THAI ARCHITECTURE...ลายไทยสามารถท จะแบ งออกเป น 4 ประเภท 1. หมวดกระหนก หมายถ ง การเข

2020

THAI ARCHITECTURE ARD 3706 สถาปตยกรรมไทย SURIYAN CHANSAWANG

ARD 3601 สถาปตยกรรมไทย

เอกสารประกอบการสอน รายวชา ARD 3601 สถาปตยกรรมไทย ( Thai Architecture )

อาจารยสรยนต จนทรสวาง

สาขาวชาสถาปตยกรรม วทยาลยสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยราชภฎสวนสนนทา

2


บทท 1 พ นฐานในงานสถาปตยกรรมไทย

1.1 แมบทลวดลายไทยในงานสถาปตยกรรมไทย ลายไทย ในภาษาองกฤษใชค าวา Thai painting1 หมายถง เปนลวดลายของเสนสายทมการสบถอดกน

ตอเนองมาแตครงโบราณกาล มการเขยนลวดลายตกแตงสงของตางๆเพอใหเกดความสวยงาม โดยสามารถพบเหนมาตงแตสมยกอนประวตศาสตร ซงมนษยในสมยนนมการรจกการเขยนลวดลายใสภาชนะสงของ ฝาผนง และบนอปกรณเครองมอเครองใชตางๆโดยศลปะตาง ๆเหลานไดพฒนามาอยางตอเนอง และเปนมรดกตกทอดมาตามยคตาม

ศลปะของลวดลายอนสวยงามน เกดขนดวยฝมอและสตปญญาอนชาญฉลาด โดยไดรบแรงบนดาลใจและอาศยรปทรงจากพช พนธไม สรรพสตว และสงทเปนปรากฏการณตามธรรมชาต เชน ดอกไม ใบไม หางไหล เปลวไฟ มาประดษฐคดดดแปลงใหเปนลวดลายตาง ๆ จดวางรปจงหวะใหเปนระเบยบกลมกลนเปนอนด โดยลอเลยนของจรงตามธรรมชาตกอน แลวคอย ๆ หายไปกลายเปนลวดลายและภาพทเหนกนอยในปจจบน ในงานเชงสถาปตยกรรม เปนลายทใชในงานสถาปตยกรรม มรปแบบทง 2 มตและ 3 มต ซงลายใน 2 มต มกจะอยในรปของจตรกรรมภาพเขยน ลายประดบตางๆ ลายฉลไมหรอลายประดบกระจก ลายฉลปดทอง ลายผนง เสา สวนลาย 3 มต เปนการออกแบบสวนประดบตกแตงในงานสถาปตยกรรม มทงนนต า นนสง หรอเปนทงลกษณลอยตวกมซงเปนการสรางมตของงานตกแตงทางสถาปตยกรรมไทย ซงแสดงใหเหนถงลกษณของศลปะของชนชาตไทยทสอทอดตอๆกนมาตางโบราณ

1 ความหมายจาก พจนานกรมแปล ไทย-องกฤษ NECTEC's Lexitron Dictionary (http://dictionary.sanook.com/search/dict-th-en-lexitron/%E)

รปท 1 ภาพเขยนสโบราณสมยกอนประวตศาสตร อายราว 3,000-4,000 ป

3


ลายแมบทไทยในงานศลปกรรม แบง 3 ประเภท

1. ลายไทยในงานเชงจตรกรรม เปนงานในรปเชง 2 มต เปนการวาดรปภาพลงบนวสดตางๆเชน ผา ไม ผนงปนอาคาร ซงจะเขยนแสดงเรองราวตางๆ ความเชอ ศาสนา และวถชวตของยคสมยตางๆเลาเรองราว

2. ลายไทยในงานเชงประตมากรรม เปนลกษณะทเปนรปทรง 3 มต ปนขนรปหรอการเกาะสลก 3. ลายไทยในงานเชงสถาปตยกรรม เปนลายทใชประดบตกแตงในสวนงานสงกอสรางอาคาร ประดบ

ตกแตงใหมความสวยงามและสรางคณคาใหกบสงกอสรางนนๆ

ลายไทยสามารถทจะแบงออกเปน 4 ประเภท

1. หมวดกระหนก หมายถง การเขยนลวดลายไทยตางๆ เชน กระหนกสามตว กระหนกใบเทศ กระจงตาออย ประจ ายาง เปนตน

2. หมวดนาร หมายถง การเขยนภาพคน เชน ภาพพระ ภาพนาง ภาพเทวดา เปนตน ซงตองฝกเขยนรปราง ใบหนา และกรยาทาทางตางๆของคน รวมถงภาพจบ

3. หมวดกระบ หมายถง การเขยนภาพลง ภาพยกษ อสร และพวกอมนษยตางๆโดยมากจะยดเอายกษ และลงทเปนตวเอกในเรองรามเกยรตเปนหลก

4. คชะ หมายถง การเขยนภาพสตวตางๆ ไดแก สตวทมอยตามธรรมชาต เชน ชาง มา วว ควาย เสอ สงห กระทง แรด เปนตน และสตวในวรรณคดทเกดจากจนตนาการของชางเขยนหรอเราเรยกวา สตวหมพานต มรปรางประหลาด เชน ราชสห คชสห กนร ครฑ หงส

รปท 2 ลายทใชในงานศลปกรรมไทย ในเชงจตรกรรม ประตมากรรม และสถาปตยกรรม

ทมา:

4


1.2 แมบทของลายไทย สามารถแบงได 6 อยาง 1. แมบทของลายกระหนกสามตว 2. แมบทของของลายเปลวเพลง 3. แมบทของลายใบเทศ 4. แมบทของลายผกกด

รปท 3 ภาพลายไทย ทมา :

รปท 5 หมวดภาพ หมวด กระบ

ทมา : รปท 4 หมวดภาพหมวด คชะ

ทมา

5


5. แมบทของลายดอกพดตาน 6. แมบทลายเบตเตลด

1.3 ลวดลายแมบทจากรปทรงธรรมชาต 1.3.1 ลายกลบบว

รปทรงของดอกไมทชางไทยโบราณ ถอเอาเปนหลกในการเรยนเขยนลวดลายคอ รปทรงดอกบว เนองจากเสนรอบนอกรปทรงของดอกบว เปนเสนลกษณะของเสนกระหนก จดเปนเสนโคงออนไดความสวยงาม การฝกหดเขยนลายครงแรกจงตองเรมดวยการถอหลกรปทรงลกษณะดอกบว เทากบเปนการฝกหดเขยนเสนโคงออนเรยว ดอกบวทน ามาประดษฐ

ดอกบวหลวง (East Indian Lotus) ดอกมขนาดใหญ ดอกตมมลกษณะเปนรปไข ปลายเรยว ดอกบวหลวงลกษณะนเรยกไดหลายชอ คอ ปทม ปทมา โกระณต บวหลวงชมพ บวหลวงแดง เปนตน ใชเปนไมตดดอกเพอน ามาเปนบชาพระ ใบน ามาใชหอของแทนใบตอง

ดอกบวสตตบงกช (Roseum Plenum) ดอกมขนาดใหญ กลบดอกซอนกนมาก ดอกตมมทรงแปน ม

ชอเรยกอกอยางหนงวา บวหลวงแดง หรอ บวฉตรแดง ดอกน าไปบชาพระ ใบน ามาหอของเชนเดยวกบบวหลวงปทม

รปท 6 ดอกบวหลวง (East Indian Lotus)

ทมา:

6


บวสตบ (Nymph Lotus Linn) หรอดอกบวขาว ดอกใหญสขาว ในทางกวเรยกวาโกมท เศวตอบล สต

บในเมองไทยเรารจกบวสายมานานนกหนาแลว เฉพาะประโยชนของบวสายในชวตประจ าวนของคนไทยนน เราใชล าตนทเรยกวา "สายบว"

1.3.2 ลายกระหนก

ลายกระหนก หรอ ลายกนก เปนลายพนฐานหนงทส าคญของลายไทยในงานจตรกรรมไทย มพนฐานจากสามเหลยมชายธง (สามเหลยมมมฉาก) อาจมตวเดยว หรอหลายตวกได มกมฐานมมแหลมหนไปทางเดยวกน โดยมขนาดและสดสวนทแตกตางกนไป ลายกระหนกทส าคญ ไดแก กระหนกสามตว กระหนกเปลว กระหนกใบเทศ จากนนกเปนกระหนกผกกด กระหนกกอ เปนตน2 เปนลายทมลกษณะทเปนเอกลกษณทมความส าคญทสดลายหนงในแบบลายแมบทของลายไทย ซงเปนลายทมโครงสรางและการสบทอดของลายมายงยาวนาน ตงแตสมยความเจรญแถบอนเดย และมการเผยแพรรปแบบไปยงพนทตางๆ รปแบบกระหนกในประเทศไทย มววฒนาการเรมเหนโครงตงแตสมยทวารวด แตมการพฒนารปแบบสบทอดกนมา

กระหนก มรปแบบโครงสรางลายจากพนฐานรปสามเหลยม โดยตวลายกระหนกเองมกรอบสามเหลยมก าหนดแตจะมความตางกนออกไปตามทรงสามเหลยมนน ทมความเหมาะสมตามรปแบบการผกลาย

2 https://www.gotoknow.org/posts/338616

รปท 7 ดอกบวสตตบงกช (Roseum Plenum) ทมา:

7


กระหนก ถอเปนแมบทของลายตางๆซงกระหนกม กระหนก 1 ตว กระหนก 3 ตว ซงถอวาเปนกระหนกทมความสวยงามตามแบบแผน

1.3.3 ลายกาน

1.4 ลวดลายแมบทจากรปทรงเลขาคณต 1.4.1 ลายกระจงตาออยตาออย หรอกระจงตาออย

เปนลายแมแบบพนฐานของลายประดบมรปแบบพนฐานจากรปทรงสเหลยมดานเทาโดยตวลายมรปแบบใกลเคยงกบเรขาคณตทรงสามเหลยม แลววาดดดใหโคง กระจงตาออยนาจะมพนฐานเดมมาจากการตมแขนงบนขอออยจงเรยกกระจงชนดนวา กระจงตาออย

ประโยชนของการการใชลายชนดในงานสถาปตยกรรมน มกจะมการประดบลวดลายไทยตามต าแหนงทวไป ตกแตงฐานอาคาร ฐานแทนตางๆ ตามแนวนอนเพอเปนการประดบตกแตงใหมความสวยงาม โดยจะมการใชทงปลายแหลมชขนและปลายแหลมชลง

ทรงตวอยในรปสเหลยมดานเทา มทรงตวเสนออนเรยวทงซาย และขวาปลายยอดแหลมมบาก (คอหยก) ทงสองขาง เมออยเฉพาะตวเดยวๆเรยกวาตาออย เมอเขาประกอบเปนลายตดตอซายและขวา เชน เขยนเปน ลายบวหงายบวคว าเปนตวอยางของใบกระจงเทศ เชนเดยวกบ กระจงฟนปลา แตเปนตวยอตวทสองรองจากกระจงฟนปลา เปนลายตดตอซายและขวา

รปท 9 ลายกระหนก รปท 8ลายกระหนก

8


1.4.2 ลายกระจงเจม

กระจงฟนปลา ผนปลา หรอกระจงฟนปลา ทรงอยในรปสเหลยมดานเทา มรปเปนสามเหลยมยอดเรยวแหลม เปนทมาของกระจงตาออย หรอกระจงใบเทศ ถอเปนกระจงตวตนหรออกนยหนงจะเรยกวาเปนตวอยางของกระจงใบเทศ และกระจงตาออยกได เพราะวาเมอเขยนบวหงายหรอบงคว า เมอยอเลกทสดกใชกระจงฟนปลาแทน กระจงฟนปลาเปนลายตดตอไดทงซาย และขวา (กระจงฟนปลามซอน หนง-สอง-สามฯ แตในทนจะใชเฉพาะเรองการใชลายเทานน

รปท 10 ลายประจ ายามตาออย

รปท 11 ลายกระจงรวน

9


1.4.3 ลายกระจงปะตยาน

กระจงปะตญาณเปนลายประดบทมพนฐานมาจากลายกระจงตาออย มรปแบบทมรายละเอยดมากขน โดยกระจงตาออยเปนลายทเลกทสด กระจงเจมเปนลายขนาดกลาง และกระจงปะตญาณถอเปนลายทมขนาดใหญทสด

กระจงเจมและกระจงปะตญาณ มรปแบบโครงมาจากพนฐานกระจงตาออยปลายเหลยมจะสงชะลดกวา

ตาออยมการสอดไสลาย บาก และมการผสมอยดวยกนเปนกลมลายกระจง โดยมการจดล าดบของขนาดของตวลายใหมความแตกตางตามความสวยงาม สวนใหญการประดบลายกระจงมกจะใชลายกระจงปะตญาณเปนตวประธานหรอลายเดน และใชกระจงเจมเปนตวลองลงมา ลายกระจงตาออยเปนสวนประดบทเลกทสด

ลายกระจงมกใชประดบฐานตางๆ เพอใหมความสวยงามของฐาน และยงมกระจงอกประเภทหนง คอ กระจงรวน ซงมลกษณะปลายแหลมจะเอน ยวยไปดานใดดานหนง คลายใบไมทเอนออนกระจงนนมความออนไหวและไมดแขงกระดาง ท าใหลายกระจงมความสวยงามยงขน

1.4.4 ลายประจ ายาม

เปนลายทมการผสมระหวางลายประจ ายาม และลายกระหนกเขาดวยกน ประกอบเกดลายรปแบบใหม เปนลายทนยมใชในลายประเภทหนากระดานฐาน หรอ หรอสวนทลายอยในแนวราบหนากระดาษ ผกลายเชอมตอกนเปนแถวยาว มความตอเนองของลวดลาย สรางความสวยงามใหแกสวนทจะประดบลายนนๆ

รปท 12 ลายกระจงรวน

10


1.4.5 ลายดอกลอย

ลายดอกลอย เปนลายส าหรบใชเขาประกอบกบลายอน ใหเกดเปนลายชนดตางๆขน เชน เขยนลายประจ ายามกานแยง ในระหวางทวางของกานแยง กเอาดอกลอยสกลบใสประกอบเขา กเปนลายประจ ายามกานแยง หรอลายพมขาวบณฑกานแยงในระหวางทวางของกานแยง กเอาดอกลอยทเปนพมขาวบณฑใส กจะเปนลายพมทรงขาวบณฑกานแยง3

3 https://www.gotoknow.org/posts/518823

รปท 13 ลายประจ ายาม

รปท 14 ลายประจ ายาม

11


1.4.6 ลายดาวลายพมขาวบณฑ

เปนลายทมลกษณะทเรยกตาม รปรางคลายกบพานพมขาวบณฑ พานดอกไม หรอพานแวนฟา โดยรปรางโครงสรางจะมลกษณะทรงขนมเปยกปน หรอ รปทรงคลายกบใบโพธ จะสามารถพบเหนไดจากองคประกอบทางสถาปตยกรรมไทย เชนเจดยทรงพมขาวบณฑในสมยสโขทย

รปท 15 ลายดอกลอย ทมา :

รปท 16 ลายพมขาวบณฑ ทมา:

12


1.5 การประดบตกแตงลวดลายไทยในงานสถาปตยกรรมไทย การตกแตงลวดลายในงานสถาปตยกรรมไทย สามารถตกแตงไดหลายลกษณและหลายวสดตามลกษณะ

ของการประดบในงานสถาปตยกรรมไทย ตงแตการใชกระดาษท าลายประดบ การใชกระจก ไม หรอการท าลายประดบดวยปนซเมนต ซงการใชวสดในการตกแตงจะท าใหรปแบบของลายนนมความแตกตางกนอยางมาก วสดทใชจะเปนขอจ ากดในการประดษฐลวดลายตางๆ วสดทมความแขงแกรงของเนอวสดมากกยงจะท าใหการท าลายตกแตงนนมความยากขนตามล าดบ การประดบตกแตงลวดลายในงานสถาปตยกรรมไทย แบงวสดในการตกแตงออกเปน 3 ประเภท

