TRABZON HURMASI (CENNET ELMASI) RAPORU

Ordu Ticaret Borsası

1

TRABZON HURMASI (CENNET ELMASI)

RAPORU

OCAK 2021


2

İÇİNDEKİLER

1. GİRİŞ

2. TRABZON HURMASININ BİYOLOJİK, MORFOLOJİK VE

EKOLOJİK ÖZELLİKLERİ

3. ÜRETİM

3.1. Dünya Üretimi

3.2. Türkiye Üretimi

4. DIŞ TİCARET

4.1. Dünya İhracatı- İthalatı

4.2. Türkiye İhracatı- İthalatı

5. FİYAT

6. UYGULANAN DESTEKLEME POLİTİKALARI

7. GENEL DEĞERLENDİRME


3

1. GİRİŞ

Trabzon hurması (Diospyros kaki L.) Dünya’da çoğunlukla suptropik iklim kuşaklarında

yetiştiriciliği yapılan Çin kökenli bir meyve türüdür. En çok Japonya’da yetiştiriciliği

yapılmaktadır. Bununla birlikte, Birleşmiş Milletler, Brezilya, İtalya, İsrail, Yeni Zelanda ve

Güney Kore’de önemli miktarlarda Trabzon hurması üretimi yapılmaktadır (Kitagawa ve

Glucina, 1984; Alistair ve ark., 1995).

Anavatanı Uzakdoğu olan, birçok yabancı menşeli meyve türleri gibi Türkiye’de de başarıyla

yetiştirilen bu meyvenin; “Trabzon hurması” olarak bilinmesinin sebebi, ilk önce tarihi İpek

Yolu ile Anadolu’ya Trabzon üzerinden yayılmasıdır. “cennet elması” olarak da bilinen

Trabzon hurmasının, Türkiye’de Kuzey Anadolu, Hatay ve Antalya civarlarında yetiştiği

bilinmektedir (Anonim, 2006).

Bu meyvenin üretiminde Trabzon, Türkiye’de en alt sıralarda yer almaktadır. Türkiye’de

yıllık 50 bin ton civarında üretimi olan Trabzon hurmasının Trabzon’daki üretimi ise 2019

yılında 175 ton civarında kalırken, üretimde ilk sırayı Akdeniz Bölgesi illeri almaktadır.

Dünyada yetiştiriciliği, ılıman iklim kuşağında yer alan ülkelerde de yapılmakla birlikte,

subtropik iklim kuşaklarında yer alan ülkelerde yoğunlaşmıştır. Türkiye’ de Trabzon hurması

yetiştiriciliği çok eskiden beri yapılıyor olmasına karşın gerek üretim ve gerekse pazarlama

açısından henüz istenilen düzeye ulaşılamamıştır.

Ülkemizde, illerin yarıdan fazlası Trabzon hurması yetiştiriciliği yapmasına rağmen yıllık

üretim ancak 51.317 tona ulaşabilmiştir.

Ülkemizde Trabzon hurması üretimin azlığı yanında meyvenin yeterince tanıtımının

yapılamaması, özellikle iç tüketimin istenilen düzeyin altında kalmasına ve dolayısıyla

pazarlama sorunlarına yol açmaktadır. Hatta Karadeniz Bölgesi’nin bazı yörelerinde

meyvesinden yararlanmak amacı ikinci planda kalmakta ve süs ağacı olarak yetiştiriciliği

yapılmaktadır.

FAO 2019 yılı verilerine göre, dünyada 992.425 hektar alanda Trabzon hurması üretimi

gerçekleştirilmiştir. Dünya Trabzon hurması üretimi 2019 yılında 4.270.074 ton olmuştur.


4

2. TRABZON HURMASININ BİYOLOJİK, MORFOLOJİK VE

EKOLOJİK ÖZELLİKLERİ

Kökler

Kök sistemi türlere göre değişmektedir. Diospyros kaki, kazık kök hakimiyeti nedeniyle kazık

kök ve az miktarda saçak kök yapısına sahipken, Diospyros lotus ve Diospyros virginiana

saçak kök yapısına sahiplerdir.

Dallar

Çeşitlere göre yayvan, yarı dik veya dik taç yapabilen ağaçları 8-12 metre kadar

boylanabilmektedir. Genç sürgünler önce köşeli, tüylü ve açık yeşil renktelerdir. Yaşlanan

dallar, gri- kahverengi renk almaktadır. Dikimi izleyen ilk yıllarda çok sayıda obur dal

oluşumu görülürken, ilerleyen yıllarda kısa meyve dallarının oluşumu ve gelişimi

yoğunlaşmaktadır.

Yapraklar

Yaprakları basit yaprak formunda oval veya sivri şekilli kenarları dişsiz ve yaprak sapı

kısadır. Kışın dökülen yapraklar, sonbaharda sarı turuncu veya kırmızı renklere dönüşmekte,

bu görünümleriyle ve meyvelerin de aynı dönemde ağaç üzerinde bulunmasıyla oluşan güzel

görünümleriyle süs bitkisi olarak da kullanılabilmektedir.

Çiçekler

Trabzon hurmalarında hermafrodit, dişi ve erkek çiçek olmak üzere üç farklı çiçek tipi

bulunmaktadır. Dişi çiçeklerde erkek organ, erkek çiçeklerde dişi organ bulunmamakta,

hermafrodit çiçeklerde ise her iki cinsiyet organı da bulunmaktadır.


5

Meyve

Trabzon hurmalarında meyve iriliği 50-300 gram arasında değişmekte hatta 350 grama kadar

da çıkabilmektedir. Meyve şekilleri, çeşitlere göre konik, uzun konik, yuvarlak ve basık

şekillerde olabilmektedir. Hasat oluşumunda yeşilimsi- sarı, turuncu -sarı, turuncu, turuncu-

kırmızı renklerde olan meyve kabuğu, yeme olgunluğunda turuncu, kırmızı- turuncu veya

kırmızı renkleri almaktadır. Döllenme durumuna bağlı olarak meyveler çekirdekli veya

çekirdeksiz olabilmektedir.

