ULUSLARARASI AMASYA ÂLİMLERİ SEMPOZYUMU

- INTERNATIONAL AMASYA SCHOLARS’

SYMPOSIUM -

21-23 NİSAN 2017 ● AMASYA

BİLDİRİLER KİTABI - II

Bu sempozyum T. C. Amasya Üniversitesi Rektörlüğü Bilimsel AraĢtırma Projeleri Koordinatörlüğü tarafından desteklenmiĢtir.

AMASYA ● 2017

HASAN B. YÛSUF EL-EYRÂKÎ EL-AMÂSÎ’NĠN “MU’CĠZÂT-I ENBĠY” ĠSĠMLĠ

ESERĠNĠN TANITIMI VE DEĞERLENDĠRĠLMESĠ

Ali Rıza AYAR*

Özet

XVIII. yüzyılda, Amasya‟da vaizlik ve müderrislik yapan Hasan b. Yusuf el-Eyraki (v. 1736), diğer dini

konularda da eserler yazmıştır. Amasya‟da birçok camide vaizlik yaptığı anlaşılan Hasan b. Yusuf

Efendi, Halifet Gazi Medresesi müderrisidir. Aynı zamanda, bu medresenin vakıf mütevelliliğini

üstlendiği de bilinmektedir.

Biz bu çalışmamızda, Eyraki‟nin Osmanlı Türkçesiyle kaleme aldığı, “Mucizât-ı Enbiya” adlı risalesini

tanıtmak istiyoruz. Amasya Yazma Eserler Kütüphanesi (BA-1705/2)‟de kayıtlı bulunan nüshası esas

alınmıştır. Sunumda, adı geçen risalenin metot ve kapsamı ile örnek alınan her peygambere ait

mucizelerin -konu başlıkları- belirtilecektir.

Anahtar Kelimeler: el-Eyrakî, Mu‟cizât, Amasya, Hasan b. Yusuf.

The Introduction and Evaluation of the book of Hasan b. Yusuf el-Eyraki el-Amasi

(died 1736) entitled “Mu’cizatü’l Enbiya’’

Absract

Hasan b. Yusuf el-Eyraki, who was a teological academician and gave religious speeches in Amasya in

the 18th, wrote books on religious issues. He was known to give religious speeches in different

mosques in Amasya and he was the teological academician in Halifet Gazi madrasah. Moreover, he

became the foundation President of the same madrasah.

In this study, the book entitled “Mucizat-ı Enbiya‟‟ written in Ottoman Turkish by Eyraki is introduced.

The edition of the booklet found in Amasya- Hand Written Library- was taken as the basis of the

study. In the presentation, the method and the content and the miracles of each Prophet (messanger)

accepted as a sample are described.

Keywords: Eyraki, miracles, Amasya, Hasan b. Yusuf.

GiriĢ

Ele aldığımız bu eser, (Mucizât-ı Enbiyâ), Siyer ve Dinler Tarihi alanında Türkçe yazılan önemli

risalelerden biridir. Dünyaca ünlü, Endülüslü allâme Kadı „Iyad‟ın (ö. 1149) “eş-Şifâ bi-Ta‟rif-i Hukûkı‟l-

Mustafâ”, adlı Siyer kitabından tahric edilerek, XVII. y.y. sonunda Türk okuyucularına sunulmuştur.

“Şifa-ı Şerif” diye bilinen bu eserin geniş İslam coğrafyasında birçok şerhleri, ihtisarları ve çok değişik

dillere tercümeleri yapılmıştır. Bu kitap üzerinde yapılan ilk çalışmalar Kâtip Çelebi‟nin Keşfuzzunun adlı

eserinde yer alır. En önemli tahric çalışması, İmam Suyuti‟ye (ö. 1505) aittir.

