Türkiye’de Tüm Yönleri ile Siyer Çalışmaları SempozyumuTebliğler Kitabı

Cilt II

ISBN Takım: 978-605-85696-1-4 II. Cilt: 978-605-85696-3-8

Bu kitap, Meridyen Destek Derneği tarafından Sonpeygamber.info projesi kapsamında gerçekleştirilen Türkiye’de Tüm Yönleri ile Siyer Çalışmaları

Sempozyumu’nda (9-12 Nisan 2015 – İstanbul) sunulan tebliğlerin derlenmesiyle oluşturulmuştur. Tebliğlerin içeriğinden yazarları sorumludur.

© Meridyen Destek Derneği | Kasım 2016 - İstanbul

İletişim / Contact:Mimar Sinan Mah. Dr. Fahri Atabey Cad. No: 5 34672 Üsküdar – İstanbul – Türkiye

www.meridyendernegi.org – meridyen@meridyendernegi.org

Editöryal Sekreterya: Hatice Sarı TanRedaksiyon: Fatih Demir

Kapak: Salih PulcuMizanpaj: Yunus Emre Kaya

Baskı ve Cilt: Seçil Ofset

www.sonpeygamber.infowww.lastprophet.info

www.derletzteprophet.infowww.posledniyprorok.info

www.ledernierprophete.infowww.hadisvesiyer.org

www.onlinehadis.comwww.onlinesiyer.com

www.sonpeygambercocuk.infowww.seerahforkids.info

www.peygamberinizinde.infowww.hadithandsira.info

69

Kur’an’a Göre Peygamber Siyeri – “Hazret-i Peygamber’in Hayatı” ve “Sire-yi Peygamber-i Ekrem” Kitapları Üzerine

Bir Karşılaştırma–

Ziver Hüseynli*

Giriş

“Yemin olsun, Allah Resulü’nde sizin için, Allah’ı ve âhiret gününü arzu edenlerle Allah’ı çok ananlara güzel bir örnek vardır.”1

İslam Peygamberi’ne olan sonsuz sevgi ve saygı geçmişten günümüze dek birçok kalem ehli tarafından kâğıtlara geçmiş ve onun hakkında birçok nazım ve nesir eserler yazılmış ve yazılmaktadır. Hiç bir şahıs, Hz. Peygamber kadar tarihin, yazarların, düşünürlerin dikkatinde olmamıştır. Dünyada hiçbir büyük ve tanınmış insan hakkında Hz. Peygamber hakkında yazılan kitaplar kadar kitap yazılmamıştır.2 Siyer çalışması da Hz. Peygam-ber hakkında yazılmış kitaplardan biridir.

Siyer çalışmaları, İslam tarihinin en önemli şahsiyeti Hz. Muham-med’den (sav) başka bazen İslam’ın diğer tanınmış şahsiyetlerinin hayatı hakkında yazılmış eserlere de deniliyor. İslamî edebiyat sayılan siyer eserle-rinde daha çok İslam Peygamberi’nin hayatı, doğumu, çocukluk ve gençlik yılları, peygamberlik döneminden başlayarak hayatında olan önemli hadise-ler, ettiği muhaceretler, katıldığı savaşlar, Peygamber Efendimiz’in ahlakı, kişiliği ve diğer meselelere geniş yer veriliyor.

Siyer Çalışmaları Hakkında Genel BilgiBildiri konusuna başlamadan önce siyer mevzusu hakkında yazılan ki-

taplar hakkında kısa bilgi vermek gerekçesi ile yaptığım uzun araştırmalar

* Doç. Dr., Hazar Üniversitesi Diller ve Kültürler Bölümü Fars dili öğretim görevlisi.1 Ahzab Sûresi, 21.سبحاين، جعفر؛ فروغ ابيت قم مركز مطبوعايت دار التبليغ، 1531، ج 1، ص 6 2

70

sonucunda çok sayıda Arapça, Farsça eski ve yeni siyer çalışmaları veya siyer içerik-li kitaba rastladığımı belirtmeliyim.

Siyer çalışmaları, ilk önce hadislerden ibaret olup daha çok muhaddisler tara-fından yazılsa da sonradan muhaddislerin yanı sıra tarihçiler de siyer konusunda yazmakla bazı rivayetleri ortaya koymuşlardır.

Bu konuyu çalışan tarihçiler daha hicretin 1. ve 2. yüzyıllarında sadece bir şehirden değil, İslam coğrafyasının farklı bölgelerinden idiler. Örneğin, Medine şehrinden Aban ibn Osman (v. H. 105), Urvet ibn Zübeyr (v. H.62) Şercil ibn Sa’d (v. H.123), Abdullah ibn Hazm (v. H.135), Asım ibn Kutade (v. H.120), Musa ibn Ukbe (v. H.141), Muhammed ibn İshak (v. H.152) ve Vakidi’nin (v. H.207) isimle-rini söyleyebiliriz. Mekke’de İbn Şehab Zehri (H. 58-124), Basra ve Kufe’den Ziyad el-Bekai (v. H.183), Yemen’den Veheb ibn Münebbe’ (v. H.110) siyer kitapları yaz-mıştırlar.

