335

TÁI CƠ CẤU HỆ THỐNG NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH TÁI CƠ CẤU NỀN KINH TẾ

TS. Đặng Ngọc Đức, TS. Nguyễn Đức HiểnVa nhom nghiên cưu Trường Đại học Kinh tê Quôc dân77

Tóm TắT

Nghiên cưu nay sư dung phương phap đinh tinh va đinh lương đê đanh gia kêt qua tai cơ câu hê thông Ngân hang Thương mại (NHTM) Viêt Nam theo Đê an 254. Kêt qua cho thây, hê thông NHTM Viêt Nam vân giư đươc sư ôn đinh trong qua trinh tai cơ câu, đong gop vao tăng trương kinh tê. Tuy nhiên cac kêt qua của qua trinh tai cơ câu la kha hạn chê va thiêu tinh dai hạn, nhiêu muc tiêu tai cơ câu không đạt như xư ly triêt đê nơ xâu, sơ hưu cheo, cai thiên quan tri va nâng cao hiêu qua hoạt đông của cac NHTM. Trong đo, nguyên nhân chủ yêu nhât lam qua trinh tai cơ câu hê thông NHTM Viêt Nam còn chậm va chưa đạt kêt qua như kỳ vọng la do còn thiêu môt cach tiêp cận tông hơp xư ly tông thê cac vân đê của tai cơ câu hê thông ngân hang thương mại, đặc biêt la còn thiêu môt khung khô phap ly mang tinh hê thông cho thưc hiên qua trinh tai cơ câu trong bôi canh tai cơ cầu kinh tê.

Từ khoa: tai câu trúc ngân hang Viêt Nam, ngân hang thương mại Viêt Nam, Đê an 254.

77Bai nghiên cưu nay đươc thưc hiên trong khuôn khô Đê tai:“Khuôn khổ pháp lý cho tái cơ cấu hệ thống ngân hàng thương mại trong bối cảnh tái cơ cấu nền kinh tế”, do Trường Đại học KTQD chủ tri, GS.TS. Trần Thọ Đạt lam chủ nhiêm với sư tham gia viêt va đong gop y kiên của cac chuyên gia từ NHNN Viêt Nam: ThS. Nguyễn Hưu Nghĩa (Cơ quan Thanh tra Giam sat Ngân hang), TS. Nguyễn Đưc Trung (Vu Dư bao, Thông kê tiên tê) va cac giang viên của Viên Ngân hang - Tai chinh, Trường Đại học KTQD: TS. Đặng Ngọc Đưc, TS. Nguyễn Đưc Hiên, ThS. Đao Lê Trang Anh, TS. Ha Quỳnh Hoa, ThS. Trần Phi Long, ThS. Trần Trọng Phong, ThS. Nguyễn Hương Giang, CN. Nguyễn Thi Quỳnh Loan.

336

KếT quả Thực hiện Tái cơ cấu hệ Thống ngân i. hàng Thương mại ViệT nam giai đoạn 2012-2014

1.1. Những thành công

Thư nhất, về cơ bản đa kiêm soát đươc tinh hinh cua các NHTM cổ phân yếu kem. Kha năng chi tra của cac ngân hang nay đa đươc cai thiên đang kê, tai san của Nha nước va quyên lơi của người gưi tiên đươc bao đam, an toan hoạt đông của hê thông ngân hang đươc kiêm soat, an ninh, chinh tri va trật tư an toan xa hôi đươc giư vưng; không đê xay ra cac đơt rút tiên hang loạt ngoai tầm kiêm soat, đặc biêt ơ môt sô NHTM cô phần yêu kem phai cơ câu lại.

Thư hai, từng bước giảm bớt số lương các NHTM thông qua cơ cấu lại. Trong sô 9 NHTMCP yêu kem đươc xac đinh từ năm 2012, NHNN đa phê duyêt 8 phương an cơ câu lại. Trong thời gian tới, NHNN se trinh Thủ tướng Chinh phủ phương an cơ câu lại đôi với 1 ngân hang còn lại. Hiên nay, cac ngân hang nay đang tich cưc triên khai cac giai phap cơ câu lại theo đúng phương an đươc duyêt. Môt sô NHTM cô phần yêu kem đươc xac đinh trong năm 2013 đang đươc NHNN ap dung cac biên phap giam sat chặt che va chi đạo xây dưng phương an tai cơ câu. Đên nay, sô lương NHTMCP giam bớt 5 ngân hang qua hoạt đông sap nhập, hơp nhât (Đê Nhât, Tin Nghĩa, Nha Ha Nôi, Phương Tây, Đại A).

Thư ba, chất lương hoạt động cua các NHTM đa đươc cơ cấu lại co một số chuyên biến tich cưc. Cho đên nay, tât ca cac phương an cơ câu lại NHTM cô phần yêu kem, kê ca sap nhập, hơp nhât đêu đươc tiên hanh trên nguyên tắc tư nguyên. NHNN chưa phai ap dung biên phap can thiêp bắt buôc đôi với trường hơp nao theo quy đinh của phap luật. Sau khi sap nhập, hơp nhât hoặc phương an cơ câu lại đươc NHNN châp thuận, cac ngân hang đa va đang tich cưc triên khai cac giai phap cơ câu lại toan diên vê tai chinh, hoạt đông, quan tri va khắc phuc cac sai phạm dưới sư giam sat của NHNN. Đôi với cac ngân hang không thuôc diên yêu kem bắt buôc phai tai cơ câu đa triên khai cac giai phap

337

cơ câu lại, xư ly nơ xâu; tập trung củng cô, chân chinh nhưng tồn tại, hạn chê va tăng cường năng lưc tai chinh, quan tri, hoạt đông va năng lưc cạnh tranh. Môt sô ngân hang đang thưc hiên sap nhập, mua lại tô chưc tin dung (TCTD) khac đê tăng quy mô va kha năng cạnh tranh.

Thư tư, đa bước đâu thưc hiện sắp xếp lại các TCTD phi ngân hàng và Quỹ Tin dụng Nhân dân. NHNN đa chi đạo xây dưng va trinh NHNN phương an cơ câu lại, đồng thời đê nghi cac tập đoan, tông công ty nha nước thưc hiên cơ câu lại cac TCTD nay. Hiên nay, đa sô cac TCTD phi ngân hang đa trinh hoặc đang hoan thiên phương an đê trinh NHNN phê duyêt. Năm 2013, co 2 công ty tai chinh đa đươc hơp nhât, mua lại với 2 NHTM, giai thê, rút giây phep 1 công ty cho thuê tai chinh va 1 công ty tai chinh đa đươc NHNN ủng hô chủ trương ban lại cho tô chưc khac. Môt sô TCTD phi ngân hang qua yêu kem, chi phi cơ câu lại qua lớn so với lơi ich đem lại từ viêc duy tri hoạt đông, NHNN đang ra soat, đanh gia va trinh Thủ tướng Chinh phủ xem xet xư ly thông qua giai thê, pha san. Môt sô tập đoan va tông công ty nha nước đang trong qua trinh đam phan ban lại công ty tai chinh cho nha đầu tư khac. Nhưng TCTD phi ngân hang hoạt đông binh thường cũng đang triên khai cơ câu lại theo Quyêt đinh sô 254/QĐ-TTg đê nâng cao mưc đô an toan, hiêu qua kinh doanh va năng lưc cạnh tranh. Đôi với quỹ tin dung nhân dân, Qũy tin dung nhân dân (QTDND) Trung ương đa hoan thanh viêc chuyên mô hinh hoạt đông thanh Ngân hang Hơp tac xa nhằm thưc hiên tôt muc tiêu liên kêt hê thông, hỗ trơ tai chinh va điêu hòa vôn trong hê thông cac QTDND, gop phần giúp cac QTDND cơ sơ hoạt đông hiêu qua theo nguyên tắc hơp tac xa.

Thư năm, tăng cường năng lưc tài chinh đối với các TCTD. Năng lưc tai chinh của hê thông từng bước đươc lanh mạnh thông qua tăng vôn điêu lê va xư ly nơ xâu. Mặc dù gặp rât nhiêu kho khăn nhưng cac TCTD vân nỗ lưc cai thiên năng lưc tai chinh va tăng vôn điêu lê đê tạo điêu kiên mơ rông hoạt đông va nâng cao kha năng đôi pho với cac rủi ro trong hoạt đông. Năm 2012, vôn điêu lê toan hê thông tăng 11,29%

338

va đên cuôi năm 2013 vôn điêu lê của toan hê thông la 423,98 nghin tỷ đồng, tăng 31,8 nghin tỷ đồng (8,12%) so với cuôi năm 2012.

Bên cạnh đo, ngay 31/5/2013, Thủ tướng Chinh phủ đa ky Quyêt đinh sô 843/QĐ-TTg phê duyêt 2 đê an thanh lập Công ty Quan ly tai san Viêt Nam (VAMC). Ngoai ra, đê triên khai đồng bô, hiêu qua cac giai phap xư ly nơ xâu quy đinh tại Quyêt đinh sô 843, gắn với cac giai phap tông thê cơ câu lại hê thông cac TCTD theo Đê an 254, NHNN đa trinh va Thủ tướng Chinh phủ đa ban hanh Quyêt đinh sô 363/QĐ-TTg ngay 11/3/2014 vê viêc thanh lập Ban Chi đạo liên nganh triên khai Đê an “Cơ cấu lại hệ thống các TCTD giai đoạn 2011-2015” va Đê an “Xử lý nơ xấu cua hệ thống các TCTD”.

Đên nay, cac NHTM đa ban hanh va gưi NHNN kê hoạch xư ly nơ xâu đên 2015; đồng thời, cac TCTD đa va đang tich cưc triên khai đồng bô cac giai phap xư ly nơ xâu trong kha năng tai chinh của minh, song song với viêc hỗ trơ, thao gỡ kho khăn trong san xuât, kinh doanh của cac khach hang. Vê thanh lập, tô chưc va hoạt đông của VAMC, mặc dù mới đươc thanh lập va đi vao hoạt đông với nhiêu kho khăn, còn thiêu thôn vê điêu kiên cơ sơ vật chât nhưng kêt qua đạt đươc bước đầu của VAMC co vai trò quan trọng va tạo nên tang cho viêc đây nhanh viêc xư ly nơ xâu trong thời gian tới, đặc biêt la tạo đươc niêm tin vê tinh kha thi của môt công cu xư ly nơ xâu rât đặc thù. Tinh đên hêt thang 8/2014, VAMC bao cao đa mua đươc 59.511 tỷ đồng nơ xâu từ 35 TCTD, cùng với cac NHTM bao cao đa tư xư ly thêm đươc 20.000 tỷ đồng so với thang 12/2013, nâng tông sô nơ xâu đươc xư ly khoang 105.000 tỷ đồng. Kêt qua bước đầu đạt đươc la nơ xâu đa đươc kiêm chê va co xu hướng giam; cac giai phap xư ly nơ xâu phat huy tac dung ngay trong thời gian qua chủ yêu xuât phat la từ sư nỗ lưc, quyêt liêt của nganh Ngân hang, trong khi nhiêu Bô, nganh, đia phương chưa thưc sư quan tâm triên khai cac giai phap xư ly xư ly nơ xâu đươc giao trong phạm vi quan ly của nganh, đia phương. Mặc dù gặp nhiêu kho khăn, tuy nhiên nganh Ngân hang đa quyêt tâm triên khai co kêt qua cac giai phap xư

339

ly nơ xâu theo phân công tại Quyêt đinh sô 843 trong khi vân bao đam tiêp tuc tai cơ câu, tăng trương tin dung cho nên kinh tê, hạ mặt bằng lai suât, hỗ trơ thao gỡ kho khăn cho san xuât kinh doanh va gop phần ôn đinh hê thông ngân hang, kinh tê vĩ mô, thúc đây tăng trương kinh tê.

Thư sáu, từng bước hoàn thiện khuôn khổ pháp lý về tiền tệ và ngân hàng, nâng cao vai tro và hiệu quả quản lý nhà đươc, chi đạo, điều hành cua NHNN trong linh vưc tiền tệ, ngân hàng, hô trơ cơ cấu lại các TCTD: Ngoai cac văn ban liên quan tới hoạt đông của VAMC, đê hỗ trơ cho qua trinh cơ câu lại cac TCTD va bao đam cho cac TCTD hoạt đông an toan, lanh mạnh, Chinh phủ va NHNN đa ban hanh cac văn ban như: Nghi đinh sô 101/2012/NĐ-CP vê thanh toan không dùng tiên mặt; Nghi đinh sô 01/2013/NĐ-CP vê viêc nha đầu tư nước ngoai mua cô phần của tô chưc tin dung Viêt Nam; Quyêt đinh sô 48/2013/QĐ-TTg ngay 1/8/2013 của Thủ tướng Chinh phủ quy đinh vê viêc gop vôn, mua cô phần bắt buôc của TCTD đươc kiêm soat đặc biêt; cac Thông tư của NHNN bao gồm cac quy đinh vê phân loại nơ, trich lập va sư dung dư phòng rủi ro (Thông tư sô 02/2013/TT-NHNN ngay 21/1/2013); kiêm soat, toan đôc lập, câp phep; quan ly mạng lưới; niêm yêt cô phiêu của cac TCTD trên thi trường chưng khoan; ngân hang hơp tac xa; mua, ban nơ xâu; kiêm soat đặc biêt TCTD, v.v...

Ngoai ra, NHNN đang khân trương hoan thiên đê trinh câp co thâm quyên ban hanh cac văn ban phap ly vê thanh tra, giam sat; xư ly vi phạm hanh chinh trong lĩnh vưc tiên tê, ngân hang; quy đinh vê cac tỷ lê đam bao an toan trong hoạt đông ngân hang; ủy thac, nhận ủy thac, quy đinh vê quan ly rủi ro của cac TCTD.

1.2. Phân tích định tính kết quả tái cơ cấu

Tinh đên ngay 30/6/2014, hê thông ngân hang Viêt Nam co 1 NHTM nha nước (Ngân hang Nông nghiêp va phat triên nông thôn Viêt Nam), 37 ngân hang thương mại cô phần, 5 ngân hang 100% vôn nước ngoai, 4 ngân hang liên doanh, 1 ngân hang chinh sach va 1 ngân hang hơp tac xa. Với tông sô lương la 38 ngân hang, cac NHTM đang đong

340

vai trò chủ đạo trong hê thông ngân hang Viêt Nam va la đôi tương chinh của qua trinh tai câu trúc hê thông ngân hang giai đoạn 2011 - 2015. Do vậy, phần nghiên cưu đanh gia kêt qua của hê thông ngân hang trước va sau tai câu trúc cũng se tập trung vao cac NHTM noi trên.

1.1.1. Tác động cua tái cơ cấu đến sư phát triên tài chinh

Môt trong nhưng muc tiêu chinh của tai câu trúc hê thông NHTM la phat triên hê thông tai chinh quôc gia. Ngoai ra, viêc tai câu trúc cũng giúp đây mạnh tinh cạnh tranh giưa cac ngân hang va cai thiên kha năng sinh lơi của cac ngân hang đo. Vi vậy, nghiên cưu nay se xem xet sư phat triên tai chinh toan diên trên nhưng khia cạnh: (i) Tăng trương tai chinh; (ii) Sư cạnh tranh trong nganh ngân hang; va (iii) Kha năng sinh lơi của nganh ngân hang.

