8
Tugdut-nneà. AmÉdiq n tlawin di tme¥t¥ti-nneà Sàur Akli Kebaili Nekni s iminigen am akken tewwet-aà lembrisma seg wayen yeÉdran di tmurt-nneà di tefsut-a useggas 2001. Nreggem kan iman-nneà mi ur nelli dinna a nbedd àer tuyat n tarwa n tmurt-nneà deg wussan n twaàit. Timegrad Éderrunt di tmurt-nneà, nekni nrebbex iÉdarren di tmura n medden. Dacu kan atmaten-nneà, tisetmatin-nneà yellan di tmurt yessefk ad åren nekkni s imaziàen yeddren di tmura n medden zzant tisiwin- nneà, rwin wallaàen-nneà. Níuss i yiman-nneà am yegÉdaÉd mi rråen wafriwen. Nezmer a newwet acemma s wawal d tira, iwakken ad slen medden di tmura nniÉden dacu yeÉdran yid-neà, ahat ad qlilíen wulawen-nsen fell-aneà. Seg yal tawaàit iteffeà-d kra yelhan Akken i s-nnan at zik-nni: "Seg yal tawaàit iteffeà-d kra yelhan". Tawaàit yeÉdran yid- neà, mmuten ilemåiyen-nneà, zzant tisiwin n tyemmatin. Annecta ur yezmir yiwen a t-yettu. Ad yensex deg wallaà-nneà. Yiwet taluft tefka ya-à-d kra usirem. Asirem-a d tanukri n tudrin yeggullen ur ttunt ayen yeÉdran d tarwa-nsent di tefsut n useggas 2001.

Tugdut-nneà. AmÉdiq n tlawin di tme¥t¥ti-nneà · tmurt n leqbayel, ma ye¥t¥tef yiwen tuísift i wayeÉd ulac tuàalin àer deffir, ayen yebàun yeÉdru yeÉdra. "Nnif n twaàit"

  • Upload
    others

  • View
    0

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Tugdut-nneà. AmÉdiq n tlawin di tme¥t¥ti-nneà · tmurt n leqbayel, ma ye¥t¥tef yiwen tuísift i wayeÉd ulac tuàalin àer deffir, ayen yebàun yeÉdru yeÉdra. "Nnif n twaàit"

Tugdut-nneà.

AmÉdiq n tlawin di tme¥t¥ti-nneà Sàur Akli Kebaili

Nekni s iminigen am akken tewwet-aà lembrisma seg wayen yeÉdran di tmurt-nneà di

tefsut-a useggas 2001. Nreggem kan iman-nneà mi ur nelli dinna a nbedd àer tuyat n

tarwa n tmurt-nneà deg wussan n twaàit. Timegrad Éderrunt di tmurt-nneà, nekni

nrebbex iÉdarren di tmura n medden. Dacu kan atmaten-nneà, tisetmatin-nneà yellan di

tmurt yessefk ad åren nekkni s imaziàen yeddren di tmura n medden zzant tisiwin-

nneà, rwin wallaàen-nneà. Níuss i yiman-nneà am yegÉdaÉd mi rråen wafriwen.

Nezmer a newwet acemma s wawal d tira, iwakken ad slen medden di tmura nniÉden

dacu yeÉdran yid-neà, ahat ad qlilíen wulawen-nsen fell-aneà.

Seg yal tawaàit iteffeà-d kra yelhan

Akken i s-nnan at zik-nni: "Seg yal tawaàit iteffeà-d kra yelhan". Tawaàit yeÉdran yid-

neà, mmuten ilemåiyen-nneà, zzant tisiwin n tyemmatin. Annecta ur yezmir yiwen a

t-yettu. Ad yensex deg wallaà-nneà. Yiwet taluft tefka ya-à-d kra usirem. Asirem-a d

tanukri n tudrin yeggullen ur ttunt ayen yeÉdran d tarwa-nsent di tefsut n useggas 2001.