Osmanlı sahasın ‟da, İbrahim Hanefi‟nin Osmanlıca ‟ya çevirdiği, 4 ciltlik “eş- Şifa”, 1896‟da

İstanbul‟da bastırılmıştır.1 Osmanlılar döneminde, medreselerde ve halk arasında en çok okunan

eserlerden biri, Aliyyu‟l-Kari‟nin “Şifaüş-Şerif Şerhi”‟dir.2

Hasan bin Yusuf el-Eyraki, Kadı Iyaz‟ın bu eserini esas alarak, Hz. Âdem‟den, Hz. Peygamber

AS.‟a kadar, Kur‟an‟da adı geçen Peygamberler ‟in mucizelerine yer vermiştir. Anlatım ve üslup olarak,

* Yrd. Doç. Dr., Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, aliriza.ayar@amasya.edu.tr. 1 Recep Dikici, “Kadı İyad‟ın Hz. Peygamberi Övdüğü Kasidesi,” Diyanet İlmi Dergi, 1992, XXVIIII, 3. 2 Şifaü‟ş-Şerif, amansız hastalık, afetler ve düşman saldırılarına karşı evlerde teberrüken bulundurulurdu. Mesela, Sultan

Abdulhamid‟in sürgün dönemlerinde ve Çanakkale savaşlarında zafer için “eş-Şifa okumaları “ uygulandığı, kayıtlarda yer alır.

Birçok külliyeye “Şifahan” kadrolu müderrisler tayin edilmiştir. Şifa-ı Şerif okumaları ve dersleri uzun zamandan beri ve

günümüzde de değişik camilerde devam etmektedir. Günümüz âlimlerinden M. Emin Saraç, Fatih Camiinde; M. Yaşar

Kandemir de Eyüp Sultan Camiinde Şifa Dersleri vermektedirler. (M. Yaşar Kandemir, “eş-Şifâ,” TDVİA, Ankara, 2010,

XXXIX/135-137.)

220 | ULUSLARARASI AMASYA ÂLĠMLERĠ SEMPOZYUMU

dönemin Osmanlı Türkçesini gayet edebi bir şekilde yansıtmakta ve okuyucuyu heyecanlandırmaktadır.

Zaman zaman, Kur‟an ayetlerinden ve farklı rivayetlerden de yararlanmaktadır.

Bu çalışmada, sistematik olarak birçok Peygamber‟in hayatından kesitleri, mucize boyutuyla,

yeniden tanışmış olduk. Eserin en orijinal yönü, ne kadar peygamber mucizesi örneği verilmişse, o

kadar bir benzeri de, bizim Peygamberimize izafe edilmiştir.

A- Hasan b. Yusuf el-Eyraki’nin Hayatı ve Eserleri

Bu zat, Amasyalı Hacı Yusuf Efendi‟nin oğludur. Âlim ve faziletli birisi olup, vaizlik görevi ile

birlikte, Halifet Alp Gazi Medresesinde müderris olduğu ve bütün vaktini tedrisatla geçirdiği, Kitabul

Mecmu‟ vel-Meşhud‟da zikredilir. 1150 Muharreminde (Mayıs 1737) vefat etmiştir.

Kitabü‟l-Mecmu‟ fil-Meşhud‟da şöyle geçmektedir: “594-Vaiz Hasan Efendi; Hacı Yusuf

Efendinin oğludur. İlmiyle âmil, takva ve vera sahibiydi. Amasya‟da bulunan Halifet Gazi Medresesinde

müderrislik yapmıştır. Rivayete göre, kabre konulurken kıbleye meyletmiştir. Aslen, Amasya‟ya yakın

Eyrâk (Erek) Kasabasındandır. 1150 Muharreminde (1737) vefat etmiştir.3

“Vaiz Hasan Efendi, Hacı Yusuf Efendi‟nin oğludur. Bu âlim Amasyalı olup, Halifet Gazi

Medresesi müderrislerindendir. “1133/1721 (Cemaziyelevvel-Mart) tarihli sicil kaydında, Medine-i

Amasya‟da Halifet Gazi Medresesi müderrisinin Mevlana Hacı Hasan Efendi İbni Şeyh Yusuf olduğu

yazılıdır. Bu zat, Müslümanların işlerinde kullanılmak, davet ve ziyafetlerde yemek pişirilmek ve helva

hazırlamak üzere büyük şira kazanı, bir adet şira leğeni ile elli üç adet siniyi vakfetmiştir.” Ayrıca, 1142

Cemaziyelevvel-1729 Kasım tarihli Amasya Şeriyye Sicilinde (AŞS,35/115) ise, bu medresenin

