T DREJTAT E

T DREJTAT E

NJERIUT

PRISHTIN 2006

FSK/S 08/06

Dr. Lada SADIKOVIQ

1

T DREJTAT E NJERIUT

HYRJE

Me paraqitjen e Konvents Evropiane pr Mbrojtjen e t Drejtave t Njeriut dhe dokumenteve

tjera, n fushn e t drejtave t njeriut, kan ndodhur ndryshime t mdha n karakterin e t drejts ndrkombtare. Gjat dekadave dhe shekujve kaluar, subjekte t vetme t s drejts ndrkombtare ishin shtetet dhe organizimet shtetrore.

Zhvillimi i t drejtave t njeriut, q rezultoi sidomos pas katastrofs s Lufts s II Botrore,imponoi nevojn e transformimit t caktuar t raporteve kundruall t drejts ndrkombtare. Kshtu tashti individi, s drejti, mund ti mbroj t drejtat e veta edhe n planin ndrkombtar. Pas Lufts s II Botrore sht arritur tek njohuria, se nuk mund t flitet pr ruajtjen e suksesshme t paqes n bot, prderisa nuk bhen prpjekje konkrete n nxitjen dhe prparimin e respektimit t t drejtave dhe lirive themelore t njeriut, pa dallim n race ,gjinie, gjuhe apo besimi fetar (Neni 1 i Karts s OKB) Deklarata Universale mbi t Drejtat e Njeriut e vitit 1948 dhe dokumentet tjera t njohur, t cilt jan miratuar n baz t parimeve themelore t saj, kan ndikuar n domosdon q t drejtat e njeriut dhe vet njeriu si shfrytzues i tyre t marrin vendin e merituar, jo vetm n t rejtn e brendshme por edhe n at ndrkombtare .

N kt mnyr, e drejta ndrkombtare nuk ka ngelur vetm n rregullimin e marrdhnieve ndrshtetrore, por ka prfshir edhe materien e pozicionit t ri t njeriut n raportet ndrkombtare.

Gjithsesi, baz pr pozitn e re t individit n raportet ndrmjet shteteve, sht Deklarata Universale e vitit 1948, n t ciln, shtja e t drejtave t njeriut dhe lirive themelore t tij sht paraqitur dhe prcaktuar n mnyr universale .

Natyrisht, Deklarata Universale nuk ka prcaktuar edhe mekanizmat, me t cilt do t ushtrohej kontrolli n mbrojtjen e t drejtave t njeriut n planin global, por e ka spikatur n

mnyr t qart drejtimin e zhvillimit, jo vetm t t drejtave t njeriut, por edhe t ruajtjes s

liris, drejtsis dhe paqes n bot.

Deklarata Universale, para s gjithash ka proklamuar t drejtat m t rndsishme politike, pa mbrojtjen e t cilave nuk do t mendohej as zhvillimi demokratik n disa shtete, por as afirmimi i liris, paqes dhe drejtsis n bot. N kuadr t ktyre t drejtave, gjithsesi, rndsin m t madhe e kan t drejtat e barabarta, pa diskriminim, pr jet t barabart, siguri dhe liri pr individin, pr mbrojtje nga robria, nga tortura, nga gjykimet drakonike dhe dnimet johumane, pr pranimin e individit para ligjit, mbrojtjen e barabart ligjore, qasje n kshilla juridike me rastin e shkeljeve t t drejtave t njeriut, mbrojtje nga burgimi dhe privimi kundrligjor i individit (mbyllja kundrligjore private ) dhe nga kidnapimi, marrja n pyetje nga gjykata objektive dhe e paanshme, presupozimi i pafajsis, mbrojtja nga ndikimi retroaktiv i ligjit penal (ex post facto), mbrojtja e jets private, familjes dhe shtpis, liria e lvizjes, banimit. disponimi t prons, liria e mendimit, garantimi i liris s besimit, liria e t shprehurit dhe shtypit, liria e organizimit dhe bashkimit n grup dhe e drejta e pjesmarrjes n politik.

Deklarata po ashtu paraqet list t gjat t t drejtave sociale, ekonomike si sht sigurimi social, puna nn kushtet e pranueshme, sindikata e pavarur, pushimi dhe rekreacioni, ushqimi, veshmbathje dhe banimi, mbrojtja shndetsore, mbrojtja e nevojshme e fmijve, arsimimi, dhe pjesmarrja n jetn kulturore. Pr realizimin e ktyre t drejtave sht i nevojshm rendi shoqror-juridik ndrkombtar.

Dimensioni ndrkombtar i pozits s njeriut sot, sht theksuar posarisht n Nenin 28 t Deklarats ku thuhet: secili ka t drejt n rendin shoqror ndrkombtar n t cilin t drejtat dhe lirit e individit t paraqitura n kt deklarat mund t realizohen n trsi Prparim t veant dhe shum t madh n avancimin e pozits s individit n t drejtn ndrkombtare ka br Konventa Evropiane pr Mbrojtjen e t Drejtave t Njeriut, e cila ka mundsuar q para Gjykats Evropiane pr t Drejtat e Njeriut, n rastin kontestues, t jen edhe individi, edhe shteti subjekte t barabarta.

Literatura mbi t drejtat e njeriut, e cila sot sht gjithnj e m e begatshme dhe e shum larmishme si n vendin ton ashtu edhe n bot na bn me dije se sht shum vshtir t definohet kjo dukuri. Pra sht shum vshtir t gjendet prkufizim gjithprfshirs q do t shprehte esencn e ktij fenomeni. Shqyrtimi i t drejtave t njeriut m s shpeshti reduktohet n prezantimin e zhvillimit historik t tyre, klasifikimin e tyre dhe n rndsin e tyre pr jetn e shoqris bashkkohore n prgjithsi. Megjithat, as veprat m t njohura t ksaj fushe nuk prmbajn prkufizim t sakt mbi t drejtat dhe lirit e njeriut, ka vrteton ndrlikueshmrin , ndjeshmrin dhe kompleksivitetin e ksaj shtjeje .

Pikrisht pr kt, rndsi veanrisht t madhe ka prkufizimi, t cilin e jep Luis Henkin, sipas t cilit:

T drejtat e njeriut jan ato liri, imunitete dhe benifite, t cilat pranohen si vlera bashkkohore dhe t cilat i takojn secils qenie njerzore n shoqrin ku ai jeton T drejtat e njeriut, t shprehura n kt mnyr, supozojn, sipas prejardhjes dhe esencs s tyre, mnyrn sipas t cils, individi do t mbrohet nga keqprdorimet e pushtetit nga ana e shtetit n raport me individin. N kt aspekt, pr t ekzistuar t drejtat e njeriut duhet t dihet: titullari apo i shfrytzuesi i t drejtave t njeriut, n pajtim me Konventn, e ky sht gjithnj individi, qoft qytetar vends apo i huaj, q sht nn juridiksionin e shtetit, objekti, i cili i jep prmbajtje t drejts s caktuar, e n kt aspekt mund t flitet pr llojllojshmrin e t drejtave dhe lirive themelore t njeriut;

Kundrshtimi, q sht mundsi, e cila i lejohet titullarit t valorizoj t drejtat e veta n ndonj instanc m t lart;

Sanksionet e organizuara

Nga kjo q u tha, mund t konkludohet qart se t drejtat e njeriut n thelb paraqesin norm juridike. Pr t ekzistuar ajo norm, sht jan t nevojshme instrumentet juridike pr mbrojtjen e saj. Domethn,t drejtat e njeriut jan vetm ato t drejta, t cilat jan t realizueshme nga secili individ, si i vetmi shfrytzues apo barts i tyre.

PJESA E PAR

E DREJTA EVROPIANE MBI T DREJTAT E NJERIUT

a) Zhvillimi i t drejtave t Njeriut pas Lufts s II Botrore

Me qllim t saktsimit t t drejtave t njeriut, t cilat jan t prmbledhura n Deklaratn Universale mbi t Drejtat e Njeriut t vitit 1948 dhe zhvillimit t mtejm t tyre, Kombet e Bashkuara kan miratuar dy dokumente shum t rndsishm: Pakti Ndrkombtar mbi t Drejtat Qytetare dhe Politike,

Pakti Ndrkombtar mbi t Drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturore

1) ZHVILLIMI N PLANIN GLOBAL

a) Pakti Ndrkombtar mbi t Drejtat Qytetare dhe Politike

Nse vshtrojm zhvillimin e t drejtave t njeriut gjat katr dekadave t kaluara, ather leht mund t konstatohet se nuk sht arritur prparim i konsiderueshm n zhvillimin e vrtet t tyre.

T drejtat qytetare dhe ato politike, t cilat i prmban Pakti mbi kto t drejta (16 dhjetor i vitit 1996) nuk kan shnuar prparim thelbsor n bot. Shum shtete t bots kan pranuar Paktin mbi t Drejtat Qytetare dhe Politike, dhe n baz t tij, edhe obligimin q t gjith personave, nn juridiksionin e tyre tu sigurojn mbrojtjen e ktyre t drejtave . Me kt Pakt shtetet kan marr obligim, n baz t Nenit 2 Pika 1, q t mbrojn t drejtat e njeriut, n harmoni me kt dokument.

do shtet - pal ratifikuese e ktij Pakti sht i obliguar t respektoj dhe t mbroj t gjith individt n territorin q sht nn juridiksionin e tij dhe t drejtat e pranuara n kt pakt, pa dallim race, ngjyre, gjinie, gjuhe, religjioni, bindjeje politike, origjine sociale e nacionale, t drejtn e prons, lindjes (vendit) apo rrethanave tjera

Q t mund t mbrohen t drejtat e njeriut, t cilat jan prmbledhura n Paktin mbi t Drejtat Politike dhe Qytetare, sht themeluar Komiteti mbi t Drejtat e Njeriut. Funksioni themelor i ktij Komiteti sht shqyrtimi i raporteve mbi masat e ndrmarra n zbatimin e ktyre t drejtave t njohura, q shtetet jan t obliguara ti paraqesin. Pakti, parasheh gjithashtu mekanizmin ndrshtetror padits, i cili i mundson njrs pal ratifikuese ta akuzoj paln tjetr ratifikuese pr shkeljet eventuale t Paktit. Megjithat, ky sistem nuk parasheh asnj shqyrtim t padive t parashtruara, ka ndikon q t drejtat e njeriut t parapara me kt Pakt

t mos realizohen n mnyr t knaqshme.b) Pakti ndrkombtar mbi t drejtat Ekonomike, Sociale dhe kulturore

Pakti Ndrkombtar mbi t Drejtat Ekonomike Sociale dhe Kulturore, i miratuar me Rezolutn e Asambles s Kombeve t Bashkuara t 16 dhjetorit t vitit 1966, prfshin gjithashtu spektrin m t gjer t t drejtave t njeriut nga kto sfera, t cilat jan t prmbledhura n Deklaratn Universale mbi t Drejtat e Njeriut, t vitit 1948. sht interesant se ky Pakt prmban edhe disa t drejta, t cilat nuk jan t prfshira n Deklarat, kurse paraqesin risi t konsiderueshme n kt aspekt. Pra, fjala sht pr t drejtn e popujve pr vetvendosje dhe pr klauzolat, t cilat kan t bjn me mbrojtjen e pakicave minoriteteve.

Sa i prket mekanizmave kontrollues, Pakti mbi t Drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturore parasheh tri sisteme t zbatimit:

a) sistemi i paraqitjes s raportit, i cili ka karakter obligues;

b) sistemi i komunikimit n mes t shteteve dhe ;

c) sistemi i pajtimit (ujdis), i cili ka karakter fakultativ.Shikuar n trsi, nse pr t drejtat politike e sociale mund t thuhet se ende nuk jan arritur n mnyrn e parapar n Deklarat, ather pr kt Pakt mund t thuhet se efektet e zbatimit t tij jan edhe m pak t dukshme e t rndsishme. Natyrisht, sht e qart se pr realizimin e ktyre t drejtave sht i nevojshm nj nivel i caktuar i zhvillimit ekonomik t shteteve, t cilat jan antare t ktij Pakti. Ndrkaq, sot n bot, mundsit ekonomike t numrit m t madh t shteteve jan t atilla, q do pritje e realizimit dhe prmbushjes s t drejtave ekonomike, sociale e kulturore, t cilat i parasheh ky Pakt, do t ishte iluzore.

Pikrisht pr kt, rezultatet e prgjithshme pozitive n kt segment jan dukshm m t vogla se sa n fushn e t drejtave politike e sociale edhe pse si kemi thn m lart, edhe aty gjendja nuk sht shum e knaqshme.

N baz t Karts s Kombeve te Bashkuara dhe Deklarats Universale mbi t Drejtat e Njeriut, t vitit 1948, t drejtat e njeriut pr her t par n histori trajtohen si bazament i liris, drejtsis dhe paqes n bot. Qasja e ktill ndaj materies s t drejtave t njeriut pa dyshim paraqet risin m t madhe dhe n t njjtn koh prparimin t madh n parashtrimin e shtjes s t drejtave t njeriut. Ndrkaq, qllimi i prpjekjeve t autorve t Karts s Kombeve t Bashkuara, t vitit 1945, q materien e t drejtave t njeriut ta paraqesin n

mnyr universale, n t vrtet sht ruajtja e paqes n bot, e pr kt sht e nevojshme q t drejtat e njeriut t mbrohen prmes sundimit t ligjit. Kshtu mbrojtja e t drejtave t njeriut nuk paraqitet si qllim n vete, por si kusht i paqes dhe prosperitetit t prgjithshm n bot.

