

Postoje 4 sanitarne deponije, i još tri u fazi izrade. Procijenjeno je da i pored ovih 7 sanitarnih deponija, 40% stanovništva neće biti pokriveno uslugama. Iz tog razloga procjenjuje se da je neophodno još 5 dodatnih sanitarnih deponija.

Republika Srpska

2 sanitarne deponije, 41 nesanitarna

U vrijeme sprovođenja procjene postojale su 2 funkcionalne sanitarne deponije i 3 u fazi izrade, mada čak i po izradi ove 3 deponije očekuje se da će samo oko 20% stanovništva biti pokriveno uslugama koje nude sanitarne deponije. Procijenjeno je da je neophodno još 5 sanitarnih deponija.

http://www.ammk-rks.net/repository/docs/Raport_Waste_and_Chemicals_2014.pdf

http://www.ammk-rks.net/repository/docs/Raport_Waste_and_Chemicals_2014.pdf

http://www.stat.gov.mk/PrikaziSoopstenie_en.aspx?rbrtxt=80

194

Zemlja

Informacije o postojećim funkcionalnim deponijama

Procijenjeni broj dodatnih sanitarnih deponija

Kosovo

8 “sanitarnih”deponija, koje ne ispunjavaju standard EU

Kompletan otpad se šalje u takozvane sanitarne deponije na Kosovu; međutim, iako su te deponije trebale da budu izgrađene u skladu sa EU standardima, svaka od njih ima različite probleme uzrokovane lošim projektovanjem, nezadovoljavajućim kvalitetom izgradnje i/ili operativnim nedostacima.Pretpostavlja se da će za svih 8 deponija niti neophodna poboljšanja u iznosu od 50% troškova za novu sanitarnu deponiju.

BJR Makedonija

Nijedna deponija ne ispunjava uslove

Deponija Drisla pokriva oko 600 hiljada stanovnika, međutim prosječan broj stanovnika po sanitarnoj deponiji u regionu iznosi približno 200 hiljada. Ukupan broj stanovnika je 2,1 milion, te je stoga procijenjeno da je neophodno 10 sanitarnih deponija.

Crna Gora 2 sanitarne deponije, 19 nesanitarnih

Postoje 2 operativne sanitarne deponije i 4 u različitim fazama projektovanja i finansiranja. Sjever zemlje ima nedovoljan broj sanitarnih deponija. Procjenjuje se da su neophodne još 3 sanitarne deponije.

Srbija

5 sanitarnih deponija ukupnog kapaciteta za 1.100.000 stanovnika

Ukoliko 5 sanitarnih deponija pokriva 1,1milion stanovnika, a ukupan broj stanovnika je 7.1milion, procjenjuje se da je potrebno dodatnih 27 sanitarnih deponija.

Izvor: Nacionalne procjene upravljanja otpadom.

Troškovi za sanitarne deponije preuzeti su iz objavljenih dokumenata koji sadrže detaljne informacije o skorašnjim investicijama u infrastrukturu za upravljanje otpadom u regionu. Za scenario niskih cijena uzet je iznos od 6 miliona eura, dok je za scenario visokih troškova uzet iznos od 8 miliona.

A.2.2 Usluge upravljanja komunalnim otpadom (troškovi

po domaćinstvu)

Upotrebom metodologije koja je u skladu sa metodologijom korištenom za izradu Evropskog referentnog modela za upravljanje otpadom Evropske agencije za životnu sredinu, procijenjeni ukupni godišnji troškovi za sakupljanje komunalnog čvrstog otpada su izračunati po domaćinstvu.84

Za računanje troškova obrade i zbrinjavanja upotrijebljene su sljedeće pretpostavke o troškovima:

postojeća stopa recikliranja je oko 10%;

od stope recikliranja od 50%, 15% čini kompostiranje biootpada;

8484European Environment Agency, Topic Centre on Waste and Materials in a Green Economy (2016) The European Reference Model on Municipal Waste (Evropski referentni model za komunalni otpad), datum pristupa: 3.jun 2016 godine, dostupno na:https://etc-wmge.vito.be/node/11

https://etc-wmge.vito.be/node/11

195

preostalih 50% se zbrinjava na sanitarnim deponijama;

pretpostavlja se da je rast količine otpada 2% godišnje za narednih 10 godina;

prosječni troškovi postojećih deponija su 15 € po toni;

budući troškovi deponija su 45 € po toni; i

troškovi postrojenja za obradu biootpada, poput kompostiranja u sudovima, su 35 € po toni.

Količine po domaćinstvu su procijenjene u Tabeli A – 11.

A.2.3 Procjena troškova preporuka iz Mape puta

Cilj modelovanja troškova opisanog u ovom dodatku je da se pruži realna procjena troškova koji se odnose na preporuke sadržane u mapama puta pripremljenim u okviru ovog ugovora.

Troškovi nužno predstavljaju približne vrijednosti i kao takvi neće odražavati sveobuhvatne troškove svih aktivnosti u okviru Mape puta. Mjere koje su ovdje naglašene daju dobru sliku o stepenu finansiranja neophodnom za ostvarenje značajnog napretka prema Mapi puta. One pokrivaju glavne stavke neophodnih izdataka i pružaju uvid u nivo troškova koji će biti neophodan za svaku pojedinačnu mjeru. U mnogo slučajeva, aktivnosti je moguće realizovati drugačije nego što je ovdje prikazano, što podrazumijeva drugačije troškove.

Uz to, moguće je da se pojedini troškovi već djelimično finansiraju ili su za njih opredijeljena sredstva iz postojećih ili predloženih paketa podrške.

U ovom dodatku navedena je glavna metodologija primijenjena za procjenu troškova ovih mjera, ukazujući na izvore podataka i korišćenu literaturu. Uz to, za svaku mjeru su navedene pretpostavke o tome kako bi ona mogla biti ostvarena, sa metodama koje su primjenjivane za kalkulaciju troškova i ključnim pratećim pretpostavkama koje su upotrebljavane prilikom računanja.

A.2.3.1 Metodologija

Sakupljanje podataka

Podaci su sakupljeni iz literature koja je analizirana tokom projekta u cilju sakupljanja podataka za određenu zemlju i poređenja troškova sličnih projekata i zadataka, na primjer:

broj i vrste različitih postrojenja;

izrada strategija i planova;

zatvaranje i sanacija neuslovnih opštinskih deponija i nelegalnih odlagališta;

U dodatne izvore informacija spadaju:

troškovi sličnih projekata ili inicijativa u drugim zemljama Jugoistočne Evrope (na primjer u Grčkoj, Rumuniji i Bugarskoj), kroz analizu planova upravljanja otpadom, programa podrške i veb stranica vlada tih zemalja;

196

troškovi mjera do kojih se došlo na osnovu ranijeg opsežnog rada za Komisiju o sistemima i mjerama upravljanja otpadom u Evropi, koji su objavljeni u izvještajima ili koje eksperti mogu procijeniti na osnovu iskustva.85

Sakupljeni su i podaci o uporedivim uslovima u pogledu resursa iz Ujedinjenog Kraljevstva, naročito:

potrošnja po glavi stanovnika za borbu protiv kriminala u oblasti upravljanja otpadom i podršku opštinama;

uslovi u pogledu resursa za izdavanje dozvola za postrojenja i inspekcije; i

troškovi uvođenja i sprovođenja taksi na proizvode za jednokratnu upotrebu.

Modelovanje troškova

Troškovi su predstavljeni u eurima po realnim cijenama za 2016. godinu. Pristupi u procjeni troškova za mjere se razlikuju zavisno od vrste neophodnih resursa i dostupnih informacija.

Pojedini troškovi su prvobitno procijenjeni kao ekvivalent punog radnog vremena za određenu vrstu i razred javnog ili privatnog sektora. Troškovi tako prikazanog resursa su zatim izračunati uz korišćenje:

prosječne zarade u datoj djelatnosti (javni sektor, stručna oblast);

prilagođavanja razlika u zaradama u različitim razredima javnog sektora.

Drugi troškovi su proračunati na osnovu podataka o troškovima koji su dostupni iz drugih zemalja Evrope. Tamo gdje je ocijenjeno je da veliki udio u troškovima čine troškovi rada, odgovarajuće proporcije ovih troškova su naknadno prilagođene razlikama u zaradama u zemlji iz koje su podaci i zemlji na koju se odnosi Mapa puta.

A.2.3.2 Ključni aspekti i pretpostavke

Broj stanovnika

Podaci o broju stanovnika i domaćinstava u svakoj zemlji su predstavljeni detaljno u dijelu A.2.1.2.

