Tái cơ cấu kinh tế: tiến độ, vấn đề và giải pháp

Nguyễn Đình cungViện quản lý kinh tế TW

(trình bày tại Diễn đàn thảo luận chính sách hàng năm của Viện quản lý kinh tế TW, ngày 22.11.2013)

Khung đánh giá

Kết quả tcc đầu tư công• kết quả chủ yếu trong hai năm qua trong tái đầu tư là

giảm tỷ trọng đầu tư/GDP; bước đầu đổi mới cơ chế quản lý vốn đầu tư nhà nước, nhờ đó, khắc phục một bước đầu tư dàn trải, phân tán, kém hiệu quả đã tồn tại từ nhiều năm.

• tính tình huống, ngắn hạn; chủ yếu xử lý thực trạng quyết định đầu tư vượt quá khả năng cân đối vốn, đầu tư dàn trải, phân tán, thiếu đồng bộ (đã tồn tại nhiều năm); chủ yếu là để giải quyết các vấn đề của quá khứ hơn là tạo khung khổ pháp lý để nâng cao hiệu lực quản lý và hiệu quả sử dụng vốn đầu tư nhà nước trong tương lại.

Vấn đề và nguy cơ dàn trải, phân tán quay trở lại

• Trong khi thể chế mới cho quản lý phân bố và sử dụng vốn đầu tư nhà nước chưa được thiết lập, thì có không ít dấu hiệu cho thấy nguy cơ nới lỏng chính sách tài khóa, gia tăng vốn đầu tư nhà nước và từng bước khôi phục lại đầu tư dàn trải, phân tán và kém hiệu quả là rất lớn. Các dấu hiệu đó là:– Cách tiếp cận chính thống về phục hồi tăng trưởng chưa thay

đổi (có sự ủng hộ của nhiều chuyên gia, tư vấn); thiên về trọng cầu, tăng đầu tư nhà nước, khi đầu tư tư nhân còn yếu.

– ý kiến cho rằng, cắt giảm đầu tư nhà nước quá mạnh đã gây “shock” cho nền kinh tế, là một trong các nguyên nhân làm suy giảm cầu, suy giảm kinh tế; hàng trăm dự án dở dang, không có vốn để hoàn thành gây nhiều lãng phí cho xã hội; cần phải có thêm đầu tư, ít nhất là để hoàn thành nhiều trăm dự án còn dở dang.

Vấn đề và nguy cơ dàn trải, phân tán quay trở lại

• Các địa phương nợ xây dựng cơ bản đến khoảng 91 ngàn tỷ đồng; và có thể rồi Chính phủ trung ương sẽ phải chi trả, hoặc ít nhất sẽ cho phép chính quyền địa phương huy động trái phiếu để xử lý. Điều này có nghĩa là vốn huy động sẽ tiếp tục dành để xử lý vấn đề quá khứ, thanh toán cho một phần không nhỏ các dự án còn dở dang, hoặc đã hoàn thành nhưng kém hiệu quả.

• thể chế hành chính chia cắt, phân tán theo địa giới hành chính với mỗi tỉnh, thành phố như một nền kinh tế, thì nguy cơ tái diễn đầu tư phân tán, dàn trải và kém hiệu quả vẫn rất lớn. Hiện tượng đầu tư theo phong trào sẽ vẫn tiếp diễn. Ví dụ, ngay trong những năm suy giảm kinh tế, cắt giảm đầu tư công, tái cơ cấu kinh tế, thì vẫn có thêm hai sân bay “cấp tỉnh” được bổ sung vào quy hoạch hoặc khai trương hoạt động.

TCC DNNN: những nội dung cơ bản• Định vị lại vai trò và thu hẹp phạm vị kinh doanh của DNNN; tập trung vào

các lĩnh vực chính gồm công nghiệp quốc phòng, các ngành, lĩnh vực công nghiệp độc quyền tự nhiên hoặc cung cấp hàng hóa, dịch vụ thiết yếu và một số ngành công nghiệp nền tảng, công nghệ cao có sức lan tỏa lớn;

• Đẩy mạnh cổ phần hóa, đa dạng hóa sở hữu các doanh nghiệp nhà nước mà Nhà nước không cần nắm giữ 100% sở hữu.