Pikrisht pr kt, karakteristik themelore e ktij dokumenti sht q t drejtat njerzore n vet titullin e tij ti trajtoj n mnyr universale dhe t mundsoj prcaktimin m t rndsishm n historin e t drejtave t njeriut (fjala sht pr miratimin e dokumentit m t rndsishm).

T kuptuarit e t drejtave t njeriut sht kusht i ruajtjes s paqes dhe fines e njohjes s pakontestueshme t tyre, sepse cilado luft, posarisht luftrat botrore, nuk jan t mundura t zhvillohen pa shkeljen masive t ktyre t drejtave. Nga kjo gjithsesi sht i kuptueshm orientimi i natyrshm i kreatorve t Karts s Kombeve t Bashkuara, e m von edhe t Deklarats s vitit 1948, q shtja e t drejtave t njeriut t ndrlidhet me prpjekjet e ruajtjes s paqes n bot. Mbrojtja e t drejtave t njeriut n nivelin botror sht pjes e pandar e prpjekjeve t njerzimit q njher e prgjithmon t parandalohen katastrofat, ngjashm me

ato t Lufts s II Botrore.2) MBROJTJA E T DREJTAVE T NJERIUT N NIVELIN REGJIONALDeklarata Universale mbi t Drejtat e Njeriut s bashku me dokumentet e karakterit global lejojn edhe krijimin e llojeve t ndryshme t sistemeve regjionale t mbrojtjes s t drejtave t njeriut. N kt aspekt sot n bot ekzistojn tri sisteme regjionale t mbrojtjes s t drejtave t njeriut dhe kto jan: Deklarata Amerikane e t Drejtave dhe Obligimeve, e miratuar n kuadr t Organizats s Shteteve Amerikane.

Karta Afrikane e t drejtave t njeriut, e miratuar nga ana e Organizats s Unitetit Afrikan dhe Konventa Evropiane e t Drejtave t Njeriut, e miratuar si dokument i Kshillit t Evrops, Deklarata Amerikane mbi t Drejtat dhe Obligimet e Njeriut, e themeluar - konstituar n mbi parimet e Deklarats Universale mbi t Drejtat e Njeriut nga viti 1948. Ajo deklarat m von ka evoluar n Konventn Ndr Amerikane t t drejtave t njeriut. Kjo konvent prmban kryesisht ato t drejta dhe liri t njeriut, t cilat tashm kan jan prfshir n Paktin mbi t Drejtat e Njeriut t vitit 1966. Si mekanizm kontrollues paraqitet nj Komision, i cili sht i autorizuar t organizoj anketimin n kuptimin e gjendjes s t drejtave t njeriut n ndonjrin nga shtetet dhe gjithashtu nj Gjykat, vendimet e s cils jan t obliguara pr antart e ksaj Konvente (shtete antare q kan ratifikuar Konventn).

Komisioni po ashtu ka kompetenca q t shqyrtoj parashtresat individuale. Fakti q ankesat duhet t kalojn npr Komision, dukshm zvoglon efektet e mbrojtjes s t drejtave t njeriut, t cilat arrihen prmes mnyrs s vendimeve t Gjykats ashtu si sht parashtruar n kt Konvent.

Karta Afrikane mbi t Drejtat e Njeriut dhe Popujve, pranon gjithashtu parimet e Deklarats Universale, por ka parasysh specifikn e gjendjes s t drejtave t njeriut n Kontinentin e Afriks. Kjo Kart vmendje t posame i kushton ndalimit t prjashtimit kolektiv t t huajve dhe obligimeve t individve ndaj kolektivit, n prputhje me vlerat themelore kulturore afrikane. Kshtu q e v theksin n t drejtat e popujve krahas t drejtave t individit. Karta, n t vrtet, ka parasysh situatn specifike koloniale, e cila sht karakteristik e ktij Kontinenti. Apostrofimi i nevojs s mbrojtjes s individve dhe popujve, me an t Karts Afrikane paraqet prparim t konsiderueshm n kuptim t zhvillimit t drejtave t njeriut n kt pjes t bots.

Megjithat kjo Konvent ka shum vshtirsi rreth mbrojtjes s t drejtave t theksuara, sepse q brenga pr realizimin e tyre n pjesn m t madhe u sht ln shteteve antare t ksaj Konvente. Komisioni, i cili sht konstituuar me qllim t mbrojtjes s t drejtave t njerzve dhe popujve ka kompetenca t informoj dhe anketoj, derisa fjala e fundit n aspektin e mbrojtjes s ktyre t drejtave i takon Konferencs s Shefave te Shteteve dhe Qeverive t Organizats s Unitetit Afrikan, q gjithsesi sht penges serioze pr mbrojtjen e t drejtave, t cilat i prmban kjo Konvent.

Konventa Evropiane pr Mbrojtjen e t Drejtave t Njeriut padyshim ka arritur prparimin m t madh n aspektin e mbrojtjes s mirfillt t t drejtave dhe lirive t njeriut, t cilat i ka proklamuar. M e rndsishmja n lidhje me kt, e q mund t paraqitet si vler, sht se Konventa Evropiane sht e arritur e madhe juridike, e cila n mnyr harmonike sintetizon t arriturat ndrkombtare juridike dhe t arriturat e ngjashme t rendit juridik ashtu si ekzistojn n disa shtete antare t ksaj Konvente. Kjo Konvent krijon nj rend juridik mbinacional, n bazat e tradits demokratike t shteteve m t zhvilluara Evropiane.

Mekanizmi kontrollues i prcaktuar me qllim t mbrojtjes s drejtave t njeriut dhe lirive t tij, t cilin e prmban Konventa Evropiane, n esenc sht konstruktuar ashtu q t mund t siguroj mbrojtjen e t drejtave t njeriut n mnyr efektive. N kt kuptim, gjithsesi, jan t arsyeshme vlersimet se sistemi Evropian i ruajtjes dhe mbrojtjes s t drejtave t njeriut paraqet prparim revolucionar n pozicionin juridik t individit

a) Rndsia historike e Konvents Evropiane pr Mbrojtjen e t drejtave t Njeriut.Konventa Evropiane pr Mbrojtjen e t Drejtave t Njeriut, si dhe konventat tjera, t lartprmendura deri m tani, n esenc rezultojn nga dispozitat e Deklarats Universale mbi t Drejtat e Njeriut e vitit 1948. Nga preambula e ktij dokumenti, shihet qart, se Qeverit nnshkruese, si antare t Kshillit t Evrops kan parasysh Deklaratn Universale mbi t Drejtat e Njeriut dhe konsiderojn se kjo Deklarat ka pr qllim t ndikoj n mbrojtjen konsekuente dhe t sigurt universale, si dhe pranimin dhe respektimin e t drejtave t

proklamuara n t. Megjithat, dhepse Konventa Evropiane n trsi mbshtetet n t arriturat dhe parimet e Deklarats Universale, ajo paraqet nj baz themelore pr kt qllim dhe inovacion t rndsishm dhe prparim t madh n raport me Deklaratn. Ndrkaq, q nga vet titulli i ktij dokumenti qart shihet se qllimi i Konvents Evropiane nuk sht proklamomi i t drejtave t reja dhe lirive t reja, por mbrojtja e numrit t caktuar t atyre t drejtave njerzore, t cilat jan t prmendura nga viti 1948 n Deklaratn Universale. Edhe nga vet titulli shihet se Konventa Evropiane sht miratuar me 03.11.1950 n Rom dhe paraqet mbrojtjen e t drejtave t njeriut n kuptimin themelor dhe arsyen kryesore t vet ekzistimit. Konventa m tej nuk sht list e thjesht evidencash t t drejtave t njeriut, por dokument mbi mbrojtjen e t drejtave t njeriut dhe lirive themelore t tij dhe e tr kjo jo vetm prmes shteteve nnshkruese t ksaj Konvente, por edhe prmes institucioneve mbishtetrore, t cilat gjithashtu i parasheh kjo Konvent. Me nnshkrimin e Konvents Evropiane, shtetet jan obliguar q jo vetm t sigurojn mbrojtjen e t drejtave t njeriut t parapar me kt Konvent pr t gjith personat, t cilt gjinden n hapsirnjuridiksionin e tyre, por se edhe pranojn autorizimet e institucioneve mbishtetrore, q t kryejn kontrollin sistematik mbi

kryerjen dhe realizimin e obligimeve t shteteve q rezultojn nga Konventa. Nse qllimi i Kshillit t Evrops sht t krijohet uniteti m i madh n radhn e antareve, ather ashtu si qndron n Preambul t ktij dokumenti, ruajtja dhe zbatimi i mtejm i mbrojtjes s t drejtave t njeriut dhe lirive themelore t tij, sht njra ndr mnyrat e arritjes s ktij qllimi. Qeverit si antare t Konvents, n kt mnyr kan konfirmuar besimin e tyre n ato liri themelore, t cilat prbjn bazamentin e drejtsis dhe paqes n bot, t cilat m s miri mbrohen me demokracin e mirfillt politike, t kuptuarit e prbashkt dhe respektimin e t drejtave t njeriut. Pikrisht pr kt, Konventa Evropiane pr Mbrojtjen e t

Drejtave t Njeriut paraqet shprehjen e vullnetit dhe orientimin e qeverive t shteteve Evropiane, q n harmoni me trashgimin e prbashkt tradicionale, idealet, lirin dhe dominimin e s drejts, t ndrmarrin hapa drejt zbatimit t prbashkt t t drejtave t caktuara, sipas Deklarats Universale.b) Veorit themelore t Konvents Evropiane n mbrojtjen e t drejtave t njeriut

1) Karakteri objektiv i mbrojtjes s t drejtave t njeriut

Inovacion themelor dhe karakteristik kryesore e Konvents Evropiane pr Mbrojtjen e t Drejtave t Njeriut sht karakteri objektiv i njohjes dhe mbrojtjes s atyre t drejtave dhe lirive themelore t njeriut, t cilat i ajo proklamon. Konventa Evropiane sht kontrat ndrkombtare sui generis nga se nuk e pranon parimin e reciprocitetit, i cili vite me radh ka karakterizuar t drejtn klasike ndrkombtare. Shtetet, t cilat kan pranuar Konventn Evropiane pr Mbrojtjen e t Drejtave t Njeriut, garantojn t drejtat e njeriut pavarsisht nga fakti se shtetet tjera sillen n nj mnyr n tjetrn. Tek rasti i Konvents zbatimi i dispozitave

mbi t drejtat e njeriut nuk varet nga ajo se shtetet tjera a i mbrojn t drejtat e njeriut n mnyr t njjt apo jo. Shtetet antare t Konvents Evropiane nuk mund t kushtzojn sjelljet e tyre n baz t parimit t reciprocitetit, i cili n t vrtet sht njri ndr parimet m fundamentale i t drejts klasike ndrkombtare. Komisioni Evropian mbi t drejtat e njeriut u prcaktua qart pr pozicionin q obligimet nga Konventa, t cilat i pranuan shtetet kan karakter esencial objektiv ashtu q ato m shum mbrojn t drejtat themelore t individit kundr prfshirjes s shteteve antare t Konvents se sa q krijojn t drejta subjektive reciproke n mes t ktyre shteteve ( Austria kundr Italis m 11.01.1961).

Qllimi themelor i Konvents sht q t siguroj interesat e individit, i cili gjendet nn juridiksion t shtetit t caktuar-ratifikues i Konvents, natyrisht n emr t vlerave t cilat jan t prbashkta pr tr antart e Konvents dhe t cilat vlera jan m t larta se vet interesi i shtetit .Gjykata Evropiane mbi t drejtat e njeriut me vmendje dhe kmbngulni t madhe ka insistuar n mnyr t paanshme n at q shtetet, q kan nnshkruar kt marrveshje si

Konventa e Mbrojtjes s t Drejtave t Njeriut t respektojn obligimet e tyre q rezultojn nga kjo pavarsisht nga ajo se si sillen ndaj tyre shtetet tjera antare t asaj Konvente. N kt aspekt rndsi vendimtare ka rrethana sipas s cils n do situat individi sht prfituesi i t gjitha t drejtave njerzore dhe lirive themelore, t cilat i prmban Konventa, kurse shteti sht vetm i obliguar q ato t drejta n ti mbroj trsi.

Konventa e Vjens e dats 23.05.1969, Nenin 60 Pika 5, tekstualisht thot n se, kur fjala sht pr konventat e mbrojtjes s t drejtave t njeriut, shtetet nuk guxojn t trhiqen nga obligimet e tyre q dalin nga Konventa edhe ather kur ndonjri shtetet tjera shkelin ato obligime. N kt mnyr sht e qart se n sfern e obligimeve t shteteve antare t Konvents, nga t gjitha, rndsi relative ka pasur klauzola e reciprocitetit, e cila natyrisht sht karakteristik e rndsishme e marrveshjeve ndrkombtare. Ky raport i ri ndrmjet t shteteve dhe ndaj marrveshjeve ndrkombtare, i cili ka t bj me materien e mbrojtjes s t

drejtave t njeriut, sht fondament i nj raporti t ri universal ndaj t gjith individve, t cilt gjinden nn juridiksionin e ktij shteti. Shteti n baz t Konvents duhet t ket raport t barabart si ndaj qytetarve t vet ashtu edhe ndaj personave t tjer, t cilt gjinden nn juridiksionin e tij. Kurse kjo, m tej do t thot se sht v n diskutim parimi i mosndrhyrjes n punt e brendshme t shtetit, i cili parim ka qen njri ndr ato m themeloret n raportet ndrmjet shteteve, n t drejtn ndrkombtare.

