Teorija sporta-Skriptas

7/30/2019 Teorija sporta-Skriptas

1/23

UNIVERZITET U TRAVNIKUKINEZIOLOKI FAKULTETVISOKA SPORTSKA KOLA

Prof. dr MIDHAT MEKI

TEORIJA SPORTA

Travnik, 2007. godine

1


2/23

S A D R A J str.

0. Predgovor

1. KINEZIOLOGIJA: Pojam, definicija i mogunost formiranja znanosti2. RAZVOJ KINEZIOLOGIJSKE ZNANOSTI3. STRUKTURA KINEZIOLOGIJSKE ZNANOSTI

3.1. Sistematska kineziologija3.2. Specijalna kineziologija /Pomone kineziologijske discipline/3.3. Primjenjena kineziologija

4. PREDMET I METODE KINEZIOLOGIJE5. METODILOKA ORIJENTACIJA6. METODE ISTRAIVANJA U KINEZIOLOGIJI7. GENERATORI H I P O T E Z A U KINEZIOLOGIJI8. METODE ZA PRIKUPLJANJE INFORMACIJA9. METODE ZA KONDENZACIJU I TRANSFORMACIJU KINEZIOLOKIH

INFORMACIJA

2


3/23

1. KINEZIOLOGIJA

POJAM, DEFINICIJA I MOGUNOSTFORMIRANJA KINEZIOLOKE ZNANOSTI

KINEZIOLOGIJA je znanost o posebno uslovljenom kretanju kojoj je cilj utvrivanje zakonitostitransformacijskih procesa pod utjecajem tog kretanja. Dakle, kineziologija je znanost ozakonitostima koje reguliu maksimalnu efikasnost ljudskih pokreta i o transformacijskimprocesima pod utjecajem motorike aktivnosti kao to je to aktivnost, npr. u nogometnoj igri.

Naziv KINEZIOLOGIJA formiran je od grke rijei KINEZIS, to znai POKRET-KRETANJE i LOGOSto oznaava ZNANOST (NAUKU), ZAKON, pa otuda kineziologija doslovno znai NAUKA O

POKRETU.

U nekim zemljama anglosaksonskog podruja kineziologijom se ponegdje jo smatra ono to seu naoj zemlji naziva biomehanika. Stvarno znaenje je mnogo ire, pa se u posljednje vrijeme i utim zemljama kineziologijom smatra opta znanost o pokretu.

U svijetu i u naoj zemlji uinjeni su razliiti pokuaji u odreivanju imena znanosti. Ti pokuajiobino nisu i logiki fundirani, jer se nastoji prema jednom poznatom pojavnom obliku aktivnosti(sport, gimnastika) odrediti ime znanosti, mada je jasno da ni jedna aktivnost ne moe bitiznanost, ve to mogu biti sistemi znanstvenih spoznaja, i zato to svaka aktivnost predstavlja samodio sadraja rada pod kojim se ne mogu svesti ostali pojavni oblici.

Egzistencija jedne znanosti najmanje zavisi od njenog imena. Ime je nuno da bi se:

- napravilo izvjesno ogranienje u odnosu na druge znanosti;- odredio generalni smjer znanosti; te- omoguila konvencija na znanstvenom nivou.

Obzirom da se znanstvena istraivanja na ovom podruju temelje na posebno uslovljenomkretanju, a u nedostatku boljeg imena usvojen je naziv kineziologija.

U dosadanjem periodu na mnogim fakultetima za fiziku kulturu 1 izvreno je nekoliko fazareforme koja nije obuhvatila samo formalno konstituisanje bazine znanosti i promjene nastavnihplanova i programa, ve istovremeno otvorila proces novom sistemu miljenja i rada iji serezultati ve osjeaju.

Meutim, paralelno su se pojavili i razliiti problemi. Oni nisu znanstvene naravi niti mogu biti,jer se kineziologija temelji na neprijepornim zasadama metodologije znanstvenih istraivanja. Ti

1Danas, naalost, postoji irok spektar razliitih naziva institucija fakulteta za fiziku kulturu.

3


4/23

problemi su koncepcijske i materjalne naravi. Smatra se da je to ime nepodesno, mada ime moebiti ovako i drugaije, ako je logiki fundirano.

Smatra se ponegdje da je kinezioloku znanost nepotrebno formirati zato to postoje drugeznanosti kao to je fiziologija, psihologija, sociologijai dr. koje izuavaju motoriku aktivnost,

mada je sasvim jasno da niti jedna postojea znanost niti izuava, niti moe izuavati sve aspekteutjecaja kineziologijskih stimulusa na razliite dimenzije psihosomatskog statusa linosti,pogotovo ne uvijek sa aspekta kinezioloke naravi koji su ipak multidfimenzionalnog, a neparcijalnog tipa. To moe initi samo posebna znanost.

Takoe se smatra da je preuranjeno formirati samosvojnu znanost, mada je sigurno, ako suostvareni osnovni znanstveni preduslovi, svako odugovlaenje namjerno ili nesvjesno spreavanjenjenog formiranja, nanosi vie tete nego koristi i znanosti i praksi na ovom podruju. Vjerovatnose radi o tekoama prijelaza na novi sistem miljenja ili svjesnom insistiranju na tradicionalnomnainu tumaenja kineziolokih pojava, kao i anksioznosti, pa i rigidnosti pred svim to jenepoznato.

Meutim, stvarni problemi afirmacije mlade znanosti mogu biti materijalne potekoe zbogkojih je nemogue provesti znanstvena istraivanja. Ako se znanstvenim istraivanjima rjeavajurazliite line i drutvene potrebe, afirmisat e se i sama znanost, podizat e se njezin socijalni nivoi otkloniti spekulacije.

2. RAZVOJ KINEZIOLOKE ZNANOSTI

Razvoj kinezioloke znanosti znanosti ne razlkuje se od tipinog razvoja svake druge znanosti.Formirala se spontano kroz proces istraivanja, sazrijevala je zahvaljujui istraivanjima u drugimnaukama i samosvojnim istraivanjima pod razliitim imenom.

Do faze kada poinju znanstvena istraivanja, mnoge se nauke slue spekulacijama. To je nunaprednauna faza. Kineziologiji je takoe prethodila teorija fizike kulture kao prijelazna faza unauci. Spekulativni pristup kineziolokim problemima vie nema opravdanja, jer se time ne rjeavaniti jedan znanstveni problem. Zakonitosti koje funkcioniu u kineziolokim aktivnostima, kao imetode transformacije linosti, ili bilo koje dimenzije psihosomatskog statusa pod utjecajemkineziolokih stimulusa, mogu se rjeiti znanstvenim istraivanjima, a ne spekulacijom.Razmiljanja i domiljanja u kineziologiji su samo za formulisanje hipoteza.

Razliitim istraivanjima kinezioloke naravi u prolosti su se ponajvie bavile prirodne, azatim i drutvene nauke. I dalje e te nauke predstavljati dio kineziologije, kao to e kineziologijabiti osnov drugim znanostima iz razloga to je nuan interdisciplinarni pristup kineziologijskim

problemima. Potpuno razgranienje meu naukama ak je nemogue. Obino se dogaa da naukakoja uzme jednu informaciju od druge, vraa toj nauci podatak u vidu nove spoznaje.

Danas ve postoji praktino nesaglediv broj naunih istraivanja koja ne pripadaju ni jednojpoznatoj nauci, ve po problemima koje tretiraju, pripadaju samosvojnoj znanosti, ona sukinezioloka.