• đẩy nhanh thực hiện theo nguyên tắc thị trường việc thoái vốn nhà nước đã đầu tư vào các ngành không phải kinh doanh chính hoặc không trực tiếp liên quan đến ngành kinh doanh chính và vốn nhà nước ở các công ty cổ phần mà Nhà nước không cần nắm giữ cổ phần chi phối.

• Đổi mới, phát triển và tiến tới áp dụng đầy đủ khung quản trị hiện đại đối với các tập đoàn kinh tế, tổng công ty nhà nước.

• - Thực hiện nghiêm pháp luật, kỷ cương hành chính nhà nước và kỷ luật thị trườngcạnh tranh bình đẳng như các doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế khác.

Kết quả hay những việc đã làm TCC DNNN

• Chính phủ đã ban hành và triển khai thực hiện 05 Nghị định về đổi mới cơ chế quản lý DNNN.

• Đã phê duyệt được Đề án tái cơ cấu đối với (68) tập đoàn, tổng công ty; đã phê duyệt hầu như toàn bộ phương án sắp xếp đổi mới doanh nghiệp của các Bộ, ngành và địa phương.

• Phần lớn các tập đoàn, tổng công ty đã rà soát, phân loại và xác định danh mục ngành nghề, phạm vi kinh doanh chính, ngành nghề có liên quan và ngành nghề không liên quan; đã xác định được các khoản mục đầu tư cần phải thoái vốn, kế hoạch thoái các khoản vốn đầu tư ngoài ngành.

Tiến độ và vấn đề TCC DNNN• Cổ phần hóa không tiến triển nhiều; thoái vốn gặp khó khăn trên

nhiều mặt, chậm nhiều so với yêu cầu. Nguyên nhân:– Tư duy, tiêu chí và cách thức thực hiện bảo toàn và phát triển vốn

chưa phù hợp với cơ chế thị trường.– Một số phương thức bảo toàn vốn theo quy định hiện hành còn hình

thức và thiếu linh hoạt, làm tăng chi phí hoạt động của doanh nghiệp; chưa thật sự thúc đẩy doanh nghiệp đổi mới công nghệ, kinh doanh sáng tạo và cẩn trọng để bảo toàn vốn và phát triển vốn.

– “Vốn” phải thoái của các DNNN là rất đa dạng; Trong khi đó, các quy định hiện hành về thoái vốn chưa bao quát hết sự đa dạng của các loại vốn cần thoái, và không còn phù hợp với điều kiện thị trường , yêu cầu của Quyết định 339/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ.

– Nhận thức, quan niệm về vai trò cổ phần hóa, thoái vốn còn khác nhau, chưa phù hợp với tình thần và bản chất của TCC kinh tế, chuyển đổi mô hình tăng trưởng.

Tiến độ và vấn đề TCC DNNN

• Áp đặt đầy đủ nguyên tắc và kỷ luật thị trường đối với các tập đoàn, tổng công ty nhà nước hầu như chưa có chuyển biến, kể cả trong tư duy, quan niệm và hành động chính sách.

Khi Dn còn là công cụ điều tiết thị trường, thì không áp đặt được đẩy đủ kỷ luật thị trường cho dn và chưa có môi trường kinh doanh bình đẳng

5

NHA n í c

DN

ThÞ tr êng

Chưa áp đặt và thực hiện theo nguyên một số nguyên tắc cơ bản của thị trường

• Chưa thực sự lời ăn lỗ chịu, thì chưa chịu sự trừng phạt khắc nghiệt, nhưng công minh của cạnh tranh thị trường.

