Me

dia

in

te

gr

ity

Ma

tt

er

s

TÜRKİYE’DE MEDYA SAHİPLİĞİ VE FİNANSMANI:

ARTAN YOĞUNLAŞMA VE MÜŞTERİ İLİŞKİLERİ

ASLI TUNÇ

GİRİŞTürkiye’nin medya ortamı birçok çelişkinin üzerine kuruludur. Kimi zaman,

ülkenin dinamik gençliği, eğitimli ve işini her şeye rağmen layıkıyla yapmaya hevesli bir grup gazetecinin varlığı sayesinde Türkiye’de medya umut veren bir görünüm arz etmektedir. Ancak madalyonun öteki yüzü pek iç açıcı değildir. İşini iyi yapmaya çalışan gazeteciler, medya dürüstlüğünün birçok düzeyde ek-sik olduğu bir sistemin içinde sıkışıp kalmış durumdalar. Bu araştırmada me-dya dürüstlüğü ile ilgili göstergelerden yalnızca ikisi vurgulanmaktadır: medy-ada sahiplik yapısı ve medya kuruluşlarının finansmanı.

Bu rapor, işlevselliğini tamamen yitirmiş medya yapısının anlaşılmasına yönelik bazı bilgiler ve rakamlar sunmayı amaçlamaktadır. Ancak Türkiye me-dya piyasasında bazı temel finansal verilere ulaşmak neredeyse imkansızdır. Medya finansmanın şeffaflıktan uzak olması nedeniyle, araştırmaya temel olar-ak güvenilir ikincil kaynaklar, önceden yazılmış raporlar ve kapsamlı haber ana-lizleri kullanılmıştır. Türkiye’de medya sektöründe yaşanan gelişmeler, yargı, yürütme ve yasamanın tek elde toplanmasının getirmiş olduğu daha büyük bir problemin yansımasıdır. Bu tür bir ortamda ideal olarak dördüncü kuvvet olar-ak işlerliğini sürdürmesi arzu edilen basın sektörü, kamu yararına hizmet et-memekte ve demokratik işlevlerini yerine getirmemektedir.

İlk bakışta Türkiye medyası 180’i yerel olmak üzere ülkede basılan yaklaşık 3,100 gazetenin varlığıyla geniş çeşitlilik içeren bir görünüm arz etmektedir 1. 77,6 milyonluk Türkiye’de ulusal günlük gazetelerin toplam tirajı 4,304,906’dır. Radyo ve Televizyon Üst Kurulu’nun (RTÜK) 2014’te açıkladığı verilere göre, Türkiye’de 23 ulusal, 17 bölgesel ve 205 yerel televizyon kanalı ile 38 ulusal, 100 bölgesel ve 921 yerel radyo istasyonu yayın yapmaktadır. Buna rağmen, az sayıda grup veya kişinin elinde yoğunlaşan sahiplik yapısı vatandaşların doğ-ru ve güvenilir bilgiye erişiminin önüne geçmektedir. Basında müşteri temel-li siyasi ilişkiler geçtiğimiz on yılda zirve yapmış durumdadır. Bu rapor, siyasi egemenler ve medya holdingleri arasında var olan sıkı maddi ilişkileri detay-landırmaktadır. Genel anlamda, bu rapor bir ülkenin demokrasiye giden yolda-ki uzun ve zorlu yolculuğunun hikâyesini anlatmaktadır. Medya sektörünün

1 Türkiye’de ulusal günlük gazetelerin tirajları için http://www.medyatava.com/tiraj. Son erişim tarihi 29 Ekim 2015.

2

16AR

TAN

YO

ĞU

NLA

ŞMA

VE M

ÜŞT

ERİ İ

LİŞK

İLER

İ

geçmişte olduğu gibi bundan sonra da her zaman bu zorlu yolculuğun kalbinde ve merkezinde yer alacağı şüphe götürmeyen bir gerçektir.

1 MEDYA SAHİPLİĞİ – MÜŞTERİ TEMELLİ İLİŞKİLER İÇİNDE

BÜYÜK HOLDİNGLER

Geçtiğimiz yirmi yılın büyük bölümünde medya kuruluşu sahibi olmak kârlı bir işti. Medya şirketlerinin sahipleri, kendi çıkarları doğrultusunda ve şir-ketlerinin ticari faaliyetlerine yarayacak şekilde zayıf koalisyon hükümetlerin-den yararlanabiliyordu. Bu durum, Adalet ve Kalkınma Partisi’nin (AKP) 2002 yılından bu yana iktidarda kalmayı başarması sonucunda geçerliliğini yitirdi. Tek parti iktidarının ezici varlığı ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın en ufak eleştiriye dâhi tahammül edememesi, medya kuruluşlarının güvenilir birer haber kaynağı olarak görülmesinin ve buna bağlı olarak da kârlılıklarını sürdürmelerinin önüne geçti. Sade bir dille ifade etmek gerekirse, Türkiye’de önde gelen gazete ve televizyon kanallarının tümü inşaat, enerji, madencilik, bankacılık ve iletişim gibi birçok farklı sektörde faaliyet gösteren büyük hold-inglerce yönetilmektedir. Bu holdingler, kamu ihalelerine katılarak devlet eli-yle yürütülen projeleri üstlenmeye hak kazanmaktadır. Bu yüzden basın ku-ruluşu sahipleri ellerindeki kurumu, hükümetin propagandasını yapmakta ve gerçekleri çarpıtan yayınlarla hükümetin çıkarlarını korumakta kullanmak-tadırlar. Bu propaganda faaliyetlerinin karşılığında, iktidar bu holdingleri kârlı kamu ihaleleriyle ödüllendirmektedir. Medya şirketlerinin iktidarla oluştur-duğu müşteri temelli bu ilişkiler, basının demokratik rolünü hiçe sayarak me-dya dürüstlüğünün önündeki en büyük riski oluşturmaktadır. Medyada mül-kiyet yapısı Tablo 2’de detaylı olarak sunulmuş olan diyagonal çapraz mülkiyet temelinde az sayıda kurumun elinde yoğunlaşmış durumdadır. Mevzuatta me-dya kurumlarının sahiplerini kamuya açıklamalarını zorunlu kılan bir hüküm yer almamaktadır. Medyada gerçekleşen satış, ihale ve birleşmeler kapalı kapılar ardında yürütülmektedir. Bu durum siyasi elit (özellikle de iktidarda-ki AK Parti) ile İslami sermaye grupları ve medya holdingleri arasında gittikçe daha içli dışlı ilişkilerin ortaya çıkmasına olanak sağlamıştır .2

Devletin resmî ajansı olan Anadolu Ajansı (AA) ve kamusal televizyon yayıncılığı gerçekleştiren Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu (TRT), ikti-dar partisinin propaganda aracına dönüşmüştür. Bu kurumlarda ana personel atamaları parti bağları çerçevesinde gerçekleşmektedir. Örneğin, şu anki TRT Genel Müdürü Kemal Öztürk, önceden hükümetin basın danışmanı olarak görev yapmaktaydı. AA hisselerinin hemen hemen %50’si Hazine Müsteşarlığı’na ait

2 Tunç, A., Mapping Digital Media: Turkey, Open Society Foundation, 2012. https://www.opensocietyfoundations.org/sites/default/files/mapping-digital-media-turkey-20120423.pdf. Erişim tarihi: 29 Ekim 2015

Türkiye’de önde gelen gazeTe ve Televizyon kanallarinin Tümü in-şaaT, enerji, madencilik, bankacilik ve ileTişim gibi birçok farkli sek-Törde faaliyeT gösTer-en büyük holdinglerce yöneTilmekTedir. bu holdingler, kamu ihalelerine kaTilarak devleT eliyle yürüTülen projeleri üsTlenmeye hak kazanmakTadir. bu yüzden basin kuruluşu sahipleri ellerindeki kurumu, hükümeTin propagandasini yap-makTa ve gerçekleri çarpiTan yayinlarla hükümeTin çikarlarini korumakTa kullanmak-Tadirlar.

3

16AR

TAN

YO

ĞU

NLA

ŞMA

VE M

ÜŞT

ERİ İ

LİŞK

İLER

İ

olup, kurum hiç bir mâli denetime tabi tutulmamaktadır. 24 Haziran 2014 tar-ihinde CHP tarafından mecliste verilen bir soru önergesi, hükümete yakın me-dya tekabül eden) abonelik borçlarını ödemediklerini ortaya çıkarmıştı.3

2954 Sayılı Radyo Televizyon Kanunu, TRT’deki kurumsal yapıyı merkez-ileştirerek, üniversite, STK ve meslek kuruşları temsilcilerinin kurumun yöne-tim kurulundan çıkarılmasına yol açtı .4 TRT’nin finansmanı kamusal bazı gelirler ile ticari gelirlerin toplamından gelmektedir. Finansmanın başlıca kay-nakları televizyon ve radyo alıcılarının satışından gelen yayın ruhsatı ücretleri, müzik seti ve video gibi cihazların satışından elde edilen gelirler, elektrik abo-nelerinden aylık olarak kesilen %2’lik pay ve ulusal bütçeden ayrılan bir ödenek-ten oluşmaktadır. TRT’nin finanse edilme sistemi, kurumun “devamlı olarak devletin/ve veya hükümetin çizgisini desteklemesi .. ve ihtilâflı konulardan kaçınmaya özen göstermesi” nedeniyle tartışmalıdır. (Barış 2005, s 296).

Aynı zamanda Anayasa’da özerkliği açık bir şekilde belirtilen Radyo Televizyon Üst Kurulu (RTÜK), siyasi yapısı yüzünden bağımsızlıktan yoksun-dur. Kurulda bulunan dokuz üye siyasi partilerce önerilen adaylar arasından TBMM tarafından 6 yıl süreyle atanmaktadır. Kurula atanacak aday sayısı par-tilerin genel seçimde aldığı oy oranına bağlı olmaktadır.

1.1 MEDYA SAHİPLİĞİNE İLİŞKİN DÜZENLEME(ME)LER

Medya mülkiyetinin az sayıda merkezde yoğunlaşmasının önüne geçmek amacıyla RTÜK, öncelikle hisse oranı kısıtlaması (3984 Sayılı Kanun) husu-suna eğilmişti. Söz konusu kanun kapsamında i) Bir şirketin yalnızca tek bir radyo ve tek bir televizyon kanalı bulunabilirdi. ii) Herhangi bir kanaldaki pay-daşların sahip olabileceği hisse sayısı, kanalın tüm hisselerinin %20’sinden fazla olamazdı. Birden fazla kanalda sahipliğin söz konusu olduğu durumlarda, %20 kuralı tüm kuruluşlardaki hisse toplamına uygulanıyordu. Bu hüküm başlangıç-ta yazılı basın ve radyo televizyon sektörlerinde çapraz sahipliği de kısıtlamak-taydı. Ancak 2002 yılında büyük medya şirketleri bu kısıtlamalara karşı lobi faaliyetlerine başladı. Yoğun lobi çalışmaları ve baskılar sonucu, 2002’de hisse oranları kanunda yeniden tanımlandı (4756 Sayılı Kanun).