4


5/23

Kineziologija se pominje vrlo rano. Dally, N. (1857) opisuje pokret u funkciji zdravlja. Stetson,R. i Douman, K. (1935) istiu da bi kineziologiju trebalo proglasiti samosvojnom znanou.Bahram, J. (1966) izvjetava o formiranju Savjeta za kineziologiju u SAD (1961) kojemu jeosnovni cilj unapreenje kineziologije kao samostalne nauke. Pri Visokoj koli za fiziku kulturu uZagrebu kineziologija je prihvaena kao pojam opte znanosti l976. godine. Tada je i nauna

institucija kole koja postoji od 1961. godine, dobila naziv Institut za kineziologiju.3. STRUKTURA KINEZIOLOKE ZNANOSTI

Kineziologija se dijeli u tri osnovna podruja od kojih svako ima odreeni broj disciplina.Osnovna podruja su:

Sistematska kineziologija;Specijalna kineziologija;Primjenjena kineziologija.

3.1. SISTEMATSKA KINEZIOLOGIJA

Sistematska kineziologija utvruje opte zakone motorikog kretanja. Obuhvata slijedeekinezioloke discipline:

3.1.1. DIFERENCIJALNA KINEZIOLOGIJA, koja utvruje r a z l i k e ukineziolokim zakonitostima koje su posljedica razlika npr. :

a) u spolu;b) u socijalnoj i ekonomskoj pripadnosti kineziolokih subjekata;c) kao i razlika koje su posljedica sluajnih varijacija kineziolokih dimenzija.

3.1.2. GENETIKA KINEZIOLOGIJA

GENETIKA KINEZIOLOGIJA, koja prouava zakonitosti razvoj kineziolokih dimenzija ikineziolokih sistema, a posebno oekivane vrijednosti tih dimenzija u odreenim razvojnimfazama i mehanizme nastajanja kineziokih dimenzija i kineziolokih sistema.

3.2. SPECIJALNA KINEZIOLOGIJA

Specijalna kineziologija predstavlja skup kineziolokih disciplina koje integriu kineziologiju iine znanosti koje su dio kineziologije ili koje su povezane s kineziologijom. Te discipline su:

1. Kinezioloka BIOLOGIJA koja prouava bioloke, a posebno genetike zakonitosti od znaajaza kineziologiju.

2. Kinezioloka FIZIOLOGIJA koja prouava zakonitosti koje su osnov i dio kompleksnihkineziolokih zakonitosti, a posebno zakonitosti funkcionisanja organskih sistema u pojedinimkineziolokim aktivnostima.

3. BIOMEHANIKA koja prouava biomehanike zakonitosti odreenih tipova

5


6/23

kretanja koja se javljaju u primjenjenoj kineziologiji.

4. Kinezioloka PSIHOLOGIJA koja prouava zakonitosti kompleksnih adaptivnih reakcijaorganizma pri kineziolokim aktivnostima.

5. Kinezioloka SOCIOLOGIJA koja prouava razliite socijalne strukture na rezultate ukineziolokim aktivnostima i utjecaj kineziolokih stimulusa na mikro i makro socijalnuadaptaciju kineziolokih subjekata.

6. Kinezioloka PEDAGOGIJA koja prouava zakonitosti usmjerenih kineziolokihtransformacija u odgoju i obrazovanju.

7. Kinezioloka MEDICINA koja prouava patoloke procese koji nastaju u vezi s kineziolokimaktivnostima i djelovanje kineziolokih aktivnosti na sanaciju patolokih procesa irehabilitaciju.

3.3. PRIMIJENJENA KINEZIOLOGIJA

Primijenjena kineziologija utvruje zakonitosti maksimalne motorne efikasnosti u tipinimkineziologijskim disciplinama.

Obzirom na objektivna obiljeja kineziolokih aktivnosti mogue je izraditi racionalniklasifikacioni sistem s pomou kojega se sve aktivnosti mogu podijeliti u odreeni broj srodnihtaksonomskih grupa. Takav klasifikacioni sistem je potreban zbog stratifikacije populacije tihaktivnosti, poto zakonitosti koje vrijede za jednu grupu srodnih aktivnosti ne vrijede nuno zaostale.

Vodei rauna o utilitetu pojedinih aktivnosti, da li su rezultati te aktivnosti mjerljiveveliine ili ne, potencijalnoj koristi i pretvorbi psihosomatskog statusa ili interesima pojedinacai drutveno definisanih ciljeva, strukturalnoj i biomehanikoj analizi kretanja poto one tvoremotoriki sadraj, i obzirom na stepen zastupljenosti motorike komponente, klasifikacionisistem temelji se na slijedeim obiljejima:

da li se rezultat u nekoj aktivnosti moe izraziti u fizikalno mjerljivim jedinicama;da li je rezultat binarna varijabla kod koje jedna vrijednost za jednog takmiara nunooznaava druge vrijednosti za drugog ili ostale takmiare;da li je osnovni tip kretanja monostrukturalne naravi ciklinog ili aciklinog tipa;da li je osnovni tip kretanja (gibanja) polistrukturalne naravi aciklinog tipa;

da li je osnovni tip kretanja (gibanja) kompleksne naravi ukljuujui kretanje (gibanje)ciklikog i aciklikog tipa;da li je osnovni cilj aktivnosti pogaanje cilja voenim ili baenim projektilom;da li je osnovni cilj simbolika destrukcija neposrednog protivnika;da li je osnovni cilj savladavanje prostora u to je mogue kraem vremenu;da li je osnovni cilj savladavanje konvencionalnih prepreka koje oteavaju kretanje uprostoru;dali je osnovni cilj savladavanje prostora baenim projektilom koje moe biti i vlastito tijelo;

6


7/23

11. da li je osnovni cilj izvoenje kretanja (gibanja) odreenim sistemom konvencije saglasnonekom estetskom kriteriju;12. da li je za postizanje rezultata nuna kooperacija grupe;13. da li se kretanje (gibanje) odvija u direktnom sukobu protivnika.

Neke aktivnosti su istovremeno karakterisane veim brojem istih obiljeja koja nisuortogonalna. Dijelom je to posljedica biomehanikih nunih obiljeja kretanja. Zbog togaprisustvo nekog dominantnog obiljeja u pravilu povlai i prisustvo grupe ostalih, pa se postojeapopulacija sportova u naoj zemlji moe klasificirati na slijedee grupe:

3.3.1. MONOSTRUKTURALNI SPORTOVI

U kojima dominira standardna struktura ciklikog ili aciklikog tipa s fizikalnim ciljem ije sepostizanje moe objektivno mjeriti i kod kojih rezultat u pravilu ne zavisi od od kooperacijelanova grupe. Kod monostrukturalnih sportova fizikalni cilj je uvijek savladavanje prostoravlastitim tijelom ili projektilom. To su : atletika, biciklizam, boanje, dizanje utega, kajak,kuglanje, plivanje, skijanje, streliarstvo,, streljatvo, veslanje.

3.3.2. POLISTRUKTURALNI ACIKLINI SPORTOVI

U kojima dominiraju aciklika gibanja, gdje je rezultat u pravilu binarna varijabla, gdje sekretanje izvodi i ograniava s protivnikom i gdje je cilj gibanja simbolika destrukcija protivnika.To su : boks, judo, karate hrvanje, maevanje, stoni tenis, tenis, tekwando.

3.3.3.POLISTRUKTURALNI KOMPLEKSNI SPORTOVI

Kod kojih je osnovno obiljeje kompleksni sistem gibanja ciklikog i aciklikog tipa, gdje jeosnovni cilj gibanja pogaanje odreenog cilja u prostoru voenim ili baenim projektilom i ukojima rezultat u pravilu zavisi od kooperacije lanova tima. Nogomet, koarka, rukomet, odbojka,vaterpolo, ragbi, hokej na ledu, hokej na travi.3.3.4. POLISTRUKTURALNI KONVENCIONALNI SPORTOVI

Kod kojih su osnovna obiljeja preteno aciklika gibanja koja se izvode u skladu s nekimkonvencionalnim sistemom i kod kojih je osnovna svrha gibanja da se dostigne neki estetskikriterij izvoenjem gibanja doputenim prethodnim dogovorima. To su : gimnastika, ritmikagimnastika, klizanje, koturanje, skokovi u vodu.