• Chưa lấy tối đa hóa lợi nhuận là ưu tiên hàng đầu, Chưa tính đầy đủ chi phí vốn, chi phí cơ hội của vốn theo giá thị trường.

• Còn bao cấp, trợ cấp chéo. Chưa theo giá thị trường.• Chưa tách bách và hạch toán riêng các trách nhiệm xã

hội.• Chưa tách biệt quyền sở hữu, quyền kinh doanh và

chức năng quản lý nhà nước; còn bị can thiệp hành chính quá nhiều vào quản lý và hoạt động kinh doanh.

Chưa có hành động cụ thể để tiến tới quản trị hiện đại

• OECD có 30 nguyên tắc về quản trị tốt đối với DNNN.

• Khuôn khổ quản trị tập đoàn và Tcty hiên nay hầu như chưa áp dụng bất kỳ nguyên tắc nào trong số đó.

• Ngay cả những nguyên tắc tối thiểu quy định tại Điều 168 LDN(2005) vẫn chưa áp dụng.

• CHẮC CHẮN CHƯA CÓ QuẢN TRỊ HiỆN ĐẠI!

Cơ quan CSH

HĐQT BKS

Quản lý

Theo dõi và giám sát

Vai t

rò, s

ứ m

ệnh

và m

ục ti

êu củ

a

DNNN

Tiền luơng, thù laoCông khai hóa, minh bạch

hóa thông tin

Tiến độ và vấn đề TCC DNNN• Cổ phần hóa, thoái vốn chậm, thì chưa thể thay đổi vai trò,

chưa thể thu hẹp phạm vị kinh doanh của DNNN, chỉ tập trung vào các lĩnh vực chính gồm công nghiệp quốc phòng, các ngành, lĩnh vực công nghiệp độc quyền tự nhiên hoặc cung cấp hàng hóa, dịch vụ thiết yếu và một số ngành công nghiệp nền tảng, công nghệ cao có sức lan tỏa lớn như kết luận của hội nghị TW6 khóa XI

• Các thay đổi chính sách thực tế liên quan đến đổi mới, sắp xếp lại DNNN trong thời gian gần đây có biểu hiện chưa phù hợp với yêu cầu áp đặt đầy đủ nguyên tắc và kỷ luật thị trường, yêu cầu thiết lập quản trị hiện đại; xu hướng can thiệp hành chính, hạn chế tự chủ kinh doanh có biểu hiện gia tăng.

TCC các tổ chức tín dụng• TCC TCTD được xác định gồm 3 bước: tái cơ cấu các ngân hàng

thương mại yếu kém, xử lý nợ xấu và tái cơ cấu toàn diện tất cả các ngân hàng thương mại.

• Đã đạt được một số kết quả như:– đảm bảo được thanh khoản, an toàn của hệ thống đã được kiểm

soát; nguy cơ gây đổ vỡ, mất an toàn hệ thống đã được đẩy lùi; – các ngân hàng yếu kém đang được tái cơ cấu theo phương án đã

được phê duyệt; – đề án xử lý nợ xấu đã được phê duyệt; nghị định về công ty quản lý tài

sản đã được ban hành, công ty quản lý tài sản của các tổ chức tín dụng (VAMC) đã được thành lập và chính thức đi vào hoạt động; đã bắt đầu khởi động việc mua lại nợ của các tổ chức tín dụng,.v.v...

– V.v.v...

Tuy vậy, ………………..?.• Thông tin chính thức về kết quả tái cơ cấu các ngân hàng thương

mại yếu kém nhìn chung còn ít, thường chưa được kiểm chứng.• Không ít ý kiến nghi ngại về cách thức “tái cơ cấu tự nguyện”; vì

kinh nghiệm quốc tế cho thấy không thể sử dụng những con người “gây ra vấn đề” để xử lý các vấn đề mà họ gây ra.

• Tình trạng sở hữu chéo dưới nhiều hình thức khác nhau vẫn còn nguyên, thậm chí gia tăng do tái cấu trúc các ngân hàng yếu kém?

