INTERPRETACJA MATERIAŁÓW WIZUALNYCH

INTERPRETACJA MATERIAŁÓW WIZUALNYCH

PSYCHOANALIZA I WIZUALNOŚĆ

• Koncentracja na tych aspektach psychoanalizy, które odnoszą się do

wizualności.

SKOPOFILIA(Freud, Lacan)


(Lacan) Pewne momenty widzenia oraz konkretne widoki są kluczowe z perspektywy

kształtowania się podmiotowości i seksualności.


KRYTYKA FEMINISTYCZNA:

W jaki sposób wizualność jest uwikłana w wytwarzanie różnicy seksualnej?Analiza przedstawień wizualnych z perspektywy

ich społecznego oddziaływania (widz, płeć, władza).


• Psychoanaliza nie ma ściśle określonego kodeksu postępowania metodologicznego

• Szczególnie podatny na interpretacje psychoanalityczne jest film (film nadaje strukturę widzeniu - spojrzenie między bohaterami filmu i miedzy bohaterami a widzami).

Podmiotowość, seksualność, nieświadomośc

Psychoanaliza bada dwa obszary tworzenia znaczeń:

- obszar samego obrazu,- obszar jego odbiorczości.

Podmiotowość

• Uznanie subiektywności podmiotu (tego, jak pojmujemy samych siebie i nasze światy na podstawie złożonych, a często nieracjonalnych sposobów rozumienia: odczuwamy, snujemy fantazje, oddajemy się przyjemnościom i czujemy odrazę, potrafimy być nieracjonalni i sprzeczni, reagujemy w sposób, który nie daje się wyrazić słowami.

Podmiotowość • Podmiotowość jest konstruowana zarówno

psychicznie, jak i kulturowo a proces ten trwa przez całe życie.

• Uczymy się patrzeć w określony sposób i powtarzamy ten proces za każdym razem, gdy na coś patrzymy (społeczna modalność).

• Widz wnosi pewna podmiotowość, która rzutuje na oglądany przez niego obraz. Podmiotowość ta jest uwikłana w oglądane wizerunki.

Nieświadomość• Nie wszystkie reakcje zachodzą na poziomie

pełnej świadomości.• Pewne reakcje mają swoje źródło w

nieświadomości.• Tłumienie instynktów w dzieciństwie skutkuje

kształtowaniem się nieświadomości.• Granica między nieświadomością a

świadomością nie jest szczelna i nieświadomość wyraża się w gestach i przejęzyczeniach

Nieświadomość

• Nigdy całkowicie nie poznamy samych siebie, ponieważ nieświadomość pozostaje poza zasięgiem świadomości.

• Lacan „w sferze widzialności wszystko jest pułapką”

Seksualność

Psychoanalizę interesuje proces, za pośrednictwem którego różnica

między płciami jest ustanawiana i podtrzymywana (często

chwiejnie).

Przyjemność patrzenia

• Podglądactwo (aktywny sposób widzenia) wytwarza dystans między patrzącym i tym, na co patrzymy i uprzedmiotawia to drugie, daje władzę (mężczyzna patrzy na kobietę).

• Skopofilia fetyszystyczna – postać kobieca ukazana jako obiekt na wystawie (kadrowanie, oświetlenie, ruch kamery)

Faza lustra i przyjemność wzrokowa

Koncepcję fazy lustra opracował Jacques Lacan

„rozpoznanie się” przynosi przyjemność z racji

oglądania własnego ciałai niepokój z powodu

alienacji.

Faza lustra.Mężczyzna na ekranie

• Mężczyzna nie jest przedmiotem spojrzeń, napędza narrację, jest postacią czynną.

• Ruch kamery zdeterminowany przez bohatera.• Kamera z jego punktu widzenia.

„kobieta jako obraz, mężczyzna jako władca spojrzenia”

Od spojrzenia voyerystycznego do lacanowskiego

Lacan Koncepcja Spojrzenia jako uzupełnienie

fazy lustra Lacana interesuje to, jak podmiot jest widziany.

Spojrzenie to kulturowo konstruowana wizualność podmiotu.

Spojrzenie Spojrzenie to forma wizualności, która istnieje

przed indywidualnym podmiotem. I choć wizualność tę podmioty przyjmują jako

własną, jest ona konstruowana kulturowo.Spojrzenie przypomina nam o naszej

śmiertelności.

Symboliczność• (Lacan) Wejście dziecka w kulturę - w świat

znaków, które tworzą język, wizualność oraz symboliczność – oznacza traumatyczne

oddzielenie od realności.

Hans Holbein„Ambasadorowie”

Fantazja i pożądanie

• Fantazja mieści się między świadomością a nieświadomością.

• Fantazja nadaje nieświadomości pewien rodzaj formy czasowej, przestrzennej i symbolicznej.