Na temelju toga mogue je razvrstati sve poznate aktivnosti relevantne s kineziologijske takegledita izuzev onih:

kod kojih rezultat nije mjerljiva veliina;kod kojih je rezultat mnogo vie zavisan od tehnikih uslova;od vanjskih izvora energije;kod kojih rezultat ne zavisi od motorikih sposobnosti ili koliine i vrijednosti motorikihinformacija.

7


8/23

Poto aktivnosti s takvim obiljejima uopte ne uestvuju u uticaju na antropoloki status ili je tajuticaj beznaajan, te je aktivnosti praktino mogue zanemariti u kineziolokom smislu.

4. PREDMET I METODE KINEZIOLOGIJE

Predmet istraivanja kineziologije (ili bilo koje druge znanosti) nije definicija u jednoj ili dvijereenice o osnovnom predmetu istraivanja, ve je to kompleks istraivakih aktivnosti kojima jecilj da utvrde neke zakonitosti. Navoenje tih aktivnosti omoguuje sagledavanje predmetaistraivanja.

Kineziologija ispituje razliite aspekte efikasnosti motorikog kretanja sa stanovita:

dispozicija;formiranja maksimalne motorike efikasnosti i prouavanje posljedica svih procesa kojiimaju jednu motoriku komponentu, to u generalnom obliku ne prouava ni jedna drugaznanost.

Predmet istraivanja moe biti:

agonoloke prirode;edukacione prirode;kineziterapeutske;rekreativne prirode;

ili bilo koje druge prirode za to postoji interes pod uslovom da se problemi rjeavaju saznanstvenog loginog stanovita i da postoji znanstvena metodologija istraivanja.

Od posebnog interesa za kineziologiju je:

a) otkrivanje strukture motorike aktivnosti ovjeka i njene autogeneze;b) otkrivanje zakonitosti interakcija faktora u procesima ;c) utvrivanje hijerasrhijskih nivoa i strukture upravljenog sistemad) programiranje i modelovanje procesa kinezioloke aktivnosti;e) formiranje i usavravanje mjernih instrumenata i standarda za utvrivanje efikasnostimotorikih aktivnosti;f) utvrivanje metodologije za matematiko i kibernetiko formiranje modela motorikeaktivnosti.

Pojedine znanstvene discipline kineziologije vre:

izbor operatora;organizaciju operatora;provoenje i doziranje uz pomo operatora;kontrolu djelovanja operatora (stimulusa);utvrivanje posljedica motorike aktivnosti u ostvarivanju: agonolokog, edukacionog,kineziterapeutskog, rekreativnog ili ma kog drugog kineziologijskog zadatka.

8


9/23

5. METODOLOKA ORIJENTACIJA U KINEZIOLOGIJI SPORTA

Osnovna metodoloka orijentacija u svim kineziolokim istraivanjima temelji se naneprijepornim zasadama kinezioloke znanosti. Zato se kod utvrivanja kineziolokih znanostiprimjenjuje:

5.1. HIPOTETSKO-DEDUKTIVNI METOD istraivanja, budui da je jedino tako mogueobjektivnotestirati esciplitno formulisane hipoteze i dobivene rezultate formulisati u oblikumatematiki izreenih kineziolokih zakonitosti;

5.2. MULTIVARIJANTNE ANALIZE kineziolokih fenomena poto je antropoloki statusbez ikakve sumnje multidimenzionalne naravi. Bilo koja dimenzija antropolokog statusa nemavrijednosti sama po sebi ve zavisi od itavog sistema antropolokih dimenzija;

5.3. OBJEKTIVNO MJERENJE, ne samo psihosomatskih dimenzija, nego isvih faktora kojina te dimenzije utjeu ili mogu utjecati, jer samo mjerljive veliine mogu biti predmetkinezioloke znanosti.

Meutim, osnovni pristup kineziolokim problemima prvenstveno je kibernetiki pristup izrazloga to se jedino na taj nain mogu definisati racionalni modeli aktivnosti. Ako neki problemnije zasnovan na kibernetici on nije dovoljno ni znanstveniproblem. Pri tome je nuno spoznati daprogramiranje aktivnosti nije negacija slobode i kreativnosti pojedinca. Iz tih razloga:

HUMANI je postupak samo onaj koji rjeava tipine individualne potrebe koje su eksplicitno

utvrene egzaktnim naunim istraivanjima; Prihvatljiva je samo ona RACIONALIZACIJA u podruju primijenjene kineziologije, kojazadovoljava potrebe u skladu sa karakteristikama linosti svakog kineziolokog subjekta, a uokviru drutvene determinisanosti;

Negativne posljedice OTUENOSTI u savremenom radu i ivotu, bez obzira na materijalnoblagostanje, ne mogu se uspjeno rjeavati ako se racionalnim postupcima ne individualiziraaktivnost kojom se te posljedice tako mogu sprijeiti na najefikasniji nain;

Racionalizacija kineziolokih postupaka upravo zato to su ti postupci zasnovani na optimalnim

rjeenjima u datom prostoru, zbog individualnog pristupa i fleksibilnosti tranzitivnih postupaka,omoguava SLOBODNO STVARALATVO pojedinaca vie nego bilo kakav drugi model. Pri tome jeslobodno stvaralatvo definisano kao sposobnosti pronalaenja adekvatnih rjeenja vanprogramiranih modela reakcije.

9


10/23

6. METODE ISTRAIVANJA U KINEZIOLOGIJI SPORTA

Znanost se prepoznaje po metodama kojima se slui jer m e t o d e ine znanost znanou. Iz

tih razloga nije sve znanost to se zove znanou zato to ni sve metode ne omoguujuutvrivanje zakonitosti, a utvrivanje zakonitosti je bitno obiljeje svake znanosti.

Moe neka znanost i m a t i :

dobro odabrano ime; strogo definisan predmet istraivanja; dugu tradiciju; aktuelne drutvene potrebe;

i naveden niz drugih argumenata koji se obino upotrebljavaju u ODBRANI neke znanosti, ali to jo

uopte ne ini materijalni osnov za inaguuraciju znanosti u ZNANOST.

Sve dok nisu utvreni postupci kojima se znanost slui u dobivanju spoznaja, i to tako da se timPOSTUPCIMA mogu vriti transformacije informacija u jedan sistem zakonitosti, ta ZNANOST nemoe biti znanost.

KINEZIOLOGIJA je vjerovatno u naoj zemlji najmlaa nauka. Kadrovi koji u njoj djelujusvjesni su da je njena vrijednost u funkciji METODA kojima se slui. Oni smatraju da je afirmacijakineziologije i njen stvarni znanstveni znaaj :

proporcionalan primjeni onih METODA koje omoguuju dobivanje kineziolokih

transformacija na pouzdan i valjan nain ; i

metoda koje su neophodne za utvrivanje zakonitosti o procesima koji su predmetistraivanja kineziologije.

Osnovno naelo kojeg se kineziologija takoe pridrava je da konani ishod ili krajnjirezultat istraivanja mora biti PRIHVATANJE ili ODBACIVANJE unaprijed definisanogGENERALNOG MODELA,tj. teorijsko uoptavanje to je u skladu sa principom da znanost meebiti znasnost ako utvruje zakone koji govore o nekom procesu.

