[to e autizam? Kako mo`eme da im

dademe poddr{ka naDECATA SO

AUTIZAM

Аутизмот е развојно нарушување што нај-често се појавува во првите три години од животот на детето. Дијагностицирањето на аутизмот воопшто не е лесно, затоа што не постојат едноставни методи за да може со си-гурност да се каже дека некое дете има нару-шувања од аутистичен спектар. Дијагнозата се заснова врз забележување на одредени облици на однесување на детето.Причините за појава на аутизам не се точно познати и сѐ уште постојат многу теории за неговото настанување.

Аутизмот се јавува кај 1 од 59 деца, почесто кај момчињата отколку кај девојчињата, во која било средина и независно од национал-ната или етничката припадност, независно од социјалниот и економскиот статус, со малку поголем процент кај белата раса во однос на другите раси.Со раното откривање и правилниот третман, тешкотиите што ги имаат децата со аути-зам може да се намалат, но тие секогаш ќе постојат во некоја мера, во зависност од ни-вото на попреченост, секогаш ќе имаат пот-реба од некоја форма на поддршка.Раната дијагностика, третманот и вклучу-вањето во образовниот процес се клучни за напредокот на социјалните и комуникациски-те вештини. Само на тој начин може да се по-стигне што поголема самостојност и исполнет и продуктивен живот.

[TO E AUTIZAM

Децата со аутизам имаат тешкотии во три глав-ни области, иако манифестацијата и степенот на изразеност на карактеристиките се различни кај секое дете. Социјални тешкотии:• Малкуиливоопштоневоспоставувакон-тактсоочите;

• Нереагирананасмевкаилидругизразналицетонародителите;

• Негоследипредметотштомугопокажу-ваатродителите;

• Непокажувасопрстконпредметитештосакадабидатвидени;

• Негиносииграчкитедаимгипокаженародителите;

• Честонемасоодветенизразналицето(лутина,бес,среќа);

• Иматешкотииворазбирањеначувстватанадругителуѓе;

• Непокажуваемпатијакондругите;

• Тешковоспоставувапријателстваилипакизгледанезаинтересиранозадружење;

• Несевклучувавоиграсоврсниците.

Karakteristiki na decata so autizam

Комуникациски тешкотии• Непокажувасопрстконпредметитезадагипобара;

• Неизговаранитуедензборнавозрастод16месеци;

• Повторувазборовиилиреченицибездагоразберезначењето(ехолалија);

• Нереагиракоганекојќегоповиканего-вотоиме,нореагиранадругизвуци;

• ЈамешаупотребатанаЈАСиТИ.ЗасебезборуваТИ,анадругитеимсеобраќасоЈАС;

• Честоизгледадеканесакадакомуници-ра;

• Негикористииграчкитезадагиимитиралуѓетововистинскиотживот(т.е.неиграулоги);

• Многудоброможедаповторуваброеви,буквиилиТВ-реклами;

• Можедасепојавикомплетноотсуствонаговор(навозрастмеѓу15и24месеци)илинанекојадругавеќестекнатавешти-на.

Повторувачки однесувања• Почестоиграатсоделовиодиграчкатаотколкусоцелатаиграчка(напр.,играатсотркалцата,анесоцелиотавтомобил);

• Севрти, сениша,долгоодинапрсти,мавтаилиплескасорацете(повторувапостапкинадвижењаштонемаатцелисебезникаковповод);

• Сакарутинииточноодредениритуалииредослед.Несакапромениинанивреагирасомногуголемавознемиреностиплачење.

• Можедабидепреосетливоилинеосет-ливоназвуци, светлина, текстуриилидопир;

• Многучестозборувазаиститемиилииграсоистипредметинаистначин;

• Многудецасоаутизамимаатнеобичнодржењенателотоиимаатнеправиленод(одатнапрстиисогорниотделодстапалото);

• Изгледакакоданечувствуваатболка;• Непостојатдвеидентичнидецасоаути-зам.

Учењето кај децата со аутизам

Децата со аутизам имаат тешкотии во учењето, па е потребно програмата да биде приспосо-бена кон нивните способности за да постигнат што поголем напредок.Најважно од сѐ е да се откријат јаките и слабите страни на детето, што е она што ги мотивира и ги фасцинира, а што е она што ги вознемирува.

1. Аутизмот не е ментална болест.2. И децата со аутизам сакаат да се дружат

како и сите други деца. Можебизборувапоинакуилигиправиработитенаразли-ченначин,нотоаеделоднего.Итоаможедабидеинтересно,упорно,тврдоглаво,ве-село.

3. Не зборувајте во трето лице за детето со аутизам кога тоа е присутно на разгово-рот.