Hasat edildiği dönemde yenilebilme durumuna göre meyveler iki grupta toplanmaktadır;

1. Meyve eti buruk (kekre) olan çeşitler: Hasat edildikleri dönemde buruk olup

olgunlaştırılıp, yeme olgunluğuna getirildikten sonra tüketilebilmektedir.

2. Meyve eti buruk (kekre) olmayan çeşitler: Hasat edildikleri dönemde ve sertken

tüketilebilmektedir.

Besin Değeri

Trabzon hurması A ve E vitaminleri ile karbonhidratlar başta olmak üzere besin öğelerince

zengin bir meyve türüdür. Vitamin ve mineral madde içerikleri yanında, düşük kalorili olması

sağlıklı yaşam için tüketiminin önemini arttırmaktadır.

Ekolojik İstekleri

Trabzon hurmaları subtropik iklim meyve türü olmasına karşın, kışın yaprağını dökerek

dinlenmeye girdikleri için -12 C˚ hatta bazı çeşitlerinin -18 C˚ ’ ye kadar olan düşük

sıcaklıklara dayanabilmeleri, ılıman iklim kuşağında da yetiştiriciliğinin yapılmasını mümkün

kılmaktadır. Bu nedenle, ülkemizin hem deniz kenarlarındaki illerinde hem de iç bölgelerde

yer alan illerinde trabzonhurması yetiştiriciliği yapılabilmektedir.


6

Çoğaltma Teknikleri

Trabzon hurmaları generatif ve vegetatif yöntemlerle çoğaltılmakla birlikte, generatif

çoğaltma daha çok anaç üretiminde kullanılmaktadır. Vegetatif çoğaltma tekniklerinden aşıyla

çoğaltma yaygın olarak kullanılmaktadır.

Bahçe Tesisi

Bahçe tesisinde, yer seçimi, toprak hazırlığı, rüzgâr kıranların kurulması, çeşit seçimi ve

dikim konuları önem arz etmektedir. Yer seçiminde, iklim ve toprak özelliklerinin Trabzon

hurmalarının isteklerine uygun olmasına dikkat edilmelidir. Toprak özelliklerinin uygunluğu

kullanılan anaç dikkate alınarak değerlendirilmelidir. Toprak hazırlığı, toprak altı ve yüzey

drenajının yapılması, toprakta geçirimsiz tabaka varsa bu tabakanın dipkazanlarla patlatılması,

organik maddelerce zenginleştirilmesi, toprak yorgunluğu olan arazilerin 3-4 yıl yonca, fiğ,

yulaf gibi baklagil yem bitkileri yetiştirilerek dinlendirilmesi, toprak işleme ve dikim

çukurlarının açılması konularını kapsamaktadır. Kuvvetli rüzgâr alan yerlerde, dikimden

önce, hâkim rüzgâr yönüne dikey olarak rüzgâr kıranların kurulması gerekmektedir. Dikim

için, önce dikim aralıklarının seçilmesi ve buna göre dikim çukurlarının açılması

gerekmektedir.

Bahçe kurulurken sıraların düzgün oluşturulması toprak işleme, sulama, gübreleme ve

mücadele gibi kültürel uygulamaların daha kolay yapılabilmesi, özelliklede tarımsal

mekanizasyonun uygulanabilmesi açısından büyük önem taşımaktadır.

Budama

Trabzon hurmalarında dikimi izleyen ilk üç yıl içinde şekil budaması yapılır. Bu amaçla

değişik doruk dallı (modifiye lider), goble, palmet ve değişik telli terbiye sistemleri

uygulanabilmektedir.

Toprak İşleme

Trabzon hurmalarında toprak işleme genel olarak üç şekilde yapılabilir.


7

1. Örtüsüz Sistem: Bu sistemde sürekli toprak işlenerek yabancı ot gelişimine izin

verilmemektedir

2. Yarı Örtülü Sistem: Bu sistemde, yağışın bol olduğu dönemlerde örtü bitkilerinin

bulundurulması ve yağışın kıt olduğu dönemlerde toprak işleme yapılarak yağış ve

sulama sularından meyve ağaçlarının daha iyi yararlanması hedeflenmektedir.

3. Örtülü Sistem: Bu sistemde, özellikle yem bitkilerinden oluşan örtü bitkileri canlı

malç olarak çayır şeklinde bahçe içinde bulundurulmaktadır.

Sulama

Trabzon hurmalarında çiçeklenme çevre sıcaklığının yüksek olduğu bir dönemde olduğundan,

bu dönemde ağaçların su stresi yaşamaması için gerekirse sulama yapılmalıdır. Aksi takdirde,

çiçek ve küçük meyve dökümlerinin artmasıyla birlikte meyve tutumu azalacaktır. Düzensiz

yapılan sulamalar, yaz sonu ve hasada yakın dönemlerdeki meyvelerde çatlamalara neden

olarak kaliteyi ve pazarlanabilen meyve oranını düşürmektedir.

Sulamanın etkin olabilmesinde sulama yöntemleri yanında sulama suyunun özellikleri de

önem kazanmaktadır. Sulama suyunun aşağıdaki özelliklere sahip olması gerekmektedir.

Tuzlu olmamalıdır,

Bitkilere zarar verecek maddeler içermemelidir,

Havalanmış olmalıdır (kuyu ve artezyen suları için),

Soğuk olmamalıdır.