Zarade

Podaci o prosječnim zaradama po vrsti djelatnosti su preuzimani iz novijih zvaničnih statističkih podataka, kada je to bilo moguće. Ovi podaci su, kad je to bilo od značaja, konvertovani iz državnih valuta u eure, uz upotrebu podataka Eurostata za2015, ako su bili dostupni, ili podataka Google Finance-a na 26. 04. 2016.

Podaci o godišnjim zaradama su sakupljeni i predstavljeni u Tabeli A - 13.

85

197

Tabela A - 13: Prosječne godišnje bruto zarade, u eurima

Zemlja Prosječna zarada Zarada u javnom

sektoru

Stručne, naučne i tehničke aktivnosti

Albanija1 3248 4740 3533

Federacija BiH2 8630 12199 9387

Republika Srpska3 8630 12199 9387

Kosovo4 5709 7421 6209

BJR Makedonija5 6362 7582 9296

Crna Gora6 8917 9336 7819

Srbija7 6265 8033 6814

Izvori:

1. Instituti I Statistikave, Albania (2015) Average monthly wage by occupations in public sector, 2000-2014; Average monthly wage and salary per employee by economic activities, 2000-2013; (Prosječne mjesečne zarade po vrsti zanimanja u javnom sektoru, 2000-2014; Prosječne mjesečne i zarade po zaposlenome po privrednim aktivnostima, 2000-2013);datum pristupa 26.04.2016, http://www.instat.gov.al/en/themes/wages-and-labour-cost.aspx

2. Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine (2015), Prvo izdanje, Prosječne mjesečne isplaćene neto plaće zaposlenih za mart 2015. godine, http://www.bhas.ba/saopstenja/2015/NPL_2015M03_001_01-bos.pdf

3. Isto.

4. Statistical Office of Montenegro (2015), Average gross wages by activity sectors (Bruto zarade po sektorima djelatnosti), datum 26.04.16, http://monstat.org/eng/page.php?id=1270&pageid=24

5. Republic of Macedonia State Statistical Office (2016), Average monthly gross wage paid per employee (Prosječna isplaćena mjesečna bruto plata po zaposlenom), februar 2016, datum pristupa 26.04.16, http://www.stat.gov.mk/PrikaziSoopstenie_en.aspx?rbrtxt=41

6. Kosovo Agency of Statistics (2015), Results of the 2014 Labour Survey (Rezultati ankete o radnoj snazi za 2014. Godinu),datum pristupa 26.04.16, https://ask.rks-gov.net/ENG/labour-market/publications

7. Republic of Serbia (2016) Republic Statistical Office Press Release (Republički zavod za statistiku Srbije – saopštenje za javnost), datum pristupa 26.04.16, http://webrzs.stat.gov.rs/WebSite/public/PublicationView.aspx?pKey=41&pLevel=1&pubType=2&pubKey=3549

http://www.instat.gov.al/en/themes/wages-and-labour-cost.aspx

http://www.bhas.ba/saopstenja/2015/NPL_2015M03_001_01-bos.pdf

http://monstat.org/eng/page.php?id=1270&pageid=24

http://www.stat.gov.mk/PrikaziSoopstenie_en.aspx?rbrtxt=41

https://ask.rks-gov.net/ENG/labour-market/publications

https://ask.rks-gov.net/ENG/labour-market/publications

http://webrzs.stat.gov.rs/WebSite/public/PublicationView.aspx?pKey=41&pLevel=1&pubType=2&pubKey=3549

http://webrzs.stat.gov.rs/WebSite/public/PublicationView.aspx?pKey=41&pLevel=1&pubType=2&pubKey=3549

198

Za procjenu ekvivalenta punog radnog vremena za različite razrede u javnom sektoru primijenjeni su odnosi predstavljeni u Tabeli A - 14.

Tabela A - 14: Odnosi zarada u javnom sektoru po razredima, odnos zarada za razred i prosječne zarade u javnom sektoru

Razred javnog sektora Odnos zarade u datom razredu i prosječne zarade u javnom sektoru1

Viši rukovodni kadar 2,142

Rukovodni kadar 1,55

Stručno osoblje 1,15

Tehničko osoblje 0,89

Referenti 0,78

Radnici 0,70

Izvor:

1. Instituti I Statistikave, Albania (2015) Average monthly wage by occupations in public sector, 2000-2014 (Prosječne mjesečne zarade po zanimanjima u javnom sektoru, 2000-2014), datum pristupa 26.04.2016, http://www.instat.gov.al/en/themes/wages-and-labour-cost.aspx;

2. Vlada Crne Gore (2015), Državni plan upravljanja otpadom u Crnoj Gori za period 2015-2020.

Ovaj proračun zarada u različitim razredima se veoma poklapa sa podacima iz studije za Crnu Goru iz 2015. o zaradama u sektoru upravljanja otpadom na regionalnom nivou, koji se navode u Državnom planu upravljanja otpadom za period 2015-20.86Stručno osoblje ima zaradu koja je 1,17 puta veća od prosječne zarade u javnom sektoru, dok rukovodni kadar u svakoj službi (pravna služba, finansije, tehnička i operativna služba) ima zaradu koja je 1,56 puta veća od prosječne zarade u javnom sektoru, što ukazuje da ove pretpostavke važe za čitav region.

Smjernice za minimalne standarde i konsultacije o primjerima dobre prakse

Troškovi izrade smjernica o minimalnim standardima i dobroj praksi koje su zasnovane na postojećim državnim smjernicama su procijenjeni na 40 hiljada eura.

Zatvaranje i sanacija deponija

Prije bilo kakve detaljne procjene lokacija neophodno je izvršiti analizu postojećih deponija, kako bi se utvrdile aktivnosti za sanaciju svake od njih pojedinačno.

U nedostatku sveobuhvatne procjene, napravljene su pretpostavke po pitanju broja postojećih deponija koje treba uskladiti i broja deponija koje treba zatvoriti i sanirati. Veći broj neuslovnih opštinskih deponija će biti zamijenjen manjim brojem sanitarnih regionalnih deponija, kako bi se postigla ekonomija obima. Iz tog razloga je

86 Vlada Crne Gore (2015), Državni plan upravljanja otpadom u Crnoj Gori za period 2015-2020.

http://www.instat.gov.al/en/themes/wages-and-labour-cost.aspx

199

pretpostavljeno da će, ukoliko postojećim planovima nije određeno drugačije, 10% postojećih neuslovnih opštinskih deponija biti sanirano i unaprijeđeno, a preostalih 90% zatvoreno. Troškovi izgradnje sanitarnih deponija (uključujući i troškove unapređivanja) su procijenjeni u sklopu modelovanja troškova opisanog pod naslovom „Obrada otpada”u Dodatku A.2.1.2.

Broj postojećih neuslovnih deponija je predstavljen u Tabeli A - 12, a procjene broja deponija koje treba zatvoriti i sanirati, uz manja nelegalna odlagališta, u Tabeli A – 15.

Tabela A - 15: Broj opštinskih deponija/odlagališta i manjih nelegalnih odlagališta koje treba zatvoriti i sanirati

Zemlja Opštinske .deponije za sanaciju Nelegalna odlagališta

Albanija 56 700-1500*

Federacija BiH 40 340

Republika Srpska 36 270

Kosovo 0 350-900*

BJR Makedonija1 54 1000

Crna Gora 17 155

Srbija 147 3500

Napomene:

1. Uz pretpostavku da je broj odlagališta u čitavom regionu približno isti.

Izvori: Nacionalne procjene stanja upravljanja otpadom; Federal Institute for Statistics, Federation of Bosnia and Herzegovina (2011) First Release: Collected and disposed municipal solid waste in 2010”, No. 20.5.1, July 20th 2011; Republika Srpska Institute for Statistics (2013) Generated, collected and disposed waste in 2013”, No. 218/14, September 1st 2014 (Federalni zavod za statistiku, Federacija Bosne i Hercegovine (2011) Prvo izdanje: Sakupljeni i zbrinuti komunalni čvrsti otpad u 2010, br. 20.5.1, 20. jul 2011. godine; Republički zavod za statistiku Republike Srpske (2013) Generisani, sakupljeni i zbrinuti otpad u 2013. godini, br. 218/14, 1. septembar 2014. godine)

Iako postoje značajne varijacije u veličini opštinskih deponija, prosječan broj stanovnika koje opslužuju postojeće opštinske deponije u svakoj zemlji (podatak dobijen dijeljenjem broja stanovnika brojem deponija) je relativno ujednačen, od 32000 do 52000 stanovnika po deponiji. Stoga se isti prosječni trošak po deponiji ugrubo gledano može primijeniti za sve zemlje koje su obuhvaćene ovom studijom.