Mütevellisi olduğu kayıtlıdır.4

Amasya Tarihi‟nin dördüncü cildine zeyl olan 5. Ciltte, (vr. 61) “H.1151 Muharreminde,

fuzaladan ve sulahadan, Halifet Gazi Müderrisi ve Fethiye vaizi Eyrakî Hacı Hasan Efendi âlem-i

ebediyete göçtü.” denilmektedir.5

Kendi dönemlerinde, birçok müellifin yazdığı eserleri istinsah ettiği anlaşılan Hasan b. Yusuf,

Milli Kütüphane Tarama bilgilerine göre, aşağıdaki eserleri yazmıştır:

a- Telif Eserleri: (Orijinal Nushaları, Amasya Yazma Eserler Kütüphanesi‟nde bulunmaktadır.)

1- Necâtü‟ül-Muttakîn: (05 Ba 963/2, Ar. 102 vr. İstinsah Tar. 1689)

2- Muharebetü‟l-Hüseyn Me‟a Ceyş-i Yezid: (05 Ba 61/12, Ar. 9 vr.)

3- Münâcaat-ı Musa AS.: (05 Gü 20/2, Ar. 29 vr.

4- Mu‟cizât-ı Enbiyâ : (05 Ba 1705/2, Tr. 31 vr. İst. Tar. 1692)

5- Mucizâtü‟l-Enbiyâ: (Arapça olan 25 varaklık bu ikinci eser, yine Amasya Yazma Eserler

Kütüphanesi, 05 BA-1384/5 „te kayıtlıdır.)

6- Mecmuatü‟l-Letâif ve Sandukatü‟l-Me‟ârif: (06 Mil. 4455/5, Ar. 42 vr.)

b- Ġstinsah ettiği Eserler:

1- Şerhu Akıdetü Ehli‟t-Tevhid (Arapça)

2- Şerhu‟l-Mukaddime

3- Suğra es-Suğra

4- El-Mukaddime

5- İkdü‟l-E‟ali

6- Tahmisü‟l-Kasidet-i Yekûlü‟l-Abd

7- Şerhu Fıkhı‟l-Ekber

8- Et-Tavzıh fi Halli Gavamiz-i Tenkîh

9- Feraizü‟s-Siraciyye

10- Şerhu Feraizi‟ş-Şihabeddin

3 Akif-zâde Abdurrahim, Kitâbu‟l-Mecmu‟ fi‟l-Meşhûdi ve‟l-Mesmu‟, çev. Hikmet Özdemir, Türkiye İlmî, İctimâî Hizmetler Vakfı

Yay., İstanbul, 1998, 211. 4 Hüseyin Güneş, Lale Devrinde Amasya, Amasya Belediyesi Kültür Yay., Amasya, 2014, 87, 140. 5 Abdî-zâde Hüseyin Hüsameddin Yasar, Amasya Tarihi (Dördüncü Cilt Zeyli), haz. Mesut Aydın, Güler Aydın, Amasya

Belediyesi Kültür Yayınları, Amasya, 2007, 33.

ULUSLARARASI AMASYA ÂLĠMLERĠ SEMPOZYUMU | 221

11- Şerhu Erbain-i Hadisen

12- Cilau‟l-Kulüb

B- Mu’cize Kavramı

Ele aldığımız eserin başlığı “Mu‟cize” olduğu için, bu kavramın tanımlarını ve kapsamını

açıklamak gerekir.

Sözlük anlamı bakımından, “güç yettirememek ve aciz bırakmak” demektir. Bu ifadenin

türevleri Kur‟an‟da 21 ayette geçer. Çoğu defa bunun yerine “âyet “ veya “âyât” kullanılır. Bazı

yerlerde de “beyyine” – “bürhan” – “sultan” – “hakk” ve “furkan” lafızları geçmektedir.

Kelamcılar mucizeyi, “diğer insanların benzerini meydana getirmede aciz kaldıkları olağanüstü

hadiseler” diye ifade ederler.6

Bu açıdan, tüm peygamberlerin mucizeleri, idrak yönüyle üç gruba ayırırlar: Hissi mucizeler,

haberi mucizeler ve akli mucizeler.