Gübreleme

Yaprak ve toprak analizlerinin sonucundaki öneriler doğrultusunda yapılmalıdır. Yaprak

analizleri için bir yıllık meyvesiz sürgünlerin orta kısmında bulunan yaklaşık 5 aylık

yapraklar, yaprak sapıyla birlikte alınmalıdır. Azotlu gübrelerin üçte biri ilkbahar başında,

üçte biri nisan- mayıs aylarında ve diğer üçte biri de haziran ayında ağaçların taç izdüşümüne

denk gelecek şekilde toprağa verilmelidir. Potasyumlu ve fosforlu gübreler, kasım- aralık

aylarında ağaçların taç izdüşümüne denk gelecek şekilde 15-20 cm derinlikte ve 15-20 cm

genişlikte daire şeklinde açılan çukurlara veya hendeklere, birlikte veya ayrı ayrı verilerek

üzerleri toprakla kapatılmalıdır.


8

Hasat

Trabzon hurmaları dikimden 3-4 yıl sonra meyve vermeye başlamakta, 7 yaşından sonra da

tam verime yatmaktadır. İyi bakımla genç ağaçlar, ağaç başına 20- 40 kg verim verebilirken,

bu değer yetişkin ağaçlarda 150 kg ‘ı geçebilmektedir. Trabzon hurmalarında meyveler,

çeşide özgü irilikleri ve renkleri (turuncu – koyu turuncu) aldıklarında sertken toplanmalıdır.

Buruk olmayan çeşitlerde meyveler hasattan hemen sonra sertken tüketilebilirken, buruk

çeşitlerde hasattan sonra olgunlaşmaya bağlı olarak yumuşadıktan sonra tüketilebilmektedir.

Bu çeşitlerde, ağaç üzerinde meyveler bekletilerek yani geç hasat yapılarak olgunlaşma

sağlanabilmekte ise de bu durum başta kuş zararları olmak üzere çevresel zararların artmasına

yol açmakta ve meyvelerin yola, muhafazaya ve pazara dayanma sürelerini kısaltmaktadır.

Sıralanan sorunlar dikkate alındığında, olgunlaştırma için hasadı geciktirmek yerine, hasat

sonrası olgunlaştırma uygulamaları tercih edilmelidir.


9

3. ÜRETİM

Dünyada Trabzon hurması üreticisi ülkeler Çin, Kore Cumhuriyeti, Japonya, Azerbaycan ve

Brezilya gibi önemli üretici ülkelerdir. 992 bin 425 ha alanda 4 milyon 321 bin 391 ton ürün

elde edilmektedir. Bu anlamda, üretim miktarı açısından dünyada yedinci sırada olan ülkemiz

2019 yılında 51 bin 317 ton Trabzon hurması ile dünya üretiminin %1,19’unu

karşılamaktadır.

3.1. Dünya Üretimi

Dünya Trabzon Hurması Verileri

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Değişim

(%) ²

Alan¹

(ha) 811.263 879.467 927.795 924.070 948.053 936.782 938.197 957.955 969.855 992.425 2,33

Verim¹

(hg/ha) 46.746 44.899 46.513 45.020 46.859 46.422 46.477 47.481 42.924 43.027 0,24

Üretim¹

(ton) 3.792.364 3.948.687 4.315.460 4.160.177 4.442.435 4.348.759 4.360.443 4.548.506 4.163.044 4.321.391 3,66

Kaynak: ¹/FAO, ²/Verisi bulunan son iki pazarlama yılının değişimini göstermektedir.

Alan, Üretim ve Verim


10

Kaynak: FAO

Dünya Trabzon hurması üretimi 2019 yılında bir önceki yıla göre yaklaşık %3,7 oranında

artarak yaklaşık 4,3 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Trabzon hurması üretim alanı ise bir

önceki yıla göre yaklaşık %2,3 oranında artarak yaklaşık 992 bin hektara ulaşmıştır. Verim ise

hemen hemen aynı oranda seyretmiştir.

Ülkelere Göre Dünya Trabzon hurması Üretim Miktarı (ton)

0

500.000

1.000.000

1.500.000

2.000.000

2.500.000

3.000.000

3.500.000

4.000.000

4.500.000

5.000.000

2015 2016 2017 2018 2019

93

6.7

82

93

8.1

97

95

7.9

55

96

9.8

55

99

2.4

25

46.422 46.477 47.481 42.924 43.027

4.3

48

.75

9

4.3

60

.44

3

4.5

48

.50

6

4.1

63

.04

4

4.3

21

.39

1

Alan (ha) Verim (hg/ha) Üretim (ton)


11

Kaynak: FAO / *: TUİK Verisi

Trabzon hurması Üretiminde Önemli Ülkeler (%)

0

500.000

1.000.000

1.500.000

2.000.000

2.500.000

3.000.000

3.500.000

4.000.000

4.500.000

5.000.000

3.0

10

.52

9

268.

764

303.

526

242.

000

146.

566

192.

327

70.0

00

47.3

22

33.7

25

25.0

00

34.4

05

324.

406

4.3

82

.48

4

3.0

27

.56

6

321.

247

286.

388

232.

900

142.

920

162.

184

78.3

51

48.6

26

34.6

50

27.0

00

24.6

49 37

8.48

5

4.3

95

.09

3

3.0

92

.11

5

404.

131

298.

382

224.

900

147.

219

182.

185

88.2

33

49.6

75

38.0

43

29.0

00

24.2

57 46

2.21

5

4.5

86

.54

9

3.2

26

.90

1

0

263.

030

208.

000

160.

092

156.

935

88.7

19

0 46.6

76

28.0

00

24.7

65

6.60

2

4.2

09

.72

0

3.2

07

.51

6

0

316.

042

208.

200

177.

130

168.

658

94.0

65

0 51.3

17

27.0

00

25.2

72

46.1

91

4.3

21

.39

1

2015 2016 2017 2018 2019


12

Kaynak: FAO

Dünyanın en büyük Trabzon hurması üreticisi olan Çin’in 2019 yılında üretimi %2,44 azalmış

olmasına rağmen yaklaşık 3,2 milyon tona ulaşmıştır. Çin, 2019 yılı toplam Dünya Trabzon

hurması üretiminin %74’lük kısmını karşılamıştır. Çin’den sonra Trabzon hurması üretimde

Kore Cumhuriyeti gelmekte olup, üretimi yaklaşık 320 bin tondur.