4. На децата со аутизам им е потребно многу трпение и разбирање.Тоанесеневоспитанидеца.Понекогаштоаесамоначиннакојтиекомуницираат.Замисли-тесамоданеможетедаискажетештовемачиилиштосакате,анеможете?Тешкое,нели?

5. Аутизмот не е последица на ладни и не-заинтересирани родители што не обрну-ваат доволно внимание на своето дете. Однесувајтесеконнашитедецаинашитесемејствасопочитидигнитет.

6. Нашите деца имаат чувства. Аконеможедазборуванаистначинкаковас,тоанезначидеканемаемоции.

7. Секое дете со аутизам е различно. Непотценувајтегомоетодетепорадинештоштостегопрочиталеилинаучилезааути-змот.

8. Немојте нашето семејство или нас како родители да не сожалувате.Ниесмесе-мејствокакоиситедруги.Нашиотживот,какоивашиотсесостоиодпредизвици,успесиипадови.

PORAKI OD RODITELITE

Напредокот на децата со аутизам зависи од ква-литетот и квантитетот на поддршката што ја доби-ваат, но и од нивните способности.

Комуникација

• Користетеразникомуникацискистилови(писмени, вербални, гестикулациски,комични,визуелниисликовити).

• Употребувајте едноставен и прецизенјазиккогадаватеинструкции;почнетесоеден збор и постепено движете се конпокомплексниреченици.

• Работитекажувајтегинапозитивенначин,почнувајќисотоаштосакате,анесотоаштонесакатедабиденаправено.

• Обидете се активностите да бидат совообичаенраспоредиследетегидневнитерутини.

Третмани

Не постои само еден третман за аутизам, па најчесто е потребна ком-бинација во зависност од тешкотиите, возраста, от-стапувањата од развојот и потребите на детето и семејството.Истражувањата покажуваат дека за максимален ефект се потребни 25 – 40 часа неделно работа со детето (со логопед, дефектолог, психолог, на-ставник, родител и целото семејство).

SOVETI

Најдобри резултати се добиваат преку т.н. бихевиорални третма-ни: логопедски, де-фектолошки, сензорна интеграција, терапија преку игра, работна терапија, АБА-терапија и др.Кај некои деца може да помогнат и терапија со пливање (Halliwick метод), хипотерапија (јавање), музикотерапија и други.

Социјално опкружување

• Учетегидецатанасоцијалнооднесувањепреку„играњеулоги“ипрактичнидемон-страциизаразличниситуации.

• Имајтејасниидоследниреакцииакосеоднесуваатнеадекватновонекојаситу-ација.

• Поттикнувајтегинаправилноизразувањеначувстватапрекуупотребанасоодветнизборови,адоколкунезборуваат,корис-тетесликизаразличниемоции,ставајќиакцентнаизразотналицето,положбатанаделовитеодлицето,очи,веѓи,уста...)сотоаштопрекусликаќевипокажувааткакосечувствуваат.

Организирање на околината

Децата со аутизам може да бидат многу збунети кога им се менува рутината. Тие можат да знаат што се очекува во една ситуација, но не можат да го пренесат тоа знаење во друга слична си-туација. Еве неколку чекори што можеме да ги направиме: • Јаснообјаснетегиправилаташтосеод-несуваатна секоја ситуацијашто ќе сепојави.

• Вежбајтеистивештиниворазличниситу-ации.

• Користетејасенсигналвокојќесеозначипочетокикрајнаактивноста.

• Користетеедноставнизборовизада јанајавитесекојапроменавоактивностите.

Што може да ги вознемири децата со аутизам

• Бучававооколината• Можатдабидатчувствителнинаодреденматеријал,етикети,обувки

• Покажуваатзголеменачувствителностзавкусовислатко/горчливо

• Можатдабидатвознемирениодразлич-нивидовимириси

• Светлоснитезрациможедагидоживувааткакосилнадразба

• Новинепознатпростор• Промениилиотстапувањаодвообичае-ниоттекнаактивности

• Прекинувањенаактивносташтовеќеде-тетозапочналодајаправи

Kако да се однесуваме кога детето со аутизам е вознемирено?

√ Гушнетегодетето.√ Пренасочетеговниманиетонадететокондругпредметилидругаактивност.

√ Останетесмиреникогавашетодетеевознемирено.

√ Некоригирајтегооднесувањетонаде-тетовоприсуствонадруги.

√ Обидетеседакориститепомалкуго-вор,аповеќевизуелниинструкции.

√ Тивкапросторијаможедавлијаепози-тивноврзвознемиреностанадетето.

√ Дајтемувременадететодасесмири.√ Откакоќесесмири,заедничкиразгле-дајтејаситуацијаташтоговознемири-ла.