Tani n baz t Konvents, shtetet ratifikuese t saj, jan t autorizuara t parashtrojn padi n

Gjykatn Evropiane pr t drejtat e njeriut kundr do shteti, i cili konsiderohet se ka shkelur nj apo m shum t drejta t njeriut. Me fjal tjera, n vend t parimit t mosndrhyrjes, sht futur e drejta e ingerencave e shtetit n punt e brendshme t shteteve tjera ather kur fjala sht pr mbrojtjen e t drejtave t njeriut. N kt mnyr futet n zbatim edhe nocioni i Interesit Evropian, i cili si i till sht edhe interes i secilit shtet nacional Evropian. Shteti pra, nuk heq dor nga interesi i tij nacional, por e ndrlidh ngusht at me interesin e rendit Evropian, i cili gjithsesi sht interes nacional edhe i secilit shtet.2) Zbatimi i drejtprdrejt i KonventsZbatimi apo implementimi i drejtprdrejt i Konvents n sistemin e brendshm juridik t disa shteteve, antare-nnshkruese t Konvents do t thot se pr inkorporimin e Konvents n sistemin e vet t brendshm juridik nuk sht e nevojshme ndonj dispozit e veant e shtetit prkats. Karakteristika e veant e Konvents sht pikrisht mundsia q individi, pavarsisht nga procedurat dhe dispozitat e shtetit t tij, t mund paraqitet para Gjykats Evropiane pr t Drejtat e Njeriut, nse konsideron se sht viktim e shkeljes s t drejtave t njeriut nga ana e shtetit. Parimi i zbatimit t barabart dhe t drejtprdrejt i Konvents, apo

me fjal t tjera parimi shfrytzimit t dispozitave t Konvents nga ana e individit, gjithsesi sht n lidhje t ngusht me parimin e karakterit objektiv t vet Konvents dhe vlerave, t cilat duhet ti mbroj ajo. Q t realizohet zbatimi i drejtprdrejt (self-executing) i Konvents nga ana e individit, q nnkupton gjithnj edhe grupin e njerzve apo OJQ (organizatave joqeveritare) sht e nevojshme q shteti ta pranoj Konventn, n mnyr t caktuar dhe q dispozita e dhna t jen aq t qarta saq t mund t shfrytzohet n mnyr t ekuilibruar pa ndrmjetsim t institucioneve shtetrore apo institucioneve tjera. Q t realizohet suksesshm parimi i zbatimit t drejtprdrejt t Konvents, nuk jan t nevojshme dispozitat e veanta, prmes t cilave Konventa do t inkorporohej n sistemin nacional juridik. Natyrisht, mnyra e pranimit t Konvents n sistemin e brendshm juridik gjithsesi varet nga sistemi kushtetues i shtetit, pr t cilin sht fjala. Menjher duhet theksuar q vet Konventa nuk imponon nevojn e integrimit t saj n sistemin e brendshm juridik. Dhepse fillohet nga supozimi se Konventa sht e integruar n sistemin e brendshm juridik, megjithat mnyrat e pranimit t saj jan t ndryshme dhe varen nga karakteristikat themelore t sistemit juridik t ndonjrit nga shtetet. Kshtu q mund t dallohen: qasja monistike apo internacionale e pranimit t Konvents Evropiane n sistemin e brendshm juridik, dhe nj qasje dualiste, e cila krkon q Konventa t jet e pranuar formalisht dhe si e till e prfshir n sistemin e brendshm juridik.

Pranimi i Konvents sht shprehje e vullnetit t lir t shteteve. Konventa Evropiane prmban

evidenc t caktuar t drejtave t njeriut, t cilat duhet t respektohen nga do shtet antar i Konvents dhe i Kshillit t Evrops, n kuadr t t cilit sht nxjerr ajo Konvent. T drejtat e njeriut dhe lirit themelore t tij, t cilat i prmban Konventa jan standard minimum nn t cilin nuk mund t shkojn shtetet antare t Kshillit t Evrops ngase pa t nuk mund t realizohen ato qllime, t cilat sht dashur ti realizoj vet akti i miratimit t Konvents Evropiane pr t Drejtat e Njeriut. T drejtat e Konvents Evropiane jan kusht i

domosdoshm i integrimit t shteteve demokratike t Evrops, prandaj si t tilla duhet te jen t respektuara njsoj nga ana e t gjitha shteteve pavarsisht prej mnyrs s pranimit t Konvents. Natyrisht regjistri i t drejtave t njeriut dhe lirive themelore t tij, q prmban Konventa Evropiane nuk sht barrier q disa nga shtetet t zgjerojn listn e t drejtave t njeriut n prputhje me mundsit e tyre. Pikrisht pr kt, t drejtat e njeriut n baz t Konvents, nuk jan mnyr e ndrrimit t t drejtave interne, por kompletim i lists s t

drejtave t njeriut atje ku kjo sht e nevojshme apo edhe mnjanim i disa nga t metat e tyre.

Shtetet krijojn sistemet e tyre juridike n harmoni me interesat nacionale, kurse me hyrjen n Kshillin e Evrops dhe pranimin e Konvents, ato krijojn obligimin e vet q t prshtatin interesin nacional me interesin e rendit publik Evropian. N kt aspekt Konventa Evropiane sht e qart: asgj n kt Konvent nuk do t interpretohet si kufizim, as suspendim i fardo t drejte qoft a lirie njerzore, e cilat mund t mbrohet me ligjet e cilsdo pal t lart kontraktuese n Konvent apo edhe fardo qoft marrveshje tjetr ku ajo sht antare (Neni 53 i Konvents Evropiane mbi t drejtat e njeriut).

Q t zbatohet drejt Konventa Evropiane pr t Drejtat e Njeriut, n sistemin e brendshm juridik, sht e nevojshme q shteti edhe formalisht t pranoj zbatimin e saj. Do t thot, q dispozitat e Konvents mund t zbatohen drejt dhe sht e nevojshme q n kt aspekt, shteti t shpreh qart vullnetin e tij. Esenca e vullnetit t shtetit n zbatimin e dispozitave t Konvents sht e prezantuar n Nenin 1 t Konvents kur thuhet: palt e larta n Konvent u garantojn t gjith personave, t cilt jan nn juridiksionin e tyre, t drejtat dhe lirit themelore t prcaktuara n pjesn e par t ksaj Konvente

Kushti i dyt i zbatimit t drejt t norms t Konvents sht qartsia dhe saktsia e shprehjes

s autorve t Konvents. N qoft se Konventa do ti ruante parimet programore, deklaratat

dhe t ngjashme, ather gjithsesi nuk do t ishte e mundur as pr individt e as pr shtetet q

n mnyr t drejt t zbatojn Konventn. Zbatimi i dispozitave programore dhe karakterit t

ngjashm sigurisht do t ishte q t krkonin aktivitet shtes t shtetit n at q dokumenteve

t tilla tu jep karakter juridik. Pikrisht pr kt normat e Konvents jan t mundura q t

zbatohen drejtprdrejt pr at q bhet fjal, normat e qarta, t sakta, normat e kuptueshme

juridike, t cilat mund ti pranojn jo vetm shtetet dhe organet e kontrollit, si dhe vet

individt.

3) Karakteri evolutiv i Konvents

N preambuln e Konvents Evropiane pr Mbrojtjen e t Drejtave t Njeriut, theksohet

nevoja e miratimit t Konvents Evropiane, d.m.th ndrmarrja e hapave t par drejt

mbrojtjes s prbashkt t t drejtave t njeriut, t theksuara n Deklaratn Universale t cilat

i ndrmarrin Qeverit e shteteve Evropiane pr qllime t realizimit t unitetit m t madh t

10

tyre. Konventa Evropiane q nga ai moment vendosmrisht sht trajtuar si dokument, i cili

nuk shkruhet njher e prgjithmon, por dokumenti duhet t prcjell zhvillimin e

prgjithshm t ngjarjeve n hapsirn, t ciln e mbulon Kshilli i Evrops dhe vazhdimisht i

prshtatet atij zhvillimi. Konventa q nga fillimi ka karakter evolutiv, i cili vrehet n

pranimin gjithnj e m t madh t t drejtave njerzore dhe obligimeve gjithnj e m t mdha

t shteteve q ato t drejta njerzore ti mbrojn. N esenc fjala sht pr t drejtn

Evropiane pr t drejtat e njeriut e cila duhet n mnyr konstante kujdeset pr zhvillimin e

prgjithshm politik, ekonomik e kulturor dhe fardo zhvillimi tjetr n truallin apo hapsirn

Evropiane dhe se vllimi i mbrojtjes s t drejtave t njeriut vazhdimisht t zgjerohet n

harmoni me at zhvillim.

Karakterin evolutiv t Konvents posarisht e shpreh Gjykata Evropiane pr t Drejtat e

Njeriut duke theksuar se Konventa duhet t interpretohet n frymn e kushteve t tashme

jetsore dhe marrja n konsiderat e zhvillimit t shkencs dhe shoqris duhet t jet

preokupim i prhershm i Konvents. Pikrisht mbshtetur n kt, interpretimi i dispozitave

t Konvents duhet prher t jet i mbshtetur n besimin se shoqria vazhdimisht zhvillohet

e shtetet, bashk me kt duhet t lirohen nga fardo anakronizmi gjat zbatimit t Konvents

Evropiane. Pikrisht n baz t ksaj q u tha, Gjykata Evropiane pr t Drejtat e njeriut, q

nga fillimi insiston dhe potencon qllimin e vet pr mbrojtjen e t drejtave njerzore, jo ato

teorike dhe iluzore, por ato konkrete praktike efektive.

Meq t drejtat e njeriut, sipas Konvents, bazohen n trashgimin e prbashkt, n traditn

politike, idealin, lirin dhe sundimin e ligjit ather, sht normale q zhvillimi i t drejtave

njerzore pr nga vllimi dhe cilsia t prcjell shoqrin n zhvillimin aktual t saj.

Konventa duhet t trajtohet si dokument i gjall q paraqet realitetin Evropian dhe i cili n

mnyr t pandrprer zhvillohet n dimensionin e vet. Kjo veanrisht manifestohet n

harmonizimin e sistemeve t brendshme juridike t disa shteteve.

4) Mbrojtja e shumfisht e t drejtave t njeriut

Prve mekanizmave mbrojts t Konvents Evropiane mbi mbrojtjen e t drejtave t njeriut,

ekzistojn edhe mekanizmat kontrollues, t cilt rezultojn nga dokumentet tjer

bashkkohor, t cilt i kan pranuar shum vende Evropiane. Ktu pikspari, mendohet n

Paktin Ndrkombtar Mbi t Drejtat e Njeriut, i cili prfshin t gjitha ato t drejta t njeriut

dhe lirit themelore t ti,j t cilat i prmban Konventa Evropiane. Pikrisht pr kt, sht e

mundshme q n procesin e mbrojtjes s t drejtave t njeriut t paraqitet ndrhyrja e caktuar e

procedurave t Konvents Evropiane, dhe Paktit Ndrkombtar Mbi t Drejtat e Njeriut ku n

t vrtet n t dy rastet mbrohen t drejtat e njjta t njeriut, pasi q individt, me parashtresat

e tyre mbi mbrojtjen e t drejtave t tyre njerzore mund t paraqiten para Komitetit pr

Mbrojtjen e t Drejtave t Njeriut n Gjenev, n harmoni me Paktin Ndrkombtar Mbi t

Drejtat e Njeriut dhe n Strasburg, n pajtim me mundsit, t cilat i ofron Konventa

Evropiane, duhet t ndrmerren masa q t tejkalohet do konfuzion i mundshm, i cili mund

t pasoj nga ky aspekt. Nga kjo ekskluzivisht prjashtohet mundsia q individi me krkesn

e vet, n t njjtn koh, mund tu drejtohet dy mekanizmave t kontrollit. Konventa n Nenin

35 Pika 2 thekson: Gjykata nuk vepron n parashtresat individuale t parashtruara n baz t

Nenit 34, t cilat tashm jan parashtruar n ndonj instanc tjetr ndrkombtare pr

11

shqyrtim, gjegjsisht zgjidhje, e q nuk prmbajn fakte t reja relevante.Shikuar nga

kndvshtrimi i Paktit, situata sht e ngjashme: sipas Nenit 5 Pika 2 e Paktit Ndrkombtar

Mbi t Drejtat Qytetare Politike, Komiteti nuk sht kompetent t shqyrtoj parashtresat

individuale n qoft se shtjen e njjt e ka shqyrtuar ndonj instance tjetr anketuese

ndrkombtare apo rregulle tjetr. sht vrejtur megjithat se individt me parashtresat e tyre

n mas t madhe i drejtohen Gjykats n Strasburg duke pasur n konsiderat se mekanizmat

e kontrollit t Konvents ofrojn dhe kan fuqi dukshm m t madhe q ti ekzekutojn

vendimet e tyre.

c) Klasifikimi i t drejtave t njeriut

1) Ndarja e t drejtave t njeriut n baz t kohs s paraqitjes apo zanafills s tyre.

N baz t kohs s paraqitjes, apo zanafills, t drejtat e njeriut ndahen n t drejtat: e

gjenerats s par; t gjenerats s dyt dhe t gjenerats se tret

a) T drejtat e njeriut t gjenerats s par

T drejtat e njeriut t gjenerats s par apo t drejtat klasike t njeriut jan paraqitur n

procesin e lirimit t shoqris nga regjimi feudal. Bhet fjal pr ato t drejta dhe liri t

njeriut, t cilat kan pasur rndsi n kufizimin e keqprdorimit t pushtetit shtetror, q ishte

karakteristik pr periudhn e mesjets. T drejtat e njeriut t gjenerats s par m s miri

jan paraqitur n Deklaratn Mbi t drejtat e Njeriut dhe Qytetarit, e vitit 1789, t kohs s

proceseve t Revolucionit Francez dhe t cilat kan theksuar rndsin dhe karakteristikat m

kryesore t pozits s njeriut n shtetin, i cili po formohej mbi themelet e mesjetare.