U kineziologiji se NE SMATRAJU znanstvenim istraivanjima ona istraivanja koja se obavljaju

na nivou deskripcije i bez cilja da se utvrdi neki zakon. OPIS NEKIH POJAVA (FENOMENA) kojeimaju kineziologijski karakter, te spekulacije o tim pojavama imaju samo HIPOTETSKI KARAKTER.Njihov znaaj tek treba utvrditi OBJEKTIVNIM METODAMA spoznavanja istine.

Obzirom da se kinezioloki FENOMENI ne mogu DIREKTNO MJERITI, ve se mjere samoREAKCIJE SISTEMA pod utjecajem KINEZIOLOKIH STIMULUSA, a kako se utjecaj kineziolokihstimulusa ne moe ograniiti na jednu dimenziju psihosomatskog ili antropolokog statusa

10


11/23

ovjeka, ve na skup dimenzija zbog KORELATIVNOG DJELOVANJA meu sistemima, oito je dase svi kinezioloki problemi moraju tretirati na KIBERNETIKI NAIN.

Kibernetiki zbog toga to omoguuje cjelovitost saznanja o promjenama u sistemu podutjecajem kineziolokih stimulusa. Kibernetiki posebno zato jer se tako dobivaju informacije ohomeostazi sistema i homeostazi sistema i okoline, a osnovni kinezioloki problemi su utvrivanjezakonitosti po kojima se posredstvom adekvatnih kineziolokih operatora postie maksimalnauravnoteenost SISTEMA i OKOLINE.

Kineziologija ostvaruje svoje ciljeve prouavanjem razliitih tipova ULAZA U SISTEM, dakleoperatora kojima se eli ostvariti neki unaprijed definisani CILJprouavanjem promjena u sistemu,koje su rezultat provedenih operatora i vrednovanjem IZLAZA, tj. rezultata koji neki:

EDUKATIVNI cilj; SPORTSKI (AGONOLOKI) cilj; REKREATIVNI cilj; KINEZITERAPIJSKI cilj.

Svi se ti postupci ne mogu ostvariti bez dobro planiranih i provedenih eksperimenata, a kako sedobiveni rezultati mogu pretvoriti u pogodne informacije za interpretaciju zakona samo pomouMATEMATIKIH PROCEDURA proizilizi da se svi kineziologijski problemi moraju tretiratiistovremeno sa stanovita:

Eksperimentalnog ;Kibernetikog ;Matematikog.

U kineziologiji se ZAKONOM ne smatra samo SPOZNAJA ili IZLAZ obino

jedne serije istraivanja. Zakonom se moe smatrati i sistemMATEMATIKIH

JEDNAINA koje omoguavaju:

Utvrivanje FAKTORA i VELIINA njegovih utjecaja na neki skup kineziologijskih fenomena;Predikciju kineziolokih fenomena ako su poznati faktori koji na te fenomene utjeu; teTransformaciju kineziolokih fenomena na temelju poznavanja faktora na koje je moguedjelovati i unaprijed definisanih ciljeva koji se ele ostvariti to sve skupa inae odreujeciljeve svakog znanstvenog istraivanja.

Zakon je u kineziologiji u tom smislu ostvariv ako se :

Fenomeni i faktori koji na te fenomene utjeu moguMJERITI

i operacionalno definisati; Utvrde VELIINE UTJECAJA faktora na fenomene i MEUSOBNI ODNOSI inioca izpoznatog razloga da na fenomene uopte, a time i kinezioloke, nikada ne utjeu pojedinaniinioci ve njihove STRUKTURE; Utvrdi GREKA kojom se procjenjuje svaki zakon; te Zakon moe formulisati u MATEMATIKOM OBLIKU.

11


12/23

METODE kojima se kineziologija slui u otkrivanju zakonitosti mogu se svrstati u nekolikologikih meusobno povezanih grupa :

Prvu sainjavaju METODE koje slue za DEFINISANJE HIPOTEZA.

Drugu sainjavaju METODE za PRIKUPLJANJE PODATAKA (informacija).

Treu sainjavaju METODE za TRANSFORMACIJU i KONDENZACIJU INFORMACIJA na nainkoji omoguuje provjeru postojeih ili otkrivanje novih zakona.

7. GENERATORI H I P O T E Z A U KINEZIOLOGIJI SPORTA

U skladu sa hipotetino-deduktivnom metodu istraivanja na kojem je zasnovana kineziologijasve se HIPOTEZE moraju unaprijed EKSPLICITNO DEFINISATI iz razloga to se u protivnom nemoe znati da li je dobiveni rezultet TAAN iliNIJE.

Kineziologija je mlada znanost zbog ega obiluje istraivanjima za koja ne postoji nikakvapretpostavka (HIPOTEZA). Postoji, meutim, dobar dio istraivanja, i bit e ih sve vie, pomou

kojih treba provjeriti hipoteze koje su prethodno na neki nain definisane.

HIPOTEZE u kineziologiji postavljaju se na temelju prethodnih, obino FUNDAMENATALNIHISTRAIVANJA sa kojima je tek omeen neki kinezioloki prostor ili uopte na temeljuDOSADANJIH ISTRAIVANJA. Osim toga kao GENERATORI HIPOTEZA mogu se upotrijebiti

NEZNANSTVENE ili tzv. KVALITATIVNE METODEpoznate kao:

metode pojedinanih sluajeva;spekulativna metoda;introspektivna metoda;nesistematska opservacija.

Jasno je da niti jedna od ovih metoda ne omoguuje naune spoznaje. Nemogue je npr. natemelju biljeaka o pojedinanom sluaju, uoene pojave koja nije oekivana, domiljanja ilirazmiljanja izvesti bilo kakav zakon. Tim se metodama mogu uoiti problemi i postaviti u oblikuhipoteza koje treba eksperimentalno provjeriti. Naravno, te su metode, a posebno neke od njih(SPEKULATIVNA), od velikog znaaja u interpretaciji rezultata dobivenih eksperimentalnimpostupkom.

Bez obzira na koji se nain dolo do hipoteze, ona se nora postaviti na nain koji uopteomoguuje njeno PRIHVATANJE ili ODBACIVANJE, dakle prema METODI kojom e se OBRADITIrezultati. Osim toga prihvatanje ili odbacivanje hipoteze mora rezultirati ZAKONOM, i zato je

neophodno da proistiu iz prethodno DEFINISANOG MODELA ISTRAIVANJA.

8. METODE ZA PRIKUPLJANJE INFORMACIJA U SPORTSKIM IGRAMA

Metode koje kineziologija koristi u prikupljanju informacija ne razlikuju se od metoda koje u tesvrhe koriste mnoge druge znanosti.

Osnovne METODE koje kineziologija koristi su:

12


13/23

EKSPERIMENTALNA METODA;METODA SISTEMATSKE OPSERVACIJE:GENETIKA METODA;IDEOGRAFSKA METODA;KOMPARATIVNA METODA

Metode pod brojem 3, 4 i 5., za dio kineziolokih problema su od izvjesnog znaaja.

Eksperimentalna metoda je bez sumnje najobjektivniji nain prikupljanja podataka, pa se ukineziologiji upotrebljava kao osnovni izvor informacija. Primjena te metode u kineziologijirazlikuje se od primjene u prirodnim naukama. U kineziologiji su najee bez smislaeksperimenti gdje VARIRA samo jedna jedina varijabla, a sve ostale su konstante ili variraju pozakonu sluaja, ve imaju eksperimenti gdje su varijable tako izabrane da se mogu provjeritihipoteze, i ako su izmjerene sve reakcije sistema koje su vane za provjeru HIPOTEZA.