• Fantazja to rodzaj inscenizacji.• Fantazje z kinem łączy przyjemność

wzrokowa.

Fantazja i pożądanie

• Fantazje oferują rozmaite role podmiotowe.• Fantazja pozwala na większą różnorodność

możliwości interpretacyjnych, tak w odniesieniu do filmów, jak i publiczności.

Psychoanaliza i wizualność: ocena

• Dominacja badań nad seksualnością eliminuje inny konteksty, np.: różnice społeczne lub społeczne stosunki władzy.

• Psychoanaliza kładzie szczególny nacisk na sferę psychiki, mniej akcentując sferę kultury.

• Psychoanaliza nie uwzględnia instytucji społecznych wytwarzających filmy.

Analiza dyskursuTekst, intertekstualność i kontekst

(Michel Foucault) krytyk teorii psychoanalitycznejŁączy go z psychoanalizą kwestia podmiotowości.

Podmiot ludzki jest wytwarzany, a nie po prostu się rodzi.

Podmiotowość jest tworzona w toku określonych procesów.

Dyskurs

Dyskurs (wg M. F.)odnosi się do stwierdzeń, które strukturę sposobowi myślenia o danej

rzeczy oraz temu, jak działamy.

Dyskurs

Dyskurs to określona forma wiedzy o świecie, np.: dyskurs medyczny.

Dyskurs medyczny: język medycyny, formy wiedzy, instytucje, przestrzeń społeczna.

Podmioty dyskursu medycznego: lekarz, pielęgniarz, pacjent.

Dyskurs

Sztukę też można rozumieć jako dyskurs.Dyskurs sztuki: przedstawienia wizualne, język,

krytyka artystyczna, instytucje kulturalne, publiczność, wartości, wiedza…

Intertekstualność

Dyskurs może być wyrażany za pomocą wizualnych i werbalnych tekstów oraz

obrazów.Intertekstualność opisuje to, w jaki sposób

znaczenia dowolnego obrazu czy tekstu w obrębie dyskursu zależą nie tylko od

konkretnego obrazu czy tekstu, lecz także od znaczeń niesionych przez inne teksty.

Formacja dyskursywna

Formacja dyskursywna to sposób, w jaki znaczenia łączą się ze sobą w konkretnym

dyskursie.W wypadku, gdy zdołamy określić jakąś

regularność w obrębie przedmiotów, sposobów wypowiadania, pojęć i wyborów tematycznych (porządek, korelacje, pozycje,

funkcjonowanie, transformacje), powiemy, że mamy do czynienia z „formacją dyskursywną”.

Władza

(M.F.) Dyskurs jest formą dyscypliny.(M.F.) Dyskurs ma władzę, która wynika z tego,

że podmioty ludzkie są wytwarzane przez dyskursy.

Dyskursy rywalizują ze sobą i walczą o wpływy.

Władza - wiedza

Wiedza ma charakter dyskursywny.Każdy dyskurs przesiąknięty jest

władzą.Każdy dyskurs rości sobie prawo do

prawdy.

Dyskurs i kultura wizualna

• Analiza treści, semiologia i psychoanaliza zakładają, że analiza powinna drążyć pod powierzchnią widzialnego w poszukiwaniu:

• analiza treści – ukrytych znaczeń ukrytych w wielkich ilościach,

• semiologia szuka dominujących kodów, mitów i systemów odniesień,

• Psychoanaliza bada oznaki nieświadomości.

Dyskurs i kultura wizualna

• M. F. koncentruje się na pytaniu: jak działa władza. Jak robi to, co robi, i jak dokonała tego, czego dokonała.

Analiza dyskursu I i II

Analiza dyskursu I Analiza dyskursu IIJak dyskurs wyraża się poprzez różnego rodzaju przedstawienia wizualne i teksty werbalne. Dominanta: dyskurs, formacje dyskursywne.

Dominanta: praktyki poszczególnych instytucji.Pojęcia: władza, reżim, prawda, instytucja, technologia.

Analiza dyskursu I

Koncentruje się na języku: jak ludzie używali języka do tworzenia własnych opowieści o

świecie społecznym.Może dotyczyć obrazu: jak obrazy tworzą konkretne opowieści o świecie społecznym.Analiza dyskursu skupia się na strategiach

perswazji.Każdy dyskurs zorganizowany jest tak, aby

przekonywać.

Analiza dyskursu I

Analiza dyskursu I poświęca wiele uwagi obrazom oraz ich społecznemu

wytwarzaniu i oddziaływaniu.

Analiza dyskursu I. Źródła

Dyskursy wyrażają się przez zróżnicowaną gamę obrazów, tekstów i praktyk.