Tăng trưởng tài chinh (financial deepening): •

Khi đanh gia tăng trương tai chinh, Shaw (1973) lần lươt quan sat cac goc đô: quy mô nganh ngân hang, huy đông tiêt kiêm, sư kich thich cho tiêt kiêm dai hạn, sư cai thiên trong lưu chuyên tiên tê đôi với hê thông ngân hang. Đôi với trường hơp của Viêt Nam, nhom nghiên cưu ap dung cac chi tiêu sau đây đê phân tich nhưng thay đôi của hê thông ngân hang:

(1) Cac tỷ lê M2/GDP, tin dung ca nhân/GDP đại diên cho quy mô của nganh ngân hang

(2) Tỷ lê M1/M2 đươc sư dung như môt phương phap đo lường truyên thông của huy đông tiêt kiêm.

Trong đo: M1: bằng tông lương tiên mặt (M0) va tiên ma cac NHTM gưi tại ngân hang trung ương; M2: bằng M1 công với tiên gưi tiêt kiêm co kỳ hạn.

Quy mô ngành ngân hàng-

Tăng trương vê quy mô của nganh ngân hang Viêt Nam từ năm 2008 đên 2013 không ôn đinh theo thời gian. Trong giai đoạn từ năm 2008 đên 2010, quy mô nganh ngân hang liên tuc tăng. Cu thê, năm

341

2008, chi sô M2/GDP va tin dung ca nhân/GDP năm 2008 lần lươt la 0,86 va 1,08. Sang năm 2010, M2 va tin dung ca nhân đa gâp 1,16 va 1,27 lần GDP. Tuy nhiên bắt đầu từ năm 2011, quy mô nganh ngân hang co dâu hiêu suy giam. Đặc biêt, đên cuôi năm 2012, tỷ lê M2/GDP va tin dung ca nhân/GDP chi còn 0,95 va 1,13, cao hơn năm 2008 nhưng thâp hơn 2009. Năm 2013, quy mô nganh ngân hang đa tăng trương trơ lại, M2/GDP đạt 0,97 lần va tin dung ca nhân/GDP đạt 1,21 lần.

Như vậy, sau môt thời gian phat triên bùng nô của hê thông ngân hang nhưng năm 2008 - 2010, từ năm 2011, hê thông ngân hang bắt đầu thu hẹp quy mô cùng với nhưng thương vu mua ban, sap nhập của qua trinh tai cơ câu, tập trung chủ yêu vao năm 2012. Đên cuôi năm 2013, hê thông ngân hang dần đi vao ôn đinh va quy mô tăng trương trơ lại.

Huy động tiết kiệm-

Cac dư liêu thông kê nganh ngân hang cho thây tỷ lê huy đông tiêt kiêm giam dần qua cac năm. Sư suy giam tỷ lê huy đông tiêt kiêm cũng không đồng nhât qua cac năm. Đặc biêt, trong hai năm 2009 va 2010, tỷ lê huy đông tiêt kiêm giam mạnh, chi sô M1/M2 năm 2008 la 1,01 đa giam xuông còn 0,27 vao cuôi năm 2010. Nguyên nhân của thưc trạng nay la do trong giai đoạn 2009 - 2010, lai suât cơ ban liên tuc đươc giam xuông, cac ngân hang chú trọng nhiêu hơn đên tăng trương tin dung thay vi tăng trương huy đông tiêt kiêm.

Tuy nhiên, bắt đầu từ 2011, với chinh sach ôn đinh kinh tê cùng cac biên phap tai cơ câu hê thông ngân hang, tỷ lê huy đông tiêt kiêm M1/M2 đa không suy giam tiêp ma duy tri ơ mưc 0,25 năm 2011 va 0,24 năm 2012.

Cạnh tranh trong ngành ngân hàng•

Cạnh tranh la môt trong nhưng đông lưc quan trọng nhât đê nên kinh tê phat triên. Nhom nghiên cưu tiên hanh so sanh cạnh tranh của ngân hang trước va sau qua trinh tai câu trúc qua thước đo “mưc đô tập trung tai san” (tiên gưi). Mưc đô tập trung tai san la tỷ lê nắm giư tông tiên gưi của nhom 5 ngân hang đưng đầu (Barth, Caprio, Levine, 2001)

342

qua cac năm. Nêu tỷ lê nay ngay cang giam đi chưng tỏ sư cạnh tranh trong nganh ngân hang ngay cang gia tăng va ngươc lại.

Đê đo lường sư cạnh tranh trong nganh ngân hang, nghiên cưu thu thập dư liêu 5 ngân hang TMCP không bi mua ban, sap nhập giai đoạn 2011-2013 va luôn nằm trong tôp cac ngân hang co tông tai san lớn nhât la: ACB, BIDV, Vietinbank, MBBank va Vietcombank. Tỷ lê nắm giư tiên gưi của 5 NHTM nay so với tông tiên gưi của toan bô hê thông cac NHTM như sau:

Bảng 1.1. Tỷ lệ nắm giữ tiền gửi của 5 NHTM lớn nhất so với tổng tiền gửi của hệ thống các NHTM giai đoạn 2008 - 2013

Năm 2008 2009 2010 2011 2012 2013% tổng tiền gửi của 5 NHTM cổ phần lớn nhất / Tổng tiền gửi của tất cả các NHTM

46.06% 42.84% 42.64% 43.96% 40.82% 40.13%

Nguồn: Sô liêu tông hơp từ cac bao cao tai chinh.

Co thê thây la mặc dù trong 6 năm từ 2008 đên 2013, tông tiên gưi tại toan bô hê thông cac NHTM va tông tiên gưi tại 5 ngân hang TMCP lớn nhât đêu liên tuc tăng trương, tuy nhiên, xet trên khia cạnh mưc đô cạnh tranh trong lĩnh vưc ngân hang, co thê nhận thây mưc đô nay đang ngay cang tăng lên, đặc biêt trong hai năm 2012 va 2013. Cu thê, tỷ lê nắm giư tiên gưi của 5 ngân hang TMCP lớn nhât so với ca hê thông cac NHTM từ 46,6% năm 2008 xuông chi còn 42,64% năm 2010 va đạt 40,13% năm 2013. Đây la dâu hiêu tôt đê nên kinh tê noi chung va hê thông ngân hang noi riêng ngay cang phat triên trên cơ sơ gia tăng cạnh tranh.

Khả năng sinh lơi cua ngành ngân hàng•

Cac chi sô của kha năng sinh lơi, bao gồm ROA, ROE la nhưng chi sô quan trọng đê đanh gia kha năng cai thiên sau tai câu trúc của hê thông ngân hang (Xiaoqing va Shelagh Heffernan, 2005). Kêt qua ROA va ROE cho thây kha năng sinh lơi của hê thông ngân hang đạt mưc cao nhât vao năm 2009, khi hê thông NHTM bùng nô, tăng trương tin dung đạt mưc cao. Tỷ lê ROA va ROE giư ôn đinh trong hai năm tiêp

343

theo la 2010 va 2011. Mặc dù vậy, sang đên năm 2012, kha năng sinh lơi của hê thông NHTM sut giam nghiêm trọng. ROE từ 12,87% năm 2011 chi còn 6,55% năm 2012 (giam 49%). Tương tư, ROA năm 2012 cũng giam gần môt nưa so với năm 2011. Kêt qua nay phan anh chinh xac thưc tê la kê từ năm 2011, nganh ngân hang bước vao suy thoai va khủng hoang, tỷ lê nơ xâu tăng cao. Sang năm 2013, nhờ kêt qua bước đầu của qua trinh tai cơ câu với nhưng biên phap cưng rắn lam lanh mạnh hoa hê thông ngân hang cùng nhưng thương vu mua ban, sap nhập xư ly nhưng ngân hang yêu kem, kha năng sinh lơi của nganh ngân hang đa co nhưng chuyên biên tich cưc.

1.2.2. Tác động cua tái cấu trúc đến kết quả hoạt động cua các NHTM

Trong phần nay, nghiên cưu phân tich cac chi sô dưa trên nên tang cac tiêu chi của CAMEL (Capital adequacy, Assets quality, Management efficiency, Earnings performances, Liquidity) cho từng nhom trong hê thông ngân hang của Viêt Nam. Trong cac tiêu chi của CAMEL, cac chi sô đươc lưa chọn như sau: Đê đanh gia Đô an toan vôn (Capital Adequacy) của cac ngân hang, nghiên cưu sư dung tỷ lê CAR đươc xac đinh như trong Basel II. Với chât lương tai san (Assets quality), tỷ lê phần trăm của nơ xâu la chi sô quan trọng nhât đê đanh gia chi tiêu nay. Đôi với hiêu qua quan ly (Management efficiency), tỷ lê đươc sư dung cho từng nhom ngân hang đê so sanh qua cac năm la tỷ lê chi tiêu/thu nhập. Kêt qua hoạt đông (Earnings performance) đươc đo lường thông qua cac chi sô ROA, ROE va NIE (Net interest earnings - thu nhập ròng từ lai suât cho vay). Cuôi cùng, tinh thanh khoan (Liquidity) đươc xac đinh bơi tỷ lê cac tai san co tinh thanh khoan cao/cac khoan tiên gưi của nhom ngân hang đươc đanh gia.

Nghiên cưu tiên hanh đanh gia hai nhom ngân hang chinh sau: (i) Nhom 5 ngân hang TMCP co tông tai san lớn nhât hê thông ngân hang

344

TMCP Viêt Nam va không bi mua ban, sap nhập giai đoạn 2011-2013 ; va (ii) Nhom cac ngân hang bi mua ban, sap nhập hoặc tư tai câu trúc giai đoạn 2011-2013.

Nhom 5 ngân hàng thương mại cổ phân lớn nhất (theo tổng • tài sản)

Như đa đê cập ơ phần xac đinh tinh cạnh tranh của hê thông ngân hang, 5 ngân hang TMCP co tông tai san lớn nhât gồm: ACB, BIDV, Vietinbank, MBBank va Vietcombank.

Trước hêt, vê đô an toan vôn, hê sô CAR của 5 ngân hang trên tăng dần trong giai đoạn 2009-2011, suy giam ơ năm 2012 va tăng nhẹ trong năm 2013. So với giai đoạn trước qua trinh tai cơ câu hê thông ngân hang, đô an toan vôn của nhom ngân hang co tông tai san lớn nhât đa tăng lên đang kê. Thưc tê, hê sô CAR của nhom ngân hang nay đươc nâng lên sau khi thông tư 13/2010/TT-NHNN đươc ban hanh ngay 20/8/2010 thay thê Quyêt đinh sô 457/2005/QĐ-NHNN vê cac tỷ lê bao đam an toan trong hoạt đông của cac tô chưc tin dung. Môt trong nhưng thay đôi đang chú y trong Thông tư 13 la tăng tỷ lê an toan vôn tôi thiêu từ 8% lên 9%. Mặc dù trước đo, hê sô CAR binh quân của nhom ngân hang nay xâp xi 10%, cac ngân hang vân tăng hê sô CAR lên mưc an toan.

Bảng 1.2. Hệ số CAR bình quân của nhóm 5 ngân hàng TMCP lớn nhất (theo tổng tài sản) giai đoạn 2009 - 2013

Năm 2009 2010 2011 2012 2013

CAR 9.94% 9.91% 12.74% 11.29% 11.73%

Nguồn: Sô liêu tông hơp từ cac bao cao tai chinh.

Tiêp theo, vê chất lương tài sản đươc xac đinh bơi tỷ lê nơ xâu, sô liêu tông hơp từ cac bao cao tai chinh của cac NHTM cho thây tỷ lê nơ xâu giam xuông trong giai đoạn 2008-2010 va tăng lên trong ba năm tiêp theo.

345

Bảng 1.3. Tỷ lệ nợ xấu bình quân của nhóm 5 ngân hàng TMCP lớn nhất (theo tổng tài sản) giai đoạn 2008-2013

Năm 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Tỷ lệ nợ xấu 2.54% 1.79% 1.71% 1.75% 2.05% 2.18%

Nguồn: Sô liêu tông hơp từ cac bao cao tai chinh.

Trong ba năm 2008-2010, nganh ngân hang phat triên mạnh me cùng sư tăng trương liên tuc của nên kinh tê. Đây la giai đoạn cac doanh nghiêp hoạt đông tôt, khiên cac khoan vay nhanh chong đươc thu hồi va lam giam tỷ lê nơ xâu của nganh ngân hang. Tuy nhiên, kê từ năm 2011, nên kinh tê suy thoai đa gây kho khăn cho cac doanh nghiêp khiên cac doanh nghiêp nay không tra đươc nơ, tạo ra nhiêu nơ xâu cho ngân hang. Đồng thời, trong giai đoạn 2009-2010, cac ngân hang giam lai suât tôi đa, cho vay ồ ạt cũng la môt ly do khiên tỷ lê nơ xâu tăng cao trong nhưng năm tiêp theo.

Thư ba, vê hiệu quả quản lý, tỷ lê chi tiêu/thu nhập tăng dần trong giai đoạn 2008-2012 va giam nhẹ năm 2013. Như vậy, trong 5 năm liên tiêp, hiêu qua quan ly của 5 ngân hang TMCP co tông tai san lớn nhât liên tuc bi suy giam, với chi phi tăng nhiêu hơn so với thu nhập đạt đươc. Sang năm 2013, hiêu qua quan ly đa co dâu hiêu đươc cai thiên, tuy nhiên tỷ lê chi tiêu/thu nhập vân ơ mưc cao.

Bảng 1.4. Tỷ lệ chi tiêu/thu nhập bình quân của nhóm 5 ngân hàng TMCP lớn nhất (theo tổng tài sản) giai đoạn 2008-2013

Năm 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Chi tiêu/Thu nhập 0.400 0.417 0.413 0.414 0.459 0.454

Nguồn: Sô liêu tông hơp từ cac bao cao tai chinh.

Thư tư, vê kết quả hoạt động, cac chi sô ROA va ROE của 5 ngân hang TMCP co tông tai san lớn nhât giam dần từ 2008 đên 2013, đặc biêt giam mạnh trong 2012 va 2013. Đôi với thu nhập thuần từ lai vay, chi tiêu NIE tăng mạnh trong giai đoạn 2008-2011 va giam dần trong hai năm 2012 va 2013. Cac kêt qua nay phan anh kha rõ nhưng kho

346

khăn chung của nganh ngân hang va của nên kinh tê, khi trong hai năm 2012 va 2013, nên kinh tê suy thoai dân đên cac doanh nghiêp đêu gặp kho khăn trong hoạt đông kinh doanh, không tra đươc nơ cho ngân hang khiên cac ngân hang phai tăng dư phòng rủi ro va giam đang kê lơi nhuận.