Druga grupa varijabli moe se odrati konstantnima u izjednaenim eksperimentalnim

uslovima, a trea grupa varijabli moe se ostaviti da varira po zakonu sluaja, ali pod uslovom daje broj ljudi ili pokuaja toliki da odgovara krivulji normalne raspodjele iji je konaan efekatnula.

P l a n i r a n j e eksperimenta u kineziologiji treba vriti u skladu s TEORIJOM SISTEMAjer seobino prouavaju :

skupovi ULAZNIH (NEZAVISNIH) varijabli i skupovi IZLAZNIH (ZAVISNIH) varijabli.

Skupovi se prouavaju zato jer su osnovne karakteristike kineziolokih sistemamultidimenzionalnost sistema koji reaguju istovremeno razliito i kompleksno.

Najvei broj kineziolokih problema rjeavat e se PRIRODNIM-SITUACIONIM eksperimentomjer daju rezultate koji su valjani u odnosu na kriterij realnosti:

Provode se na mjestu gdje se odvija kinezioloka radnja;Provodi se sa osobama koje su u toj aktivnosti angaovane;Provode se, esto, i sa sredstvima koja se realno upotrebljavaju.

Dio kineziolokih problema rjeavat e se laboratorijskim pokusima u sluajevima kada nijemogue primjeniti prirodni eksperiment ili kada su rezultati prirodnog eksperimenta ele provjeritiu rigoroznijim laboratorijskim uslovima da bi se utvrdila generalnost neke pojave. Laboratorijski i

prirodni eksperimenti se zato esto dopunjuju.Postoje u kineziologiji vei broj sluajeva kada podatke nije mogue prikupiti

eksperimentalnim nainom. To se preteno odnosi na aktivnost agonolokog tipa, u kojima jesimuliranje realnih situacija kakve su npr. vana takmienja, praktino neizvodljivo.

Zbog toga se dio informacija mora prikupljati METODOM OPSERVACIJE.

13


14/23

Obiljeje te METODEje da se prouava djelovanje veeg broja ulaznih varijabli, a za odreenibroj varijabli potrebno je unaprijed definisati njihovo postojanje. Varijable koje nisu predmetmjerenja i koje se ne mogu mjeriti ostavljaju se da variraju po zakonima sluaja. Sve reakcijesistema moraju biti tako izmjerene da budu relevantne za hipoteze, a mjerenje mora biti takvo daproces prikupljanja informacija ne remeti samu situaciju.

Ima sluajeva kada hipotezu nije mogue provjeriti bez kontrole vrlo velikog broja varijabli uduem periodu vremena na malom broju ispitanika.U takvim sluajevima upotrijebit e seIDIOGRAFSKA METODA.

Ponekad e biti neophodno da se odrede norme za oekivane vrijednosti pojedinihkineziolokih dimenzija u procesu razvoja i da se utvrde interrelacije tih dimenzija u toku razvoja.Metoda, pomou koje se prikupljaju informacije za rjeavanje tih problema naziva se GENETIKAMETODA.

Za kineziologiju nije interesantno utvrditi samo pojedinane zakone, nego i zakone koji govorezato se kinezioloki subjekti meusobno razlikuju. Prikupljanje podataka s ciljem da se te razlikeutvrde, da se utvrdi stepen generalnosti nekog zakona spada u domen KOMPARATIVNE METODE.

Zajedniko obiljeje metoda koje kineziologija upotrebljava je da one moraju pruitimogunost mjerenja jer samo na temelju rezultata mjerenja mogu pogodnom transformacijominformacija formirati zakoni, a pronalaenje zakonitosti je osnovni cilj svake znanosti.

9. METODE ZA KONDENZACIJU I TRANSFORMACIJUKINEZIOLOKIH INFORMACIJA U SPORTSKIM IGRAMA

Metode koje se primjenjuju u kineziolokoj znanosti u svrhu obrade podataka moraju

odgovarati slijedeim uslovima:

1. Da odgovaraju p r i r o d i kineziolokih problema, a to znai da je nemogua primjenasvih metoda koje primjenjuju druge znanosti bez njihove prethodne adaptacije;

2. Da bude podeena za programiranje na elektronikom raunaru na nain da se moguorganizovati u jedinstven sistem;

3. Da omogue ekstrakciju i TRANSFORMACIJU latentnih dimenzija i testiranje hipoteza o timdimenzijama to je u skladu zahtjeva da stvarnu znanstvenu opstojnost imaju latentnedimenzije, a ne manifestne pojave;

4. Da omogue EKSTRAKCIJU i formiranje kineziolokih zakona;

5. Da omogue utvrivanje MEUSOBNIH RELACIJA veeg broja polidimenzionalnih sistema;

6. Da omogue utvrivanje HOMOGENIH GRUPA i relacije izmeu takvih grupa ili grupaformiranih na temelju nekog vanjskog kriterija;

14


15/23

7. Da omogue analizu kvantitativnih i strukturalnih promjenapsihosomatskog statusa pod utjecajem kineziolokih stimulusa.

Osim toga ove metode moraju omoguiti :

Utvrivanje m o d e l a kineziolokih transformacija;Utvrivanje jednaina specifikacije kineziolokih aktivnosti;Utvrivanje volumena komponenata tranzitivnih operatora;Utvrivanje najefikasnijih modaliteta tranzitivnih operatora; iRjeaavanje razliitih drugih problema sa podruja primjenjene kineziologije.

Pri izboru metoda valja uvijek unaprijed pretpostaviti da su sve kinezioloke pojavemeusobno povezane i uslovljene sa suprasumativnim efektima. Izbor metoda zavisi od prirodeproblema koji se eli rjeiti, ali se konano treba odluiti za onu metodu koja unaprijed ini to jemogue manje restrikcija kako bi se dobio maksimum informacija, vodei rauna da statistikeoperacije ne unite informacije, ve da ih svedu na najmanji broj, to konano zadovoljava principparsinomije koji kae da meu razliitim solucijama treba izabrati onu soluciju koja nosi najvieinformacija sa najmanje poruke, a da je greka pri tome svedena na minimum.

Izbor metoda takoe e zavisiti i od vrste istraivanja. Ako su istraivanja konfirmativnog tipa,dakle istraivanja kada su inioci poznati, upotrijebit e se jedan sistem metoda. Ako suistraivanja eksplorativnog tipa, dakle istraivanja kada su inioci nepoznati, upotrijebit e sedrugi sistem metoda.

Veina kineziolokih problema, kada su inioci poznati, mogu se rijeiti REGRESIONOMANALIZOM. Tako su npr. problemi odreivanja kompleksiteta pojedinih kineziolokih aktivnosti,to je vano za :

SELEKTIVNE SVRHE; PROGRAMIRANJE TRENINGA i PROGNOZU USPJEHA,

u stvari regresioni problemi.Dio kineziolokih problema moe se rijeiti DISKRIMINATIVNOM ANALIZOM npr. u sluajevima

kada je potrebno odrediti karakteristike pojedinih skupina entiteta po pojedinim aktivnostima ilikarakteristike entiteta na razliite funkcije unutar iste aktivnosti. Ova e metoda zato biti od koristiu svrhu orijentacije to je bitno saznanje.

esto puta je nuno izvriti podjelu entiteta u najmanji broj homogenih grupa kako bi se npr.programi aktivnosti podesili karakteristikama grupa, u koju e se svrhu upotrijebiti neke odpodesnih taksonomskih analiza, odnosno TAKSONOMSKIH PROCEDURA.

U svakom onom sluaju kada je neophodno utvrditi npr. relacije izmeu relativno samostalnihsegmenata antropolokog prostora, a to je uvijek sluaj u kineziologiji zbog multidimenzionalnostisistema i stohastikih veza, upotrijebit e se KANONIKE DISKRIMINATIVNE PROCEDURE. Ako jeipak potrebno utvrditi kvalitativne promjene pod utjecajem razliitih kineziolokih tretmana,primjenit e se KANONIKA ANALIZA KVALITATIVNIH PROMJENA.