1.5.1 การตกแตงประเภทงานไม

การตกแตงลายในงานสถาปตยกรรมไทยมการแบงลกษณะประเภทของการตกแตงลายสวยงามลายในงานไม เปนรปแบบทท ากนมาแตโบราณ และเปนศลปะทเปนการสบทอดตอกนมาแตครชาง ไมเปนวสดทมาพรอมกบงานกอสราง การสรางลวดลายและแกะสลกลวดลายตางลงบนไมจงเปนสงทประกอบควบคกนกบงานสถาปตยกรรมไทย งานลวดลายไมเปนงานทมความ ออนชอย ประณต และมความสวยงาม เพราะเปนงานทสามารถใชฝมอแกะหรอตด ประดษฐไดงาย เพราะไมเปนวสดทออน ท าไดงายทงในการท างานในลกษณะนนต า เชนการประดบตกแตงในสวนหนาบน หรอฐานอาคาร และการท าแบบลอยตว เชน การแกะรปชอฟา ใบระกา หรอค ายน(คนทวย) รปท 17 ชอฟา ระกาหางหงส และคนทวยไม

ทมา:

13


รปท 19 งานแกะสลกไมสวนประดบบษบก ทมา :

รปท 20 การแกะสลกไมประดบลวดลาย ทมา:

รปท 18 งานเกาะสลกไมปดทองประดบกระจก ทมา

14


1.5.3 การตกแตงประเภทงานปน

งานตกแตงลวดลายทางสถาปตยกรรมมการพฒนาการขน การกอสรางอาคารมการเปลยนแปลงวสดในการกอสราง งานอาคารทางสถาปตยกรรมไทยมการน าวสดและการกอสรางแบบใชปน หรอ คอนกรต มาเปนวสดหลกในการกอสรางและตกแตง งานตกแตงลวดลายทางสถาปตยกรรมนนยงคงมความจ าเปนในการน าเขามาใชเพอใหอาคารมความสวยงาม ท าใหรปแบบการตกแตงลวดลายในงานสถาปตยกรรมนนตองมการปรบเปลยนไปตามวสด การท าลวดลายเปนคอนกรตจงคดและออกแบบใหเหมาะสมกบวสด มการลดทอนลายระเอยดของลวดลง เพราะงานคอนกรตนนไมสามารถทจะท าลวดลายทมความละเอยดสงไมได การออกแบบลายตกแตงจงตองลดทอนลวดลายลง รปทรงมาความออนชอยนอยลง เนนในสวนของรปทรงทมความแขงแรง ลวดลายการซอนชนหรอความลกลงไปไมมาก และสงส าคญคอรปแบบทางสถาปตยกรรมนนจะตองมความสอดคลองไปกบลวดลาย นายชางไทยทเปนบคคลส าคญในการออกแบบงานสถาปตยกรรมไทยแบบโครงสรางคอนกรตและการตกแตงลวดลายแบบคอนกรต ทท างานไดอยางสวยงาม เหมาะสม คอ พระพรหมพจตร (อ ลาภานนท)

รปท 22 หอประชมจฬาลงกรณมหาวทยาลยลกษณะอาคารทรงไทยงานปน ทมาhttps://commons.wikimedia.org/wiki/File:Chulalongkorn_University_Auditorium.jpg

รปท 21 การแกะสลกไมประดบลวดลาย ทมา:

15


รปท 24 พระพรหมพจตร (อ ลาภานนท) และผลงานการออกแบบ ทมา : https://www.silpa-mag.com/club/art-and-culture/article_10773

รปท 23 พระอโบสถวดราชาธวาสสรางและประดบตกแตงดวยปนเปนสวนใหญ ทมาhttps://www.pinterest.co.uk/pin/317081630006303740/?lp=true

16


1.5.3 การตกแตงประเภทวสดชวคราวและวสดสงเคราะห

ในรปแบบการตกแตงในงานสถาปตยกรรมไทยวสดในการตกแตงมความส าคญและจะเปลยนแปลงไปตามยคสมยและวธการตกแตง รวมไปถงประเภทของงานทใช ในสมยปจจบนการตกแตงมขอจ ากดหลายประการทท าใหวสดในการตกแตงมความหลากหลายมากขน ดวยระยะเวลาการกอสรางทจ ากด งบประมาณคากอสรางทถกก าหนดไว และประการทส าคญกคอ ประเภทและความคงทนถาวรของการตกแตง วสดทน ามาใชจงถกก าหนดใหน ามาใชอยางเหมาะสมและคมคากบการประดบงานนนๆ ในหลายๆประเภทของการตกแตงลายในงานสถาปตยกรรม วสดชวคราวและวสดสงเคราะหถกน ามาใชในการประดบงานในอยางเหมาะสม ซงจะท าใหงานทออกมามาความสวยงามและเหมาะสมตามวตถประสงคของงาน

วสดสงเคราะห เปนวสดสมยใหมทน ามาประดบตกแตงในงานสถาปตยกรรม เปนวสดทท าขนรปตามแบบ โดยมากในปจจบนนยมมการน าวสด เชน เรซนไฟเบอรกลาส (Resin Fiberglass) หรอ พลาสตก มาใชท าลายประดบซงเปนวสดทหาไดงายและมราคาไมแพงมากถาเทยบกบวสดไม งานไฟเบอรกลาสมกเปนงานหลอพมพขนตามแบบ สามารถท าซ าและใชเวลาในการท านอย

วสดชวคราวทมกจะน ามาใชในตกแตงงานสถาปตยกรรม เชน ไมอด กระดาษ ผา ซงจะน ามาประดบตกแตงสวนลวดลายประดบ ใชกบอาคารชวคราว ไมคงทนถาวร โดยจะเนนในการประดบใหมความสวยงามเปนส าคญ

รปท 25 งานประดบตกแตงลวดลายแบบงานปน

17


ไมอด เปนวสดขนรปเปนแผน จะถกน ามาใชท าลวดลายในงานสถาปตยกรรมตางๆ มทงแบบเรยบแบนและการน าไมอดซอนชนขนเพอใหเกดมตของรปทรง อายการใชงาน 6-8 เดอนกจะหมดสภาพในการใชงาน จะถกน ามาประดบในกลมงานอาคารชวคราว และมระยะเวลากอสรางไมมาก ลวดลายจะมความละเอยดนอย และจะใชสวนวสดอนมาตกแตงเพมเตม

รปท 27 หลอไฟเบอร ไฟเบอรกลาสลวดลายประดบแบบลอยตว ทมา:

รปท 26 งานกระดาษสสลบผาประดบลวดลายอาคาร

18


รปท 28 หลอไฟเบอร ไฟเบอรกลาสลวดลายประดบแบบนนต า ทมา: https://www.be2hand.com/1143716-24.html

รปท 29 ลายแกะประดบตกแตงอาคาร ท าจากไมอด ทมา

19


รปท 30 ลายแกะประดบตกแตงอาคาร ท าจากไมอด ทมา

20


2. องคประกอบในงานสถาปตยกรรมไทย องคประกอบทางสถาปตยกรรมไทย หมายถง อาคารหรอกลมอาคารรวมไปทงถงสวนตางๆทของอาคาร

ทมความเกยวเนองสมพนธกนและกน ซงน ามาประกอบขนเปนงานสถาปตยกรรมประเภทหนงแลว ซงทจะสามารถสอใหงานสถาปตยกรรมไทยชนนนๆสามารถทจะสะทอนออกมาถงคณลกษณะ รปแบบ สญลกษณ ในแงของประโยชนใชสอย หรอความงาม หรอคตความหมาย

องคประกอบทางสถาปตยกรรมไทยมการจดหมวดหมทส าคญโดยสามารถแบงแยกออกเปน 2 ลกษณะคอ

1. องคประกอบทางแผนผงอาคาร 2. องคประกอบทางรปทรงและลกษณะอาคาร

องคประกอบทางแผนผง หมายถง องคประกอบลกษณะทางกายภาพในแนวระนาบทางนอน ทบงบอกถงทตง ขนาดพนทวาง ขอบเขต และความสมพนธ ระหวางสวนประกอบตางๆทประกอบกนขนในผง ซงแตกตางกนตามความตองการของแนวความคดในการออกแบบ ในงานพทธศาสนา สถาปตยกรรมของไทย มการแบงพนทภายในออกเปน เขตพทธาวาส เขตสงฆาวาส และเขตธรณสงฆ โดยแตละเขตกม องคประกอบแผนผง ทมแบบอยางลกษณะเฉพาะตว ตามหนาทของประโยชนใชสอยหรอคตสญลกษณในทางพทธศาสนา หรอการแบงแผนผงการแบงพนทของสวนทส าคญส าหรบพธกรรมตางๆซงในคตความเชอและประเพณมการแบงกนพนทตางๆ ออกจากกน การจดพนทส าหรบบคคลหรอกลมคนทเขารวมพธกรรมตางๆ ซงสามารถจดอยในหมวดขององคประกอบทางผงอาคาร

21


2. องคประกอบอาคาร หมายถง สวนของอาคารทประกอบหรอประดบตกแตงขนดวยองคประกอบยอยตางๆ เพอใหอาคารสามารถคงอยไดอยางมนคงแขงแรง ทงมความประณตงดงาม และ

22


สอแสดงออกถงความหมายหรอคตในทางพทธปรชญาไดอยางสมบรณ องคประกอบอาคารจ าแนกออกไดเปน 2 ลกษณะ คอ 2.1 องคประกอบโครงสราง หมายถง ชนสวนของวสดตางๆ ทน ามาตอ หรอยดโยง หรอประกอบรวมกน

ขนเปนโครงรางของอาคาร ตามกรรมวธหรอกระบวนการกอสรางทเปนระบบ ภายใตกฎเกณฑและระเบยบแบบแผนทางการชางของกลมชนหรอสงคมนน ๆ ซงโครงสรางของอาคารในงานสถาปตยกรรมไทย จะมองคประกอบส าคญอย 3 สวน ไดแก

2.1.1 องคประกอบโครงสรางสวนฐาน ไดแก องคประกอบของโครงสรางของอาคารทประกอบกนขนเปนสวนฐานอาคาร เพอท าหนาทรบน าหนกทถายจากสวนบนทอยเหนอพนเรอนขนไป กอนถายลงสดน อาคารทางศาสนาของไทยนน นยมใชอฐหรอศลาแลงกอเปนแผงตนแลวประดบตกแตงใหเปน ฐาน ทมรปแบบชนดตางๆตามคตสญลกษณ เชน ฐานบว ฐานสงห ฯลฯ องคประกอบทส าคญสวนน คอ พน ฐานราก

2.1.2 องคประกอบโครงสรางสวนเรอน ไดแก องคประกอบของโครงสรางอาคารทประกอบกน

ขนเปนตวเรอน เพอท าหนาทยดตอเปนผนผนงส าหรบหอหมอาคาร รวมทงรบน าหนกทถายลงมาจากสวนหลงคา กอนถายผานลงไปสสวนฐานเรอนตอไป องคประกอบทส าคญสวนน คอ เสา ผนง ประต-หนาตาง

2.1.3 องคประกอบโครงสรางสวนหลงคา ไดแก องคประกอบตางๆของโครงสรางอาคารทอยเหนอสวนเรอนขนไป ประกอบเขากนเปนโครงหลงคา เพอท าหนาทปกคลมพนทวางสวนลางลงมา องคประกอบทส าคญในสวนน คอ ขอ แป จนทน อกไก ดง เตา คนทวย 2.2 องคประกอบตกแตง หมายถง สวนประกอบตางๆท ท าขนเพอเสรมแตงใหอาคาร มความสวยงาม

ยงขน สามารถแยกยอยออกไดเปน 2 ลกษณะ คอ 2.2.1 องคประกอบตกแตงจรง หมายถง การประดบตกแตงทท าขนบนสวนตางๆ ของอาคารท

ไมใชเปนองคประกอบโครงสรางหลกโดยตรง แตเปนการประดบแตงเพมเขาไปเพอใหอาคารนนๆ มความสมบรณทงในเชงความงามและความหมายยงขน เชน จตรกรรมฝาผนง ดาวเพดาน ชอฟา ใบระกา หางหงส บราล บวหวเสา ฯลฯ องคประกอบประเภทนหากไมค านงถงความตองการในเชง คตความเชอ ความหมายหรอมโนปรชญา ส าหรบอาคารแลว อาจจะมหรอไมกได เพราะไมไดมบทบาทหนาทส าคญตอความมนคงแขงแรงของอาคารโดยตรง

2.2.2 องคประกอบตกแตงเสรม หมายถง การประดบตกแตงทท าเสรมขนบนสวนขององคประกอบทเปนโครงสรางส าคญของอาคารนนๆ เชน คนทวย หนาบน ตวล ายอง เชงชาย ฯลฯ ทงนเพอใหองคประกอบยอยเหลานน นอกจากจะมความประณตงดงามขนแลว ยงแฝงความหมายทเปนเชงสญลกษณอกดวย เชน คนทวยทแกะสลกเปนรปนาคหรอมกร เสาทท าสวนปลายเสาเปนรปบว อยางทเรยกวา บวหวเสา ฯลฯ องคประกอบเหลานจงท าหนาท 2 บทบาทในเวลาเดยวกนคอ เปนทง องคประกอบทางโครงสราง และ องคประกอบตกแตง

23


24


แผนบรหารการสอนประจ าบทท 2 หวขอเนอหา 1. 2. วตถประสงคเชงพฤตกรรม วธการสอน กจกรรมการเรยนการสอน สอการสอน เอกสารประกอบการสอนและการเรยน เรอง ลายไทย ภาพบรรยาย สออเลคทรอนคส ค าบรรยาย การวดและการประเมน การสงเกตจากการตอบค าถาม วดจากพฤตกรรมและความกระตอรอรนในการเรยน

25


บทท 2 ลกษณะงานสถาปตยกรรมไทย

2.1 ความหมายของสถาปตยกรรมไทย สถาปตยกรรม (Architecture) หมายถง การออกแบบกอสรางสงตางๆ ทงสงกอสรางทคนทวไปอย

อาศยได เชน ตก อาคาร บาน เปนตน และสงกอสรางทคนเขาไปอยอาศยไมได เชน สถป เจดย อนสาวรย เปนตน นอกจากนยงรวมถงการก าหนดผงบรเวณตางๆ เพอใหเกดความสวยงามและเปนประโยชนแกการใชสอยตามตองการ ความหมายของค าวา สถาปตยกรรม ตามความหมายของพจนานกรมราชบณฑตยสถานไดใหนยามวา สถาปตยกรรม [สะถาปดตะยะก า] น. ศลปะและวทยาเกยวกบงานกอสรางทประกอบดวยศลปะลกษณะ. (ส. สถาปตย + กรมน) ซงโดยรวมแลวความหมายของสถาปตยกรรม จะจ ากดความของสงกอสรางทสรางขนดวยวสดตางๆเพอประโยชนตอการใชของกจกรรมของคน

สถาปตยกรรมไทย หมายถง สถาปตยกรรมสงกอสรางทสรางขนในลกษณะของความเปนไทย แสดงถงเอกลกษณทสอออกมาวาเปนลกษณของไทยซงเปนทยอมรบโดยทวไปวานคอลกษณของไทย โดยสถาปตยกรรมไทยสามารถทจะสอความหมายไดหลากหลายลกษณทงรปแบบของรปทรง ลวดลาย การตกแตง หรออาจรวมไปถงสญลกษณทเขาใจตรงกนวานคอลกษณของไทย โดยมของคตความเชอ ฐานนานศกค และกฎเกณฑ เปนตวก าหนดในการปลกสราง

2.2 ประเภทของสถาปตยกรรมไทย งานศลปะไทยตางๆของไทยนนสามารถทจะแยกงานศลปะออกไดหลายประเภทเชน งานจตรกรรม ประ

ตกรรมและงานสถาปตยกรรม ซงมความแตกตางกนและมคณลกษณะพเศษทสวยงาม และความเปนศลปะไทยไทยสามารถทจะแยกประเภท

รปท 31 อาคารทางศาสนาสรางโดยพระมหากษตย

26


ประเภทของสถาปตยกรรมไทย สามารถทจะแบงออกเปน ๒ ประเภท ซงจะมการแบงประเภทของงานสถาปตยกรรมไทยนนจะแบงตามลกษณะของการใชสอยพนทของอาคารคอ