Page 2: Tugdut-nneà. AmÉdiq n tlawin di tme¥t¥ti-nneà · tmurt n leqbayel, ma ye¥t¥tef yiwen tuísift i wayeÉd ulac tuàalin àer deffir, ayen yebàun yeÉdru yeÉdra. "Nnif n twaàit"

2

Di yal tiqernit n tmurt n yezwawen (Iqbayliyen) Leqbayel) kkren-d imezdaà-is afus

deg ufus, cemren iàallen ad nnaàen mgal azaglu yersen fell-asen. Ma d ikabaren i

nes²a di tmurt-nneà, åran tura tawuri-nsen àef tmaziàt teffeà drus i webrid. Nessaram

åran tura, yessefk ad bedlen ahil n twuri-nsen. Ikabaren n tmura nniÉden ttemyi¥t¥tafen

afus deg ufus m'ara teÉdru kra n twaàit yid-s, tettun imenài gar-asen. Yiwen umedya d

tawaàit yeÉdran deg Marikan ass 11 ctember 2001. Ma d yad iseddayen ikabaren di

tmurt n leqbayel, ma ye¥t¥tef yiwen tuísift i wayeÉd ulac tuàalin àer deffir, ayen yebàun

yeÉdru yeÉdra. "Nnif n twaàit" ahat d nekni s Iqbayliyen i t-id-yessnulfan. Cwi kan, yal

ass tteggten ilemåiyen tilemåiyin i yebàan ad bedlen taluft-a n nnif n twaàit. Annecta

neåra-t di tefsut n useggas 2001. Deg iberdan, ilemåiyen, tilemåiyin myu¥t¥tafen afus

deg ufus, ttsuàun àef izerfan-nsen, àas tirñañin n yad ur nessin dacu i d azal n izerfan

n wemdan ttåefåifent fell-asen.

Annect-a yesmekti-d ayen yeÉdran gar-aneà d Fransa asmi daàen tilawin nnuàent àer

tuyat n yergazen. Mi tefra lgirra, irgazen rran tilawin àer yexxamen. ½as tameddurt

tbeddel a¥tas tura ma©©i am zik-nni. Yal ass rennunt-d tlawin i yetta¥t¥tafen imukan n

twuri gar yergazen. Dacu kan yessefk a nemmeslay àef taluft n wemÉdiq n tme¥t¥tut di

tmetti-nneà. Ilaq nekni s yergazen a nefk awal, ma nes²a kra n wass "akursi" am

yegduden nniÉden, ur nettaÞÞa ara tame¥t¥tut ad tettwirkeÉd.

Tidet tqerreí

Llan kra imaziàen qqaren nekni àur-neà tugdut seg zik-nni, tella daàen tura deg

tudrin. Yal taddart tes²a tajma²t iseddayen tilufa n tmeddurt deg taddart.

Dàa d tidet, dacu kan neåra merra, tajma²t, assa ur tes²i ara azal i tes²a zik-nni acku

yella uwanek (Etat) i d-yezgan sennig-s.

Llan kra imusnawen qqaren yessefk a nemmeslayet àef wayen yelhan deg yedles

amazià, iwakken ad yettwikkes wa¥t¥tan-nni i à-izedàen. A¥t¥tan-a dayen yeffren deg

wallaàen-nneà: Nàil ur nes²i ara idles atrar (moderne) am yegduden nniÉden.

Amedya: Tuget deg imaziàen (timaziàin) yeàran ttaran-tt àer tmeslayt tafransist. ½ilen

ma nnan-d kra s tefransist ad yes²u azal ma©©i am wakken ma nnan-t-id s tmaziàt.

(Cfià asmi nella d ilemåiyen di tmurt, ma yebàa yiwen deg-neà ad yissin kra n yiwet

n teqcict, yessefk a s-yessiwel s tefransist, neà m'ulac yettagad ur te¥t¥talay ara ula d

àur-s).

Dàa d titet, yessefk ad nadder ama gar-aneà ama àer medden ayen nes²a yelha deg

yedles-nneà. Yessefk a nerfed iqerray-nneà a d-nini ula d nekni nes²a idles seg wasmi

tebda tmeddurt, nes²a imusnawen timusnawin; nes²a tugdut, nes²a tamurt ...

Dacu kan ma nezmer a nmuqel tidet àer wallen-is; a nesseàleb àef wayen inesxen deg

wallaàen-nneà seg wasmi i d-nekker nekni s irgazen imaziàen, a naf annecta d azgen

kan n tidet.

Page 3: Tugdut-nneà. AmÉdiq n tlawin di tme¥t¥ti-nneà · tmurt n leqbayel, ma ye¥t¥tef yiwen tuísift i wayeÉd ulac tuàalin àer deffir, ayen yebàun yeÉdru yeÉdra. "Nnif n twaàit"

3

Dàa nezmer a neddem amÉdiq n tlawin di tmettit taqbaylit d amedya.