Duyulara hitap edenler ve kevni oluşumlar, “ hissi” mucizelerdir. Bazı gayb haberlerin, ayetlerle

önceden ilan edilmesi, “haberi” mucize sayılır. İnsanların akıl yürütme gücüne hitap edenler de “akli”

mucizelerdir.

Mucizenin iki önemli özelliği vardır:

1- İlahi bir fiil olması ve peygamberin elinde zuhur etmesi,

2- Peygamberlik iddiasından sonra vuku bulması gerekir.

Amaç yönünden de, “hidayet”- “ yardım” ve “helak” mucizeleri şeklinde üç bölüme ayrılırlar.7

Hiç şüphesiz, Hz. Peygamber‟in asıl mucizesi, Kur‟an-ı Kerim‟dir.

Ancak, ele aldığımız eserde de geçen ve “ahad haberlere” dayanan, hissi mucizelerden de

bahsedilir. Bunlar, nübüvveti isbat için değil, kalpleri itminan içindir. Öyle ki Resulüllh‟tan mucize

istendiğinde, hep Kur‟an‟dan cevaplar vermiştir; “..ben sadece tebliğ ederim, gerisini Allah bilir..” veya

“..bunların ilmi Allah katındadır..” buyururdu.8

Genel anlamda “ Mucize”, bir peygamberin, peygamber olduğunu kanıtlaması için, Allah

tarafından yaratılan harikulade hallere” denir.9

C- Örnek Verilen Peygamberlerin Mucize Sayıları

PEYGAMBER Nispet Edilen

Mucize Sayısı

1- HZ. ÂDEM (A.S.) 7

2- HZ. İDRİS (A.S.) 2

3- HZ. NUH (A.S.) 5

4- HZ. HUD (A.S.) 2

5- HZ. SALİH (A.S.) 3

6- HZ. İBRAHİM (A.S.) 7

7- HZ. İSMAİL (A.S.) 3

8- HZ. LUT (A.S.) 3

9- HZ. İSHAK (A.S.) 3

10- HZ. YAKUP (A.S.) 3

11- HZ. YUSUF (A.S.) 3

12- HZ. YUNUS (A.S.) 3

13- HZ. ŞUAYP (A.S.) 3

14- HZ. EYYÜB(A.S.) 3

15- HZ. MUSA (A.S.) 18

6 Halil İbrahim Bulut, “Mucize,” DİA, XXX, Ankara, 2005, 350-352. 7 Adnan Demircan, “İslam Tarihinin İlk Üç Asrında Mucize Üzerine Bazı Değerlendirmeler,” Din Dilinde Mucize, Kuramer,

http://ktp.isam.org.tr/?url=makaleilh/findrecords.php, 182. 8 Mülk, 67/25-26. 9 Ebu Ubeyde Ma‟mer b. el-Müsenna, Mecaz‟ül-Kur‟an, thk. M. Fuad Sezgin, Mektebetü‟l-Hanci, Kahire, 1961, II/236.

222 | ULUSLARARASI AMASYA ÂLĠMLERĠ SEMPOZYUMU

16- HZ. DAVUT (A.S.) 5

17- HZ.SÜLEYMAN (A.S.) 8

18- HZ. ZEKERİYYA (A.S.) 3

19- HZ. YAHYA (A.S.) 1

20- Hz. İSA (A.S.) 7

TOPLAM 92

D- Mu’cizât-ı Enbiyâ - (Tanıtım)

(Hasan bin Yusuf el-Vâiz el-Eyrakî el- Amasî)

Tanıtmak için üzerinde çalıştığımız el yazması risale, Amasya Yazma Eserler Kütüphanesi - BA-

1705‟te kayıtlı mecmuadadır. (177 varak) olan bu mecmuanın 76‟ncı varaktan 107‟nci varaka kadar,

31 varak ( 62 sayfa.)‟lık bölümü “Mu‟cizât-ı Enbiyâ” adlı eserdir.

Hasan bin Yusuf‟un, doğum yeri olarak Eyrak, yaşadığı yer olarak da Amasya‟lı olduğu baştaki

vakfiyede belirtilmektedir. Kendisi de, Halifet Gazi Medresesi‟nde Müderrislik yaptığını yazıyor.10

Giriş kısmında, Yüce Allah‟ın, Peygamberlerin bazısını daha efdal kıldığını anlatıp, Hz.