1.2.1 สถาปตยกรรมทพกอาศย 1.2.2 สถาปตยกรรมทางศาสนา

2.2.1 สถาปตยกรรมทอยอาศย

สถาปตยกรรมทอยอาศย ไดแก บานเรอนของประชาชนและต าหนกหรอพระราชวงอนเปนทพกอาศยเชอพระวงศ ขนนางและพระมหากษตรย ซงจะมความแตกตางของรปแบบ ลกษณะการกอสราง และระเบยบวธในการกอสราง อาคารพกอาศยทางสถาปตยกรรมสามารถรปแบบประเภทตามวสดในการกอสราง และการแบงประเภทอาคารพกอาศยตามกจกรรมและประเพณไทย ซงจะมความแตกตางกนอยางชดเจน

รปท 32 เรอนชาวสยามของลาลแบร ทมา เสนอ นลเดช,เรอนเครองผก 2541.หนา 13

27


การแบงประเภทของอาคารพกอาศยตามวสดการกอสราง อาคารชวคราว หรอ เรอนเครองผก เปนอาคารพกอาศยทสรางขนชวคราว อาจมอายการใชงานอาคาร

สนหรอมการลอถอนโยกยายอาคารบานเรอนไปตามสถานทตางๆอนเนองมาจากสภาพภมประเทศทไมเหมาะสม หรอการโยกยายตามการเปลยนแปลงพนทท ากน เรอนเครองผกเปนเรอนทมวตถประสงคกอสรางอาคารบานเรอนตามวสดทหาไดงายตามธรรมชาตในทองถน เชน ไมไผ ไมลวก ใบจาก หญาคา หวาย ใบไมตางๆ และวธการกอสรางทสะดวกรวดเรวกรรมวธเรยบงายใชการมด ผก ท าไดเองและใชก าลงคนในการกอสรางทนอยประกอบกบภมปญญาความรในการกอสรางทสบทอดตอกนมาสามารถทจะกอสรางอาคารบานเรอนส าเรจไดตามวตถประสงคของเขาของอาคารนนไดเปนอยางด เรอนชวคราว หรอ เรอนเครองผก เปนเรอนทอยอาศยของประชาชนทวไป มกจะมลกษณะอาคารทเลก ม 1-2 ชวงเสา ยกใตถนสง 1-1.5 เมตร ประกอบไปดวยหองนอน หรอมระเบยงเลกๆส าหรบใชเปนพนทครวรปทรงจะเปนสเหลยมผนผา หลงคาเปนทรงจวลาดเอยง ในอดตเราจะพบมากโดยทวไป แตในปจจบนเรอนเครองผกมกจะเหนสรางกนตามไรนา สวน เพอมไวส าหรบอยอาศยในชวงท างานในชวงกลางวน หรอการใชอาศยในการนอนเฝาพชผลผลตทางการเกษตรของตนเอง

รปท 33 เรอนเจาเมองเชยงราย ทมา เสนอ นลเดช,เรอนเครองผก 2541.หนา 13

28


ลกษณะของเรอนเครองผก เปนเรอนทกอสรางแบบงาย ๆ ในลกษณะอาคารชวคราว หรอกงถาวร วสดทใชมกจะเปนไมไผ การผก

รดสวนตาง ๆ ของอาคารเขาดวยกนจะใชตอกและหวาย หลงคามงดวย จาก แฝก ใบตองตง หรอหญาคา ตามแตวสดในแตละพนท ฝามกจะเปนฝาขดแตะ ในภาคใตมกนยมสานแบบเสอล าแพน พนมทงไมฟาก (ไมไผผาครงแลวทบใหแบน) และไมจรง เสาเรอนมทงไมไผและไมจรง ตามแตขนาดและการใชงานของเรอน

อาคารแบบถาวร หรอ เรอนเครองเครองสบ เปนการสรางบานเรอน อาคารพกอาศย

1. สถาปตยกรรมทเกยวของกบศาสนา ไดแกสงปลกสรางส าหรบอาคารประกอบศาสนกจตางๆของพระสงฆและประชาชน เชน โบสถ วหาร เจดย ศาลา กฏ ฯลฯ

รปท 34 เรอนเครองผก ประกอบไปดวยวสดจากธรรมชาต ทมา http://www.openbase.in.th/node/10401

29


แผนบรหารการสอนประจ าบทท 3 หวขอเนอหา 1. แผนแมบทลายไทย 2. ประเภทของลายไทย 3. การใชลายไทยในงานสถาปตยกรรมไทย วตถประสงคเชงพฤตกรรม วธการสอน กจกรรมการเรยนการสอน สอการสอน 1. เอกสารประกอบการสอนและการเรยน เรอง ลายไทย ภาพบรรยาย 2. สออเลคทรอนคส 3. ค าบรรยาย การวดและการประเมน 1. การสงเกตจากการตอบค าถาม 2. วดจากพฤตกรรมและความกระตอรอรนในการเรยน

30


บทท 3 สถาปตยกรรมไทยประเภทอาคารอาศย

สถาปตยกรรมไทยประเภทอาคารพกอาศย สามารถทจะแยกประเภทของรปแบบอาคารออกตามลกษณะของรปแบบการสราง และภมประเทศ รวมไปถงการกอสรางอาคารตามลกษณะการใชงานในแตละพนท ซงมความแตกตางกนออกไป ในประเทศไทยมอาคารพกอาศยในแตละพนท ทมความแตกตางกน และสามารถทจะแยกและแบงลกษณะของอาคารพกอาศยในประเทศไทยออกเปน 4 ประเภท โดยแบงตามเกณฑทางภมศาสตรของประเทศไทย ประกอบไปดวย

1.1 อาคารพกอาศยภาคกลาง 1.2 อาคารพกอาศยภาคใต 1.3 อาคารพกอาศยภาคตะวนออกเฉยงเหนอ 1.4 อาคารพกอาศยภาคเหนอ

ในแตละประเภทของอาคารพกอาศยในประเทศไทยลวนแตมเอกลกษณและลกษณะเฉพาะตว การมภมประเทศทมความแตกตางกนของภมอากาศและบรบทของกลมชนพกอาศยตางหลายหลายกลมชาตพนธ แตลกษณะของอาคารพกอาศยนนในแตละภมภาคนน จะมจดเดนและเปนเอกลกษณะของในแตละภาคดงตอไปน

3.1 อาคารพกอาศยภาคกลาง (เรอนไทยภาคกลาง) ภาคกลางของประเทศไทยเปนพนทราบกวางใหญตอนใจกลางของประเทศ มลกษณะเปนทราบลมแมน า

ลกษณะคลายรางน าขนาดใหญประกอบดวยทวเขาทางดานตะวนออก และดานตะวนตกซงทอดตวยาวขนานกนจากทศเหนอ ลงไปทางทศใตเปนขอบของราง ตนรางอยบรเวณทราบสงทางเหนอ พนทสวนใหญเปนทราบลม แบงตามรปลกษณะออกไดเปนสองตอนคอตอนตะวนออกมพนทเปนรปสามเหลยม ตอนตะวนตกหรอภาคกลางแท ๆ มพนทเปน

บานเรอนไทยภาคกลางหรอเรอนไทยภาคกลาง มลกษณะเปนเรอนทมหลงคายกสง สามเหลยม ยอดแหลม หลงคามกจะมงจากหรอกระเบองแลวแตสภาพพนทและฐานะของผอยอาศย เรอนทมฐานะดมกจะมงกระเบองดนเผาอยางด แตเรอนทมฐานะดอยลงกจะใชวสดธรรมชาตมามงหลงคาเชน ใบจาก ตนคา ตวเรอนยกพนสง มใตถนสงจากพนดนเสมอศรษะประมาณคนยน รปทรงตวเรอนเปนรปทรงลมสอบ (ผนงเอยงเขา) หลงคา ทรงสงชายคายนยาว เพอกนฝนสาด แดดสอง นยมวางเรอนไปตามสภาพแวดลอมทศทางลมตามความเหมาะสม ในรปแบบ เรอนฝาปะกนถอเปน เรอนไทยแท เรอนไทยฝาปะกน คอเรอนทฝาท าจากไมสก มไมลกตงและลกนอน และมแผนไมบางเขาลนประกบกน สนท หนาจวกท าดวยวธเดยวกน เราจะพบเหนเรอนไทยภาคกลาง รปแบบตาง ๆ อาท เรอนเดยว เรอนหม เรอนหมคหบด และ เรอนแพ ตวอยางเชน พระต าหนกทบขวญ4

4 พระต ำหนกทบขวญเปนเรอนไมกระดำน ฝำเรอนท ำเปนฝำปะกน กรอบลกฟก ฝมอประณต เชงชำยและไมค ำยนสลกเสลำสวยงำม หลงคำแตเดมมงดวยจำก หลบหลงคำดวยกระเบ องดนเผำ ตวเรอนทกหลงรวมท งพ นนอกชำนท ำดวยไมสกลวน ใชวธ

31


เรอนสมยโบราณภาคกลางจะมการใชการคมนาคมทางน าเปนส าคญ ใชแมน าล าคลองเปนเสนทาง

เดนทางเปนหลก ซงบานเรอนกจะมกอยรมแมน า ล าคลอง และใชการเดนเรอเปนการเดนทาง การใชระบบคมนาคมทางน านนมมาตงแตสมยอยธยามาจน แตเรมมาสมยรชกาลท 6 ลกษณะบานเรอนไทยภาคกลาง มกจะเนนการหนหนาบานเรอนไปตามทางแมน า อาคารเรอนไทยภาคกลางมลกษณะการกอสรางทมลกษณะทถกเรยก เอวใหญ อกเลก เนองจากตวเรอนจะมเสาแบบสอบ5ลมเขา ท าใหทรงอาคารตวฐานอาคารจะมความกวางกวาตวเรอน

อทธพลทเปนเหตของการเกดบานเรอนไทยภาคกลาง 1. สนองประโยชนใชสอย ความอยสบาย 2. ปองกนความอบอาว 3. ปองกนฝน 4. ปองกนแดด 5. ปองกนสตวราย และน าทวม

เขาไม ตามแบบฉบบของชาวไทยโบราณ รอบๆบรเวณปลกไมไทยชนดตางๆนบเปนเรอนทอยในประเภทเรอนคหบดและมสวนประกอบครบ นายชางผออกแบบและควบคมการกอสรางคอ พระยาวศกรรมศลปประสทธ (นอย ศลป)

5 สอบ คอ วธการอยางหนงปลกเรอน ทมาการเอยงของเสาเขาไปดานใดดานหนง หรอมความหมายถงการ ลม ของเสา “ชอเรยกคณลกษณะของรปทรงอาคารท ระนาบ ทางแนวต งดานนอกท ง ๒ ดาน เอนตวเขาหากนเลกนอยในมตทเปนแนวแกนเอยงอยางสมมตรา”

รปท 35 พระต าหนกทบขวญจ าลอง ทมา: ถายจากเมองโบราณ จ.สมทรปราการ

32


6. รบลมและระบายอากาศ 7. ไดรบความรนรมจากธรรมชาต 8. ใชวสดกอสรางหาไดงาย 9. วฒนธรรมขนบธรรมเนยมประเพณทอนรกษนยม

การแบงประเภทของเรอนไทยภาคกลางชนดตางๆ สามารถแบงไปตามลกษณะการใชสอยและรปแบบของการปลกสรางและวตถประสงคการใชงาน สามารถแบงแยกออกเปน 4 ชนดคอ

รปท 36 ภาพแสดงการไหลเวยนของลมในบานเรอนไทย ทมา ฤทย,เรอนไทยเดม

33


เรอนแบบเดยว

ประกอบดวย เรอนนอน 1 หลง เรอนครว 1 หลง ระเบยงยาว ตลอดเปนตวเชอมระหวางหองนอนกบชาน โดยตวเรอนจะมหองนอน 1 หอง ระเบยง ชาน เปนเรอนเดยว

รปท 37 เรอนไทยภำคกลำงแบบเรอนเดยว ทมา

รปท 38 รปหนจ าลองเรอนเดยว ทมา

34


เรอนแบบหม

เรอนหม คอ เรอนหลายหลงซงปลกอยในทเดยวกน สมยกอนลกชายแตงงานสวนใหญจะไปอยบานผหญง สวนลกผหญงจะน าเขยเขาบาน จะอยเรอนหลงยอมกวาหลงเดมเรยกวา “หอกลาง” สวนเรอนนอกเรยกวา “หอร” เพราะปลกไปตามยาว ถามเรอนปลกอกหลงหนงเปนดานสกดกเรยกวา “หอขวาง” อาจม“หอนง”ไวส าหรบนงเลน บางแหงม“หอนก” ไวส าหรบเลยงนก

การขยายเรอนสามารถท าได 3 ลกษณะคอ 1. การขยายเรอนทปลกตอการตามแนวยาว ตอจากเรอนพอแม 2. การขยายเรอน จดวางเรอนเปนกลม โดยมชานเชอมตรงกลางระหวางเรอน โดยสวนตรงกลางเปด

โลง ไมมหลงคาคลม หรอมหลงคาคลม 3. การขยายเรอนขนหลงใหม ในบรเวณใกลๆกน หรอในบรเวณเดยวกน โดยไมมชานเชอม

รปท 39 เรอนหม ประกอบไปดวยกลมอาคารหลายหลงประกอบกนเปนหม ทมา: https://sites.google.com/site/baanruenthai4pak/reuxnthiy-phakh-kl

35


เรอนหมคหบด

เรอนหมคหบดโบราณ เปนเรอนส าหรบผมอนจะกน ลกษณะการจดเรอนหมคหบดของโบราณเปนเรอนขนาดใหญมเรอนคและเรอนหลงเลกหลงนอยรวมเขาดวยกน แตละหลงใชประโยชนตางหนาทกนออกไป ประกอบดวย เรอนนอน เรอนลก เรอนขวาง เรอนครว หอนก และชาน

เรอนหมคหบด จะประกอบไปดวยสวนพนทใชสอยตางๆประกอบไปดวย

1. เรอนนอน เปนเรอนประธานของบาน ใชส าหรบเปนหองนอนของเจาของบาน พอ แม เปนอาคารมรามขนาดใหญทสดของกลมเรอน โดยอาจมชวงขอกวางถง 8-9 ศอก

2. เรอนลก เปนเรอนนอนทมขนาดเลกลงม มกจะปลกตรงขามกบเรอนนอน

รปท 40 เรอนทบขวญในเมองโบราณ จ.สมทรปราการ

ทมา ผเขยน

รปท 41 เรอนทบขวญในเมองโบราณ จ.สมทรปราการ ทมา ผเขยน

36


3. เรอนขวาง เปนเรอนหอนง หรอหอกลาง มกจะกนฝา 3 ดาน ดานทตดกบหวชานเปดโลงส าหรบพกผอนของแขก หรอใชส าหรบกจกรรมตางๆทเปนสวนรวมกนของครอบครว

4. เรอนครว มกจะปลกขวางกบกบเรอนนอน ผนงจะท าดวยฝาขดแตะเพอส าหรบการระบายอากาศไดด หลงคาจะมจวชองเปดทระบายควนได

5. หอนก มขนาดใหญ ตรงกลางชานบาน จะใชส าหรบปลกตนไมเพอความรมรนของเรอนอาศย

เรอนแพ หรอเรอนรมน า

การสรางบานบรเวณชายฝงตองยกพนชนบนสงมาก ไมสะดวกในหนาแลงท าใหเกดการสรางเรอนในลกษณะ " เรอนแพ " ทสามารถปรบระดบของตนเองขนลงไดตามระดบน าในแมน าล าคลอง

รปท 43 เรยงรายอยแนนขนดสองฝงคลองเมองทอยธยา (ภาพถายเกาสมยรชกาลท 6) ทมา http://www.matichon.co.th/news/205555

รปท 42 เรอนแพ

37


ลกษณะเฉพาะของบานเรอนไทยภาคกลาง

เรอนไทยภาคกลางหลกการตองเปนเรอนทส าเรจรป ท าเปนชวงสวนแตละสวนน ามาประกอบขนรป(Prefabrication) ในสถานทปลกเรอน สามารถสรางเสรจในเวลาอนสน วสดกอสรางสวนใหญสรางดวยไมสกลวน