Llan kra imaziàen izedàen di tmura tiberraniyin ²erÉden ad ddren war aqric a²rab i à-

sersen yad i à-iíekmen di tmurt-nneà. A d-inin dacu-ten (d imaziàen). Dàa annecta

ma©©i dayen fessusen. Amek i ira yiwen ad yettwassen di tmurt n Lalman neà n

Marikan d amazià? S wacu i zemren a à-issinen medden?

Dàa qqaren: Nekni d imaziàen ma©©i d a²raben; àur-neà tutlayt, àur-neà tira

(Tifinaà), tilawin-nneà ur ttlusunt ara acadur-nni amcum. Di tmurt-nneà tame¥t¥tut ur

tettwarkeÉd ara, tezmer ad truí anida i s-yehwa.

Ma d tame¥t¥tut àer i¥tergiyen, dàa d netta i d nettat.

Yiwen wergaz gar-asen mi yesla i taluft-a n tlawin ur yumin ara imeååuàen-is, yenna

d yiman-is: "Awal-a, kra yella kra yerna. D tidet nes²a tutlayt d tira, tilawin-nneà ur

ttlusunt ara acadur. Ma d tame¥t¥tut ur tes²i azal yes²a wergaz di tmetti-nneà. Neà ttuà

tamurt-iw? Ihi aseggas-a ad rezfeà àer tmurt, ad rreà lbal-iw i taluft-a".

D ayen yeÉdran, argaz-nni yerzef àer tmurt n Yezwawen (Imaziàen n Jerjer) deg

wakud unebdu.

Yeàli yiÉd mi yekcem àer taddart-is. Di tlemmast n taddart yufa irgazen qqimen. Ula d

yiwet n tme¥t¥tut ur telli gar-asen.

Amazià n Lalman: - Azul fell-awen a tarwa n tmurt, a... tebbuíram kra?

Irgazen: - Azuuul azuul.

Dàa kkren merra ssudnen-t.

Yiwen wergaz deg-sen: - Ah, tewwiÉd-aà-d kra n waÉdu asemmaÉd seg tmurt n Lalman?

Da akken twalaÉd d azàal. Ur yezmir yiwen ad ye¥t¥tes neà ad yeqqim deg wexxam.

Amazià n Lalman yeÉdsa, dàa ikemmel abrid-is yenna deg wallaà-is: Amek akka, i

tlawin íemmlent azàal mi qqiment deg yexxamen?

Azekka-nni lewhi usiwreà n yi¥tij, amazià n Lalman yeddem taqabact, isers-itt àef

tayet-is ye¥t¥tef abrid mi qqaren "abrid n tagma". Yedda kra, dàa yufa yiwet n temàart

teqqim seddaw n tzemmurt, teksa tiàe¥t¥ten-is.

Amazià n Lalman: - Azul fell-am a nna Sekkura.

Nna Sekkura: - Azul a mmi, nekkini íemmleà awal-a azul! Ah.. d ke©©ini a mmi, d

ke©© i d Meåyan mmi-s n Megduda? Ah a mmi, a wi cerÉden tuàaleÉd-d ad tefreí

yemma-k!

Argaz yedda kra iquddimen àur-s, nettat temmuger-it-id. Meåyan yekker ad yussuden

aqerruy n nna Sekkura, nettat tekkes-as afus-is, tenna: - Ah a mmi, s yixf n tezmart-

iw ur teÉdri, d irgazen i yi²uz ¨ebbi a mmi!

Mezyan yesseàleb fell-as, dàa yessuden aqerruy-is.

Nna Sekkura: - ëaca-k a mmi íaca-k!!!

Page 4: Tugdut-nneà. AmÉdiq n tlawin di tme¥t¥ti-nneà · tmurt n leqbayel, ma ye¥t¥tef yiwen tuísift i wayeÉd ulac tuàalin àer deffir, ayen yebàun yeÉdru yeÉdra. "Nnif n twaàit"

4

Ihi Meåyan yeqqim yid-s. Nna Sekkura temla-yas kra yellan d taluft i yeÉdran deg

taddart. Awal ijebbed wayeÉd almi nna Sekkura tudder-d awal "Aàyul" dàa tenna: - -

ëaca timira i i²uzz Rebbi a mmi.

Meåyan: - Nekkini se¥tleà tamart-iw..ha.. ha..Yernu amek akka? Tilawin ur tent-i²uzz

ara Rebbi?

Sekkura tenna-yas:

- Si zik, nnan a mmi tame¥t¥tut yessefk ad tqader argaz.