Peygamber‟in ise, (Hatem‟ül-Enbiya olarak), hepsinin üzerinde olduğunu, ayetlerle ispatlamaya

çalışıyor. Devamında, bütün Peygamberlerden sadır olan muhtelif mucize ve keramâtın benzeri veya

daha kemâlatlı şekillerinin bizim peygamberimizden de sadır olduğu tezini savunur. Her örnek

mucizenin sonunda, “…KEZALİK, bizim Peygamberimiz AS. da, buna benzer mu‟cize göstermiştir.”

diyerek, hepsinin önüne geçirir. Kaynak olarak, Musannif Kadı „Iyaz‟ın, (ö. 1150) eş-Şifa bi- Ta‟rif-i

Hukûkı‟l- Mustafâ adlı eserini gösterir. Hz. Peygamberin mucizeleriyle efdaliyetini, „„kesret üstünlüğü”,

(yani, hepsinden çok) ve “aleniyyet” özelliği, (herkesin gözü önünde oluşu) ile açıklar. Eyrakî, bu

risalesinde (eş-Şifa‟dan alınarak), Osmanlı Türkçesi‟ne çevirip, şerh ettiği 20 peygamberden çeşitli ve

farklı sayıda, toplam 92 mucize örneği vermiştir.

E- Tafsilat-ı Mucizat

Eserde peygamberlere nispet edilen mucizelere baktığımızda şöyle bir tabloyla karşılaşırız:

A- Hz. Âdem’e Nispet Edilen Mucizeler11

1- Sert taştan su çıkarması

2- Köklü bir ağacın mekân değiştirmesi

3- Eline aldığı taş parçalarının tesbihatı

4- Taştan yapılan putun iman tasdiki

5- Yeni ektiği buğdayın derhal mahsulatı

6- Ateşe soktuğu elinin zarar görmemesi

7- Yoldaki taşların onunla beraber yürümesi

B- Hz. Ġdris’e Nispet Edilen Mucizeler12

1- Havadaki melekleri insanlara göstermesi

2- Gökteki bulutlarla konuşması

C- Hz. Nuh’a Nispet Edilen Mucizeler13

1- Kuru ağaçların yemiş vermesi

2- Tufan sonrası yedikleri kumun bal olması

3- Kısır olan kızının çocuk sahibi olması talebi

4- Tufan sonrası diktiği ağaçların hemen meyve vermesi

5- İran‟da bir dağın Irak topraklarına nakledilmesi

10 Müellifin, doğum yeri olarak bildirdiği Eyrak (Erek) kasabası, Amasya‟ya yakın Erbaa ilçesi olduğu anlaşılmaktadır. Birçok

kaynakta, Osmanlı döneminde, dört yerleşim bölgesinin merkezi olarak bilinen Erbaa, Erek, “yani erilen yer” anlamındadır.

(Nuri Akbayar, Osmanlı Yer Adları Sözlüğü, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yay., İstanbul, 2001, 11, 55.) 11 Hasan b. Yusuf el-Eyrâkî el-Amâsî, Mûcizât-ı Enbiyâ, Amasya Yazma Eeserler Kütüphanesi, BA-1705/2, 3-8. (Bundan sonra

esere, sadece Mûcizât-ı Enbiyâ şeklinde atıfta bulunulacaktır.) 12 Bkz. Mûcizât-ı Enbiyâ, v. 8 13 Bkz. Mûcizât-ı Enbiyâ, v. 9-10.

ULUSLARARASI AMASYA ÂLĠMLERĠ SEMPOZYUMU | 223

D- Hz. Hûd’a Nispet Edilen Mucizeler14

1- Haşlık (kıraç) bir arazinin otlak bir meraya dönmesi.

2- Kavminin 7000 koyunun yapağısı iplik haline gelmesi.

E- Hz. Sâlih’e Nispet Edilen Mucizeler15

1- Kayalık bir bölgede otların yeşermesi.

2- Çadırını yakan kişinin çadırının yanması.

3- (Alaca Deve) Salih‟in devesi mucizesi.

F- Hz. Ġbrahim’e Nispet Edilen Mucizeler16

1- Taşlardan ateş yakması.