(dzienniki, powieści, wiersze, dokumenty tworzone przez różne instytucje rządowe,

ryciny, mapy, komiksy, zdjęcia)Eklektyzm wynika z intertekstualności dyskursu.


Punktem wyjścia jest wybór źródeł: które źródła wniosą coś do badania?

Obrazy i teksty stanowiące punkt wyjścia odnoszą się do kolejnych obrazów i tekstów.Pytanie: kiedy przestać zbierać materiały?

Analiza dyskursu I. ŹródłaPytanie: w jaki sposób wizualizuje się kobiety

ciężarne we współczesnej kulturze?Jakie byłyby źródła wyjściowe?

Gdzie szukać przedstawień wizualnych i tekstów, które konstruują ciało ciężarnej kobiety?

Jak zdobyć wiedzę o tym, w jaki sposób kobiety ciężarne tworzą własne poczucie cielesnego Ja?

A co z reklamą? Czasopismami kobiecymi? Czy to, że kobiety ciężarne pozostają niewidzialne,

nie jest ciekawym tematem do badań?


(Erwin Panofsky) Ikonografia

Znaczenie dzieła sztuki wynika ze zrozumienia symboli i znaków w taki sposób, w jaki

zrozumieliby je współcześni twórcy.

Ikonografia

1. PIERWOTNE NATURALNE PREIKONOGRAFICZNE2. WTÓRNE UMOWNE IKONOGRAFICZNE3. WEWNĘTRZNE SYMBOLICZNE IKONOLOGICZNE

Ikonografia

Ikonografia

Jan van Eyck„Portret małżonków

Arnolfini”1434

Między semiologią a analizą dyskursu

Analiza dyskursu I: wytwarzanie dyskursu i jego organizacja retoryczna

Jak konkretny dyskurs opisuje rzeczy?Jak tworzy winę i odpowiedzialność?Jak tworzy wiarygodność?Jak kategoryzuje i wyróżnia?


Kroki:• zapomnij o wszystkich uprzedzeniach i opiniach,• długo czytaj i patrz,• czytaj teksty na nowo, na nowo oglądaj obrazy,• określ kluczowe wątki w formie słów – kluczy,• ułóż listę i przejrzyj jeszcze raz materiał,• rozważ powiązania między kluczowymi słowami i

obrazami,• zwróć uwagę na złożoność dyskursu i wewnętrzne

sprzeczności,• zwracaj uwagę na szczegóły.


Odpowiedz na pytania:W jaki sposób konkretnym słowom czy wizerunkom

nadawane są określone znaczenia?Czy istnieją znaczące skupiska słów i obrazów?Jakiego rodzaju obiekty wytwarzają tego rodzaju

skupiska?Jakie skojarzenia ustanowione są wewnątrz tych skupisk?Jakie powiązania łączą ze sobą takie skupiska?

Badanie społecznego wytwarzania dyskursu

Każdy dyskurs dzieje się w konkretnej sytuacji społecznej.

Społeczny kontekst wytwarzanie dyskursu jest ważny z perspektywy rozważań nad zakładaną

przez wizerunki i teksty publicznością.

Ocena analizy dyskursu I

Mocna strona to niezwykle szczegółowa lektura obrazów oraz interpretacja ich oddziaływania zwłaszcza w odniesieniu

do wytwarzania różnicy społecznej. Słaba strona to zdecydowanie, kiedy przestać

szukać nowych powiązań intertekstualnych.

Analiza dyskursu IIBadanie wytwarzania przez konkretne

instytucje praktyk kulturowych.

Analiza dyskursu II

Jak proces „archiwizacji” oddziałuje na teksty?

Jakie są sposoby dyscyplinowania w szpitalu, więzieniu, domu obłąkanych?

(M.F. Nadzorować i karać)

Analiza dyskursu II

Jeremy Bentham Panoptykon

Analiza dyskursu II

(M. F.) Instytucje działają na dwa sposoby: poprzez aparat

funkcjonalny i technologie instytucjonalne.

Analiza dyskursu II

Aparat instytucjonalny – formy władzy – wiedzy, które tworzą instytucje: architektura,

regulacje prawno – organizacyjne, traktaty naukowe, twierdzenia filozoficzne, prawa a

także wyrażany przez nie dyskurs.

Analiza dyskursu II

Technologie instytucjonalne – techniki stosowane podczas praktyk realizujących

władzę – wiedzę: okna i żaluzje w panoptykonie.

Analiza dyskursu II

Analiza dyskursu II przenosi uwagę z pojedynczych obrazów na procesy

ich wytwarzania i użytkowania.

Analiza dyskursu II

Będąc w galerii czy muzeum zwróć uwagę na inne rzeczy niż wystawione obiekty. Spróbuj

zwrócić uwagę na architekturę budynku, rozkład pięter, strażnikom, innym

zwiedzającym.