• Tổng số nợ xấu của các ngân hàng thương mại vẫn là vấn đề còn hoài nghi bởi nhiều bên có liên quan.

• Mặc đầu các công cụ xử lý nợ xấu đã được thiết lập, nhưng cách thức xử lý nợ xấu vẫn chưa đảm bảo “đưa” nợ xấu ra khỏi nền kinh tế;

• Khung pháp lý về mua, bán nợ xấu còn chưa thật rõ ràng?• Và tóm lại, còn nhiều cầu hỏi và nhiều việc phải làm.

Về Các điều kiện thúc đẩy tái cơ cấu!

Kinh tế vĩ mô có cải thiện chút ít; còn lại…..?

Chất lượng hạ tầng có tiến bộ chủ yếu nhờ số thuế bao di động gia tăng đột biến

... Và điều tra trong nước cho thấy các công ty không hài lòng các kỹ năng đối với những công việc trình độ cao là rất lớn.

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

perc

ent

Percentage of employers claiming that job applicants lacked required skills

Source: WB staff estimations with 2011 Vietnam STEP Employer Survey - preliminary

Thể chế là vấn đề của vấn đề, đột phá của đột phá, nhưng…..

Đánh giá của WB cũng có kết quả tương tự.

“Luật chơi”, “cách chơi” và “người chơi” chưa thay đổi?

Hình như “xin-cho” vẫn còn phổ biến và hệ lụy?

• “Luật chơi” thiên về hành chính, điều hành, thiên về cách hiểu, giải thích và áp dụng của cơ quan có thẩm quyền.

• Luật chơi quy định “cách chơi”= “xin cho”• Quy định và chọn “người chơi”= người có quyền “cho”

và người được đi “xin”(sinh ra “vinaxin” và “vinacho” là thế).

• Một phần không nhỏ lợi ích đã hình thành qua quan hệ “xin cho” cho các bên có liên quan, mà không phát sinh từ các hoạt động kinh tế tạo ra giá trị mới cho xã hội. Kinh tế học gọi là “Rent” (địa tô); và “năng lượng không tự nhiên sinh ra,……..”.

NỀN KINH TẾ LƯỠNG TẦNG THỂ CHẾ

THỂ CHẾ KINH TẾ CHIẾM ĐoẠT VÀ CHIA CHÁC : đang áp đảo?• KINH TẾ ĐỊA TÔ;

– XIN CHO, THU LỢI NHỜ ĐỊA TÔ; – CHIA CHO NGƯỜI CHI PHỐI, CÓ

CƠ HỘI KINH DOANH NHỜ CÓ QUYỀN DƯỚI CÁC HÌNH THỨC KHÁC NHAU.

• Triệt tiêu động lực đổi mới, sáng tạo, cạnh tranh thị trường.

• Gia trị và động lực khuyên khích méo mó, tạo ra phân bố nguồn lực bất hợp lý, sử dụng nguồn lực kém hiệu quả.

THỂ CHẾ THỊ TRƯỜNG CẠNH TRANH BÌNH ĐẲNG, LÀNH MẠNH : đang lép vế và thui chột?

• KINH TẾ KINH DOANH LÀNH MẠNH, TẠO LỢI NHUẬN VÀ GIÁ TRỊ GIA TĂNG, TĂNG THỊNH VƯỢNG QUÔC GIA;

• CHÚNG TA PHẢI THU HẸP, GiẢM VÀ TiẾN TÓI XÓA BỎ THỂ CHẾ CHIẾM ĐoẠT, CHIA CHÁC, BẰNG THỂ CHẾ THỊ TRƯỜNG CẠNH TRANH LÀNH MẠNH

Thể chế hiện hành không phải là thể chế phù hợp, thúc đẩy tái có cấu kinh tế gắn với chuyển đổi mô hình tăng trưởng; và đột phá thể chế

phải là gì?