Elimizde olan ilk siyer çalışması, Abdullah İbn Hişam Humeyri’nin Es-Sire-tü’n-Nebeviyye kitabıdır ki o da İbn İshak’tan almıştır. Eğer İbn İshak’ın bu yazısı olmasaydı Peygamber Efendimiz hakkında bugün elimizde olan bilgiler olmaya-caktı. Lakin İbn Hişam’ın, kendi hocasının çalışması üzerinden yazdığı bu siyer, en iyi siyer çalışmalardandır.

Siyer konusu ilk başlarda bazı tarih veya hadis kitaplarının içeriğinde yazılır-dı. Birkaç bölüm veya cildi, Hz. Peygamber’in siyerine ayrılmış çok önemli eser-ler vardır. Bunlardan Taberi Muhammed İbn Cerir’in (H. 224-310) Tarih-i Taberi, İbn Esir’in (H. 555-630) El-Kamil fi’t-Tarih, Zehebi’nin (v. H.748) Tarih-i İslam, İbn Kesir’in (İsmail İbn Ömer H. 700-774) El-Bedayet ve’n-Nihayet, El-Diyarbekiri’nin (Hüseyin İbn Muhammed v. H.938) El-Hemis fi Ehval-i Enfes-i Nefis, Ahmet İbn Ebu Yakub’un Tarih-i Yakubi, Ali bin Hüseyn Mesudi’nin (v. H.345) Morucu’z-Zeheb ve Meadinu’l-Cevahir, Belazuri’nin (v. H.279) Ensabu’l-Eşref, Şemseddin Zehebi’nin Tarihi’l-İslam ve Vefati’l-Meşahiri’l-Elam, Halife İbn Hayyat’ın Tarih-i Halife bin Hay-yat, Ebülferec İbn Cuzi’nin (H. 508-597) El-muntezem fi Tarihi’l-Umem ve’l-Muluk adlı kitapları önceki yüzyıllara ait siyer içerikli kitaplardır. Günümüzde de buna benzer Farsça genel tarih kitapları yayımlanmış ve yayımlanmaktadır. O kitapla-rın en önemlileri arasında Abdulhüseyin Zerrinkub’un Bamdad-i İslam, Aliekber Feyyaz’ın Tarih-i İslam, Cambridge Üniversitesi araştırması Tarih-i İslam, Hasan İbrahim Hasan’ın Tarih-i Siyasi-ye İslam, Resul Caferiyan’ın Tarih-i İslam ve Sadık Ainevend’in Tarih-i Siyasi-ye İslam adlı eserlerini söyleyebiliriz.3

3 Daha fazla bilgi için bkz: رسول جعفراين - گروه نوي�سندگان. نقد و برریس منابع سریه نبوی.)1378ش( هتران: سازمان مطالعه و تدوين كتب علوم )مست( دانشگاه ها .Ayrıca Hz. Peygamber hakkında yazılmış kitaplar bu linkte yerleştirlmiştir ان�اين http://www.aqeedeh.com/list/book/128/%D8%B3%DB%8C%D8%B1%D9%87-%D9%86%-D8%A8%D9%88%DB%8C/ Bu linkte 36 siyer isimli veya siyer içerikli kitap vardır. Linkte yer alan kitapların bazıları İranlı müellifler tarafından yazılmış, bazıları ise farklı dillerden Farsçaya çevrilmiş eserlerdir. Kitapların bazıları farklı yayınevlerinde yayımlanmış, bazıları