Değiştirilmiş yasada, yıllık ortalama izlenme veya dinlenme oranı %20’yi geçen bir televizyon veya radyo kuruluşunda bir gerçek veya tüzel kişinin veya bir sermaye grubunun sermaye payı %50’yi geçemez. Değişiklik tarihinde me-dya kurumlarının elinde bulunan en büyük hisse oranı %16’ydı; yani yayıncı bir şirketin yasal sınıra yaklaşması mümkün değildi. Ancak yasada yapılan en kay-da değer değişiklik, sektörler arası çapraz mülkiyet kurallarının kaldırılmasıydı.

3 Bkz http://www.todayszaman.com/business_pro-govt-media-fails-to-pay-debts-to-state- agency_353955.html. Erişim tarihi: 27 Eylül 2015.

4 Cankaya, “TRT’de Neler Oluyor? Ne Olmalı?” Bianet, 8 Nisan 2008. BKZ: http://bianet.org/bbiamag/bianet/106180-trtde-neler-oluyor-ne-olmali. Erişim tarihi: 23 Eylül 2015.

4

16AR

TAN

YO

ĞU

NLA

ŞMA

VE M

ÜŞT

ERİ İ

LİŞK

İLER

İ

En sonunda, medya mülkiyeti konusunda tüm yasal sınırlamalar kaldırıldı. RTÜK tarafından yaptırılan bir araştırmaya göre 2002’de yapılan değişiklikler, bir medya şirketinin tek başına 244 yerel ve bölgesel kanal ile 30 (orta ölçekli) ulusal kanal sahibi olabilmesine olanak sağlıyordu (Çankaya ve Yamaner 2006, 240). Değişiklikler, ülkede medya mülkiyetine ilişkin düzenlemelerde kesinlikle bir dönüm noktasıydı.

2011 yılında radyo ve televizyonların yayın hizmetleriyle ilgili yeni bir kanun geçirildi (6112 Sayılı Kanun). Yeni yasanın 19. Maddesi, radyo ve televizyon ku-rumlarında kuruluş ve hisse oranlarını düzenliyor. Önceden olduğu gibi, radyo ve televizyon kanalı kurma hakkı bu yeni kanunda da yalnızca anonim şirketlere verildi. Siyasi partiler, sendikalar, meslek kuruluşları, kooperatifler, dernekler, vakıflar ve mahallî idarelerin radyo ve televizyon kanalı kurmasına izin ver-ilmiyor. Önceki yasadan farklı olarak, ticari iletişimin oranı, reklam gelirleri ve diğer sponsorluklar medya pazarında rekabeti korumak ve tekelleşmenin önüne geçmek için ölçütler olarak kabul ediliyor. Bu düzenleme sektörde her-hangi bir kuruluşun ticari iletişim gelirlerinin %30’undan fazlasını almasını engellemek için yapıldı.

Bu değişikliklere ek olarak 6112 Sayılı Kanun, yayıncılık sektöründe doğrudan toplam yabancı sermaye payını arttırdı. Önceki yasaya göre bir me-dya kuruluşunda yabancı sermaye payı en fazla %25 olabilir, yabancı bir kuruluş Türkiye’de birden fazla işletmede hisse sahibi olamazdı. Bu hüküm, Türkiye’nin medya sektörüne yakın ilgi göstermeye başlamış olan yabancı sermaye için büyük bir engeldi ve bu yasağın çevresinden dolaşmak için çeşitli yöntemler kullanılmaktaydı. 6112 Sayılı Kanunun 19. Maddesinin (f ) bendiyle, yabancı ser-maye sınırlaması % 50’ye, yabancı sahiplerin doğrudan ortak olabilecekleri me-dya kuruluşu sayısıysa 2’ye çıkarıldı.

Medya mülkiyeti düzenlemelerine getirilen bu liberal yaklaşım, kısa süre-de çok sayıda ulusal ve uluslararası şirket evliliğine yol açtı. Ceren Sözeri’nin (2009) araştırmasına göre medya sektöründe 2002 – 2008 yılları arasında 35 ulusal ve 30 uluslararası birleşme ve satın alma gerçekleşti.

1.2 TELEVİZYON PİYASASITürkiye’de televizyon piyasasına az sayıda büyük kanal hâkimdir (En büyük

üç kanalın toplam izleyici oranı % 34.6’dır). Eşit sayıda karasal ve uydu alıcı platformu bulunmaktadır. 5

Ülke genelinde 20 milyon hanede televizyon bulunan Türkiye, Güneydoğu Avrupa’daki en büyük televizyon pazarıdır. Yabancı yatırımcıların hedef kitles-ine Türkçe konuşulan diğer coğrafi bölgeler de girmektedir. Bu da Balkanlar,

5 Tunç, Mapping Digital Media: Turkey, 2012. Şu adreste bulunabilir: https://www.opensoci-etyfoundations.org/sites/default/files/mapping-digital-media-turkey-20120423.pdf.

Erişim tarihi: 29 Ekim 2015.

5

16AR

TAN

YO

ĞU

NLA

ŞMA

VE M

ÜŞT

ERİ İ

LİŞK

İLER

İ

Kafkasya, Orta Asya ve Orta Doğu bölgelerinde tahmini olarak 140-150 mily-onluk bir izleyici kitlesine tekabül etmektedir .6

Türkiye TV pazarı, 25’i ulusal, 16’sı bölgesel ve 205 yerel şifresiz kanal ve 432 öde-ve-izle hizmeti sunan kanal (139 kablo ve 293 uydu kanalı) olmak üzere 678 televizyon kanalından oluşmaktadır. Günümüzde TRT’ ye ek olarak ücretsiz yayın yapan Kanal D, ATV, Show TV, Star TV gibi kanallar bulunmaktadır. Buna ek olarak Digiturk ve D-Smart gibi satın alınabilen dijital platformlar bulunmak-tadır. 7 Tüm günlük izlenme oranlarımda Kanal D %10.77’lik izlenme oranıy-la lider kanal konumundadır .8 Bu kanal, son dönemde AKP’nin bulaştığı bazı skandallar üzerine yayınlar yaparak hükümetin tepkisini çekmiş olan Doğan Grubu’na aittir. Ancak Doğan Holding’in enerji sektöründeki yatırımlarımdan dolayı Doğan Grubu 2009’da karşılaştığı türden büyük bir vergi cezasıyla tekrar karşılaşmamak için ihtiyatla hareket etmektedir. ATV, oldukça hükümet yanlısı bir kanal olup, Kalyon İnşaat aracılığıyla inşaat sektöründe yoğun biçimde etkin olan Zirve Holding’e aittir.

Türkiye’de nüfusun büyük çoğunluğu haberleri televizyon kanallarından dinlediği için, prime time kuşağında gösterilen haber programları ve saat başı yayınlanan haber bültenleri en çok sevilen programlar arasında yer almaktadır. Medya pazarı üzerine yapılmış bir araştırmaya göre, (Marketing Türkiye 2014) Türkiye halkı günde ortalama 4.81 saat televizyon izlemektedir .9 Yayındaki haber programları medya şirketlerinin ideolojik duruşunu yansıtıyorsa da, izlenme oranları oldukça yüksektir. Bir Doğan Medya ve TimeWarner ortaklığı olan CNNTürk gibi haber kanalları da mevcuttur. CNNTürk kanalı, Türkiye’de uluslararası bir ortaklık sonucu kurulan ilk televizyon olmasının yanı sıra CNN’in Atlanta’da yer alan merkez ofisinin dışından yönetilen ilk ulusal ölçek-teki kanalıdır . 10Aynı zamanda İngilizce dışında bir dilde 24-saat haber veren tek CNN kanalıdır. Ancak bu haber kanalına duyulan güven, 2014 yılında Gezi protestoları sırasında olayları yayınlamak yerine penguen belgeselleri göster-diği için büyük oranda azalmıştır. CNNTürk’ün Gezi protestoları sırasında-ki tavrı anaakım medyanın genel tavrının bir simgesi haline gelmiş ve CNN’in Türk ortağının kanalındaki adını geri çekmesi için birçok imza kampanyası düzenlenmişti.

Türkiye’de reyting ölçümleme sistemi 24 saat boyunca yayın yapan tüm kanalları kapsamıyor olsa da, izlenme oranları belli kanallara reklam

6 Bkz. https://technology.ihs.com/545765/bein-media-completes-the-acquisition-of-turk-ish¬- pay-tv-operator-digiturk. Erişim tairhi 27 Eylül 2015.

7 Bkz. http://www.turkeyhomeofcontent.com/factsdetail.aspx. Erişim tarihi: 3 Kasım 2015.8 Doğan Holding, Yatırımcı Suncumu, Mart 2014. Şu adreste bulunabilir: http://www.dogan-

holding.com.tr/_files/yatirimci-sunumu/yatirimci_sunumu_2014_03.pdf. Erişim tarihi: 3 Kasım 2015.

9 Marketing Türkiye, 15 Mart, p. 64. Şu adreste bulunabilir:: http://www.sbtanaliz.com/im-ages/ userfiles/file/Marketing_Türkiye_15.03.2014.pdf. Erişim tarihi 31 Ekim 2015.

10 Bkz. http://www.doganholding.com.tr/en/business-areas/broadcasting.aspx. Erişim tarihi 15 Eylül 2015.

Türkiye’de nüfusun büyük çoğunluğu haberleri Televizyon kanallarindan dinl-ediği için, prime Time kuşağinda gösTerilen haber programlari ve saaT başi yayinla-nan haber bülTen-leri en çok sevilen programlar arasin-da yer almakTadir. medya pazari üzerine yapilmiş bir araşTir-maya göre, (markeTing Türkiye 2014) Türkiye halki günde orTalama 4.81 saaT Televizyon izlemekTedir.