T drejtat e njeriut, t cilat i prmbante deklarata e vitit 1789 kan theksuar ato t drejta m t

rndsishme natyrore dhe t patjetrsueshme t njeriut si jan: liria, prona, siguria,

rezistencandaj shtypjes

Numri m i madh i t drejtave t njeriut, t cilat jan proklamuar n ato dokumente kan

shrbyer si bazament i ndrtimit t shtetit demokratik dhe juridik dhe natyrisht pozits s

individit n at shtet. T drejtat klasike politike kan qen t nevojshme q individi t mbrohet

nga keqprdorimi i pushtetit shtetror. N t njjtn koh ato t drejta njerzore kan

mundsuar konstituimin dhe funksionimin e demokracis moderne prmes sistemit t

prfaqsimit demokratik si jan liria n antarsim dhe bashkim n grup, shprehja e

mendimit, dispozitat mbi sovranitetin e popullit, ndarjen e pushtetit etj. Nuk bhej fjal vetm

pr paraqitjen formale t t drejtave t njeriut, por edhe pr paraqitjen e parimeve themelore t

ndrtimit t shtetit demokratik, i cili do t ishte n gjendje q ti mbroj ato t drejta t njeriut.

T drejtat e njeriut, t cilat i proklamoi Deklarata Mbi t Drejtat e Njeriut dhe Qytetarit, e vitit

1948 shrbeu si bazament i ndrtimit dhe perfeksionimit, si t sistemit t t drejtave t njeriut

ashtu edhe t sistemit t mbrojtjes s ktyre t drejtave.

Pikrisht pr kt nuk sht vshtir t shihet se t drejtat e njeriut nga Deklarata n mas t

madhe jan prezent edhe n Konventn Evropiane pr mbrojtjen e t drejtave t njeriut, t

vitit 1950, t cilat kan shrbyer si pikmbshtetje pr zhvillimin e shteteve moderne dhe

demokracis n Evrop.

12

b) T drejtat e njeriut te gjenerats se dyt.

Deklarata Universale Mbi t Drejtat e Njeriut ka proklamuar prve lists s t drejtave

klasike politike edhe nj numr t konsiderueshm t t ashtuquajturave t drejta sociale dhe

ekonomike. N kt mnyr Deklarata Universale ka shprehur prpjekjen e njeriut t Kohs s

Re q prve pozicionit politik, t siguroj edhe nj pozicion t volitshm ekonomik. Kjo ishte

periudha kur nga skena politike e historis u shua shteti liberal, i cili ishte i karakterizuar me

sloganin Lasser faire, lasser passerdhe kur rndsi gjithnj e m t madhe kishte shteti

modern intervenues, i cili aktivitetin e vet e ka zgjeruar n jetn ekonomike dhe sociale.

sht vrejtur megjithat se Konventa Evropiane pr Mbrojtjen e t Drejtave njeriut prfshinte

kryesisht t drejtat politike apo ato klasike politike, derisa n praktik anashkalonte tr ato t

drejta dhe liri t njeriut q spikaste Deklarata e vitit 1948, t cilat kan pasur karakter socialekonomik.

Nj qasje e till e autorve t Konvents rezulton nga orientimi i tyre q prmes

rrugs s Konvents s Evrops t prfshijn vetm ato t drejta dhe liri t njeriut, t cilat jan

t mundshme t mbrohen dhe realizohen. T drejtat sociale dhe ato ekonomike jan ln pas

dore, para s gjithash, pr shkak se shtetet nuk ishin n gjendje t sigurojn mbrojtjen e tyre n

momentin e miratimit t Konvents. Megjithat, n pajtim me karakterin evolucionist t

Konvents, sht ln mundsia q Konventa vazhdimisht t pasurohet-plotsohet me t drejta

t reja t njeriut paralelisht me zhvillimin e mundsive ekonomike dhe mundsive tjera t

shtetit n mnyr q ato t drejta t njeriut vrtet t realizohen. Autort e Konvents shum

qart e kan theksuar se ata nuk i pranojn t drejtat abstrakte dhe ato iluzore, porse vetm ato

t drejta t njeriut t cilat mund t jen efikase dhe plotsisht t mbrojtura. Gjat kohs

(zhvillimit) sht arritur gjer tek ndryshimet e mdha n kt aspekt. Konventa Evropiane

sht pasuruar (plotsuar) me numr t konsiderueshm t t drejtave ekonomike dhe sociale,

me an t protokolleve, t cilt pes dekadat e kaluara kan ishin miratuar dhe plotsuar n

Konvent si pjes prbre t saj. Kshtu sht arritur deri atje q t proklamohen t drejtat mbi

pronn, arsimin etj.

c) T drejtat e njeriut t gjenerats s tret

T drejtat e njeriut t gjenerats s tret, t cilat kryesisht prfshijn t drejtat e ndryshme

kolektive, nuk jan fare t prmbledhura n Konventn Evropiane Mbi t Drejtat e Njeriut.

Edhe pse sht e pakontestueshme se Kontinenti i Evrops sht kontinent shtetesh

multinacionale, dhe nga t gjitha minoritetet Evropiane jetojn pakicat e caktuara nacionale.

Konventa Evropiane Mbi mbrojtjen e t Drejtave t Njeriut ka ngelur e prforcuar n

pikpamje t caktuar, se individi sht shfrytzues i vetm i t drejtave t njeriut. Kjo me fjal

tjera, do t thot se bashksit etnike, fetare dhe racore nuk mund t jen burime t t drejtave

t njeriut, por e kundrta, njeriu, individi sht i autorizuar q t shpreh tr lirit e tij duke

kyur ktu edhe lirin e prkatsis s ndonjrs nga grupet etnike, religjioze apo racore.

Prve tjerash Konventa sht kujdesur q individi t mbrohet nga fardo diskriminimi, i cili

mund t jet n baza etnike, religjioze dhe fardo prkatsie tjetr kolektive prbrenda shtetit.

N mnyr q t drejtat etnike dhe ato t ngjashme kolektive t radhiten n sistemin e t

drejtave t njeriut t Konvents Evropiane, Konventa duhet t jet e mbrojtur nga ana e shtetit

n mnyr adekuate, si sht me rastin e t gjitha t drejtave t njeriut t prfshira n

Konventn Evropiane. Ekzistimi i t drejtave kolektive si mundsi Evropiane do t thot qart,

13

t prcaktohet se cili sht shfrytzues i vrtet i ktyre t drejtave n mnyr q shteti si

obligues i t gjitha t drejtave t njeriut t mund ti mbroj ato n mnyr efikase.

Meq t drejtat e njeriut sipas Konvents jan gjithnj t drejtat e individit, ather gjithsesi

ekzistimi i t drejtave kolektive do t thot rrethan vshtiruese pr realizimin e t drejtave t

individit nga ana e shtetit demokratike n t ciln mbshtetet ekskluzivisht Konventa

Evropiane. Gjithsesi, shndrrimi i grupeve etnike dhe grupeve t ngjashme n prfaqsuesi t

autorizuar t t drejtave t njeriut do t thot mohim i t drejtave dhe lirive themelore t

njeriut. Konventa megjithat lejon mundsin q individi t manifestoj lirisht t gjitha

identitetet e veta duke prfshir ktu gjithsesi prkatsin e grupeve t ndryshme etnike,

religjioze dhe racore .

2. Ndarja e t drejtave t njeriut n t tjetrsueshme dhe t patjetrsueshme

Deklarata Mbi t Drejtat e Njeriut dhe Qytetarit prmban katalog t begatshm t ktyre t

drejtave. Megjithat, vrehet se deklarata nuk sht kujdesur q tr ato t drejta q i

proklamonte n mnyr adekuate edhe ti mbroj. Numri m i madh i t drejtave t njeriut, t

cilat jan t prmbledhura n deklarat nuk jan absolutisht t mbrojtura me mjete juridike.

Konventa Evropiane megjithat sht nisur nga pikpamja q ajo t pranoj vetm ato t drejta

dhe liri t njeriut, t cilat ka mundsi q n mnyr t sakt e t drejt ti mbroj me efikasitet.

Autort e Konvents jan nisur nga ajo q n kt dokument t prfshijn vetm ato t drejta

t njeriut, t cilat prezantojn standardin minimal pr ta realizuar at rol, i cili shteteve

demokratike evropiane u sht imponuar nga aspekti i t drejtave t njeriut. Konventa

Evropiane llogarit vetm n ato t drejta, t cilat mund t mbrohen n mnyr adekuate me

an t mekanizmit kontrollues t brendshm apo atij mbishtetror. N Konventn Evropiane

jan t prmbledhura vetm ato t drejta, t cilat jan t tjetrsuara ka do t thot se mund

t mbrohen me an t shtetit apo institucioneve evropiane mbi t drejtat e njeriut. Me fjal t

tjera, Konventa Evropiane sht n kundrshtim me Deklaratn e vitit 1948 dhe kalon jasht

kornizave t veta. Ato t drejta t cilat nuk jan t tjetrsuara dhe pr t cilat nuk sht e

nevojshme t sigurohet mbrojtja e tyre . Bhet fjal pr ato t drejta t cilat mund t ken efekt

dhe rndsi t madhe pr individin veanrisht kur bhet fjal pr t drejtat ekonomike dhe ato

sociale. Megjithat edhe pse nuk ekziston mbrojtja efikase juridike e t drejtave t njeriut n

hapsirn e juridiksionit t secilit shtet ve e ve si antar i Konvents apo organeve evropiane

pr t drejtat e njeriut, ather ato t drejta mund t ken karakter t programeve t caktuara, t

cilat natyrisht mund t jen edhe vet n momentet e caktuara si t drejtat e njeriut sipas

Konvents. Pr aq sa n momentin e dhn t jen t prfshira me Protokoll t caktuar.

3. Ndarja e t drejtave t njeriut sipas regjimit juridik t mbrojtjes .

T drejtat e njeriut, t cilat i ka proklamuar Konventa Evropiane Mbi mbrojtjen e t Drejtave

t Njeriut, e qart sht se nuk jan t mbrojtura n mnyr t njjt. N kt aspekt, t gjitha

t drejtat dhe lirit themelore t njeriut pr nga regjimi i mbrojtjes juridike, mund t ndahen n

tri grupe: t drejtat e njeriut, t cilat jan plotsisht t mbrojtura, t drejtat e njeriut, t cilat

jan relativisht t mbrojtura dhe t drejtat e njeriut, t mbrojtura n mnyr indirekte.

14

T drejtat e njeriut t mbrojtura plotsisht jan :

- e drejta pr jet,

- ndalimi i torturs,

- ndalimi i robris dhe puns s detyruar,

- dnimi vetm n baz t ligjit,

- non bis in idem

N kt grup hyjn ato t drejta dhe liri themelore t njeriut, t cilat kan rndsi t madhe pr

integritetin fizik e moral t individit, kshtu q pikrisht pr kt, Konventa ka siguruar

mbrojtjen absolute t tyre .

T drejtat e njeriut t mbrojtura relativisht, jan para s gjithash ato t drejta t njeriut, t cilat

mund t suspendohen pr nj koh t caktuar, porse nuk mund t reduktohen, si p.sh. e drejta

n ankes, e drejta n arsimim, e drejta pr zgjedhje t lira etj. Ktu mtej bhet fjal pr ato t

drejta t njeriut, t cilat edhe mund t suspendohen dhe t kufizohen si sht shembulli i disa

rasteve t privimit nga liria sipas Nenit 5 t Konvents, konkretisht e drejta pr liri dhe siguri.

Ktu m n fund gjinden edhe ato t drejta, t cilat mund t kufizohen n baz t klauzols s

interesit t prgjithshm si jan: e drejta n respektimin e jets private e familjare, e drejta e

shprehjes, e drejta e bashkimit n grup, liria e manifestimit t religjionit dhe bindjeve tjera dhe

liria e lvizjes.

Q t jet e mundur ndrhyrja e shtetit n realizimin e disa t drejtave t caktuara t njeriut,

sht e nevojshme q ky aktivitet t jet :

a) i prshkruar me ligj,

b) i domosdoshm n shoqrin demokratike,

c) i arsyetuar me qllimet e caktuara legjitime, si sht interesi i siguris nacionale,

interesi ekonomik i shtetit, evitimi i trazirave, apo parandalimi i kriminalitetit, mbrojtja e

shndetit dhe moralit, mbrojtja e lirive dhe t drejtave t tjerve etj.

PJESA E DYT

T DREJTAT DHE LIRIT THEMELORE T NJERIUT

a) T drejtat q kan t bjn me jetn dhe integritetin fizik t personalitetit

1. E DREJTA PR JET

1). E drejta pr jet e do individi sht e mbrojtur me ligj. Askush nuk guxon qllimisht t

privoj tjetrin nga jeta, prve kur zbatohet vendimi i nj gjykate pas dnimit t personit

pr ndonj krim, pr t cilin ky dnim parashikohet me ligj .

2). Privimi nga jeta nuk sht n kundrshtim me kt nen n qoft se rezulton nga prdorimi

i forcs, e cila sht absolutisht e domosdoshme :

15

a) n mbrojtje t do individi nga dhuna e paligjshme.

b) me rastin e privimit t ligjshm nga liria, apo parandalimin e arratisjes s personit i cili n

mnyr t ligjshme sht privuar nga liria

c) n veprimin e marr n mnyr t ligjshme me qllim t shtypjes s nj trazire apo

kryengritjeje (Neni 2 i Konvents Evropiane)

E drejta pr jet paraqet t drejtn themelore t t drejtave t njeriut, njkohsisht parakushtin

juridik e politik t realizimit t gjitha t drejtave dhe lirive tjera themelore t njeriut.