71

Sonradan müstakil kitap şeklinde yazılan siyer kitaplarında Hz. Peygamber’in hayatı hakkında bütün incelikler ile bilgilere yer verildi. Arap ve Farsça yazılmış müstakil siyer çalışmalarından bazıları ise şunlardır: Muhammed İbn Sa’d’ın (v. H.231) Et-Tabakatu’l-Kubra, Muhammed İbn Ömer Vakidi’nin (v. H.207) El-Meğa-zi, El-Kadi Ayaz İbn Musa Edülisi’nin (H. 496-542) Eş-şifa fi Tarif-i Hukuku’l-Mus-tafa, İbn Seyidün-Nas El-Ye’meri’nin (v. H.743) Uyunu’l-Esr fi Fünunu’l- Meğazi ve’ş-Şemail ve’s-Siyer, Muğeltay İbn Kılıç’ın (v. H.762) Ez-Zehrü’l-Basim fi Siret-i Ebü’l-Kasim, Mukrizi Ahmet İbn Ali’nin (H. 766-845) Emteu’l-Esma (bu kitapta Peygamber hakkında yazılan gerçekler diğer kitaplarda yoktur), Adurrahman bin Haldun’un (v. H.808) Es-Siretü-nNebeviye, Şehabeddin Kastileni’nin (Ahmet ibn Muhammed’in (H.851-923)) El-Muvahibu’d-Dünya fi Munhi’l-Muhammediyye, Bur-haneddin El-Helebi’nin (Ali ibn İbrahim (H. 975-1044)) İnsanü’l-Uyun fi Siretu’l-Eminu’l-Me’mun, İbn Hizem Edülisi’nin Cevamu’s-Siretu’n-Nebeviye, Şeyh Muham-med El-Hezri’nin (M. 1872-1927) Nure’l-Yakin fi Siretü’l-Seyyidü’l-Mürselin, İsmail bin Kesir’in El-Fusul fi Sireti’r-Resul, İbn Abulberr’in Ed-Durer fi İhtisaru’l-Meğazi ve’s-Siyer, Sefierrehman El-Mübarek Furi’nin Sire-yi Resulullahir Rehiku’l-Mehtum, Muhammed İbn Yusuf Salehi Şami’nin (v. H. 942) Ceble’l-Huda ve’r-Reşad fi Sire-yi Hayru’l-İbad, Muhammed Hadi Yusufi Ğerevi’nin Mousue’et-Tarihi’l-İslami, Ali De-vani’nin Tarih-i İslam ez Ağaz ta Hicret, Gulam Hüseyn Zergernejad’ın Tarih-i Sedr-i İslam, Muhammed İbrahim Ayet’in Tarih-i Peygamber-i İslam, Seyid Haşim Resuli Mehellati’nin Zendegani-ye Hazret-i Muhammed (s).

Bundan başka birkaç siyer çalışması arasında Peygamber Efendimiz’in ahlakî özelliklerini anlatan eserler vardır. Bu eserlerden bazıları da şunlardır: Celaleddin Siyuti’nin El-Hesaisu’l-Kubra, Ebi Muhammed Cafer bin Heyan İsfehani’nin Ah-laku’n-Nebi, Mürteza Müteherri’nin Seyr der Sire-yi Nebevi, Ellame Tebatebai’nin Sünenü’n-Nebi, Mustafa Delşad Tehrani’nin Sire-yi Nebevi (Bu kitap, Defteri Evvel - Sire-yi Ferdi, Defter-i Dovvom - Sire-yi İctimai, Defter-i Sevvom - Sire-yi Müdiriyeti, Defter-i Çaharom - Sire-yi Hanevadegi adlı dört ciltten oluşur), yine Mustafa Delşad Tehrani’nin Hulase-yi Sire-yi Nebevi (Bu kitap da Defteri Evvel - Sire-yi Ferdi, Defter-i Dovvom - Sire-yi İctimai, Defter-i Sevvom - Sire-yi Müdiriyeti, Defter-i Şaharom - Si-re-yi Hanevadegi adlı dört ciltten oluşur).

Yukarıda bahsedilen eserlerden başka son yıllarda siyer konusunda yazılmış Farsça kitaplardan bazıları ise şunlardır: Möhsen Kıraati’nin Sire-yi Peygamber-i Ekrem ba Negahi be Kur’an-ı Kerim, Muhammed Hüseyin Heykel’in Heyat-i Mu-hammed (S), Muhammed Rıza’nın Muhammed, Taha Hüseyin’in Arapça yazdığı Es-siret’in Farsça çevirisi, İmadeddin Hüseyin İsfehani’nin Pişva-yi İslam Hazret-i Muhammed (S), Muhammed İbrahim Ayeti’nin Tarih-i Peygamber-i İslam, Ellame

ise elektronik kitap şeklindedir. Gösterilen linkte her kitabın üzerine tıklanıldığında kitap hakkında detaylı bilginin yanı sıra sol tarafta kitabın pdf ve word formatları da okurların hizmetine verilmiştir.

72

Meclisi’nin Heyat-ul Gulub, Seyyid Ali Kemal’ın Hatem en- Nebiyyin, 7. yüzyıl âlim-lerinden Şerefeddin Muhammed bin Abdullah’ın Hülase-yi Siret-i Resulullah yaz-masının Asger Mehdevi ve Mehdi Kuminejad tarafından tashihi, Seyyid Haşim Re-suli Mehellati’nin Zendegani-ye Hazret-i Muhammed Hatem en-Nebiyyin, Ayetullah Cevadi Amoli’nin Siret-i Resul-i Ekrem Sellellahu Aleyhi ve Alih der Kur’an,4 Refieddin İshak İbn Muhammed Hemedani’nin Siret-i Resulullah yazmasının Asger Mehdevi Damğani tarafından tashihi,5 Mürteza Müteherri’nin Seyr der Sire-yi Nebevi,6 Ce-vad Müheddisi’nin Ahlak-ı Nebevi, Aşina-yi ba Sire-yi Ahlaki-ye Peygamber-i Azim,7 Muhammed Bagir Meclisi’nin (H. 1037-1111) 25 ciltte yazdığı Biharü’l-Envar adlı eserinin 6. cildi, Muhammed bin Sa’d Kabet Vakidi’nin Tabagat,8 Cafer Sübhani’nin Furuğ-e Ebediyet.9