6

16AR

TAN

YO

ĞU

NLA

ŞMA

VE M

ÜŞT

ERİ İ

LİŞK

İLER

İ

verilmesinde önemli rol oynamaktadır. Televizyon İzleme Araştırmaları Anonim Şirketi (TİAK), büyük kanalların izleyici payını ölçmektedir11 2011 yılında Türkiye’deki reyting sistemiyle ilgili büyük bir skandal yaşanmıştı. Nielsen tarafından evine ölçüm cihazı yerleştirilen 2500 hanenin kimliği tel-evizyon endüstrisine sızdırılmıştı. Yerli yapım şirketleri ve televizyon kanal-larının reyting verilerini kendi lehlerine olacak şekilde çarpıtmak için bu ailel-ere pahalı hediyeler gönderdikleri ortaya çıkmış, bu durum da ölçümlerin güvenilirliğini ve inandırıcılığını zedelemişti. Bunun sonucunda TİAK, AGB Nielsen ile olan anlaşmasını sonlandırıp Kantar Medya şirketiyle 4 yıllık bir sö-zleşme imzalamıştı .12

1.3 YAZILI BASIN PİYASASIMedya şirketleri ve hükümet arasındaki ilişkilerdeki çıkar çatışması öyle bir

hâl aldı ki, basında yolsuzluk haberlerine veya ülke ekonomisinin içinde bu-lunduğu duruma dair bir analize rastlamak hemen hemen imkansız. Anaakım gazetelerin haber merkezlerinde, medya kuruluşunun patronunun hükümetle olan içli dışlı ilişkisini ortaya çıkarabilecek herhangi bir haber öğesi, köşe yazısı ya da fotoğraf büyük bir özenle ayıklanır hale geldi. Otosansür, muhabirler ve editörler arasında adeta meslekî bir refleks ve norm hâlini aldı. En tepede bulu-nan genel yayın yönetmenleri, patronlarının hükümetle ilişkilerine dair kamu-oyuna bilgi sızmamasını garantiye almak için astronomik maaşlar alıyor. Bu koşullara itiraz eden gazeteci ve köşe yazarlarıysa, ya işten kovuluyor ya da savcılar tarafından taciz ediliyor.

Buna rağmen hükümeti eleştiren yayınlar yapmakta ısrar eden az sayıda gazeteyse, büyük mâli baskı altında. Hükümet için medyayı yönlendirmenin en uygun ve kolay yolu devlet kurumları tarafından verilen ilanların seçici bir şekilde dağıtımı.

Örneğin, hisselerinin bir kısmına Hazine’nin sahip olduğu Türk Telekom, 175. yıldönümünü kutladığı sene 16 hükümet yanlısı medya kuruluşunda büyük bir reklam kampanyası başlattı. Nielsen Company AdEx’in sağladığı rakam-lara göre 2014 yılının ilk çeyreğinde hükümet yanlısı gazetelere verilen kamu ilanları 63 milyon dolar tutarındaydı .13 Şaşırtıcı olmayan bir şekilde Türk Telekom Zaman, Birgün, Bugün, Cumhuriyet, Meydan, Millet, Milli Gazete, Sözcü, Taraf, Today’s Zaman ve Yeni Asya gibi muhalif gazetelere tek bir ilan

11 Bkz. http://tiak.com.tr/eng/sirketinamaci.htm. Erişim: 20 Eylül 201512 Bkz. http://www.kantarmedia-audiences.com. Erişim 3 Kasım 201513 Rethink Institute, Diminishing Press Freedom in Turkey [Türkiye’de Azalan Basın

Özgürlüğü], Rethink Paper 18, Kasım 2014. Şu adreste erişilebilir: http://www.rethinkin-stitute.org/wp-content/uploads/2014/11/Diminishing-Press-Freedom-in-Turkey-Turkey-Task-Force.pdf. Erişim tarihi: 3 Kasım 2015.

medya şirkeTleri ve hükümeT arasindaki ilişkilerdeki çikar çaTişmasi öyle bir hâl aldi ki, basinda yolsu-zluk haberlerine veya ülke ekonomisinin içinde bulunduğu duruma dair bir ana-lize rasTlamak hemen hemen imkansiz.

7

16AR

TAN

YO

ĞU

NLA

ŞMA

VE M

ÜŞT

ERİ İ

LİŞK

İLER

İ

bile vermedi. Fethullah Gülen Cemaati’ne yakınlığıyla bilinen Zaman, Today’s Zaman ve Bugün gazetelerinin hükümetle arasının sonradan bozulduğu hatır-lanacaktır. Aslında, 2013 yılına kadar Hizmet Hareketi olarak da bilinen İslamcı Gülen Cemaati, AKP’nin en önemli müttefiklerinden biriydi. Gülen Cemaati, Türkiye ve yurtdışında açmış olduğu yüzlerce okul ve üniversiteyle ve hem Türkiye’de hem de yurtdışında ilişkili olduğu şirketler ve işadamları aracılığıy-la dehşet büyüklükte ekonomik ve sosyal bir gücü elinde bulundurmaktaydı. Feza ve Koza-İpek gibi cemaate yakın gruplar da medya sektöründe önemli pay sahibi. Ancak bu gruplar ve cemaat arasındaki organik ilişki hiçbir zaman şef-faf değildi. Gülen Cemaati ve AKP hükümeti arasındaki ittifak, AKP hükümeti İsrail’e karşı daha yüzleşmeci bir duruş sergilemeye başladığında ve Cemaat’in yıllarca muhalif olduğu bir konu olan PKK ile masaya oturma süreci başladığın-da sarsılamaya başladı .14

Bir diğer muhalif gazete olan 27,000 tirajlı BirGün, sosyalist bir yayın poli-tikasına sahip. Türkiye basınındaki diğer gazetelerden farklı olarak BirGün, fi-nansmanını çeşitli sendikalar, STK’lar ve sponsorların desteğiyle gerçekleştiri-yor. BirGün, internette özellikle solcu gençlerin paylaşımları sayesinde geniş bir okuyucu kitlesine sahip. Sosyal demokratik çizgisini uzun süredir devam ettiren Cumhuriyet Gazetesi’nin sahibi Cumhuriyet Vakfı. Bu sayede gazete, editoryal bağımsızlığını koruyabiliyor.

1.4 MEDYA SEKTÖRÜNÜ SARSAN SKANDALLARTürkiye’de medyada mülkiyet yapısını değiştirmekte kullanılan en büyük si-

lah muhalif medya kuruluşlarına kesilen vergi cezaları oldu. Aşağıda ele alınan ve 2009 yılında Doğan Grubu’na kesilen oldukça yüklü bir vergi cezasının yanı sıra, yakın geçmişte (2014 yılında) Taraf Gazetesi’ne vergi kaçakçılığı iddiasıy-la 2.2 milyon dolarlık bir ceza kesildi. Taraf, önce 2012 yılında başlayan ve 14 ay süren bir vergi denetimi ile sindirilmeye çalışıldı. Denetimin sonunda, Taraf ’ın yasal olduğunu savunduğu ve tüm basın kuruluşlarının yaptığını iddia ettiği bir uygulama olan hurda kağıtlara KDV’nin sıfır alınmasını gerekçe göstererek, 5.5 milyon liralık vergi cezası kesildi .15

Cumhurbaşkanı Erdoğan, uzunca bir süredir basında çıkan haberleri kon-trol altına almak ve muhalif sesleri susturmak için kapalı kapılar ardında baskı uygulayarak büyük medya kuruluşlarını yandaş ellere teslim etmeye yoğun-laşmış durumda. Keyfi vergi cezaları sonucu iflasa sürüklenen gazeteler, iflas sonrası devlet kurumlarınca el konularak Erdoğan’ın dostları tarafından satın alınıyor. Milliyet Gazetesi’nin 2011 yılındaki satışı, Doğan Grubu’na kesilen 3.8

14 Freedom House, Democracy in Crisis: Corruption, Media, and Power in Turkey [Demokrasi Krizi: Türkiye’de Yolsuzluk, Medya ve Güç] URL: https://freedomhouse.org/.

15 Rethink Institute, Diminishing Press Freedom in Turkey [Türkiye’de Azalan Basın Özgürlüğü], Rethink Paper 18, Kasım 2014. Şu adreste erişilebilir: http://www.rethinkin-stitute.org/wp-content/uploads/2014/11/Diminishing-Press-Freedom-in-Turkey-Turkey-Task-Force.pdf. Erişim tarihi: 3 Kasım 2015.

cumhurbaşkani erdoğan, uzunca bir süredir basin-da çikan haberleri konTrol alTina almak ve muhalif sesleri susTurmak için kapali kapilar ardinda baski uygulayarak büyük medya kuruluşlarini yandaş ellere Teslim eTmeye yoğunlaşmiş durumda. keyfi vergi cezalari sonucu iflasa sürüklenen gazeTeler, iflas son-rasi devleT kurum-larinca el konularak erdoğan’in dosTlari Tarafindan saTin aliniyor.

8

16AR

TAN

YO

ĞU

NLA

ŞMA

VE M

ÜŞT

ERİ İ

LİŞK

İLER

İ

milyon dolarlık vergi cezasının bir kısmını karşılamak için gerçekleşti. Gazeteyi alan ve doğalgaz dağıtım sektöründe faaliyet gösteren Demirören Grubu, 2012 Mayıs’ında Erdoğan’ın eski basın danışmanı Akif Beki’yi şirketin medya grubu-nun başına atadı.

Bir zamanlar bağımsız bir gazete olarak bilinen, ancak günümüzde gayri resmî olarak hükümetin sesi haline gelmiş olan ve Erdoğan’ın damadının köşe yazarlığı yaptığı Sabah’ın satışının da hükümete yakın işadamlarından gelen fonlarla oluşturulan bir havuz tarafından gerçekleştirildiği intibası oldukça yay-gın .16

17 Aralık 2013 tarihinde üç bakanın oğulları ve AKP ile bağlantılı bazı işad-amları büyük bir yolsuzluk soruşturması kapsamında tutuklandı. Soruşturmaya adı karışan şüpheliler, imar planlarını inşaat şirketlerinin çıkarlarına göre değiştirmek ve uluslararası kurallara göre ambargo uygulanması gereken İran’a devlet bankası Halkbank aracılığıyla yasa dışı yollardan altın ihraç etme-kle suçlanıyordu. Soruşturma sonucunda Çevre ve Şehircilik Bakanı Erdoğan Bayraktar da dâhil olmak üzere AKP hükümetinin önde gelen dört bakanı is-tifa etmek zorunda kaldı. Yolsuzluk soruşturmasında, o zaman başbakan olan Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın da adı anılıyordu. Erdoğan ve oğlu arasında geçtiği iddia edilen ve ikilinin evlerindeki büyük miktarda nakit parayı nasıl saklay-acaklarını tartıştıkları intibasını veren kayıtlar sosyal medyaya sızdırılmıştı. Yolsuzluk operasyonu Türkiye’yi derinden sarsmış olsa da, soruşturma ve tutuk-lamaların ardındaki polis ve savcılar Gülen Cemaati üyelereydi. Soruşturmayla birlikte iki İslamcı cephe arasında uzun zamandır süregelen ittifak, derin bir düşmanlığa dönüştü. Operasyon sonucu ortaya çıkan baskı, medya sektöründe de büyük bir etki yarattı. Bir zamanlar AKP hükümetinin en büyük destekçileri arasında yer alan Cemaat gazeteleri, iktidar partisine sırt çevirdi. Bugün, Gülen Hareketi’yle ilişkili olan medya sistematik olarak polis baskınları, gazetecilerin-in tutuklanması, terör ve vatana ihanet suçlamalarıyla sindirme politikalarına maruz kalmakta.