Bảng 1.5. Hệ số sinh lợi trên tổng tài sản (ROA) bình quân, hệ số sinh lợi trên vốn CSH (ROE) bình quân và thu nhập thuần từ lãi vay (NIE) bình quân của nhóm 5

ngân hàng TMCP lớn nhất (theo tổng tài sản) giai đoạn 2008-2013

Năm 2008 2009 2010 2011 2012 2013

ROE 0.1842 0.1952 0.1897 0.1972 0.1307 0.1104

ROA 0.0131 0.0129 0.0121 0.0119 0.0094 0.0089

NIE (tỷ VND) 4,839.63 5,209.57 7,431.73 11,387.73 11,208.27 10,704.11

Nguồn: Sô liêu tông hơp từ cac bao cao tai chinh.

Cuôi cùng, tinh thanh khoản của cac ngân hang trong nhom 5 ngân hang TMCP co tông tai san lớn nhât hê thông ngân hang TMCP cũng giam dần theo thời gian. Cu thê, tỷ lê tai san co tinh thanh khoan cao/tông tiên gưi từ 5% năm 2008 chi còn 2,1% năm 2013, co nghĩa la tỷ lê nay đa giam hơn môt nưa trong vòng 6 năm.

Bảng 1.6. Chỉ số thanh khoản bình quân của nhóm 5 ngân hàng TMCP lớn nhất (theo tổng tài sản) giai đoạn 2008-2013

Năm 2008 2009 2010 2011 2012 2013Tài sản có tính thanh

khoản cao/Tổng tiền gửi0.050 0.036 0.043 0.031 0.027 0.021

Nguồn: Sô liêu tông hơp từ cac bao cao tai chinh.

Nhin chung, xet theo cac tiêu chi của CAMEL, 5 ngân hang TMCP co tông tai san lớn nhât trong hê thông cac ngân hang TMCP Viêt Nam không nhận đươc nhưng sư thay đôi kha quan từ qua trinh tai cơ câu. Trên cac khia cạnh: chât lương tai san, hiêu qua quan ly, kêt qua hoạt đông va tinh thanh khoan, 5 ngân hang nay đêu co kêt qua giam sút so với giai đoạn trước tai cơ câu (2008-2010). Nguyên

347

nhân dân đên thưc trạng nay la do nhưng kho khăn của nên kinh tê noi chung va hê thông ngân hang noi riêng bắt đầu từ năm 2011 đa keo theo nhưng kho khăn cho cac ngân hang co tông tai san lớn nhât hê thông ngân hang TMCP nay.

Nhom các ngân hàng TMCP thưc hiện mua bán, sáp nhập và • tư tái cấu trúc giai đoạn 2011-2013

Trong giai đoạn 2011-2013, cac NHTM yêu kem đa bi khoanh vùng va lần lươt đươc tiên hanh cac thương vu mua ban, sap nhập hoặc đươc NHNN phê duyêt cho tư tai câu trúc. Trong phần nay, nhom nghiên cưu phân tich cac chi sô CAMEL của nhom cac ngân hang đươc mua ban, sap nhập hoặc tư tai cơ câu sau: HDBank, LienVietpostbank, Navibank, PVcombank, SCB, SHB va Tienphongbank.

Đầu tiên, vê độ an toàn vốn, hê sô CAR trung binh của 7 ngân hang trong nhom đươc tai câu trúc tăng lên trong giai đoạn 2009-2012 va giam mạnh năm 2013. Nguyên nhân của hiên tương nay la do qua trinh sap nhập của môt sô ngân hang khỏe vao cac ngân hang yêu kem (ba ngân hang yêu kem la ngân hang TMCP SCB, ngân hang TMCP Đê Nhât va ngân hang TMCP Tin Nghĩa sap nhập với nhau thanh SCB cuôi năm 2011, Habubank sap nhập vao SHB cuôi năm 2012, DaiA Bank sap nhập vao HDBank cuôi năm 2013), khiên mưc tăng của tai san đa điêu chinh rủi ro cao hơn so với mưc tăng của vôn câp 1 va vôn câp 2, từ đo dân đên gia tri hê sô CAR giam sút dù vân ơ mưc bao đam.

Bảng 1.7. Hệ số CAR bình quân của của nhóm các ngân hàng TMCP được tái cấu trúc giai đoạn 2008-2013

Năm 2009 2010 2011 2012 2013

CAR 14.2% 12.7% 17.9% 19.5% 14.0%

Nguồn: Sô liêu tông hơp từ cac bao cao tai chinh.

Thư hai, chất lương tài sản đươc thê hiên qua tỷ lê nơ xâu binh quân của 7 ngân hang đươc phân tich tăng lên vao năm 2012 va giam xuông trong năm 2013. So với 2011, tỷ lê nơ xâu của 7 ngân hang trong

348

nhom đươc tai cơ câu tăng lên gâp đôi trong năm 2012. Trước khi tai cơ câu, cac ngân hang đươc sap nhập vao SHB va SCB đêu la nhưng ngân hang co tỷ lê nơ xâu ơ mưc bao đông. Do vậy sau khi diễn ra cac thương vu mua ban, sap nhập vao cuôi năm 2011 va 2012, tỷ lê nơ xâu của SHB va SCB tăng lên đang kê. Tuy nhiên, sang năm 2013, cac ngân hang hậu sap nhập đa cơ câu lại tô chưc, xư ly nơ xâu thanh công, khiên tỷ lê nơ xâu trung binh của bay ngân hang nay giam xuông chi còn 3,48%, tưc la giam 1,19% so với năm 2012.

Bảng 1.8. Tỷ lệ nợ xấu bình quân của nhóm các ngân hàng TMCP được tái cấu trúc giai đoạn 2008 - 2013

Năm 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Tỷ lệ nợ xấu 1.63% 1.54% 3.04% 2.34% 4.67% 3.48%

Nguồn: Sô liêu tông hơp từ cac bao cao tai chinh.

Xet trên khia cạnh hiệu quả quản lý, tỷ lê chi tiêu/thu nhập của 7 ngân hang đươc tai câu trúc tăng lên đôt ngôt trong 2 năm liên tiêp 2011-2012 va giam mạnh vao năm 2013. Trên thưc tê, ca chi phi hoạt đông va thu nhập hoạt đông của 7 ngân hang nay giam dần qua cac năm. Tuy nhiên, tôc đô giam của thu nhập nhanh hơn tôc đô giam của cac khoan chi, từ đo dân đên sư gia tăng của tỷ lê chi tiêu/thu nhập giai đoạn 2009-2012, đặc biêt la năm 2012 khi chi tiêu đa vươt qua thu nhập. Sang năm 2013, do nhưng thanh công bước đầu của qua trinh tai câu trúc ngân hang, chi tiêu binh quân của 7 ngân hang nay đa giam xuông đang kê, khiên cho tôc đô giam của chi tiêu lớn hơn tôc đô giam của thu nhập.

Bảng 1.9. Tỷ lệ chi tiêu/thu nhập bình quân của nhóm các ngân hàng TMCP được tái cấu trúc giai đoạn 2008-2013

Năm 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Chi tiêu/Thu nhập 45.10% 37.61% 45.47% 76.29% 107.83% 69.23%

Nguồn: Sô liêu tông hơp từ cac bao cao tai chinh.

349

Thư tư, vê kết quả hoạt động, cac chi sô ROE va ROA đêu đạt mưc cao nhât năm 2009, sau đo giam dần qua cac năm 2010, 2011 va 2012. Đặc biêt, ROE va ROA binh quân của 7 ngân hang năm 2012 chi lần lươt bằng 26% va 23% so với ROE va ROA của năm 2009. Đôi với sô liêu vê thu nhập thuân từ lai suât, mặc dù cac con sô liên tuc tăng trương nhưng tôc đô tăng đa chậm lại trong hai năm 2012 va 2013. Như vậy, cac chi sô trên đa phan anh chinh xac nhưng tac đông của suy thoai kinh tê cùng với qua trinh mua ban, sap nhập va tư tai cơ câu năm 2011 va 2012 đên kêt qua hoạt đông của cac ngân hang. Sang đên năm 2013, hoạt đông tai câu trúc của cac ngân hang đa dần đi vao ôn đinh, khiên kêt qua hoạt đông của cac ngân hang nay dần đươc hồi phuc, ROE va ROA năm 2013 đêu đạt gâp đôi sô liêu năm 2012.

Bảng 1.10. Hệ số sinh lợi trên tổng tài sản (ROA) bình quân, hệ số sinh lợi trên vốn CSH (ROE) bình quân và thu nhập thuần từ lãi vay (NIE) bình quân của nhóm các

ngân hàng TMCP được tái cấu trúc giai đoạn 2008-2013

Năm 2008 2009 2010 2011 2012 2013

ROE 0.0740 0.1054 0.0935 0.0740 0.0277 0.0425

ROA 0.0168 0.0124 0.0092 0.0072 0.0029 0.0040

NIE (tỷ VND) 379.90 412.97 610.21 990.14 1,155.51 1,310.03

Nguồn: Sô liêu tông hơp từ cac bao cao tai chinh.

Tiêu chi cuôi cùng của CAMEL đanh gia tinh thanh khoản của nhom cac ngân hang tai câu trúc đươc thê hiên qua bang sau:

Bảng 1.11. Chỉ số thanh khoản bình quân của nhóm các ngân hàng TMCP được tái cấu trúc giai đoạn 2008-2013

Năm 2008 2009 2010 2011 2012 2013Tài sản có tính thanh khoản

cao/Tổng tiền gửi0.105 0.053 0.049 0.031 0.023 0.014

Nguồn: Sô liêu tông hơp từ cac bao cao tai chinh.

So với nhưng thay đôi tich cưc cac tiêu chi khac, tiêu chi tinh thanh khoan chưa co sư cai thiên sau qua trinh tai câu trúc. Gia tri binh quân

350

của tỷ lê giưa tai san co tinh thanh khoan cao va tông tiên gưi của 7 ngân hang trong nhom tai câu trúc giam dần qua cac năm. Trong vòng 6 năm, tỷ lê nay đa giam 7,5 lần (10,5% năm 2008 va 1,4% năm 2013).

Tom lại, kê từ năm 2011 đên nay, hoạt đông của cac ngân hang TMCP trong nhom đươc tai cơ câu đa co nhưng biên chuyên tich cưc như giam tỷ lê nơ xâu, hiêu qua quan ly va kêt qua hoạt đông bước đầu đa đươc cai thiên. Trong khi đo, cac ngân hang nay vân cần rât nhiêu nỗ lưc đê duy tri tỷ lê an toan vôn va đưa tinh thanh khoan lên mưc cao hơn.

Từ hai nhom ngân hang đươc nghiên cưu: nhom 5 ngân hang co tông tai san lớn nhât va không trai qua mua ban, sap nhập hay tư tai cơ câu; va nhom 7 ngân hang bi mua ban, sap nhập hoặc tư tai câu trúc giai đoạn 2011-2013, cac kêt qua cho thây qua trinh tai cơ câu hê thông ngân hang co tac đông khac nhau đên nhưng nhom ngân hang khac nhau. Cu thê, qua trinh tai câu trúc không co anh hương rõ rêt đôi với cac ngân hang co quy mô lớn, đang chiêm lĩnh thi trường va không bi tai cơ câu, trong khi cac ngân hang vừa trai qua tai cơ câu trưc tiêp lại co đươc nhưng kêt qua tich cưc trong năm 2013.

1.3. Phân tích định lượng kết quả tái cơ cấu

Trong bao cao nay, nhom nghiên cưu sư dung phương phap phân tich bao dư liêu phi tham sô DEA đê tinh toan hiêu qua vê lơi nhuận va hiêu qua san xuât của 7 ngân hang trước khi tai câu trúc hoặc tư tai câu trúc (năm 2011) va sau khi thưc hiên tai câu trúc (năm 2013), từ đo rút ra nhận xet vê kêt qua bước đầu của qua trinh tai câu trúc tại nhưng ngân hang nay. Bay ngân hang đươc phân tich gồm co: NHTMCP phat triên nha TP Hồ Chi Minh (HDBank), NHTMCP LienVietPostBank, NHTMCP Nam Viêt (NaviBank), NHTMCP Đại Chúng Viêt Nam (PVcombank), NHTMCP Sai Gòn Ha Nôi (SHB), NHTMCP Tiên Phong (TPBank) va NHTMCP Công thương Viêt Nam (VietinBank). Bay ngân hang nay chinh la bay thưc thê ra quyêt đinh (DMUs) trong mô hinh. Đôi với hiêu qua vê lơi nhuận, cac chi tiêu đầu vao la chi phi

351

từ lai vay va chi phi hoạt đông, cac chi tiêu đầu ra lần lươt la thu nhập từ lai vay va thu nhập hoạt đông (sô liêu chi tiêt xem phần phu luc). Đôi với hiêu qua san xuât, chi tiêu đầu vao la tiên thanh toan cho nhân viên va nha cung câp, cac chi tiêu đầu ra đươc sư dung đê phân tich la tiên gưi của khach hang va cho vay khach hang.

Sư dung phần mêm MaxDEA 6.2 chạy mô hinh phân tich bao dư liêu phi tham sô DEA, nhom nghiên cưu thu đươc cac kêt qua đanh gia hiêu qua vê lơi nhuận va hiêu qua san xuât của 7 ngân hang như sau:

Hiệu quả về lợi nhuận (profit efficiency)a.

Bảng 1.12. Kết quả mô hình DEA đánh giá hiệu quả về lợi nhuận của ngân hàng trước và sau tái cấu trúc

STT Ngân hàng Hiệu quả về lợi nhuận 2011 Hiệu quả về lợi nhuận 2013

1 HDBank 1.00000 0.93978

2 Lienvietpostbank 1.00000 1.00000

3 Navibank 0.95397 0.81332

4 PVcombank 0.67122 n/a

5 SHB Bank 0.93006 0.95855

6 TPBank 0.63192 0.99266

7 Vietinbank 1.00000 1.00000

Như vậy, kêt qua chạy mô hinh DEA đa cho thây sư thay đôi hiêu qua vê lơi nhuận của cac ngân hang liên quan đên mua ban, sap nhập va tư tai câu trúc giai đoạn 2011-2013.

Đầu tiên, đôi với ngân hang HDBank, hiêu qua lơi nhuận sut giam sau khi tiên hanh sap nhập DaiABank. Sư thay đôi nay co thê đươc giai thich như sau: Trước M&A, HDBank la ngân hang co tinh hinh tai chinh lanh mạnh va không bi xet vao nhom ngân hang yêu kem. Ngươc lại, DaiABank lại la ngân hang co quy mô nhỏ va hoạt đông mang tinh chât đia phương với tỷ lê nơ xâu liên tuc tăng. Do vậy, sau khi DaiABank sap nhập, HDBank phai ganh tỷ lê nơ xâu kha lớn (hơn 5%) của DaiABank, khiên cho mưc đô hiêu qua lơi nhuận của HDB bi giam từ 1 điêm năm 2011 xuông 0,93 điêm năm 2013.