- Ula d irgazen yessefk ad qadren tilawin.

- Ih a mmi i yeÉdran yid-nteà nekkenti s tulawin. Susem kan, ma©ci d yiwet nemmal-

itt-id, cwi kan tura tbeddel ddunit, ma©©i am zik-nni.

Mi d-teàli talast, dàa nna Sekkura d Meåyan ¥t¥tfen abrid àer taddart. Deg webrid

mlalen yiwet n tecqict tuàal-d seg tala tugem-d.

Nna Sekkura tenna i teqcict-nni: - Awi-d a yelli a nsew atan qquren imawen-nneà seg

fad.

Taqcict tbedd, tesres abelyun n waman.

Nna Sekkura: - Sew a mmi a Meåyan.

- Ggulleà alamma d kemmini i yezwaren.

- S yixf n tezmert-iw alamma d ke©©ini i yezwaren, neà nnià-ak d irgazen i i²uzz

Rebbi a mmi.

- S yixf n tezmert-iw alamma d kemm i yezwaren; nekkini ur ffudeà ara nezzeh.

- Ah a mmi, atan ke©©ini tebàiÉd ad tbeddelt tameddurt.

Dàa nna Sekkura teswa d tamezwarut.

Meåyan yekcem s axxam, ye©©a imensi d yemma-s, ssin akin yeffeà. Meåyan dàa

drus kan i s-yeqqimen ad yuàal àer Lalman, ihi yebàa ad ifareñ ussan, ad yemlil a¥tas n

medden ad yemmeslay yid-sen.

Meåyan yekcem àer yiwen n wexxam deg taddart ad iqeññer kra dinna. Dàa bab n

wexxam-nni yessawal-as Meåyan Xali, netta iíuÞÞ.

Mezyan yewwet àef tebburt, yessawel: - Azul fell-awen, ah yella kra imensi?

Xali-s: - Azul, azul a Meåyan, yella a mmi. Qqim, qqim, nekkini íemmleà awal-a n

wazul ma©©i am kra n yemàaren-nniÉden. Nekkini anida ddià qqareà i yilemåiyen azul.

Nekkini atan a mmi d amazià n tidet.

Amazià n Lalman:

- Ke©©in tfehmeÉd, teåriÉd yezmer ad yili yiwen d ineslem ad yeqqim d amazià. Ula d

tameslayt-nneà naà d Rebbi i tt-id-yefkan.

Xal-is:

- Ur ttagad a mmi, kra n wass a d-tuàal tmurt àer bab-is..."Ad tàir ad tàir, a d-tuàal ar

lañel-is!!"

Awal ijebbed wayeÉd, dàa Meåyan yenna:

Page 5: Tugdut-nneà. AmÉdiq n tlawin di tme¥t¥ti-nneà · tmurt n leqbayel, ma ye¥t¥tef yiwen tuísift i wayeÉd ulac tuàalin àer deffir, ayen yebàun yeÉdru yeÉdra. "Nnif n twaàit"

5

- A xali dacu ara tiniÉd deg taluft n tme¥t¥tut di tmurt-nneà. Nnan zik-nni, tame¥t¥tut àur-s

azal meqqer àur-neà s imaziàen. TessneÉd tagellidt Dihya mi semman wa²raben

"Kahina", nnan d nettat i d tacafet imaziàen. Tura azgen ameqqran deg tulawin am

wakken seddaw n le²naya n yergazen i ddrent. Amedya: Tilawin ur teffàent ara akken

i sent-yehwa. Ur ttilint ara di tejma²t. Ur ttsewwiqent ara.

Xal-is:

- Ha..ha..Amek? Tilawin di ssuq neà di tejma²t? Neà teåriÉd ssuq n tlawin ur iferru ara.

yernu tilawin ur s²int ara tasa a mmi.

Tame¥t¥tut n xali-s, nna Mila tenna s taàect d tasellawt: - Ih a mmi a Meåyan, nekkenti

s tlawin a mmi nettwaíqer seg wasmi i d- tlul ddunit.

Nna Mila tkemmel awal, tenna i wergaz-is: - I ke©©ini amek akka i teqqareÉd, tame¥t¥tut

ur tes²i ara tasa. Am wakken tettuÉd lkuraj n tlawin di lgirra-nni mgal Fransa, neà

amek?