1.5 İNTERNET GAZETECİLİĞİSon yıllarda Türkiye’de internet medyası anaakım medya kuruluşlarından

kovulmuş ya da istifaya zorlanmış özgürlükçü gazeteciler için korunaklı bir li-man hâlini aldı. Bu alanda önde gelen haber portalları T24 (t24.com.tr), P24 (platform24.com.tr), Diken (diken.com.tr) ve Bianet (bianet.org) adlı haber siteleridir. Bu portallar, eleştirel alternatif görüşler ve kaliteli gazetecilik sunsa da, ulaştıkları kitle kısıtlı olup, araştırmacı gazetecilik için gerekli maddi kay-naklara da sahip değildirler. 17

16 Bkz. http://www.bloomberg.com/news/articles/2014-03-03/erdogan-thwarts-murdoch-as-graft-probe-reveals-turkey-media-grab.Erişim tarihi: 5 Eylül 2015.

17 Türkiye medyasında editoryal bağımsızlığı desteklemek için kurulmuş ve kar amacı güt-meyen bir kuruluş olan P24 aynı zamanda Güneydoğu Avrupa Medya Gözlemevi projesinin ortaklarından biridir.

9

16AR

TAN

YO

ĞU

NLA

ŞMA

VE M

ÜŞT

ERİ İ

LİŞK

İLER

İ

Bağımsız bir internet haberciliği platformu olan ve 2009’da kurulmuş olan T24, herhangi bir siyasi parti, kurum veya dernekten uzak durarak finansal bağımsızlığını korumaya yoğunlaşıyor. Sitenin kurucusu Doğan Akın’a göre “Ayda 100 bin liralık net gelirle Türkiye’de gazeteciliği değiştirmek mümkün.” Mehmet Barlas’ın Sabah’taki aylık maaşı olan 25,000 doları örnek olarak ver-en Doğan, bu paranın aylık olarak T24’ün çalışan ücretleri, sigorta, yemek, ver-giler, ofis kirası, telefon faturaları gibi tüm giderlerini karşılamaya yeterli old-uğunu söylüyor18

Bağımsız İletişim Ağı (Bianet), Türkiye’de medya bağımsızlığı üzer-ine habercilik yapmak ve bağımsız gazeteciliği korumak üzere 1997 yılın-da kuruldu. Avrupa Birliği’nin (AB) “Demokrasi ve İnsan Hakları için Avrupa Girişimi” (DİHAG) programı kapsamında desteklediği Bianet, gazetecilere, il-etişim fakültelerindeki öğrencilere ve sivil toplum kuruluşlarına eğitimler veri-yor, barış gazeteciliği üzerine kitapçıklar hazırlıyor, yerel medya için radyo pro-gramları yayınlıyor, forumlar düzenliyor ve uluslararası değişim programları organize ediyor. Bianet, hâlihazırda Türkiye’nin en güvenilir alternatif portal-larından biri.

Bu tür alternatif haber platformlarının büyük çoğunluğu AB fonları, bağışlar ve gönüllülerin yardımıyla ayakta kalmaya çalışıyor. Üstün kalitede gazete-ciliği hayatta tutmak için verilen bu mücadelenin ortasında, hükümet inter-neti denetim altına almak için her yolu deniyor. Örneğin, interneti düzenleyen yasada (5651 Sayılı Kanun) yapılan değişikliklerle, Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı’na (TİB) mahkeme kararı olmadan web sitelerine erişim engelleme yetkisi verildi. Bu yetki dâhilinde savcının verdiği kararın 24 saat içinde hâkim onayına sunulması, hâkimin de kararı en geç 24 saat içinde vermesi gerekme-ktedir. Kanun aynı zamanda servis sağlayıcılarının iki yıl süreyle bireysel kul-lanıcıların verilerini kayıt altında tutması ve istendiğinde kamu makamlarına sunmasını da gerektirmekteydi. Her iki hüküm de Anayasa Mahkkemesi’nce verilen Ekim 2014 tarihli bir kararla reddedildi. Ancak Erdoğan’ın internet haber sitelerine karşı yürüttüğü savaş sona erecek gibi görünmüyor. Erişim engel-li sitelerin hesabını tutan bir kaynağa göre, 18 Eylül 2015 itibariyle Türkiye’de 87,387 site engelli bulunuyordu .19 Erişim engeli bulunan sitelerin büyük çoğun-luğu, finansal bağlantıları bilinmeyen Kürt yanlısı haber portalları.

1.6 MEDYANIN ERDOĞAN’A SADIK İŞADAMLARINA TESLİMİ2014 yılından bu yana medya Doğan, Doğuş, Zirve, Albayrak, Ciner’den

(Bkz. Ek/Tablo 2) oluşan beş büyük holding tarafından yönetilmektedir. Bu holdingler, basın dışında farklı birçok sektörde de büyük payları olduğundan,

18 Bkz.http://www.habervesaire.com/news/mehmet-barlas-in-maasiyla-t24-u-yayinli-yoruz-2604.html Son erişim tarihi 12 Eylül 2015.

19 Bkz. http://engelliweb.com/. Erişim tarihi: 18 Eylül 2015.

10

16

ARTA

N Y

OĞ

UN

LAŞM

A VE

MÜ

ŞTER

İ İLİ

ŞKİL

ERİ

medyadaki en büyük şirketler konumundadır. Örneğin, Doğuş Grubu bank-acılık, inşaat ve turizm sektörlerindeki en büyük üç oyuncudan biridir. Doğuş’un ekonomik faaliyetleri, Marmaray inşaatının yanı sıra çeşitli barajlar, yol ve en-erji santrallerinin yapımını içermektedir. Grubun aynı zamanda bankacılık, tu-rizm ve otomotiv endüstrilerinde ticari menfaati bulunmaktadır. yol ve enerji santrallerinin yapımını içermektedir. Grubun aynı zamanda bankacılık, turizm ve otomotiv endüstrilerinde ticari menfaati bulunmaktadır.

Büyük gruplardan Albayrak Holding, faaliyetlerine inşaat sektöründe başlamış, ancak 1982 yılından başlayarak ulaştırma ve lojistik, atık yönetimi ve medya da dâhil olmak üzere birçok başka sektörde büyümüştür. Albayrak aile-si hükümete yakınlığıyla bilinmektedir. 2013 sonuna kadar Albayrak Holding’in CEO’su olarak görev yapan ve Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın damadı olan Berat Albayrak ironik bir şekilde 1 Kasım’daki seçimlerden sonra hükümette bir görev üstlenmeye karar vermiştir.

Türkiye’deki medya şirketlerinin sahipleri medya kurumlarını inşaat, enerji, iletişim ve bankacılık gibi diğer sektörlerdeki yatırımlarını korumak için dâimâ bir silah olarak kullanmıştır. Bunun böyle olduğu Türkiye’de genel olarak kabul edilmiştir (Sönmez 2003, Bek 2004, Adaklı 2006, Sözeri 2015).

Öte yandan, Türkiye’de basın, başından beri siyasi iktidardan ve siyasi baskıdan bağımsız olmamıştır. Basın ve siyaset arasındaki bu organik ilişki siya-si iktidarın çıkarlarını korumayı misyon olarak gören bir gazeteci profili ortaya çıkarmıştır. Cumhuriyet’in 1923 yılında kuruluşundan beri gazeteciler toplumu dönüştürmek için bir misyon üstlenmiş, statükonun bir parçası olarak faaliyet göstermiş ve ara sıra da çabalarının karşılığı olarak milletvekilliğiyle ödüllendi-rilmişlerdir. Gazeteciler, siyasi iktidarla uyum içinde olmadıkları zamanlarda alt düzey devlet memurları gibi ücra köylere gönderilerek cezalandırılmaktay-dı. Bir başka deyişle, Türkiye’de gazeteciler siyasi sistemin her zaman entegre bir parçasıydı.

Medya sahipliği görünümü ve medya sahiplerinin profili 1980’lerde radikal bir değişim gösterdi. Ancak siyasi iktidara yakın durma geleneği, aynen devam etti. Hâkim medya sahipleri, kamu çıkarını ve medyanın demokratik rolünü hiçe sayarak medyayı kendi şirket çıkarlarını kollamak için araçsallaştırdı. Medya kuruluşu sahipleri farklı sektörlerde faaliyet gösteren şirketleri için hükümetle yakın ilişkiler kurma konusunda hevesli hale geldi .20

Saygın gazeteci Hasan Cemal’in (2005) anılarında yazdığı şekliyle Türkiye’nin en eski ve büyük elit ailelerinden olan Koç Holding, sadece Cumhurbaşkanı ve Başbakan’dan randevu alabilmek amacıyla 1988 yılında bir gazete kurmayı düşündü. Koç Holding hiçbir zaman medya sektörüne girmemiş de olsa, bu

20 Taşpınar, “What’s next for Media Freedom in Turkey? (2)” [Türkiye’de Basın Özgürlüğü Adına Sırada Ne Var?] P24 Bağımsız Gazetecilik Platformu [İngilizce] , 28 Haziran 2015. Şu adreste erişilebilir: http://platform24.org/en/articles/296/what-s-next-for-media-freedom-in-turkey----2. Erişim tarihi 15 Eylül 2015

hâkim medya sahip-leri, kamu çikarini ve medyanin demokraTik rolünü hiçe sayarak medyayi kendi şirkeT çikarlarini kollamak için araçsallaşTirdi. medya kuruluşu sahipleri farkli sekTörlerde faaliyeT gösTeren şirkeTleri için hükümeTle yakin ilişkiler kurma konu-sunda hevesli hale geldi.

11

16

ARTA

N Y

OĞ

UN

LAŞM

A VE

MÜ

ŞTER

İ İLİ

ŞKİL

ERİ

durum Türkiye’de basının iş yapabilmek için bir araç olarak kullanılması ge-leneğine dair bir örnektir. Yakın geçmişte aynı saik, Demirören Grubu’nun mâli performansları kötü olmasına rağmen Milliyet ve Vatan gazetelerini Doğan Grubundan satın almasına yol açtı.