Türkiye ise, 51.317 ton ile 7. Sırada yer almakta üretimin %1,19’unu karşılamaktadır.

Ülkelere Göre Dünya Trabzon hurması Üretim Alanı (ha)

0 10 20 30 40 50 60 70 80

Çin

İspanya

Kore Cumhuriyeti

Japonya

Azerbaycan

Brezilya

67,42

8,81

6,51

4,9

3,21

3,97

76,66

0

6,25

4,94

3,8

3,73

74,22

0

7,31

4,82

4,1

3,9

2019 2018 2017


13


Trabzon hurması Üretim Alan Bazında Önemli Ülkeler (%)

Kaynak: FAO

0

100.000

200.000

300.000

400.000

500.000

600.000

700.000

800.000

900.000

1.000.000

84

4.3

46

27

.03

4

20

.80

0

15

.98

7

9.0

04

8.5

88

4.0

84

2.5

98

2.0

78

2.3

21

20

.60

5

93

6.7

82

84

6.6

95

25

.06

0

20

.40

0

17

.83

3

9.4

83

8.2

37

4.4

11

2.4

16

2.3

02

1.7

31

22

.18

0

93

8.1

97

86

6.1

99

24

.74

9

19

.80

0

18

.52

6

9.8

35

8.1

59

4.7

31

2.4

16

2.3

93

1.6

63

22

.81

9

95

7.9

55

90

0.2

49

23

.91

8

19

.10

0

0 10

.47

4

8.1

33

4.5

38

0 2.8

20

1.6

73

1.7

70

96

9.8

55

91

9.9

95

26

.36

6

18

.90

0

0 10

.93

3

8.2

29

4.6

00

0 3.1

01

1.6

84

1.7

18

99

2.4

25

2015 2016 2017 2018 2019

Çin

Kore Cumhuriyeti

Japonya

İspanya

Azerbaycan

90,42%

2,58%

2,07%

1,93%

1,03%

92,82%

2,47%

1,97%

0,00%

1,08%

92,70%

2,66%

1,90%

0,00%

1,10%

2019 2018 2017


14

Trabzon hurması üretim alanlarının %90,42’si Çin, %2,58’i Kore Cumhuriyeti, %2,07’sini

Japonya oluşturmaktadır.

Türkiye üretimde olduğu gibi üretim alanında da 7. Sıradaki yerini almakta olup alan bazında

%0,31’lik paya sahiptir. (TUİK,2020)

Ülkelere Göre Dünya Trabzon Hurması Verimi (hg/ha)


Trabzon hurması verim sıralaması incelendiğinde ilk sırayı İsrail, ikinci sırayı Brezilya,

üçüncü sırayı da Özbekistan almaktadır. Türkiye bu listede Japonya’dan sonra 10. Sırada

yerini almıştır.

19

73

16

22

39

49

17

14

01

16

27

79

15

75

80

14

82

34

88

12

5

11

22

76

11

63

46

39

00

0

46

42

2

23

07

69

19

68

97

17

76

26

15

07

12

16

00

00

14

23

97

12

75

00

11

42

81

11

41

67

40

00

0

46

47

7

27

00

19

22

32

93

18

65

00

14

96

89

15

97

10

14

58

63

13

25

00

12

05

63

11

35

86

43

00

0

47

48

1

26

69

21

19

29

61

19

55

02

15

28

47

16

07

97

14

80

27

13

50

00

10

99

72

10

89

01

45

00

0

42

92

4

27

32

79

20

49

56

20

44

89

16

20

14

16

14

93

15

00

71

13

50

00

11

98

67

11

01

59

47

00

0

43

02

7

2015 2016 2017 2018 2019


15

3.2. Türkiye Üretimi

Türkiye çok eskiden beri Trabzon hurması yetiştiriciliği yapan ve Trabzon hurması

yetiştiriciliği için uygun ekolojilere sahip bir ülke olmasına karşın üretim, tüketim ve

pazarlama yönünden önemli bir atılımı gerçekleştirememiştir. Trabzon hurması subtropik

iklim meyve türü olmasına karşın, kışın yaprağını dökerek -12 C˚ hatta bazı çeşitlerinin -18

C˚’ ye kadar olan düşük sıcaklıklara dayanabilmeleri ılıman iklim kuşağında da

yetiştiriciliğinin yapılmasını mümkün kılmaktadır. Bu nedenle, ülkemizin hem deniz

kenarlarındaki illerinde hem de iç bölgelerde yer alan illerinde Trabzon hurması yetiştiriciliği

yapılabilmektedir.

Türkiye Trabzon Hurması Verileri

2015 2016 2017 2018 2019 Değişim

(%) ²

Alan¹ (da) 20.789 23.024 23.932 28.201 31.009 9,06

Verim¹ (kg/ağaç) 39 40 43 45 47 4,44

Meyve Veren Ağaç¹ (adet) 860.177 865.242 883.449 1.031.418 1.087.132 5,12

Meyve Vermeyen Ağaç¹ (adet) 197.067 275.655 303.467 395.877 475.998 16,83

Üretim¹ (ton) 33.725 34.650 38.043 46.676 51.317 9,04

Kaynak: ¹/TUİK, ²/Verisi bulunan son iki pazarlama yılının değişimini göstermektedir


16

Alan, Üretim ve Verim

Kaynak: TUİK

Türkiye Trabzon hurmasını uzun yıllardan beri yetiştirilmekle birlikte üretimde önemli

artışlar kaydedilmemiştir. Ülkemizde 42 ilde üretim yapılmakla birlikte 2019 yılı üretimimiz

ancak 51 bin ton dolayındadır. Bu dönemde 1 milyon 87 bin meyve veren ve 476 bin meyve

vermeyen olmak üzere toplam 1.563.130 adet ağaç varlığının olduğu görülmektedir.