İranlı yazarlar tarafından Arapça yazılmış olup son yıllarda Farsçaya çevrilen kitaplardan bazıları ise şunlardır: Cafer Sübhani Tebrizi’nin Siret Seyyidu’l-Mürse-lin,10 Ebduz-Zehra Osman bin Muhammed’in Siretu’l’Mustafa,11 Seyid Cafer Mur-teza el-Hüseyni el-Amili’nin es-Sehih Min Siretü’n-Nebiü’l-A’zam.12

Bütün bunlar, Hz. Muhammed’in (sav) hayatı hakkında bilgiler verdikleri için siyer çalışmaları olarak adlandırılabilirler.

Siyer Kaynağı Olarak Kur’anSiyer çalışmalarında yazarlar, elbette kendi çalışmalarını ciddi kaynaklara da-

yanarak yazıyorlar ve bu kaynaklar, esasen hadisler ve İslam tarihinden ibarettir. Lakin kaynaklar arasında en orijinal olanı ve bugüne dek bazı siyer çalışması yapan yazarların kullandığı Kur’an-ı Kerim de vardır. Yüce Rabbimiz tarafından Cebrail vasıtasıyla inen âyetlerin alıcısı Hazret-i Muhammed (sav) olduğu için bu kutsal ki-tabın âyetleri arasında onun hakkında çok önemli bilgilere rastlamak mümkündür ve bu nedenle Kur’an-ı Kerim, siyer çalışması için en orijinal kaynak sayılır.

Kur’an Kaynaklı İki Siyer MüellifiYukarıda çok sayıda Arapça ve Farsça siyer kitaplarının isimleri verildi. Bu

eserlerin çoğunun kaynağı hadis, tarihî rivayetler veya önceki yazılmış siyer ki-

آهل در قر�آن . 4 �آیت هللا جوادی �آمیل،سریه رسول اکرم صیل هللا علیه و�5 رفیع ادلين احساق بن محمد مهداین سریت رسول هللا .

6 شهید مرتیض مطهری، سریی در سریهآهل آشسنایی ابسریه اخالیق پیامرب اعظم صیل هللا علیه و � 7 حمدیث جواد. اخالق نبوي: �

8 واقدی محمد بن سعد. طبقات.9 سسبحاین جعفر. فروغ ابدیت

10 سسبحاین جعفر تربيزی. سریة سسید املرسلنی. 11 عبدالزهرا عامثن محمد. سریة املصطفی، مق.

12 جعفر مرتیض احل�یین العامیل. الصحیح من سریة النیب الاعظم .

73

taplarıdır. Lakin son dönemde Kur’an âyetlerinden hareketle siyer çalışması yapan araştırmacılar çoğalmaktadır. Böyle eserlerin sayısı çok olduğu için sadece iki siyer çalışması üzerinde durmakla yetindik. Bunlardan biri Türkiye’den Şaban Özkavuk-çu, diğeri ise İranlı tefsirci ve tarihçi Möhsen Kıraatı’dır. Şaban Özkavukçu’nun, Hazret-i Peygamberin Hayatı,13 Möhsen Kıraati’nin ise Sire-yi Peygamber-i Ekrem ba Negahi be Kur’an-ı Kerim14 adlı kitapları, bildirinin esas kaynağı olarak kullanılmış-tır.

Türkiye’nin genç araştırmacılardan biri olan Şaban Özkavukçu, 1974 yılında Kayseri’de doğmuştur ve İslam tarihi üzerinde çalışma yapmaktadır. O, 2011 yılın-da “Hazret-i Peygamber’in Hayatı (Kur’an-ı Kerim Işığında Siyer-i Nebi’nin Krono-lojik Okunuşu)” adlı yüksek lisans tezini yapmış ve 2012 yılında o tezi kitap olarak basılmıştır. Kur’an’ı kaynak olarak kullanmış olan araştırmacı, Peygamber’in haya-tını doğumundan vefatına kadar yazmış ve kitabının da isminden anlaşıldığı gibi Peygamberimiz’in hayatı hakkında çok geniş kronolojik ve tarihî bilgiler vermiştir. Bu yazarın siyer konusu için önemli olan diğer bir eseri de Siyer Terimleri ve Deyim-leri Sözlüğü’dür.