352

Ngoai HDBank, ngân hang thư hai cũng bi suy giam hiêu qua lơi nhuận sau tai cơ câu la Navibank. Khac với HDBank, Navibank đươc Ngân hang Nha nước châp thuận tư tai câu trúc. Tuy nhiên, kêt qua mô hinh DEA cho thây qua trinh tư tai câu trúc của Navibank đa không tạo đươc chuyên biên theo chiêu hướng tich cưc. Ngươc lại, so với năm 2011, hiêu qua lơi nhuận của Navibank năm 2013 đa bi giam tới 0,14 điêm. Kêt qua nay kha tương đồng với kêt qua thu thập đươc từ bao cao tai chinh của Navibank, khi đên 31/12/2013 trong cơ câu tai san co của Navibank co tới hơn 3.100 tỷ đồng cac khoan phai thu, cac khoan lai va phi phai thu, trong đo cac khoan lai va phi phai thu tăng mạnh từ 1.325 tỷ đồng đầu năm 2013 lên tới hơn 2.231 tỷ đồng cuôi 2013.

Đôi với Ngân hang LienVietPostBank va Vietinbank, ca trước va sau qua trinh mua ban, sap nhập, hai ngân hang nay đêu đạt mưc hiêu qua lơi nhuận bằng 1. Thưc tê, LienVietPostBank đươc sap nhập từ 2 tô chưc tin dung co tinh hinh tai chinh lanh mạnh. Tương tư, trước khi ban cô phần cho Bank of Tokyo-Mitsubishi UFJ, VietinBank cũng không nằm trong nhom cac ngân hang bi khoanh vùng yêu kem. Chinh vi vậy, cho dù co sư thay đôi vê sơ hưu, hai ngân hang LienVietpostbank va Vietinbank đêu không gặp kho khăn trong viêc duy tri hiêu qua vê lơi nhuận.

Cuôi cùng, kêt qua mô hinh DEA cho thây sư chuyên biên tich cưc vê hiêu qua lơi nhuận của PVcombank, SHB va TPBank sau tai câu trúc. Sau khi hơp nhât PVFC va Westernbank, hiêu qua vê lơi nhuận của PVcombank co sư thay đôi nhẹ, tăng 0,06 điêm. Đôi với SHB, từ hiêu qua lơi nhuận đạt 0,93 điêm năm 2011, sang năm 2013, hiêu qua vê lơi nhuận đa đạt 0,96 điêm. Điêu nay thê hiên rằng qua trinh sap nhập Habubank vao SHB bước đầu đa thanh công tôt đẹp. Tương tư như SHB, TPBank từ mưc hiêu qua lơi nhuận chi đạt 0,63 điêm năm 2011 đa tăng lên đên 0,99 điêm năm 2013. Kêt qua nay co đươc la do TPBank đa tư tai câu trúc thanh công với viêc tận dung thê mạnh của cô đông chiên lươc la Tập đoan vang bạc đa quy DOJI. Theo như sô liêu

353

từ cac bao cao tai chinh, sau 2 năm thưc hiên tai cơ câu, vôn điêu lê của ngân hang đa tăng từ 3.000 tỷ đồng lên tới 5.500 tỷ đồng, vôn huy đông dân cư tăng 2 lần, tăng trương tin dung tăng gâp đôi, nơ xâu giam 6,4% xuông còn 2,7%, sô lương khach hang tăng 3 lần.

Hiệu quả sản xuất (production efficiency)b.

Bảng 1.13: Kết quả mô hình DEA đánh giá hiệu quả sản xuất của ngân hàng trước và sau tái cấu trúc

STT Ngân hàng Hiệu quả sản xuất 2011 Hiệu quả sản xuất 2013

1 HDBank 0.61362 1.00000

2 Lienvietpostbank 0.62392 0.75447

3 Navibank 1.00000 0.46902

4 PVcombank 1.00000 n/a

5 SHB Bank 0.57565 1.00000

6 TPBank 0.18166 0.65768

7 Vietinbank 0.68691 0.84887

Với đầu vao la chi phi thanh toan cho nhân viên va nha cung câp, đầu ra la cho vay khach hang va tiên gưi của khach hang, nhưng thay đôi vê hiêu qua san xuât của 7 ngân hang trước va sau tai câu trúc co môt sô điêm khac biêt so với sư thay đôi của hiêu qua vê lơi nhuận.

Ngân hang duy nhât bi suy giam vê hiêu qua san xuât la Navibank. Đôi với Navibank, hiêu qua san xuât của Navibank thay đôi theo chiêu hướng tiêu cưc trong giai đoạn 2011-2013 do qua trinh tư tai câu trúc chưa đạt đươc thanh công rõ rêt.

Vê PVcombank, sau khi hơp nhât PVFC va Westernbank vao thang 9/2013 va đôi tên thanh PVcombank, PVcombank chưa công bô bao cao tai chinh vao cuôi năm 2013 đê đưa ra đươc nhưng nhận đinh ban đầu.

Cuôi cùng, ca 5 ngân hang còn lại la HDBank, LienVietpostbank, SHB, Tienphongbank va Vietinbank đêu co cac chi sô hiêu qua san xuât tăng theo thời gian. Đôi với HDBank, do sap nhập DaiABank vao cuôi

354

năm 2013 nên hiêu qua san xuât của HDBank chưa thê hiên sư suy giam. Ngoai ra, trong khi LienVietpostbank va SHB chưng tỏ nhưng thanh công hậu mua ban sap nhập thi Tienphongbank lại thê hiên ngân hang nay đang đi đúng hướng trong qua trinh tư tai cơ câu giai đoạn vừa qua. Vietinbank sau khi ban 20% cô phần cho nha đầu tư nước ngoai chiên lươc la Bank of Tokyo đa co nhưng sư chuyên biên đang kê vê hiêu qua san xuât.

Tom lại, kêt qua đanh gia 7 ngân hang đa thưc hiên mua ban, sap nhập va tai câu trúc trong giai đoạn vừa qua cho thây cac ngân hang co sư chuyên biên vê hiêu qua lơi nhuận va hiêu qua san xuât rât khac nhau. Vi vậy, viêc lưa chọn phương an tai câu trúc phù hơp va thưc hiên tai câu trúc môt cach triêt đê la điêu rât quan trọng. Mỗi ngân hang co đặc điêm, điêu kiên va nguồn lưc khac nhau, khiên qua trinh tai câu trúc đòi hỏi sư linh hoạt nhât đinh của nha quan ly. Trong giai đoạn 2014-2015, cac ngân hang cần đây mạnh tiên đô tai câu trúc của minh đê đạt đươc cac muc tiêu đa đê ra va gop phần lam lanh mạnh hoa hê thông ngân hang Viêt Nam.

1.4. Những hạn chế của quá trình tái cơ cấu và các nguyên nhân chủ yếu

Qua trinh tai cơ câu hê thông NHTM Viêt Nam theo Đê an 254 đa đi đươc 2/3 chặng đường. Bên cạnh cac thanh công đa chi ra tại phần trên, đôi chiêu với cac muc tiêu đê ra của Đê an, qua trinh tai cơ câu giai đoạn 2011-6/2014 vân còn tồn tại nhiêu hạn chê, cu thê như sau:

Một là, quá trinh cơ cấu lại tài chinh cua các ngân hàng bị chậm trễ và không đạt mục tiêu đề ra.

Môt nhiêm vu trọng tâm trong năm 2014 của Đê an 254 la hoan thanh căn ban cơ câu lại tai chinh của cac tô chưc tin dung hướng đên muc tiêu tăng cường năng lưc va lanh mạnh tai chinh. Trong đo, nhiêm vu quan trọng của giai đoạn 2011-2013 la giai quyêt nơ xâu của cac TCTD. Tuy nhiên, viêc xư ly nơ xâu của cac NHTM hiên nay đang rơi vao tinh trạng bê tắc vi VAMC không thê ban hoặc xư ly đươc nơ xâu

355

đa mua. Thời gian qua, nganh ngân hang mới chi giai quyêt đươc viêc “dọn dẹp” phần lớn nơ xâu vê môt đầu môi VAMC với vai trò như môt “kho” lưu giư nơ xâu của cac TCTD. Theo bao cao của VAMC, tinh đên hêt thang 8/2014, công ty đa mua đươc 59.511 tỷ đồng nơ gôc từ 35 tô chưc tin dung. Tuy vậy, cho đên nay VAMC chưa ban đươc môt khoan nơ xâu nao. Với cơ chê như hiên nay, sau khi mua lại nơ xâu từ cac TCTD, VAMC thưc hiên ủy quyên thu hồi nơ xâu cho cac TCTD. Như vậy, co thê khẳng đinh viêc cơ câu tai chinh của cac TCTD thông qua xư ly thu hồi nơ xâu vân đang trong tinh trạng bê tắc trong khi ap lưc gia tăng nơ xâu đôi với cac TCTD ngay cang lớn. Theo sô liêu NHNN vừa cập nhật, tỷ lê nơ xâu của toan hê thông sau khi giam xuông mưc 3,5% vao thang 12/2013 đa bắt đầu tăng trơ lại trong 6 thang đầu năm 2014, đạt mưc 4,84% vao cuôi thang 6/2014.

Hai là, xử lý sở hữu cheo trong các TCTD con lúng túng và không đạt hiệu quả. Hiên nay, xư ly sơ hưu cheo đang la môt trong hai vân đê nôi côm va nan giai nhât của qua trinh tai câu trúc hê thông NHTM Viêt Nam bên cạnh viêc xư ly nơ xâu. Hê thông cac TCTD Viêt Nam hiên đang tồn tại 6 nhom sơ hưu cheo khac nhau: Nhom 1 la sơ hưu của cac ngân hang trong nước va nước ngoai tại cac ngân hang liên doanh; Nhom 2 la cô đông chiên lươc nước ngoai tại cac NHTM trong nước; Nhom 3 la cô đông tại cac ngân hang la cac công ty quan ly quỹ; Nhom 4 la sơ hưu của cac NHTMNN tại cac NHTMCP; Nhom 5 la sơ hưu lân nhau giưa cac NHTMCP va Nhom 6 la sơ hưu ngân hang cô phần bơi cac tập đoan, tông công ty nha nước va tư nhân.

Cho tới nay, sơ hưu cheo đa co xu hướng diễn biên phưc tạp va tiêm ân nhiêu rủi ro. Nhận thưc đươc tac đông tiêu cưc của sơ hưu cheo đôi với an toan hoạt đông của từng TCTD noi riêng, an toan của hê thông TCTD noi chung, va đặc biêt la nhưng can trơ của sơ hưu cheo đôi với qua trinh cơ câu lại hê thông cac TCTD, NHNN Viêt Nam đa triên khai đồng bô nhiêu giai phap nhằm xư ly sơ hưu cheo, gắn với qua trinh cơ câu lại hê thông cac TCTD. Nhin vê mặt tông thê của qua trinh

356

xư ly sơ hưu cheo đươc triên khai từ năm 2011 cho tới nay, cac biên phap đươc NHNN Viêt Nam triên khai theo môt hê thông gồm 3 nhom đan xen, hỗ trơ lân nhau: Nhom 1: Đanh gia tinh trạng sơ hưu cheo tại hê thông TCTD; Nhom 2: Xây dưng khuôn khô phap ly, cơ chê, chinh sach va triên khai cac biên phap giam sat, ngăn ngừa sơ hưu cheo gia tăng va Nhom 3: Triên khai cac biên phap xư ly toan diên va dưt điêm tinh trạng sơ hưu cheo. Trong sô 45 giai phap thưc hiên tai cơ câu trong Đê an 254, co đên 24 giai phap co liên quan trưc tiêp hoặc gian tiêp đên xư ly sơ hưu cheo trong hê thông cac TCTD.

Môt trong nhưng giai phap cơ ban va hiêu qua nhât đươc NHNN kỳ vọng đê xư ly triêt đê sơ hưu cheo la yêu cầu cac TCTD trong liên minh tiên hanh sap nhập hoặc hơp nhât. Tuy nhiên, giai đoạn 2011-2013 mới chi co 2 trường hơp sap nhập va hơp nhât do quan hê sơ hưu cheo đo la trường hơp NHTMCP Sai Gòn đươc hơp nhât từ 3 ngân hang gồm NHTMCP Sai Gòn, NHTMCP Đê Nhât, NHTMCP Viêt Nam Tin Nghĩa va trường hơp thư hai la giưa Sacombank va Eximbank. Giai phap đươc kỳ vọng thư hai đê xư ly sơ hưu cheo đươc đê cập trong Đê an 254 la yêu cầu cac tập đoan, tông công ty Nha nước thoai vôn trong cac TCTD với muc tiêu hoan thanh trước 31/12/2015. Nghi đinh 15/NĐ-CP ngay 6/3/2014 vê môt sô giai phap đây mạnh cô phần hoa, thoai vôn Nha nước tại doanh nghiêp quy đinh 4 cach thưc thoai vôn Nha nước tại cac NHTM78 song thưc tê triên khai ca 4 cach thưc nay đêu đang gặp nhiêu kho khăn lam cho thời hạn hoan thanh thoai vôn Nha nước tại cac TCTD trước ngay 31/12/2015 co thê không đạt muc tiêu đê ra. Viêc giai quyêt sơ hưu cheo trong cac TCTD chậm trễ la môt trong nhưng can trơ lớn nhât đên qua trinh tai cơ câu hê thông ngân hang của Viêt Nam hiên nay. Môt sô y kiên cho rằng, giai phap dưa vao thi trường đê tai câu trúc cac ngân hang yêu kem lam tăng tinh nghiêm trọng va phưc tạp của tinh trạng sơ hưu cheo. Theo nguyên tắc “tuyêt đôi không

784 giai phap la: (1) Chao ban ra công chúng sô cô phần ma DNNN đa đầu tư tại cac công ty đại chúng; (2)Giao cac NHTM NN mua lại hoặc (3) Chuyên NHNN Viêt Nam lam đại diên chủ sơ hưu; (4) Giao Tông công ty Đầu tư va Kinh doanh vôn Nha nước (SCIC) xem xet, mua lại.

357

dùng tiên của nha nước đê tai câu trúc ma cần tiên thưc của khu vưc tư nhân”, nhưng nêu tiên thưc của khu vưc tư nhân không co, ma vân phai thưc hiên mua ban, hơp nhât hay sap nhập trên hinh thưc thi tiên ao của khu vưc tư nhân phai đươc sư dung. Điêu đo co nghĩa la tai cơ câu cac ngân hang yêu kem se lam gia tăng tinh nghiêm trọng va phưc tạp của tinh trạng sơ hưu cheo hiên nay hay noi cach khac chúng ta đôi mặt với thưc tê đang dùng sơ hưu cheo đê tai câu trúc ngân hang.

Nghi đinh 01/2014 vê sơ hưu nước ngoai tại cac tô chưc tin dung Viêt Nam cho phep cac nha đầu tư nước ngoai co tiêm lưc tai chinh đươc sơ hưu vươt qua 30% vôn điêu lê của môt NHTM theo quyêt đinh của Thủ tướng nhằm bơm đươc môt lương tiên thưc vao ngân hang gặp kho khăn qua đo giai quyêt thanh khoan. Tuy nhiên, nêu nguồn tai chinh không đươc minh bạch thi nguy cơ chinh la tinh trạng sơ hưu cheo hiên nay lại la cơ sơ đê cac nhom liên kêt tăng cường sơ hưu cheo dưa vao cac đê an tai câu trúc đươc thiêt kê lỏng lẻo. Tom lại, viêc cho phep nha đầu tư mới tham gia nhưng lại không dưa trên nguyên tắc giam sơ hưu chi phôi hay giam sơ hưu cheo thi se không thê xư ly đươc môt cach bên vưng nhưng nút thắt trên.