Na dananjem stepenu razvoja kinezioloke znanosti od posebnog su znaaja metode kojima seotkrivaju nepoznati inioci. Kineziologija je mlada znanost, zbog ega e se takve metode u

15


16/23

velikoj mjeri primjenjivati, posebno iz razloga to je utvrivanje zakonitosti nemogue ako iniocinisu nepoznati. Dakle, u sluajevima kada treba utvrditi inioce koji nisu poznati upotrijebit e serazliite FAKTORSKE PROCEDURE.

Naravno, priroda kineziologijskih problema u pravilu je takva da ih je nemogue uvijek rijeitiprimjenom samo jedne metode. to vie, najee je u primjeni skup razliitih metoda jer se na taj

nain moe dobiti cjelovit uvid u pojavu koja se prouava.

Nema sumnje da je za napredak kinezioloke znanosti presudno poznavanje kvantitativnihmetoda ako se uzme u obzir zahtjev da je cilj svake znanosti utvrivanje zakona, a zakoni se nadrugi nain ne mogu utvrditi.

15. INTERDISCIPLINARNI PRISTUP IZUAVANJUDIMENZIJA SPORTAA

Na dananjem stepenu razvoja kineziologije, transformacioni proces u sportskim igrama treba da se

odvija u pravcu formiranja linosti sportaa biopsihosocijalnog integriteta. U sklopu ovakvog pristupa,veoma znaajno mjesto zauzima kineziologija koja treba da i dalje daje to vei broj informacija, sjedne strane, na pitanje oslobaanja linosti i njegovih potencijala, a sa druge strane, na problemupravljanja ovjekom.

Definisanje ovjeka kao sloenog dinamikog i organizovanog integralnog sistema proizilazi izrazloga jer je taj sistem sastavljen iz odreenih podsistema koji su predmet interesa razliitih naunihoblasti:

Bioloko-medicinske (morfolokih obiljeja, funkcionalnih sposobnosti,zdravstveno stanje);

Psiholoke (kognitivne sposobnosti, konativni regulativni mehanizmi, motivaciona struktura linosti);

Socioloke (poloaj subjekta u socijalnom polju) ; teKomplekse motorikih sposobnosti.*Cijela ova diskusija za sada iskljuuje laboratorijska istraivanja zbog njihovih poznatih nedostataka koji onemoguuju

komparaciju rezultata dobijenih mjerenjem situacionih testova.

Efikasno upravljanje sloenim dinamikim sistemom, kao to je nogometa, rukometa, koarka iodbojka, mogue je samo pod uslovom da je poznata struktura pojedinih podsistema (dimenzija) uokviru sistema i njihovih meusobnih relacija.

Utvrivanje egzistencije pojedinih dimenzija sportaa, kao organizovanog sistema, veoma jesloeno obzirom na poludimenzionalnu i hejerarhijski strukturu sistema. U tu svrhu primjenjuju serazliiti matematiki modeli i postupci, pomou kojih se najprije vre pokuaji identifikacije iutvrivanja strukture sistema, tj. dimenzija sportaa, zatim se utvruju njihove meusobne relacije, te

transformacija postojeeg sistema.

SISTEMSKO-KIBERNETIKI PRISTUP IZUAVANJU SPORTAA

Antropoloka istraivanja sposobnosti i osobina sportaa u sportskim igrama, prvenstveno saaspekta kinezioloke antropologije, je pokuaj utvrivanja i realizovanja kompleksnog problema izoblasti kinezioloke antropologije. Sistemsko-kibernetiki pristup izuavanju sportaa pretpostavlja da

16


17/23

organizam funkcionie kao cjeloviti integrisani sistem, koji je na odreen nain struktuisan, interno ieksterno povezan, zavisan, uravnoteen i usmjeren.

Osnovna pretpostaka poznavanja sistema sportaa u sportskim igrama jeste utvrivanje njegovestrukture. Struktuisanje dinamike materije kao to je sporta je prvi korak u materijalizciji sistema,kako bi se utvrdio njen objektivni sastav, struktura i egzistencija. Meutim, ostati samo na ovom prvomkoraku znai ujedno ostati na pozicijama objekivistikog pozitivizma. Ali utvrivanje njenefunkcionalne i sistemske prostorno-vremenske p o v e z a n o s t i, zavisnosti i usmjerenostipredstavlja dalji korak u prouavanju sistema ovjeka-sportaa. Naime, dinamika meterija jestruktuisana, ali ona istovremeno egzistira u odreenim meusobno zavisnim sistemima, kojifunkcioniu na odreeni nain i s odreenim ciljem.

To je vano konstatovati, jer neka informacija, moe biti odlina i meritorna u okviru strukturalneteorije, ali manjkava, pa ak i krivi pokazatelj funkcionalnih odnosa, meusobne zavisnosti iusmjerenosti sistema sportaa.

Strukturalne teorije su s e k u n d a r n e u odnosu na sistemske teorije.

Sporta u uem smislu predstavlja inegralni sistem (subsistemi, organi i funkcije), ali on ujednopripada irem integralnom sistemu (sporta-sredina, priroda-drutvo), pa je time interno i eksternodefinisan.

Iz tih razloga, u definisanju dinamikog integralnog sistema sportaa i njegovih struktura znaajnuulogu ima kategorija internog i eksternog. Pri tome je od primarnog znaaja definicija cjeline sistema.

Ako se kao cjelovit sistem uzima integralni sistem sporta sredina, onda sa aspekta sportaakategoriju eksternog za njega predstavlja vanjska sredina:

materijalna priroda;

drutvo,odnosi u njima, itd.

Kategoriju internog, tj. sportaevu unutranju sredinu sainjavaju subsistemi, organi i funkcije(centralni nervi sistem, kardiovaskularni, respiratorni, itd.) njihove dimenzije i funkcije, pa i dimenzijelinosti i struktura linosti.

Kategorija internog i eksternog nisu nezavisne kod sportaa, ve djeluju jedna na drugu u okviruintegrisanog sistema sportaa sredina putem interakcije. Za integralni sistem sportaa znaajno je idefinisanje vanog sistema kao nosioca interakcije, tj. njegovih subsistema, koji povezuju vanjskisistem s unutranjim i obratno.

Slini odnosi vrijede i za interni sistem sportaa, ako se razmatra jedan od njegovih subsistema kaodio unutranjeg sistema. U tom sluaju je unutranji sistem, unutranja struktura subsistema, dokkategorija vanjskog za razmatrani subsistem predstavljaju ostali subsistemi organizma, interakcije snjima, ali i vanjska sredina sportaa i interakcija sportaa i sredine.

Sporta je produkt i nosilac interakcije unutranjeg i vanjskog sistema, pa izolovano struktuisanjejednog od tih sistema (subsistema), a da se pri tome uopte ne uzimaju u obzir obiljeja inerakcije i

17


18/23

zavisnosti od drugih sistema, kao i generalna usmjerenost, te efekti integralnog sistema u cjelini, ukonkretnoj aktivnosti, nema opravdanja sa stanovita kinezioloke antropologije.

Iz pomenutih razloga je definisanje sistema osim njegovog strukturalnog aspekta kojim se definienjegovi :

unutranji sistemi,subsistemi,elementi - graa,prostorni ili topoloki poredak elemenata unutar sistema,potrebno je primijeniti i njegov funkcionalni aspekt, kojim se definie tok procesa u eksternimrelacijama sistem okolina, odnosno u njegovim internim relacijama.

