Projekt Kurrikular

Lenda: Biologji. Klasa XI-D

Truri(brain)

Zë pjesën më të madhe të kokësPeshon mesatarisht 1300 gr Truri i madh - cerebrumPjesa më e madhe e truritDy hemisfera: e majta dhe e djathtaKatër lobe: frontal, parietal, temporal dhe okcipitalSulkuset dhe girusetStruktura të njëjtaQendra e të folurit (Broca’s)Truri i madh në prerje tërthoreDallojmë këto pjesë:Koren trunoreMasën e bardhëKapsulën e brendshme (internal capsula)Funksionet e trurit të madhTë menduaritTë foluritNdjeshmëriaTë shikuaritSistemi i emocioneveRregullimi hormonal i organizmitKoordinimi i lëvizjeve të ekstremiteteveTruri i vogël - cerebellumI vendosur në pjesën e pasme të poshtme të kafkësNën trurin e madh (lobin okcipital) dhe përpara ponsit

Goja - MOUTH (ORAL CAVITY)

1/3 e poshtme e fytyrësDhëmbët, harqet palatinale, pjesën gojore të faringut, tonsillat, muskujt përtypës, dyshemeja, qiellëza e fortë dhe ajo e butëNë të është e vendosur gjuha qe eshte Organ muskulorKa receptorët e shijes në sipërfaqe.

Hunda – NOSE

1/3 e mesme të fytyrës. Qime, receptore të nuhatjes dhe enë gjaku (locus Hasselbach).Keto bejne te mundur nuhatjen dhe pastrimin e ajrit qe futet brenda ne mushkeri.

Sytë - EYES

Janë të vendosur në gropëzat e syve1/3 e sipërme e fytyrës, nën ashtin ballor dhe mbi maksille.

Bejne te mundur shikimin.

Veshët – EARS

Pjesën anësore të kokës, 1/3 e mesme e fytyrësLapra e veshit, kanali i jashtëm i veshit, membrana timpanike, veshi i mesëm dhe veshi i brendshëm. Ka per funksion te përcjellë dridhjet e zërit në kockat e veshit të mesëm Te veshi i brendshëm krijohet ndjesia e dëgjimit .

Lekura.

a)  Lëkura mbron organet nga goditjet, nga fërkimi dhe pengon hyrjen e mikrobeve në to. Lëkura nuk përshkohet nga uji. Ajo pengon depërtimin e rrezeve të ndryshme të dritës së diellit në trup, prej të cilave disa janë të dëmshme për organizmin e Njeriut (rrezet ultravjollcë).

b)      Lëkura është një nga organet e shqisave. Në të ndodhen disa truptha me funde nervore (receptorët). Në këtë lind nxitja , që jep ndijimin e të nxehtit, të ftohtit dhe të dhembjes. Në këtë mënyrë lëkura e lidh organizmin tonë me mjedisin e jashtëm.

c)      Lëkura luen rol jashtëqitës, duke nzjerrë jashtë me anën e djersës disa produkte të dëmshme. Ajo ndihmon pak edhe në frymëmarrje.

d)     Me anën e lëkurës ne nxjerrim jashtë edhe tepricën e nxehtësisë që lirohet gjatë shkëmbimit të lëndëve; kjo nxehtësi nxirret jashtë gjatë avullimit të djersës ose gjatë zgjerimit të enëve të gjakut.

e)      Në lëkurë formohet vitamina D.

Gjëndrra tiroide - THYROID GLAND

Gjendra e tiroides ndodhet e vendosur në pjesën e përparme të qafës, forma e secilës ngjason me krahët e një fluture. Kjo gjendër është përgjegjëse për prodhimin e hormoneve të tiroides, të cilat kanë ndikim të rëndësishëm në të gjithë indet e trupit duke ndihmuar rritjen e aktivitetit qelizor. Metabolizmi i mirë i trupit i referohet funksionimit normal të tiroides

Faringu – PHARYNX

Shtrihet nga koka e deri te pjesa e mesme e qafës

Organ gypor, me gjatësi 13 - 15cmKufijtë:

Baza e kafkës - lartEzofagu - poshtë

Zgavra e hundës, zgavra e gojës dhe hyrja në laring –

përpara6 unazat e para të qafës -

prapaEnët e gjakut dhe nervi

vagus – anash.