Pa ekzistimin e t drejts pr jet do t ishte absurd t flitet pr respektimin dhe garantimin e

t drejtave dhe lirive tjera individuale dhe kolektive. E drejta pr jet, para s gjithash, do t

thot obligimi e pushtetit shtetror q t siguroj dhe mbroj t drejtn pr jet e jo mbrojtjen e

vet jets. Kjo sht e realizuar vetm me kusht q shteti ta respektoj , n baz t s cilit,

dnohet do privim i qllimshm nga jeta, qoft kur bhet fjal pr individin, apo

prfaqsuesin legjitim t pushtetit i cili ka tejkaluar kompetencat ligjore.

E drejta pr jet prfshin gjithashtu edhe prmbajtjen nga t sjellja e till e cila paarsyeshm

do t mund t rrezikonte t drejtn pr jet. Sjelljet e tilla t shtetit jan qart t dukshme n

ankesat e parashtruara ndaj vendimit t pa baz t Gjykats pr shprnguljen e personit t

smur nga banesa e vet (Parashtresa nr. 5207| 71), kujdesit t pamjaftueshm mjeksor n

burg (Parashtresa nr. 4330/69), programi i vaksinimit me t cilin jan t lidhur rreziqet pr jet

(Parashtresa 7154/75 ) dhe rasti i ekstradimit t personave n SHBA, t cilt krcoheshin nga

reprezaljet e CIA-s (Parashtresa nr. 7317/75)

Konventa Evropiane posarisht thekson se askush nuk guxon t privohet qllimisht nga

jeta, prve n rast ekzekutimi t dnimit me vdekje n baz t aktvendimit t Gjykats, me t

cilin shpallet fajtor individi i caktuar pr krimin pr t cilin ky dnim sht i parapar me ligj.

Shtetet pra nn kushtet e caktuara mund ta prshkruajn dnimin me vdekje. Megjithat ,nga

ndryshimet e mdha q n ndrkoh kan ndodhur, sht shprehur synimi i shumics s

antarve t Kshillit t Evrops q dnimi me vdekje t ndalohet. N protokollin 6 t

Konvents Mbi t Drejtat e Njeriut, t vitit 1983 thuhet :

(Neni 1) Dnimi me vdekje ndrpritet. Askush nuk mund t gjykohet - dnohet me vdekje

apo me vrasje.

(Neni 2) Shteti mund t parasheh n juridiksionin e vet dnimin me vdekje pr veprat e kryera

n koh lufte, apo rrezikut t drejtprdrejt nga lufta; dnimet e tilla do t zbatohen vetm n

rastet e parapara me ligj dhe n harmoni me dispozitat ligjore. Shteti informon Sekretarin e

prgjithshm t Kshillit t Evrops pr dispozitat relative t atij ligji.

(Neni 3) Asnjra nga dispozitat e ktij protokoll nuk mund t anulohen n baz t Nenit 15 t

Konvents.

(Neni 4) N dispozitat e ktij Protokolli nuk mund t vihen rezerva n baz t Nenit 57 t

Konvents

N baz t tentimeve gjithnj e m t mdha q t forcohet-favorizohet e drejta pr jet, pastaj

fakti se Protokolli 6 i Konvents nuk e ndalon dnimin me vdekje pr veprat e kryera n kohn

16

e lufts apo n kohn e rrezikut nga lufta, kshtu q vjen n shprehje prvetsimi i Protokollit

13 t Konvents Evropiane Mbi Mbrojtjen e t Drejtave dhe lirive themelore t Njeriut.

Protokolli 13 ka pasuar pr baz bindjen se e drejta e do individi pr jet paraqet vlern

themelore t shoqris demokratike dhe ndalimi i dnimit me vdekje sht element qensor i

mbrojtjes s ksaj t drejte dhe pranim i plot i dinjitetit t lindur t do qenie njerzore.

N Protokoll mtej thuhet:

(Neni 1) Dnimi me vdekje duhet t ndalohet. Askush nuk guxon t jet i gjykuar,dnuar me

dnim t till.

(Neni 2) Asnj prjashtim nga dispozita e ktij Protokolli nuk mund t bhet n baz t Nenit

15 t Konvents.

(Neni 3) Asnj rezerv t dispozitave t ktij Protokolli nuk mund t vihet n baz t Nenit 57

t Konvents.

Privimi nga jeta nuk sht n kundrshtim me Nenin 2 Pika 2 t Konvents nse rezulton nga

prdorimi i forcs e cila ka qen absolutisht e domosdoshme n mbrojtjen e do individi nga

dhuna e kundrligjshme me rastin e privimit t ligjshm nga liria, apo parandalimin e arratisjes

s personit, i cili ka qen n mnyr t ligjshme i privuar nga liria dhe n aksionin e

ndrmarr, me rastin e shprndarjes s trazirave apo shuarjen e kryengritjeve.

Duke zbatuar kto prjashtime, shteti duhet t udhheq n baz t parimeve t

proporcionalitetit, do t thot q zbatimi i forcs nuk duhet t jet m i madh se ajo doz

absolutisht e domosdoshme. juridiksioni i Gjykats Evropiane pr t drejtat e njeriut ka

veuar rastin kundr Mbretris s Bashkuar t vitit 1995 ku Gjykata duke shqyrtuar dhe

vlersuar vrasjen e kontestuar t tre antarve aktiv t armats Republikane Irlandeze nga ana

e forcave britanike t siguris n Gjibraltar, konstatoi se organizimi dhe kontrolli i operacionit

n trsi, e posarisht vlersimi i Qeveris s Mbretris s Bashkuar dhe prcjellja e

informatave ushtarve n kohn e vrasjes, ka qen joadekuate edhe pse ushtart Anglez jan

sjell me bindje t plot se vrasja e atyre ushtarve tjer ka qen e domosdoshme n funksion t

mbrojtjes s jetve t t tjerve. Gjykata konstatoi se sht shkelur Neni 2 i Konvents

Evropiane.

Megjithat e drejta pr jet ka t bj edhe me shtje tjera t rndsishme si jan: e drejta

pr abortim dhe e drejta n eutanazi q imponon nevojn shtes t rregullimit t ktyre

shtjeve. N aspektin fetar moral, politik e shndetsor, n shtetet nnshkruese t Kontrats,

si dhe n shtetet tjera ekzistojn dallime t mdha rreth asaj se e drejta n abortim dhe e drejta

n eutanazi paraqet shkelje t drejtave t njeriut apo jo .

Nga aspekti i zgjidhjes s shtjes s abortimit, i cili prndryshe paraqet ndrprerjen e

dhunshme t shtatznis, ekzistojn tri mundsi.

Mundsia e par ka t bj me Nenin 2 t Konvents, do t thot e drejta pr jet nuk ka t

bj me frytin apo fetusin, ka do t thot se nuk bhet fjal pr vrasje sipas Nenit 2 t

Konvents. Mundsia e dyt e shpreh qndrimin se Neni 2 i Konvents e pranon t drejtn pr

jet t pakusht t fetusit, ka do t thot se abortimin duhet ndaluar. Megjithat vet fakti se

Neni 2 i Konvents mbron jetn dhe shndetin e nns, e bn joreale kt mundsi.

17

Gjersa mundsia e tret, t ciln e prfaqsojn shum ithtar paraqet pikpamjen se Neni 2 i

Konvents e pranon t drejtn pr jet t fetusit mirpo me kufizime specifike. N shumicn e

shteteve ratifikuese t Konvents dominon bindja se abortimi pas muajit t tret t shtatzanis

paraqet shkeljen e t drejts pr jet dhe sht n kundrshtim me Nenin 2 t Konvents. Duke

pasur parasysh faktin se mbrojtja e jets s nns e kufizon t drejtn pr jet t frytit, ather

do rast-lnd duhet shqyrtuar n mnyr t arsyeshme, para t cilit shqyrtim shtetet

ratifikuese t Konvents para marrjes s vendimit n kto raste duhet t ken nj shkall t

caktuar t vlersimit diskret.

EUTANAZIJA - disa jan t prir q kt dukuri ta quajn: vrasje nga mshira, apo nga

keqardhja, gj q shkakton konfuzion dhe paqartsi t mdha. N kt rast fjala sht pr

ndrprerjen e jets pr dallim nga e drejta n abortim ku bhet fjal pr fillimin e jets .

N frymn e Nenit 3 t Konvents, ndalimi i sjelljes degraduese dhe johumaneeutanazia nuk

sht krejtsisht n kundrshtim me Nenin 2 t Konvents, gjegjsisht t drejtn pr jet.

Megjithat ndihma aktive para vdekjes paraqet mundsin pr lloj-lloj keqprdorimi .

Rezultuar nga kjo q u tha n praktik shum shtete antare t Konvents prher e m shum

prballen me problemin e Eutanazis,konkretisht me realizimin e fsheht t saj, dhe jasht

kornizave juridike .N njrn an ekziston bindja se njerzit kan t drejt n vdekje humane

dhe kshtu arsyetohen prpjekjet e legalizimit t eutanazis si e ka br kt Holanda

,Belgjika. N ann tjetr standard unik lidhur me kt ende nuk ekziston, kshtu q shtetet

antare t Konvents nuk kan treguar qndrim unik n aspektin e pranimit dhe legalizimit t

Eutanazis. Edhe prkundr propozimeve dhe iniciativave t disa shteteve ratifikuese t

Konvents (Deklarata mbi Eutanazin Hubinek/ Voogd nga viti 1976) Asambleja e Kshillit t

Evrops edhe mtej nuk pranon asnj form t legalizimit t Eutanazis .

2. NDALIMI I TORTURS

Askush nuk guxon t torturohet, t nnmohet dhe t dnohet e degradohet n mnyr

johumane (Neni 3. Konvents Evropiane.)

Ndalimi i torturs apo e drejta e njeriut q t mos jet i torturuar, dhe t mos i nnmuar e i

degraduar n mnyr jonjerzore, para s gjithash ruan integritetin personal dhe dinjitetin

njerzor. Neni 3 i Konvents Evropiane padyshim bn pjes n grupin e t drejtave absolutisht

t mbrojtura dhe nuk i nnshtrohet asnj kufizimi t t drejtave t njeriut, qoft kur sht fjala

pr derogim, raste prjashtuese apo restrikcione. Neni 7 i Paktit Ndrkombtar Mbi t Drejtat

Qytetare e Politike, e definon ndalimin e torturs njsoj sikurse Konventa Evropiane, duke e

prfshir edhe ndalimin e nnshtrimit t ndonj personi testimit mjeksor apo shkencor pa

plqimin e tij. Parandalimi i cilsdo form t torturs sht i rregulluar edhe me dokumente

shtes si Konventa Kundr Torturs dhe Kundr Sjelljeve Tjera t Vrazhda, Dnimeve t

Rnda dhe Johumane, e cila sht miratuar me 1984, kurse ka hyr n fuqi n vitin 1987.

Domethnie t veant, ndalimit t torturs i dha Konventa Evropiane Mbi Parandalimin e

Torturs dhe Sjelljeve Tjera t Vrazhda, t ciln e ka themeluar Komiteti Evropian Mbi

Parandalimin e Torturs dhe Formave Tjera t Sjelljeve t Vrazhda dhe Trajtimit johuman t

njeriut. Prfaqsuesit e ktij Komiteti, prmes vizitave personave t privuarve nga liria

shqyrtojn rastet me theks t veant, se si jan sjell personat zyrtar ndaj ktyre t privuarve,

18

me qllim q, pr aq sa sht e nevojshme t rritet mbrojtja e atyre personave nga tortura dhe

sjellja e vrazhd e johumane .Shteti nnshkrues i Konvents sht i obliguar t siguroj qasje

t pakufizuar n t gjitha vendet ku gjenden personat e privuar nga liria, si dhe tr

informacionet, me t cilat disponon, e t cilat kan t bjn me ta.

Para s gjithash, Komiteti ka t drejt t kontaktoj me individt e privuar nga liria, pa

prezencn e dshmitarve, me rast m pas i drgon shtetit raportin e besueshm me

rekomandime, t cilat i konsiderojn t domosdoshme .

Raporti sht publik dhe do vit i drgohet Komitetit t Ministrave, mirpo nuk publikohet as

nj e dhn pa plqim paraprak t individit pr t cilin bhet fjal.

Asambleja e Prgjithshme e KB, duke u bazuar n gjendjen faktike, ku jo rrallher, organet e

policis me qllim t nxjerrjes s t dhnave dhe informatave ,apo dshmive t nevojshme n

punt e tyre t prditshme, tejkalojn kompetencat e tyre. Kshtu n vitin 1979 Asambleja

miraton Kodin e Sjelljes pr Personat e Autorizuar pr Zbatimin e Ligjit (Rezoluta 34/169), ku

n Nenin 5 posarisht thuhet:

Asnj nga personat prgjegjs pr zbatimin e ligjit nuk ka t drejt t ushtroj, t nxis

tortur si dhe t lejoj n procedur sjellje, dnime dhe veprime t ashpra e jonjerzore dhe as

ka t drejt n deklarim, se ka marr urdhr nga eprori apo arsyetimin n rrethanat e

jashtzakonshme, si gjendja e lufts apo n interesin e rrezikuar nacional, t ushtroj, t lejoj

torturn apo sjelljet tjera si dnime e ndshkime kundrnjerzore si dhe veprime tjera t

ashpra ti mbshtes n arsyet madhore, prmendura .