• “ đột phá về thể chế” là sự cải cách tạo ra thay đổi có tính nhảy vọt cả về quy mô, mức độ và tính chất của thể chế cụ thể trong một thời gian ngắn, và có tác động khác biệt rõ nét so với trước đó”. Ví dụ, khoán 100, khoán 10 trong nông nghiệp; kế hoạch 3 phần, nghị quyết 217 hạch toán kinh doanh xhcn; luật đầu tư nước ngoài 1987, hay luật doanh nghiệp 2000 là những thay đổi đột phá về thể chế.

• Đột phá về thể chế phải là những cải cách mở rộng dự địa hoạt động và nâng cấp mức độ phát triển của kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế; khống chế, hạn chế và dần triệt tiêu cơ chế “xin – cho, ban-phát”, thu hẹp khu vực kinh tế địa tô; khuyến khích và không ngừng mở rộng khu vực kinh tế tạo lợi nhuận, tạo giá trị gia tăng thông qua đổi mới quản lý, đổi mới phương thức sản xuất, đổi mới và chuyển giao công nghệ, cạnh tranh bình đẳng theo cơ chế thị trường hiện đại.

Suy ngẫm và kiến nghị

Thật khó để có giải pháp tổng thể và đồng bộ, chiến lược và lâu dài

• kết quả tái cơ cấu kinh tế cho đến nay mới chỉ là bước đầu.• Vẫn còn “ngổn ngang” và “bộn bề” trên nhiều mặt, từ nhận thức,

quan điểm tư tưởng cho đến sự “lung túng” trong các giải pháp thực hiện.

• Đúng như Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã phát biểu tại phiên khai mạc kỳ họp thứ 6 Quốc hội khóa XIII vừa qua là: “Nhận thức trên một số vấn đề về chủ trương, quan điểm đã được đề ra vẫn còn khác nhau dẫn đến đổi mới thể chế, chính sách còn ngập ngừng, thiếu nhất quán, nhất là về vai trò của nhà nước và kinh tế nhà nước trong kinh tế thị trường, bảo đảm quyền làm chủ của nhân dân, sở hữu và quyền sử dụng đất đai, giá cả một số mặt hàng và dịch vụ công thiết yếu… chưa tạo được đột phá để huy động mạnh mọi nguồn lực cho phát triển”.

• Những không phải tất cả đều bế tắc; mà

Cải thiện môi trường kinh doanh: quay lại tinh thần của thời kỳ 2000-2004, cả trên thảo luận chính sách và hành động cụ thể

Cải thiện môi trường kinh doanh: quay lại tinh thần của thời kỳ 2000-2004, cả trên thảo luận chính sách và hành động cụ thể

• Bãi bỏ ít nhất 5 thủ tục trong khởi sự kinh doanh; bở đăng ký ngành nghề trong giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh.

• Thiết lập trình tự đặc biệt, đơn giản hóa cho giải quyết tranh chấp đối với hợp động có giá trị thấp;

• nếu chúng ta giảm được 15 ngày trong thực hiện thủ tục nhập khẩu và 15 ngày trong thủ tục xuất khẩu, thì GDP có thể tăng thêm hơn 27 tỷ US$;

• Và nhiều việc cụ thể khác có thể làm.• Có thể làm được, nhưng phải có quan tâm thực sự và chỉ

đạo tập trung, thường xuyên của người đứng đầu chính phủ. Bài học tổ công tác thi hành Luật doanh nghiệp trước đây có lẻ vẫn còn giá trị.

GDP sẽ thay đổi thế nào nếu nằm trong top 10 về border trading?