Türkiye Trabzon hurması ağaç varlığı, üretime göre daha yüksek oranda artış göstermiştir.

1982 yılında 110.000 adet olan Türkiye Trabzon hurması ağaç varlığı, yaklaşık 37 yıl sonra

1.563.130 adete ulaşarak yaklaşık 11 kat artış göstermiştir. Diğer yandan, mevcut Trabzon

hurması ağaç varlığının %75’ inin meyve veren yaşta bulunmasına rağmen meyve üretiminin

aynı oranda artmaması yetiştiricilikle ilgili çeşitli sorunların olduğunun bir göstergesi olarak

değerlendirilmelidir.

2015 2016 2017 2018 2019

20.789 23.024 23.932

28.201 31.009

39 40 43 45 47

33.725 34.650 38.043

46.676

51.317

Alan (da) Verim (kg/ağaç) Üretim (ton)


17

Türkiye’nin İllere Göre Trabzon Hurması Üretim Miktarı, Alanı ve Verimi

Kaynak: TUİK

İller

2015 2016 2017 2018 2019

Ala

n

(da

)

Üreti

m

(to

n)

V

eri

m

(kg

/meyv

e vere

n a

ğa

ç)

Ala

n

(da

)

Üreti

m

(to

n)

V

eri

m

(kg

/meyv

e vere

n a

ğa

ç)

Ala

n

(da

)

Üreti

m

(to

n)

Verim

(kg

/meyv

e vere

n a

ğa

ç)

Ala

n

(da

)

Üreti

m

(to

n)

Verim

(kg

/meyv

e vere

n a

ğa

ç)

Ala

n

(da

)

Üreti

m

(to

n)

V

eri

m

(kg

/meyv

e vere

n a

ğa

ç)

2019

Yıl

ı %

Üreti

m

Pay

ı

Adana 3.235 9.215 79 4.107 8.374 71 4.178 9.100 73 6.786 8.913 72 6.712 10.422 74 20,31

Adıyaman 1.633 1.438 23 1.695 1.435 23 1.975 2.991 47 1.985 6.800 95 2.115 7.873 100 15,34

Mersin 3.525 3.642 32 3.505 3.507 32 3.242 3.403 32 3.538 4.503 41 3.649 4.893 42 9,53

İzmir 250 4.043 45 315 4.123 46 315 4.179 46 315 4.163 46 315 4.160 46 8,11

Denizli 3.914 693 9 3.814 1.457 22 4.014 1.462 22 4.264 3.478 21 5.684 3.475 21 6,77

Yalova 912 1.379 56 926 1.742 62 1.044 1.970 61 1.087 2.060 65 1.397 3.151 78 6,14

Hatay 945 3.245 35 1.211 3.249 35 1.131 3.172 35 1.111 3.049 33 1.129 2.663 33 5,19

Çanakkale 642 743 50 918 911 59 1.251 1.512 64 1.754 1.612 64 2.053 1.814 55 3,53

K.maraş 945 1.363 31 1.211 1.262 32 1.131 1.293 34 1.111 1.716 39 1.129 1.722 39 3,36

Bursa 336 599 55 383 630 56 618 876 56 913 1.364 50 1.260 1.473 50 2,87

Gaziantep 751 1.118 30 751 1.091 29 751 1.181 31 750 1.181 31 750 1.178 31 2,30

Sakarya 569 1.046 45 631 1.134 37 506 1.059 40 471 1.011 39 481 1.054 39 2,05

Ordu 0 905 43 4 897 42 4 774 41 69 782 41 69 823 43 1,60

Artvin 43 866 41 45 863 40 48 779 36 48 739 36 118 745 36 1,45

Diğer İller 3.089 3.430 39 3.508 3.975 40 3.724 4.292 43 3.999 5.305 44 4.148 5.871 47 11,45

Toplam 20.789 33.725 39 23.024 34.650 40 23.932 38.043 43 28.201 46.676 45 31.009 51.317 47 100


18

Ülkemizde halen meyve veren yaşta bulunan Trabzon hurması ağaçlarının ortalama verimleri

47 kg/ağaç dolayındadır. Bu rakamın düşüklüğünde yetiştiricilikle ilgili kültürel

uygulamaların gerektiği şekilde yapılmaması yanında, bazı yörelerde tek veya birkaç ağaç

şeklinde dağınık yetiştiricilik yapılmasının da etkisi olduğu söylenebilir.

Önemli üretici iller Adana, Adıyaman, Mersin ve İzmir olup bu dört il toplam üretimin %50’

den fazlasını karşılamaktadır. Diğer önemli üretici iller Denizli, Yalova, Hatay, Çanakkale,

Kahramanmaraş, Bursa, Gaziantep, Sakarya ve Ordu’dur. Ülkemizde genellikle Akdeniz,

Karadeniz ve Ege bölgelerinin kıyı kesimlerinde daha yaygın olarak yetiştirilmektedir.

2019 yılında Türkiye’de Trabzon hurması üretim alanları 2018 yılına göre %9,06 oranında

artarak yaklaşık 31 bin ha alanda çıkmıştır. 2015 yılına göre ise yaklaşık %49 oranında

artmıştır. Trabzon hurması üretim alanları incelendiğinde en fazla üretim alanı yaklaşık 7 bin

da ile Adana ilindedir. Adana’yı yaklaşık 6 bin dekarla Denizli, yaklaşık 4 bin dekarla Mersin

izlemektedir.


19

4. DIŞ TİCARET

4.1. Dünya İhracatı- İthalatı

Dünya Trabzon hurması ticaretine ilişkin veriler aşağıda gösterilmiştir. 2019 yılında 586.076

ton Trabzon hurması ihracatı gerçekleştirilmiştir.