รปท 44 ตลาดน ายคอยธยามลกษณะเดยวกบเรอนแพและตลาดแพทอยธยา(ภาพถายเกา สมยรชกาลท 5) ทมา http://www.matichon.co.th/news/205555

รปท 45 เรอนแพรในแมน าสะแกกรง ทมา: http://i.kapook.com/aofsuksabay/11-2012/srakarekrang/03.jpg

38


เวนเสาและรอดใชไมเนอแขง ผงพนเรอนเปนรปสเหลยมผนผา มกจะนยมสราง 3 หอง ความสงเรอนมกจะสงยกใตถนสง ประมาณ 2.5 เมตรเพอปองกนสตวรายและปองกนน าทวมถง รวมไปถงการใชประโยชนใตถนในเวลาน าแลง แยกตวเรอนครวออกจากกนเปนสวนตว เรอนไทย มกไมสรางหองสวม จะแยกออกไปตางหาก บานเรอนไทยภาคกลางมการออกแบบใหเหมาะสมกบสภาพภมอากาศแบบรอนชนและฝนตก อาคารจงถกออกแบบใหมหลงคาสงแหลม มงกระเบองดนเผา หรอวสดทางธรรมชาตเชน หญาคา จาก แฝก มชองหนาจวรปสามเหลยม หลงคาแบบนท าเพอเปนการเกบความรอนใหขนสง อาคารใตถนสง สามารถใชประโยชนใตอาคารได มกจะสรางอยรมคลอง เรอนไทยภาคกลางจะมระเบยงมหลงคาคลมและระเบยงจะลดชนพนลงใหมความตางระดบกน เรอนไทยภาคกลางไมนยมสรางหองน าไวบนอาคาร ภายในเรอนจะไมท าฝาเพดาน ปลอยโลงเพอการระบายอากาศทด ฝาผนงจะท าเปนแผงๆยกมาประกอบ วางบนโครงสรางและเชอมตอกนเปนระบบจะใชระบบเขาบากไม สลก และเดอยยดซงกนและกน เรอนหมจะมบนไดขน ๒ ดานจะไมท าราวจบบนได ทางเขาดานหนามกจะมซมทางเขาทสวยงาม เชงบนไดจะมแทนส าหรบลางเทา6

โครงสรางและองคประกอบ บานเรอนไทยภาคกลางสามารถแบงลกษณะรปแบบ แยกเปนโครงสรางของอาคารออกเปน 3 สวนคอ7

เดยวลาง จากพนดนถงหลงรอด บางทเรยกเดยวลองถน เดยวบน จากหลงรอดถงหลงขอ เครองบน จากขอถงหลงอกไก

6 สมพภ ภรมย บานเรอนไทย พมพครงท 2 องคการคาครสภา 2527 7 เรองเดยวกน หนา 40

รปท 46 การแบงสดสวนของบานเรอนไทย

39


รปท 48 สดสวนบานเรอนไทยภาคกลาง ทมา: ฤทย,เรอนไทยเดม

รปท 47 องคประกอบตางๆในบานเรอนไทยภาคกลาง

40


องคประกอบบานเรอนไทยภาคกลาง สวนท 1 สวนเดยวลางประกอบไปดวย งว – เปนฐานรากไมทอนกลมยาวประมาณขนาดเสนผาศนยกลาง 15-20 เซนตเมตร มความยาวประมาณ 50 – 70 เซนตเมตร ใชไมทองหลางวางขวางกบปลายเสา ท าหนาทเปนหมอนรองรบน าหนกจากกงพดถายลงดน เปรยบไดกบรากฐานของอาคารในปจจบนมไวเพอกนตวบานทรด กงพด – ไมเหลยมขนาด 5 X 15 เซนตเมตร ความยาวประมาณ 50 – 70 เซนตเมตร สอดในรทถกเจาะทโคนเสาเรอน หรอจะใชคตขนาบขวางกบเสา โดยบากเสาใหเปนบารอง แลวยดดวยสลกไมแสมเสนผาศนยกลางสลกประมาณ 2 เซนตเมตร ปลายทงสองของกงพดตองวางอยบนงว ท าหนาทถายน าหนกจากเสาลงสงว แระ หรอ ระแนะ – ฐานรากแบบแผนไมกลมแบนขนาดเสนผาศนยกลาง 30 – 50 เซนตเมตร หนาประมาณ 5 – 7 เซนตเมตร ใชวางลงไปในกนหลมท าหนาทถายน าหนกจากเสาสพนดน เพอปองกนบานทรดตว แระ กงพด และงวท าหนาทเปนรากฐานอยางเดยวกน ถาใชกงพด และงวกไมจ าเปนตองใชแระ ซงกงพด และงวมกใชในบรเวณทลมรมน า เพราะรบน าหนกไดดกวาแระ แตการใชแระสะดวกกวากงพด และงว เสาเรอน – ไมทอนกลมยาวตลอดล าตน ขนาดเสนผาศนยกลางทโคนประมาณ 25 เซนตเมตร ทปลายประมาณ 20 เซนตเมตร นยมใชไมเตง ไมรง ไมมะคา หรอไมแดง รอด – เปนไมสเหลยมขนาดประมาณ 5 X 20 ถง 25 เซนตเมตร นยมใชไมเนอแขง เชน เตง รง เปนตน ท าหนาทรองรบพน หรอเรยกสวนนของโครงสรางวา “คาน” นนเอง รา – ไมเหลยมขนาดประมาณ 5 X 20 ถง 25 เซนตเมตร ใชไมเนอแขง เชน เตง รง ท าหนาทเชนเดยวกบรอด แตแขวนอยกบพรงซงชวยใหพนแขงแรง ไมตกทองชาง ตง – ไมเหลยมขนาดประมาณ 4 X 5 เซนตเมตร มระยะหางประมาณ 30 – 40 เซนตเมตร นยมเลอกใชไมเนอแขง เชน เตง รง มะคา หรอแดง วางพาดระหวางชวงรอด (คาน)

รปท 49 ฐานรากบานเรอนไทยภาคกลาง ทมา http://52011112031.blogspot.com/2016/

41


พรง – ไมสกสเหลยมขนาดประมาณ 5 X 20 เซนตเมตร ท าหนาทรดเสาสวนทตดกบพนทงสดานใหอยภายในขอบเขตทก าหนด และยงท าหนาทรบน าหนกฝาตลอดทกดาน พรงตดอยกบเสาดวยตะปจน ท าหนาทรบน าหนกจากรา

พ น – ไมสกเหลยมแบนขนาดประมาณ 5 X 40 ถง 50 เซนตเมตร บานทรงไทยนยมใชไมพนกวางมาปบนตงหรอบนรอด ส าหรบเปนทพกผอนอยอาศย โดยระหวางแผนไมตอแผนไมของพนจะมเดอยไมแสมขนาดเสนผาศนยกลาง 1 เซนตเมตรตอกยดพนดวยระยะหางเดอยประมาณ 1 – 2 เมตร บางคนใชเดอยแบนขนาด 1 X 2.5 เซนตเมตร หรอเรยกวา ลนกระบอ สวนพนทใชปนอกชานบานนนจะปเวนรองใหน าฝนไหลลงใตถนบานไดงาย โดยรองพนชานนมความกวางประมาณ 1 เซนตเมตรเทานนคะ ฝกมะขาม – ไมขนาด 3.5 X 3.5 เซนตเมตร ความยาวประมาณ 15 เซนตเมตร รปรางโคงงอคลายฝกมะขาม ใชตอกตดกบเสาใตพนเรอน ท าหนาทรองรบแผนพนทชนกบเสาและขาดจากกน ไมมสวนของรอดรองรบจงใชฝกมะขามรบพนแผนนแทนรอด

รปท 50 โครงสรางลางเดยว เสา รอด พรง ทมา http://52011112031.blogspot.com/2016/

42


รปท 51 โครงสรางพ นและฝกมะขาม ทมา http://52011112031.blogspot.com/2016/

รปท 52 ฝกมะขาม – ไมขนาด 3.5 X 3.5 เซนตเมตร ความยาวประมาณ 15 เซนตเมตร

43


สวนท 2 เดยวบนประกอบไปดวย ฝา – ผนผนงทประกอบกนเขาเปนแผนผนงขนาดใหญจากชนสวนเลกๆของไมจาก หรอไมใบบางชนด โดยมโครงขอบฝาเปนไมจรง หรอไมไผ ฝาสวนดานสกด (ขอ) หวทาย เรยกฝาทงแผงวา “ฝาอดหนากลอง” หรอ “ฝาหมกลอง” สวนฝากนหองภายในระหวางหองนอกกบหองโถงเรยกวา “ฝาประจนหอง”

ลวดลายของกระดานซงเปนฝากนนน ถาท าจากแผนไม เพลาะตอกนเขาดวยวธเจาะรางเขาเหลยมอยางประณต เรยกกนวา ฝาปะกน สวนฝาสายบวนนเปนฝาไมกระดานตเปนเสนตรง แลวเอาไมชนเลกประกบระหวางรอยตอ จะเปนลายรว ๆ มองดคลายสายบว8

8 http://www.dhamma5minutes.com/webboard.php?id=5&wpid=0037

รปท 53 ฝาไมบานเรอนไทยแบบถอดประกอบ ทมา http://www.reurnthai.com/index.php?topic=4848.0

รปท 54 ฝาสายบว และฝากระกนไม ทมา http://www.reurnthai.com/index.php?topic=4848.0

44


กนสาด – สวนหนงของหลงคาทยนออกไปโดยรอบทลดระดบจากหลงคาลงมา แตท ามมนอยกวาหลงคา กนสาดประกอบไปดวยจนทน กนสาด แปกลอน และวสดมง ปลายจนทนขางหนงตอกยดอยกบเตาดวยสลกไม (คางคาว) อกขางหนง รองรบน าหนกดวยค ายนหรอเสานางเรยง กนสาดท าหนาทปองกนแดดสองและฝน เตา – ไมเหลยมขนาด 5 X 10 เซนตเมตร ยาวประมาณ 70 เซนตเมตร ใชสอดทะลเสาโดยใหหางจากปลายเสา 50 – 60 เซนตเมตร ท าหนาทน าหนกเชงชายและปลายหลงคา และเปนทยดเกาะของจนทนบรเวณกนสาด เตาทอยตรงมมเรอนมอย 2 ตวเรยกวา เตารม เตาทไมอยตรงมมและมตวเดยวเรยกวา เตาราย เตาจะมปลายขางหนงเลกและมโคนใหญ เมอสอดเตาผานเสาทเจาะรพอดกบเตาเสาและเตาแลวจะไดความแนนทพอดในระยะทตองการ สลก และ เดอย – ไมสเหลยมสอดทะลระหวางโคนเตากบจนทนกนสาด ท าหนาทยดเกาะเตากบจนทนกนสาดใหตดกน มขนาด 5 X 1.5 ถง 2 เซนตเมตร ยาวประมาณ 30 เซนตเมตร เดอยเปนไมขนาด 2 เซนตเมตร ยาวประมาณ 10 X 12 เซนตเมตร คางคาว – ไมเหลยมกวางประมาณ 8 X 10 เซนตเมตร เจาะชองกลางกวางกวาขนาดของจนทนกนสาดและเตาเลกนอย เพอใหทงสองสามารถสอดผานคางคาวได แลวใชยดดวยเดอยขนาด 2 เซนตเมตร ยาว 15 เซนตเมตร ท าหนาทเหมอนสลก และเดอย

รปท 55 สวนประกอบของสลกเดอย เตา ปกนก ทมา https://www.facebook.com/pg/konphet/photos/?tab=album&album_id=362932430443798

45


หวเทยน – เปนสวนหนงของเสา ตรงปลายควนเปนแทงกลมยาวประมาณ 10 X 11 เซนตเมตร เสนผาศนยกลางประมาณ 4 เซนตเมตร มหนาทยดปลายขอใหตดกบเสา โดยเจาะแผนขอเปนรกวางกวาหวเทยนพอสวมเขาได เพอชวยยดหวเสาทงสองขาง ขอ – เปนไมสกแผนสเหลยมขนาด 5 X 20 เซนตเมตร มหนาทยดหวเสาทงสองขางเขาหากน ขอม 2 ชนด ไดแก ขออยกลางหองมขนาดเทากบหวเสา และขออยหวทายของบานตดกบฝาหมกลอง มขนาดใหญกวาหวเสา

ต ง – ม 2 ชนดคอ ไมเหลยมแบนขนาดโคน 5 X 20 เซนตเมตร ปลายมขนาด 5 X 12 เซนตเมตร ท าหนาทยดอกไกกบขอปลายลางของดงตดกบขอ โดยเขาเดอยเขนทงหมดนเรยกวา “ตงแขวน” และไมกลมยาวคลายเสา เสนผาศนยกลาง 20 เซนตเมตร ตงอยกงกลางรอดยาวถงขอแบน เรยกสวนกลมของดงนวา “เสาดง” อกไก – ไมสกเหลยมรปขาวหลามตด มความยาวตลอดตวเรอน และมยนหวทายอกขางละประมาณ 60 – 75 เซนตเมตร มหนาทยดหนาจว ดง และจนทน จะตงอยบนยอดสดของหลงคา จนทน – ไมเหลยมแบนขนาด 5 x 25 เซนตเมตร มรปรางออนชอยตามแบบ อยระหวางสองขางของสามเหลยมโครงหลงคา ท าหนาทรบน าหนกของหลงคาทถายมายงกลอน แป และจนทนตามล าดบ จนทนนมอยเฉพาะสวนของหองทไมมหนาจว สวนหองทมหนาจวใหแผงหนาจวรบน าหนกหลงคาแทนจนทน

รปท 56 สวนประกอบของ คางคาว เตา ปกนก ทมา https://www.facebook.com/pg/konphet/photos/?tab=album&album_id=362932430443798

รปท 57 สวนประกอบของหวเทยน ขอ เสา ทมา https://www.facebook.com/pg/konphet/photos/?tab=album&album_id=362932430443798

46


แป – ม 2 ชนด คอ แปหวเสา ไมเหลยมขนาดประมาณ 10 x 10 เซนตเมตร ยาวตลอดหลงคา ท าหนาทยดหวเสาระหวางหองตอหอง และแปลาน ไมเหลยม 5 X 10 เซนตเมตร พาดอยระหวางจนทนกบแผงหนาจวยาวตลอดเรอน ท าหนาทรบน าหนกจากกลอนสจนทน

กลอน – ไมเหลยมแบนขนาด 1.5 X 7.5 เซนตเมตร วางขวางพาดอยกบแป ระยะหางระหวางกลอนประมาณ 40 เซนตเมตร มอย 2 ชนด คอ กลอนส าหรบหลงคาจาก เปนกลอนเรยบเจาะรขางหนง ระยะหางของร ประมาณ 10 เซนตเมตร ส าหรบใชตอกรอยมดกบจากตดกบแปดวยการตอกสลกไมแสม ปลายดานบนเขาเดอยหางเหยยวตดกบอกไก ปลายดานลางตอกตดกบสะพานหน และกลอนส าหรบมมหลงคากระเบองเรยกวา “กลอนขอ” เปนรปหยกบากเพอใหระแนงวางทบ ระยะหางของชวงบากประมาณ 10-12 เซนตเมตร มทงแบบบากทกชวงกบแบบบาก 1 ชวง เวน 1 ชวง สลบกนไป กลอนขอนตอกตดกบแปโดยตะปเหลยมแบนแตไมตอกทกชวง ตอกเปนจงหวะหางๆ ระแนง – ไมเหลยมขนาด 2.5 X 2.5 เซนตเมตร วางตามยาวของหลงคาขนานกบอกไก ใชส าหรบหลงคาเรอนทมงดวยกระเบอง ท าหนาทรองรบกระเบอง และถายน าหนกลงยงกลอน ท าการยดตดกบกลอนโดยใชไมแสมเปนสลกเดอย เชงชาย – ไมเหลยมขนาด 5 X 20 เซนตเมตร ตดอยทปลายเตา มความยาวรอบชายคา ท าหนาทรบตะพานหน และรบน าหนกทงหมดจากปลายกลอน ตะพานหน – ไมเหลยมแบนขนาด 1.5 X 7.5 เซนตเมตร ตดอยดานบนของเชงชาย และยดปลายกลอน ท าใหน าฝนไหลออกไปดานนอก

