Trenutno stanje korporativnog upravljanja u Republici Srpskojupravljanja u Republici Srpskoj

Prof. dr Zdravko Todorović Ekonomski fakultet Banja Luka

ČLANOVI ISTRAŽIVAČKOG TIMA:Ekonomski fakultet:Ekonomski fakultet:

Prof. dr Zdravko TodorovićMr Igor TodorovićMr Igor TodorovićBranka Zolak-PoljaševićSiniša RakitaSiniša Rakita

B j l čk bBanjalučka berza: Nebojša Vuković

SADRŽAJSADRŽAJ

Metodologija istraživanjaMetodologija istraživanjaAnaliza rezultata istraživanja

BALANCE SCORE CARD – zbirnaBALANCE SCORE CARD – zbirnaNajbolju pojedinačnu ocjenu na osnovu Balance Score CartPOREĐENJE STANJA TRANSPARENTNOSTI KORPORATIVNOG UPRAVLJANJA - sa zemljama u okruženju

MODEL PROJEKTOVANJA I UVOĐENJAMODEL PROJEKTOVANJA I UVOĐENJAKORPORATIVNOG UPRAVLJANJAZAKLJUČAK

Metodologija istraživanja

Metodologija istraživanjaMetodologija istraživanjaUZORAK19 preduzeća koja kotiraju na Banjalučkoj berzi

METODE:METODE:UPITNIK sa 62 pitanja iz oblasti korporativnog upravljanjaINTERVJU sa odgovornim predstavnicima u 19INTERVJU sa odgovornim predstavnicima u 19 anketiranih preduzećaBALANCE SCORE CARD – pojedinačna i zbirnaPOREĐENJE STANJA TRANSPARENTNOSTIPOREĐENJE STANJA TRANSPARENTNOSTI KORPORATIVNOG UPRAVLJANJA sa zemljama u okruženju – uzorak 10 preduzeća

Analiza rezultata istraživanja

BALANCE SCORE CARD za Standarde lj j k i ki d š iupravljanja akcionarskim društvima

Osnova za izradu Score Card su zvanični StandardiOsnova za izradu Score Card su zvanični Standardi upravljanja akcionarskim društvima (Službeni Glasnik Republike Srpske, broj 3/06 od 19.01.2006.)B l S C d ž i i jBalace Score Card možete preuzeti sa internet sajta Banjalučke berzeRazličiti kriteriji u Score Card-u odgovaraju poglavljima j g j p g ju Standardima upravljanja akcionarskim društvimaSvaka pojedina oblast Score Card-a nosi određen težinski faktor (pojedinačni score)faktor (pojedinačni score) Pregled rezultata je prikazan kao suma različitih kriterija u krajnjoj ocjeni (total score)

BALANCE SCORE CARDBALANCE SCORE CARD

Dobra primjena principa korporativnog upravljanja bi trebala da ima skor u rasponu od 65-75%.

Prostor do 100% ukupnog skora bi trebao da bude podsticaj kompanijama za primjenu viših principa p j p j p j p pkorporativnog upravljanja.

BALANCE SCORE CARD - zbirnaBALANCE SCORE CARD zbirna

StandardStandard 10% Standard

20% 20,79% 2,08% 20%Težinski faktor: Pojedinačna ocjena: Težinski faktor:

Posvećenost principima korporativnog upravljanja

Prava akcionaraObjavljivanje i javnost informacija

Težinski faktor:20% 20,79% 2,08% 20%

57,76% 11,55% 52,89% 10,58%

Ravnopravan tretman akcionara Konačna ocjena Uloga i odgovornosti odbora

Težinski faktor: Pojedinačna ocjena: Težinski faktor:Pojedinačna ocjena: Pojedinačna ocjena:

Standard Standard10% 20%

55,66% 5,57% 100% 53,46% 45,79% 9,16%Težinski faktor: Težinski faktor:Pojedinačna ocjena: Pojedinačna ocjena:

p j g g

Standard Pojedinačna ocjena

Standard Standard10% 10%

Uloga zainteresovanih strana-nosilaca interesa u upravljanju akcionarskim

društvimaRevizija i sistem internih kontrola

Težinski faktor: Težinski faktor:10% 10%78,16% 7,82% 67,11% 6,71%

Težinski faktor: Težinski faktor:Pojedinačna ocjena: Pojedinačna ocjena:

Posvećenost principima p pkorporativnog upravljanja

Standard

Težinski faktor: 10%Pojedinačna ocjena: 20,79% 2,08%

Komentar:Prosječni skor od 20,79% je najlošiji od svih analiziranih.Većina preduzeća nemaju usvojen Kodeks korporativnog upravljanja. Samimtim preduzeća nisu potvrdila svoju želju da jasno vode i promovišu dobrotim preduzeća nisu potvrdila svoju želju da jasno vode i promovišu dobrokorporativno upravljanje. Po pravilu, kodeks korporativnog upravljanjaodobrava se od upravnog odbora, dostavlja se akcionarima i investitorima iobjavljuje se na internet stranici preduzećaobjavljuje se na internet stranici preduzeća.

Prava akcionara

Standard

Težinski faktor: 20%

Pojedinačna ocjena: 57,76% 11,55%

Komentar:Komentar:Prosječni skor od 57,76% nije zadovoljavajući.Zaštita prava akcionara je centralni element korporativnog upravljanja i odposebne je važnosti za preduzeća i investitore koji razmatraju mogućnostp j p j j ginvestiranja u preduzeće.Nijedno preduzeće nema usvojen korporativni kalendar. Nijedno preduzećenema usvoju politiku dividendi, a mali broj isplaćuje dividendu. Dostupnostinformacija nije zadovoljavajuća.

Ravnopravan tretman k iakcionara

Standard

TežinskiTežinski faktor: 10%Pojedinačna ocjena:

55,66%

5,57%

Komentar:Prosječni skor od 55,66% nije zadovoljavajući.Potrebno je i dalje jačati položaj manjinskih akcionara jačati n trašnjePotrebno je i dalje jačati položaj manjinskih akcionara, jačati unutrašnjeupravljanje, preciznije regulisati konfliktne interese, detaljno i pravovremenoinformisati akcionare o poslovaju preduzeća.

Uloga zainteresovanih strana-nosilaca interesa u upravljanju akcionarskimupravljanju akcionarskim

društvima

Standard

Težinski faktor: 10%Pojedinačna ocjena:

78,16%

7,82%ocjena: % %

Komentar:Prosječni skor od 78,16% je dobar.Potrebno je i dalje akti no sarađi ati sa s im aintereso anim stranamaPotrebno je i dalje aktivno sarađivati sa svim zainteresovanim stranama ucilju stvaranja blagostanja, radnih mjesta i održavanja finansijske stabilnostipreduzeća.

Objavljivanje i javnost informacijaj

Standard

Težinski faktor: 20%Pojedinačna ocjena:

52,89%

10,58%

Komentar:Prosječni skor od 52,86% nije dobar.Dodatnom analizom internet stranica anketiranih preduzeća utvrdili smo da se

bj lj j l i f ij ih k ti lj jobjavljuje veoma malo informacija vazanih za korporativno upravljanje.Na internet sajtu preduzeća trebaju se prvenstveno prezentirati slijedećeinformacije i dokumenti: osnivački akt i sve njegove izmjene i dopune; izvještajo poslovanju sa finansijskim izvještajima; izvještaji eksternog revizora;o poslovanju sa finansijskim izvještajima; izvještaji eksternog revizora;informacije o bitnim događajima; informacije o skupštini akcionara; važneodluke upravnog odbora.Međutim, u odnosu na prethodna istraživanja u ovom segmentu je ostvarennajveći napredak. Preduzeća objavljuju određene informacije o korporativnomupravljanju na internet sajtu Banjalučke berze.

Uloga i odgovornosti odboraodbora

Standard

TežinskiTežinski faktor: 20%Pojedinačna ocjena:

45,79%

9,16%

Komentar:Prosječni skor od 45,79% nije dobar.Za dobro korporativno upravljanje bitan je djelotvoran, profesionalan i nezavisanp p j j j j , pupravni odbor. Upravni odbor treba da djeluje u najboljem interesu preduzeća injegovih akcionara. On utvrđuje strategiju preduzeća, štiti prava akcionara i nadzireizvršne ograne i finansijsko poslovanje društva.Upravni odbor treba da obezbjediti da profesionalni menadžment u preduzećima saUpravni odbor treba da obezbjediti da profesionalni menadžment u preduzećima sadisperziranim vlasništvom radi u interesu vlasnika, a ne u svom sopstvenom(principal-agent problem).Problemi koji su uočeni odnose se na: nedostatak nezavisnih članova, naknade za radčlanovima odbora nisu vezane za rezultate poslovanja, način izbora članova odbora iobuka članova odbora.