Aparat instytucjonalny galerii i muzeum

Muzea tworzą specyficzny dyskurs na temat kultury.

Użycie kultury jako narzędzia zarządzania społeczeństwem.

Technologie instytucjonalne galerii i muzeum

• gabloty,• rekonstrukcje,• repliki, • eksponaty bez zabezpieczenia,• ramy,• przestrzenne zorganizowanie wystawy

(sposób wieszania obrazów).

Wizualne i tekstualne techniki interpretacji

• podpisy i metryczki,• tablice poglądowe, • katalogi.

Wizualne i tekstualne techniki interpretacji

Będąc w muzeum przyjrzyj się metryczkom i podpisom. Jaki skutek miałoby usunięcie wszystkich podpisów. Wybierz dwa – trzy

obiekty i wymyśl dla nich nowe podpisy. Jak ma oddziaływać twój nowy tekst?

Techniki rozplanowania i techniki dotykowe

• rozplanowanie poszczególnych sal,• urządzenia w muzeum,• kolor ścian.

Przestrzeń poza ekspozycjami

Zajrzyj do sklepu i kawiarni w muzeum. Jakie dyskursy tu działają? Z jakimi

praktykami mamy do czynienia? Czy wiążą się one w jakiś sposób z tym, co

obserwujemy na wystawie? We wnętrzu?

Zwiedzający

Zwiedzający to przede wszystkim „OKO” – ktoś, kto widzi i dzięki widzeniu rozumie w

określony sposób. Muzeum czyni to w sposób otwarty, prezentując swe obiekty widzom jako

rodzaj edukacyjnego spektaklu.

Reguły zwiedzania

• Co wolno, a czego nie wolno robić w muzeum?• Dyscyplinowanie zwiedzających przez kierunki

zwiedzania.• Podpowiedzi w postaci podkreślenia obiektów

wartych szczególnej uwagi.• Samoregulacja zachowań przez zwiedzających.• Podmiot – zwiedzający konstruowany jest

przez rozmaite dyskursy.

Analiza dyskursu II. Ocena

• Analiza dyskursu II koncentruje się na wyrażaniu dyskursów poprzez aparaty i

technologie.• Skuteczna w badaniach dyskursów władzy

wytwarzających przedmioty i podmioty powiązane z różnymi instytucjami, na przykład

przedmioty uznane za „sztukę”.• O wiele mniej interesuje się obszarem samego

obrazu.

Podejście antropologiczne

Podejście antropologiczne koncentruje uwagę na tym, co różni ludzie robią z materiałami

wizualnymi.

Społeczne życie przedmiotów

• Materialność,• materializacja,• mobilność.

Materialność, materializacja, mobilność

• Traktowanie zdjęć jako obiektów oznacza zwrócenie uwagi na ich specyficzne właściwości fizyczne, ich złożone oddziaływanie na zmysły, ich materialność: to, jak wyglądają, jakie są w dotyku, jaki mają kształt i objętość, wagę i fakturę. Oznacza to też umiejscowienie zdjęć w określonym kontekście społecznym i kulturowym.


Materiały wizualne mają charakter perfomatywny, tzn. materialne cechy obrazu oddziałują na świat, zwłaszcza na świat ludzi.



Jak obrazy i ludzie wchodzą we wzajemne relacje w konkretnym czasie i miejscu, w konsekwencji stwarzając się nawzajem w

specyficzny sposób?

WZAJEMNE USTANAWIANIE SIĘ OBRAZU I OBSERWATORA


• Fotografie i inne obiekty wizualne wytwarza się w jednym miejscu a eksponuje w innym.

• Efektem jest rekontekstualizacja.

Jak obserwować życie społeczne obrazów?

• Znaleźć obrazy: w podejściu antropologicznym nie troszczymy się o reprezentatywność prób obrazów do interpretacji.

• Podejściu antropologicznemu najlepiej poddają się fotografie.

Materialność obiektu wizualnego na przykładzie fotografii rodzinnej

Materialność obiektu wizualnego na przykładzie fotografii rodzinnej

• Forma wizualna, czyli treść,• forma materialna, czyli fizyczne właściwości

samego obiektu wizualnego,• forma prezentacji, czyli sposób prezentacji

obrazu patrzącemu.

Co się dzieje z obiektem wizualnym w konkretnym miejscu?

Mobilność obiektu wizualnego

Fotografie rodzinne podróżują.

Podejście antropologiczne; ocena

• Metoda może stanowić wszechstronne podejście do sytuacji społecznych, w których obiekty wizualne uczestniczą.

• O jej słabości stanowi przedkładanie empirii nad teorię oraz kwestia odniesienia do wszystkich rodzajów obrazów.

Documents

INTERPRETACJA MATERIAŁÓW WIZUALNYCH