2- Yolda canavarların ona arkadaş olmaları

3- Acemden Mekke‟ye gittikten sonra 40 yıl (ölene kadar) güzel koku gelmesi

4- Sandıkta saklanan eşi Sariye‟ye saldıran Nemru‟dun kollarının tutmaz oluşu

5- Kayalıklarda ağaç (zeytin) bitmesi

6- Hz. İbrahim‟in yakılmak istendiği ve bunu talep eden kürtün hali.

7- Kendisi Şam‟da iken, Mekke‟den çağıran oğlu İsmail‟i duyması

G- Hz. Ġsmail’e Nispet Edilen Mucizeler17

1- Küçükken, yerden Zemzem‟i çıkarması

2- Dikenli ağacın elma meyvesi vermesi

3- Memesi olmayan bir koyundan süt çıkarması

Ğ- Hz. Lut’a Nispet Edilen Mucizeler18

1- Havada hiç bulut yok iken yağmur yağması

2- Yastık yaptığı taşın erimesi (Mahabbet-i Nübüvvet)

3- Kaybolan kişinin (100 fersah uzaktaki) yerini bildirmesi

H- Hz. Ġshak’a Nispet Edilen Mucizeler19

1- Kuru bir hayvan derisinin canlanıp, hayvan oluşu

2- Kavminin koyunları (70 yavru), sığırlarının (binlerce ) çoğalması.

3- Yırtıcı hayvanlarla konuşup, isteklerini yaptırması

J- Hz. Yakup’a Nispet Edilen Mucizeler20

1- Kenan ilinde büyük bir taşlık arazinin ekili araziye dönmesi

2- Kenan ilinde iki dağın birbirinden uzaklaşması

3- Cenk eden bir oğlunun imdadını, 70 fersahtan işitip, uzun bir sopa uzatması.

I- Hz. Yusuf’a Nispet Edilen Mucizeler21

1- Ağaç yapraklarının ipek oluşu

2- A‟ma sabin‟nin gözleri açılıp görmesi

3- Hz. Yakup‟u karşılayan Yusuf As.‟ın yaşlı Züleyha‟yı gençleştirmesi

Ġ- Hz. Yunus’a Nispet Edilen Mucizeler22

1- Keler (kertenkele) veya geyik, (Zab)‟ın, onun peygamberliğini tasdik edişi ve insanlara

çağrısı.

2- Demir halkayı altına çevirmesi

3- Suyun ateş olarak yanması

14 Bkz. Mûcizât-ı Enbiyâ, v. 10. 15 Bkz. Mûcizât-ı Enbiyâ, v. 11-17. 16 Bkz. Mûcizât-ı Enbiyâ, v. 17-23. 17 Bkz. Mûcizât-ı Enbiyâ, v. 23-25. 18 Bkz. Mûcizât-ı Enbiyâ, v. 25-26. 19 Bkz. Mûcizât-ı Enbiyâ, v. 26-27. 20 Bkz. Mûcizât-ı Enbiyâ, v. 28. 21 Bkz. Mûcizât-ı Enbiyâ, v. 28-31. 22 Bkz. Mûcizât-ı Enbiyâ, v. 31-32.

224 | ULUSLARARASI AMASYA ÂLĠMLERĠ SEMPOZYUMU

K- Hz. ġuayb’e Nispet Edilen Mucizeler23

1- Medyen yakınlarındaki tozlu ve kumlu araziyi uzak bir alana naklederek, zararın defedilmesi.

2- Eline aldığı taşların bakıra dönüşmesi ve yoksullara verilmesi.

3- Karşılarındaki dağın Şu‟ayb‟a secde etmesi; baş eğmesi.

L- Hz. Eyyûb’a Nispet Edilen Mucizeler24

1- Hastalıktan kurtulduktan sonra, semadan altın çekirge yağması.

2- Direksiz binanın ayakta kalması

3- Kavminin karyesi yakınındaki serab görüntüsünü gerçek su ve balçığa çevirmesi

M- Hz. Musa’ya Nispet Edilen Mucizeler25

1- Hz. Musa‟nın elindeki asasının (Alik) ejdarha oluşu.