Честопатизалицатасоаутизамсевелидекаживеатвосвојсвет.Тоа не е точно! Тие само го доживуваат светот на поинаков начин.

Лицатасоаутизамсенеемотивниилад-ни,безчувства.Тоа не е точно! Најчесто тие се премногу емотивни. Кон своите најблиски покажуваат многу емоции.

Лицатасоаутизамсеагресивни. Тоа не е точно! Тие не се поагресивни од просеч-ниот човек.

Сителицасоаутизамсесонекакваинтелек-туалнапопреченост.Тоа секако не е точно! Сѐуштелуѓетосметаатдекаакодететосоаутизамнезборуваавтоматски,имаиинте-лектуалнапопреченост.Дуриивонаучнитекруговисеспоменувабројкамеѓу70и80проценти,нотребадасезематсорезервапорадиметодитесокоисеправипроцена-та.Имено,спорединформациитеодроди-

MITOVI I FAKTI

телите,децатасоаутизамнемаатинтересилитрпениедагизавршаттестовитенаинтелигенција,нотоанезначидекаимаатинтелектуалнапопреченост.

Лицатасоаутизамсетоварнасвоитесе-мејстваиопштеството.Тоа не е точно! Ониештоработатзаедносолицасоау-тизамвелатдекаможатдабидатисклучи-телнодобриработнициштопосветеноивредносигисработуваатситезадачи.

Сите деца со аутизам се генијалци. Итоанееточно!Какоидругите,такаикајли-цатасоаутизамсамо5-10процентиимаат„натпросечниспособностизаучење“,какоштосепримеритесонатпросечнимате-матичкивештини,способностдаотсвиратнекојамелодијанапаметпоеднослушањеилиданацртаатнекојазграда,деталноипрецизно,откакојавиделе.

Аутизмот е последица на лошо родител-ство. Ова секако не е точно! Оваакон-троверзнатеоријаепродолженасотео-ријатаза„ладнамајка“,споредкоја,децатастануваатаутистичнизатоаштомајкитесеемоционалноладни,односнозатоаштонеимпокажуваатдоволнољубовивниманиеиневоспоставуваатемоционалнаврскасонив.

Аутизмот е само еден вид ексцентрич-ност –многуличностисоаутизамсеекс-центрични,ноимногукреативнииполнисооригиналниидеи.Меѓутоа,кајлицатасоаутизамтоанеенамерноизбранстилнаживот,тукурезултатнатоаштоимаатпоинаковпогледнасветот,пакогароди-телитесеобидуваатдагинаучатнанекои

кориснисекојдневнивештини,тиесечув-ствувааткакодасеподсиленпритисок.Аутизмотимаширокспектарнакаракте-ристики,аексцентричностаможе,ноинеморадабидеприсутнакајсителица.

Децата со аутизам не чувствуваат ем-патија или емоционална поврзаност – вистинаедеканекоидецаилицасоаути-замимааттешкотијаприповрзувањетосодругителичности,нотоанезначидеканејачувствуваат.Многуродителиќепотвр-датдеканивнитедецаимаатистспектарнаемоциикакоидругите–страв,среќа,нервоза,радост.Истотосеоднесуваинаемпатијата.Многуоднив јачувствуваатвашататагаивознемиреностизатоаиќевепрегрнат.

Постојат многу третмани со кои аути-змот се лекува–постојатмногутретма-ниитерапиисокоиможедасепостигнеголемнапредоккајдецатасоаутизам,ноконкретенлекнепостои.Некоитерапииимпомагаатнаделоддецата,нокајдру-гитенемаатефект,штозначидекаприс-тапотеиндивидуаленизависиодмногуфактори.Истотосеоднесуваинатера-пијатасолекови.

Науката знае што го предизвикува ау-тизмот. Постојаносепрезентираатновистудииштопридонесуваатзаразбирањенаоваасостојба,ноточнатапричинасѐуштенеепозната.

И на крајот сѐ се сведува на два збора: љубов и многу трпение.

Можеби не сум добар во воспоставување контакт со очите и во водење разговор, но

знаете дека сум искрен, не ги осудувам луѓето, не лажам кога играм карти со другарите.

Бидете мој пријател, поддршка и ќе видите колку можам да постигнам.

Дете со аутизам

РЕСУРСЕН ЦЕНТАРул. Васко Карангелески 331000 Скопје++389 78 449 851++389 78 449 852www.resursencentar.mk

Изработката на брошурата е овозможена со финансиска поддршка на УНИЦЕФ, во рамките на проектот: „Зголемување на можностите за инклузија и подобрување на квалитетот на животот на децата со попреченост преку оснажување на нивните родители и семејства“.

Ставовите изнесени во оваа брошура се на авторите и не мора да се совпаѓаат со ставовите и политиките на УНИЦЕФ.