Ba là, quá trinh cơ cấu lại hoạt động và quản trị cua các NHTM con chậm, chưa đạt yêu câu cua mục tiêu tái cơ cấu hệ thống ngân hàng.

Muc tiêu cơ ban va lâu dai của qua trinh tai cơ câu ngân hang la tạo dưng đươc cac NHTM lanh mạnh, hoạt đông an toan va hiêu qua va co năng lưc quan tri tiên tiên. Đê an 254 đa đê ra 7 giai phap cơ câu lại hoạt đông va 13 giai phap cơ câu lại quan tri của cac TCTD. Tuy vậy, sau gần 3 năm, kêt qua cơ câu lại hoạt đông va quan tri của cac NHTM còn kha khiêm tôn, hê thông quan tri của cac NHTM vân chưa co nhưng thay đôi rõ net. Nhiêu vu viêc sai phạm điên hinh của nganh ngân hang như vu Nguyễn Đưc Kiên lam thât thoat 1400 tỷ đồng, Huỳnh Thi Huyên Như lừa đao 4000 tỷ đồng của 3 ngân hang, 9 tô chưc va 3 ca nhân đêu xay ra tại cac NHTM đươc đanh gia cao vê năng lưc quan tri va chât lương dich vu như Ngân hang TMCP A Châu (ACB),

358

Ngân hang TMCP Công Thương Viêt Nam(VietinBank). Cho đên nay, NHNN mới chi co dư thao Thông tư quy đinh vê hê thông quan tri rủi ro tôi thiêu lam cơ sơ cho cac TCTD xây dưng xây dưng hê thông quan ly rủi ro, cac quy đinh nôi bô theo quy đinh của Luật cac TCTD. Chậm nhât đên ngay 1/6/2016, TCTD, chi nhanh NH nước ngoai phai hoan thiên hê thông quan ly rủi ro theo quy đinh tại Thông tư nay đê phù hơp với lô trinh cơ câu lại hê thông TCTD theo Đê an 254/QĐ-TTg va lô trinh thưc hiên Basel II tại Viêt Nam. Tuy nhiên, cac văn ban luật nay mới dừng lại chủ yêu đôi với rủi ro tin dung còn cac loại rủi ro còn lại chưa đươc quan tâm nhiêu hoặc chưa đươc đê cập chinh thưc trên môt văn ban nao.

Bốn là, quá trinh sáp nhập, hơp nhất và mua lại các TCTD con chậm trễ và không đạt mục tiêu đề ra.

Năm 1991, sô lương NHTM tại Viêt Nam chi co 9 ngân hang thương mại song đên năm 2011 (thời điêm trước khi ban hanh Đê an tai cơ câu cac TCTD), hê thông cac TCTD đa co 5 ngân hang thương mại nha nước (NHTMNN) va NHTM co cô phần chi phôi của Nha nước, 33 ngân hang thương mại cô phần (NHTMCP), 1 ngân hang hơp tac xa, 44 chi nhanh ngân hang nước ngoai, 5 ngân hang 100% vôn nước ngoai, 4 ngân hang liên doanh, 29 công ty tai chinh va cho thuê tai chinh, 02 tô chưc tai chinh vi mô va nhiêu quỹ tin dung nhân dân; trong đo hê thông cac NHTM đa co mạng lưới bao phủ đên tât ca cac tinh, thanh phô trong ca nước. Đặc biêt co NHTM đa xây dưng hê thông cac chi nhanh bao phủ đên tận huyên, thậm chi la tới cac xa, liên xa; mạng lưới của hê thông NHTM trai rông khắp đên cac vùng, miên của đât nước. Như vậy hê thông cac TCTD của Viêt Nam la kha lớn vê sô lương, song vê năng lưc tai chinh của cac TCTD còn rât hạn chê va hiêu qua kinh doanh thâp; mưc đô an toan của hê thông ngân hang Viêt Nam hêt sưc yêu va dễ đô vỡ trước tac đông bât lơi từ môi trường kinh doanh. Hiên nay, NHTM của Viêt Nam co mưc vôn điêu lê thâp hơn rât nhiêu so với cac NHTM của cac nước trong khu vưc. Kha năng sinh lời của cac hê thông TCTD ơ mưc kha thâp so với mưc đô rủi ro cũng như cac ngân

359

hang trong khu vưc va trên thê giới. Tinh đên ngay 30.12.2010, theo Ngân hang Nha nước, tông tai san trong hê thông đa lên tới gần 3,5 triêu ti đồng (175 ti USD) va dư nơ cho vay ơ mưc 125 ti USD, tương đương với 120% tông san phâm quôc nôi (GDP) của nên kinh tê (Thai Lan la 100%, Han Quôc 80%). Với tôc đô tăng trương tin dung nhanh hơn rât nhiêu so với tăng trương GDP (30% năm trong 3 năm từ 2008 đên 2010), cac ngân hang đa tạo ra môt lương cung tiên cưc kỳ lớn va hậu qua la lạm phat cao. Cac doanh nghiêp đươc tiêp cận nguồn vôn rẻ trước đo đa đầu tư tran lan kem hiêu qua va nơ xâu đang la vân đê nong bỏng nhât củanganh ngân hang.Trước thưc trạng trên, môt trong nhưng biên phap quan trọng nhât đươc NHNN Viêt Nam thưc hiên đê tai cơ câu hê thông cac TCTD giai đoạn 2011-2015 la thưc hiên mua lại va sap nhập (M&A) cac TCTD yêu kem với nhau hoặc giưa cac TCTD yêu kem với cac TCTD mạnh hơn. Muc tiêu đặt ra la đên năm 2017, hê thông NHTM còn lại khoang 15 ngân hang, trong đo đên cuôi năm 2015 phân đâu co 1-2 ngân hang co quy mô va trinh đô tương đương với cac ngân hang trong khu vưc.

Từ năm 2011 cho đên nay, đa co 5 vu sap nhập va hơp nhât cac TCTD, bao gồm: hơp nhât giưa Ngân hang Liên Viêt va Công ty dich vu tiêt kiêm Bưu điên vao năm 2011; NHTMCP Sai Gòn (SCB) hơp nhât từ 3 ngân hang SCB, Đê Nhât va Tin nghĩa vao thang 12/2011; HabuBank sap nhập với SHB vao năm 2012; Western bank hơp nhât với PVFC thanh Ngân hang Đại chúng PvcomBank vao năm 2013; cuôi cùng, vao thang 11 năm 2013, DaiABank cũng chinh thưc đươc sap nhập vao Ngân hang TMCP Phat triên thanh phô Hồ Chi Minh (HDBank). Như vậy, giai đoạn 2011-2013, sau qua trinh sap nhập va hơp nhât cac TCTD đa co 5 NHTM yêu kem “biên mât” ra khỏi danh sach cac NHTM của Viêt Nam. Con sô nay so với sô lương cac NHTM cũng trong tinh trạng yêu kem mới chi chiêm tỷ lê qua nhỏ. Năm 2014, muc tiêu đặt ra của NHNN la tiêp tuc sap nhập va hơp nhât 6-7 NHTM song cho đên nay vân chưa chinh thưc co vu sap nhập, hơp nhât nao

360

hoan thanh do viêc tim cac đôi tac trong M&A la không dễ dang cũng như co nhiêu rao can vê phap ly va sư hỗ trơ của Nha nước.

Nhin lại qua trinh sap nhập va hơp nhât cac TCTD trong giai đoạn 2011-2013 cho thây vai trò của NHNN còn kha mờ nhạt, cac chinh sach hỗ trơ của Nha nước đôi với cac TCTD sau sap nhập va hơp nhât dường như không co gi.79 Viêc chậm trễ trong M&A cac TCTD yêu kem đang thach thưc cac muc tiêu của Đê an 254. Nêu như trong năm 2015, NHNN không co cac đôt pha trong M&A cac TCTD thi chắc chắn cac muc tiêu quan trọng của Đê an 254 la không hoan thanh.

Qua trinh tai cơ câu hê thông ngân hang giai đoạn 2011-2013 còn nhiêu hạn chê la do cac nguyên nhân chủ yêu sau:

Thư nhất: quá trinh tái cấu trúc hệ thống ngân hàng chưa co sư đồng bộ với tái cấu trúc đâu tư công và tái cơ cấu các DNNN.

Ba nhiêm vu trọng tâm đươc xac đinh co quan hê chặt che với nhau trong tai cơ câu kinh tê Viêt Nam giai đoạn 2011-2015 la: (i) tai cơ câu hê thông ngân hang, (ii) tai câu trúc đầu tư công, va (iii) tai cơ câu cac DNNN. Tuy nhiên, giai đoạn 2011-2013, qua trinh tai cơ câu hê thông NHTM chưa co sư gắn kêt va phôi hơp đồng bô với 2 nhiêm vu còn lại. Viêc tai cơ câu cac DNNN thông qua cô phần hoa va thoai vôn Nha nước tại cac DNNN không cần sư nắm giư cô phần của Nha nước hêt sưc chậm trễ trong khi phần lớn nơ xâu của hê thông NHTM lại đên từ cac DNNN co quan hê với ngân hang.80

79Phỏng vân của nhom nghiên cưu tại 5 TCTD đa hoan thanh M&A cho thây, mặc dù trong Đê an sap nhập va hơp nhât đươc Thủ tướng Chinh phủ phê duyêt co đưa ra cac chinh sach hỗ trơ vê thuê va cac chinh sach ưu đai song sau hơp nhât khi TCTD lam viêc với Bô Tai chinh, NHNN thi câu tra lời la quy đinh của phap luật không cho phep.80Theo sô liêu của Cuc Tai chinh doanh nghiêp, Bô Tai chinh, tinh đên ngay 31/12/2012, co 30/92 tập đoan kinh tê, tông công ty nha nước co tỷ lê nơ phai tra trên vôn chủ sơ hưu trên 3 lần. Cu thê: 08 tập đoan kinh tê, tông công ty nha nước co tỷ lê lên đên trên 10 lần; 10 tập đoan kinh tê, tông công ty nha nước tỷ lê từ 5-10 lần; 12 tập đoan kinh tê, tông công ty nha nước tỷ lê từ 3-5 lần, 05 tập đoan kinh tê, tông công ty nha nước co lỗ hơp nhât la 5.823 tỷ đồng, 05 công ty mẹ co lỗ phat sinh la 3.104 tỷ đồng. Lỗ lũy kê theo bao cao hơp nhât của 13 tập đoan kinh tê, tông công ty nha nước tinh đên ngay 31/12/2012 la 51.988 tỷ đồng; lỗ lũy kê theo bao cao của 09 công ty mẹ đên ngay 31/12/2012 la 13.100 tỷ đồng.

361

Thư hai: mục tiêu và các ưu tiên cho tái cơ cấu đươc xác lập chưa phù hơp.

Đê an 254 đê ra qua nhiêu muc tiêu va giai phap tai cơ câu cac TCTD cho giai đoạn 2011-2015 cũng như cho từng năm.81 Viêc Đê an tai cơ câu qua chú trọng vao viêc ưu tiên thưc hiên xư ly cac TCTD yêu kem thông qua M&A trong khi chưa co cac cơ chê xư ly kiên quyêt va triêt đê nơ xâu va vân đê sơ hưu cheo cũng như vân đê quan tri trong cac TCTD dân đên cac kêt qua tai cơ câu không như mong muôn va không đam bao cho hê thông cac TCTD phat triên bên vưng.

Thư ba: thiếu khuôn khổ pháp lý cho tái cấu trúc hệ thống ngân hàng.

Khuôn khô phap ly co liên quan đên cac khia cạnh chủ yêu của qua trinh tai cơ câu cac TCTD như: xư ly nơ xâu, M&A cac TCTD, quan tri rủi ro của cac TCTD, sơ hưu cheo trong cac TCTD, quan ly vôn Nha nước va vân đê thoai vôn Nha nước tại cac TCTD, sư can thiêp của Nha nước vao cac TCTD yêu kem, vân đê pha san của cac TCTD… đêu đang thiêu va không đồng bô. Trong qua trinh tai cơ câu từ năm 2011 đên nay, NHNN đa ban hanh môt sô văn ban hoan thiên khuôn khô phap ly cho quan tri hê thông ngân hang song co thê noi la còn mang tinh chắp va va không đồng bô. Nhưng hạn chê vê thê chê va khuôn khô phap ly đa lam cho qua trinh tai cơ câu giai đoạn 2011-2013 gặp nhiêu kho khăn như: viêc xư ly nơ xâu của cac TCTD rơi vao tinh trạng bê tắc, qua trinh M&A cac TCTD yêu kem không đạt muc tiêu đê ra, không quan ly đươc tinh trạng sơ hưu cheo trong cac TCTD.

Thư tư: quyết tâm chưa cao và sư phối hơp chưa đồng bộ cua các cơ quan quản lý Nhà nước trong tái cơ cấu.

Trước khi Đê an 254 đươc Thủ tướng Chinh phủ Viêt Nam ban hanh vao ngay 1/3/2012, đa co rât nhiêu y kiên cho rằng đê qua trinh tai cơ câu đạt hiêu qua, cần co sư quyêt tâm lớn trong thưc hiên tai cơ câu thông qua viêc thanh lập môt Ủy ban liên nganh hoặc Ủy ban tai cơ câu

81Đê an đê ra 45 giai phap khac nhau.

362

ngân hang do Thủ tướng hoặc 1 Pho Thủ tướng đưng đầu. Kinh nghiêm tai cơ câu của cac nước cho thây82, nhưng kiên nghi nay la co cơ sơ khoa học va thưc tiễn.

Tuy vậy, cuôi cùng Đê an 254 đươc thông qua dưới hinh thưc quyêt đinh của Thủ tướng va cơ quan thường trưc triên khai Đê an la NHNN Viêt Nam. Viêc giao cho NHNN thường trưc triên khai Đê an trong điêu kiên vai trò va vi thê đôc lập của NHNN trong điêu hanh chinh sach tiên tê chưa cao cũng như viêc Đê an co môi quan hê với nhiêu Bô, nganh khac như vân đê tai cơ câu cac DNNN của Bô Tai chinh, vân đê tai câu trúc đầu tư công của Bô Kê hoạch va Đầu tư va cac Bô nganh khac đa lam cho hiêu qua thưc hiên Đê an trong giai đoạn 2012-2014 không cao như kỳ vọng cũng như muc tiêu đê ra của Đê an. Trước sư phôi hơp không đồng bô giưa cac cơ quan quan ly Nha nước, sau gần 3 năm thưc hiên Đê an, ngay 11/3/2014, trên cơ sơ Tờ trinh của NHNN, Thủ tướng Chinh phủ đa ban hanh Quyêt đinh sô 363/QĐ-TTg vê viêc thanh lập Ban Chi đạo liên nganh triên khai Đê an “Cơ cấu lại hệ thống các TCTD giai đoạn 2011-2015” va Đê an “Xử lý nơ xấu cua hệ thống các TCTD”. Viêc thanh lập Ban chi đạo liên nganh cho dù la qua chậm trễ song đươc kỳ vọng se giúp cho viêc thúc đây tiên trinh tai cơ câu hê thông cac TCTD trong thời gian tới.