200

Troškovi zatvaranja i sanacije neuslovnih deponija su procijenjeni na osnovu uporedivih podataka o troškovima dobijenih iz literature, uključujući:

Strategiju zatvaranja i sanacije komunalnih deponija u BJR Makedoniji iz 2012. godine;87

postojeće finansirane projekte sanacije dvije deponije u Crnoj Gori (odlagališta Ćafe i Vrtjeljka);88i

programe sanacije i zatvaranja deponija u Grčkoj i Bugarskoj.

Za postojeće opštinske deponije miješanog otpada troškovi sanacije mogu varirati u zavisnosti od veličine deponije i vrste neophodne sanacije – procijenjeno je da u BJR Makedoniji troškovi zatvaranja i sanacije 54 opštinske deponije variraju od 3600 eura za čišćenje manjih odlagališta (180m3) do 2,7miliona eura, uz prosječne troškove od 0,5 miliona eura. Odlagalište Vrtjeljka u Crnoj Gori, koje godišnje prima 21500 tona otpada (ekvivalentno opsluživanju 45000 stanovnika), se može uzeti kao primjer „prosječne” opštinske deponije, a troškovi njene sanacije iznosili su 1,6 miliona eura, dok su troškovi sanacije veće deponije Ćafe iznosili preko 5 miliona.

Usljed ovakvih varijacija u potencijalnim troškovima, procijenjen je raspon troškova po pojedinačnoj deponiji. Za niži iznos troškova pretpostavljeno je da su distribucija deponija i troškovi slični kao u BJR Makedoniji, sa prosječnim iznosom od 0,5 miliona eura po opštinskoj deponiji. Stvarne studije slučaja ukazuju na to da bi prosječni troškovi mogli biti veći, bliže iznosu od 1,6 miliona eura po deponiji, kao u slučaju zatvaranja odlagališta Vrtjeljka u Crnoj Gori i programa zatvaranja neuslovnih deponija u Bugarskoj.89Iz tog razloga je viša procjena izrađena za iznos prosječnih troškova od 1,6 miliona eura.

Postoji i značajan broj nelegalnih odlagališta u svakoj od ovih zemalja. Troškovi njihovog čišćenja će varirati uglavnom u zavisnosti od vrste pogodne sanacije – što opet zavisi od veličine odlagališta, vrste otpada i mogućnosti zagađenja podzemnih voda.Troškovi rekultivacije odlagališta mogu iznositi od 16,5 do 30 hiljada eura po hektaru.90

Procijenjeno je da gotovo 3600 nelegalnih odlagališta u Srbiji zauzima ukupnu površinu od 1,342 hektara.91U sedam zemalja obuhvaćenih ovom studijom, procjene broja nelegalnih odlagališta variraju od jednog na 2000 stanovnika u Srbiji i BJR Makedoniji do jednog na 7000 stanovnika u Federaciji Bosne i Hercegovine.

87 Ministry of Environment and Physical Planning, Republic of Macedonia (2012), Capacity building for implementation of EU-landfill directive – closure of non-compliant landfills and inspections (Izgradnja kapaciteta za sprovođenje Direktive EU o deponijama – zatvaranje neuslovnih deponija i inspekcija) 88Ministarstvo održivog razvoja I turizma Crne Gore (2015), Pregled statusa projekata iz oblasti komunalne infrastrukture i životne sredine 89Evropska komisija (2012), Country Factsheet Bulgaria (Podaci o zemlji – Bugarska) 90K. Veidemane, M. Lindert i I. Bremere (2010) Organizational and management recommendations for future regional waste management in Macedonia (Preporuke za organizaciju i upravljanje za buduće regionalno upravljanje otpadom u Makedoniji), septembar 2010. godine. 91 ISWA (2012), State of the Nation Report: Serbia (Izvještaj o stanju u Srbjii), decembar 2012. godine.

201

U svijetlu ove dvije glavne neizvjesnosti – koliko je uporediva priroda odlagališta u ostalim zemljama sa onima u Srbiji, kao i troškovi čišćenja po hektaru - izračunata je gornja i donja vrijednost ovih troškova.

Donja vrijednost je izračunata uz pretpostavku da su utvrđena odlagališta slična po obimu i strukturi po veličini onima u Srbiji. Utvrđena površina odlagališta u Srbiji je smanjenja, prema procijenjenom broju nelegalnih odlagališta u datoj zemlji, a pretpostavljeni su troškovi u iznosu od 16,5 hiljada eura po hektaru.

Kako su u drugim procjenama potcijenjeni brojevi lokacija, izostavljena manja odlagališta, ili kako u drugim zemljama može postojati manji broj većih odlagališta, gornja vrijednost je izračunata tako što je broja hektara koje zauzimaju odlagališta u Srbiji umanjen prema broju stanovnika.Vjerovatno je da su nivoi nelegalnog odlaganja u prošlosti bili slični u čitavom regionu, a stopa pokrivenosti uslugama sakupljanjem otpada u Srbiji je jedna od najvećih zabilježenih u regionu. Uz to, pretpostavljeni su veći troškovi, u iznosu od 150 hiljada eura po hektaru.

Raspon koji je dobijen ovim putem je veoma veliki, što odražava nepoznanicu u pogledu nivoa neophodnih sanacija. Vjerovatno je većina ovih odlagališta mala i može se sanirati uz niske troškove, na primjer prevozom otpada na alternativnu lokaciju.

Od vremena izrade ovih procjena, za pojedina mjesta su opredijeljena ili utrošena sredstva kako bi se riješilo pitanje nelegalnog odlaganja otpada.

Aktivnosti usmjerene na prevoznike otpada i obrađivače

Biće neophodni dodatni resursi na regionalnom i državnom nivou kako bi se povećao obim i na prikladan način finansirale istrage, sankcionisanje i krivično gonjenje konstantnih i krupnih prestupnika.

Ovi troškovi su modelovani u skladu sa preporukama iz izvještaja organizacije Eunomie za Vladu Ujedinjenog Kraljevstva o odgovarajućem nivou potrošnje.92Slabo sprovođenje mjera na nivou opština obrađeno je u dijelu o ulogama u komunalnim poslovima u daljem tekstu.

Tabela A - 16: Preporučeni dodatni resursi za sprovođenje

Vrsta modelovanog resursa Troškovi

Resursi za istrage/krivično gonjenje Povećanje na 0,7€ po glavi stanovnika

Opštinski službenici (FTE) Obrađeno u dijelu o ulozi opština

Napomena: potrošnja po glavi stanovnika iz preporuka Vladi Ujedinjenog Kraljevstvaiz izvještaja organizacije Eunomia: Tackling Britain's Dirty Secret iz 2014 godine.

92 Eunomia (2014), Tackling Britain's Dirty Secret.

202

Objedinjavanje poslova izdavanja dozvola i inspekcijskog nadzora

Jedinstvena služba na nacionalnom nivou, koja bi obuhvatila i inspekcijski nadzor i izdavanje dozvola, mogla bi omogućiti uštede u odnosu na sadašnje stanje. Uštede bi se mogle ostvariti kroz:

mogućnosti uspostavljanja redoslijeda prioriteta i sprovođenja inspekcijskog nadzora na osnovu procjena pri izdavanju dozvola, što bi povećalo efikasnost inspekcija;

administrativne uštede usljed centralizovanog upravljanja bazama podataka i evidencijama;

omogućavanja rada sistema inspekcije bez potencijalnih konflikta interesa (između inspekcije i vlasništva/funkcionisanja/utvrđivanja visine naknada kod objekata);

potencijalne mogućnosti za smanjenje broja inspektora putem kombinovanja odgovornosti i sprovođenja efikasnijih radnih praksi i procesa unutar jedinstvenog tima;

mogućnosti za bolju koordinaciju i obuku zaposlenih kako bi se došlo do ujednačenih nivoa znanja i primjene.

Mogu se javiti dodatni troškovi za opremu ili putovanja, ukoliko se ova služba u potpunosti centralizuje (odnosno ukoliko se ukinu područne jedinice).

Ponovna izrada plana upravljanja otpadom

Procijenjeni trošak ponovne izrade plana upravljanja otpadom iznosi oko 500 hiljada eura ukoliko se za izradu angažuju eksterni partneri, a naročito ukoliko sadrži Stratešku procjenu uticaja na životnu sredinu. Prednost se daje pristupu u kojem bi plan pripremili službenici, uz eksterni nadzor i obuku. To bi pomoglo razvoju lokalnih kapaciteta.

Troškove strategije za sprječavanje proizvodnje otpada je, za Kosovo, već odredila EuropeAid u Master planu za upravljanje otpadom na Kosovu93, za koji autori navode da bi trebalo da obuhvata plan aktivnosti u cilju sprječavanja proizvodnje otpada sa fokusom na većim gradovima. Kako bi se omogućilo adekvatno istraživanje pristupa kojima bi se rješavalo pitanje prioritetnih tokova otpada koji ne potiče iz domaćinstava i dalji razvoj programa, pretpostavili smo troškove u iznosu od 150 hiljada eura.