Dünya Trabzon Hurması Ticaret Verileri

Yıllar İhracat Miktarı

(ton)

İhracat Değeri

(bin $)

İthalat Miktarı

(ton)

İthalat Değeri

(bin $)

2018 531.691 555.219 432.624 467.615

2019 586.076 601.337 509.309 491.037

Kaynak: FAO

Dünya Trabzon Hurması İhracat Miktarı ve Değeri

Ülke Adı

2005 2010 2015 2018 2019

Miktar

(ton)

Değer

(bin $)

Miktar

(ton)

Değer

(bin $)

Miktar

(ton)

Değer

(bin $)

Miktar

(ton)

Değer

(bin $)

Miktar

(ton)

Değer

(bin $)

İspanya - - - - 185.397 191.746 171.788 207.456 214.191 218.797

Azerbaycan - - - - 89.518 67.052 150.913 114.539 146.076 104.660

Çin 0 0 0 0 56.533 84.255 58.812 86.303 71.797 127.496

Özbekistan - - - - 50.000 40.000 55.023 34.078 47.411 18.622

Litvanya - - - - 17.765 10.194 15.078 10.918 16.800 11.574

Polonya - - - - 10.539 9.011 9.669 8.249 12.997 9.225

Gürcistan - - - - 4.816 2.338 4.081 1.857 8.029 4.201

Hollanda - - - - 7.823 14.912 5.651 11.428 6.854 11.421

Kore Cumhuriyeti 0 0 0 0 8.612 11.185 5.716 7.603 5.463 8.328


20

Kazakistan - - - - 202 18 3.855 829 5.455 1.402

İtalya - - - - 5.463 6.118 4.551 6.681 5.305 6.535

Fransa - - - - 5.188 7.859 4.222 7.070 4.579 6.630

Birleşik Devletler - - - - 5.153 8.471 3.970 7.767 4.570 8.424

İsrail 0 0 0 0 5.783 10.831 4.075 6.668 2.998 4.076

Yunanistan - - - - 1.300 789 1.448 865 2.916 1.655

Almanya - - - - 2.942 4.065 2.066 3.544 1.988 2.759

Portekiz - - - - 1.038 1.723 1.334 2.565 1.702 2.306

Japonya 605 1.461 287 1.690 635 2.495 694 3.554 829 4.248

Brezilya 842 878 662 1.549 291 658 203 544 282 671

Türkiye - - - - 66 44 140 59 141 106

İran - - - - 353 122 198 150 185 51

Diğer Ülkeler 0 0 0 0 34.008 34.238 28.204 32.492 25.508 48.150

DÜNYA 1.447 2.339 949 3.239 493.425 508.124 531.691 555.219 586.076 601.337

Kaynak: FAO

Son on beş yıllık veriler incelendiğinde dünyada Trabzon hurması ihracat miktarı 2005 yılı

baz alındığında %405 oranında artış görülmektedir. Dünya Trabzon hurması ihracatı 2019

yılında toplam 586.076 ton ve 601.337 $ değerinde gerçekleşmiştir. İspanya, ülkeler

sıralamasında 2019 yılında Trabzon hurması üretim miktarı ton bazında %36,6 ile üretim

gerçekleştirmemesine rağmen, ilk sırada yer almaktadır.

İspanya ve İtalya’nın son 2 yıldaki üretim verileri bilinmemekle birlikte ihracat performansına

bakıldığında yine üst sıralarda olduğu anlaşılmaktadır.

İtalya’nın, Trabzon hurması ithal eden ülkeler listesinde 4. Sırada olduğu görülmektedir. Bu

demektir ki üretim miktarı bilinmediğinden belki de üretim yapmak yerine ithal edip ihracat

performansı sergilemektedir. Fakat İspanya için düşünmek gerekirse; Dünya Trabzon hurması

ihracat listesinde açık ara ilk sırada yer almaktadır ve Trabzon hurması ithalatında öne çıkan

ülkelerde bulunmamaktadır böylece İspanya’da yüksek oranda üretimin devam ettiği

anlaşılmaktadır.


21

Trabzon Hurması İthalatında Öne Çıkan Ülkeler (2019)

Ülkeler İthalat

Miktar (ton) Değer (bin $)

1 Rusya 148.227 118.731

2 Almanya 54.319 66.093

3 Ukrayna 44.422 23.198

4 İtalya 29.047 25.315

5 Fransa 26.916 31.777

6 Kazakistan 23.498 17.066

7 Belarus 23.231 30.820

8 Litvanya 19.165 14.150

9 Tayland 14.173 11.058

10 Polonya 10.489 9.091

11 Kanada 8.695 14.942

12 Hollanda 7.289 9.289

13 Portekiz 6.821 6.426

14 Ermenistan 5.870 3.526

15 İsviçre 5.681 8.784

16 Malezya 4.502 5.898

17 Çekya 4.166 4.801

18 Finlandiya 2.740 3.649

19 Belçika 2.530 3.358

20 Avusturya 2.411 3.827

21 Brezilya 2.236 2.927

22 Estonya 1.452 1.732

23 Danimarka 1.246 1.615

24 Avustralya 585 2.236

25 Türkiye 147 57

DÜNYA 509.309 491.037

Kaynak: FAO 2021

Sıralama miktar bazında yapılmıştır.


22

4.2. Türkiye İhracatı- İthalatı

Trabzon hurması dış ticaret verileri incelendiğinde 2019 yılında Türkiye’nin ihracat değeri

yaklaşık 106 bin $ olarak gerçekleşmiştir.

Türkiye Trabzon Hurması Ticaret Verileri

Yıl İhracat Değeri

(bin $)

İthalat Değeri

(bin $)

İhracat Miktarı

(ton)

İthalat Miktarı

(ton)

2015 44 16 66 70

2016 40 49 81 48

2017 152 138 296 132

2018 59 7 140 13

2019 106 57 141 147

Kaynak: TUİK

2019 yılında Trabzon hurması ithalat değeri 57 bin $ olarak gerçekleşmiştir. Türkiye Trabzon

hurması ithalatında; %90’ın üzerinde payla Suudi Arabistan sonrasında İsrail, İran, Tunus ve

Filistin önemli bir yere sahiptir. Trabzon hurması ihracatında Rusya birinci sırada yer almakta

olup Rusya’yı Ukrayna ve Sırbistan takip etmektedir.