Prema tome, i efekti i dimenzije, koje producira neki sistem, zavise ne samo od njegove strukture,ve i od njegove funkcije.

Opta teorija sistema utvruje strukturu, relacije i ponaanje sistema. Kibernetika kao znanost

utvruje mogunosti utjecaja na:

strukturu sistema,relacije raznih sistema,ponaanje sistema, tenjegovo funkcionisanje.

Sistem kao to je to ovjek-sporta ima drugaija svojstva, nego jednostavni zbroj njegovih dijelova,jer on posjeduje viestruke veze i relacije, koja njegova djelovanja ine :

kompleksnim,integralnim,

usmjerenim, teregulativnim.

Zbog toga je motoriko funkcionisanje sistema sportaa nuno poznavati:a) eksterne zahtjevne vrijednosti koje sredina, situacija, sportska igra postavlja pred sistem sportaa;b) eksterno-interne zahtjevne vrijednosti, tj. projekcije eksternih vrijednosti na unutranjem planu i

modelovanje rjeenja :

situacione entropije;motorike entropije;kapacitiranje informaciono-motorikih programa;

kapacitiranje modelovanja rjeenja.

Poznavanje interne izvorne vrijednosti, tj. potencijalne kapacitete internih parcijalnih struktura:energetske;ekscitatorne;genetske, itd.;

Poznavanje transformacione vrijednosti u procesu upravljanja, odnosno regulacije,tj. kapacitete regulativnih sistema;periferne kapacitete motorikog aparata,njegovog

18


19/23

aktivnog i pasivnog dijela;

Poznavanje kapaciteta suprasumativnog integralnog regulacionog sistema za:

kontrolu sistema;integraciju sistema iusmjerenost sistema;vrijednosti remeteih faktora (smetnji);globalne i parcijalne efekte sistema u sportskoj igri.

U organizmu sportaa istovremeno se realizuje vie programa, koji mogu meusobno biti u razliitimodnosima.

Mogue je definisati tri tipina odnosa:

hijerarhijski odnos;konkurentski odnos i

koordinacijski odnos (N. M. Amosov).

16.1. HIJERARHIJSKI ODNOSI

Hijerarhijski odnosi karakteristini su za program vieg reda (usmjereno ponaanje), kojima supodreeni svi nii nivoi upravljanja i regulacije. Reciprone veze u ovim odnosima imaju znaajnuulogu, a sloeni procesi integracije, generalne kontrole, upravljanja i regulacije dominantni su zaprograme vieg reda, koji su u krajnjoj liniji odgovorni za ponaanje ovjeka i akcione efekte.

16.2. KONKURENTSKI ODNOSI

Konkurentski odnosi mogu se odvijati izmeu dva i vie programa, od kojih svaki pretenduje dabude glavni. U rezultatu borbe vodei program se ispunjava, a ostali se ugase ili oslabe. Poprite ovekonkurentske borbe je retikularna formacija, koja pojaava jedne, a gasi druge programe. Konkurentskiodnosi mogu se odvijati i na niim nivoima.

16.3. KOORDINIRANI ODNOSI

Koordinirani odnosi meu programima naroito su karakteristini za nie nivoe. Neki od njihodvijaju se paralelno bez direktnog kontakta (u razliitim organima), neki teku meusobno u direktnojpovezanosti, a neki izazivaju smetanje jedan drugome.

Filogenetski stariji programi manje su podloni promjenama, na njih se moe tee utjecati, tj. oni suu manjoj mjeri adaptabilni. Neki od njih odreeni su u veoj mjeri genotipom, pa imaju jak utjecaj nacjelokupno funkcionisanje sistema.

Filogenetski mlai programi u veoj su mjeri podloni promjenama, adaptabilni su i plastini,protkani velikim brojem recipronih veza, pa zahvaljujui svojoj supralnoj lokaciji i nadreenojfunkciji imaju malu, ali veoma efikasnu povrinu regulacije.

19


20/23

Na taj nain integralni sistem sportaa funkcionie kao skup meusobno zavisnih i povezanihsubsistema organa i funkcija, ali istovremeno svaki subsistem, organ i funkcija djeluju relativnosamostalno, s ugraenim vlastitim programom.

Efekti integralnog sistema zavise od kapaciteta filogenetski najmlaeg sistema kod sportaa, tj. od:

integralnog sistema za upravljanje (samoupravljanje);integralnog sistema za kontrolu (samokontrola);integralnog sistema za regulaciju (samoregulacija);koji je odgovoran za finalne efekte aktivnosti i ponaanje sportaa, dakle zavisi od:suprasumativnog sistema;supraregulativnog sistema; tesuprausmjeravajuem sistemu.

Podsticaji u transformacionim procesima linosti sportaa prvenstveno moraju proizilaziti iz:

karaktera INTERAKCIJE;karaktera KOMUNIKACIJE;karaktera RADA;karaktera KOOPERACIJE;karaktera PREDMETNE i STVARALAKE aktivnosti;karaktera SISTEMA ODGOJA I OBRAZOVANJA;

U okviru ovog konteksta mogue je tretirati ulogu tjelesnog i zdravstvenog odgoja kaoprogramiranog transformacionog procesa, te u okviru njega i ulogu niza kineziolokih aktivnosti kaoto su sportske igre.

Strunjak-kineziolog mora biti osposobljen:

da koristi mjerne postupke u definisanju konkretnog stanja svakog lana kolektiva i mikrokolektiva ucjelini (inicijalna, tranzitna, finalna stanja);

da poznaje sam proces upravljanja i regulacije, to znai izbor i reizbor operatora, njihovo doziranje,metode koritenja, njihovo djelovanje, neposredne i kumulativne efekte.

To e biti mogue ukoliko u tom procesu konstantno funkcioniu povratne veze izmeu njega isvakog lana mikrokolektiva, ali i mikrokolektiva u cjelini.

Efekti rada pedagoga-trenera-kineziologa bit e optimalni ukoliko je on utjecao:

na znaajne promjene statusa pojedinca i kolektiva;na kreativne sposobnosti pojedinca i grupe;na nain da kod pojedinca sportaa podstie funkcionisanje njegovog vlastitog sistema samokontrole,

samoupravljanja i samoregulacije, a u kolektivu na demokratski nain odluivanja.

ANTROPOLOKI PRISTUP IZUAVANJUSPORTAA U SPORTSKIM IGRAMA

20


21/23

Antropologija, nauka o ovjeku, nastala je krajem devetnaestog, a u dananjem smislu razvijenatek u drugoj polovini dvadesetog vijeka. Njezin jednostavni naziv, nastao iz grkih rijei (anthropos =ovjek, logos = nauka), ukazuje na izriiti interes takvog znanja i istraivanja koje je usmjereno samombiu ovjeka.

Sistem modernih nauka razvija naune diskurse tako da svaka nauka postaje dio cjeline znanja.Tradicionalnu granicu izmeu velikih grupa nauka, prirodno-tehnike, drutvene i humanistike,izbrisala je upotrebu jedinstvenog epistemolokog naela empirijska metoda. Antropologija kaonauka o ljudskom biu ima KINEZIOLOGIJU u samom centru teorijskog i praktinog interesa.

Poredak svake znanosti-nauke u sistemu modernih nauka ne zavisi samo od tradicionalnog porijeklanjenog predmeta. Naprotiv, ovaj kriterij sve manje struktuie zgradu modernih nauka koje se ne samorazvrstavaju po metodama, nego i sve vie meusobno se pribliavaju metodolokim postupcima itretmanom predmeta, i tako se na nov nain prestrukturiu. Time je i KINEZIOLOGIJA spramantropologije stekla status one nauke koja najvei broj naunih diskursa sabire u spektar istraivanjaovjeka kao bia, to je osnovna intencija antropologije kao nauke, a jednako tako i kao nauneorijentacije. Obzirom da je antropoloki pristup istraivanja ljudskog bia najdublje zaineresovan za

one dimenzije koje ga u moguem istorijskom prostoru oslobaaju, kineziologija se, usmjerujuiistraivanja tom interesu, postavlja u sam centar naunog i praktinog omoguavanja pojavnihmogunosti ljudske slobode.