Jačanje zaposlenih koji vrše poslove inspekcije

Trebalo bi povećati resurse u oblasti inspekcije (kako za izdavanje dozvola za upravljanje otpadom i ekoloških dozvola, tako i za sprovođenje naknadnih inspekcija). Uvođenje strožijih propisa koji se odnose na odgovornost proizvođača bi dodatno povećalo obim posla inspekcijskih službi na osiguranju poštovanja propisa.

93 EuropeAid (2016), Support Waste Management in Kosovo: Waste Management Master Plan Executive Summary (Podrška upravljanju otpadom na Kosovu – Rezime Master plana za upravljanje otpadom).

203

Broj zaposlenih na inspekcijskim poslovima koji je preporučen za BJR Makedoniju 2015. bio je 20 na državnom i 60 na opštinskom nivou; autori su predvidjeli mogućnost objedinjavanja u jednu službu na nacionalnom nivou koja bi brojila 64 inspektora. Ovi inspektori bi imali nadležnosti za ukupno izdavanja ekoloških dozvola i inspekcijski nadzor –u Crnoj Gori, 75 od 380 lokalnih inspektora obavlja inspekcijski nadzor nad upravljanjem otpadom.

Na ovoj osnovi, pošto postoji mišljenje da postojeća inspekcijska služba ima nedovoljan broj zaposlenih, predlažemo da minimalni broj zaposlenih bude zasnovan na nivou potrebnih resursa po glavi stanovnika jednakom nivoima koji su preporučeni za BJR Makedoniju. Tamo gdje je postojeći broj zaposlenih koji rade na sprovođenju propisa poznat, mogli smo da sugerišemo ukupni trošak za povećanje tog broja do preporučenog minimalnog nivoa.

Pretpostavljeno je da svaki inspektor ima zaradu identičnu „tehničkom licu”u javnom sektoru, a tu su i dodatni troškovi za opremu i putovanja (dodatnih hiljadu eura godišnje).

Očekujemo da će broj zaposlenih na inspekcijskim poslovima morati da se povećava svake godine kako bi se pokrili dodatni poslovi na izdavanju dozvola i vršenju inspekcije, usljed stalne izgradnje dodatnih postrojenja za upravljanje otpadom i jačanja zakonodavstva koje se odnosi na odgovornost proizvođača.

Tabela A - 17: Minimalni preporučeni resursi u inspekciji sa ekvivalentom punog radnog vremena

Upravljanje otpadom, ekvivalent punog radnog vremena

Preporučeni minimum resursa, izražen kao ekvivalent punog radnog vremena

Upravljanje otpadom, ekvivalent punog radnog vremena

Albanija 89 19

Federacija BiH 73 16

Republika Srpska 41 9

Kosovo 56 12

BJR Makedonija 64 14

Crna Gora 75 16

Srbija 220 47

Zaposleni u ministarstvima

Preporučuje se da ministarstva treba da zapošljavaju tim od najmanje 4 do 10 osoba, kako bi se obezbijedio dovoljan broj zaposlenih za pripremu propisa iz oblasti upravljanja otpadom i adekvatna koordinacija i sprovođenje državnih programa i planova,

204

uključujući i sprovođenje ove Mape puta. Ovaj resurs je modelovan tako da uključi do 2 viša rukovodioca, 3 rukovodioca i 5 pozicija za stručno osoblje.

Zaposleni u opštinama

Opštine bi trebale da pripreme odgovarajući broj zaposlenih za uspješno koordinisanje upravljanja otpadom na opštinskom nivou. Kao smjernicu u pogledu broja zaposlenih koji su potrebni za funkcionalan sistem mogli bismo navesti 3-4 u svakoj opštini, što ne uključuje operativno osoblje i zaposlene na poslovima monitoringa i inspekcijskog nadzora.

Prosječan broj domaćinstava po administrativnoj regiji i opštini predstavljen je u Tabeli A - 18.

Tabela A - 18: Broj domaćinstava po administrativnoj regiji i opštini

Zemlja Prosječan broj domaćinstava po opštini

Albanija 12135

Federacija BiH 9129

Republika Srpska 6482

Kosovo 7818

BJR Makedonija 6991

Crna Gora 8358

Srbija 15263

Sljedeći primjer modela za broj zaposlenih na regionalnom i opštinskom nivou upotrijebljen je kao smjernica za procjenu ciljnog broja zaposlenih na različitim nivoima.

Ovim modelom uračunate su relativno male veličine opština u poređenju sa zemljama Evrope sa razvijenijim sistemima upravljanja otpadom.

Na opštinskom nivou, potreba za zaposlenima je modelovana na sledeći način:

1 šef službe na višoj rukovodnoj poziciji;

1 rukovodilac aktivnosti monitoringa (stručno osoblje);

1 službenik za podatke i učinak (stručno osoblje);

0,5 ekvivalenta punog radnog vremena za službenika za finansije.

Trenutno postoji najviše jedan službenik po opštini koji je zadužen za upravljanje otpadom. Povećanje je stoga procijenjeno na 2,5 ekvivalenta punog radnog vremena po opštini: 1 na nivou rukovodstva i 1,5 na stručnom nivou.

Dodatno se preporučuje da opštine zaposle osoblje koje će pomagati u edukaciji i sprovođenju, sa prelaskom na formalnije upravljanja otpadom i čišćenje nelegalnih

205

odlagališta, sa najmanje 1 ekvivalentom punog radnog vremena po opštini, na nivou tehničkog osoblja.

Obuka zaposlenih u ministarstvu

Zaposleni u ministarstvu bi imali koristi od jačanja kompetentnosti po pitanju sprovođenja ključnih mjera, kao i od nabavki, u mjeri u kojoj one utiču na njihove aktivnosti (na primjer, po pitanju opasnog otpada i podrške opštinama pri organizovanju i nabavci usluga i objekata). Treba pripremiti program aktivnosti na obuci usmjeren na ove oblasti.

Troškove takve obuke su procijenjeni na osnovu pružanja znanja i uloge na kooridinisanju obuke u sklopu ministarstva,uz program eksternih radionica, na približno 20 hiljada eura u početku odnosno kontinuirano po 10 hiljada godišnje.

Obuka zaposlenih i podrška opštinama

Program za obuku zaposlenih i podršku opštinama bi trebalo razvijati sa ciljem poboljšanja kompetencija zaposlenih. To bi trebalo da bude višegodišnji program podrške, uz namjenski prilagođenu obuku na temu usluga sakupljanja, nabavki i strateškog planiranja.

Ovakva obuka bi obuhvatala:

obuku opštinskog i regionalnog osoblja na temu tržišta sakupljanja, nabavki i recikliranja, putem obuke, radionica, seminara i onlajn resursa;

program finansirane podrške opštinama kako bi se podržale njihove inicijative na planu komunikacije i sprječavanja stvaranja otpada, kao i poboljšanje usluga sakupljanja; i

uspostavljanje kontakata i komunikacije u cilju formiranja angažovane grupe praktičara koju će činiti opštinski službenici.

U Ujedinjenom Kraljevstvu se troši 0,35 € po glavi stanovnika na WRAP, tijelo osnovano za upravljanje ovim aktivnostima u Engleskoj. Uzimajući u obzir manji broj stanovnika, sličan budžet bi omogućio kontinuirano upravljanje ovim programom i mogućnost realizovanja inicijativa usmjerenih na preduzeća i privredu. Potrošnja tokom prve godine bi bila usmjerena na razvijanje resursa za obuku.

Program saradnje sa opštinama

Program saradnje sa opštinama bi, u idealnoj situaciji, trebalo sprovoditi kroz procese izrade planova i strategija, tako da planovi na odgovarajući način podržavaju interese i probleme na opštinskom nivou, na kojem se otpad generiše i sakuplja. Ovi planovi i strategije bi, na primjer, obuhvatali:

razmatranje postojećih deponija i kapaciteta za upravljanje otpadom;

prikupljanje podataka o nelegalnim i „divljim” odlagalištima;

razmatranje državnog plana upravljanja otpadom, i

izradu i sprovođenje programa za sprječavanje stvaranja otpada.

Preporučuje se još jedan ekvivalent punog radnog vremena za rukovodioca i jedan za službenika za administrativnu podršku, kako bi se pomoglo pri izradi programa saradnje i

206

osigurala njegova primjena, održao snažan dijalog između državnih, regionalnih i opštinskih organa i potencijalno olakšala međuopštinska saradnja. Uključeni su i dodatni troškovi u iznosu od 400 eura po opštini godišnje za putovanja i prostorije, za sastanke sa svakom od opština dva puta godišnje.