รปท 58 ระบบโครงสรางหลงคา ทมา https://www.facebook.com/pg/konphet/photos/?tab=album&album_id=362932430443798

47


ปนลม – แผนไมแบนขนาดหนา 2.5 – 3 เซนตเมตร ตดอยปลายแปหวเสา แปลาน และอกไก มหนาทปดชายคาดานสกดหวและทายกนลมตจากหรอกระเบอง สวนลางของปนลมแตงรปเปนแบบตวเหงาเรยกวา “เหงาปนลม” หรอแตงเปนรปหางปลา การตดตงใชตะปตอกจากใตแปทะลไปตดปนลม หนาจว – แผงไมรปสามเหลยม สรางขนจากองคประกอบของชนไมในลกษณะตางๆ ใชประกบปดตรงสวนทเปนโพรงของหลงคา เพอปองกนลม แดด และฝน หลงคา – เปนชนสวนทเปนผน ท าหนาทกนแดดและบงฝนใหกบตวเรอน ใชวสดหลายอยางประกอบกนจนเปนตวหลงคา ไดแก กระเบอง จาก แฝก และหญาคา วสดเหลานหาไดงายในทองถน ถาเรามงดวยกระเบองจะดดซมความรอนมากกวามงดวยจากหรอแฝก ไขรา – สวนของหลงคาทยนจากฝา หรอจากหนาจวออกไป หากไขราอยบรเวณกนสาดยนจากฝาเรยกวา “ไขรากนสาด” หากตรงหนาจวเรยกวา “ไขราหนาจว” หรออยตรงปกนกเรยกวา “ไขราปกนก” คอสอง – สวนบนของฝา มระยะต าจากแปหวเสา หรอชอลงมาประมาณ 50 เซนตเมตร เปนชองลกฟกสเหลยม อยโดยรอบของเรอน รองตนชาง – สวนลางของฝาระหวางบนพรงถงกรอบเชดหนา อยบรเวณใตหนาตาง เปนชองลกฟกสเหลยมคลายคอสอง ชองแมวรอด – ชองระหวางหองนอนกบพนระเบยง หรอ ชองวางระหวางพนระเบยงกบพนชานบาน ซงมระยะหางประมาณ 40 เซนตเมตร มความยาวตลอดตวบาน เพอเปนทใหลมพดผานจากใตถนขนบนเรอน และเปนทท าใหลมภายในไหลผานชองนได ประตหอง – เปนทางเขาออกระหวางหองนอน หองครวกบระเบยง ประกอบไปดวยกรอบเชดหนา บานประตและเดอย ธรณประตดาลค

รปท 59 สวนประกอบ กลอน เชงชาย ตะพานหน

ทมา https://sites.google.com/site/reuxnphunthinphakhklang/xngkh-prakxb-khxng-reuxnthiy-phakh-klang

48


ประตร วชาน – เปนทางเขาออกระหวางชานกบบรเวณบาน โดยมบนไดเปนตวกลาง ลกษณะและสวนประกอบเหมอนประตหอง แตมซมหลงคาขางบนกนฝนสาดมาถกบานประต และเนนทางขนใหมความส าคญและนามองยงขน หนาตาง – เปนสวนประกอบของฝาเรอนทท าตดเปนสวนเดยวกน แตเปนชองเจาะใหแสงสวาง อากาศ และลมผานเขาออกได รวมทงเปนชองใหสายตาของผอยภายในหองมองออกไปภายนอกได กรอบเชดหนา – วงขอบรอบนอกของบาน (วงกบ) เปนไมเหลยมแบนขนาด 3.5 X 12.5 เซนตเมตร วางประกอบตามสวนแบนเขามม 45 องศา เซาะรองบวประดบ สวนลางจะกวางกวาสวนบน ตวบาน – ใชแผนไมหนาประมาณ 3 เซนตเมตร แบงเปน 2 แผนตอ 1บาน มมสดบนและลางมเดอยเสนผานศนยกลาง 3 เซนตเมตร ยาว 2.5 เซนตเมตร (แบบเดอยไมทะล) และยาว 6 เซนตเมตร (แบบเดอยทะล) สอดใสในรของธรณหนาตางแทนบานพบ ธรณหนาตาง – ไมเหลยมขนาดหนา 3 ถง 5 X 10 เซนตเมตร ยาวตลอดความกวางของหนาตางและเลยออกไปขางละ 10 เซนตเมตร ตดกบผาดวยตะปจน หรอลมไมแสม หยอง – เปนแผงไมทตดอยตรงสวนลางของชองหนาตาง แกะเปนลวดลายหรอฉลโปรง หนาประมาณ 2 เซนตเมตร สง 20 – 25 เซนตเมตร อกเลา – ไมเหลยมสนขนาด 3 X 5 เซนตเมตร (เฉพาะบรเวณหนาตาง) ยาวตลอดบาน ตดอยกบบานหนาตางบานหนง เพอบงชองหนาตางทงสอง ดาลเดยว – ท าหนาทเปนกลอนตดอยสวนกลางของบานหนาตาง เปนไมเหลยมขนาด 3 X 5 เซนตเมตร ยาวประมาณ 30 เซนตเมตร มไมรดทาบกบตวบานขางละอน กบ – เปนกลอนของหนาตาง แตตดอยสวนลาง เปนไมแบนขนาดหนา 1 X 5 เซนตเมตร สงประมาณ 10 เซนตเมตร เจาะธรณหนาตางใหเปนรอง เมอปดบานสนทแลวจงใสกบลงไป กระได หรอ บนได – สวนประกอบของไมมลกขน (ตามแนวนอน) กบแมกระได (ตามแนวตง) ใชส าหรบขนจากพนดนไปสชานบาน กระไดแบบเดมวางพาดกบพนและขอบพรง เพอชกขนเกบบนนอกชานไดในตอนกลางคน ชวยใหเกดความปลอดภยจากสตวรายหรอขโมย

3.2 อาคารพกอาศยภาคเหนอ ภาคเหนอมลกษณะภมประเทศอนประกอบไปดวยเทอกเขาสลบซบซอน ทตอเนองมาจากทวเขาฉานโยมาในประเทศพมา และประเทศลาวภาคเหนอมภมอากาศแบบทงหญาสะวนนาเหมอนกบพนทสวนใหญของประเทศ การทมระดบน าทะเลสงและมเสนละตจดอยตอนบนท าใหสภาพอากาศของภาคเหนอเปลยนแปลงตามฤดกาลอยางเหนไดชด กลมแมน าส าคญของภาคเหนอประกอบไปดวย 1. กลมแมน าทไหลลงสแมน าโขง ไดแก แมน ารวก แมน ากก แมน าสาย แมน าอง 2. กลมแมน าทไหลลงสแมน าเจาพระยา ไดแก แมน าปง แมน าวง แมน ายม แมน านาน 3. กลมแมน าทไหลลงสแมน าสาละวน ไดแก แมน าเมย แมน ายวม แมน าปาย

49


ภาคเหนอ แตเดมเปนทตงของอาณาจกรลานนา ซงสถาปนาอาณาจกรขนมาในปพทธศกราช 1835 โดยพญามงราย และสถาปนาเมองหลวงอยางเปนทางการในปพทธศกราช 1839 ในชอวา นพบรศรนครพงคเชยงใหม โดยอาณาจกรลานนาตงแตปพทธศกราช 1835 เกดจากการยบรวมกนของอาณาจกรในชวงยคกอนหนา คอ หรญนครเงนยางเชยงแสน และ หรภญชย ประวตศาสตรการตงถนฐานของกลมชนในภาคเหนอ ประกอบดวยหลากหลายกลมชน เชนกลมชาวไทไต ไตลอ ไตยวน ลวะ ชาวไทยภเขา ซงมกจะมความผกพนกบแหลงน า มการกลาวถงระบบชลประธาน เหมองฝาย การทดน า เขาสหมบาน การแยกระบบของการระบายน าฝนเขาสหมบานและระบายน าเขาสสวนครวของกลมไทยวนและลวะ จะมระบบททนสมยและใชหลอเลยงคนในชมชนไดตลอดทงป เรอนภาคเหนอเปนเรอนทประกอบดวยอาณาเขตของวฒนาธรรมตางๆหลายกลมชน และมชอเรยกลมชนแตละกลมทแตกแตงกนออกไป โดยกลมชนหรอกลมชาตพนธสวนใหญเปน พวกไทยวน แตจะเรยกตวเองวา คนเมอง เรอนไทยภาคเหนอจงมความหลากหลายของรปแบบ เกดขนจากความตองการของการใชสอยและขอจ ากดทางกายภาพ ท าใหเรอนภาคเหนอมเอกลกษณเฉพาะตว สะทอนใหเหนถงวถชวต วฒนธรรม และความมลกษณะเฉพาะตวเปนของตนเอง

องคประกอบงานสถาปตยกรรมทอยอาศยของกลมเรอนไทยภาคเหนอ ประกอบไปดวยองคประกอบทส าคญคอ

1. เรอนกาแล 2. เรอนปนหยา

รปท 60 ภาพแสดงเขตพ นทภาคเหนอแบงตามการปกครองและภมประเทศ

ทมา https://th.wikipedia.org/wiki

50


3. ตบ 4. คม 5. หลองขาว

เรอนไทยภาคเหนอ แบงออกเปน 3 ประเภท เรอนเครองผกหรอเรอนไมบว เรอนเครองผกหรอเรอนไมบว (ไมไผ ในภาษาภาคกลาง) จดเปนเรอนไทยภาคเหนอดงเดม ขนาดเลก ม

รปแบบการสรางเรอนดวยระบบเสาและคานทท าดวยไมเนอแขง ฝาบานท าดวยไมไผสาน หลงคามงดวยใบตองตงหรอใบพลวง หรอมงดวยแฝก วธการกอสรางจะใชระบบมด ผก เขาดวยกนในปจจบนมการกอสรางนอยมาก และถาจะมการสรางกจะเปนเพยรเรอนหลงเลกปลกไวในทนาทสวน ไวส าหรบนอนพกผอนเวลาเสรจงานไรและงานสวน หรออาจไวนอนเวลาเฝาพชผลผลตจากการถกขโมย ตวเรอนจะมขนาดไมใหญมากนน สามารถอาศยอยได ๒-๓ คน และสวนใหญจะมอายการใชงานของเรอนประเภทน ๓-๕ ป เนองจากวสดมการเสอมคณภาพ

รปท 61 บำนเครองผกภำคเหนอ ใชวสดตำมธรรมชำตทมอย ใชใบไม(ใบตองตง) ทมา http://topicstock.pantip.com/lumpini/topicstock/L2444730/L2444730.html

51


รปท 62 บำนเครองผกภำคเหนอ ใชวสดตำมธรรมชำตทมอย ใชใบไม(ใบตองตง) ทมำ http://topicstock.pantip.com/lumpini/topicstock/L2444730/L2444730.html

รปท 63 ภำพลำยเสนบำนเรอนเครองผก ทมำ: เรอนภำคเหนอ . รศ. สมใจ นมเลก เอกำบรรยำยในวชำ AEC 331 กำรออกแบบสถำปตยกรรมไทย คณะสถำปตยกรรมศำสตรศรปทม

52


เรอนไมจรง หรอเรอนเครองไม เรอนไมจรงเปนเรอนประเภทถาวร ซงจะมการน าไมแปนหรอไมเนอแขงมาใชในการกอสรางเรอน มกจะ

ใชล าตนไมมาท าเปนเสาและใชไมแปนหรอไมแผนมาท าเปนโครงสรางและผนงอาคาร จะน าไมจรงๆมาใชสรางเพอแสดงถงฐานะความเปนอยทด หลงคาจะใชวสดทมความคงทนถาวรมากขนกวาเรอนเครองผก ใชแปนเกลดไมหรอกระเบองดนขอหรอกระเบองเซรามค ซงจะมอายการใชงานและความคงทนถาวรยาวนาน การเสอสภาพจะตองใชเวลานาน การปลกเรอนประเภทนจะตองมชางฝมอปรงเรอนทมความรความสามารถในการกอสราง จงท าใหเรอนไมจรงจะมความสวยงามและมรปแบบประเพณการปลกเรอนตามแบบชางพนถน ซงแฝงไปดวยภมปญญาของชางฝมอและรวมไปถงขนบธรรมเนยมประเพณการปลกเรอนภาคเหนอทสบทอดตอกนมา

53


54


เรอนไมจรงลานนา หรอเรอนกาแล

ลกษณะเรอนพนบานลานนาสรางดวยไมสก ดหนกแนน มความโดดเดนมนคง ตางกบลกษณะเรอนไทยภาคกลางทมเสาลมสอบ สวนหลงคาออนชอย การออกแบบบานค านงถงการใชสอย และความสบายของผอยอาศยหลายประการ ทสอดคลองกบลกษณะภมอากาศ และภมประเทศของภาคเหนอ ผงพนมการลดระดบเรอนแทนการกนหอง เพอเปดใหพนทโลงสามารถใชงานอเนกประสงค สวนของผนงมการเปดชองหนาตางฝาไหลทางหนาบานบรเวณ เตน เพอเปดใหถายเทอากาศขณะนงกบพนในเวลากลางวน และจะปดในเวลากลางคนเพอมใหความหนาวเยนเขาสเรอน การท าฝาครวดวยฝาขหราย หรอฝาสานทสามารถระบายควนไดอยางรวดเรว และการท าชองระบายควนเหนอหลงคา เพอชวยระบายควน ในสวนของฝาเรอน ค านงถงสดสวนความสงของเรอน โดยออกแบบใหสงและท าผนงดานบนบรเวณใตขอเปนชองลมเพอระบายความรอน เหลานลวนแสดงใหเหนถงภมปญญาพนบานทแสดงผานออกทางงาน สถาปตยกรรม เกอบทกสงลวนมเหตผลและหลกการในการผนวกเอาความเชอโบราณตาง ๆ มาใชไดอยางผสมผสานขอหามตาง ๆ ถกก าหนดไว หากผใดละเมดจะถอวา “ ขด ” ซงเปนเรองอปมงคล หากแตบางสงทมไดก าหนดกมการเปลยนแปลงไปตามสภาพภมอากาศสภาพ เศรษฐกจ สงคม ซงท าใหรปแบบเรอนไมจรงชวงระยะ 30-70 ป แตกตางออกไปจากเรอนกาแล เชนการเปดชองหนาตางมากขนกวากอน เนองจากอากาศรอนขน ชานแดดซงเคยมไวตากพชพนธ กเปลยนไปเปนมหลงคาคลมเพอรกษาพนไมเอาไว

รปท 64 เรอนไทยลานนาแบบเรอนเดยว

55


รปท 66 เรอนไทยลานาแบบเรอนเดยว ทมา http://art-culture.cmu.ac.th/gallery.php?gal_type=2

รปท 65 ผงพ นบานบานแบบเรอนเดยว ทมา เรอนภาคเหนอ . รศ. สมใจ นมเลก เอกาบรรยายในวชา ARC 331 การออกแบบสถาปตยกรรมไทย คณะสถาปตยกรรมศาสตรศรปทม

56


รปท 67 ผงพ นเรอนเดยว ทมา เรอนภาคเหนอ . รศ. สมใจ นมเลก เอกาบรรยายในวชา AEC 331 การออกแบบสถาปตยกรรมไทย คณะสถาปตยกรรมศาสตรศรปทม

57


องคประกอบทส าคญของเรอนภาคเหนอ การแล คอสวนองคประกอบของสวนหลงคา เปนสวนปลายของปนลมทยนเลยสนหลงคาขนไป ท านอง

เดยวกบการยนของปนลม ยนยาวเกนกนออกไปไหวเปนทรงกากบาท มการ ซงสามารถทจะแบงลกษณะของรปแบบและทรงของการแลไดเปน ๓ ประเภท คอ ทรงตรง ,ทรงออนคาง คลายเขาควาย, ทรงคลายกากบาท

58


ตวเรอน ลกษณะรปเรอนโดยทวไปของเรอนกาแล จะเปนอาคารไมยกพนใตถนสง ๒.๐๐- ๒.๕๐ เมตร ในระดบพนดน