Revizija i sistem internih kontrola

Standard

Težinski faktor: 10%Pojedinačna ocjena:

67,11%

6,71%ocjena: % %

Komentar:Prosječni skor od 67,11% je dobar.Međutim, smatramo da su se odgovori na pitanja odnosila prvenstveno nasistem interne i eksterne revizije, a ne na sistem interne kontrole.V ći ših d ć t lj i t i t k t l i jVećina naših preduzeća nema uspostavljen sistem interne kontrole i nemajuzvaničnih dokumenata koji regulišu sistem i procedure interne kontrole.Sistem internih kontrola treba da funkcioniše u svakom trenutku i bezprekida i da idetifikuje odstupanja i pomaže da se predvide odstupanja uprekida i da idetifikuje odstupanja i pomaže da se predvide odstupanja ubudućnosti.

Najbolju pojedinačnu ocjenu na osnovu Balance Score Cart imaScore Cart imaNOVA BANKA A.D Banja luka

StandardStandard 10% Standard

20% 50,00% 5,00% 20%90 00% 18 00% 75 00% 15 00%

Težinski faktor:Pojedinačna ocjena:

Prava akcionara

Posvećenost principima korporativnog upravljanja

Objavljivanje i javnost informacija

Težinski faktor:Pojedinačna ocjena: Težinski faktor:

Pojedinačna ocjena:90,00% 18,00% 75,00% 15,00%Pojedinačna ocjena:

Ravnopravan tretman akcionara Konačna ocjena

Pojedinačna ocjena:

Uloga i odgovornosti odbora

Standard Standard10% 20%

57,50% 5,75% 100% 71,50% 57,50% 11,50%Težinski faktor:Pojedinačna ocjena:

Standard Pojedinačna ocjenaTežinski faktor:Pojedinačna ocjena:

Standard Standard10% 10%Težinski faktor:

Uloga zainteresovanih strana-nosilaca interesa u upravljanju

akcionarskim društvima

Težinski faktor:

Revizija i sistem internih kontrola

70,00% 7,00% 92,50% 9,25%Pojedinačna ocjena: Pojedinačna ocjena:

POREĐENJE STANJA TRANSPARENTNOSTITRANSPARENTNOSTI

KORPORATIVNOG UPRAVLJANJA sa zemljama u okruženju

Da li preduzeće objavljuje informacije o članovima upravljačke strukture preduzeća?

1010 10108

5

78

9

5

98 8

9

5

1010 10

56789

10

012345

0Hrvatska Bug arska Češka Mađarska Slo venija Slovačka Repub lika

Srp ska

Internet stranica preduzeća Godišnji izvještaj preduzeća

Komentar:Pod informacijama o članovima upravljačke strukture podrazumjeva seslijedeće: imena članova upravnog i nadzornog odbora ime direktoraslijedeće: imena članova upravnog i nadzornog odbora, ime direktora,biografski podaci članova odbora i direktora, odgovornosti članova odborai direktora, struktura odbora...U našim preduzećima uglavnom se objavljuju samo imena i prezimenap g j j j pčlanova odbora i direktora, tako da je i ovaj rezultat (5 – internet stranica,5 – godišnji izvještaj) nerealan.

Da li preduzeće objavljuje informacije o usklađenosti poslovanja sa kodeksom korporativnog upravljanja?

10

5

7 7 77

9

5

9

7

6789

10

1

3

0

3

012345

0 001

Hrvatska Bugarska Češka Mađarska Slovenija Slovačka Repub likaSrpska

Internet stranica preduzeća Godišnji izvještaj preduzećaInternet stranica preduzeća Godišnji izvještaj preduzeća

Komentar:U d b k d 10 d ć j d i jU odabranom uzorku od 10 preduzeća samo jedno ima usvojenKodeks korporativnog upravljanja, kodeksi nisu dostupni javnosti niputem internet stranice preduzeća niti se nalaze u sklopu godišnjegizvještajaizvještaja.