Türkiye’nin Trabzon hurması dış ticaretinde yüksek miktarda olmamakla beraber hem ihracat

hem de ithalat yapan bir ülkedir. Türkiye’nin Trabzon hurması dış ticaretine ihracat değerleri

dikkate alınarak incelendiğinde 2015-2019 döneminde dalgalı bir durum gösterdiği 2017

yılında en yüksek değere ulaştığı görülmektedir. 2015 yılına kadar ise Trabzon hurması dış

ticareti gerçekleşmemiştir.

Diğer yanda Dünya Trabzon hurması ihracatında Türkiye 2015’de %0,013 paya sahipken

2019’da %0,048’e yükselmiştir. Bu sonuçlar Türkiye’nin Trabzon hurması ihracatında çok

geride olduğunu göstermektedir. Türkiye’nin Trabzon hurması üretiminde 7. sırada olmasına

rağmen Trabzon hurması ihracatında çok daha gerilerde olduğu görülmektedir.


23

5. FİYAT

Yıllar İtibariyle Türkiye Trabzon Hurması Tarımsal Fiyatları (TL/Kg)

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

1,23 1,18 1,12 0,89 0,90 0,95 1,43 1,25 1,47 1,46 1,88 2,34

Kaynak: TUİK

Yıllar İtibariyle Başlıca İllerin Trabzon Hurması Tarımsal Fiyatları (Kg)

İller 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

Adana 1,24 1,14 0,83 0,82 0,65 0,59 0,63 0,96 1,03 0,92 1,38 1,44

Adıyaman 0,92 0,81 0,74 0,75 0,51 0,62 1,05 0,93 1,07 1,13 1,69 2,26

Mersin 1,07 1,12 1,28 0,78 0,94 1,15 1,28 1,29 1,47 1,49 1,43 2,27

İzmir 1,34 1,12 1,59 1,48 1,74 1,13 1,03 1,05 1,29 0,98 1,98 2,86

Denizli 1,19 1,18 1,19 0,53 0,75 0,99 1,06 1,31 1,39 1,63 1,99 2,40

Yalova 2,02 1,90 1,95 2,38 1,52 1,74 2,17 2,56 2,27 1,55 1,78 2,92

Hatay 1,24 1,08 0,65 0,71 0,80 0,76 1,40 1,05 1,58 1,99 2,22 2,39

Çanakkale 1,04 0,98 1,76 1,52 1,39 1,87 1,88 1,65 2,79 3,13 2,97 2,67

Kahramanmaraş 1,19 1,12 2,22 0,65 1,00 0,85 1,17 1,56 1,48 1,24 1,22 1,94

Bursa 1,58 1,53 1,51 1,70 - - - - - - 2,89 3,12

Gaziantep 0,91 0,90 0,86 0,83 1,16 0,98 0,95 1,05 1,30 - 2,13 4,08

Sakarya 1,56 1,56 1,13 1,28 1,15 1,30 1,09 1,22 1,19 1,79 1,71 1,95

Ordu 1,35 1,41 0,97 1,2 0,68 1,03 1,48 1,52 1,71 1,80 3,41 3,26

Artvin 1,57 1,56 1,66 1,37 1,51 1,49 1,96 1,96 2,93 3,02 2,99 3,37

Kaynak: TUİK


24

Kaynak: TUİK

0,8

3

0,7

4

1,2

8 1

,59

1,1

9

1,9

5

0,6

5

1,7

6

2,2

2

1,5

1

0,8

6 1,1

3

0,9

7

1,6

6

1,1

2

0,9

6

0,9

3 1

,29

1,0

5 1,3

1

2,5

6

1,0

5

1,6

5

1,5

6

0

1,0

5

1,2

2 1,5

2

1,9

6

1,2

5

1,0

3

1,0

7

1,4

7

1,2

9

1,3

9

2,2

7

1,5

8

2,7

9

1,4

8

0

1,3

1,1

9

1,7

1

2,9

3

1,4

7

0,9

2

1,1

3 1

,49

0,9

8

1,6

3

1,5

5

1,9

9

3,1

3

1,2

4

0

0

1,7

9

1,8

3,0

2

1,4

6

1,3

8 1

,69

1,4

3

1,9

8

1,9

9

1,7

8

2,2

2

2,9

7

1,2

2

2,8

9

2,1

3

1,7

1

3,4

1

2,9

9

1,8

8

1,4

4

2,2

6

2,2

7

2,8

6

2,4

2,9

2

2,3

9 2,6

7

1,9

4

3,1

2

4,0

8

1,9

5

3,2

6

3,3

7

2,3

4

2010 2015 2016 2017 2018 2019


25

6. UYGULANAN DESTEKLEME POLİTİKALARI

2019 Yılı Trabzon Hurması Destekleme Miktarları

Mazot

Desteği

(TL/da)

Gübre

Desteği

(TL/da)

Toprak Analizi

Desteği

(TL)

Toprak Analizi

Desteği

(TL/Numune)

Organik Tarım

Desteklemesi

(TL/da)

İyi Tarım Uygulamaları

Desteği

(TL/da)

Ürün

sertifikası

(Bireysel)

Ürün

sertifikası

(Üretici

Grubu)

Bireysel Sertifikasyon

(TL/da)

15 4 19 40 40 20 40

Kaynak: tarimorman

Organik tarım desteğinden faydalanmak isteyen üreticiler;

1. Organik tarım desteklemesinden faydalanmak istediklerine dair Başvuru Dilekçesini

belirtilen süreler içerisinde Çiftçi Kayıt Sistemi'ne (ÇKS) kayıtlı olduğu İl/İlçe

müdürlüklerine vermek zorundadır.