ถงใตพน และจะมความสงของตวเรอน ๓.๐๐ - ๓.๕๐ เมตร หลงคาจะมความลาดเอยง ๕๐-๕๕ องศา ซงเปนลกษณะของเรอนแถบภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต รวมไปถงพนทตนใตของประเทศจนแถวสบสองปนนา ซงจะมลกษณะรปแบบเรอนคลายกนมาก แตเนองจากสภาพแวดลอมเฉพาะของแตละพนทมความแตกตางกน จงท าใหในแตละพนทนนจะมลกษณะเฉพาะของตวเอง เรอนไทยภาคเหนอจะมเอกลกษณของเรอนเฉพาะตวของตวเอง ลกษณะเรอนรปทรงจะมรปเรอนดปอมๆ9มสวนของฝาดานขางจะผายแบะออก ซงดยงท าใหดมความเปนเอกลกษณของเรอนไทยภาคเหนอ

หลงคาเรอนจะมการปกคลมดวยมวลหลงคาขนาดใหญ ๒ หลง ปกคลองพนทสวนใหญของเรอน ซงจะมลกษณะตางจากเรอนไทยภาคกลาง โดยเรอนไทยภาคกลางจะมลกษณะของรปทรงและหลงคาอยในแนวทมลกษณะแบบสมดลอนเกดจากการใชลกษณะรปแบบและขนาดทเหมอนกนและเทากนของสวนหนาและสวนทายเรอน ซงจะตางกบเรอนกาแลทไมใชแนวคดแบบน เรอนจะมลกษณะทไมสมดลอยางชดเจน

3.3 อาคารพกอาศยภาคใต (เรอนไทยภาคใต) ภาคใต เปนภมภาคหนงของไทยประกอบไปดวย 14 จงหวด ตงอยบนคาบสมทรมลาย ขนาบดวยอาว

ไทยทางฝงตะวนออก และทะเลอนดามนทางฝงตะวนตก มเนอทรวม 70,715.2 ตารางกโลเมตร ความยาวจากเหนอจรดใต ประมาณ 750 กโลเมตร ทกจงหวดของภาค มพนทตดชายฝงทะเล ยกเวนจงหวดยะลาและจงหวดพทลง บรเวณภาคใตตอนบน เคยเปนทตงของอาณาจกร 3 อาณาจกร ไดแก

๑. อาณาจกรศรวชย ๒. อาณาจกรตามพรลงก ๓. อาณาจกรนครศรธรรมราช

บรเวณภาคใตตอนลาง เคยเปนทตงของอาณาจกรเดยว ไดแก อาณาจกรลงกาสกะ เขตเทอกเขา มลกษณะการวางตวในแนวเหนอ-ใต เชน เทอกเขาตะนาวศร เปนพรมแดนกนเขตแดนไทยกบพมา เทอกเขาสนกาลาคร เปนพรมแดนกนเขตแดนไทยกบมาเลเซย เทอกเขาภเกต อยทางตะวนตกของภาค เทอกเขานครศรธรรมราช เปนแกนกลางของภาค เขาในภาคใตมความยาวทงสน 1,000 กโลเมตร แมน าสายส าคญ ไดแก แมน ากระบร แมน าหลงสวน แมน าตะกวปา แมน าทาทอง แมน าพมดวง แมน าตาป แมน าปากพนง แมน ากลาย แมน าตรง แมน าสายบร แมน าปตตาน และแมน าโกลก ภาคใตมลกษณะภมประเทศเปนคาบสมทรทมทะเลขนาบอย 2 ดาน คอ ตะวนออกดานอาวไทย และตะวนตกดานทะเลอนดามน จงหวดพทลงและจงหวดยะลาเปนจงหวดทไมมพนทตดตอกบทะเลภายนอก

9 สมคด จระทศนกล เอกสารประกอบการสอน เรอนไทยภาคเหนอ, คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร

59


ชายหาดฝงอาวไทยเกดจากการยกตวสง มทราบชายฝงทะเลยาว เรยบ กวาง และน าตน ทะเลอนดามนมชายฝงยบต าลง มทราบนอย ชายหาดเวาแหวง เปนโขดหน มหนาผาสงชน ถนฐานของกลมชนภาคใต ประกอบไปดวย

1. กลมไทยพทธ 2. กลมไทยมสลม 3. กลมไทยพทธจน

กลมวฒนธรรมภาคใตของประเทศไทยมการตงถนฐานของชมชนบานเมองแบงออกเปน ๒ บรเวณ คอแถบชายทะเลดานในคอฝงตะวนออกทตดกบอาวไทย และเขตชายทะเลดานนอก คอฝงตะวนตกทตดกบทะเลอนดามน10 มการตดตอคาขายกบชาวจนมายาวนาน และพบหลกฐานถงการตงถนฐานในหลายพนท พบเทวสถานทางศาสนฮนดและโบราณวตถ เชน เครองปนดนเผา ตางๆทงจากจน หรอเปอรเซยในรวมสมยเดยวกน ลกษณของเรอนอาศยของภาคใตมความแตกตางกนในเขตตะวนออกและตะวนตก เรอนแถวฝงตะวนออกนน แตเดมเปนเรอนหลงคาหนาจวทรงสงแบบเรอนสยามในภาคกลาง แมจะไมนยมท าปนลมและตวเหงากตาม ชาวประมงนยมปลกเรอนไมจรง ฝาท าดวยไมไผขดแตะใชใบไมมงหลงคา สวนเรอนฝงตะวนตกบานเรอนของผคนสวนใหญเกดขนในสมยรตนโกสนทรราวสมยรชกาลท ๓ 11 บานเรอนสวนใหญจะเปนกลมพอคาคนจน ชาวประมงสวนใหญจะปลกกระทอมหรอเรอนทท าดวยไมจรงจะอยแถบชายทะเล เรอนจะมเรอนเครองผกบางเรอนไมจรงบางในแตละพนท หลงคาทรงปนหยาและจว การด ารงชวตและการปลกเรอนของแตละกลมในภาคใตมความแตกตางกนไปตามความถนดทมการสบทอดกนมา เชน กลมชาวประมงหรอชาวเล กลมชาวสวนแบบผสมและกลมชาวนาท านาแบบนาผสม และกลมคาขายซงเปนกลมชาวจนทอพยบมาตงถนฐานในภาคใต เรอนมสลมเปนเรอนแฝด และสามารถตอขยายไปไดตามลกษณะของครอบครวขยาย โดยมชานเชอมตอกน และมการเลนระดบพนเรอนใหลดหลนกนไป เชน พนบรเวณเฉลยงดานบนไดหนาแลวยกพนไปเปนระเบยง จากพนระเบยงจะยกระดบไปเปนพนตวเรอนจากตวเรอนจะลดระดบไปเปนพน ครว จากพนครวจะลดระดบเปนพนทชกลาง ซงอยตดกบบนไดหลง การลดระดบพน มการแยกสดสวนจากกนในการประกอบกจกรรมตาง ๆ บางตวเรอนเมอสรางตวเรอนหลกเสรจแลว ยงตองก าหนดพนทใหเปนบรเวณทใชท าพธละหมาดซงเปนกจวตรทพงตองกระท าวนละ ๕ ครงตอวน สวนการกนหองเพอเปนสดสวนเรอนไทยมสลมจะปลอยพนทใหโลง เพราะชาวไทยมสลมใชเรอนเปนทประกอบพธทางศสานา นอกจากนนยงไมนยมตฝาเพดาน เพราะภาคใตมอากาศรอนและฝนตกชก อากาศจงอบอาว และมกจะเวนชองลมใตหลงคาใหลมโกรกอยตลอดเวลา ลกษณะเรอนพกอาศยในภาคใต

10 ศรศกร วลลโลดม, เรอนไทย บานไทย หนา ๑๐๓ 11 เรองเดยวกน หนา ๑๑๒

60


เปนเรอนไทยไมยกพนสงเหนอศรษะ ฝาใชกระดาน ไมไผสาน หรอสงกะส เครองมงหลงคากเปนวสดทหาไดในทองถนใตถนเรอนไทยใชเปนทพกผอน เกบของประกอบอาชพเสรม เชน ท ากรงนก สานเสอกระจด หรอเปนคอกสตว

ประเภทของเรอนกมทงเรอน เครองสบ ทมความมนคงแขงแรงและเรอน เครองผก ซงสวนมากไดแกเรอนพกชวคราวของชาวนาหรอชาวประมงทปลกเรยงรายไปตามชายฝงทะเลทงสองดาน คอ ฝงทะเลอนดามน อาวไทย ลกษณะเฉพาะตวของเรอนพกอาศยในภาคใต มคณคาทางสถาปตยกรรม คอ หลงคาจะเปนหลงคาทรงสงมความลาดชน เพอใหน าฝนไหลผานโดยสะดวก หลงคาโดยทวไปมสามแบบ คอ หลงคาจว หลงคาปนหยา หรอหลงคาจวมนลา มการตอชายคาออกไปคลมบนไดเนองจากฝนตกชกมากในบรเวณ เรอนภาคใต ไมนยมฝงเสาเรอนลงในพนดนเพอปองกนปลวกและแมลงรวมไปถงเรองความชนทสงแตจะใชตอมอหรอฐานเสาหรอเรยกวา “บาทเสา” ทท าดวยไมเนอแขง ศลาแลง หรอทท าจากกออฐฉาบปนรองรบวธการสรางบานเรอนนนจะประกอบสวนตาง ๆ ของเรอนบนพนดนกอนแลวจงยกสวนโครงสรางตาง ๆ ขนประกอบเปนตวเรอนอกทหนง ซงวธสรางบานเรอนแบบนตามหลกสากลนยมเรยกวา พรแฟบบรคเคชน Prefabrication (การท าเตรยมไวกอน) วธการกอสรางดงกลาวท าใหสะดวกในการยายบาน ซงนยมยายบานทงโดยใชคนหาม หลงจากถอดสวนทมน าหนกมากออกกอน เชน ฝา และกระเบองมงหลงคา เปนตน เรอนสวนใหญจะแยกสวนทอยอาศยออกจากครว จะมการท าชานเชอมตอกน โดยมมความเชอวาเรอนอาศยเปนพนทสะอาดสวนเรอนครวเปนพนทสกปรกไมสมควรอยใกลชดกน

รปท 68 ลกษณะเรอนชนเดยวของเรอนภาคใต ผนงไม มงหลงคาดวยกระเบองดนเผา ทมา:

61


แตเดมชาวใตไมนยมสรางรวกนบรเวณบานเรอนของตวเอง แตจะมการปลกไมผล เชน มะพราว มะมวง ขนน หรอกลวย เพอใหไดรมเงา และการแสดงอาณาเขตของบรเวณบานเรอน ซงนยมสรางแยกกนเปนหลง ๆ การวางตวเรอนจะหนหนาเขาหาเสนทางสญจร ทงทางน า และทางบก ซงจะสามารถรบลมบกและลมทะเลได การวางตวเรอนดงกลาวท าใหชาวใตใชทศทางการนอนทนยม หนศรษะไปทางทศใตเปนหลก สรางเปนโรงเรอนขนาดเลกเรยกวาเรอนขาว หรอหองขาว ส าหรบเกบขาวเปลอกไวในบรเวณบาน เรอนชาวสวนยางพาราจะมโรงส าหรบท าน ายางใหเปนยางแผน และมทตากยางเพอสงโรงงาน เรอนชาวประมงจะมทตากปลา หรอผลตผลทางการประมงอน ๆ สวนอาคารพาณชย หรอรานคาจะนยมสรางเปนเรอนแถวสองชน ขนานไปกบเสนทางสญจร เมอมารสรางเรอนแลวเสรจ

รปท 69 ภาพเขยนฝาผนงการยายบานสมยโบราณ ทมา:

รปท 70 การลงแขกยายบานเปนวฒนธรรมของชาวภาคใต ทมา :

62


ลกษณะของเรอนแถวนนเปนทนยมมากในภาคใตเรอนพกอาศยทางภาคใตนบไดวามเอกลกษณเฉพาะตวทมคณคาทางสถาปตยกรรมพนถน เนองจากเรอนเหลาน สรางขนโดยภมปญญาของชางไมทแสดงฝมอเชงชางในการออกแบบเรอนพกอาศยใหมรปทรงทเหมาะกบภมอากาศ ใชวสดกอสรางทหาไดในทองถน ขอสงเกตบานทรงไทยภาคใต แบงเปน 2 บรเวณ คอ

แถบชายทะเลดานใน คอ ชายทะเลฝงตะวนออกซงตดกบอาวไทย แถบชายทะเลดานนอก คอ ชายทะเลฝงตะวนตกซงตดกบทะเลอนดามน

โดยทพนททางฝงตะวนออกดานอาวไทยเปนชมชนทเกาแกมากกวาฝงตะวนตก บานเรอนแถบชายฝงทะเลตะวนออก มกเปนเรอนหลงคาหนาจวทรงสงแบบบานทรงไทยภาคกลาง แตไมนยมท าปนลมและตวเหงา

คตความเชอด งเดมของชาวใตในการปลกสรางบานเรอน – การปลกเรอน ตองเลอกวนเวลาทเหมาะสมตามคตโหราศาสตรและเลอกวสดกอสรางทเปนมงคล เลอกทศทางท าเลทไมขดกบคตความเชอ ไมนยมปลกบานขวางตะวน เพราะเชอวาการท าดงนนเปนการขวางโลก หาความเจรญไมได ความเชอนมผลตอการวางผงบาน คอจะนยมสรางเรอนครวและเรอนขาวไวทางทศตะวนตกหรอตะวนออกของชานเรอน โดยเวนทศเหนอและใตของเรอนหลงแรกไวเพอปลกเรอนหลงทสอง บานหลงใหมจะไดไมขวางตะวน อกทงการปลกเรอนครวและเรอนขาวในต าแหนงแหลงทดงกลาว – ไมนยมปลกบานสองชน นอกจากความสงทเกรงวาจะตานพายลมแรงแลว การปลกเรอนสองชนท าใหยากตอการหลกเลยงคต “ทสงทต า” อนเปนวฒนธรรมของคนไทยทไมนยมยนเดนนงนอนบนระดบสงกวาผอาวโส อกทงใครมเครองรางของขลงตดตวอย ถามสตรยนเดนนงนอนอยบนชนของเรอนกจะไมเปนมงคล เชอวาท าใหเครองรางของขลงหมดความศกดสทธไป – ไมนยมท าพนระเบยงใหเสมอระดบพนเรอน นอกจากคตความเชอเรองอาวโสและของขลงดงกลาวแลว บานชาวใตนยมลดระดบพนระเบยงต ากวาพนเรอนนอน เมอมบตรหลานมาเยยมเยยนผเฒาผแก บตรหลานจะไดนงทระเบยงพนในระดบทต ากวา12 โดยทวไปหลงคาเรอนไทยมสลมจะม 3 ลกษณะ13

1. หลงคาปนหยา หรอหลงคาลมะ ค าวา “ลมะ” แปลวา “หา” หมายถงหลงคาทนบสนหลงคาได ๕ สน เปนรปทรงหลงคาทไดรบอทธพลจากสถาปตยกรรมแบบอาณานคมของชาวตะวนตก (Colonial Architecture Style) หลงคาทรงปนหยานนบไดวาเปนเอกลกษณของภาคใต และพบไดทวไปในจงหวดภาคใตโดยเฉพาะในจงหวดปตตาน

2. หลงคาจวมนลา ชาวมสลมเรยกวา “บลานอ” ซงหมายถง ชาวฮอลนดา หลงคาแบบนเชอวาไดรบอทธพลมาจากสถาปตยกรรมของชาวฮอลนดา เปนหลงคาทมโครงสรางเชนเดยวกบหลงคาปนหยา แตเปนหลงคาทมจวตดอย เพอระบายอากาศและดสวยงาม หลงคาบลานอนจะมรปแบบทสวยงามกวาแบบอน เหมาะทจะมจวอยางนอย ๓ จว โดยมหลงจวแฝด และมจวขนาดเลกสรางคลมเฉลยงหนาบานตดกบบนไดทางขน เพอใชรบรองแขกอยางไมเปนทางการ นอกยากนน ชางไมยงแสดงฝมอเชงชางในการประดษฐลวดลายดวยการแกะสลก

12 เอกวทย ณ ถลาง , 2544 , หนา 36 13 สนน รตน

63


ไม ปนปน เปนลวดลายประดบลวดลายประดบยอดจว และมการเขยนลายบนหนาจว หรอตไมใหมลวดลายเปนแสงตะวน