Prikupljanje podataka i monitoring

Razvoj i tekuće održavanje sveobuhvatne šeme za prikupljanje podataka i monitoring,na osnovu elektronskog praćenja i izvještavanja o podacima (od strane proizvođača, do sakupljača, pa do rukovalaca otpadom), je modelovano na osnovu poznatih troškova izgradnje i održavanja sličnih sistema.

Procijenjeni troškovi izrade ovakvog onlajn registra su 4 miliona eura (niži iznosi skale utvrđeni u analizi onlajn registara koju je radila organizacija Eunomia).94Procijenjeno je da su aktuelni troškovi upravljanja i održavanja za 30% veći od troškova održavanja e-doc sistema u Ujedinjenom Kraljevstvu (usljed veće kompleksnosti). Međutim, pretpostavljeno je će dvije trećine troška otići na domaće IT stručnjake, pa je izvršena korekcija zbog razlika u zaradama, što je rezultiralo godišnjim troškovima održavanja za svaku pojedinačnu zemalja u iznosu od 160 hiljada do 205 hiljada eura.

Procijenjeno je i da se troškovi izrade mogu smanjiti ukoliko zemlje budu koristile zajedničku platformu (potencijalno i zemlje članice EU). Procijenjeno je da bi to smanjilo troškove izrade na iznos manji od 1,5 milion eura po zemlji.

Sljedeći broj zaposlenih je modelovan za upravljanje i promovisanje ovog sistema:

tim od tri osobe za upravljanje bazama podataka, koji bi činili jedan rukovodilac i dva zaposlena iz kategorije tehničkog osoblja, i

dodatno dvoje zaposlenih iz kategorije stručnog osoblja, kako bi se obezbijedilo da se:

o podaci sakupljaju prema potrebama, i o radnici opštine i rukovaoci otpadom obuče za upotrebu i dostavljanje

podatke na odgovarajući način.

Uz to, procijenjeni budžet za obuku od 500 € godišnje po opštini bi omogućio podršku za obuku za zaposlenih u opštinama i kod operatera za služenje ovim sistemom.

Materijal za informativne kampanje

Predviđeni troškovi za izradu i distribuciju materijala bi iznosili 1,5 euro po domaćinstvu godišnje, prema iskustvima koja Eunomia ima kad je riječ o neophodnim troškovima za komunikaciju. To je uporedivo sa godišnjim troškovima od 1,2 eura po domaćinstvu za

94Eunomia (2014), Impact Assessment on Options Reviewing Targets in the Waste Framework Directive, Landfill Directive and Packaging and Packaging Waste Directive, Appendix 8 - Assessing the Costs of Online Registries (Procjena efekata opcija sa analizom brojčanih ciljeva iz Okvirne direktive o otpadu, Direktive o deponijama i Direktive o ambalaži i ambalažnom otpadu, Dodatak 8-Procjena troškova onlajn registara)

207

period 2015-17, koliko se predlaže u Master planu za upravljanje otpadom na Kosovu koji je pripremila EuropeAid.

Predviđeno je da se materijali za kampanje pripreme na državnom nivou i distribuiraju po opštinama.

Takse na kese i proizvode za jednokratnu upotrebu

Evropski primjeri kad je u pitanju uvođenje taksi i naknada za plastične kese daju osnovu kako za procjenu jednokratnih troškova za vladu, tako i efekata potrošnje i prihoda od takvih taksi. Ovo modelovanje troškova ne predstavlja analizu troškova i koristi i ne obuhvata promjene cijena za potrošače i trgovce niti ekonomske efekte, već samo vladin trošak za uvođenje i sprovođenje šeme i prihode koje vlada ostvaruje od takvih taksi.

Troškovi uspostavljanja su zasnovani na troškovima navedenim u procjenama uticaja vezanim za uvođenja naknade za plastične kese, i to:

Djelimična procjena uticaja uvođenja takse na kese na preduzeća i propise, dokument škotske vlade iz 2013: www.gov.scot/Resource/0042/00429421.pdf;

Memorandum sa objašnjenjima u vezi takse na kese za jednokratnu upotrebu, propis velške vlade iz 2011.

Prihodi od taksi su izračunati na sljedeći način:

Taksa po komadu x (komada po glavi stanovnika x (1 –smanjenje upotrebe)) x broj stanovnika

Napravljene su procjene aktuelne potrošnje predmeta po glavi stanovnika, na osnovu dostupnih podataka za Bugarsku, Rumuniju i Hrvatsku.95 Za plastične kese, pretpostavljeno je da su taksa po komadu i smanjenje upotrebe uporedivi sa postojećim šemama. Pretpostavke za kalkulaciju troškova i prihoda su predstavljene u Tabeli A – 19, dok su rezultirajući ukupni troškovi i prihodi predstavljeni u Tabeli A – 20.

Tabela A - 19: Ključne osobine i uticaji taksi na proizvode

Plastične kese za jednokratnu upotrebu

Troškovi komunikacije i početnog sprovođenja propisa, € po glavi stanovnika

0,13

Troškovi uvođenja propisa 180 hiljada eura prilagođeno nivou zarada

Godišnji troškovi administracije i sprovođenja propisa, € po glavi stanovnika

0,11

95BioIS (2011), Assessment of Impacts of Options to Reduce the Use of Single-Use Plastic Bags, Report for the European Commission (Procjena efekata opcija za smanjenje upotrebe jednokratnih plastičnih kesa,Izvještaj za Evropsku komisiju)

http://www.gov.scot/Resource/0042/00429421.pdf

208

Plastične kese za jednokratnu upotrebu

Taksa po komadu, € 0,03

Polazna potrošnja, broj kesa po glavi stanovnika

250

Smanjenje potrošnje uzrokovana taksama, % smanjenja

76%

Izvori: BioIS (2011), Assessment of Impacts of Options to Reduce the Use of Single-Use Plastic Bags, Report for the European Commission (Procjena efekata opcija za smanjenje upotrebe jednokratnih plastičnih kesa, Izvještaj za Evropsku komisiju); Vlada Škotske (2013), Partial Business and Regulatory Impact Assessment Carrier Bag Charge (Djelimična procjena uticaja uvođenja takse na kese na preduzeća i propise); Vlada Velsa (2011), Explanatory Memorandum to the Single Use Carrier Bags Charge (Amendment) Regulations 2011 (Memorandum sa objašnjenjima u vezi takse na kese za jednokratnu upotrebu).

Tabela A - 20: Troškovi i prihodi od taksi na proizvode po zemljama

Zemlja

trošak uspostavljanja (u milionima €)

Godišnji troškovi (u milionima €)

Godišnji prihodi (u milionima €)

Neto godišnji trošak (u milionima €)

Albanija 0,71 0,34 5,21 -4,87

Federacija BiH 0,60 0,28 4,27 -3,99

Republika Srpska 0,35 0,15 2,39 -2,23

Kosovo 0,47 0,21 3,28 -3,07

BJR Makedonija 0,54 0,24 3,74 -3,49

Crna Gora 0,21 0,07 1,12 -1,05

Srbija 1,75 0,83 12,83 -12,00

Od taksi na ostali potrošni materijala, poput čaša i pribora za jelo, se ne može očekivati da imaju tako veliki uticaj na potrošnju, pošto za kese postoje jasne alternative koje potrošače ne izlažu nikakvoj neprijatnosti. U nedostatku studija slučaja, procjena uticaja i prihoda od taksi za ovakve materijale prevazilazi okvire ovog istraživanja.


Ukoliko se odgovornost proizvođača sprovodi u skladu sa predloženim članom 8a, proizilazi da će troškove snositi proizvođači i uvoznici. Teško je u potpunosti procijeniti ukupne troškove za njih, ali moglo bi se očekivati da oni u srednjoročnoj ili dugoročnoj perspektivi iznose oko 10-15 eura po domaćinstvu.

209

A.3.0 Primjeri projekata u zemljama

Zapadnog Balkana finansiranih iz

međunarodnih izvora

Tabele koje slijede prikazuju određeni broj primjera projekata koji su finansirani od strane međunarodnih finansijskih institucija u poslednjih nekoliko godina u svakoj od šest zemalja koje su obuhvaćene ovom studijom. Cilj nije bio da se predstavi sveobuhvatni spisak takvih projekata, već da se pruži pregled tipova projekata koji su finansirani na Zapadnom Balkanu.