2- Yed-i Beyza (elinin parlak ışıklı oluşu)

3- Denize vurduğu asasıyla 12 deniz yolunun açılması

4- Bir kayadan su pınarları çıkarması (12 menba)

5- Faili mechul cinayette ilgili bir buzağı boğazlanması.

6- Menn- denilen zamk gibi bir tatlı macunun yağması.

7- Selva (kuş eti) yağması

8- Altından yapılan buzağı heykelinin (Samiri‟nin yaptığı), çöpe dönüşüp yanması

9- Uzak mesafenin Hz. Musa için dürülüp yan yana gelmesi. (yakınlaşması)

10- Buzağıya tapanların birbirini öldürmesinden oluşan 70 bin kişilik cesetlerin akıp gitmesi için

sellerin oluşması

11- Tufan Mucizesi (8 gün süren), giderilmesinde Hz. Musa‟nın duası

12- Çekirge olayında ekili alanların kuruyup tekrar yeşermesi

13- Kummel denilen bit istilasının savuşturulması

14- Her tarafı dolduran kurbağa istilasının kalkması

15- Suların kan şeklinde akmasını gidermesi

16- Secdede „‟Hıtta‟‟ yerine „‟Hınta „‟ dedikleri için, buğdayların tükenip arazileri kaya ve taş

oluşu sonunda, dua edip mezralar oluşması

17- Çölde kalan kavminin durumunu, bir kurtun gelip O‟na haber vermesi

18- Firavunun zenginlik kibrine karşı kuru bir ağacı altına çevirmesi

N- Hz. Davud’a Nispet Edilen Mucizeler26

1- Sert demir madeninin Hz. Davut‟un elinde mum oluşu

2- Hz. Davut‟un çağrısına tüm çevresinden cevap gelirdi

3- Kendisine gelen iki davalının arasını bulması

4- Issız dağlarda, kuşların ve ceylanların etrafına toplanıp ünsiyet etmesi

5- Yırtıcı hayvanların ona yardım etme isteği, ihtiyacı olanı getirmeleri

O- Hz. Süleyman’a Nispet Edilen Mucizeler27

1- Rüzgârın emrine verilmesi.(8 yel ve asaf‟a emretmesi).

2- Mühür mucizesi,( cennetten Cebrail AS.getirip verdiği) Sündüs Bisat‟ı sündüs döşeği)

3- Kuşlarla konuşma mucizesi

4- „„Serir Mucizesi‟‟ (altından) taht getirildi

5- Deryalardaki ve dağlardaki inciyi ve saklı defineleri bulması

6- Karınca dağının yeşermesi

7- Duvarların onunla hareket edip, yürümesi

8- Şeyatin ve cinnilere ağır işler gördürmesi, yüksek binalar yaptırması

23 Bkz. Mûcizât-ı Enbiyâ, v. 33-34. 24 Bkz. Mûcizât-ı Enbiyâ, v. 32-33. 25 Bkz. Mûcizât-ı Enbiyâ, v. 34-49. 26 Bkz. Mûcizât-ı Enbiyâ, v. 49-50. 27 Bkz. Mûcizât-ı Enbiyâ, v. 51-56.

ULUSLARARASI AMASYA ÂLĠMLERĠ SEMPOZYUMU | 225

Ö- Hz. Zekeriya’ya Nispet Edilen Mucizeler28

1- Kalemsiz yazı yazması. (işaret dili ile)

2- Su üzerinde yürümesi

3- Köklü ağaçları yanına çağırıp, gelmeleri

P- Hz. Yahya’ya Nispet Edilen Mucizeler29

1- Şam ehline, gündüzün ışığında yıldızları göstermesi

R- Hz. Ġsa’ya Nispet Edilen Mucizeler30

1- Ölüleri diriltme mucizesi. (Sam bin Nuh vb.)