3 หลงคาจว หรอ “แมและ” ซงเปนหลงคาทไดรบอทธพลจากเรอนไทยภาคกลาง หลงคาจะมสนหลงคา ๑ สนเทานน

ลกษณะรายละเอยดทส าคญของอาคารทางมนลา 1. กรงนกเขา การเลยงนกเขาชวาไดรบความนยมสง มการประกวดแขงขนกนมาก

อาชพเพาะพนธนกเขาชวาจ าหนาย เปนอาชพหนงของชาวไทยมสลมภาคใต จงมกพบเหนภาพเรอนมนลา แขวนกรงนกเขาไวรอบบานเปนเอกลกษณอยางหนงของเรอนไทยภาคใต

2. เสายอดจว ภาษาพนเมองชาวไทยมสลมเรยกวา บวะหมตง ตรงปลายมมแหลมของยอดจว จะท าเปนเสาขนาดเลกท าดวยไมกลง ดานขางของเสาตกแตงลวดลายฉลไม] 3. หนาตางและชองแสง หนาตางมนอย ชองกรอบบนหนาตางมกมชองท าเปนลวดลาย เพอเปนทรบแสงและระบายอากาศ ลกษณะรายละเอยดทส าคญของอาคารทางมนลา 1.ระเบยงนงเลน บานเกอบทกหลงจะมระเบยงนงเลน เปนทนงพกผอน พดคยของสมาชกในครอบครว 2. ยงขาว มกสรางยงขาวไวอกหลงตางหาก เปนเรอนชนเดยว หลงคาปนหยา หรอหลงคาจว ไมเจาะชองหนาตาง ใตถนโปรง แตไมสงเทาใตถนเรอน 3. หลงคามงกระเบ อง ในตวเรอนเครองผก อาจใชวสดจากไมไผ แตหลงคาทรงปนหยา ยงคงมงกระเบองทมแหลงผลตในปตตาน เพอปองกนพายพดไมใหหลงคาเปดได หลงคาบานแบบปนหยา มาจากมลาย ซงฝรงกเอาไปสรางเปนแบบโคโลเนยล ซงมลกษณะทปดคลม

โดยรอบอาคาร สามารถบงแดดและฝนไดด แตไมสามารถระบายอากาศและลมไดดเทาทควร หลงคาแบบนจงปรากฏทงในเวยดนาม ลาว และเขมร

หลงคามนลา มลกษณะทไดรบการปรบปรง ใหมความเหมาะสมกบสภาพภมอากาศมากขน มการเปดหนาจวเพอระบายอากาศ พรอมทงสามารถทจะประดบตกแตงหลงคาจวดวยลายเกาะสลกสวยงาม หลงคามกม 2-3 จว และมรางน าตรงกลาง หลงคาประเภทนมกพบมากในเขตจงหวดปตตาน สตล

หลงคาจว ชาวมสลมเรยกวา “แมและ” เชอ วาไดรบอทธพลจากเรอนไทยภาคกลาง แตจะมขอแตกตางไปจากภาคกลาง ตรงทมปนลมปกนกทไดรบอทธพลจากรปแบบสถาปตยกรรมจากมาเลเซย ไมเหมอนปนลมไทย ซงปลายปนลมทงสองขางจะมเหงาปนลมประดบอย นอกจากหลงคาทง 3 แบบดงกลาวแลว เรอนชาวไทยมสลมโบราณในจงหวดปตตานยงมลกษณะเดน คอ การประดษฐลวดลายไมแกะสลกทงบรเวณชองลมและประดบฝาเรอนอกดวย

64


ประเพณความเชอในการสรางเรอน ความเชอเรองพราหมณ กอนทศาสนาอสรามจะเขามาในแถบพนทภาคใต ลกษณะพธกรรมและขนตอน

จงมการผสมผสานความเชอแบบพราหมณปะปนความเชอแบบอสรามแพรหลายกนทวไป ปจจบนความเชอเรองการปลกเรอนเรมจะไมไดรบการนบถอหรอเชอถอน ามาปฏบตกนอยางเครงครดมากนน แตสวนใหญยงคงเหลอในเขตพนทตามชนบทหรอหมบานทยงคงรกษาลกษณะวถชวตแบบเดมๆไว และระเบยบแบบแผนกเรมลดขนตอนและพธกรรมลงมาก เพอความสะดวกและประหยดคาใชจายตางๆทเกดขน

หามปลกเรอนบนจอมปลวก หามปลกครอมตอ หามสรางบนทางสญจร เลอกพนดนทดนสออกแดง ดสะอาด กลนไมเหมนสกปรก อยาเลอกปลกบนดนเลนสด า หรอทเฉอะแฉะ ปลกบานเดอน ๑๐ จะด ปลกเดอน ๔ ไมด บนไดบานหนไปทางทศเหนอหรอตะวนออกถงจะด จ านวนขนบนได ถอเลขคเปนหลก อยาเปนเลขค หามปลกเรอนครอมค คลอง หรอแองน า การสรางเรอนไทยมสลม การสรางบานเรอน เพอการอยอาศยแลว บานเรอนกเปนสงแสดงถงฐานะและความร ารวยของเจาของ

เรอน การตกแตง ขนาดบานเรอน วสด สามารถทจะสอลกษณะของเจาของบานวามลกษณะทางสงคม อยางไร บานไทยมสลมแสดงใหเหนถงวฒนธรรมอสราม บานมการก าหนดพนทส าหบละหมาด การแยกพนทดวยการเลนระดบ เพอเปนการแยกพนทของกจกรรมตางๆ การมระบยงส าหรบสมาชก หรอพนทส าหรบแขก หรอการแยกบนไดส าหรบชายหญง โดยมากมกจะก าหนดใหผชายขนทางดานหนา สวนผหญงมกจะใหขนบนไดทางดานหลง ความเชอและศาสนามสวนส าคญในการก าหนดการสรางเรอน ประกอบกบสภาพภมอากาศหรอภมประเทศ ท าใหรแบบเรอนพฒนาใหมความเหมาะสม และสามารถทจะเปนเอกลกษณทส าคญเดนชดใหกบรปทรงของเรอนภาคใตได

65


3.4 อาคารพกอาศยภาคตะวนออกเฉยงเหนอ(บานเฮอนไทยภาคอสาน) ภาคอสาน ภาคอสาน หรอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เปนเขตหรอภาคหนงทางทศตะวนออกเฉยงเหนอ

ของประเทศไทย อยบนแองโคราชและแองสกลนคร มแมน าโขงกนเขตทางตอนเหนอและตะวนออกของภาค ทางดานใตจรดชายแดนกมพชา ทางตะวนตกมเทอกเขาเพชรบรณและเทอกเขาดงพญาเยนเปนแนวกนแยกจากภาคเหนอและภาคกลาง

ภาษาหลกของภาคน คอ ภาษาอสานซงเปนภาษาลาวส าเนยงหนง สวนภาษาไทยกลางนยมใชกน

แพรหลายโดยเฉพาะในตวเมองและตวอ าเภอใหญๆ ขณะเดยวกนยงมภาษาเขมรทใชกนมากในบรเวณอสานใต แถบจงหวดสรนทร บรรมย ศรสะเกษ นอกจากน มภาษาถนอน ๆ อกมาก เชน ภาษาผไท ภาษาโส ภาษาไทยโคราช เปนตน ภาคอสานยงมเอกลกษณทางวฒนธรรมทโดดเดน เชน อาหาร ภาษา ดนตรหมอล า และศลปะการฟอนร าทเปนเอกลกษณเฉพาะ เปนตน

รปท 71 ลกษณะพ นดนของภาคอสานในอดต ทมา http://www.greennewstv.com

รปท 72 การบชานบถอวญญาณบรรพบรษ และ ผฟา คอ แถน ควบคไปกบศาสนาพทธ ทมา http://www.isangate.com/isan/paothai_isan.html

66


ภาษาอสาน หรอภาษาลาวในประเทศไทย จดอยในตระกลภาษาไต-กะไดสาขาเดยวกบภาษาไทย ภาษาลาว ภาษาไทใหญ ภาษาไตลอ ภาษาไทด า ภาษาอสานใชพดเปนภาษาแมของประชากรสวนใหญในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของไทย ภาษาอสานแบงออกเปนหลายส าเนยง เชน ส าเนยงอบลราชธาน ส าเนยงขอนแกน ส าเนยงนครพนม ส าเนยงเมองเลย เปนตน ในอดตภาษาอสานเคยมอกษรเขยนเปนของตนเอง คอ อกษรไทนอยและอกษรธรรมอสาน (สปป.ลาวเรยกวาอกษรลาวเดมและอกษรธรรมลานชาง)

ความเชอเกยวกบสรางเรอนอสาน สบเนองจากอสาน ไดรบอทธพลวฒนธรรม ไต ลาว จงน าคตความเชอ ประเพณ วฒนธรรมมาใชในชวตประจ าวน จะบชานบถอวญญาณบรรพบรษ คอ ผปตา และ ผฟา คอ แถน ควบคไปกบศาสนาพทธ เรอนภาคอสาน แบงออกเปน ๔ ประเภท

ลกษณะชวคราว สรางไวใชเฉพาะบางฤดกาล เชน " เถยงนา" หรอ "เถยงไฮ" ท ายกพนสงเสาไมจรง โครงไมไผหลงคามงหญาหรอแปนไมทรอมา จากเรอนเกา พนไมไผสบฟากท าฝาโลงหากไรนาไมไกลสามารถไปกลบ ได มอายใชงาน 1-2 ป

ลกษณะกงชวคราว กระตอบ หรอเรอนเลก ไมมนคงแขงแรงนก มชอเรยก " เรอนเหยา" หรอ " เฮอนยาว" หรอ "เยาเรอน " อาจเปนแบบเรอนเครองผกหรอเปนแบบเรอนเครองสบกได เรอนเหยากงถาวรยงม " ตบตอเลา " ซงเปนเพงทสรางองกบตวเลาขาว และ "ดงตอดน" ซงเปน เรอนทตวเสาดงจะฝงถงดนและใชไมทอนเดยวตลอดสงขนไปรบอกไก เปนเรอนพกอาศยทแยกมาจากเรอนใหญ เรอนเหยากงถาวรอกประเภทหนง คอ "ดงตงคาน" หรอ ดงตงขอ" ลกษณะคลายเรอนเกยทวไป แตพถพถนนอยกวา อยในประเภทของเรอนเครองผก แตกตางจากเรอนดงตอดน ตรงทเสาดงตนกลาง จะลงมาพกบนคานของดานสะกด ไมตอถงดน

รปท 74 ยงขาว เปนเรอนเครองผก รปท 73 เรอนพนถนอสานใชใตถนส าหรบเลยงสตว

67


ลกษณะเรอนถาวร เปนเรอนเครองสบหรอเรอนไมกระดานอาจจ าแนกไดเปน 3 ชนด คอ คอ เฮอนเกย

เฮอนแฝด เฮอนโขง ลกษณะใตถนสงเชนเดยวกบภาคอน ๆ เรอน เครองสบเหลาน ไมนยมเจาะชองหนาตางมกท า หนาตางเปนชองแคบ ๆ สวนประตเรอนท าเปนชองออกทางดานหนาเรอนเพยงประตเดยว ภายในเรอนจงคอน ขางมด เพราะในฤดหนาวมลมพดจดและอากาศจดจงตองท าเรอนใหทบและกนลมไดหลงคาเรอนท าเปนทรงจวอยางเรอนไทยภาคกลางมงดวยกระเบองดนเผาหรอกระเบองไมสกจวกรดวยไมตเกลดเปนรปรศมของอาทตยทงสองดาน รอบหลงคาไมมชายคาหรอปกนกยนคลมตวบานเหมอนอยางเรอนไทยภาคกลาง

ลกษณะของเรอนภาคอสาน ภาคอสานเปนภาคทมอากาศแหงแลง คอนขางรอน และหนาวเยนในฤดหนาว รปแบบบานจงมการ

ออกแบบ ใหเหมาะสมกบภมอากาศ โดยมกจะมการ ยกใตถนสง (มใตลาง) ตวบานคอนขางทบ ประกอบดวยเรอนนอน และเรอนไฟ ชายคาจะกวางต า มชานซงมหลงคาคลม สวนใตถนสง จะแบงสวนเปนคอกสตว และพนทเกบเครองมอท างาน เรอนอสาน มทงเรอนเครองผกและเรอนสบ เชนเดยวกบภาคกลางและเหนอ เรอนทเปนไมสบ มกจะประกอบไปดวยหองตางๆเชน หองนอนใหญ(เฮอนใหญ) หองเปง (หองนอนลกชาย) หองนอนพอแม และหองสวม (หองนอนลกสาว)

รปท 75 ลกษณะรปแบบของเรอนภาคอสาน ทมา :

68


เรอนอสานสามารถแบงลกษณะประเภทอาคาร โดยลกษณะการแบงตามปรากฏทางรปทรง และผงพนนน จะสามารถแบงแยกไดเปน 1. เรอนทรงจวแฝดแบบดงเดม 2. เรอนทมเรอนโขง (เรอนโถงมฝา ๓ ดาน) 3. เรอนทไมมเรอนโขง

องคประกอบของเฮอนไทยภาคอสาน ประกอบไปดวย เฮอนนอนใหญ จะวางดานจวรบทศตะวนออก-ตะวนตก สวนมากจะมความยาว 3 ชวงเสา เรยกวา

"เรอนสามหอง" ใตถนโลง ชนบนแบงออกเปน 3 สวนคอ หองเปง เปนหองนอนของลกชาย มกไมมการกนหอง

หองพอ-แม อาจกนเปนหองหรอปลอยโลง หองนอนลกสาว หรอเรยกวา หองสวม มประตเขามฝากนมดชด หากมลกเขยจะใหนอนในหองนสวน

ชนลางของเรอนนอนใหญ อาจใชสอยไดอก เชน กนเปนคอกววควาย ฯลฯ เกย คอบรเวณชานโลงทมหลงคาคลม เปนพนทลดระดบลงมาจากเรอนนอนใหญ มกใชเปนทรบแขก

หรอทรบประทานอาหาร สวนของใตถนจะเตยกวาปกต อาจไวใชเปนทเกบฟน เฮอนโขง มลกษณะเปนเรอนทรงจวเชนเดยวกบเรอนนอนใหญ แตตางจากเรอนแฝดตรงทโครงสรางของ

เรอนโขงจะแยก ออกจากเรอนนอนโดยสนเชง สามารถรอถอนออกไปปลกใหมไดโดยไมกระทบกระเทอนตอเรอนนอน การตอเชอมของชายคาทงสองหลงใชรางน า โดยใชไมกระดาน 2 แผน ตอกนเปนรปตววแลวอดดวยชนผสมขเลอย ในกรณทเรอนไมมครวกสามารถใชพนทสวนเรอนโขงนท าครว ชวคราวได

เฮอนแฝด เปนเรอนทรงจวแฝด เชนเดยวกบเรอนนอน โครงสรางทงคานพนและขอหลงคา จะฝากไวกบเรอนนอน แตหากเปนเรอนแฝดลดพนลงมากกวาเรอนนอน กมกเสรมเสาเหลกมารบคานไวอกแถวหนงตางหาก

ชานแดด เปนบรเวณนอกชานเชอมระหวางเกย เรอนแฝดกบเรอนไฟ มบนไดขนดานหนาเรอน ม "ฮางแองน า" อยตรงขอบของ ชานแดด บางเรอนทมบนไดขนลงทางดานหลงจะม "ชานมน" ลดระดบลงไปเลกนอยโดยอยดานหนาของเรอนไฟ

เฮอนไฟ (เรอนครว) สวนมากจะเปนเรอน 2 ชวงเสา มจวโปรงเพอระบายควนไฟ ฝานยมใชไมไผสานลายทแยงหรอลายขด

ฮางแองน า ลกษณะเปนเพงหมาแหงน ส าหรบวางแองน าดนเผา ความสแองน าจะพอเหมาะกบการตกน ากน