Medya sektöründe finansal kayıtlara erişmek imkânsız da olsa, 2011 ve 2012 yıllılarında TESEV tarafından yayınlanmış bir rapora21 göre çok sayıda medya şirketi rasyonel olmayan kârlılık koşullarında işlemekte ve birçok gazete büyük zarar etmektedir. Yalnızca az sayıda büyük televizyon kanalı ve gazete kâr et-mektedir. Medya kurumlarının sahipleri basın kuruluşlarını kârlı kamu ihale-lerini kazanabilmek için ödemeleri gereken bir ticari harcama olarak görmek-tedir. Medya sektöründen kaynaklanan kayıplarını, holdinglerinin aktif olduğu diğer sektörlerdeki kârlılıklarını arttırarak kapatmaktadırlar. Bu “al gülüm ver gülüm” düzeni için ödenen bedel de, içeriği çarpıtılmış haberler ve taraflı bir editoryal çizgi ile iktidar partisini ve siyasetçileri memnun etmek olmaktadır.

2 MEDYA FİNANSMANININ BULANIK DÜNYASI

Türkiye’de medya piyasasında anahtar verilere erişmede çeşitli problemler bulunmaktadır. Bu durum, medya sektörünün şeffaflığını ve güvenilirliğini ke-sinlikle etkilemektedir. Medya pazarında rekabetin düzenlenmesini yöneten belli bir kurum bulunmamaktadır. Bunun yerine medya Rekabet Kurumu’nun şemsiyesi altında değerlendirilmektedir. 2011’de TESEV tarafından yayınlanan bir rapora göre Rekabet Kurumu’na haksız rekabet konusunda gelen şikayetler-in fazlalığından dolayı, bu alandaki başvuruların yalnızca %10’u değerlendirile-bilmektedir. Raporun da altını çizdiği gibi, basın sektöründe rekabet kurallarını düzenleyecek daha etkili bir mekanizma ihtiyacı olduğu açıktır .22

Türkiye’de reklam harcamaları hakkında sadece çok kısıtlı veri bulunmak-tadır. Reklamcılar Derneği verilerine göre 2010 – 2014 yılları arasında to-plam reklam harcamalarında devamlı bir artış olmuştur. Televizyon reklamları

21 Kurban ve Sözeri, Does media policy promote media freedom and independence? The case of Turkey: Case study report[Medya siyasası medya özgürlüğü ve bağımsızlığını destekliyor mu? Türkiye incelemesi raporu], MEDIADEM Raprou, TESEV, Aralık 2011.Şurada Erişile-bilir : http://www.mediadem.eliamep.gr/wp-content/uploads/2012/01/Turkey.pdf.

Erişim tarihi:3 Kasım 2015. 22 Kurban ve Sözeri, Does media policy promote media freedom and independence? The

case of Turkey: Case study report[Medya siyasası medya özgürlüğü ve bağımsızlığını destekliyor mu? Türkiye incelemesi raporu], MEDIADEM Raprou, TESEV, Aralık 2011.Şurada Erişilebilir : http://www.mediadem.eliamep.gr/wp-content/uploads/2012/01/Tur-key.pdf. Erişim tarihi: 3 Kasım 2015.

12

16

ARTA

N Y

OĞ

UN

LAŞM

A VE

MÜ

ŞTER

İ İLİ

ŞKİL

ERİ

harcamalarında %51’lik bir artış gerçekleşmesi, televizyonun piyasada devam eden hâkimiyetini göstermektedir .23

Interactive Advertising Bureau (IAB) verilerine göre Türkiye’de dijital reklam yatırımları 2013 yılında %24’lük büyüme göstererek 521 milyon dolara ulaştı.24 Toplam reklam gelirlerinde en yüksek pay (2014’te %51.4’tü) televizyon yayıncılığı sektöründe.

Tablo 1: SEKTÖR BAZINDA REKLAM YATIRIMLARI 2014

Kaynak: Reklamcılar Derneği25

RTÜK’ün 2014 Radyo ve Televizyon Yayıncılığı Sektör Raporu’na göre26 Türkiye’de mevcut en büyük 10 televizyon kuruluşunun toplam reklam gelirl-erindeki payları 2004 yılında %95’ten 2013 yılında %74’e düşmüştür. Bunun rek-abetçilik adına olumlu bir gelişme olarak görünüyor olması ve az sayıda elde sahiplik yoğunlaşmasının azalması anlamına geldiği düşünülse de, maalesef gerçekte durum böyle değildir. Bu görünümün tam aksine, reklam gelirlerinde en büyük payı yalnızca dört büyük holding (Doğan, Ciner, Doğuş ve Çukurova) almaktadır. Televizyon yayıncılığı sektöründe var olan az sayıdaki holding, mâli güçlerini çeşitli dikey ve yatay birleşmeler sonucu arttırmış ve 2001 kri-zi Türkiye’yi vurduğunda karteller oluşturmaya dayalı rekabet stratejilerini izlemişlerdir. 2001 krizi sonrası Türkiye’de bankacılık sektöründe devlet dene-timi dönemi başladı. Krizden başlıca finans ve bankacılık sektöründe yatırım-ları bulunan medya grupları etkilenmişti. Bazıları tümüyle sahneden çekilirk-en, bazılarına ise kriz sonrası bankacılık sektöründe yapılan reformlar sırasında kurulmuş olan Tasarruf Mevduat Sigorta Fonu (TMSF) el koydu (Kurban ve Sözeri, 2011).

Yakın geçmişte, hükümet milyar dolarlık İstanbul 3. Havalimanı ihalesin-den pay karşılığında hangi şirketlerin Sabah-ATV grubunu satın alması gerek-tiğini dikte etti. TMSF, Cumhurbaşkanı Erdoğan’a yakınlığıyla bilinen Ethem Sancak’ın kurumun elinde bulunan ve Çukurova Grubu’nun sahibi olduğu üç

23 Bkz. https://www.cmocouncil.org/facts-stats-categories.php?view=all&category=market-ing¬-spend. Erişim tarihi: 14 Kasım 2015.

24 Bkz. http://www.iabturkiye.org/icerik/2013-turkey-digital-advertising-investments. Erişim: 3 Kasım 2015.

25 http://rd.org.tr/doc/RD-MEDYA-YATIRIMLARI-2014-NISAN-2015.pdf. Erişim tarihi: 27 Eylül 2015.

26 Bkz. ttp://www.rtuk.org.tr/Icerik/DownloadReport/3691. Erişim tarihi: 3 Kasım 2015.

SEKTÖR ORAN (%)

TElEvizyON 51.4

İNTERNET 19.92

yAzili bASiN 18.84

AçiKhAvA 6.49

RAdyO 2.3

SiNEmA 1.04

13

16

ARTA

N Y

OĞ

UN

LAŞM

A VE

MÜ

ŞTER

İ İLİ

ŞKİL

ERİ

medya kuruluşunu satın almasıyla, bazı medya gruplarının hükümet yanlısı işadamlarına aktarılmasında da kullanıldı.

2015 Temmuz’unda Discovery Communications, Türkiye’de Doğuş Yayın Grubu ile stratejik ortaklık kurmak üzere anlaştığını duyurdu. Anlaşma çerçevesinde Doğuş Yayın Grubu, Discovery Channel, Animal Planet ve Discovery Science’in yerel versiyonları da dâhil olmak üzere Discovery’nin tüm ticari portföyünün satışından sorumlu hâle geldi. Bu ortaklık Türkiye tel-evizyon sektöründe yabancı yatırım ölçeğinin arttığını gösteren yakın geçmişte ortaya çıkmış örneklerden biri.

Dijital Televizyon Yayıncılığı Platformu Digiturk, 2015 yılında beIN Medya Grubu tarafından satın alınmıştı. beIN Medya’nın Digiturk için ödemeyi kabul ettiği miktar resmî olarak açıklanmasa da basına 1,500 milyon dolara yakın bir bedel üzerine anlaşıldığı haberleri çıktı. Digiturk, TMSF tarafından Çukurova Holding’in varlıklarına el konulmasından sonra 2013 Mayıs’ında satışa çıkarılmıştı. Platforma el konulması Çukurova’nın devlete olan 450 milyon dol-arlık borcunu ödememesin nedeniyle gerçekleşmişti. Digiturk’un satışı yakın geçmişte Türkiye medya pazarında Katar menşeli olarak gerçekleşen birçok yatırımdan biri oldu. 2011’de beIN Medya’nın sahibi olan Al Jazeera Media Network, adı daha sonra El Cezire Türk olarak değiştirilen izle-ve-öde yayını sunan Cine5’i 40 milyon dolara satın almıştı. 2014’ün ilk çeyreğinde Katarlı şir-ket yeni bir internet portalı (aljazeera.com.tr) kurdu, mobil cihazlar için yeni aplikasyonlar geliştirdi ve dijital bir dergi çıkardı. 27

2.1 MEDYA SEKTÖRÜNDE ŞAİBELİ FİNANSAL ANLAŞMALAR Medya kuruluşlarının sahipleri gittikçe artan bir şekilde kurumlarının

büyüklüğüyle orantılı olarak kamu ihalelerini kazanıyor. Medya dürüstlüğü açısından, bu durum medya kuruluşu sahiplerinin hükümeti memnun etm-eye neden bu kadar çabaladığını ve otosansürün neden bu kadar yaygın old-uğunu da açıklıyor. Bu mâli yapı, medya dürüstlüğünü, çoksesliliği, kamuoyun-da sağlıklı bir tartışmayı ve ifade özgürlüğünü engelleyen problemler arasında en büyüğü olarak durmaktadır. 2013 yılında Transparency International (TI) Türkiye Şubesi (Şeffaflık Derneği, TI-Turkey) tarafından hazırlanan Overview of Corruption in Turkey [Türkiye’de Yolsuzluğa Genel Bakış] raporuna göre, hükümetin hesap verebilirliği düşük olup kamu alımlarında şeffaflıkla ilgi-li sorunlar geçtiğimiz on yılda artmıştır. Aynı rapora göre, kamu kurum-ları tarafından kamuya kapalı olarak gerçekleşen “istisnai satın almalar” 2001 yılından beri uluslararası ortalamanın üstünde kalacak şekilde %24’lük bir artış

27 Bkz. https://beinmediagroup.com/article/bein-media-group-acquires-digiturk/. Erişim tarihi 13 Eylül 2015.

14

16

ARTA

N Y

OĞ

UN

LAŞM

A VE

MÜ

ŞTER

İ İLİ

ŞKİL

ERİ

göstermiştir . Bunun sonucu olarak kamu alımları ve kamu ihaleleri yolsu-zluğun ana kanalları durumundadır.