210

A.3.1 Albanija

Naziv projekta Opis projekta Vrsta finansiranja

Ukupni budžet Godina početka i faza projekta

Grant Kredit

KfW

Studija izvodljivosti izgradnje sanitarne regionalne deponije – Regija Vlora

WBIF i KfW su omogućili sredstva za planiranje i izgradnju nove regionalne sanitarne deponije u regiji Vlora.

http://www.plan-consult.com/index.php?option=com_content&view=article&id=56&Itemid=47

K

16700000:€

KfW Grant:4000000:€

KfW Kredit:10200000:€

WBIF Grant:1000000:€

Učešće države:1500000:€

2014, u pripremi

Grupa Svjetske banke

Projekat savjetodavnih usluga (Projekat upravljanja čvrstim otpadom u Tirani)

Projekat sa ciljem poboljšanja usluga upravljanja čvrstim otpadom u Tirani putem transakcije javnog - privatnog partnerstva. Ciljevi su:

mobilisanje investicija u privatnom sektoru;

poboljšanje pristupa uslugama upravljanja čvrstim otpadom;

poboljšanje prakse upravljanja otpadom; i

unapređenje objekata deponija.

http://ifcext.ifc.org/ifcext/spiwebsite1.nsf/0/12BAAE72B952CF9985257B47004B4FEE?OpenDocument

755129USD

(£1 = 1,46 USD) 2013, na čekanju






211



Grant Kredit

Integrisano upravljanje obalnim područjem &projekat čišćenja (APL #1)

Cilj projekta je pružanje pomoći Vladi u razvoju održivog turizma poboljšanjem javne i lokalne infrastrukture i usluga iz oblasti zaštite životne sredine. Element koji se odnosi na otpad u ovom projektu je sanitarna deponija Bajkaj-Palavi, koja je i dalje u fazi izgradnje zbog odlaganja u određivanju i dobijanju lokacije, dobijanju saglasnosti, postavljanju uprave i određivanju naknada. Drugi projekti koji se odnose na otpad su transfer stanica i saniranje i ograničavanje opasnosti od zagađenja iz nekadašnjeg hemijskog postrojenja.

http://www.worldbank.org/projects/P086807/integrated-coastal-zone-management-clean-up-project-apl-1?lang=en

38,56miliona USD

30% usmjereno na čvrsti otpad

Svjetska banka (IBRD) kredit u iznosu od17,0 miliona USD

Vlada Albanije 5,71miliona USD

U ostale donatore spadaju Evropska komisija, Austrija, Holandija i Japan.

2005.

Evropska banka za obnovu i razvoj (EBRD)

Investiranje u Edipack Sh.a kako bi se podržali planovi preduzeća koji se odnose na postavljanje proizvodnje linije za proizvodnju recikliranog papira iuspostavljanje mreža za recikliranje otpadnog papira širom Albanije.

EBRD je investirala 2 miliona eura u preduzeće Edipack, koje jenajveći proizvođač talasastog kartona i ambalaže u Albaniji. Sredstva su namijenjena kao podrška novoj proizvodnoj liniji recikliranog papira i uspostavljanju mreža za recikliranje otpadnog papira širom Albanije. Ovopreduzeće planira da postavi kante za otpadni papir u oblastima u kojima postoji velika upotreba ovog materijala, poput šoping centara, skladišta uvoznika (naročito uvoznika voća i povrća), ministarstvima, opštinama, univerzitetima i štamparijama.

Sredstva bi trebalo da omoguće preduzeću da umanji troškove tako što bi se smanjilo oslanjanje na uvoz papira za procese proizvodnje.

Investicija u kapitalu u iznosu

2 miliona € 2009. završen



212



Grant Kredit

http://www.ebrd.com/news/2009/edipack-paper-recycling-comes-to-albania.html

TAIEX

TAIEX Studijska posjeta procjene zaštite životne sredine u blizini lučkih područja

Spisak projekata dostavio Generalni direktorat Evropske komisije za susjedsku politiku i pregovore o proširenju (lična komunikacija, 19.maj 2016. godine). Opisi projekata nijesu dostupni.

Nepoznat 2016.

Studijska posjeta na temu deponovanja otpada

Nepoznat 2014,završen

Radionica na temu integrisanih politika zaštite životne sredine i zdravlja

Nepoznat 2011, završen



213

A.3.2 Bosna i Hercegovina



Grant Kredit


Drugi projekat upravljanja čvrstim otpadom

Drugi projekat upravljanja čvrstim otpadom - dodatno finansiranje - EK IPA

Cilj projekta je poboljšanje dostupnosti, kvaliteta, zdravog stanja životne sredine, kao i finansijska izvodljivost usluga upravljanja čvrstim otpadom obuhvaćenih preduzeća i regija.

Dodatno finansiranje omogućeno 2012. godine za gradsku infrastrukturu i pružanje usluga.

http://www.worldbank.org/projects/P107998/second-solid-waste-management?lang=en&tab=financial

http://www.worldbank.org/projects/P144111?lang=en

D

43,5 miliona USD

90% sredstava usmjereno na upravljanje otpadom

IBDR kredit: 25 miliona USD

IDA kredit: 15 miliona USD

Državni doprinos: 3,5 miliona USD

Dodatno finansiranje kroz grantove (2012): 6 miliona USD


2008, aktivan

Projekat upravljanja čvrstim otpadom

Glavni ciljevi projekta su:

Ekonomično poboljšanje usluga upravljanja čvrstim otpadom u obuhvaćenim prioritetnim područjima;

Povećanje administrativnog i tehničkog kapaciteta za upravljanje čvrstim otpadom na lokalnom nivou i nivou Entiteta;

Poboljšanje povraćaja troškova u ovom sektoru i podsticanje učešće privatnog sektora;i

21 milion USD


IDA kredit: 18 miliona USD

Nepoznato: 3 miliona USD

2002.



http://www.worldbank.org/projects/P144111?lang=en

214



Grant Kredit

Rješavanje ekoloških problema i smanjenje opasnosti po zdravlje izazvano neadekvatnim sistemima za sakupljanje i zbrinjavanje otpada.

http://www.worldbank.org/projects/P057950/solid-waste-management-project?lang=en

ECRAN mreža/ Instrument za tehničku pomoć i razmjenu informacija Evropske komisije (TAIEX)

Nacionalni okrugli sto na temu povraćaja troškovaianalize troškova/koristi u sektoru upravljanja otpadom

Cilj je pružanje praktičnog znanja o iskustvima zemalja članica EU i podrška uspostavljanju mehanizma za povraćaj troškova u zemlji.

http://ec.europa.eu/enlargement/taiex/dyn/taiex-events/detail_en.jsp?EventID=61802


TAIEX

Radionice na temu upravljanja otpadom

Spisak projekata dostavio Generalni direktorat Evropske komisije za susjedsku politiku i pregovore o proširenju (lična komunikacija, 19. maj 2016. godine). Opisi projekata nijesu dostupni.

Nepoznat 2013.

Radionica na temu selektivnog sakupljanja i recikliranja komunalnog otpada

Nepoznat 2012.





215

A.3.3 Kosovo



Grant Kredit


Jačanje upravljanja otpadom

Cilj projekta je pomoći Vladi da utvrdi ključne oblasti za reformu i investiranje u sektor upravljanja otpadom kako bi s poboljšao pristup, kvalitet, finansijska održivost i ekološke prakse u uslugama upravljanja otpadom.

http://documents.worldbank.org/curated/en/2013/08/18102337/official-documents--implementation-agreement-ref-tf072016-waste-management

L

1,2 miliona €

EBRD Grant (preko WBIF): 400000€

Kredit Svjetske banke: 700000€

Sopstveno učešće: 100000€

2012, u fazi implementacije

EuropeAid

Podrška upravljanju otpadom na Kosovu

WMK projekat ima za cilj da podrži nadležne organe Kosova, a naročito Ministarstvo životne sredine i prostornog planiranja,u izradi i uspješnom sprovođenju modernog sistema upravljanja otpadom.

http://www.epem.gr/en/typography/66-kosovo/144-support-waste-management-in-kosovo-europeaid-133800-c-ser-xk.html

Nepoznat 2014, tekući

Japanska agencija za međunarodnu saradnju (JICA)

Projekat za poboljšanje upravljanja čvrstim otpadom

Projekat ima za cilj poboljšanje javnih sistema za zbrinjavanje otpada u Prištini, Prizrenu i okolnim opštinama

4,83 miliona € 2011, završen







216



Grant Kredit

tako što će obezbijediti oko 40 vozila za kompaktovanje otpada relevantnim komunalnim preduzećima.

http://www.jica.go.jp/kosovo/english/activities/activity05.html

Projekat poboljšanja kapaciteta za upravljanje otpadom ka društvu sa prihvatljivim ciklusom materijala

Tehnički projekat saradnje čiji je cilj bio jačanje kapaciteta za upravljanje čvrstim otpadom u Opštini Prizren.