İnceleyeceğimiz diğer yazar ise Sire-yi Peygamber-i Ekrem kitabının yazarı Möhsen Kıraati’dir. O, İran’ın tanınmış müfessirlerinden ve tarihçilerinden biridir. 1945 yılında İran’ın Kaşan şehrinde doğan Möhsen Kıraati, Kum şehrindeki İlm-i Havza’yı bitirdikten sonra Ayetullah Mekarim Şirazi tarafından yazılan 27 ciltlik Tefsir-i Nümune’nin yayına hazırlanmasına katkıda bulunmuştur. Daha sonra ise kendisi 10 ciltlik Tefsir-i Nur eserini yazmakla Kur’an-ı Kerim’in tamamının tefsi-rini yazmıştır. Onlarla kitabın müellifi olan Kıraati’nin çok sayılı eserleri arasında Kur’an üzerinde geniş araştırmalar yapmakla sahaya çıkardığı daha önemli bir ese-ri Sire-yi Peygamber-i Ekrem adlı kitabıdır. Yazar, bu eserinde âyetlerden hareketle Hz. Peygamber’in ahlakî değerleri hakkında geniş bilgilere yer vermiştir.

Siyer Eserleri Üzerinde KarşılaştırmaBahsedilen eselerin içeriğine gelince bu iki eserin her ikisi de siyer çalışması

olsa da birkaç ortak ve daha çok farklı yönleri vardır. Eserlerin genel ortak yönleri şunlardır:

1- Her iki eser de Kur’an âyetlerinden hareketle yazılmış ve bahsedilen konu-ların çoğunda Kur’an-ı Kerim’den âyetlere istinad edilmiştir.

2- Her iki eserde de yazarlar, Hz. Peygamber hakkında farklı yönlerden bilgiler verseler de onun yüksek makamı, insanlığın en yüksek derecesinde yer aldığı, fev-

13 Şaban Özkavukçu, Hazret-i Peygamber’in Hayatı.14 Möhsen Kıraati (1385 ş.), Sire-yi Peygamber-i Ekrem Ba Negahi Be Kur’an-ı Kerim, Merkez-i

Ferhengi-yi Dersha-yi ez Kur’an, Tahran.

74

kalade bir şahsiyete sahip olduğu gibi gerçekleri ortaya koymuşlardır.

Eserleri incelerken bazı başlıklar altında ortak özellikler taşıyan konulara yer verilmiştir. Bunlar Müşrikler, Peygamber Efendimiz’in ailesi ve İslam’dan önce Peygamber Efendimiz’in geleceğine dair müjde ve haberlerin verilmesi hakkında bilgilerden ibarettir. Lakin her iki yazar, bahsedilen meselelere farklı yönlerden yaklaşmışlardır:

1- Müşrikler meselesi: Her iki yazar da Müşrikler meselesine değinmiştir. Öz-kavukçu bu mevzuya daha geniş şekilde yer vermiş, her başlık altında değindiği konuyu o mesele hakkında inmiş âyetlerle beraber yazmıştır. Müşriklerin İslam’ın genişlenmesine tepkileri Sebe’ 31-35; Müşriklerin Ebu Talib’den yardım istemeleri Enbiya 98-99 ve Sa’d 1-8; Müşriklerin Hz. Peygamber’e yönelik teklifleri Kafirun 1-6 ve Zümer 64; Müşriklerin inançsızlıklarına Hz. Peygamber’in üzülmesi mese-lesi ve ona ilahî uyarı ve destek olarak inen Şuara 3, Kehf 6, Hicr 94-99, Fatir 8, Yunus 99, Yasin 76, Neml 70, Yunus 65 âyetleri; Peygamber Efendimiz’e “biz atala-rımızın dini üzereyiz” dediklerinde inen Maide 104 ve Zuhruf 22; Müşriklerin Pey-gamber’den mucize istedikleri zaman inen A’raf 188, İsra 90-93, 59, Furkan 7-8, Yunus 15, Ra’d 7, 31, Ankebut 50-51, En’am 50, 109-111, 35, Hud 12; Müşriklerin yaptıklarına karşılık ceza istemeleri üzerine Enfal 32, Ankebut 53-55 âyetleri ile Müşrikler konusu geniş şekilde anlatılmıştır.15

Kıraati ise bu hususta Müşriklerin önce Müslüman olup Peygamber’den af dilemeleri, hasta oldukları için Peygamber’in onlara yardım göstermesi, lakin sağ-lıklarına kavuştuktan sonra Müslümanlara zarar vermeleri ve Peygamber Efendi-miz’in onların yaptıkları hataların bedelini ödemeleri emrini vermesi ve onların cezalandırılması hakkında inen Maide Sûresi’nin 33. âyetinden bahsetmektedir.16

2- Peygamber’in ailesi: Özkavukçu, Peygamber’in evlilikleri meselesinde “mehriye” konusunu Nisa 3-4; Peygamber’den sonra onun eşleri ile evlenilmemesi meselesini Ahzab 6 ve 53;17 eşlerinden ikisi (Hz. Zeynep (Ahzap 40-38 ,37 ,36) 18 ve Aişe hanımlar )19 ve “ailevî bir hadise” adlı özel başlık altında (tahrim, ila, tahyir) meselelerine değinmiş ve her bir konu hakkında inen âyetlere yer vermiş-tir (Tahrim 1-5, Ankebut 64, Ahzab 28-34).20 Bu konular arasında daha çok ortak olanı, tahrim meselesi ve Hz. Peygamber’in Hz. Zeynep ile evlenmesinin sebebi hakkındaki konulardır.