1994 yılında medya sahiplerinin kamu ihalelerine girmesinin önüne geçen bir yasa geçirilmiş, fakat 2002 yılında medya şirketleri tarafından yürütülen şiddetli lobi faaliyetleri sonucu 4756 Sayılı Kanunda yapılan değişikliklerle kaldırılmıştı. Buna ek olarak, AKP hükümeti, Kamu İhale Kanunu’nda sistemi daha iyi yönlendirebilmek ve kontrol altına alma amacına yönelik olarak 37 kere değişikliğe gitmiştir. Bunun sonucu olarak medya şirketlerinin dâhil olduğu anlaşmalar, ihaleler ve birleşmeler, şeffaflığı koruyan bir kanun olmadığı için genellikle saydam olmayan bir yapıda ilerlemektedir. Bu sistemin arkasında-ki neden İstanbul’da yapımı devam eden kentsel inşaat projeleri de dâhil ol-mak üzere kamusal işlerin ihalelerinde hükümete yakın medya şirketlerine geniş çaplı iltimas sağlanmasıdır. Her sene onlarca milyarlarca dolarlık kamu alımı gerçekleştiren kurumlar olan Özelleştirme İdaresi Başkanlığı (ÖİB), Toplu Konut İdaresi (TOKİ) ve Savunma Sanayi Müsteşarlığı (SSM) doğrudan Başbakanlığa bağlıdır.

2013 yılında birçok medya kuruluşuna sahip olan (Bkz. Ek, Tablo 2) Doğuş Holding, Galataport adıyla bilinen Salıpazarı Liman Sahası özelleştirmesine 702 milyon dolarlık en yüksek teklifi vererek 30 yıl süreyle liman sahasını işletme hakkını devraldı ve böylece hem Türkiye de hem yurtdışında marina işlet-meciliğine adım attı. Avrupa’nın en büyük 10 limanından biri olan Salıpazarı Limanı, proje tamamlandığında oteller, caféler, dükkanlar ve kurvaziyer sa-hasıyla parıltılı bir sahil kompleksine dönüşecek.

Hükümete yakın Star Medya Grubu’nun ortağı Fettah Tamince aynı zaman-da sekiz ülkede faaliyet gösteren turizm devi Rixos Oteller zincirinin de ku-rucusu. Tamince, genelde tatillerini Rixos Otelleri’nden birinde yapmayı tercih eden Cumhurbaşkanı Erdoğan’a yakınlığıyla biliniyor. Tamince, 2013 yılında 1 milyar 346 milyon dolar artı KDV bedelle Haliçport ihalesini kazanmıştı. 2014 yılında Star Medya’daki %50 hissesini, grubun eski sahibi ve Forbes dergis-ine göre Türkiye’deki en zengin 50 kişiden biri olan Ethem Sancak’a sattı. Star Medya’nın, cumhurbaşkanı ile yakın ilişkisi hale devam etmekte.

Yandaşlarının sadakatini ödüllendirmenin yanı sıra, AKP hükümeti finansal araçları muhalif görüşleri bastırmak için de sistematik olarak kullanmaktadır. Bu yönde yakın tarihte hatırlanacak en önemli vaka 2009 yılında Doğan Grubu şirketlerine kesilen vergi cezasıydı. Vergi cezası, o zamanlar Doğan Grubu bünyesinde bulunan Petrol Ofisi’nin Enerji Bakanlığı’yla yaptığı bir anlaşmayı ihlal ettiğine hükmeden Kamu İhale Kurumunun bir kararı sonrası verilm-işti. Doğan Grubu, yaklaşık 3.8 milyar dolarlık vergi cezasından sonra Petrol Ofisi’ni Avusturyalı OMV AG şirketine sattı. Doğan’a kesilen vergi cezası, grup medyasının 2008 yılında hükümet üyelerine bağları olduğu iddia edilen Deniz

15

16

ARTA

N Y

OĞ

UN

LAŞM

A VE

MÜ

ŞTER

İ İLİ

ŞKİL

ERİ

Feneri Derneği yolsuzluk davasını haberleştirmesi sonrası Erdoğan’la kamuya açık bir tartışma içine girmesinden sonra çıktı.

En son olarak Mayıs 2015 yılında Doğan Holding’in kamu ihalelerine katıl-ması bir kez daha yasaklandı. Enerji Bakanlığı, Doğan Grubu ile 2010’a kadar sahibi olduğu Petrol Ofisi’nin, 2009 yılında verilen kararla ilgili nihai yargı kara-rına kadar yürütmesi durdurulduğu süreyi kapsayacak şekilde 237 gün süreyle kamu ihalelerine katılamayacağını açıkladı. Cezanın Erdoğan’ın Doğan medya şirketlerini eski Türkiye’yi temsil ettiği suçlamasıyla gruba yönelik eleştirilerine devam ettiği bir sırada gelmesi şaşırtıcı değil.

Şekil 2’de görülebileceği gibi, medya yapısının kamu ihaleleri aracılığıyla değiştirilmesi Türkiye’de sermaye ve iktidar arasındaki ilişkileri ortaya koymayı hedefleyen Mülkiyet Ağları başlıklı kolektif ve dijital haritalandırma projesinin oluşturulmasına ön ayak oldu. Söz konusu web sitesinde kullanıcılar gelişmiş arama, filtreleme ve sosyal medyada paylaşma işlevlerini de kullanabiliyor.

GRAFİK 1: MÜLKSÜZLEŞTİRME PROJELERİ

Kaynak: Mülksüzleştirme Ağları (http://mulksuzlestirme.org.)

3çIKARIMLAR

Türkiye’de medya sahipliğinde görülen yapısal problemler 1980’lerin or-tasından beri siyasi sisteme eklemlenmiş olarak süregelmektedir. AKP ik-tidarıyla birlikte, sorgusuz sualsiz hükümet desteği sağlayan “medya havuzu” oluşturulmuş ve önde gelen medya kurumları mâli tehditler, otosansür ve artan işten atılma tehlikesi yöntemleriyle etkisiz hale getirilmiştir.

Başlıca problem medya kuruluşları sahiplerinin ekonomik çıkarlarıy-la ilgilidir. 3984 sayılı RTÜK Kanunu 29. Maddesi medya şirketlerinin sahip

16

16

ARTA

N Y

OĞ

UN

LAŞM

A VE

MÜ

ŞTER

İ İLİ

ŞKİL

ERİ

olabileceği hisse oranlarına kısıtlama getirse de, başka sektörlerde yatırımları bulunan medya sahiplerinin kendi özel çıkarlarını kollamak için medyayı kul-landığı gözlemlenmiştir. Türkiye’deki medya kuruluşları sahiplerinin önemli çoğunluğu basın ve düşünce özgürlüğü kaygılarının aksine hedefleri olan hold-inglere aittir. Bu bağlamda bu holdinglerin çoğu hükümetle sıkı fıkı ilişkiler içindedir.

Daha önceki dönemlerde medya faaliyetleri bulunmayan gruplar da sek-töre girmiş, bu gelişme de oligopol piyasa yapılarının oluşmasına hizmet et-miştir. Gerçekten de, medya sahipliğinde – özellikle de Doğan, Doğuş, Zirve, Albayrak, Çukurova ve Ciner Holding’in ellerinde– gittikçe artan bir yoğunlaş-ma rahatlıkla gözlemlenebilir. İnşaat, enerji, telekomünikasyon, madencilik ve bankacılık gibi birçok iş sahasında paydaş oldukları için bu grupların şirketler-inin çıkar çatışması bulunmaktadır.

Aynı zamanda Türkiye’nin medya sahipliği ve finansmanında şeffaflığı ko-rumaya yönelik mevzuatı işlevsellikten oldukça uzak durumdadır. Medya şir-ketlerinin dâhil olduğu anlaşmalar, ihaleler ve şirket birleşmeleri Türkiye’de medyanın mâli şeffaflığını güvence altına alan bir düzenleme olmadığı için genellikle saydam olmayan bir şekilde gerçekleşmektedir.

Medya sahipliği ve finansmanı Türkiye’de basın özgürlüğüyle ilgili sorun-ların merkezinde olup, acil ve karmaşık bir dizi siyasa önlemiyle giderilmelidir.

4 ÖNERİLER:

Basın sektöründe çoksesliliğin, adil rekabetin ve çoğulculuğun oluşması için çapraz medya sahipliğini engelleyecek yasalar benimsenmelidir.

Medya kuruluşu sahiplerinin kamu ihalelerine katılımı ve hükümetle mâli ilişkiler içinde bulunması engellenmelidir.

Hükümet, vergi denetim ve soruşturmalarını medyayı kontrol etmek ve sindirmek için bir araç olarak kullanmaktan vazgeçmelidir. Vergi mevzuatının muhalif medya kurumlarına karşı kötüye kullanımının engellenmesi için vergi uygulamaları şeffaflaştırılmalıdır.

Devlet yayıncısı TRT ve resmî haber ajansı AA, kökten reformlarla değişme-

li ve gerçekten bağımsız kamu yayıncılarına dönüşmelidir.

17

16

ARTA

N Y

OĞ

UN

LAŞM

A VE

MÜ

ŞTER

İ İLİ

ŞKİL

ERİ

KAYNAKLAR:

Adaklı, G., Türkiye’de Medya Endüstrisi

/ Neoliberalizm Çağında Mülkiyet ve Kontrol

İlişkileri, Ütopya Yayınevi Ankara, 2006.

Barış, R., “The Turkish Media Landscape”

in European Media Governance: National and

Regional Dimensions [Avrupa Medya Yönetimi:

Ulusal ve Bölgesel Boyutlar, “Türkiye Medya

Görünümü”], ed. G. Terzis, Intellect, Bristol,

2005.

Bek, M.G., ‘Tabloidization of News Media:

An Analysis of Television News in Turkey’,

European Journal of Communication, 19 (3),

2004, pp. 371–386.

Çankaya, Ö., “TRT’de Neler Oluyor? Ne

Olmalı?”, Bianet, 2008. URL: http://bianet.org/

biamag/. Son erişim tarihi 23 Eylül 2015.

Çankaya, Ö. ve Yamaner, M. B., Kitle

İletişim Özgürlüğü , Turhan Kitabevi, İstanbul,

2006.

Cemal, H., Cumhuriyet’i Çok Sevmiştim:

Cumhuriyet Gazetesi’ndeki İç Savaşın Perde

Arkası, Doğan Kitap, İstanbul, 2005.