Juridiksioni i Gjykats Evropiane Mbi t Drejtat e Njeriut, dispozitat e ktij Neni, kryesisht i

interpreton n mnyr restriktive, duke pasur parasysh faktin e kriteret, n baz t t cilve

vlersohet se a e ka cenuar Nenin 3 secili nga shtetet nnshkruese apo jo,j an shum

subjektive. Me qen se Neni 3 i Konvents prfshin torturn, sjelljen johumane dhe dnimin

mizor si dhe veprimet tjera t ngjashme, ather paraqitet nevoja e prcaktimit t shkalls s

vuajtjes s shkaktuar, shkalls s nnmimit si dhe nevoja e prcaktimit t natyrs s dnimit.

Komisioni pr t drejtat e njeriut n raportimin e tij mbi rastin e Greqis t vitit 1969 ka

prkufizuar tri forma t ndaluara t sjelljes sipas Nenit 3 t Konvents Evropiane:

fjala tortur, zakonisht prdoret pr t prshkruar sjelljen dhe procedurn johumane q ka

pr qllim nxjerrjen e informatave dhe t dhnave tjera lidhur me pranimin e ndonj veprimi,

apo thn ndryshe, me tortur nnkuptojm formn m t rnd t procedurs johumane.

Nocioni i sjellje johumane nnkupton m s paku at sjellje e veprim si sht shkaktimi i

qllimshm i vuajtjeve t rnda fizike e psikike, t cilat n situatn e dhn jan t

paarsyeshme.

Mund t thuhet se dnimi i nj personi sht nnmues pr aq sa n mnyr t vrazhd dhe

degraduese kryhet n prani t njerzve tjer, apo personi i caktuar detyrohet t veproj kundr

vullnetit dhe bindjes s vet.

N rastin e Irlands kundr Mbretris s Bashkuar, Gjykata pr t Drejtat e Njeriut, sjell

arsyetime t reja lidhur me veprimet dhe sjelljet e ndaluara, q pasojn me ndrrimin e

standardeve:

19

mendimi i qllimshm dhe sjellja johumane e cila shkakton vuajtje shum serioze

Qasje dhe dnime johumane: shkaktimi i vuajtjeve t mdha fizike e psikike

Sjellja jo humane: keqprdorim i orientuar kah shkaktimi i friks te viktima, shkaktimi i

vuajtjes dhe i ndjenjs s pruljes me rast thyhet morali dhe potenciali rezistues i saj

(viktims).

N rastin Aksoy, kundr Turqis m 1996, Gjykata konstatoi cenimin e Nenit 3 dhe pr her t

par sjellja u kualifikua si tortur. Lnda ka t bj me varjen palestineze, ku personi sht

zhveshur lakuriq, duart e lidhura pas shpine dhe n kt mnyr sht varur. Gjykata dha kt

shpjegim:

sjellja e ktill mund t jet e ushtruar vetm me qllim. Gjithsesi pr kryerjen e ksaj vepre

sht dashur nj paraprgatitje dhe prpjekje e caktuar.

Nga kjo q u tha rezulton se kjo vepr sht detyrim pr pranimin e ndonj vepre t kryer apo

t pakryer, apo nxjerrjen e ndonj informate t rndsishme nga kjo viktim e ksaj torture, i

cili njkohsisht sht parashtrues i ankess. Prve dhimbjeve t mdha q sht detyruar ti

duroj, ekzaminimet mjeksore m pas kan konstatuar se t dy duart i jan paralizuar

viktims nga gjendja gjendje e till, cila ka zgjatur. Gjykata ka konstatuar se veprimet e ktilla

kan qen t vrazhda dhe kundrnjerzore humane dhe si t tilla paraqesin tortur.

N numrin m t madh t rasteve, sjellja torturuese ndrlidhet me veprimet dhe sjelljet

joadekuate gjat ekzekutimit t punve t policis shtetrore. Megjithat, n mnyr q nj

sjellje t kualifikohet si tortur, ajo sjellje apo veprim duhet t kaloj nj prag t caktuar ose

nivelin e caktuar serioz. Komisioni, pikrisht n rastin e Greqis t vitit 1969, konstatoi se

policia e fsheht e Athins ka keqprdorur e torturuar dhe se kushtet q kan ekzistuar n

vetmin (qelit) e ndrtess s policis s fsheht kan qen trsisht n kundrshtim me Neni

3 t Konvents. Komisioni pr t Drejtat e Njeriut n Raportin mbi rastin e Irlands kundr

Mbretris s Bashkuar m 1976, unanimisht ka vendosur se teknikat Angleze t intervists

policore si detyrim i personave, t cilt merren n pyetje gjat dhe qndrimi i tyre n gishtat e

kmbve t kthyer kah muri, me kokat e mbuluara me ksula t zeza e t nnshtruar zhurms

s madhe, me ndrprerje t gjumit, ushqim t pamjaftueshm, pra tr kjo procedur policore

paraqet tortur dhe veprimtari johumane sipas Nenit 3 t Konvents. Megjithat Gjykata n

aktvendimin e vet potencoi se teknikat e lartprmendura dhe tr procedura paraqesin

veprimtari johumane, por jo edhe torturn n kuptimin e veprimtaris s paramenduar jo

humane e cila shkakton vuajtje t gjat e t rnd (P. V. Dijk)

N shqyrtimin e mtejm Gjykata ka konstatuar se sjellja dhe procedura duhet t arrij nj

nivel minimal t vrazhdsis n mnyr q t mos cenohet Neni 3 i Konvents, kshtu q

Gjykata pr shtjen e till n rastin e aktgjykimit t Irlands kundr Mbretris ...m 1978

konstatoi :

Vlersimi i ktij minimumi n baz t natyrs s gjrave sht relativ; varet prej shum

faktorve t rastit, si jan: zgjatja e veprimit, efekti fizik e psikik dhe n disa raste gjinia,

mosha dhe gjendja shndetsore e viktims

20

Sjelljet e ndryshme n vende t posame dhe sjelljet degraduese n pranin e t tjerve

poashtu mund ta nnmojn e degradojn dhe poshtrojn viktimn.

Kshtu n raportin e vet lidhur me rastin e Greqis m 1969, n raport me sjelljet ndaj t

burgosurve, Komisioni ka konstatuar se:

Nga deklarimet e nj numri t madh t dshmitarve, rezulton se nj shkall e caktuar e

vrazhdsis n sjelljen dhe veprimet ndaj t burgosurve si t policis, ashtu edhe t pushtetit

ushtarak jan toleruar mbi shum t burgosur, madje jan konsideruar si sjellje t lejuara. Kjo

apostrofon edhe nevojn prcaktimit t nivelit se deri n mas mund ta pranojn dhe tolerojn

dhunn fizike t burgosurit dhe opinioni, si jo shum e vrazhdt dhe e tepruar. Koj ndryshon

n shoqri t ndryshme si dhe n grupe t ndryshme n kuadr t nj shoqrie t caktuar.

Gjykata sht prononcuar edhe n aspektin e shqiptimit t dnimit johuman. Kshtu n rastin

Weeks m 1987 sht lejuar dnimi me burg t prjetshm shtatmbdhjetvjearit, i cili ka

frikuar me arm por me kufizime t caktuara:

Bazuar n moshn e z. Weeks, n at koh dhe n fakte t veanta, lidhur me veprn penale,

t ciln ai ka kryer (...) ku nuk bhej fjal pr arsye specifike, t cilat qndrojn pas dnimit t

shqiptuar, ka vend pr dyshime serioze lidhur me kompatibilitetin e ktij vendimi me Nenin 3

t Konvents, e cila mes tjerash ndalon dnimet johumane

Sjellje n kundrshtim me Nenin 3 paraqet ekstradimi dhe deportimi. Gjykata ka konstatuar

sjelljen e ndaluar n rastin Soering kundr Mbretris s Bashkuar m 1989, ku nj shtetas i

ri gjerman, ekstradimin e t cilit e krkonin SHBA nga Anglia, pr akuznvrasje, sht

prballur me pritjen e gjat n rend pr vdekje.

Edhe pse n rastet e ekstradimit shqyrtohen kryesisht arsyet politike, Gjykata n rastin D.

kundr Mbretris s Bashkuar m 1977 konstatoi shkelje t Nenit 3 t Konvents, si munges

t mbshtetjes emocionale e financiare, cilsia e ult e shrbimeve mjeksore te personat e

infektuar me AIDS n stadin e fundit t smundjes. Bazuar n at se Neni 3 i Konvents

paraqet njrn nga t drejtat absolutisht t garantuara, Gjykata konfirmoi parimin, sipas t cilit

shteti kur deprton personin i cili sht shpallur fajtor pr vepra t rnda penale, (Ahmedi

kundr Austris nga viti 1996), apo personin i cili paraqet rrezik pr sigurin nacionale,

(Chahal kundr Anglis m 1966), duhet t bj nj vlersim t pavarur pr rrethanat kur

personi i ekstraduar mund t ndeshet me rastin e kthimit n vendin e vet.

Largimi i personave, t cilt krkojn azil, gjegjsisht kthimi i refugjatve n vendin e

prejardhjes sht cenim i Nenit 33 (1) t Konvents pr Refugjatt. Individi mund t paraqet

shkelje t Nenit 3 kur i nnshtrohet rrezikut t trajtimit, i cili shkon tej mass s prcaktuar me

Nenin 3 (lnda Vilvarajah m 1991).

3 . NDALIMI I ROBRIS DHE PUNS S DETYRUAR

1. Askush nuk duhet t jet i ndaluar, as t jet n pozitn e robit, apo n varsi nga

robria

2. .Askush nuk duhet t jet i detyruar t kryej pun t detyruar apo t obliguar,

21

N baz t ktij Neni, shprehja puna e detyruar dhe e obliguar nuk prmban:

a) fardo lloji t puns, e cila normalisht krkohet nga personi, q gjendet n burg, n

prputhje me dispozitat e Nenit 5 t ksaj Konvente, apo gjat kohs s lirimit me

kusht,

b) fardo lloj t shrbimit t natyrs ushtarake apo n rastet e refuzimit t shrbimit

ushtarak n shtetet ku kjo sht e lejuar; fardo lloj tjetr t shrbimit n vend t

shrbimit t obliguar,

c) fardo lloj shrbimi, i cili krkohet n rastet e situatave t jashtzakonshme apo

katastrofave ku rrezikohet jeta dhe mirqenia e bashksis,

d) fardo pune apo shrbimi qoft, t cilat jan pjes t punve t obligueshme qytetare

(Neni 4 Konvents)

4) ROBRIA DHE POZITA E VARSIS NGA ROBRIA

Deklarata Universale Mbi t drejtat e njeriut e vitit 1948 n Nenin 4, gjithashtu e potencon se

askush nuk guxon t mbahet n robri apo n varsi; robria dhe tregtimi me qenie njerzore

i t gjitha formave sht i ndaluar N mnyr t njjt robria prmendet edhe te Neni 8 Pika

1 dhe 2 t Paktit Ndrkombtar Mbi t Drejtat Qytetare e Politike e vitit 1966.

N Nenin 4 Pika 1 t Konvents Evropiane thuhet se askush nuk guxon t mbahet n robri,

apo n pozit t varsis nga robria. Me shprehjen robri apo pozita e varsis nga robria

prcaktohet statusi i prgjithshm i personit, t cilin status personi nuk sht n gjendje ta

ndryshoj dhe i cili status n t njjtn koh paraqet form t caktuar t pronsis mbi at

person. Robria dhe pozita e varsis nga robria jan atribute t shtetit n kohn e dominimit

t shtypjes klasore, dhuns dhe formave tjera t dominimit me qllim t prfitimit material,

koha e pabarazive t mdha n shprndarjen e t mirave materiale. Shteti i modern

demokratik, i cili pretendon t jet shtet i mirqenies konfirmon ndalimin rigoroz t robris

dhe pozits s varsis nga robria dhe t drejtn q t mos jet i robruar e rendit si t drejt

t garantuar n mnyr absolute, e cila nuk guxon t shkelet as n rrethana lufte e as n

rrethana tjera t jashtzakonshme, madje as ather kur sht n pyetje interesi nacional.

Ndalimi i robris para s gjithash sht i rregulluar me Konventn Mbi Ndalimin e Robris,

t vitit 1926 dhe me Protokollin e Konvents Mbi ndalimin e Robris, t vitit 1953, ku n

Nenin 1.(1), robria definohet si gjendje apo pozit e individit mbi t cilin ushtrohen

atributet e zotrimit apo ndonjri nga ato. Tregtia me njerz ashtu si sht e paraqitur n

Nenin 1.(2) t Konvents prfshin:

- tr aktet e privimit nga liria, zotrimin e individit me qllim t shndrrimit t tij n mall,

- tr aktet e trajtimit t tij si mall e me qllim t shitjes apo kmbimit t tij,

- tr aktet e zotrimit nga shitja apo kmbimi si mall me qllim q ai t shitet apo kmbehet

sipas nevojs,

- tr aktet e tregtimit apo transportit t mallit.