Kıraati ise Peygamberimiz’in eşleri ve evlenme sebebinin ahlakî yönlerini Mü-

15 Şaban Özkavukçu, a.g.e., s. 63-81.16 Möhsen Kıraati, a.g.e., s. 114-135.17 Şaban Özkavukçu, a.g.e., s. 210.18 Şaban Özkavukçu, a.g.e., s. 193.19 Şaban Özkavukçu, a.g.e., s. 183. Burada yazar, Peygamber’in eşi Aişe’nin sabır hakkında oku-

duğu âyeti ve iftira konusunda inmiş âyetleri yazmıştır.20 Şaban Özkavukçu, a.g.e., s. 232-236.

75

zemmil 2-3;21 çok eşlilik meselesini Ahzab 51, Nisa 3; Hz. Peygamber’in evliliği yürütmesi meselesini Nisa 19;22 Hz. Peygamber’in eşlerinin nasıl davranmaları gerektiğini Ahzab 28 ve diğer bazı âyetler içerisinden kısa cümleler; Hz. Peygam-ber ve aile meseleleri başlığı altında ise bazı meseleleri Tahrim 1,2,3 âyetlerinden hareketle açıklamaya çalışmış ve bu konularla ilgili ahlakî fikirleri bu âyetlerin kısa açıklamaları ile yazmıştır.23

3- Peygamber’in dünyaca risaleti: Özkavukçu “Risalet Öncesi Hz. Peygamber” başlığı altında Hz. Peygamber’in müjdelenmesini Ahzab 40, Fussilet 43; Hz. İbra-him’in duasını Bakara 129, Al-i İmran 164, Tevbe 128, Cum’a 2; Hz. Musa’nın Pey-gamber’in gelişinden haber vermesini Bakara 89, A’raf 157, Fetih 29; Hz. İsa gibi önceki peygamberlerin haber vermesini Saf 6; onun Ehl-i Kitap tarafından tanın-masını Bakara 146 ve 89, En’am 20, Al-i İmran 81 âyetlerine dayanarak anlatmış ve bu konuda değerli bilgiler vermiştir.24

Kıraati ise Peygamber’in dünyaca risaletini En’am 19, Saba 28, A’raf 158, Tev-be 33, Feth 28, Saf 9, En’am 90, Yasin 70, Al-i İmran 85, 92; İslam’dan önceki din-lerde ve onların kutsal kitaplarında Peygamber’in geleceği hakkında bilgi ve müj-denin verilmesini ise “Tevrat ve İncil’in Müjdesi” başlığı altında A’raf 157, Saf 6, Bakara 89 âyetlerine dayanarak anlatmıştır.25

Eserlerin farklı yönleriyle ilgili olarak ise her iki yazarın, tamamen farklı yön-lerden araştırmalar yaparak farklı konularla eserlerini hazırladıklarını söyleyebili-riz. Genel farklılık, yukarıda söylenildiği gibi Özkavukçu’nun eserinin bir kronolo-jik tarihten, Kıraati’nin eserinin ise Peygamber’in ahlakî davranış ve değerlerinden ibaret olmasıdır.

Bu farklıkların ayrıntılarına gelindiğinde ise bu ayrıntıları, her iki eserin fih-ristlerindeki konu başlıklarına bakarak görmek mümkündür. Dipnotta verilen bil-gilere bakıldığında ise bahsedilen her konu hakkında inen âyetlere ulaşılabilir.

Şaban Özkavukçu, üç bölümden ibaret olan eserinin ilk bölümünde “Risalet Öncesi Hz. Peygamber” başlığı altında diğer İslam tarihi kitaplarında olduğu gibi Efendimiz’in, risalet öncesi hayatını geniş şekilde kaleme almıştır. “Risalet Öncesi Mekke Dönemi” başlığı altında Fil yılı ve Fil ashabının yok oluşu, Hz. Peygamber’in doğumu, onun Allah himayesinde büyümesi, amcası Ebu Talib’in yanında kalması, ticaretle uğraşması hakkında bilgiler yer almaktadır. Ayrıca yazar, bunun devamın-da Peygamberimiz’in putperestliğe bakışı, onun ümmi bir peygamber olması ve dönem insanlarının Cahiliye inançları ve Haniflik inancı meselelerine âyetlerden

21 Möhsen Kıraati, a.g.e., s. 45-50.22 Möhsen Kıraati, a.g.e., s. 50-52.23 Möhsen Kıraati, a.g.e., s. 52-57.24 Şaban Özkavukçu, a.g.e., s. 19-29.25 Möhsen Kıraati, a.g.e., s. 141.