Da li preduzeće objavljuje informaciju o usklađenosti poslovanja k d k l š j / tički k d k ?sa kodeksom poslovnog ponašanja/etičkim kodeksom?

910

5 5

7 76

5 54

5

45678

211

01

01234

0Hrvatska Bugarska Češka Mađarska Slovenija Slovačka Republika Srpska

Internet stranica preduzeća Godišnji izvještaj preduzeća

Komentar:7 od 10 preduzeća ima usvojen kodeks poslovnog ponašanja ili etički kodeks,međutim samo dva preduzeća ga javno objavljuju. Jedno preduzeće putemi t t t i d t diš j i j št jinternet stranice, drugo putem godišnjeg izvještaja.

Da li preduzeće objavljuje informacije o eksternoj reviziji?

10 10

6

87

98

109 9

10

6789

10

23

4

23456

0 001

Hrvatska Bugarska Češka Mađarska Slovenija Slovačka Repub likaSrpska

Internet stranica preduzeća Godišnji izvještaj preduzeća

Komentar:Pod ovim informacijama podrazumjeva se slijedeće: postojanje odbora za revizijuj p j j p j j ju preduzeću, procedure za izbor eksternog revizora, politiku preduzeća okopromjene revizora, naknadu revizora, dokaz o nezavisnosti revizora...Kod nas preduzeća samo objavljuju podatak o tome koja kuća im radi reviziju.

đ i i j ji k i bj lj j kl di j i j jMeđutim, izvještaji eksternog revizora objavljuju se u sklopu godišnjeg izvještajapreduzeća na internet sajtu Banjalučke berze.

Da li preduzeće objavljuje informacije vezane za prava akcionara?

89

788

9 98

789

10

1

32

5

23456

0 001

Hrvatska Bug arska Češka Mađarska Slo venija Slovačka Rep ub likaSrp ska

Internet stranica preduzeća Godišnji izvještaj preduzeća

Komentar:Pod ovim informacijama podrazumjeva se sledeće: informacije o vremenuj p j jodržavanja godišnje skupštine akcionara, korporativni kalendar, procedure zaregistraciju, izvještaj sa prethodnih sjednica akcionara, izvještaj o glasanju saprethodnih sjednica akcionara, instrukcije i procedure vezane za pravo glasanja nak i i k i i f ij di id d (di id d li ik ) i f ijskupuštini akcionara, informacije o dividendama (dividendna politika), informacije

o ostalim pravima akcionara mimo zakonske regulative...

Komentar - nastavak:

Korporativni kalendar: U našim preduzećima ne postoji praksa planiranja svihsjednica akcionara za naredni period. Osim redovne godišnje sjedniceakcionara ostale sjednice se sazivaju po potrebi. Samo jedno preduzeće unašem uzorku razmatra da uvede korporativni kalendar, dok ostala izjavljujuda nemaju realne mogućnosti za uvođenje korporativnog kalendarada nemaju realne mogućnosti za uvođenje korporativnog kalendara.

Dividendna politika ne postoji u našim preduzećima. Većina preduzeća dosada nije ni isplaćivala dividendu...j p

U našim preduzećima objavljuje se minimum informacija putem internetstranice preduzeća ili godišnjeg izvještaja. Određene podatke preduzeća

b j lj j i t t jt B j l čk bobajvljuju na internet sajtu Banjalučke berze.

Sva preduzeća kažu da poštuju zakonski određena prava akcionara i da suakcionari putem zakona dovoljno upoznati sa svojim pravima.akcionari putem zakona dovoljno upoznati sa svojim pravima.

MODEL PROJEKTOVANJA I UVOĐENJAKORPORATIVNOG UPRAVLJANJA

MODEL PROJEKTOVANJA I UVOĐENJAKORPORATIVNOG UPRAVLJANJAKORPORATIVNOG UPRAVLJANJA

Na Ekonomskom fakultetu u Banjoj Luci razradili smo Model za projektovanje i uvođenje korporativnog upravljanja u preduzećima. Model je usaglašen sa Zakonom o privrednim društvima Republike Srpske, OECD

i i i k ti lj j i OECD j i k tiprincipima za korporativno upravljanje i OECD smjernicama za korporativno upravljanje u državnim preduzećima.