1.5. Bài học kinh nghiệm

Từ nhưng thanh công va hạn chê của qua trinh tai cơ câu hê thông cac TCTD của Viêt Nam giai đoạn 2011-2013, nhom nghiên cưu rút ra môt sô bai học kinh nghiêm sau:

Một là, việc chẩn đoán bản chất và hiện trạng hệ thống ngân hàng đê xác lập mục tiêu, phạm vi và chiến lươc tái cơ cấu là yếu tố quan trọng quyết định thành công cua quá trinh tái cơ cấu hệ thống ngân hàng.

82Nghiên cưu của Dziobek va Pazarbasioglu (1997) qua khao sat chinh sach tai câu trúc hê thông ngân hang của 24 nước trên 6 khu vưc lanh thô cho thây, chi 20% sô quôc gia đạt hiêu qua cao trong tai cơ câu hê thông ngân hang co NHTW đưng đầu thưc hiên qua trinh tai cơ câu, với nhưng quôc gia đạt hiêu qua thâp con sô nay lên đên 100%.

363

Đôi với hê thông cac TCTD của Viêt Nam, căn bênh lớn nhât hiên nay la vấn đề nợ xấu và sở hữu chéo. Viêc chần chừ va co phần e ngại khi tinh toan lại nơ xâu theo chuân mưc quôc tê cũng như công bô cac thông tin vê nơ xâu va sơ hưu cheo chi lam tăng nguy cơ phat bênh trầm trọng hơn trong tương lai. Muc tiêu va cac thư tư ưu tiên của cac giai phap cần phai đươc xac lập lại. Nhom nghiên cưu cho rằng từ ban chât căn bênh của cac TCTD Viêt Nam hiên nay, năm 2015 nên tập trung vao xư ly dưt điêm nơ xâu của cac TCTD thông qua tạo dưng hanh lang phap ly đủ thâm quyên va kha thi cho VAMC va xư ly vân đê sơ hưu cheo. Cần thay đôi chiên lươc va biên phap M&A cac TCTD như hiên nay từ hinh thưc “tư nguyên” sang “bắt buôc” thậm chi cho tuyên bô pha san môt sô TCTD yêu kem đê lam thanh lọc hê thông.

Hai là, hoàn thiện thê chế và khuôn khổ pháp lý cho tái cơ cấu hệ thống ngân hàng phải là ưu tiên số một trong quá trinh tái cơ cấu.

Sau khi chân đoan bênh của hê thông, viêc cần lam ngay la hoan thiên thê chê va khuôn khô phap ly cho tai cơ câu hê thông ngân hang. Môt hanh lang phap ly đồng bô va đầy đủ se giúp cho qua trinh tai cơ câu nhanh chong va giam thiêu đươc chi phi. Đôi với thưc trạng cơ câu TCTD như Viêt Nam, khuôn khô phap ly phai thay đôi theo hướng tạo cho NHNN môt quyên lưc đủ mạnh đê thưc hiên tai cơ câu hê thông. Cần cho phep NHNN mua lại cô phần tại môt sô NHTMCP đê gop phần thao gỡ kho khăn, vướng mắc của cac doanh nghiêp nha nước trong viêc thoai vôn khỏi lĩnh vưc ngân hang, của cac cô đông hiên đang sơ hưu cô phần vươt tỷ lê, cũng như sư ôn đinh của hê thông ngân hang sau khi cac cô đông thoai vôn, tăng tinh hiêu qua va đây nhanh tiên đô tai cơ câu cac TCTD; ap dung biên phap pha san môt sô NHTM va TCTD phi ngân hang như công ty tai chinh, công ty cho thuê tai chinh va QTDND theo quy đinh của phap luật sau khi đa ap dung cac giai phap xư ly khac nhưng không thanh công hoặc không co hiêu qua kinh tê - xa hôi trên cơ sơ không gây cac tac đông lớn vê mặt xa hôi cũng như hê thông.

364

Ba là, cân sư đồng thuận mạnh mẽ hơn trong thưc hiện tái cơ cấu hệ thống ngân hàng. Thưc hiện tái cơ cấu đồng bộ hệ thống ngân hàng với tái cơ cấu các DNNN và tái cơ cấu đâu tư công.

Tai cơ câu hê thông ngân hang không chi la nhiêm vu riêng của nganh ngân hang vi hê thông ngân hang co quan hê chặt che với cac nganh va lĩnh vưc khac. Đôi với Viêt Nam, đê tai câu trúc thanh công hê thông ngân hang cần thưc hiên đồng bô với tai cơ câu cac DNNN va tai cơ câu đầu tư công.

2. đề xuất hoàn khuôn khổ pháp lý chu yêu cho tái cơ cấu hệ thống nhTm Việt nam

Đê thưc hiên thanh công cac muc tiêu của qua trinh tai cơ câu hê thông cac NHTM giai đoạn 2014-2015 va giai đoạn 2016-2020, kinh nghiêm quôc tê cho thây Viêt Nam cần co thê chê va khuôn khô phap ly co tinh chất đặc biệt và đột phá, đam bao nguyên tắc vận hanh theo cơ chế thị trường, phù hơp với điều kiện cua Việt Nam. Thê chê va hanh lang phap ly cho tai cơ câu phai thay đôi quan điêm hiên nay la “không đê đô vỡ cac tô chưc tin dung” thay đôi bằng quan điêm “không đê người gưi mât tiên”. Trong bai nghiên cưu nay, chúng tôi tom lươc nhưng đê xuât chủ yêu vê hoan thiên khuôn khô phap ly theo 6 khia cạnh phap ly chinh co liên quan đên tai cơ câu hê thông NHTM Viêt Nam:

2.1. Khuôn khổ pháp lý về xử lý nợ xấu của các NHTM

Viêt Nam đang song song thưc hiên ca hai mô hinh xư ly nơ xâu phô biên trên thê giới hiên nay la mô hinh tập trung va mô hinh phi tập trung. Tuy nhiên, thưc tiễn cho thây mô hinh phi tập trung tại Viêt Nam đang thê hiên sư yêu kem va thiêu hiêu qua khi cac công ty quan ly tai san của cac NHTM chưa thê thưc hiên tôt đươc chưc năng vai trò của minh. Đôi với ban thân VAMC cũng đang gặp phai rât nhiêu kho khăn trong viêc ban nơ vi thiêu môt thi trường mua ban nơ cùng cac tiêu chuân đồng bô.

Dưa trên kinh nghiêm của ca nhưng quôc gia thanh công va quôc gia thât bại trong qua trinh xư ly nơ xâu va kêt qua khao sat, phỏng vân

365

sâu tại VAMC va môt sô NHTM, nhom nghiên cưu đê xuât giai quyêt nhưng vướng mắc phap ly trong xư ly nơ xâu của cac NHTM như sau:

Thư nhất, cân xây dưng lộ trinh phù hơp đối với từng nhom ngân hàng cho việc áp dụng phân loại tài sản co và trich lập dư phong rui ro: Với lô trinh cu thê cho từng nhom ngân hang lanh mạnh va yêu kem, viêc ap dung Thông tư 02 va Thông tư 09 se không gây sôc cho thi trường, tranh lam tôn thương niêm tin của thi trường do viêc hoan hiêu lưc nhiêu lần.

Thư hai, xây dưng quy trinh đánh giá doanh nghiệp trước khi công bố trên CIC: Cần phai co quy trinh đanh gia toan diên thưc trạng của từng doanh nghiêp đôi với từng khoan vay, từng dư an đầu tư trước khi xac đinh nhom nơ của doanh nghiêp trên CIC, tranh gây kho khăn cho nhưng doanh nghiêp gặp rủi ro tạm thời đôi với nhưng dư an nhât đinh.

Thư ba, phát triên đồng bộ mô hinh xử lý nơ xấu phi tập trung cùng với mô hinh tập trung: Mô hinh tập trung la mô hinh xư ly nơ xâu ngắn hạn trong 5 năm, trong khi đo mô hinh phi tập trung la mô hinh hoạt đông dai hạn ca trong va hậu tai cơ câu. Vi vậy viêc phat triên đồng bô ca hai mô hinh se giúp kêt qua qua trinh xư ly nơ xâu đươc duy tri va phat huy, ngay ca khi giai đoạn tai cơ câu 2011-2015 đa kêt thúc.

Thư tư, đề xuất cơ chế đặc biệt cho VAMC: VAMC cần co đươc nhưng quyên hạn đặc biêt như có một đạo luật riêng về xử lý nợ xấu, giúp giam thiêu cac vướng mắc trong viêc xư ly nơ xâu va đây nhanh tôc đô mua ban nơ. Đạo luật vê xư ly nơ xâu cần co nhưng cơ chê đặc biêt cho VAMC như sau:

(1) Trao cho VAMC quyên xư ly cac khoan nơ xâu đưng trên cương vi của người cho vay va không cần thông qua sư châp thuận của nhưng khach hang nơ trong qua trinh mua ban nơ. Như vậy, VAMC co thê ban nơ trưc tiêp cho bên mua sau khi khoan nơ đươc đinh gia bơi môt tô chưc đinh gia đôc lập ma không cần co sư đồng y của ca bên cho vay (tô chưc tai chinh) va bên vay (khach hang nơ). Điêu nay se giúp VAMC đây nhanh qua trinh mua ban nơ va tranh đươc nhưng tranh châp phat sinh.

366

(2) VAMC cần co quyên chi đinh quan tri viên đặc biêt xư ly nơ đôi với cac doanh nghiêp gặp kho khăn va không co kha năng tra nơ. Quan tri viên nay se lên kê hoạch va thưc hiên phương an triên khai xư ly tai san sau khi đa đươc thông qua. Trong khoang thời gian đo, nhưng hoạt đông chông lại công ty va hoạt đông xư ly nơ của quan tri viên đặc biêt se bi nghiêm câm. Khi đo, VAMC se tranh đươc nhưng can trơ của khach hang nơ va tập trung toan bô vao qua trinh xư ly nơ.

(3) Liên quan đên tai san đam bao, VAMC cần co quyên hạn đủ lớn đê tich thu tai san đam bao, bao gồm ca bât đông san, ma không cần phai thông qua tòa an.

Co thê thây, ca ba điêu khoan trên se giúp VAMC giai quyêt đươc nhưng vướng mắc hiên thời lam chậm trễ qua trinh xư ly nơ, bao gồm: quy trinh thủ tuc khi xay ra kiên tung tai tòa an, sư không đồng thuận giưa cac bên vê gia ban nơ va kho khăn trong viêc xư ly va tich thu tai san.

(4) Đôi với Ban điêu hanh của VAMC, cần co sư phôi hơp đồng bô giưa cac bên liên quan. Cu thê, cần co đại diên từ Bô Tai chinh, Ngân hang nha nước, lĩnh vưc tư nhân, va lĩnh vưc đầu tư nước ngoai tham gia vao Ban điêu hanh của VAMC, từ đo co thê huy đông hêt nguồn lưc va cac kinh nghiêm vê quan ly, đầu tư va cac kinh nghiêm nước ngoai trong qua trinh xư ly nơ xâu.

(5) Cuôi cùng, VAMC cũng cần đươc xem xet tăng vôn điêu lê nhằm tạo sư tin tương với cac nha đầu tư nước ngoai va xây dưng cơ chê lương cho nhân viên theo kêt qua đạt đươc, thay vi cơ chê lương cao bằng như hiên nay, nhằm thúc đây hiêu qua công viêc lên mưc cao nhât.

Thư năm, cân co hướng dẫn cụ thê về việc xử lý các khoản nơ xấu đối với NHTM. Trước hêt, NHNN cần ban hanh cac hướng dân cu thê vê viêc ủy quyên của VAMC cho cac NHTM trong viêc xư ly nơ xâu. Đồng thời, viêc ban hanh cac hướng dân cu thê vê xư ly cac khoan nơ xâu (tỷ lê chiêt khâu, thời gian xư ly) cũng se giúp cac ngân hang chủ đông hơn trong viêc loại bỏ cac khoan nơ xâu ra khỏi bao cao tai chinh.

367

Thư sáu, xây dưng chinh sách thu hút các nhà đâu tư nước ngoài. Theo kinh nghiêm vê xư ly nơ xâu thanh công của Han Quôc va sư thât bại của Nhật Ban, cac nha đầu tư nước ngoai co vai trò rât quan trọng đôi với qua trinh xư ly nơ xâu. Vi vậy, viêc xây dưng cac chinh sach thu hút cac nha đầu tư nước ngoai, trong đo co viêc điêu chinh sưa đôi Luật Đât đai va Luật Kinh doanh bât đông san, la rât cần thiêt đôi với Viêt Nam trong thời điêm hiên nay.

Thư bảy, xây dưng thị trường mua bán nơ. Môt thi trường mua ban nơ thật sư bao gồm ca thi trường sơ câp va thi trường thư câp se giúp huy đông đa dạng cac nguồn lưc trong va ngoai nước tham gia xư ly nơ xâu. Đê xây dưng thi trường, cần đồng bô hoa cac thủ tuc quy trinh mua ban nơ va quôc tê hoa cac chuân mưc kê toan cho thi trường mua ban nơ hoạt đông hiêu qua. Viêc xac lập môi quan hê trưc tiêp giưa VAMC va AMCs của cac NHTM đê tạo lập thi trường cũng la yêu cầu cần thiêt trong giai đoạn hiên nay.

Thư tám, phát triên thị trường trái phiếu và tạo hành lang pháp lý cho chưng khoán hoa các khoản nơ xấu. Xây dưng môt thi trường vôn sâu rông với nhiêu công cu khac nhau, đặc biêt la viêc thiêt lập thi trường trai phiêu giúp tạo ra môt kênh huy đông vôn thay thê cho ngân hang. Môt sô chinh sach thúc đây thi trường trai phiêu như: Đơn gian hoa quy trinh phat hanh trai phiêu với cac quy đinh vê phân loại trai phiêu theo cac mưc đô rủi ro phù hơp với nha đầu tư, bao hiêm cho thi trường trai phiêu…

Chưng khoan hoa la môt hoạt đông co vai trò quan trọng trong quan ly rủi ro tin dung của cac NHTM khi giúp cac ngân hang co thê chuyên giao rủi ro sang cho cac tô chưc khac, lam thay đôi vai trò của ngân hang từ viêc cho vay va “nắm giư” rủi ro tin dung thanh cho vay, chưng khoan hoa, va “chuyên giao” rủi ro tin dung, qua đo gop phần đây nhanh qua trinh xư ly nơ xâu của hê thông NHTM.