76

hareketle yer vermektedir.26

Kitabın ikinci bölümü, Peygamber Efendimiz’in hayatının İslam için en aktif ve verimli dönemini kapsayan bölümdür. “Risaletin Mekke Dönemi” başlığı altın-da vahiyden önceki dönem, ilk vahyin gelmesi, vahyin kesilmesi dönemi, Peygam-ber’in İslam’a açık daveti, Müşriklerin tepkileri hakkında bilgilere yer verilmiştir. İslam’a davet zamanı Müşriklerin farklı yollarla bu davete karışı çıkmaları ve bu hadiseler sırasında inen âyetlere değinilmiştir. Müşriklerin yaptıkları saldırılar ve bu nedenle ortaya çıkan savaşlar, Peygamber Efendimiz’in Habeşistan’a muhace-reti, ondan sonra baş veren Garanik hadisesi, Şakk-ı Kamer hadisesi, Ebu-Talib’in vefatı, Taif yolculuğu ve o sırada ortaya çıkan olaylar, İsra ve Miraç hadiseleri ve Peygamber’in Medine’ye hicreti hadiseleri ve Allah yolunda hicretin üstünlükleri, muhaceret zamanı ortaya çıkan hadiseler de bu süreçte inen âyetlerle birlikte nak-ledilmiştir.27

Kitabın en geniş bölümü olan üçüncü bölüm ise “Risaletin Medine Dönemi” başlığını taşımaktadır. Bu bölümün en önemli konusu Kıble’nin değiştirilmesi ve Peygamber Efendimiz döneminde baş veren savaş ve gazvelerdir. Araştırmacı, bu bölümde Bedir, Uhud, Hendek, Hayber savaşlarını, Beni Kaynuka, Hamrau’l-E-sed, Beni Nadir, Bedrü’l-Mevid, Beni Kurayza gazvelerini ve bu savaş ve gazvelerin başlama sebeplerini, savaş sırasında yaşananları ve sonuçlarını değerli bilgilerle sunmaktadır.28 Araştırmacı, savaşlardan başka Peygamber’in yaptığı Hudeybiye gibi önemli anlaşmaları ve bu anlaşmanın ardından baş veren Mekke’nin fethi ve Huneyn gibi önemli savaşları da kaleme almıştır.29

Bu bölümün diğer önemli konularından biri de Peygamberimiz’in İslam’a da-vet için başka yerlere mektuplar yollaması,30 farklı kabileler ve elçilerle İslam’a da-vet için görüşmesi31 gibi İslamiyet’in tebliğiyle alakalı konulardır.

Bu araştırma, Peygamber’in Veda Haccı ve vefatı konuları ile sonlandırılmış-tır.32

Möhsen Kıraati ise Peygamberimiz’in ahlakı, davranışı, onun risaleti hakkın-da bilgilere yer vermiştir. O, Peygamber’in varlığını toplumun bir insanlık örneğine ihtiyacı olarak değerlendirmiş ve kitabını Kur’an âyetlerinden örneklerle bu konu etrafında kaleme almıştır. Peygamber’in şahsının Kur’an’ı mücessem etmesi, ona olunan özel lütuf, onun siması (çehresi) ve simasının Kur’an-ı Kerim’de tanımlan-ması, Peygamber’in memuriyeti, ahlakî bakımdan sadeliği meselelerine değinmiş-

26 Şaban Özkavukçu, a.g.e., s. 19-42.27 Şaban Özkavukçu, a.g.e., s. 47-123.28 Şaban Özkavukçu, a.g.e., s. 135-193.29 Şaban Özkavukçu, a.g.e., s. 197-230.30 Şaban Özkavukçu, a.g.e., s. 212-215.31 Şaban Özkavukçu, a.g.e., s. 248-251.32 Şaban Özkavukçu, a.g.e., s. 263-269.

77

tir. Araştırmacı, devamında Peygamber’in memuriyeti zamanı verdiği fermanların etkisi, onun yaptığı ibadetin herkese örnek olması, şefkatli davranışı, insanlarla ilişkisi ve istişare etmesi, etrafındaki insanlardan kendisini farklı tutmaması, ve-fası, sadıklığı, mübarezelerde önde gitmesi, kararlılığı gibi ahlakî tutum ve davra-nışlarını âyetlerden örneklerle beraber yazmıştır.33

Yazar, onun özel davranışı hakkında yazarken ailesi hakkında bilgiler, aile me-seleleri gibi özel konulara ve onun çocuklara olan sevgisi, onlara gösterdiği özen, misafirperverliği ve gençlere davranışı gibi toplumsal konulardan söz etmiştir. 34

Kıraati, Peygamber Efendimiz’in ibadetle bağlı davranışlarından, onun ibade-tinden, namaz kılma tarzından, gece namazlarından, İslam’ı tebliğ etme (yayma) tarzından bahsederken de âyetlerden hareket etmiştir.35