2. Başvuru konusu üretim ve parseller; 2019 üretim yılı hasadı gerçekleştirilmiş, üretilen

ürün için ürün sertifikası düzenlenmiş, Organik Tarım Bilgi Sistemi’ne (OTBİS) ve

ÇKS'de 2019 üretim yılında kayıtlı geçiş 2, geçiş 3 ve organik statüdeki üretim

parselleri olması gerekmektedir.

Organik tarım desteğinden faydalanmak isteyen üreticilerin ilgili üretimlerinin, OTBİS

kayıtlarında 2019 yılında yetkilendirilmiş kuruluşça kontrolünün yapılmış olması ve Organik

Tarımın Esasları ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik (OTY) hükümlerine göre kontrol

sonucunun uygun bulunması ve OTBİS' e kaydedilmiş olması gerekmektedir. (T.C. Tarım ve

Orman Bakanlığı)


26

7. GENEL DEĞERLENDİRME

Meyvelerin, insan beslenmesindeki öneminin artmasıyla birlikte sağlıklı yaşam için, farklı

meyve türlerinin tüketilmesi önerilmektedir. Bu tüketimde, henüz istenilen yeri alamamış

ancak tüketimini sağlıklı yaşama önemli katkılar yapabilecek türlerden biri de Trabzon

hurmasıdır.

Ülkemizde Trabzon hurması üretimin azlığı yanında meyvenin yeterince tanıtımının

yapılamaması, özellikle iç tüketimin istenilen düzeyin altında kalmasına ve dolayısıyla

pazarlama sorunlarına yol açmaktadır. Hatta Karadeniz Bölgesinin bazı yörelerinde

meyvesinden yararlanmak amacı ikinci planda kalmakta ve süs ağacı olarak yetiştiriciliği

yapılmaktadır.

Türkiye, Trabzon hurması yetiştiriciliğinde sahip olduğu ekolojilerle önemli bir potansiyeli

olan bir ülkedir. Ancak, halen bu potansiyelin çok az bir kısmı değerlendirilmekle birlikte

mevcut üretimin pazarlanması konusunda da sorunlar yaşanmaktadır. Ülkemizin bu

potansiyelini ekonomik olarak değerlendirebilmesi ve tüketiminin arttırılabilmesi için

birtakım önlemlerin alınması gerekebilmektedir. (Prof. Dr. Muammer Özcan, OMU,2020)

Yetiştiricilik için pazar istekleri dikkate alınarak buruk veya buruk olmayan çeşitler

seçilmelidir. İç pazarda tüketimin arttırılabilmesi ve dış pazarlara açılabilmek için,

öncelikle buruk olmayan çeşitlerin üretimi yaygınlaştırılmalıdır.

Olgunlaşma süreleri dikkate alınarak erkenci- orta mevsim- geçici olacak şekilde çeşit

dağılımı yapılarak hasat periyodu uzatılabilir.

Yetiştiriciliğin bölgeler veya iller bazında yoğunlaştırılarak kitlesel üretimlerin

yapılması, farklı pazarlara ürün sunmayı sağlayabilecektir.

Yetiştirme sürecinde kültürel uygulamalar aksatılmadan ve amacına uygun şekillerde

yapılarak kaliteli ürün yetiştiriciliği hedeflenmelidir.

Meyvelerin hasat ve hasat sonrasında her türlü ezilme, çizilme, berelenme ve

yaralanma şeklindeki zararlanmalara karşı korunması gereklidir. Aksi halde yaralanan

alanlarla daha hızlı bir olgunlaşma gerçekleşmekte ve bu durum homojen bir

olgunlaşmayı engelleyerek ürün ve kalite kayıplarını arttırmaktadır.

Trabzon hurmalarını yapısına uygun ve satışta cezbedici ambalajların kullanımı

yaygınlaştırılmalıdır. Tüketici ambalajlarının kullanımının yaygınlaşmasıyla da ürün

ve kalite kayıplarının azaltılmasına katkı sağlanabilecektir.

Ülkemizde yetiştirilen Trabzon hurması çeşitlerinin büyük bir kısmı hasat döneminde

buruk olan çeşitler olduğundan bunların tüketiciye sunuş aşamasında yeme


27

olgunluğunda olması önem kazanmaktadır (Yenilebilecek olgunluğa ulaşmamış

meyveleri alan ve meyveyi yeterince tanımayan tüketiciler, meyvelerin olgunlaşmasını

beklemeden tüketmekte ve buruk tatları nedeniyle meyve hakkında olumsuz

kanaatlere sahip olmaktadır).

Muhafaza edilecek meyveler, çeşitlere göre en uygun hasat olumunda toplanarak en

kısa zamanda depolara ulaştırılmalı ve en kısa zamanda depo sıcaklık derecesine kadar

soğutulmalıdır.

Trabzon hurmalarının muhafaza süresince etilen ile teması önlenmelidir. Bu amaçla,

farklı olgunluktaki meyveler ile elma gibi etilen düzeyi yüksek meyveler aynı oda

içinde muhafaza edilmemelidir.

Trabzon hurmalarının taze tüketiminin yanında kurutularak ve çeşitli gıda alanlarında

kullanımı teşvik edilmelidir. Bu durum özellikle çok farklı çeşitlerin yetiştirildiği

küçük üretim alanlarındaki meyvelerin değerlendirilmesine önemli katkılar

sağlayacaktır.

Trabzon hurmalarının besin değeri ve tüketim şekillerinin tanıtılmasına yönelik görsel

ve yazılı basın aracılığıyla, haber ve programlar yapılarak tüketiciler

bilgilendirilmelidir.

Organik tarım başta olmak üzere sözleşmeli ve sertifikalı üretimin yapılması

pazarlama sorunlarını önemli ölçüde azaltabilecektir.

Documents

TRABZON HURMASI (CENNET ELMASI) RAPORU