เลาขาว ลกษณะยกพนสง พอดกบเกวยนเพอขนขาวเขายงขาวได

69


แผนบรหารการสอนประจ าบทท 4 หวขอเนอหา 1. 2. 3. วตถประสงคเชงพฤตกรรม วธการสอน กจกรรมการเรยนการสอน สอการสอน 1. เอกสารประกอบการสอนและการเรยน เรอง ลายไทย ภาพบรรยาย 2. สออเลคทรอนคส 3. ค าบรรยาย การวดและการประเมน 1. การสงเกตจากการตอบค าถาม 2. วดจากพฤตกรรมและความกระตอรอรนในการเรยน

70


บทท 4 สถาปตยกรรมวงหรอพระราชวง

พระราชวงและวง คอ ทประทบของพระมหากษตรย พระมหาอปราช พระบรมวงศานวงศตงแตชนหมอมเจาขนไป สวนทอยของหมอมราชวงศและหมอมหลวงนนไมเรยกวา "วง" โดยวงใดจะเรยกวาพระราชวงไดนนจะตองมพระบรมราชโองการสถาปนาขนเปน "พระราชวง" เทานน โดยในประเทศไทยมพระราชวงและวง วงหรอ พระราชวงในประเทศไทย พระราชวงเปนพระราชฐานทประทบของพระเจาแผนดนหรอองคพระมหากษตย ประกอบดวย พระทนง สรางดวยไม

พระทนงสรางดวยปนเรองราว ของวงปรากฏขนอกในสมยอยธยา รชกาลสมยสมเดจพระนารายณมหาราช จากการบนทกของนายนโกลาส แชรแวส ทบนทกไววาพระราชวงในอยธยาวา พระราชวงนนสรางขนทางทศเหนอของตวเมอง มก าแพงลอมรอบ 2 ชน พระทนงและต าหนกตางๆแบงออกเปนชนๆ

1 พระราชวงสมยสโขทย ศลาจารก และต านานพงศาวดารทองถนหลายฉบบ ท าใหเขาใจวา ระยะกอนป พ.ศ. ๑๖๗๑ นน ปรากฏ

วาอ านาจของอาณาจกรเขมรรงเรองมากในดนแดนสวรรณภม โดยเฉพาะตงแตประมาณป พ.ศ. ๑๖๐๐ เปนตนมา จนถงสมยพระเจาชยวรมนท ๗ อาณาจกรเขมรมศนยกลางอ านาจทางลมแมน าเจาพระยาอยทเมองละโว (ลพบร)

รปท 77 ขอบเขตการปกครองสมยสถโขทย ทมา https://th.wikipedia.org/wiki/

รปท 76 ภาพประเทศไทย เขยนในป คศ.1686 ทมา : https://th.wikipedia.org/wiki

https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%A1%E0%B8%AB%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%A9%E0%B8%B1%E0%B8%95%E0%B8%A3%E0%B8%B4%E0%B8%A2%E0%B9%8C

https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%A1%E0%B8%AB%E0%B8%B2%E0%B8%AD%E0%B8%B8%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%8A

https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%9A%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%A7%E0%B8%87%E0%B8%A8%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%B8%E0%B8%A7%E0%B8%87%E0%B8%A8%E0%B9%8C

71


72


2 พระราชวงสมยอยธยา พระราชวงสมยอยธยา พระราชวงโบราณ ม ๓ แหง อนไดแก พระราชวงหลวง พระราชวงจนทรเกษม

(วงหนา) และวงหลง พระราชวงหลวงสรางสมยสรางพระเจาอทอง พ.ศ 1893 ถงสมยพระบรมไตยโลกนาถ พศ.1991 ถง

2031 สรางพระราชวงขนใหม ในสมยพระบรมไตยโลกนาถ พระทนงสรยาสนมรนทรปราสาท พระทนงสรรเพชญปราสาท พระวหารสมเดจ พระทนงจกรวรรดไพชยนต พระทนงตรมข พระทนงบรรยงกรตนาสน พระทนงทรงปน

พระราชวงจนทรเกษม (วงหนา) สมเดจพระนเรศวรมหาราชทรงสรางขนราว พ.ศ 2120 โดยทรงสรางขนเปนทประทบของพระราชบดา ณ.กรงศรอยธยา พระราชวงนถกท าลายในสมยเสยกรง วงจนทรเกษม ถกไฟไหม จวบจนสมย ร.4 แหงกรงรตนโกสนทร ไดมการทบ ารงสรางขนมาใหม เพอเปนทประทบเมอเสดจประพาสกรงศรอยธยา ปจจบนเปนพพธภณฑสถานแหงชาตจนทรเกษม เปนทยงประทบของพระมหากษตรยและมหาอปราชทส าคญถง 8 พระองค คอ

• 1. สมเดจพระนเรศวรมหาราช • 2.สมเดจพระเอกาทศรถ

รปท 78 แผนผงบรเวณพระราชวงสมยอยถธยา

73


• 3.เจาฟาสทศน(พระราชโอรสสมเดจพระเอกาทศรถ) • 4.สมเดจพระนารายณมหาราช • 5.ขนหลวงสรศกด(พระเจาเสอ) • 6.สมเดจพระเจาอยหวทายสระ • 7.สมเดจพระเจาบรมโกศ • 8.กรมพระราชวงบวรมหาเสนาพทกษ(เจาฟาธรรมาธเบศ)

พระนารายณราชนเวศน เปนพระราชวงทสมเดจพระนารายณมหาราชโปรดใหสรางขนเมอ พ.ศ. 2209 บนพนท 41 ไร ณ เมองลพบร เพอใชเปนทประทบ ลาสตว ออกวาราชการ และตอนรบแขกเมอง พระองคทรงประทบ ณ พระราชวงแหงนประมาณ 8-9 เดอนในชวงปลายรชกาลและเสดจสวรรคต ณ พระทนงสทธาสวรรค เมอวนท 11 กรกฎาคม พ.ศ. 2232 ภายหลงการเสดจสวรรคตของสมเดจพระนารายณมหาราช พระนารายณราชนเวศนถกทงราง จนถงรชสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว พระองคโปรดใหบรณะ

รปท 79 ผงพระราชวงจนทรเกษม อยธยา

74


พระราชวงของสมเดจพระนารายณมหาราช และสรางพระทนงขนใหมในป พ.ศ. 2399 และพระราชทานนามวา "พระนารายณราชนเวศน”

3.พระราชวงสมยรตนโกสนทร พระราชวงเดมพระราชวงกรงธนบร หรอ พระราชวงเดม เปนพระราชวงหลวงในสมเดจพระเจาตากสนมหาราช ตงอยรมฝงแมน าเจาพระยาบรเวณปากคลองบางกอกใหญ ในเขตทเคยเปนทตงของ ปอมวไชยเยนทร ทสรางขนในสมยสมเดจพระนารายณมหาราช ต าแหนงของพระราชวงเดมเปนจดส าคญทางยทธศาสตร สามารถสงเกตการณไดในระยะไกล อกทงยงใกลกบเสนทางคมนาคม และเสนทางการเดนทพทส าคญ สมเดจพระเจาตากสนมหาราชไดทรงโปรดใหสรางพระราชวงนขนในป พ.ศ. 2310 ภายหลงจากททรงกอบกเอกราชใหชาตไทย เพอใชเปนทประทบและวาราชการ เมอทรงสถาปนากรงธนบร เปนราชธาน พรอมกบปรบปรงปอมวไชยเยนทร และเปลยนชอใหมเปน ปอมวไชยประสทธ

รปท 80 ประตพระราชวงพระนารายณราชนเวศน

75


เดมพระราชวงแหงนมอาณาเขต ตงแตปอมวไชยประสทธขนมาจนถงคลองเหนอวดอรณราชวรา

รา (คลองนครบาล) โดยรวมวดแจง (วดอรณราชวราราม) และวดทายตลาด (วดโมลโลกยาราม) เขาไปในเขตพระราชวงเดม ตอมาเมอพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชเสดจขนครองราชยสมบต ไดทรงยายราชธานมาอยฝงพระนคร โดยสรางพระบรมมหาราชวงขนเปนทประทบ พระราชวงกรงธนบร(พระราชวงเดม) จงไดชอวา "พระราชวงเดม" ตงแตบดนน

รปท 81 วงกรงธนบร หรอพระราชวงเดม

รปท 82 แผนผงพระราชวงเดม กรงธนบร

76


โบราณสถานในพระราชวงเดม ปจจบน

1. ศาลสมเดจพระเจาตากสนมหาราช 2. ทองพระโรงกรงธนบร 3. ต าหนกสมเดจพระปนเกลาเจาอยหว 4. ต าหนกเกงคหลงใหญ 5. ต าหนกเกงคหลงเลก 6. ศาลศรษะปลาวาฬ 7. เรอนเขยว 8. ปอมวไชยประสทธ 9. ตกกองบญชาการกองทพเรอ 10. กรมสารบรรณทหารเรอ

ภาพวาด พระราชวงพระเจากรงธนบร (พระราชวงเดม) และปอมวชยประสทธ (วไชยประสทธ) ในสมยตนกรงรตนโกสนทร ในจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถวดอมพวนเจตยาราม จงหวดสมทรสงคราม(ภาพจากหนงสอเลมเดยวกน คอลมน "พระเจาตาก กบพระเจาแผนดนกรงเทพฯ ตอนตน" โดย ปรามนทร เครอทอง)

รปท 83 ภาพวาดจนตนาการพระราชวงพระเจากรงธนบร

77


พระบรมมหาราชวง พระบรมมหาราชวงสมยรตนโกสนทร

พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช ทรงสรางขนพรอมสถาปนากรงรตนโกสนทร เมอแรกสรางประกอบดวย 3 สวนคอ พระมหาปราสาท พระราชมณเฑยรสถาน และวดพระศรรตนศาสดาราม มเนอท 132 ไร ในอดตพระบรมมหาราชวงเปนทประทบของพระมหากษตรย ลกษณะแบบแผนการกอสรางคลายคลงกบพระบรมมหาราชวงเกาในสมยกรงศรอยธยาแทบทกประการแตเพยรสรางชดแมน าและหนหนาไปทางทศเหนอ และมความเหมอนวงสมยอยธยาอกกคอ มวดพระศรรตนศาสดารามอยในบรเวณวงเหมอนกบวดพระศรสรรเพชญในสมย กรงศรอยธยา ตอมาในสมยรชกาลท 4 และรชกาลท 5 เรมรบอทธพลจากตะวนตกท าใหสถาปตยกรรมมลกษณะผสมผสานกบทางตะวนตกมากขน

พระบรมมหาราชวง เดมเรยกกนเปนทางราชการวา “ พระมหาราชวง” เมอพระบาทสมเดจพระปรเมนทรมหามงกฎ พระจอมเกลาเจาอยหว เสดจขนเถลงถวลยราชสมบต ไดทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหสถาปนาสมเดจพระอนชาเปนพระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหว ด ารงพระเกยรตยศเสมอดวยพระเจาแผนดน โปรดใหแกไขประเพณบางอยางเกยวกบพระราชวงหลวงและวงหนา การเรยกขานนามพระราชวงทงสองจงเปลยนไปดวย พระราชวงหลวงเรยกวา “ พระบรมมหาราชวง”

รปท 84 พระบรมมหาราชวง พระบรมมหาราชวงสมยรตนโกสนทร

78


การสรางพระบรมมหาราชวงของกรงรตนโกสนทร ไดพยายามรกษาแบบแผนเดมสมยกรงศรอยธยา และไดโปรดใหสรางวดพระศรรตนศาสดารามขน เปนพระอารามในพระราชฐานอกดวย ภายในพระบรมมหาราชวงแบงออกเปน 3 เขต

เขตพระราชฐานทประทบ เขตพระราชฐานชนหนา เขตพระราชฐานชนกลาง เขตพระราชฐานชนใน

79


เขตพระราชฐานชนนอก เปน ทท าการของสมหนายก สมหพระกลาโหม และหนวยงานตางๆรวมทงทหารรกษาวงดวย บรเวณนจะอยทางทศตะวนตกเฉยงเหนอ รวมถงบรเวณนอกรวก าแพงชนในของพระบรมมหาราชวง

เขตพระราชฐานชนกลาง คอ บรเวณสวนกลางของพระบรมมหาราชวง เปนทตงของหมปราสาท พระราชมณเฑยร อนเปนทประทบของพระมหากษตรย และทเสดจออกวาราชการ ทงยงใชในการประกอบพระราชพธส าคญๆตางๆ

เขตพระราชฐานชนใน เปนทประทบของพระมเหส พระราชธดา พระบรมวงศานวงศทเปนสตร ตลอดจนขาราชบรพารทเปนหญงเรยกโดยทวไปวา “ ฝายใน”

80


วดพระศรรตนศาสดาราม อาคารส านกพระราชวง ส านกราชเลขาธการ ศาลาลกขนใน ศาลาสหทยสมาคม พพธภณฑวดพระศรรตนศาสดาราม ศาลาเครองราชอสรยยศ เครองราชอสรยาภรณ และเหรยญกษาปณ พระทนงอมรนทรวนจฉย พระทนงไพศาลทกษณ พระทนงจกรพรรดพมาน พระทนงดสตาภรมย พระทนงราชฤด พระทนงสนามจนทร หอศาสตราคม

81


หอพระสราลยพมาน หอพระธาตมณเฑยร พระทนงจกรมหาปราสาท พระทนงมลสถานบรมอาสน พระทนงสมมตเทวราชอปบต พระทนงบรมราชสถตยมโหฬาร พระทนงดสตมหาปราสาท พระทนงพมานรตยา พระทนงอาภรณพโมกขปราสาท พระทนงราชกรณยสภา ศาลาเปลองเครอง เขาไกรลาสจ าลอง สวนศวาลย พระทนงบรมพมาน พระทนงมหศรปราสาท พระทนงศวาลยมหาปราสาท พระทนงสตลาภรมย พระพทธรตนสถาน พระทนงไชยชมพล พระทนงสทไธสวรรยปราสาท

เขตพระราชฐานชนใน ภายในพระบรมมหาราชวง นอกจากประสาทราชมณเฑยร ทพระบาทสมเดจพระรามาธบดศรสรนทรม

หาจกรบรมนาถ พระพทธยอดฟาจฬาโลกโปรดใหสรางแลว พระมหากษตรยรชกาลตอๆมา ไดทรงพระกรณาโปรดเกลา ฯ ใหสรางขนอกบาง ทรงบรณะแปลงของเดมบาง และบางครงกตองรอถอนของเดมทช ารดทรดโทรมไมอาจบรณะได ในสมยรชกาลพระเจากรงธนบรไมมพระมาหาอปราช ในสมยกรงธนบรจงไมปรากฏวงหนาขน ครนในสมยรชกาลท 1 ทรงสถาปนาสมเดจพระอนชาธราชเปนพระมหาอปราช จงปรากฏวงหนาขนมาอกครงโดยสรางพระราชวงอยตรงพพธภณฑสถานแหงชาต ภายในวงหนาเปนทประทบของกรมพระราชวงบวรสถานมงคล เรยกวา หมวมาน

82


83


พระราชวงดสต เปนพระราชวงทพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวโปรดเกลาฯ ใหสรางขน ภายหลงเสดจกลบจากการประพาสยโรปครงท 1 พระองคมพระราชด ารวา พระบรมมหาราชวงในฤดรอนจะรอนจดเพราะมตกบงอยโดยรอบท าใหขวางทางลม รวมทง พระองคโปรดพระราชด าเนนดวยพระบาทในระยะทางหนงพอสมควรแกพระก าลง ถาประทบอยบนพระทนงไมไดเสดจพระราชด าเนนแหงใดหลายเดอนกไมใครทรงสบายนอกจากน นายแพทยประจ าพระองคไดกราบบงคมทลวา ในพระบรมมหาราชวงซงเปนพระราชนเวศนทประทบมาแตเดมไมถกสขลกษณะ ท าใหพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ตลอดทงพระบรมวงศานวงศทรงพระประชวรกนเสมอ

พระทนงในพระราชวงดสต พระทนงอนนตสมาคม พระทนงอมพรสถาน พระทนงวมานเมฆ พระทนงอภเศกดสต พระทนงอดรภาค

84


Documents

THAI ARCHITECTURE...ลายไทยสามารถท จะแบ งออกเป น 4 ประเภท 1. หมวดกระหนก หมายถ ง การเข