Hz. Peygamber’in en esas görevi, İslam’ı korumak yolunda ordu gücünü güç-lendirmesi, onun dövüşçüleri, düşmanları ile davranışı, sulhseverliği, esirlere dav-ranışı, ona muhalif olanlara davranışı, münafıklar, Müşrikler, kafirler, işrar ehli, pişman olmuş insanlara sabırlı ve güzel davranışı hakkında âyetlere de değinerek bilgi vermekle her bir Müslüman’ın düşmanı veya onun inancında olmayan insan-lara yönelik tavırlarına dair örnekler sunmaya çalışmıştır.36

Yazar, bundan başka Peygamber’in bazı hadiseler karşısında rahatsız olduğu için Allah tarafından onun teselli edilmesi hakkında yazmıştır. Devamında ise in-sanların ona edepli davranmaları, onun neslini örnek almaları gerektiği hakkında yorumlarda bulunmuştur. Kıraati, bu eserini Hz. Peygamber’in dünyadaki risaleti ve vefatından sonrasına dair yorumlarını ekleyerek tamamlamıştır37

Sonuç

Peygamber’e hitaben nazil olmuş Kur’an-ı Kerim, Peygamber Efendimiz’in hayatının bütün yönlerini araştırmak için en önemli ve orijinal kaynaktır. Onun hayatı hakkında ister kronolojik tarihî eser yazmak, ister onun ahlakî davranışı-nı, isterse de şahsiyetini anlatmak isteyen araştırmacılar, âyetlerden istinad almak durumundadır.

Kur’an’dan hareketle yazılmış Özkavukçu’nun, Hazret-i Peygamber’in Hayatı ve Möhsen Kıraati’nin Sire-yi Peygamber-i Ekrem ba Negahi be Kur’an-ı Kerim adlı ki-taplarının karşılaştırılması sonucu şunları söyleyebiliriz ki her iki yazar da Kur’an’ı incelemekle okurlara değerli bilgiler sunmuşlardır. Hz. Peygamber hakkında olan bu eserlerin birkaç ortak yönü olsa da farklılıkları daha çoktur. Kitaplardan biri,

33 Möhsen Kıraati, a.g.e., s. 11-44.34 Möhsen Kıraati, a.g.e., s. 44-63.35 Möhsen Kıraati, a.g.e., s. 63-91.36 Möhsen Kıraati, a.g.e., s. 91-124.37 Möhsen Kıraati, a.g.e., s. 124-141.

78

Hz. Peygamber’in hayatının kronolojik biçimde anlatılmasından, diğeri ise onun ahlakî yönlerinin anlatılmasından ibarettir.

Bu kutsal kitabı bize emanet olarak bırakan Peygamberimiz’e, ailesine ve sa-habelerine selam olsun.

79

Bibliyografya

Kur’an-ı Kerim

Özkavukçu, Şaban, Hazret-i Peygamber’in Hayatı Kuran-ı Kerim Işığında Siyer-i Ne-bi’nin Kronolojik Okunuşu, İz Yayıncılık, İstanbul, 2012.

ابن واقدی. طبقات،محمد بن سعد اکبت واقدی .ترمجه دکرت محمود همدوی دامغاین. ) 5631ش( هتران، نرش نو

آهل در قر�آن . )6731 ش(، مق، مرکز نرش ارساء، چاپ اول و از رسی تف�ری موضوعی �آیت هللا جوادی �آمیل. سریه رسول اکرم صیل هللا علیه و�آن کرمی. ، 0731 هتران: رسوش قر�

جعفراين رسول - گروه نوي�سندگان. نقد و برریس منابع سریه نبوی.)1378ش( هتران: سازمان مطالعه و تدوين كتب علوم ان�اين دانشگاه ها )مست(

احل�یین العامیل جعفر مرتیض )در سه جمدل(.الصحیح من سریة النیب الاعظم .)0041ه ق(، مق، فرهنگ كوثر – اتب�ستان 0831، شامره 05– اترخی تدوين سریه نبوی

رفیع ادلين احساق بن محمد مهداین. سریت رسول هللا .ترمجه و انشای: هتران، انتشارات بنیاد و فرهنگ ايران

سسبحاین جعفر تربيزی، سریة سسید املرسلنی. ) 3141 ه ق( بریوت: دار الاضواء،

سسبحاین جعفر. فروغ ابدیت. )3631ش( هتران: نرش دانش اسالمی.

شهید مرتیض مطهری. سریی در سریه نبوی . ) 9631ش(. هتران، انتشارات صدرا

عبدالزهرا عامثن محمد. سریة املصطفی،،) 4041 ه ق( مق: مکتبه الشهید صدر

آن کرمی.)5831ش(. هتران: مرکز فرهنگی درسهای از قر�آن قرائیت حم�ن. سریۀ پیغامرب اکرم اب نگاهی به قر�

آهل.)5831ش(. مشخصات نرش : هتران: مشعر، آشسنایی ابسریه اخالیق پیامرب اعظم صیل هللا علیه و � حمدیث جواد. اخالق نبوي: �