2- Beres (Alaca-sedef)hastası olanların düzeltilmesi

3- Kör olanın görmesini sağlaması

4- Halkın sırlarına vakıf olması

5- Balçıktan yaptığı kuşa üfleyip canlandırması

6- Allah katından yemek dolu sofranın indirilmesi

7- Uykuda bile gözlerinin görmesi

Sonuç

Eserin müellifi, Hasan bin Yuûsuf el-Amâsî, Müderrislik yaptığı Amasya Medreselerinde,

Kur‟an‟da adı geçen Peygamberlerin muûcizeleri ile ilgili mevcut risâleyi hazırlayarak, derslerinde

okutmuştur. Eserinin asıl kaynağını, Kadı Iyaz‟ın “Eş-Şifâ” adlı meşhur kitap teşkil eder. Müellif, aynı

isimde, daha muhtasar bir eser olan, 25 varaklık Arapça bir risale de kaleme almıştır.

Müellifimiz, ifade ve üslup bakımından gayet akıcı ve sürükleyici bir edebî dil kullanarak olayları

anlatmıştır. Hacım bakımından eserin muhtasar oluşu, adı geçen 20 Peygamber‟in, toplam 92

mûcizesiyle, aynı doğrultuda bir o kadar da Resûlüllah‟ın mucizesini öğrenme kolaylığı sağlar.

Eserde geçen mucizelerle bağlantılı olarak, Kur‟an âyetleri ve sahih hadisler yanında, zayıf

rivayetlere de yer vermiştir. Her mucize olayı anlatımının sonunda, ona benzer bir mucizeyi de

Resûlüllah‟a izâfe ederek sunmuştur. Burada, sürekli kullandığı “…kezâlik, bizim Peygamberimiz de…”

ifadesi tekrar edilir. Oysa, yaygın olan görüş, “Resûlüllah‟ın öyle fazla mucizeye ihtiyacı olmadığı ve

Kuran‟ın yeterli olduğu “dur.

Bu çalışmamız, Dinler Tarihi Dersleri ve Mucizelere örneklik konusunda çok belirgin bir

müracaat kaynağı sayılır.

Kaynakça

Abdurrahim, Akif-zâde, Kitâbu‟l-Mecmu‟ fi‟l-Meşhûdi ve‟l-Mesmu‟, çev. Hikmet Özdemir, Türkiye İlmî,

İctimâî Hizmetler Vakfı Yay., İstanbul, 1998, 211.

Akbayar, Nuri, Osmanlı Yer Adları Sözlüğü, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yay., İstanbul,

2001.

Aydın, Güler, Amasya Belediyesi Kültür Yayınları, Amasya, 2007.

Bulut, Halil İbrahim, “Mucize,” DİA, XXX, Ankara, 2005.

Demircan, Adnan, “İslam Tarihinin İlk Üç Asrında Mucize Üzerine Bazı Değerlendirmeler,” Din Dilinde

Mucize, Kuramer, http://ktp.isam.org.tr/?url=makaleilh/findrecords.php.

Dikici, Recep, “Kadı İyad‟ın Hz. Peygamberi Övdüğü Kasidesi”, Diyanet İlmi Dergi, 1992.

Eyrâkî, Hasan b. Yusuf el-Amâsî, Mûcizât-ı Enbiyâ, Amasya Yazma Eeserler Kütüphanesi, BA-1705/2.

Güneş, Hüseyin, Lale Devrinde Amasya, Amasya Belediyesi Kültür Yay. Amasya, 2014.

İbnü‟l-Müsenna, Ebu Ubeyde Ma‟mer, Mecaz‟ül-Kur‟an, thk. M. Fuad Sezgin, Mektebetü‟l-Hanci, Kahire,

1961.

Kandemir, M. Yaşar, “eş-Şifâ”, TDVİA, Ankara, 2010.

Yasar, Abdî-zâde Hüseyin Hüsameddin, Amasya Tarihi (Dördüncü Cilt Zeyli), haz. Mesut Aydın, Güler

Aydın, Amasya Belediyesi Kültür Yayınları, Amasya, 2007, 33.

28 Bkz. Mûcizât-ı Enbiyâ, v. 56-57. 29 Bkz. Mûcizât-ı Enbiyâ, v. 57. 30 Bkz. Mûcizât-ı Enbiyâ, v. 58-64.

226 | ULUSLARARASI AMASYA ÂLĠMLERĠ SEMPOZYUMU

Ek-I

Eserin İlk Sahifeleri

ULUSLARARASI AMASYA ÂLĠMLERĠ SEMPOZYUMU | 227

Ek-II

Eserin Son Sahifesi