Freedom House, Democracy in Crisis:

Corruption, Media, and Power in Turkey

[Demokrasi Krizi: Türkiye’de Yolsuzluk,

Medya ve Güç] URL: https://freedomhouse.org/.

Kurban, D. ve Sözeri, C., Does media policy

promote media freedom and independence? The

case of Turkey: Case

study report, MEDIADEM Report, Turkish

Economic and Social Studies Foundation

(TESEV) [Medya siyasası medya özgürlüğü ve

bağımsızlığını destekliyor mu? Türkiye in-

celeme raporu], Aralık 2011. Şu adreste erişilebil-

ir: http://www.mediadem.eliamep.

Kurban, D. ve Sözeri, C., İktidarın Çarkında

Medya: Türkiye’de Medya Bağımsızlığı ve

Özgürlüğü Önündeki Siyasi, Yasal ve Ekonomik

Engeller, Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler

Vakfı (TESEV), Şu adreste erişilebilir: http://

www.tesev.org.tr/. Erişim tarihi: 3 Kasım 2015.

Rethink Institute, Diminishing Press

Freedom in Turkey [Türkiye’de Azalan Basın

Özgürlüğü], Rethink Paper 18, Washington,

Kasım 2014. Şu adreste erişilebilir: http://www.

rethinkinstitute. Erişim tarihi 3 Kasım 2015.

Sönmez, M., Filler ve Çimenler, İletişim,

İstanbul, 2003.

Sözeri, C., Türkiye’de Medya Sektöründe

Uluslararası Şirket Birleşmeleri, Marmara

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2009

(yayınlanmamış doktora tezi).

Sözeri, C., Türkiye’de Medya ve İktidar

İlişkileri. Sorunlar ve Öneriler, İstanbul

Enstitüsü, 2015. Şu adreste erişilebilir: http://

platform24.org/Content/. Erişim tarihi 3 Kasım

2015.

Taşpınar Ö., “What’s next for Media

Freedom in Turkey? (2)” [Türkiye’de Basın

Özgürlüğü Adına Sırada Ne Var?] P24 Bağımsız

Gazetecilik Platformu, 28 Haziran 2015. Şu

adreste erişilebilir: http://platform24.org/en/.

Erişim tarihi: 15 Eylül 2015.

18

16

ARTA

N Y

OĞ

UN

LAŞM

A VE

MÜ

ŞTER

İ İLİ

ŞKİL

ERİ

YAZAR HAKKINDA

ASLI TUNÇ Medya ve İletişim alanındaki doktorasını ABD’deki Temple Üniversitesi’nden aldı.

Halen İstanbul Bilgi Üniversitesi Medya Bölümü’nde profesör olarak görev yapmaktadır. Tunç, bu rapo-

ra Güneydoğu Avrupa Medya Gözlemevi projesinin de ortağı olan İstanbul merkezli Bağımsız Gazetecilik

Platformu (P24) aracılığıyla katkıda bulunmuştur.

19

16

ARTA

N Y

OĞ

UN

LAŞM

A VE

MÜ

ŞTER

İ İLİ

ŞKİL

ERİ

Ek

TABLO 2: TÜRkİYE’DE EN BÜYÜk MEDYA kURULUŞLARININ MÜLkİYET YAPISI

DOĞAN GRUBU

GAZETELER

Hürriyet, Posta, Fanatik, Hürriyet Daily News, TME

DERGİLERDoğan Burda

KITAP YAYINCILIĞI Doğan Egmont, Doğan Kitap

YAYINCILIK VE DAĞITIMDoğan Dağıtım, Doğan Dağıtım Satış Matbaacılık

HABER AJANSI DHA

TV Kanal D, CNN Turk, tv2, Dream TV, Kanal D Romanya, Euro D

RADYOLARRadyo D, Slow Turk, CNN Turk Radyo

TV VE MÜZİK YAPIMCILIĞID Productions, lnDHouse, Kanal D Home Video,Doğan Müzik

DİJİTAL TV PLATFORMUD-Smart

İNTERNET MEDYASI Hurriyet.com.tr, posta.com.tr, fanatik.com.tr, radikal.com.tr, cnnturk.com, kanald.com.tr, netd.com, Hürriyetaile.com, mahmure.com, bigpara.com

E-TİCARETMedyaNet, arabam.com, hurriyetemlak.com, hurriyetoto.com, yenibiris.com, ekolay.net, yakala.com.

DİĞER FAALİYETLERDoğan Uluslararası Ticaret, Doğan Factoring

SOSYAL FAALİYETLERAydın Doğan Vakfı

ENERJİ

Doğan EnerjiBoyabat Elektrik Üretim ve Ticaret A.Ş. Giresun Aslancık HES, Mersin RES, Şah RES, DTES Elektrik, Gas Plus Erbil Aytemiz Petrol

PERAKENDE SEKTÖRÜ D&R

SANAYİÇelik Halat, Ditas (Otomotiv yan sanayiii), Doğan Organik Ürünler San. ve Tic. A.Ş

EMLAK PAZARLAMAMilpa

FİNANSDD Konut Finansman

TURİZMMilta Turizm

MEDYA DIĞER SEKTÖRLER

20

16

ARTA

N Y

OĞ

UN

LAŞM

A VE

MÜ

ŞTER

İ İLİ

ŞKİL

ERİ

TV NTV, Star TV, CNBC-E, NTV SPOR, NTVSpor, Smart HD, Kral TV, Kral Pop TV, e2

İNTERNETntv.com, ntvspor.net, tvyo.com, startv.com.tr, cnbce.com, cnbce.tv

RADYOLARNTV Radyo, Kral FM, Kral Pop, Capital Radyo

DERGİLERVogue, GQ, National Geographic Turkey, National Geographic Kids, Robb Report, CNBC-E Dergiler

NTV YAYINLARINTV Yayınları, NTV Tarih

BANKACILIK VE FİNANSGaranti Bankası, Garantibank International N.V., Garanti Bank SA, Garantibank Moskova, Garanti Romania, Garanti Hayat ve Emeklilik, Garanti Leasing, Garanti Yatırım, Garanti Portföy, Garanti Filo Yönetimi Hizmetleri, Garanti Factoring, Garanti Ödeme Sistem-leri, Garanti Mortgage, Garanti Teknoloji

OTOMOTİVDoğuş Otomotiv (Volkswagen binek araç, Volkswagen ticari araç, Audi, Porsche, Bentley, Lamborghini, Bugatti, SEAT, Skoda, Scania, Krone ve Meillier yetkili satıcısı)

BAĞLI ORTAKLIK VE KURULUŞLAR(Doğuş Oto, DOD, D-Auto Suisse, Yüce Auto, Au-to-Fix, vdf Group, TUVTURK ve LeasePlan), Lojistik Hizmetler, Üretim, (Meiller Doğuş Damper Fabrikası, Krone Dogus Treyler Fabrikası)

İNŞAAT Doğuş İnşaat, Ayson Geoteknik ve Deniz İnşaat A.Ş.

TURİZMAntur Seyahat Acentası, Park Hyatt Istanbul, Maçka Palas ve Grand Hyatt Istanbul, MARITIM Hotel Club Alantur Alanya, D-Hotel Maris, D-Resort Grand Azur Marmaris, D-Resort Göcek

PERAKENDE SEKTÖRÜEmporia Armani ve Gucci, In-Formal, D Saat ve Mucevherat, Crate and Barrel franchising hakları

E-TİCARET, TEKNOLOJİBonubon, Doğuş Planet, Doğuş Technology, Related Group

MARİNA İŞLETMECİLİĞİD-Marin Turgutreis, D-Marin Didim, D-Marin Gocek,D-Marin Mandalina Hırvatistan, D-Marin Dalmacija, D-Marin Borik, Hirvat Adriatic Croatia International (ACI) Group, Flisvos Marina (Yunanistan), Marinas (Gouviz), Lefkas ve Zea

SAĞLIK, EĞLENCE VE SPOR MERKEZLERİD-Gym, Espace Prive Chenot D-Life Istanbul, IMG- Doğuş

HAVACILIKKörfez Hafacılık

EMLAKDoğuş GYO (Doğuş Center Maslak, Istinye Park, Antalya 2000 Plaza, Gebze Center AVM) Doğuş Emlak

ENERJİDoğuş Enerji Grubu: Boyabat Elektrik, (Artvin HES), Aslancik Elektrik Üretim ve Ticaret A.Ş, D-Tes Elektrik Enerjisi Toptan Satış AŞ (220PLUS markası)

ZİNCİR RESTORAN VE LÜKS YEME-İÇME d.ream (Doğuş Restaurant Entertainment and Manage-ment) Nusr-Et Steakhouse, Kiva, Armani Ristorante, GoMongo, Istanbul Doors Grup, Azumi Group, Mezzaluna, Lacivert, Group 29, Sele Grubu markaları

MEDYA DIĞER SEKTÖRLERDOĞUŞ GRUBU

21

16

ARTA

N Y

OĞ

UN

LAŞM

A VE

MÜ

ŞTER

İ İLİ

ŞKİL

ERİ

CİNER YAYINCILIK HOLDİNG

GAZETELERHabertürk

TV Habertürk, Bloomberg HT, Show TV

YAYINCILIK Ciner Medya Yatırımları, C Yapım

Radyo Haberturk Radyo, Bloomberg HT Radyo

GAZETELERSabah, Sabah Europe, Daily Sabah, Yeni Asir, Takvim, Fotomac

DERGİLERTurkuvaz Dergi Yayıncılığı(Bebeğim, China Today, Cosmopolitan, Esquire, Harper’s Bazaar, HomeArt, House Beautiful, Lacivert, Otohaber, Para, Sofra, Forbes Turkey, Samdan)

TV ATV, A Haber, ATV Europe, Minika

RADYO Radyo Turkuvaz, Radyo Romantik

DAĞITIMTurkuvaz Dağıtım Pazarlama

KİTAP YAYINCILIĞITurkuvaz Kitap, Turkuvaz Kİtapçılık Yayıncılık A.Ş

YAPIMTurkuvaz Yapm ve Reklam

HABER AJANSI Turkuvaz Haber Ajansı (TOHA)

DİJİTAL MEDYA VE MOBİL HİZMETLERTurkuvaz Medya Dijital, Turkuvaz Mobil Hizmetler

ENERJİ VE MADENCİLİK Park Termik (Çayırhan Termik Santrali), Park Teknik (Tunçbilek-Büyükdüz yeraltı madeni) , Park Enerji (Siirt/Madenköy Bakır Madeni, Siirt Tarihler HES), Parl Elektrik (Gaziantep Islahiye Boksit Madeni, Adana Ceyhan Doğal Gaz Çevrim Santrali ), Silopi Elektri (Termik Santral), Park Elektrik Toptan Satış (Ankara/Söğütözü ), Konya Ilgın Elektri (Termik Santral), Kazan Soda Elektrik