Bên cạnh viêc ban toan bô khoan nơ xâu, còn môt kênh đê đây nơ xâu ra hê thông ngân hang la chưng khoan hoa cac khoan nơ, thông qua

368

viêc phat hanh trai phiêu đươc đam bao cac tai san co gia tri còn lại. Cac khoan vay của khach hang đươc tập hơp theo từng nhom co cùng mưc xêp hạng tin dung. Dưa trên cơ sơ đam bao bơi dòng tiên mặt tương lai se thu đươc từ nhom tai san tai chinh sẵn co, ngân hang phat hanh cac chưng khoan nơ. Cac nha đầu tư mua chưng khoan nơ va châp nhận rủi ro liên quan tới danh muc TSBĐ đươc đem ra chưng khoan hoa. Phương phap nay cho phep phat hanh đa dạng cac chưng khoan với cac kỳ hạn va lai suât khac nhau, do đo co lơi thê la thu hút đươc nhiêu nha đầu tư hơn va giam đươc chi phi quan ly của cac AMC tại cac doanh nghiêp. Trai phiêu co thê đươc phat hanh bằng đồng nôi tê hay dưới cac ngoại tê khac nhau rât linh hoạt. Tuy nhiên, hiêu qua của phương phap nay phu thuôc chủ yêu vao sư phat triên của thi trường chưng khoan va đòi hỏi phai co môt khuôn khô phap ly hoan thiên vê chưng khoan hoa. Do đo, đê co thê phat triên hoạt đông chưng khoan hoa, không thê chi dưa vao nỗ lưc của cac NHTM ma cần co sư đam bao vê hanh lang phap ly va sư hỗ trơ của Chinh phủ.

NHNN Viêt Nam cần sớm nghiên cưu ban hanh quy chê vê chưng khoan hoa trong điêu kiên hướng đên đam bao hạn chê tôi đa cac rủi ro cho từng ngân hang đơn lẻ cũng như toan hê thông. Viêc ban hanh quy chê nay nên thưc hiên trên cơ sơ nghiên cưu nhưng thât bại trong phat triên chưng khoan hoa của cac quôc gia, đặc biêt la Mỹ. Bên cạnh đo, NHNN Viêt Nam cần phôi hơp với cac Bô, ban, nganh liên quan đê sớm xây dưng cac văn ban phap quy va cac tô chưc trong điêu hanh cac thi trường phai sinh (cu thê la thi trường hoan đôi tin dung) cũng như cac thi trường liên quan đên chưng khoan hoa (thi trường chưng khoan, thi trường BĐS va thi trường bao hiêm). Theo đo, cac văn ban phap ly va cac tô chưc đươc xây dưng theo hướng hạn chê tôi đa sư nguy hiêm bắt nguồn từ tinh liên thông giưa cac thi trường trên khi kinh tê vĩ mô trơ nên bât ôn.

2.2. Khuôn khổ pháp lý về mua bán, sáp nhập, hợp nhất các TCTD

Đê thúc đây hoạt đông mua ban, sap nhập va hơp nhât cac TCTD

369

trong thời gian tới, nhom nghiên cưu kiên nghi cần hoan thiên cac vân đê sau:

Thư nhất, các văn bản pháp luật cân thống nhất khái niệm mua lại tổ chưc tin dụng. Cu thê, mua lại tô chưc tin dung cần đươc hiêu la mua toan bô tai san, quyên, nghĩa vu va lơi ich hơp phap của tô chưc tin dung bi mua lại. Sau khi mua lại, tô chưc tin dung bi mua lại trơ thanh công ty trưc thuôc của tô chưc tin dung mua lại.

Thư hai, cân co thêm quy định về bảo vệ cổ đông thiêu số và bổ sung các quyền và nghia vụ cua các chu thê gián tiếp tham gia vào hoạt động mua bán, sáp nhập các TCTD. Bên cạnh yêu cầu tô chưc tin dung mua lại cô phiêu của minh, đôi với cac cô đông chiên lươc của tô chưc tin dung trước khi bi mua lại, hơp nhât, sap nhập, cac cô đông nay co thê yêu cầu công ty phat hanh thêm cô phiêu cho minh đê họ đam bao đươc tỷ lê nắm giư như trước. Đôi với trường hơp cô đông chiên lươc la cô đông nước ngoai co thê cho phep tỷ lê vươt qua 30%.

Ngoai ra, cac văn ban phap luật cần bô sung nhưng chủ thê gian tiêp tham gia hoạt đông mua ban va sap nhập tô chưc tin dung (công ty luật, công ty kiêm toan, công ty môi giới), kèm theo cac điêu kiên chặt che đê cac chủ thê nay đươc tham gia hoạt đông mua lại va sap nhập cac tô chưc tin dung tại Viêt Nam.

Thư ba, các văn bản pháp luật cân nghiên cưu và xây dưng quy định định giá tài sản khi thưc hiện mua lại và sáp nhập các tổ chưc tin dụng. Đặc biêt, cac văn ban nay cần phan anh đươc đầy đủ gia tri hưu hinh va vô hinh của tô chưc tin dung. Viêc đinh gia môt tô chưc tin dung không nhât thiêt sư dung môt phương phap cu thê, ma co thê ap dung nhiêu phương phap tuỳ vao điêu kiên của từng tô chưc tin dung. Do trong giao dich M&A luôn tồn tại hai lơi ich trai ngươc nhau của bên mua va bên ban, bên mua luôn muôn mua tô chưc tin dung với gia rẻ, còn bên ban muôn ban tô chưc tin dung với gia cao nhât, nên nhiêu thương vu M&A thât bại chủ yêu la do vân đê không xac đinh đươc mưc gia phù hơp cho ca bên mua va bên ban. Chinh vi vậy, viêc đinh

370

gia tai san khi thưc hiên M&A co thê đươc quy đinh giao cho môt chủ thê gian tiêp thưc hiên, vi du la công ty kiêm toan hoặc tô chưc đinh gia chuyên nghiêp, nhằm đam bao tinh khach quan va đưa ra đươc môt mưc gia phù hơp.

Thư tư, cân chuẩn hoa lại mẫu hơp đồng mua bán, sáp nhập các TCTD. Ngoai nhưng nôi dung chinh đươc nêu trong Luật Doanh nghiêp va Thông tư 04/2010/TT-NHNN, hơp đồng mâu mua lại va sap nhập cac tô chưc tin dung cần đươc nghiên cưu va xây dưng va quy đinh cac lĩnh vưc đặc thù như: (i) điêu kiên mua lại va sap nhập, (ii) quyên va nghĩa vu cac bên, (iii) viêc phôi hơp giai quyêt cac khoan nơ tồn đọng của tô chưc tin dung bi mua lại/sap nhập, (iv) cac điêu khoan khac như giai quyêt tranh châp va phương an lao đông.

Thư năm, cân quy định cụ thê thời điêm cung cấp thông tin khi mua bán, sáp nhập các TCTD. Ngoai ra, cac thông tin liên quan đên hoạt đông mua ban va sap nhập tô chưc tin dung la nhưng thông tin quan trọng, co thê anh hương đên hoạt đông kinh doanh của tô chưc tin dung bi sap nhập hoặc bi mua lại hoặc của cac bên tham gia hơp nhât. Vi vậy, đê đam bao không co bât kỳ anh hương hay biên đông nao trong hoạt đông của cac tô chưc tin dung tham gia mua ban, sap nhập, thời điêm công bô quy đinh nên đươc quy đinh la sau khi cac tô chưc tin dung đa đươc ngân hang nha nước châp thuận.

Cần bô sung quy đinh hơp đồng sap nhập chi đươc ky khi cac bên đa đươc NHNN châp thuận sap nhập vao khoan 4 Điêu 8 của Thông tư 04/2010/TT-NHNN. Bên cạnh đo, cần quy đinh rõ cac nôi dung của hơp đồng phai đươc công bô cho cac chủ nơ va người lao đông va nhưng nôi dung không cần công bô. Đê tiêt kiêm chi phi va thời gian gưi hơp đồng đên cac chủ nơ va người lao đông, co thê công bô nhưng nôi dung phai công bô của hơp đồng lên website chinh thưc của tô chưc tin dung co liên quan.

Thư sáu, cân ban hành các chinh sách đặc biệt ưu đai về thuế cho các tổ chưc tin dụng mua lại hoặc sáp nhập các tổ chưc tin dụng yếu kem trong thời gian 2 năm.

371

2.3. Khuôn khổ pháp lý về sở hữu chéo trong các TCTD

Môt trong nhưng nguyên nhân chủ quan lớn nhât tạo ke hơ cho tinh trạng sơ hưu cheo phat triên tran lan la hê thông cac quy đinh phap luật vê quan ly va hạn chê sơ hưu cheo chưa chặt che hoặc chưa đồng bô với cac văn ban khac. Do đo, viêc hoan thiên hê thông phap luật nhằm kiêm soat sơ hưu cheo la vô cùng cần thiêt.

Thư nhất, đôi với quy đinh vê công bô thông tin vê tỷ lê sơ hưu cô phần.

Cu thê, theo Điêu 26, Thông tư sô 52/2012/TT-BTC của Bô Tai chinh hướng dân vê viêc công bô thông tin trên thi trường chưng khoan: ca nhân, tô chưc va nhom người co liên quan nắm giư từ 5% trơ lên sô cô phiêu co quyên biêu quyêt của môt công ty đại chúng (trong trường hơp nay la ngân hang) mới phai bao cao vê tỷ lê sơ hưu cho cac cơ quan quan ly. Tuy nhiên, theo Khoan 1, Điêu 55, Luật Cac TCTD, môt cô đông la ca nhân không đươc sơ hưu vươt qua 5% vôn điêu lê của môt TCTD. Do vậy, kêt hơp hai quy đinh nay với nhau, se co rât it cô đông ca nhân của ngân hang phai công bô thông tin vê tỷ lê sơ hưu. Mặc dù khoan 3, điêu 55 của Luật Cac TCTD đa quy đinh: cô đông va người co liên quan của cô đông đo không đươc sơ hưu vươt qua 20% vôn điêu lê của TCTD, nhưng quy đinh vê “người co liên quan” hiên nay cũng chưa rõ rang, do vậy, viêc lach luật như trên hoan toan co thê xay ra. Với nhưng phân tich như vậy, co thê thây đê phat hiên đươc cac môi quan hê sơ hưu cheo, cần mơ rông đôi tương công bô thông tin, đặc biêt la nhom đôi tương la người co liên quan, đồng thời cần hạ tỷ lê nắm giư cô phiêu ngân hang ma ơ đo chủ sơ hưu phai công bô thông tin. Cu thê, cac đôi tương phai công bô thông tin vê tỷ lê sơ hưu ngân hang la: (i) Cac cô đông co tỷ lê sơ hưu NHTMCP từ 1% trơ lên; (ii) người co liên quan của cac cô đông phai công bô thông tin co tỷ lê sơ hưu NHTMCP từ 1%. Viêc quy đinh nay se giúp cho viêc xac đinh quan hê sơ hưu cheo dễ dang hơn.

372

Thư hai, bô sung phạm vi quy đinh người co liên quan, người sơ hưu cuôi cùng va mơ rông đôi tương phai công bô thông tin vê tỷ lê sơ hưu.

Theo Điều 55, Luật Các TCTD 2010: cô đông va nhưng người co liên quan của cô đông đo không đươc sơ hưu vươt qua 20% vôn điêu lê của môt TCTD; Cô đông ca nhân không đươc sơ hưu qua 5%, tô chưc không qua 15% vôn điêu lê của TCTD; Cac tỷ lê sơ hưu trên bao gồm ca phần vôn ủy thac cho cac tô chưc, ca nhân khac mua cô phần. Tuy nhiên, quy đinh hiên hanh vê người co liên quan của cô đông không bao trùm hêt, vi vậy cho dù co mơ rông đôi tương phai công bô thông tin sơ hưu thi sư nhập nhằng trong cac môi quan hê liên quan vân tạo cơ hôi cho sơ hưu cheo đươc che giâu, không xac đinh đươc ai la người sơ hưu cuôi cùng. Thông qua nhưng phap nhân va thê nhân khac nhau, môt ca nhân co thê sơ hưu vươt nhưng quy đinh trên. Do vậy, đê khắc phuc kho khăn trong quan ly, giam sat sơ hưu, đầu tư cheo, cần hoan thiên quy đinh hiên hanh vê xac đinh rõ “người liên quan”, bô sung quy đinh vê “người sơ hưu cuôi cùng” va trao cho Cơ quan thanh tra, giam sat ngân hang quyên xac đinh “người sơ hưu cuôi cùng” dưa trên nguyên tắc theo luật đinh. Cu thê, đôi với quy đinh vê người co liên quan, trước mắt, đôi với trường hơp, cô đông ca nhân tuy chi sơ hưu môt lương cô phần tuân thủ Điêu 55 Luật Cac TCTD 2010 nhưng nêu tinh ca cac bên liên quan của họ như vơ/chồng, gia đinh của vơ/chồng co thê se lam cho tỷ lê sơ hưu cao hơn mưc quy đinh. Trong Luật hiên nay chi quy đinh cô đông va cac bên liên quan bao gồm gia quyên của chinh cô đông đo ma chưa bao gồm gia quyên của gia đinh vơ/chồng của cô đông đo. Do đo, NHNN cần mơ rông đôi tương vê cac bên liên quan trong Luật Cac TCTD 2010.

Thư ba, đôi với cac quy đinh vê thanh phần của Ban quan tri va Ban điêu hanh: NHNN quy đinh sô lương thanh viên ban quan tri của NHTM trong trường hơp điêu lê của của NHTM không co quy đinh.

Theo thông lê quôc tê, Ban quan tri phai co tôi thiêu 5 thanh viên va tôi đa 11 thanh viên. Đồng thời, phai co xâp xi 1/3 sô thanh viên la

373

cac thanh viên đôc lập va không thuôc ban điêu hanh của ngân hang (IFC, 2011). Sau cuôc khủng hoang 1997, Sơ Giao dich Chưng khoan Han Quôc đa buôc cac công ty muôn niêm yêt phai co tôi thiêu la 1/4 thanh viên của Ban quan tri la cac thanh viên đôc lập từ bên ngoai. Thanh viên đôc lập phai co nhưng tiêu chi khắt khe như la ca nhân không đang lam viêc cho ngân hang, hoặc công ty trưc thuôc ngân hang, hoặc đa lam viêc cho ngân hang hoặc công ty trưc thuôc ngân hang trong môt thời gian nhât đinh; không co môi quan hê với nhưng người co liên quan ma người đo sơ hưu môt lương cô phần nhât đinh của ngân hang… Cac thanh viên đôc lập co vai trò đưa ra cac quyêt đinh co tinh khach quan va hạn chê nhưng anh hương tiêu cưc tới cac cô đông nhỏ lẻ do cac cô đông lớn, cô đông co quyên kiêm soat NHTM thông qua sơ hưu cheo gây ra.

Ngoai ra, cần tach biêt rõ rang giưa quyên sơ hưu va quyên kiêm soat, theo đo không cho phep thanh viên Hôi đồng quan tri, Hôi đồng thanh viên của ngân hang kiêm nhiêm chưc vu trong Ban điêu hanh. Trên thưc tê, tại Viêt Nam, theo khoan 1, điêu 48, Luật Cac TCTD cho phep Hôi đồng quan tri, Hôi đồng thanh viên của TCTD la công ty cô phần, công ty TNHH đươc quyên bô nhiêm môt trong sô cac thanh viên của minh lam Tông giam đôc/Giam đôc. Tuy nhiên, viêc bô nhiêm nay co thê dân đên viêc xung đôt vê lơi ich khi Tông giam đôc (la môt trong nhưng chủ sơ hưu) đưa ra nhưng quyêt đinh phuc vu cho môt nhom lơi ich ma không quan tâm đên quyên lơi của cac cô đông nhỏ lẻ.