30

Economy Rank2010 GDP (Millions)

Days Export

Top 10

Average Increase

Days Import

Top 10

Average Increase

Total GDP

Increase

Chile 62 203,443 21 -14 10,538 20 -13 5,554 16,092

Indonesia 39 706,558 17 -10 46,633 27 -20 26,849 73,482

Malaysia 29 237,804 17 -10 26,158 14 -7 12,984 39,143

Mexico 59 1,039,662 12 -5 48,864 20 -13 45,953 94,817

Peru 56 153,845 12 -5 2,538 17 -10 1,639 4,177

Philippines 51 199,589 15 -8 12,135 14 -7 7,125 19,261

PNG 99 9,480 26 -19 251 29 -22 719 970

PRC 60 5,873,629 21 -14 657,846 24 -17 259,614 917,461

Russia 160 1,479,819 36 -29 163,076 36 -29 52,412 215,488

Thailand 17 318,847 14 -7 19,195 13 -6 5,165 24,360

Vietnam 68 103,572 22 -15 11,963 21 -14 15,370 27,333

Totals   10,326,248     999,198     433,386 1,432,583

Tái cơ cấu DNNN: có thể làm được những gì?

• Áp đặt một số nguyên tắc thị trường, như:– Áp dụng giá trị trường của vốn; Nhà nước phải lấy lợi nhuận với mức

ít nhất bằng giá thị trường của vốn;– DNNN được tự chủ hơn trong cơ cấu lại vốn và tài sản trong khuôn

khổ mục tiêu và các chỉ tiêu đã định,.v.v…– Khi doanh nghiệp gặp khó khăn, không bảo toàn và phát triển vốn,

thua lỗ không thanh toán được nợ đến hạn, không trả đủ thuế cho nhà nước,.v.v…, thì người đại diện chủ sở hữu, người quản lý phải bị thay thế chứ không phải là những can thiệp của Chính phủ nhằm khoanh nợ, giảm nghĩa vụ trả nợ, bảo lãnh phát hành trái phiếu để trả nợ, giảm thuế và nghĩa vụ nộp thuế,.v.v…

– Nói tóm lại là phải để thị trường khắc nghiệt trừng phạt bất cứ ai mắc phải lỗi lầm(dù khách quan hay chủ quan) trong quản lý và điều hành doanh nghiệp.

• Làm được như vậy, đã là thay đổi lớn!

Quản trị hiện đại: thiết lập cơ chế và tăng cường hiệu lực giám sát bên ngoài và giám sát nội bộ của chủ sở hữu

Ownership Agency

BoD S. Board

Management

Quản trị hiện đại: thiết lập cơ chế và tăng cường hiệu lực giám sát bên ngoài và giám sát nội bộ của chủ sở hữu

Giải pháp tái cơ cấu đầu tư công và tcc các tổ chức tín dụng: nhiệm vụ không dễ dàng!

• phải thay đổi chính sách phục hồi tăng trưởng theo hướng “trọng cung”, thay vì loay hoay “quản lý cầu”, và “tìm cách kích cầu”.

• phải thiết lập được quy trình thống nhất thẩm định, lựa chọn, phê duyệt và quyết định đầu tư nhằm lựa chọn được dự án đầu tư có hiệu quả kinh tế xã hội cao nhất.

• Thay đổi vai trò của Chính quyền địa phương, đổi mới phân cấp trung ương – địa phương trong phát triển kinh tế xã hội.

• tái cơ cấu các ngân hàng yếu kém, xử lý nợ xấu và khắc phục tình trạng sở hữu chéo vẫn tiếp tục là các nhiệm vụ trọng tâm trong một số năm tiếp theo; Nhưng

• Việc có một đánh giá độc lập, khách quan hơn về tiến trình, kết quả và vấn đề của tái cơ cấu hệ thống các tổ chức tín dụng là rất cần thiết. Vì rất cần có trả lời khách quan và được xã hội tin cậy đối với hàng loạt các vấn đề cơ bản.

Liệu các giải pháp “kích cầu” như hiện nay có thể tạo ra phục hồi tăng trưởng bền vững? Hay phải TCC, thay đổi về phía

Cung?

XIN CÁM ƠN CÁC ANH, CHỊ VÀ CÁC BẠN!