HAVACILIK ETI Havacılık Ulaştırma

SAĞLIKPark Medical Sağlık

ULAŞTIRMAHavas

TURİZM Larespark-otel, Lares Tourism

SİGORTA Park Sigorta

NAVİGASYON SİTEMLERİNavigasyon (Hopa Limanı), Denmar Warehousing, Ciner Navigation (18 ticari gemi), Ciner Gemi İşletmeciliği

CAM SANAYİ

KALYON GRUBU İNŞAAT istanbul Yeni Havalimanı Projesi, Başakşehir Stadyumu, Nurdağı-Islahiye Otoyolu , Çanakkale-Ez-ine-Ayvacık Yolu Projesi, Beyoğlu Kasımpaşa Bulvarı Rehabilitasyonu ve Tünel İnşaatı, Erzurum•Bingöl-Di-yarbakır Otoyol ayrımı (Erzurum-Aziziye), Çat-Karhova-Bingöl ikinci bölüm inşaatı, lrak Erbil Duhosk Su Temini Projesi, KKTC Askılı Sistem Deniz Geçişi, Selimpaşa - Kumburgaz ve Çanta - Gürpınar bölgelerindeki Atık Su Tünel İnşaatı, Asya Bölgesi Müteferrik İçme Suyu Şebeke ve Kat Ayrımı İnşaatı, Ataköy Atık Su Arıtma Tesisi, Tavukçu Deresi Islahı, Terkos-Ikitelli İçme Suyu İsale Hattı, Mecidiyeköy katılımı Çağlayan kavaşağı arası ıyol yapım projesi, Bakırköy Adliyesi, İstanbul D100 Otoyolu Metrobus Ulaştırma Hattı, Ordu-Mesudiye-Koyulhisar Devlet Karayolu, Finanskent Evleri, Yeşilvadi Evleri, Vatan Caddesi Vergi Dairesi Hizmet Binası, Mersin Öğrenci Yurdu, ŞahinBey Şehir Parı Kompleksi, KTÜ Farabi Hastanesi, Kalen I-II Regülatörü ve Hidroelektrik Santrali, Melet Enerji Ordu Regülatörü ve HES, İnegol (Alanyurt and Yenişehir İlçeleri) Doğal Gaz Dağıtım Hattı Altyapı Çalışmaları ve birçok başka proje.

ENERJİ Kalen Enerji Elektrik Üretimi (Giresun, Ordu ve Erzurum’da üç HES, Türkmenistandoğal gazının Gürcistan’dan Hopa’ya getirilmesi, İNGAZ (İnegöl Gaz Dağıtım))

GAZETELERAkşam, Güneş, Star

DERGİLERAlem, Platin

DİJİTAL PLATFORMDIGITURK

TV 360, 24TV, TV 4

RADYOLARAlem FM, Lig Radyo

DUYURU VE REKLAMAD Grup Basın Yayın Reklam ve Tanıtım Hİzmetleri

OTOMOTİVE VE YAN SANAYİBMC Otomtoiv Sanayi ve Ticaret, MT Motorlu Taşıtlar Ticaret ve Kiralama

ENERJİMT Petrol ve Enerji

SAĞLIKMT Sağlık Ürünleri Sanayii , Medisalus Sağlık Ürünleri

HİZMET SEKTÖRÜES Yönetim Danışmanlığı, MT Emlak, MT Bilişim ve Uluslararası Ticaret, MT Teknoloji, MT Teknik Servis Elektronik Pazarlama Nakliye İmalat ve Ticaret (alışver-işte kullanılan akıllı POS sistemleri)

MEDYA DIĞER SEKTÖRLER

CINER GRUBU

ZIRVE HOLDING

ETHEM SANCAK MURAT SANCAK

22

16

ARTA

N Y

OĞ

UN

LAŞM

A VE

MÜ

ŞTER

İ İLİ

ŞKİL

ERİ

GAZETELERZaman, Today’s Zaman, Zaman Azerbaijan, Zaman Kazakistan, Zaman Avustruya Zaman Fransa, Zaman Bulgaristan, Zaman Romanya, Zaman Türkmenistan, Zaman ABD

DERGİLERAksiyon, Sızıntı, Gonca, Yeni Bahar

HABER AJANSICihan Haber Ajansı

İNTERNETzaman.com.tr, zaman-online.de, todayszaman.com, kazakzaman.kz, zaman.az, zamanarabic.com, zam-anfransa.com, zaman.bg, zaman.ro, zamanamerika.com, zamanavusturya.at, video.zaman.com.tr, yenibahardergisi.com,

KİTAP YAYINCILIĞI

Feza Yayıncılığın Gülen Cemaatine yakın iş çevrelerince desteklendiği bilinmektedir.

TV STV, STV Europe, STV America, S Haber, Mehtap TV, lrmak TV, Ebru TV, Yumurcak TV, Küre TV, Hazar TV, Dünya TV

RADYOLARBurc FM, Dunya Radyo, Samanyolu Haber

INTERNETkure.tv, stv.com.tr, samanyoluhaber.com, irmaktv.com.tr

Feza Yayıncılığın Gülen Cemaatine yakın iş çevreler-ince desteklendiği bilinmektedir.

GAZETELER Yeni Şafak

TV TVNET, Tempo TV (Al Jazeera Broadcasting)

INTERNETyenisafak.com.tr, tvnet.tv.tr, tempotv.com.tr, gazetemanset.com, derintarih.com

DERGİLERDerin Tarih, Lokma Dergiler, Nihayet Dergiler

REKLAMReklam Piri

DAĞITIMBirlikte Dağıtım

İNŞAAT Albayrak GYO, Albayrak İnşaat (Istanbul Metrosu, Kağıthane Başak Konutları, Albayrak Konutları, Düzce Deprem Konutları, İstanbul Halkalı Güneş Park Evleri, Esenler Kerner Park, Izmir Mavişehir, Albayrak Mavisehir Evleri , İstanbul Topkapı Centrum Evleri, Altunizade Hilal Konakları, lkitelli Başakşehir Villaları, KİPTAŞ Merkez Ofisi, Bayrampaşa Ticaret Merkezi, Bayrampasa CarrefourSA Hipermarket ve Ticaret Merkezi, Odak-Opel Showroom and Service, Fatih Multistory Car Park, IETT Motor Yenilemem Fabrikası, İETT Ayazağa Garajı ve Prefabrik Hastane, Albayrak Vakfı (Lahor Metrobüs) faaliyetleri (Lahor, Pakistan)

SANAYİTumosan Traktör ve Motor Fabrikası (askeri tanklar için açılmış savunma ihaleleri, hızlı tren üretimi, yerli üretim uçak motorları), Ereğli Entegre Takstil Fabrikası, Varaka Kağıt.

LOJİSTİKTrabzon Limanı, Mogadishu Limanı, Albayrak Araç Kiralama, Albayrak Personel Taşımacılığı

HİZMETLERAl-Bil Veri İşleme, Atık Yönetimi (Yeşil, Adamlar, Pakistan Rawalpindi ve Murree şehirlerinde kamu sağlığı ihaleleri), Sistemler (İstanbul’da İSKI, TEDAŞ, İGDAS ve Ankara’da sayaç okuma)

ENERJİ Kuvve Elektrik

TURİZM Birun Otel Yönetimi, Marmaris Turizm Tesisi, Didim Turizm Tesisi

MEDYA DIĞER SEKTÖRLERFEZAYAYINCILIK

SAMANYOLUYAYIN GRUBU

ALBAYRAK GRUBU

23

16

ARTA

N Y

OĞ

UN

LAŞM

A VE

MÜ

ŞTER

İ İLİ

ŞKİL

ERİ

GAZETELERMilliyet, Vatan

İNTERNETmilliyet.com.tr, gazetevatan.com, milliyet.tv, skorer.com, milliyetemlak.com

DEMİRÖREN ŞİRKETLER GRUBU

ENERJİMilangaz, Oto Milangaz, Moil, Demirören- AXPO Enerji

SANAYİDemirören Ağır Metal Sanayii, Parsat Piston, MS Motor Hizmetleri, , D-Mermer (Diyarbakır mermer üretimi, Elazığ, Adana ve Bursa’da mermer ocakları)

LİMAN İŞLETMECİLİĞİIstanbul Zeytinburnu Zeyport, Dolfen Dock

EMLAKKerner Golf & Country Club, Kerner Golf ResortHotel, Taksim Emlak Yatırım Geliştirme ve Yöne-timi(Demirören İstiklal, Mama Shelter)

İNŞAATLidya İnşaat, Demirören Eskidji İnşaat (Adana Seyhan Park Konutları)

EĞİTİMAta Eğitim Kurumları

GAZETELERBugün

TV Kanaltürk, Bugün TV

RADYOKanaltürk Radyo

YAPIMKoza Yapım Ticaret

REKLAMRek-Tur Reklam Pazarlama Ticaret AŞ.

BASIM Koza Davetiye, Koza lpek Basın ve Basım Ssan. Tic. Aş.

MADENCİLİKKoza Altın İşletmeleri (Ovacık Altın Madeni, Mastra Altın Madeni), Koza Anadolu Metal Maden İşletmeleri (Balıkesir, Sağırlar, Niğde, Çiftehan, Esendemir, Çifte-han Elmalı, Konak, Diyarbakır, Çüngüş, Batman Sason Madenleri), Özdemir Antimuan Madenleri, İpek Doğal Enerji Kaynankları, Konaklı Metal Madencilik

İNŞAATATP İnşaat ve Ticaret (Melek İpek Kız Öğrenci Konukevi, Gümüşhane Ali İpek Öğrenci Yurdu)

TİCARETKoza-Ipek Satınalma Danışmanlığı, AE AZ İpek Danışmanlık Proje Reklam ve Organizasyon Hizmetleri Ticaret, Danışmanlık Proje Reklam ve Organizasyon Hizmetleri Ticaret , BB Proje Reklam ve Organizasyon Hizmetleri Ticaret

TARIM VE HAYVANCILIK Atp Koza Gida Tarim Ve Hayvancilik San Tic Aş/ İpek Çiftliği, Eskişehir

HAVACILIK ATP Havacılık Ticaret A.Ş..

EĞİTİMAltın Koza Üniversitesi, Koza-İpek Eğitim Sağlık Hizmet Yardım Vakfı.

MEDYA DIĞER SEKTÖRLER

KOZA İPEK

DEMIRÖREN GRUBU