Funksioni i faringutTonsilla e tretëUnaza ËaldeyerKryqëzimi i rrugëve të frymëmarrjes dhe të tretjes

Laringu (LARYNX)

Kufijtë:Ashti nëngjuhor (hyoid) - lartTrakea - poshtëFaringu (fyti) - prapaGjendrra mburojore (tireoide) - përparaTufa e enëve të gjakut dhe nervi vagus – anash. Laringu në prerje tërthoreI hapur gjithmonëOrgan i frymëmarrjes dhe i formimit të zëritTelat e zërit - vocal cords

Ezofagu (ESOPHAGUS)

Organ gyporShtrihet nga fundi i faringut e deri te hyrja në lukthPërfshinë regjionin e qafës dhe kafazin e kraharoritPërfundon në zgavrën e barkut - në lukthËshtë organ i butëAnatomikisht i vendosur prapa trasesëPrapa tij ndodhet aorta torakale dhe boshti kurrizorBën pjesë në organet e tretjes

Pleura (PLEURA)

Pleurë quhet cipa mbështjellëse e mushkërivePërbëhet prej dy pjesëve (fletave):Pleura parietalePleura visceraleMes tyre gjendet lëngu pleuralPjesët e pleurësVarësisht nga regjioni të cilin e mbulon, dallojmë disa pjesë të pleurës:Brinjore (costal)Diafragmale (diaphragmatic)Mediastinale (mediastinal)Cervikale (cervical, cupula)Hapësira mes dy pleurave (të majtë dhe të djathtë) quhet mediastinum

Trakea (TRACHEA)

Organ gyporNga pjesa e poshtme e laringut e deri në nivel të unazës së IV torakaleE vendosur përpara ezofagut, pas harkut të aortës dhe brenda arterieve carotide. Pjesa e brendshme e mbuluar me mukozëMukoza ka qeliza me fije (cilie) që mundësojnë nxjerrjen e sekretit (gëlbazës) nga rrugët e frymëmarrjes

Bronket (BRONCHI)

Organe gypore, çifte, shtrihen në të dy anët e mushkëriveFillojnë nga bifurkacioni i trakesëDegëzohen nga bronket kryesore e deri te alveolat .Janë të mveshura me mukozë të hollë e të ndjeshme, si dhe janë të pasura me qeliza me cilie (fije)Sekreti bronkial është produkt i gjendrrave bronkiale dhe krijohet me qëllim të lagies së rrugëve të frymëmarrjesBronket kanë fije muskulore të cilat i ngushtojnë ato dhe këto fije reagojnë në barna të ndryshme, pluhur, substanca alergjike, etj

Mushkëritë (LUNGS)

Janë organe çifte të vendosura në të dy anët e kafazit të kraharorit.

Ne mushkeri behet shkembimi I gazeve oksigjenit dhe dyoksidit te karbonit.

Perikardi (PERICARDIUM)

Cipë mbështjellëse e zemrësDy fletëza:Perikardi visceral dhePerikardi parietalNë mes tyre është hapësira perikardiale e mbushur me një sasi të vogël lënguGrumbullimi i sasive të mëdha të lëngut (apo gjakut) në këtë qeskë shkakton tamponadën e zemrës

Zemra (HEART)

Organ muskulor i vendosur në kafazin e kraharoritAnatomikisht lokalizohet në pjesën e poshtme të mediastinumit të perparëm.Ka forme konike dhe madhësinë e grushtit të një të rrituri.Luan rolin e pompes në organizëm.

Stomaku (STOMACH)

Organ zgavrorI vendosur në anën e majtë të abdomenit, menjëherë nën diafragmëKa formën e dardhës së kthyer poshtë

Funksioni i StomakutOrgan i tretjesProdhon acid (thartirë)

Zorra e hollë (SMALL INTESTINES)

Tretja konkretisht behet nepermjet veprimit tedisa enezimave, te cilat nepermjet nje seredisa enezimave, te cilat nepermjet nje serereaksionesh i zberthejne ushqimet nereaksionesh i zberthejne ushqimet nemolekula me madhesi te tille sa qe mund temolekula me madhesi te tille sa qe mund tethithen dhe te kalojne ne rrymen e gjakut osethithen dhe te kalojne ne rrymen e gjakut osete limfes.

Zorra e trashë (LARGE INTESTINE - COLON)

Pjesa përfundimtare e organeve të tretjes. Ashtu si zorra e holle ka per funksion tretjen dhe perthithjen e ushqimeve.

Mëlçia (LIVER)

Organi më i madh në organizëmPjesa më e madhe e saj ndodhet në anën e djathtë, menjëherë nën diafragmë Funksioni i mëlçisëPërpunimi i lëndëve të ndryshme të organizmitProdhimi i faktorëve të koagulimitDetoksikimi i helmeveProdhimi i vrerit

Fshikëza e tëmthit (GALLBLADDER)

Është organ i vogëlI vendosur në faqen viscerale të mëlçisë.Ka per funksion prodhimin e Vrerit te tëmthit.Prodhohet në mëlçi dhe fshikëz të tëmthit.

Shpretka (SPLEEN)

E vendosur në anën e majtë të abdomenitShtrihet nga brinja e IX e deri te brinja e XIBie në kontakt me lukthin, veshkën e majtë dhe zorrën e trashë

Pankreasi (PANCREAS)

Organ tek i vendosur në zgavrën e barkutAnatomikisht lokalizohet nën lakesën e madhe të lukthit, anash shpretkës dhe mbi duodenum. Insulina është një hormon që prodhohet nga gjëndra e pankreasit. Ajo luan rol kyç në përpunimin e sheqerit nga organizmi ynë, duke bërë të mundur futjen e tij në qelizat indore. Në të njëjtën kohë, insulina njihet prej të gjithëve si preparat medikamentoz, që përdoret për mjekimin e sëmundjes së diabetit të sheqerit. Në këtë rast insulina është e sintetizuar artificialisht, me anë të modifikimeve gjenetike të kryera mbi organizma më të ulët. Ajo luan rol kyç në përpunimin e sheqerit nga organizmi ynë, duke bërë të mundur futjen e tij në qelizat e trupit.