Model sadrži šest etapa:Model sadrži šest etapa: snimanje postojećeg stanja korporativnog upravljanja, obuka i kvalifikovanje postojećih i novih kadrova, projektovanje budućeg sistema korporativnog upravljanja,projektovanje budućeg sistema korporativnog upravljanja, izrada i dopuna potrebne dokumentacije, uvođenje projektovanog sistema korporativnog upravljanja i interna provjera korporativnog upravljanja.

1. ETAPASNIMANJE

2. ETAPAOBUKA

3. ETAPAPROJEKTOVANJE

SISTEMA 4. ETAPAIZRADA

5. ETAPAUVOĐENJE

6. ETAPAINTERNO

PROVJERAVANJE KORPORATIVNOGSNIMANJE

STANJA

Izvještaj o snimljenom stanju

OBUKA KADROVA

Izvještaj o održanim

seminarima

KORPORATIVNOG UPRAVLJANJA

Projekat korporativnog

upravljanja

IZRADA DOKUMENTACIJE

Kodeks korporativnog

upravljanja

KORPORATIVNOG UPRAVLJANJA

Izvještaj o uvedenom

korporativnom upravljanju

KORPORATIVNOG UPRAVLJANJA

Izvještaj o stanju korporativnog

upravljanja

SAVJET PROJEKTA

SAVJET PROJEKTA

SAVJET PROJEKTA

Etički kodeks

Pravilnik o internoj kontroli

Pravilnik o internoj reviziji

upravljanju

SAVJET PROJEKTA

SAVJET PROJEKTA

PRIHVATANE

PRIHVATANE

PRIHVATANE

revizijiPravilnik o

nagrađivanju menadžera

Pravilnik o nagrađivanju

članova upravnog

PRIHVATANE

PRIHVATANE

DA DA DAodboraPravilnik o

objavljivanju podataka

DA DA

ODRŽAVANJE SISTEMA

KORPORATIVNOG UPRAVLJANJA

SAVJET PROJEKTA

PRIHVATANE

PRIHVATA

DA

ZaključakZaključakStanje korporativnog upravljanja u preduzećima u RS koja kotiraju na

Banjalučkoj berzi nije dobro Prosječna ocjena je 53 46% Dobra primjenaBanjalučkoj berzi nije dobro. Prosječna ocjena je 53,46%. Dobra primjena principa korporativnog upravljanja bi trebala da ima skor u rasponu od 65-75%, a odlična 100%. U poređenju sa zemljama u okruženju imamo najlošije stanje transparentnosti korporativnog upravljanja.

Posebno je loše ocjenjena posvećenost principima korporativnog upravljanja sa 20,79%. Većina preduzeća nemaju usvojen Kodeks korporativnog upravljanja.

Nadzor i revizija nije zadovoljavajuća. Problemi su uočeni kod izvršavanja zadataka interne revizije, kod izvještavanja o eksternoj reviziji, a poseban problem je nepostojanje dokumentovanog sistema interne kontrole. To ukupno p j p j j g pima za posljedicu netransparentnost i neefikasnost mehanizma upravljanja poslovnim rizicima.

Preduzeća ne objavljuju informacije vezane za prava akcionara.Preduzeća ne objavljuju informacije vezane za prava akcionara.

Zaključak - nastavakZaključak nastavakS obzirom na nedovoljna znanja o korporativnom upravljanju, nedovoljnoj

aktivnost obrazovnih i stručnih ustanova i udruženja, postoji problem definisanja i promocije dobre prakse korporativnog upravljanja.

Nažalost, izgleda da mali broj preduzeća zaista shvata dubinu i složenost ove teme. Reforme korporativnog upravljanja često se površno uvode i koriste više kao promotivna aktivnost nego kao sredstvo za uvođenje strukture i procesa koji omogućuju preduzeću da stekne povjerenje svojih akcionara, upravljaju rizicima i povećaju sposobnost pristupa kapitalu.

Hvala na pažnji!