ECRAN mreža/ TAIEX

Nacionalni okrugli sto na temu povraćaja troškova i analize troškova/koristi u sektoru upravljanja otpadom


http://www.ecranetwork.org/Events/156


TAIEX

TAIEX Studijska posjeta na temu sprovođenja propisa o uspostavljanju E-PRTR registra


Nepoznat 2015.

TAIEX Studijska posjeta na temu evropskih standarda za deponije za otpad

Nepoznat 2016.






217



Grant Kredit

TAIEX Radionica na temu izrade planova upravljanja komunalnim otpadom

Nepoznat 2015.

Studijska posjeta na temu sprovođenja ekoloških propisa iz oblasti upravljanja otpada

Nepoznat 2013.

218

A.3.4 BJR Makedonija



Grant Kredit


Drugi projekat poboljšanja komunalnih usluga (MSIP2)

Projekat ima za cilj povećanje transparentnosti, finansijske održivosti i inkluzivnog pružanja komunalnih usluga širom zemlje.

Projektom će se obezbijediti prosleđivanje kredita opštinama za investiranje u infrastrukturu. Projektom će se takođe uvesti grant komponenta za poboljšanje pružanja usluga i infrastrukture u siromašnijim i marginalizovanim zajednicama u opštinama širom Makedonije.

http://www.worldbank.org/projects/P154464/?lang=en&tab=newsmedia

25 miliona €

15% sredstava usmjereno na čvrsti otpad

2016, aktivan

Poboljšanje komunalnih usluga

Razvojni cilj Projekta poboljšanja komunalnih usluga u Makedoniji je poboljšanje transparentnosti, finansijske održivosti i pružanja određenih komunalnih usluga u opštinama obuhvaćenim projektom.

Dodatno finansiranje za Projekat poboljšanja komunalnih usluga (MSIP).

25 miliona USD


Dodatno finansiranje (2014) - MSIP (EU-IPA)

26,54 miliona USD


2009, aktivan



219



Grant Kredit

ECRAN mreža/ TAIEX

Nacionalni okrugli sto na temu povraćaja troškova i analize troškova/koristi u sektoru upravljanja otpadom


https://www.eumonitor.eu/9353000/1/j9vvik7m1c3gyxp/vjy64kfrdvw7?ctx=vg9pktppo1xz&start_tab1=35


TAIEX

Studijska posjeta na temu informacionog sistema za upravljanje otpadom


Nepoznat 2014.

Radionica na temu otpada od električnih i elektronskih proizvoda

Nepoznat 2013.

Studijska posjeta na temu prečišćavanja gradskih otpadnih voda i upravljanja otpadnim muljem

Nepoznat 2013.

Radionica na temu upravljanja otpadom

Nepoznat 2012.

Studijska posjeta na temu Direktive o otpadu od EEP

Nepoznat 2012.



220



Grant Kredit

i Direktive o ograničenju upotrebe opasnih materija

Studijska posjeta na temu otpadnih baterija i akumulatora

Nepoznat 2012.

Studijska posjeta na temu sprovođenja integrisanog i finansijski samoodrživog regionalnog sistema za upravljanje otpadom

Nepoznat 2012.

Radionica na temu upravljanja ambalažnim otpadom

Nepoznat 2012.

Studijska posjeta na temu upravljanja medicinskim otpadom

Nepoznat 2011.

Radionica na temu upravljanja otpadom od električnih i elektronskih proizvoda

Nepoznat 2011.

Radionica na temu obrade medicinskog otpada, pakovanja i označavanja

Nepoznat 2010.

221



Grant Kredit

Radionica na temu otpadnih baterija i akumulatora

Nepoznat 2010.

222

A.3.5 Crna Gora



Grant Kredit

Investicioni okvir za Zapadni Balkan (WBIF)

Izgradnja regionalnih deponija u PljevljimaiŽabljaku

Nepoznat

https://www.wbif.eu/Projects?by=country

H

54 978000€

WBIF grant 978 000€

Grant EK 4000000€

Kredit EIB 27000000€

Sopstveno učešće 23000000€

Nepoznata, u toku


Projekat upravljanja industrijskim otpadom i čišćenja u Crnoj Gori

Cilj projekta je smanjenje zagađenja prirodnih resursa u Crnoj Gori i rizika po zdravlje od izlaganja ovom zagađenju kod pojedinih lokacija za zbrinjavanje industrijskog otpada.

http://www.worldbank.org/projects/P122139/montenegro-industrial-waste-management-cleanup-project?lang=en

80,44 miliona USD

Opredijeljena sredstva IBRD i IDA: 68,9 miliona USD


2014, u toku

Projekat ekološki osjetljivih turističkih područja u Crnoj Gori

Cilj projekta je stvaranje ekološki i komercijalno održivih usluga sakupljanja i zbrinjavanja čvrstog otpada u primorskim opštinama, kako bi se održalo čisto I ekološki atraktivno obalsko područje.

9,50 miliona USD

Dodatno finansiranje u 2010. godini: 7,10 miliona USD


2003, završeno

https://www.wbif.eu/Projects?by=country



223



Grant Kredit

http://www.worldbank.org/projects/P079116/environmentally-sensitive-tourist-areas-project-montenegro?lang=en&tab=financial

Ekološka struktura u Crnoj Gori

Cilj projekta je poboljšanje stanja ekoloških uslova u primorskoj regiji i poboljšanje kvaliteta vodosnabdijevanja u Zetskoj dolini putem:

obnove ključne infrastrukture za čvrsti otpad u nekoliko primorskih opština;

završetka cjevovoda kako bi se zamijenili zagađena izvorišta vode u Zetskoj dolini; i

tehničke pomoći za inženjerske usluge i revizije.

http://www.worldbank.org/projects/P074618/montenegro-environmental-infrastructure?lang=en&tab=overview

K

2,80 miliona USD

Iznos granta: 2 miliona USD


2001, završeno

Evropska investiciona banka (EIB)

Infrastruktura za otpad i vodu

Kredit u iznosu od 10 miliona € će pomoći obnovu i izgradnju infrastrukture za otpad I vodu u opštinama širom zemlje.

http://www.eib.org/projects/regions/enlargement/the-western-balkans/montenegro/

10 miliona € 2015, u toku

TAIEX

Ekspertska misija za rudarski otpad

Spisak projekata dostavio Generalni direktorat Evropske komisije za susjedsku politiku i pregovore o proširenju (lična

Nepoznat 2016.








224



Grant Kredit

Ekspertska misija za evaluaciju kriterijuma za ukidanje statusa otpada za neke vrste otpada

komunikacija, 19. maj 2016. godine). Opisi projekata nijesu dostupni.

Nepoznat 2016.

Studijska posjeta na temu upravljanja otpadom

Nepoznat 2015.


Nepoznat 2015.

Ekspertska misija za sakupljanje podataka o otpadu uključujući analizu sastava otpada

Nepoznat 2015.


Nepoznat 2014.

Radionica na temu upravljanja medicinskim otpadom

Nepoznat 2013.

Studijska posjeta na temu upravljanja medicinskim otpadom

Nepoznat 2013.

Ekspertska misija za otpadne vode

Nepoznat 2010.

225

A.3.6 Srbija



Grant Kredit

Evropska banka za obnovu i razvoj (EBRD)

Projekat unapređenja infrastrukture u Kragujevcu

EBRD pruža kredit u iznosu do 15 miliona € za izgradnju puta i nabavku vozila za sakupljanje otpada, kanti i kontejnera za Kragujevac, od čega će 2,5 miliona € biti izdvojeno za nabavku kamiona za sakupljanje otpada.

http://www.ebrd.com/work-with-us/projects/psd/kragujevac-infrastructure-upgrade-project.html

15 miliona €

2015,

potpisan

Čvrsti otpad „Duboko”

ERBDkredit u iznosu do 5 miliona €. Projekat obuhvata izgradnju regionalne deponije koja će pokriti devet opština u Srbiji, dvije reciklažne linije za separaciju, tri transfer stanice i zatvaranje postojećih odlagališta.

http://www.ebrd.com/work-with-us/projects/psd/duboko-solid-waste.html

11,9 miliona €

EBDR kredit: do 5 miliona €

2007,

potpisan

TAIEX

ECRAN mreža, Nacionalni okrugli sto na temu povraćaja troškova i analize troškova/koristi u sektoru upravljanja otpadom

Cilj je pružanje praktičnog znanja o iskustvima zemalja članica EU i podrška uspostavljanju mehanizma za povraćaj troškova.

http://euparl.net/9353000/1/j9vvhskmycle0vf/vjy64kfrdvw7?ctx=vg9pktppo1xz&v=1&tab=1&start_tab0=5

Nepoznat 2015

Završen








226



Grant Kredit



Nepoznat 2015.