Veshkat (KIDNEYS)

Janë organe çifteTë vendosura në retroperitoneum, në dy anët e zgavrës së barkut Veshka, organ me disa funksione, luan rol themelor rregullues në shumicën e kafshëve, duke përfshirë vertebrorët dhe disa jovertebrorë. Veshkat janë të domosdoshme për funksionimin e sistemit urinar dhe kryejnë edhe funksione homeostatike të tilla si rregullimin e elektroliteve, dhe rregullimin e presionit të gjakut (përmes ruajtjes së ekuilibrit kripë-ujë). Ato i shërbejnë trupit si një filtër natyror i gjakut, dhe heqjen e mbeturinave të cilat devijohen në fshikëzën e urinës. Në prodhimin e urinës, veshkat nxjerrin mbeturina të tilla si ure dhe amoniak. Veshkat gjithashtu janë përgjegjëse për rithithjen e ujit, glukozës, dhe aminoacideve. Ato gjithashtu prodhojnë hormone, duke përfshirë kalçitriol, reninë, dhe eritropoetinë.

Ureteret (URETERS)

Janë po ashtu organe çifte, gyporeShtrihen nga hyrja në veshka e deri te hyrja në fshikëzën e urinësAto anatomikisht janë të vendosura në pjesët anësore të trupit dhe në fund dalin përparaKanë mure të holla dhe elastike, shërbejnë për përcjelljen e urinës deri në fshikëz

Gjëndrrat mbiveshkore (ADRENALS - GLANDULA SUPRARENALIS)

Janë organe çifteTë vendosura mbi veshka, në të dyja anëtJanë të vogla dhe kanë ngjyrë portokalliKane formë afërsisht trekëndëshe. Palca e gjëndrës si gjëndër me sekrecion të brenshëm. Qembiveshkore funksionon lizat e palcës kanë ndëertim të ngjashëm si disa qeliza të indit nervor. Palca i sekreton dy hormone:adrenalina (epinefrina) dhe noradrenalina (simpatina). Këto dy hormone sekretohen nga qelizat e njëjta të palcës së gjëndrave mbiveshkore. Këto hormone sekretohen edhe në vende të tjera në organizëm si hormone indore dhe midiatorë kimikë të impulseve nervore. Pasi të krijohen edhe në vende të tjera (si në glomus aorticus, glomus coccigeus etj.) deri më sot nuk janë të njohura pasojat e insuficiencës së palcës. Adrenalina dhe noradrenalina fitohen prej aminoacideve- fenialaninës dhe tirozinës.

Fshikëza urinare (URINARY BLADDER)

Një qeskë muskuloreI ngjan një trekëndëshiKa trupin, bazën dhe majën. Dy hyrjet e ureterëve.Një dalje për ureter.

Ka per funksion grumbullimin e urines.

Uretra (URETHRA)

Organ gyporShtrihet prej fshikëzës urinare deri te hapja e jashtmeZbraz urinën prej fshikëzësUretra mashkullore është më e gjatë se ajo femërore.

Ben te mundur nxjerrjen e urines jashte trupit.

Palca kurrizore - MEDULLA SPINALIS (SPINAL CORD)

Përgjatë pjesës së pasme të trupit; brenda kanalit të shtyllës kurrizoreFillon në rrëzë të qafës dhe shtrihet deri te unaza e dytë lumbale (e belit).Ka fije nervore qe hyjne dhe dalin ne te gjith trupin.

Fijet nervore shkojnë në tru dhe përpunojnë informacionet.

Organet seksuale mashkullore

Vendosen ne pjesen fundore barkore. Bejne pjese:Qeskat skrotale (scrotum)Testiset (testes)Penisi (penis)Qeskat farore (seminal vesicles)EpididimisiDuctus deferensKanalet ejakulatore (ejaculatory ducts)Prostata (prostatic gland)Uretra mashkulloreSkrotumi dhe testiset.

Kane per funksion prodhimin e hormoneve mashkullore (testosteronin) dhe gameteve mashkullore(spermatozoidet).

Organet seksuale femërore

Organet seksuale femerore vendosen ne pjesen barkore dhe ate fundore. Të gjitha organet që marrin pjesë në shumimin e femrësNdahen në:Organe të jashtme seksuale - bregu i turpit (mons pubis), klitorisi, buzët e mëdha dhe të vogla, gjendrrat e BartolinitOrgane të brendshme seksuale - vagina, mitra, tubat uterine dhe vezoret.

Ato kane per funksion prodhimin e hormoneve femerore dhe gameteve femerore(vezet).

Punoi: Denis Lezo