Hơn nưa, cần xac đinh rõ môt phap nhân không thê la thanh viên Ban quan tri cho dù môt ca nhân đại diên cho phap nhân đo co thê đươc bầu vao Ban quan tri. Như vậy, ca nhân đươc bầu vao Ban quan tri của NHTM chi co thê hanh đông với tư cach la môt thanh viên Ban quan tri chư không phai với tư cach la đại diên của phap nhân, tưc la ca nhân đo phai hanh đông vi lơi ich của tât ca cac cô đông chư không phai chi vi riêng lơi ich của phap nhân đươc ca nhân đo đại diên.

374

Tương tư, NHNN cũng cần co quy đinh vê Ban điêu hanh của NHTM nhằm hạn chê tinh trạng sơ hưu cheo co thê xay ra như Tông giam đôc/giam đôc không đươc đồng thời la Tông giam đôc/giam đôc của môt doanh nghiêp khac. Theo thông lê quôc tê, Tông giam đôc/giam đôc không nên tham gia vao bât cư hoạt đông kinh doanh nao ngoai nhưng viêc liên quan tới vai trò quan ly, điêu hanh doanh nghiêp va viêc quan tri cac công ty con của ngân hang.

Thư tư, tach bạch chưc năng ngân hang đầu tư va NHTM.

Từ điêu 103 vê gop vôn, mua cô phần va điêu 107 quy đinh vê cac hoạt đông kinh doanh khac của NHTM trong Luật Cac TCTD 2010, co thê thây nhưng quy đinh nay đa xoa đi ranh giới giưa chưc năng ngân hang đầu tư va NHTM trong hê thông ngân hang Viêt Nam. Đây la môt trong nhưng “lỗ hông” tạo điêu kiên cho sơ hưu cheo gây ra nhưng sai phạm vê đam bao an toan hoạt đông của TCTD, từ đo lam gia tăng nguy cơ rủi ro cheo giưa cac khu vưc thi trường (ngân hang, chưng khoan, bao hiêm) trên thi trường tai chinh quôc gia.

Cu thê, mặc dù Thông tư 13/2010/TT-NHNN đa quy đinh hoạt đông của ngân hang đầu tư phai đươc tach khỏi hoạt đông của NHTM, theo đo, ngân hang không đươc câp tin dung cho công ty trưc thuôc hoạt đông kinh doanh chưng khoan. Tuy nhiên, bằng viêc sơ hưu cheo, ngân hang A co thê dễ dang lach quy đinh nay bằng cach tac đông bằng nhưng phương phap khac nhau đê ngân hang B (ma ngân hang A đang đồng sơ hưu) mua trai phiêu của Công ty chưng khoan, Công ty quan ly quỹ của ngân hang A. Nhưng hoạt đông nay vô hinh chung đa gắn rủi ro trong hoạt đông đầu tư vao huy đông va cho vay thương mại của cac ngân hang Viêt Nam hiên nay, dân đên kha năng lan truyên rủi ro giưa cac khu vưc của thi trường tai chinh. Trong khi tinh trạng nhập nhằng giưa hai chưc năng đang diễn ra như vậy, nhiêu ngân hang Viêt Nam lại thông bao se trơ thanh tập đoan tai chinh. Ban chât của tập đoan tai chinh la vừa co chưc năng đầu tư, vừa co chưc năng thương mại, điêu nay khiên cho vân đê quan ly cang trơ nên kho khăn.

375

Do vậy, trong thời gian tới, luật cần bô sung thêm cac quy đinh liên quan đên tập đoan tai chinh đồng thời cơ quan quan ly cần co nhưng biên phap chê tai hạn chê cac NHTM thưc hiên nhưng nghiêp vu như ủy thac đầu tư chưng khoan.

Thư năm, luật đa co quy đinh vê tỷ lê sơ hưu cô phần tôi đa của cac ca nhân cũng như cac tô chưc trong NHTM. Tuy nhiên, đê quy đinh nay co hiêu qua hơn, luật nên bô sung quy đinh cu thê rõ rang hơn vê mưc sơ hưu cô phần tôi đa với từng loại cô đông.

Với cô đông ca nhân co thê phân chi tiêt hơn như: ca nhân tham gia quan ly, ca nhân không tham gia quan ly… Với cô đông la tô chưc co thê phân thanh cac nhom: tô chưc tai chinh, tô chưc phi tai chinh, tô chưc la cơ quan, DNNN, v.v …

Thư sáu, cần nghiêm câm cac hanh vi lơi dung sơ hưu cheo đê vươt qua cac quy đinh vê tỷ lê sơ hưu, giới hạn gop vôn, mua cô phần; cac quy đinh vê hạn chê cho vay, giới hạn tin dung cũng như phân loại, trich lập dư phòng rủi ro. Với nhưng sai phạm bi phat hiên, cần co cơ chê xư phạt thật nghiêm bao gồm nâng cac mưc phạt hanh chinh nhằm gia tăng kỷ luật đôi với cac NHTM khac.

2.4. Khuôn khổ pháp lý về quản trị rủi ro và đảm bảo an toàn hoạt động của các NHTM

Viêc tuân thủ cac quy đinh an toan hoạt đông ngân hang va chuân mưc an toan vôn la nhưng giai phap quan trọng trong cơ câu lại tai chinh của hê thông NHTM theo Đê an cơ câu lại hê thông cac tô chưc tin dung giai đoạn 2011-2015. Đê đam bao an toan hoạt đông toan bô hê thông ngân hang đặc biêt trong giai đoạn tai câu trúc, NHNN cần co cac giai phap toan diên đôi với vân đê nay. Cu thê, cac giai phap co thê thưc hiên trong thời gian tới gồm:

Trong năm 2014, NHNN cần hoan thiên Thông tư sô 13/2010/TT-NHNN với muc tiêu hướng cac NHTM tiêp cận viêc quan ly rủi ro theo Basel II. Điêu nay se tạo hanh lang cho qua trinh tai câu trúc NHTM noi chung va tăng cường nôi lưc cho viêc xư ly nơ xâu noi riêng. Cu thê:

376

Thư nhất, thay đôi cach tinh CAR. Theo đo, Thông tư sô 13/2010/TT-NHNN nên quy đinh lại phần tinh mâu sô của công thưc tinh CAR với viêc công ca rủi ro thi trường va rủi ro tac nghiêp.

Thư hai, Basel II đa đưa ra cac cach tiêp cận khac nhau cho cac ngân hang co quy mô, đặc điêm khac nhau va cac ngân hang co thê tư lưa chọn cach tiêp cận riêng cho minh; Thông tư 13/2010/TT-NHNN cũng cần xây dưng viêc tinh mưc đô đủ vôn căn cư theo quy mô va phạm vi hoạt đông của cac NHTM.

Thư ba, Thông tư sô 13/2010/TT-NHNN nên khắc phuc nhưng bât cập trong quy đinh vê hê sô rủi ro của cac tai san co trong công thưc tinh tỷ lê an toan vôn tôi thiêu tại điêu 5. Cu thê, Thông tư 13 cần phân loại tai san chi tiêt va tinh đên sư khac biêt giưa cac mưc đô rủi ro riêng biêt. Đôi với cac khoan phai thu, hê sô rủi ro đươc xac đinh dưa trên loại hinh TSBĐ (giây tờ co gia, BĐS…) va đôi tương (Chinh quyên Trung ương, chinh quyên đia phương, công ty trưc thuôc, cac TCTD khac…), nhưng đồng thời phai chi tiêt cho rủi ro theo mưc đô tin nhiêm của đôi tac hoặc theo đặc điêm khoan tin dung.

Thư tư, cần bô sung quy đinh vê giới hạn liên quan đên đòn bây tai chinh (Vôn tư co/Tông Tai san) của cac NHTM. Hê sô nay se tồn tại song song với hê sô an toan vôn tôi thiêu (Vôn tư co/Tông tai san rủi ro) khi đanh gia vê mưc đô an toan vôn của NHTM trong Thông tư 13/2010/TT-NHNN. Theo đo, NHNN cần khao sat va xây dưng mô hinh đo lường đê xac đinh chinh xac giới hạn tôi thiêu của hê sô Vôn tư co so với Tông tai san co của NHTM. Điêu nay đúng với khuyên nghi của Uỷ ban Basel (cu thê trong Basel III) vê viêc sư dung hê sô đòn bây tai chinh đê đanh gia mưc đô an toan của cac NHTM đang phai kinh doanh trong điêu kiên môi trường kinh tê vĩ mô bât ôn hoặc suy giam. Trên thưc tê, khi nên kinh tê vĩ mô bât ôn, cho vay bao đam bằng BĐS đôi khi co mưc đô rủi ro tương đương cho vay không bao đam, bơi le, trong bôi canh thi trường BĐS đong băng, NHTM cũng không thê ban BĐS đê thu hồi nơ xâu.

377

Thư năm, bên cạnh viêc sưa đôi Thông tư 13/2010/TT-NHNN, NHNN Viêt Nam cần co lô trinh cu thê vê thời gian trong viêc ap dung Basel II va Basel III trên cơ sơ tham khao kinh nghiêm của cac nước đa triên khai.

Thư sáu, tăng cường yêu cầu an toan vôn với mô hinh tập đoan tai chinh-ngân hang. Đôi với viêc quan ly mô hinh tập đoan tai chinh - ngân hang, đê tranh tôi đa rủi ro cheo, NHNN nên dưa theo khuyên nghi của Ủy ban Basel.

Điêu nay co nghĩa la đôi với cac tập đoan tai chinh, tỷ lê an toan vôn tôi thiêu cần đươc xac đinh ơ mưc cao hơn so với mô hinh tô chưc tai chinh chi hoạt đông trong lĩnh vưc ngân hang. Trong điêu kiên cu thê, cac tập đoan tai chinh cần duy tri tỷ lê an toan vôn tôi thiêu lớn hơn mưc 9% hiên nay đươc quy đinh trong Thông tư 13/2010/NHNN. Mưc chênh lêch phai đủ đam bao tranh tôi đa rủi ro cheo phù hơp với giới hạn đầu tư vao cac công ty con trưc thuôc ngân hang mẹ.

2.5. Khuôn khổ pháp lý về cơ chế, chính sách hỗ trợ cho các TCTD thực hiện tái cơ cấu

Thư nhất, đê xuât cần co cac chinh sach, quy đinh vê miễn, giam thuê, phi hơp ly liên quan đên mua ban nơ xâu va cac tai san bao đam tiên vay (đặc biêt la thuê VAT); Miễn, giam thuê thu nhập doanh nghiêp trong vòng 2 năm đôi với cac TCTD sau khi thưc hiên mua lại, sap nhập, hơp nhât; Miễn, giam thuê, phi hơp ly đôi với QTDND nhằm khuyên khich cac TCTD tham gia tich cưc vao qua trinh xư ly cac TCTD yêu kem, hỗ trơ cac TCTD giam ganh nặng vê tai chinh trong qua trinh cơ câu lại va xư ly nơ xâu.

Thư hai, thưc hiên cho vay, hỗ trơ nguồn vôn với mưc lai suât hơp ly dưới hinh thưc tai câp vôn đôi với cac TCTD tham gia tai cơ câu cac TCTD yêu kem từ nguồn tiên cung ưng của NHNN đê bao đam kha năng chi tra va tạo nguồn vôn cho mơ rông hoạt đông.

Thư ba, kiên nghi cho phep TCTD yêu kem, cac TCTD tham gia xư ly cac TCTD yêu kem thưc hiên co lô trinh viêc trich lập dư phòng

378

rủi ro theo quy đinh nhằm hỗ trơ vê thời gian cho TCTD khắc phuc tồn tại tai chinh cũng như hỗ trơ cac TCTD tai cơ câu, sap nhập, hơp nhât giam bớt ap lưc vê thời gian xư ly tôn thât.

Thư tư, cho phep cac TCTD yêu kem, cac TCTD tham gia xư ly cac TCTD yêu kem (thông qua sap nhập, hơp nhât) đươc duy tri va co lô trinh xư ly môt sô vi phạm phat sinh do viêc sap nhập, hơp nhât, cơ câu lại như sơ hưu cô phần, câp tin dung … vươt giới hạn, chưa đap ưng đầy đủ cac tỷ lê an toan hoạt đông.

2.6. Khuôn khổ pháp lý cho sự can thiệp của Nhà nước trong xử lý các TCTD yếu kém

Thư nhât, cần xac lập cơ chê cho phep NHNN mua lại cô phần tại môt sô NHTMCP đê gop phần thao gỡ kho khăn, vướng mắc của cac DNNN trong viêc thoai vôn khỏi lĩnh vưc ngân hang, của cac cô đông hiên đang sơ hưu cô phần vươt tỷ lê, cũng như sư ôn đinh của hê thông ngân hang sau khi cac cô đông thoai vôn, tăng tinh hiêu qua va đây nhanh tiên đô tai cơ câu cac TCTD.

Thư hai, ap dung biên phap pha san môt sô TCTD, trước hêt la đôi với cac TCTD phi ngân hang như công ty tai chinh, công ty cho thuê tai chinh va QTDND, sau đo la cac môt sô NHTM yêu kem theo quy đinh của phap luật sau khi đa ap dung cac giai phap xư ly khac nhưng không thanh công hoặc không co hiêu qua kinh tê - xa hôi trên cơ sơ không gây cac tac đông lớn vê mặt xa hôi cũng như đên sư an toan của hê thông. Đôi với môt sô NHTM yêu kem, biên phap cần lam ngay la công khai cac thông tin liên quan đên cac ngân hang nay đê sau đo co thê xem xet cho pha san khi cần thiêt./.

379

TaI lIêu THAM KHaO

1. Aggelopoulos E., Georgopoulos A. and Siriopoulos C. (2010), “Comparative efficiency analysis of Greek bank branches in the light of the financial crisis”, European Economics and Finance Society (EEFS), 9th Annual Conference, June 3-6, Athens.

2. Carl-Johan, L., Tomas, J., Charles, E., Anne-Marie, G., Marc, Q., Leslie T. (1999), “Financial Sector Crisis and Restructuring. Lessons from Asia”, IMF occasional paper, No. 188

3. Charnes, A., W.W. Cooper, and E. Rhodes (1978), “Measuring the efficiency of decision making units”, European Journal of Operational Research 2, 429-444.

Farrell, M.J. (1957), “The measurement of productive efficiency”, Journal of Royal Statistical Society A 120, 253-281.

4. Stefan, I., Steven, A. S., and Dong H. (2004), “Issues in the Establishment of Asset Management Companies”, IMF Policy Discussion Paper, Monetary and Financial Systems Department

5. Thomas M. (2008), “Managing Turbulent Times, a Malaysian Experience”, Association of professional bankers, 20th Anniversary Convention - 2008

6. Yue P. (1992), “Data Envelopment Analysis and Commercial Bank Performance: A Primer with Applications to Missouri Banks” Federal Reserve Bank of St. Louis Economic Review 74(1): 31-45.

7. Trần Thọ Đạt va nhom nghiên cưu (2014), Đê tai “Khuôn khô phap ly cho tai cơ câu hê thông ngân hang thương mại trong bôi canh tai cơ câu nên kinh tê”, Đại học Kinh tê Quôc dân.