Radionica na temu upravljanja otpadom

Nepoznat 2013.

Radionica na temu otpada od EEP

Nepoznat 2011.

Ekspertska misija za sanaciju zagađenih lokacija

Nepoznat 2010.

Studijska posjeta na temu najboljih dostupnih tehnika u postrojenjima za rukovanje opasnim otpadom

Nepoznat 2010.

Radionica na temu upravljanja medicinskim otpadom

Nepoznat 2010.

Ekspertska misija na temu praktičnih pitanja u vezi spaljivanja otpada

Nepoznat 2010.

227

A.3.7 Regionalni projekti/projekti za više zemalja



Grant Kredit

Zajednički evropski fond za Zapadni Balkan (EWBJF)

Institucionalno jačanje JPP na Zapadnom Balkanu

Projekat je sprovođen u okviru WBIF kao zajednička inicijativa EU, međunarodnih finansijskih institucija (uključujući i EIB), bilateralnih donatora i vlada zemalja na Zapadnom Balkanu.

Projekat je obuhvatao prenošenje ekspertize o privatno javnom partnerstvu EPEC-a na Zapadni Balkan i pružanje pomoći zemljama da usklade institucionalne strukture i počnu sa procjenama programiranja i spremnosti projekata za JPP za realizaciju projekata.

http://www.eib.org/epec/wbif/index.htm

1 milion € 2013, završeno

EBRD

Fond za razvoj opštinske infrastrukture

Fond za razvoj opštinske infrastrukture je namijenjen za pružanje kredita za komunalna preduzeća i opštinske projekte na Zapadnom Balkanu. Sredstva omogućavaju EBRD i KfW. Kreditima će se finansirati investicije u infrastrukturu za vodu i otpadne vode, regionalno grijanje, upravljanje čvrstim otpadom, energetsku efikasnost, javni prevoz itd.

http://www.ebrd.com/work-with-us/projects/psd/municipal-infrastructure-development-fund.html

100,000 - miliona € po projektu

2013.

http://www.eib.org/epec/wbif/index.htm




228



Grant Kredit

TAIEX

Spisak pojedinačnih projektnih aktivnosti se nalazi ispod.96

ECRAN mreža – Radionica o usklađenosti propisa o prekograničnom prevozu otpada

Albanija,Bosna i Hercegovina,Kosovo,Crna Gora,Srbija,Turska,BJR Makedonija

Nepoznat 2016.

ECRAN Radionica za više zemalja o usklađenosti propisa o prekograničnom prevozu otpada

Albanija,Bosna i Hercegovina,Kosovo,Crna Gora,Srbija,Turska,BJR Makedonija

Nepoznat 2016.

ECRAN Radionica / obuka za više zemalja oprocjeni inventara gasova sa efektom staklene bašte u otpadu

Radionica ima za cilj poboljšanje tehničkog znanja i institucionalnih i proceduralnih kapaciteta zemalja u okviru ECRAN mreže za dostavljanje izvještaja o nacionalnim inventarima.

www.europa-nu.nl/id/vjyzaij0n2zi/agenda/taiex_multicountry_workshop_on_ecran?ctx=vg9pjk198axu&tab=1&start_tab1=20

Nepoznat 2015.

ECRAN Regionalna radionica na temu

Cilj radionice je da učesnicima prenese iskustva država članica u sprovođenju Direktive o odlaganju otpada, kako bi

Nepoznat 2015.

96 Spisak projekata dostavio Generalni direktorat Evropske komisije za susjedsku politiku i pregovore o proširenju (lična komunikacija, 19. maj 2016. godine).

http://www.europa-nu.nl/id/vjyzaij0n2zi/agenda/taiex_multicountry_workshop_on_ecran?ctx=vg9pjk198axu&tab=1&start_tab1=20



229



Grant Kredit

sanacije deponija u kontekstu regionalnog upravljanja otpadom

se poboljšalo razumijevanje te direktive i vještine sprovođenja i planiranja u sektoru upravljanja otpadom.

ECRAN Radionica za više zemalja ousklađenosti propisa o prekograničnom prevozu otpada

Albanija,Bosna i Hercegovina,Hrvatska,Kosovo,Crna Gora,Srbija,Turska,BJR Makedonija.

Nepoznat 2015.

Regionalna radionica na temu povraćaja troškova u sektoru upravljanja otpadom

Radionica čiji je cilj pružanje praktičnog znanja i iskustva drugim zemljama, kao i pružanje podrške uspostavljanju mehanizama za povraćaj troškova u regionu.


Nepoznat 2015, završena

Radionica za više zemalja o prekograničnom prevozu otpada, upravljanju otpadom i odlaganju otpada na deponije

Cilj radionice je povećanje efikasnosti organa vlasti i inspekcijskih organa i promovisanje usklađivanja sa ekološkim uslovima. Specifični cilj:

jačanje kapaciteta u JIE u oblasti implementacije propisa EU na temu otpada, i

bolji uvid u mehanizme zapoštovanje i sprovođenje i znanja o vršenju inspekcija.


Nepoznat 2015, završena

ECRAN Radionica za više zemalja o usklađenosti sa propisima o hemikalijama

Albanija, Bosna i Hercegovina, Hrvatska, Kosovo, Crna Gora, Srbija, Turska, BJR Makedonija.

Nepoznat 2014.




230



Grant Kredit

ECRAN Radionica za više zemalja o koordinaciji strateškog i investicionog planiranja u sektoru upravljanja otpadom


Nepoznat 2014.

ECRAN Radionica za više zemalja o usklađenosti sa propisima o prekograničnom prevozu otpada


Nepoznat 2014.

Radionica za više zemalja o transponovanju i sprovođenju Okvirne Direktive o otpadu

Cilj radionice je bio usvajanje znanja o sprovođenju Okvirne Direktive o otpadu, uz poseban naglasak na:

prevenciju proizvodnje otpada;

ponovnu upotrebu i recikliranje;

Odredbe Direktive o odgovornosti proizvođača;

ukidanje statusa otpada i nusproizvoda;i

proces planiranja u upravljanju otpadom.


Nepoznat 2014,

završen

Radionica za više zemalja korisnica o prekograničnom prevozu opasnog otpada

Albanija,Jermenija,Azerbejdžan,Bjelorusija,Bosna i Hercegovina,Gruzija,Kosovo,Moldavija,Crna Gora,Srbija,Turska,Ukrajina,BJR Makedonija

Nepoznat 2015.



231



Grant Kredit

Radionica o ekološki ispravnom upravljanju opasnim otpadom


Nepoznat 2014.

TAIEX Radionica o upravljanju otpadom u sklopu programa za lokalne uprave

Albanija, Bosna i Hercegovina, Kosovo, Crna Gora, Srbija, Turska, BJR Makedonija.

Nepoznat 2014.

Studijski obilazak na temu upravljanja otpadom


Nepoznat 2013.

Radionica za više zemalja o nacionalnom izvještavanju i proširenoj odgovornosti proizvođača

Albanija, Bjelorusija, Bosna i Hercegovina, Hrvatska, Kosovo, Moldavija, Crna Gora, Srbija, Turska, Ukrajina, BJR Makedonija.

Nepoznat 2013.

Radionica za više zemalja o implementaciji u domaće zakonodavstvoi Okvirne direktive o otpadu

Albanija, Bosna i Hercegovina, Hrvatska, Kosovo, Moldavija, Crna Gora, Srbija, Turska, Ukrajina, BJR Makedonija.

Nepoznat 2012.


Albanija, Bosna i Hercegovina, Hrvatska, Kosovo, Crna Gora, Srbija, BJR Makedonija

Nepoznat 2012.

Radionica za više zemalja o upravljanju otpadom od EEP

Albanija, Bosna i Hercegovina, Hrvatska, Kosovo, Moldavija,Crna Gora, Rusija, Srbija, Turska, Ukrajina, BJR Makedonija

Nepoznat 2012.

232



Grant Kredit

Ekspertska misija za više zemalja o prioritetima u sektoru životne sredine u zemljama Zapadnog Balkana i Turskoj

Albanija, Bosna i Hercegovina, Kosovo, Crna Gora, Srbija, Turska, BJR Makedonija

Nepoznat 2012.

Radionica za više zemalja o klasifikaciji otpada, inventaru i nacionalnom izvještavanju

Albanija, Bosna i Hercegovina, Hrvatska, Moldavija, Crna Gora, Srbija, Turska, Ukrajina, BJR Makedonija.

Nepoznat 2011.

Documents

SVEOBUHVATNA PROCЈENA STANJA UPRAVLJANJA OTPADOM …ec.europa.eu/environment/enlarg/pdf/pilot waste/Montenegro_mtn.pdf · sanitarne deponije. 3) Neka domaćinstva tek treba da budu