Primjerice, istraivanja ljudskog bia mogue je u diskursu psihosomatskog statusa. Kineziologijase bavi opravo ovim. U njoj su sabrani svi relevantni psiholoki determinisani prostori (konativni,kognitivni, motivacioni, motoriki,), biomehaniki, morfoloki, fizioloki, socioloki prostor itd. (G.Bosanac, 1984).

Prema tome, antropologija je jedna od mlaih nauka koja izuava ovjeka:

u prostoru i vremenu,

zakonitosti po kojima je ovjek postao ovjekom,razliite analogije u filogenezi, sociogenezi, ontogenezi, aktuelnoj genezi, terazliite varijabilnosti pojava (anatomske, morfoloke, fizioloke, psiholoke, socioloke,

kinezioloke).Antropologija moe pruiti znaajnu pomo i osnovnu orijentaciju svim onim naukama, iji je

predmet izuavanja ovjek s odreenog ueg aspekta, kao to se kroz rezultate istraivanja specifinihnauka obogauje i antropologija i globalna saznanja o ovjeku.

17.1. ANTROPOLOKE KARAKTERISTIKESPORTAA U SPORTSKIM IGRAMA SAASPEKTA KINEZIOLOKE ANTROPOLOGIJE

ovjekovo porijeklo i njegov razvoj danas prouavaju razne naune oblasti:

Biologija, Medicina, Psihologija, Pedagogija , Sociologija , Istorija, Filozofija,Istorija umjetnosti, Geografija, Arheologija, Etnologija, Demografija i mnogedruge znanosti.

Sva ova znanja o ovjeku objedinjava, kao to je pomenuto, ANTROPOLOGIJA, koja se najeedefinie kaoNAUKA O OVJEKU u vremenu i prostoru.

21


22/23

Poto u naukama koje se bave ljudskim biem multidimenzionalni pristup izuavanja linotipredstavlja osnovnu metodoloku orijentaciju, predmet nauke u oblasti sporta i tjelesnog odgoja(kineziologije) su antropoloke karakteristike ovjeka.

Ako je neki skup varijabli skup antropolokih varijabli, pod ime se razumiju varijable koje opisujukarakteristike ljudskih bia, onda je vektor stanja dobiven opisom nekog subjekta na skupuantropolokih varijabli, vektor koji definie antropoloki status subjekta.

Ukoliko je zbog neega potrebno da se specifikuje antropoloki status s aspe-kta KINEZIOLOKE ANTROPOLOGIJE, smatra se da je antropoloki status SPORTAA definisan naslijedee, razliite, grupe varijabli:

Morfoloke karakteristike (procesi rastenja, diferencijacije tkiva i funkcionalnog dozrijevanja);Funkcionalne sposobnosti (faktori sistema za transport kiseonika i anaerobnih kapaciteta);

Motorike sposobnosti (sposobnosti za rjeavanje motorikih zadataka);

Motorike informacije (stepen usvojenosti pojedinih motorikih zadataka u nogometnoj igri);Kognitivne sposobnosti (sposobnosti koje utjeu na prijem, zadravanje i preradu-transformacijuinformacija);

Konativni regulativni mehanizmi ili konativne karakteristike (osobine koje utjeu na modalitetesportaevih reakcija ili ponaanja);

Motivaciona struktura linosti ( motiv opteg postignua i motiv sportskog postignua);

Socioloke karakteristike (karakteristike nekih drutvenih grupa (sportski tim) ili drutvenih institucijakojima subjekt-sporta pripada ili sa kojima je povezan ovjek-sporta koji se analizira) i dr.

Prilikom analiziranja uspjenosti u nekoj sportskoj igri, podatak o tome koliko faktora na tu aktivnostdjeluje predstavlja osnovni zadatak kineziologije. Broj faktora koji imaju nenulte koeficijente uea,dakle broj faktora iji su koeficijenti razliiti od nule, naziva se kompleksnost sporta ili jednainaspecifikacije nekog sporta, konkretno u naam sluaju radi se o sportskim igrama.

Utvrivanje jednaine specifikacije izvodi se primjenom matematiko-statistikih metoda (faktorska analiza, kanonika korelaciona analiza, regresiona analiza itd.), anajei oblik jednaine izgleda ovako:

nR= i =1 i Fi + ex

U sluajevima kada se svi faktori smatraju jednako vanim, broj nenultih koeficijenata dae dovoljno

informacija o vrijednosti jedne sportske grane.

Taj podatak omoguava valorizaciju sportova, prvenstveno sa stanovita drtvenih i individualnihkoristi, odnosno to jedna kinezioloka aktivnost, od analiziranih faktora, posjeduje vei broj nenultihkoeficijenata, ona je drutveno i individualno znaajnija.

Pomou jednaine specifikacije moe se odrediti vrijednost sportske igre uzimajui u obzir hijerarhijufaktora. Ako je neki koeficijent u nekom faktoru nula (O), faktor se pomou sportske igre ne moerazviti i obratno, ako koeficijent nije nula, faktor se moe razviti, ali ne mora. Shodno tome, ako se

22


23/23

neki faktor moe razviti, promjene e nastati samo pod utjecajem dotine sportske aktivnosti u kojojtaj faktor uestvuje.

Ukoliko se eli utvrditi vrijednost, npr.nogometne igre, neophodno je povesti rauna o hijerarhijipojedinih relevantnih faktora, pri tome, ne smatrajui da su svi faktori vani, ve da su neki vaniji, adrugi manje vani i da u tom sluaju jednaina specifikacije nogometne igre ima odluujuu ulogu utrenanoj tehnologiji.

Vrijednost jednaine specifikacije posebno moe da se ogleda u tome da se na osnovu nje moe vritiodabiranje potencijalnih sportaa, time i da se unaprijed odredi vjerovatnost uspjeha u tom sportu.Ako su dominantni i relevantni faktori poznati, a trening je konstantan, onda e uspjeh u sportuzavisiti od pojedinih relevantnih sposobnosti i osobina toga sportiste. Na osnovu poznavanja tihosobina, moe se unaprijed odrediti vjerovatnost uspjeha u toj sportskoj igri (time i veliina prognozegreke) i na taj nain osobe usmjeriti da se bave odgovarajuim sportom gdje mogu postii znaajnerezultate.

Smatra se da jednaina specifikacije u u nekoj sportskoj igri najvei doprinos ima u prognoziranju

trenanog rada-uspjeha. Ako je poznato da uspjeh u sportskoj igri zavisi od odreenih faktora, kojiimaju velike regresione koeficijete, onda e trenani rad prvenstveno biti programiran tako da se kodsportaa prate i razvijaju faktori od kojih najvie zavisi uspjeh u sportu.

Time nisu iscrpljene sve mogunosti primjene jednaine specifikacije. Pored valorizacije pojedinihfaktora, primjene u svrhu selekcije, dijagnostike, programiranja i vrenja predvianja (prognoze)uspjeha, jednaina se moe primjeniti i u svrhu individualnog praenja, unoenja korekcija u metodeobuavanja i treninga u sportskoj igri, uporeivanje i utvrivanje razlika u sposobnostima iosobinama, kao i usmjeravanje cjelokupnog trenanog rada u sportskoj igri.

Documents

Teorija sporta-Skriptas