22

N baz t Konvents Mbi Ndalimin e Robris, t vitit 1926, Kombet e bashkuara kan

miratuar Konventn Plotsuese Mbi ndrprerjen e Robris, Trafikimin me Qenie Njerzore

dhe Veprimet nga Praktika t Ngjashme me ato t vitit 1956 n Gjenev, e cila ka hyr n fuqi

n vitin 1957. N Nenin 1 t Konvents Mbi Ndalimin e Robris, Tregtin e Mallrave dhe

Veprimeve t Ngjashme me Robrin nga praktika e vitit 1956 ku thuhet:

a) Robrimi nga borxhi sht gjendje e cila rezulton nga fakti se obliguesi (borxhliu)

sht obliguar t ofroi si garanci pr borxhin shrbimet e veta, apo shrbimet e personit

tjetr, t cilin e ka n zotrim pr aq sa vlera e sakt e atyre shrbimeve nuk sht e

prllogaritur n pages t borxhit, n qoft se kohzgjatja e shrbimit nuk sht e

kufizuar, apo karakteri i tyre nuk sht prcaktuar

b) bujkrobria sht gjendje n t ciln, kushdo qoft obligohet me ligj, apo zakone ose

me kontrat q t jetoi e punoi n tokn e cila i takon personit tjetr dhe pronarit dhe

ti ofroj shrbime t caktuara, me kundrvler apo pa te, pa mundsi q me vullnetin e

vet ta prmirsoj pozitn n t ciln gjendet;

c) do institucion apo praktik:

(i) n baz s cils femra, pa t drejt refuzimi i premtohet apo epet pr martes dhe si

kundrvler t caktuar merret sasi e caktuar e parave apo kundrvler n natyr e

cila u paguhet prindrve t saj apo tutorit, familjes ose personit tjetr apo grupit t

caktuar t personave,

(ii) kur bashkshorti, familja, apo fisi kan t drejt q femrn tia japin personit tjetr

pr kundrvler materiale apo tjetr,

(iii)n baz s cils femrn, pas vdekjes s burrit t saj e trashgon personi tjetr,

d) secili institucion apo praktik ku fmija apo personi tjetr i mitur, nn moshn 18 ve i

epet nj prindi apo t dy prindrve, apo kujdestarit t caktuar, personave tjer me

kompensim apo pa kompensim pr qllim t eksploatimit t fmijs apo personit tjetr

t mitur.

Ndalimi i robris sht e rregulluar, t ciln, prve Konventave t prmendura mbi ndalimin

e robris, edhe me dokumentet tjera ndrkombtare e normojn, e m t rndsishmet

padyshim jan:

Marrveshja Ndrkombtare Mbi Mbrojtjen e Suksesshme nga Tregtia Kriminale e njohur m

shum si tregti me qenie njerzore, e vitit 1904;

Protokolli i 4 majit t vitit 1949 prmes t cilit ndrrohet e plotsohet Marrveshja

Ndrkombtare pr Mbrojtje t Suksesshme nga Tregtia Kriminale, m shum e njohur si

tregti me qenie njerzore, e dats 18 maj 1904 dhe Konventa Ndrkombtare Mbi Luftimin e

tregtis me Qenie Njerzore, e vitit 1910;

Konventa Ndrkombtare Mbi Luftimin e Tregtis me Gra e Fmij, e vitit 1921(30 shtator);

Konventa Ndrkombtare Mbi Luftimin dhe Parandalimin e Tregtis me Persona dhe

Eksploatimin e Tyre pr Qllime prostitucioni, e 21 marsit 1950;

23

Konventa e Organizats Ndrkombtare t Puns Mbi Ndrprerjen e Puns s Detyruar (nr.

105), e vitit 1957.

N rastin Droogenbrock kundr Belgjiks m 1982, parashtruesi i ankess, i cili ka qen i

dnuar pr vjedhje dhe duke u ln n dispozicion t organeve t pushtetit n periudhn

dhjetvjeare, i cili sht ankuar se kjo form e mbikqyrjes krijon nj raport t varsis dhe

nnmimit, pozicion i cili sht ndaluar me Nenin 4 pika 1 e Konvents.

Gjykata nuk e ka mbshtetur ankesn duke konsideruar se masat e ndrmarra ndaj ktij t

ankuari, jan t kufizuara n koh dhe kan qen nn kontrollin e Gjykats kshtu q nuk kan

prek pozicionin juridik t aplikuesit n kontekst t robris apo krijimit t raportit t vartsis

nga robria.

N rastin tjetr me t cilin sht marr Gjykata Mbi t Drejtat e Njeriut, sht W.X.Y.Z

kundr Mbretris s Bashkuar m 1968, ku bhej fjal pr katr t rinj t mitur, t moshs 16

- 18 vje, t cilt jan obliguar t shrbejn 9 vjet n marin.

Pasi q kan krkuar t demobilizohen, autoritetet ushtarake e kan refuzuar krkesn pr

lirim nga shrbimi n marin. Djelmoshat kan iniciuar procedurn pran Komisionit

Evropian duke u bazuar n at se kjo paraqiste form t pozicionit robrues sipas Nenit 4 t

Konvents. Duke e konsideruar ankesn si t pa baz, Komisioni s pari e rikonformoi se

shrbimi ushtarak mund t konsiderohet si prjashtim n raport me punt tjera t detyrueshme

si t ndaluara, sipas Nenit 4, Pika 2 t Konvents, mirpo nuk mund t konsiderohet pozicion i

nnshtruar sipas Nenit 4 pika 1 e Konvents. Komisioni n vazhdim konstatoi se duke pasur

n konsiderat at q juridiksionet vendse krkojn plqim nga prindrit e t miturve, t cilt

dshirojn t kyen n shrbim ushtarak, gj q n rastin e lartprmendur prindrit e ktyre

djelmoshave e dhan plqimin, kshtu q ata sht dashur t prmbushin obligimin e tyre.

Komisioni Evropian vendosmrisht konstatoi se:

pozita robruese dhe puna e detyruar dallojn dukshm n mes veti, sipas Nenit 4, dhe pse

shpesh ndodh q n mes veti t ndrlidhen dhe ndeshen, nuk mund t trajtohen si identike,

dhe fjalia e cila ekskluzivisht prjashton shrbimin ushtarak nga kornizat e nocionit pun e

detyruar nuk duhet detyrimisht t prjashtoj kt shrbim nga t gjitha rrethanat e shqyrtimit

n dritn e ndalimit t robris dhe pozits robruese(...). Duke marr parasysh faktin se

kushtet e shrbimit ushtarak nuk paraqesin gjendjen e pozits robruese pr personat e pjekur

ushtarak, kjo nuk ka karakter t njjt edhe pr djelmoshat, pr t cilt e kan dhn plqimin

prindrit e tyre .

5. PUNA E OBLIGUAR OSE E DETYRUAR

Askush nuk guxon t detyrohet (Nenin 4 Pika 2 e Konvents) t kryen pun t obliguar ose t

detyruar. Puna e obliguar ose e detyruar paraqet, si e ka prcaktuar Komisioni n shqyrtimin

e rastit X kundr Gjermanis m 1974, s pari punn dhe shrbimin q puntori e kryen

kundr vullnetit t vet dhe s dyti, nse krkesat e puns dhe shrbimet q duhet ti kryej,

jan t pa drejta dhe t detyrueshme apo puna dhe shrbimet jan dika q nnkuptojn

vshtirsi .Gjykata Mbi t Drejtat e Njeriut dhe Komisioni me rastin e interpretimit t puns

s detyruar jan bazuar n Konventn e Organizats Ndrkombtare t Puns. Komisioni gjat

24

vlersimit n rastin e X kundr Gjermanis m 1978, mbshtetet n pes kategorit

prcaktuara e t radhitura n Konventn nr. 105 t Organizats Ndrkombtare t Puns:

a) detyrimi politik, apo paraedukimi ose dnimi pr qndrime politike;

b) dnimi pr shkak t kundrvnies ideologjike sistemit ekonomik, social e politik;

c) Mobilizimi dhe shfrytzimi i puns pr qllim t zhvillimit ekonomik, disiplina n pun;

d) Dnimi pr pjesmarrje n greva; dhe

e) Diskriminimi fetar, social e racor.

Gjykata Mbi t Drejtat e Njeriut edhe n rastin Van der Mussele kundr Belgjiks m 1983 ka

theksuar prkufizimet nga konventat e caktuara t organizatave ndrkombtare t puns.

Parashtruesi i ankess n kt rast sht nj avokat i ri nga Belgjika i cili ankohet se

prfaqsimi i palve t varfra pa pages, n cilsin e mbrojtsit zyrtar paraqet shkelje t Nenit

4 Pika 2 t Konvents Evropiane. Duke konstatuar se nuk ka pasur shkelje t Nenit 4 Pika 2 t

Konvents, Gjykata paraqiti arsyetimin sa vijon:

Neni 4 nuk prcakton se ka nnkupton nocioni pun e detyruar apo e obliguar dhe

gjithashtu n dokumentet e ndryshme t Kshillit t Evrops nuk mund t gjenden far

udhzuesish, q ndrlidhen me punn prgatitore n Konventn Evropiane.

Si ka deklaruar Komisioni Evropian dhe qeveria, qart shihet se autort e Konvents

Evropiane, shembulli n vijim i autorit t Nenit 8 t Projekt Paktit Ndrkombtar Mbi t

Drejtat Qytetare e Politike, jan bazuar n mas t madhe n marrveshjen ndrkombtare m

par t miratuar nga Konventa Ndrkombtare e Puns (ILO ), pastaj n Konventn

Ndrkombtare Mbi Punn e Detyruar nr. 29 (...). Gjykata Evropiane edhe prkundr krejt

ksaj, merr n konsiderat Konventat e lartprmendur t ILO-s, t cilat jan obliguese gati pr

tr shtetet antare t Kshillit t Evrops duke e prfshir ktu edhe Belgjikn, posarisht

Konventa Nr. 9. Ekziston, s drejti, ngjashmri e madhe n mes t Piks 3 t Nenit 4 t

Konvents Evropiane dhe Piks 2 t Nenit 2 t Konvents Nr. 29 Pika 1 e Nenit t cekur, e

cila nuk sht e rastsishme dhe parashikon q pr nevojat e Konvents s fundit shprehja

puna e obliguar ose e detyruar prcakton tr punn dhe shrbimet, t cilat jan t

imponuara nga cilido individ qoft, nn krcnimin e fardo dnimi dhe i cili person

vullnetarisht nuk sht ofruar. Ky prkufizim mund ta siguroj pikn fillestare pr interpretim

t Nenit 4 t Konvents Evropiane. Megjithat nuk duhet harruar pikat e posame t

Konvents Evropiane, apo realitetin, se ajo sht nj fakt i gjall juridik i cili duhet t kuptohet

n dritn e qndrimeve, t cilt sot dominojn n shtetet demokratike .

Gjykata Evropiane prkujton se z. Va nder Mussele vullnetarisht sht orientuar n

profesionin e avokatit me njohuri paraprake se ekziston praktika ku palt mund t ankohen.

Meqense sht ashtu, vetm baraspesha e rndsishme dhe e pa arsyeshme n mes qllimit i

cili dshirohet t arrihet, q t kualifikohet si avokat, dhe obligimet e marra n funksion t

pranimit t ktij qllimi kishin jan t mjaftuara pr t arsyetuar konstatimin se shrbimi i

imponuar ndaj z .Va nder Mussel, lidhur me ofrimin e shrbimit t ndihms juridike falas ka

qen e imponuar pa plqimin e tij. Kurrfar baraspeshe nuk sht zbuluar nga faktet e

paraqitura pran Gjykats Evropiane, pavarsisht nga mungesa e dmshprblimit dhe

kompensimit t shpenzimeve, ka vrtet sht larg nga e dshiruara.

25

Mtej duke marr n konsiderat standardet, t cilat ende vlejn n Belgjik sikurse dhe n

shtetet tjera demokratike, n kt rast, nuk ka pasur pun t detyruar sipas Nenit 4 Pika 2 t

Konvents Evropiane.

6. Rastet prjashtuese, me t cilat nuk ka t bj puna e detyruar

a) fardo qoft puna q normalisht krkohet nga personat, t cilt gjinden n burg, n

pajtim me dispozitat e Nenit 5 t ksaj Konvente, apo gjat kohs s lirimit nga

shrbimi ushtarak.

Juridiksioni i Gjykats Evropiane pr t Drejtat e Njeriut n parashtresn 8500/ 79 kundr

Zvicrs m 1980 ka treguar se dispozita e Nenit 4 Pika 3 (a) nuk ka t bj ekskluzivisht me

t burgosur dhe perona tjer, kur burgimi i tyre mbshtet n vendim t Gjykats, por n t

gjitha situatat e privimit nga liria, n prputhje me ligjin, t prshkruara n Pikn 1 t Nenit 5.

N rastin De Wilde, Ooms e Versup kundr Belgjiks m 1971, parashtruesit e ankess kan

qen t paraburgosur dhe nga ata sht krkuar pun me pages. Edhe pse Gjykata Evropiane

konstatoi se sht shkel Neni 5 Pika 4, Gjykata konstatoi se kjo nuk ka sjell deri tek shkelja

e Nenit 4. Gjykata m tej mendon se Pika 3 (a) e Nenit 4, n t vrtet lejon punn e cila

rndom krkohet nga individt e privuar nga liria, sipas Nenit 5 .1.(e)

b) cilindo qoft shrbim t natyrs ushtarake apo, n rastin e refuzimit t kryerjes s

obligimit ushtarak n vendet ku kjo lejohet, cilindo qoft tjetr shrbim n vend t

shrbimit ushtarak t obliguar.

Komisioni pr t Drejtat e Njeriut, gjithashtu ka refuzuar disa ankesa, t cilat kan pasur t

bjn me dispozitat e Nenit 4 Pika (3) (b), ku nga prkufizimi i puns s detyruar

prjashtohet shrbimi i personave t liruar nga shrbimi ushtarak, pr shkak t ndrgjegjes, n

vendet q kt e lejojn. N t njjtn koh lihet n vullnetin e shtetit q vet t vendos se a do

t pranoj t drejtn e thirrjes s ndrgjegjes apo t liroj ata persona nga shrbimi i cili sht

zvendsim me shrbimin ushtarak.

c) fardo qoft shrbimi, i cili krkohet n rastet e gjendjes s jashtzakonshme apo

ndonj katastrofe, e cila rrezikon jetn apo mirqenien e bashksis.

Prve n disa raste, t cilat mund t kundrohen nn prizmin e gjendjes s jashtzakonshme,

si sht mungesa e stomatologut, tek rasti Inversen. Shrbimi i prfshir n kt dispozit,

para s gjithash ka t bj me:

1. ndihm n kundr zjarrit (zjarrfiks);

2. rregullimi urgjente i sistemit t transportit;

3. pendt (puna urgjente n penda);

4. furnizimi me uj dhe ushqime tjera n rastet e mungess s pa pritur;

5. transportimi i personave t plagosur, apo evakuimi i personave, t cilve u kanoset ndonj

rrezik;

6. nevoja t ngjashme prkohsisht, shrbime t cilat mund t krkohen nga secili pr interes

t prgjithshm dhe n varsisht nga aftsit dhe mundsit e individit ( V, Dijk)

26

d) fardo pune qoft apo shrbime, t cilat jan pjes e rndomt e obligimeve qytetare

Obligime t rndomta qytetare t prcaktuara me kt dispozit jan t gjitha obligimet

normale qytetare t cilat jan n harmoni me interesin e prgjithshm brenda t cilit mund t

llogariten edhe obligimet e qytetarve q n mnyr t rregullt ti pastrojn banesat e tyre t

marra me qira (parashtresa 5593 /72 X kundr Austris m 1974).

N lndn Karlheinz-Schmidt kundr Gjermanis m 1974 sht parashtruar padia pr shkak

t obligimit, q iu sht dhn vetm meshkujve, q t shrbejn n njsit e zjarrfiksve apo

n vend t ktij obligimi t paguajn kontribut financiar.

Gjykata Evropiane konstatoi se:

shrbimi i obliguar n Brigadn e Zjarrfiksve, si ekziston n Baden - Wurttemberg njra

nga detyrat normale qytetare t parapar edhe me Nenin 4 Pika 3 (d). Ai vren m tej se

kontributi financiar i cili mund t paguhet n vend t shrbimit, sipas vendimit t Gjykats

Kushtetuese Federale (...) nj form e kompensimit . Gjykata Evropiane, konstaton se duke

pasur parasysh lidhjet e afrta me obligimin e shrbimit, obligimi i pagess s kompensimit

poashtu rrjedh nga Neni 4 Pika 3.(d).

b ) T drejtat q mbrojn lirin fizike t njeriut

7. E DREJTA N LIRI DHE SIGURI

1. Secili ka t drejt n lirin dhe sigurin e personalitetit. Askush nuk guxon t privohet nga

liria prve n rastet e poshtshnuara :

a) me rastin e privimit t ligjshm n baz t aktvendimit t Gjykats;

b) arrestimi ose ndalimi i ligjshm i nj personi pr mos zbatim t urdhrit t ligjshm t nj

gjykate ose pr t siguruar prmbushjen e nj detyrimi t caktuar me ligj;

c) arrestimi ose ndalimi i ligjshm i nj personi me qllim t nxjerrjes s tij para nj

autoriteti ligjor kompetent pr shkak t dyshimit se ka kryer nj vepr penale, ose kur me

arsye konsiderohet i nevojshm pr t parandaluar at t kryej nj vepr penale ose t

arratiset pasi ta ket kryer at.

d) ndalimi i nj t mituri me nj urdhr t ligjshm me qllim t mbikqyrjes edukative, ose

ndalimi i ligjshm i tij me qllim q t nxirret para nj autoriteti kompetent ligjor.

e) Ndalimi i ligjshm i personave me qllim t parandalimit t prhapjes s smundjeve

ngjitse, i personave me t meta mendore, alkoolistve ose narkomanve, ose endacakve

f) Arrestimi ose ndalimi i ligjshm i nj personi pr tia parandaluar hyrjen e paautorizuar n

vend, ose i nj personi kundr t cilit ka filluar nj proces me qllim t dbimit ose t

dorzimit.

2 . do njeri q sht arrestuar duhet t informohet menjher, n gjuhn q ai e kupton,

lidhur me arsyet e arrestimit t tij dhe me do akuz kundr tij.

27

3 . do njeri q sht arrestuar ose ndaluar n prputhje me dispozitat e Paragrafit 1c. t ktij

Neni, duhet t nxirret menjher para gjykatsit apo para ndonj zyrtari t autorizuar me

ligj, pr t ushtruar kompetenc gjyqsore dhe duhet ta ket t drejtn e gjykimit brenda nj

kohe t arsyeshme ose t lirimit n pritje t gjykimit. Lirimi mund t kushtzohet me

garancit pr tu paraqitur n gjyq.

4 . do njeri q sht privuar nga liria, me arrestim ose me ndalim, ka t drejt t ndrmarr

procedura me ann e t cilave, brenda nj kohe t shkurtr, konstatohet ligjshmria e

ndalimit t tij nga nj gjykat dhe urdhrohet lirimi i tij, n qoft se ndalimi nuk sht i

ligjshm.

5. do njeri q ka qen viktim e nj arresti ose ndalimi, n kundrshtim me dispozitat e ktij

Neni, ka t drejtn e ekzekutueshme pr kompensim .

E drejta n liri dhe siguri, si njra ndr t drejtat m t rndsishme t t drejtave t njeriut,

prmendet q nga Deklarata Mbi t Drejtat e Njeriut e Qytetarit t vitit 1789. Kto t drejta

,sipas Nenit 2 trajtohen si t drejta natyrore dhe t pa parashkruara t njeriut, ngjashm si

jan edhe liria, siguria, prona, rezistenca ndaj shtypjes. Nocioni iliris prcakton lirin nga

arrestimi dhe privimi, derisa siguria e individit paraqet mbrojtjen e individit nga ndrhyrja

autoritare n lirin e tij ( parashtresa 5573/72 e 5670/72 e vitit 1977 ). Kshtu, n t vrtet,

do mas q e privon individin nga liria, duhet t jet n prputhje me qllimin e Nenit 5 t

Konvents Evropiane, gjegjsisht t mbroj individin nga abuzimet e ndryshme (lnda Bozano

e vitit 1986). Pra, n kuptimin t Konvents Evropiane pr Mbrojtjen e t Drejtave t Njeriut,

liri n t vrtet sht liria fizike e individit e jo liria si kategori filozofike (Sadikoviq Qazim).

Edhe pse Neni 5 i konvents Evropiane mbron do individ prej privimit t kundrligjshm

t liris apo prej paraburgimit t kundrligjshm, ky nen nuk ofron mbrojtje nga ato forma t

cilat n mnyr m t leht kufizojn lirit e individit si jan rregullat n trafik, lajmrimi i

obliguar i t huajve, apo edhe vendsve, pastaj nj pjes e madhe q ka t bj me

mbikqyrjen e personave t liruar me kusht, ora policore apo edhe format tjera t mbikqyrjes

prmes t cilave nuk kufizohet seriozisht liria e lvizjes n bashksi.(Gomien D.)

Pr qllim t mbrojtjes prej privimit t kundrligjshm nga liria ,Neni 5 i Konvents

Evropiane, ekskluzivisht veon gjasht raste kur sht e mundur q ndokush t privohet nga

liria, n harmoni me ligjin dhe procedurn e parapar me ligj, si vijon:

a) Privimi i ligjshm nga liria n baz t vendimit t gjykats kompetente

Neni 5 Pika 1 (a) parasheh privim t ligjshm nga liria n baz t vendimit t gjykats

kompetente. Shprehja i ligjshm para s gjithash qndron n lidhje me Nenin 7 t Konvents

( gjykimi vetm n baz t ligjit) nga edhe dnimi i caktuar duhet t jet plotsisht n harmoni

me gjykimin e drejt dhe publik n frymn e Nenit 6 t Konvents ( e drejta n gjykim t drejt

dhe objektiv) kurse vet ligji duhet t jet mjaft i pranuar dhe preciz. Gjykata kompetente

vepron si e pa varur nga pushteti ekzekutiv si dhe nga palt n kontest (lnda Neumeister e

vitit 1968) dhe pas konstatimit t fajsis, merr vendim mbi privimin nga liria.

28

b) arrestimi ose ndalimi i ligjshm i nj personi pr moszbatim t urdhrit t ligjshm

t nj gjykate, ose pr t siguruar prmbushjen e nj detyrimi t prcaktuar me

ligj;

Ndalimi i ligjshm apo privimi nga liria pr shkak t moszbatimit t urdhrit t ligjshm t nj

gjykate, apo pr qllim t sigurimit t ekzekutimit t fardo obligimi t prshkruar me ligj,

ekzekutohet n funksion t detyrimit t personit ti kryej obligimet, t cilat nuk i ka

prmbushur,kurse ka qen i detyruar ti prmbush. Juridiksioni i Gjykats Evropiane njeh

rastet kur personat e caktuar refuzojn ti nnshtrohen testimit pr t prcaktuar atsin

(parashtresa 8278/78), pastaj refuzimi i obligimeve ligjore pr paraqitjen e pasuris

(parashtresa 9546/81).

c) privimi i ligjshm apo ndalimi i ligjshm pr drgim n gjykatn kompetente, ather

kur ekziston dyshimi i bazuar pr nj person i cili ka kryer vepr penale apo kur

ekzistojn arsyet e vlefshme q ai person sht parandaluar pr t kryer vepr penale,

apo pas kryerjes s veprs t arratiset;

Privimi nga liria n kt rast sht i mundur n baz t dyshimit t bazuar se personi i caktuar

ka kryer vepr penale, kur ekzistojn arsyet e pranuara q personi, pr kryerje t veprs

penale, t parandalohet apo arsyet e njjta se personi pas kryerjes s veprs mund t arratiset.

Ktu mund t konstatohet se me rastin e privimit nga liria arsyeshmria sht matur n baz

t asaj se si ka vepruar shteti, t cilit, n t vrtet, i sht ln hapsir e gjer e vlersimit t

lir. N rastin Fox Campbelle Hartley kundr Mbretris s Bashkuar m 1990. Gjykata Mbi

t Drejtat e Njeriut konstatoi shkelje t Nenit 5 Paragrafi 1 Pika (c), nga se Qeveria e

Mbretris s Bashkuar ka arrestuar dhe paraburgosur aplikuesit me dyshim se jan terrorist t

IRA-s dhe nuk ka ofruar t dhna t mjaftueshme pr dyshimin e bazuar se sht kryer vepra

penale

d) privimi nga liria e t miturit me vendim t ligjshm, me qllim t edukimit nn

mbikqyrje, apo ndalimi me qllim t drgimit organeve kompetente;

Me kt dispozit lejohet privimi nga liria i t miturve me qllim t edukimit t monitoruar,

ka nnkupton kufizimin i liris n kuptimin e qndrimit t detyruar n institucionin

prmirsues apo n klinik. Gjykata Mbi t Drejtat e Njeriut n rastin Bouamar kundr

Belgjiks m 1988 ka konstatuar se organet e pushtetit t Belgjiks nuk mund t thirren n

edukimin mbikqyrs duke arrestuar t miturit disa her gati n kushte t izoluara dhe pa

ndihm e me personel pedagogjik t pa kualifikuar.

e) Ndalimi i ligjshm i personit q t parandalohet prhapja e ndonj smundje ngjitse,

ndalimi i personave t smur mental, alkoolistve, narkomanve, bredhsve etj.

Privimi nga liria n kto raste sht i mundur n kuptimin e mbikqyrjes shndetsore apo

shoqrore. Edhe pse dispozita e Nenit 5 Paragrafi 1 Pika (e) prmban nocionet smundje

ngjitse, personat e smur mental, alkoolistt, narkomant etj. Praktika e Gjykats

Evropiane Mbi t Drejtat e Njeriut ka treguar se raste m t shpeshta t privimit nga liria kan

ndodhur me rastin e ndalimeve t atyre pr n spitalet pr kurim (shrim) shpirtror. Gjykata

29

pr Mbrojtjen e t Drejtave t Njeriut, pikrisht n rastin Winterwerp kundr Holands m

1979, ka prcaktuar tri kushte t cilat shteti duhet ti ket n konsiderat, n mnyr q

dikush t konsiderohet person shpirtrisht i rregulluar e ato jan: (1) standardet objektive

mjeksore pr t prcaktuar se dikush mund t konsiderohet person me rregullime

shpirtrore; (2) natyra dhe shkalla e rregullimit duhet t jen n nivel t mjaftuar pr t

arsyetuar privimin nga liria; (3) personi mund t privohet nga liria vetm pr aq sa zgjat

rregullimi shpirtror.

f) ndalimi i ligjshm, apo privimi nga liria e personit me qllim t parandalimit t hyrjes

ilegale n vend apo kundr t cilit sht n vijim procedura e deportimit apo ekstradimit

.

Dispozitat e Nenit 5 Paragrafi 1 Pika (f) lejojn edhe prjashtimin e fundit, i cili lejon q

dikush t privohet nga liria edhe at me qllim t parandalimit t hyrjes ilegale n vend (shtet),

apo privimi nga liria i personit ndaj t cilit sht iniciuar procedura e deportimit apo

ekstradimit. Gjykata, n rastin Amuur kundr Francs m 1996 ka konstatuar se ndalimi i disa

personave, t cilt kan krkuar azil, dhe t cilt kan qen t paraburgosur n aeroportin

Francez n pjesn pr fluturime ndrkombtare, gati tri jav pa kurrfar t drejte pr

shqyrtimin apo kontestimin eventual t ktij ndal