Xali-s: - D tidett di lgirra-nni a¥tas n tlawin i yennuàen s lkuraj d ameqqran. Dacu kan

nekkini akken walaà: Tame¥t¥tut ad teqqim d tame¥t¥tut, jami ad tekmandi àur-i...

Dàa xali-s-nni ibeddel tameslayt, Meåyan yezmumeg-as i nna Mila, yessusem.

Azekka-nni nnejma²en at taddart i wakken ad frun taluft n wagam n waman si tliwa n

taddart. Aman xuññen a¥tas, ihi yessefk ad rren nnuba, iwakken yal tafamilt ad tawi

amur-is. Ihi ad ferqen aman s litra.

Tajma²t te©©ur d yergazen, ula d yiwet n tme¥t¥tut ur telli dinna, yernu d nutenti i d-

yettagmen seg tala ma©©i d irgazen.

Meåyan yenna deg wallaà-is: D ta i tugdut àef inettzuxxu di tmurt n Lalman? I tfamilt

ur nes²i irgazen, amek tezmer a d-tini awal-is deg tejma²t? Ayen walaà akka d

amedya kan àef wayen iÉderrun àef tme¥t¥tut di tmurt-nneà.

Lkuraj ay irgazen!

Taluft-a n wemÉdiq n tlawin di tmetti-nneà a¥tas n yergazen ttagaden ad meslayen fell-

as.

- Llan kra deg-sen qqaren, tame¥t¥tut yessefk ad tili seddaw uÉdar n wergaz, acku

tame¥t¥tut ur yezmir ara a tt-yamen yiwen, ur tes²i ara tasa, yernu ma yefka-yas

yiwen tilelli ad tezger tilisa.

Irgazen-a kersen wallaàen-nsen, ameslay yid-sen àef taluft n tme¥t¥tut ma©©i dayen

fessusen.

- Llan kra nniÉden åran, rekÉden izerfan n tme¥t¥tut, nutni ur zmiren ara ad bedlen

iman-nsen. Ur zmiren ad sàelben àef wulawen-nsen ad sxedmen allaàen-nsen

iwakken ad bedlen iman-nsen.

- Llan kra n yergazen (àas drus) ttqadaren tilawin-nsen, ttaken afus i tlawin

yettnaàen àef izerfan n tme¥t¥tut; ur ttagaden ara ma tella tme¥t¥tut àur-s azal am

Page 6: Tugdut-nneà. AmÉdiq n tlawin di tme¥t¥ti-nneà · tmurt n leqbayel, ma ye¥t¥tef yiwen tuísift i wayeÉd ulac tuàalin àer deffir, ayen yebàun yeÉdru yeÉdra. "Nnif n twaàit"

6

wergaz. Irgazen-a yessefk ad agten, àas kra n yergazen nniÉden qqaren, wigi ma©©i

d irgazen n tidet.

- Llant daàen kra n tlawin àilent azaglu yersen àef tme¥t¥tut yessefk ad yili. Akka i d

tameddurt, annect-a yettbin-d am wakken qeblent tawaàit, acku ur yezmir yiwen

dacu ara ad yexdem.

- Llant kra n tlawin nniÉden årant tezmer ad tbeddel tmara fell-asent, ma cemrent

iàallen-nsent. Maca tilawin-a ur s²int ara s wacu ar ad nnaànt iwakken ad awÉdent

ar wayen ssarament.

- Llant kra n tlawin ssawÉdent àrant, xedment, begsent àer twuri àef izerfan-nsent.

Sseknent-d, zemrent ayen yezmer wergaz. Nnant zemrent ad bedlent tamara.

Atan yiwen usefru àef tlawin-a:

Ur srusuà ara allen-iw:

Abrid n tmeddurt-iw

d irgazen i t-ineÞren

swià lemrar d umurej

àileà akka i iwulem

Tura tekker-d yelli

teåra iberdan ma©©i yiwen

teggul ur tesris allen

zdat n yad i tt-irekÉden

Teggul ad tesker tiàri

ma iwulem ad tekker

àer imenài

nekkini ad beddeà yid-s

alamma yerreå uzaglu

(àer tasàunt "Tamazàa" u¥t¥tun 01/Yunyu 1993" n tiddukla "Tamazàa"/Lalman).

A¥tas n yergazen qqaren: "A.. taluft-a n tme¥t¥tut ur nezmir ara a tt-nefru ass-a".

Dàa d tidett, am wa¥tas n tlufa-nniÉden, dacu kan yessefk a nekmasi tura yakan.

Amek tezmer ad tili tugdut di tudrin-nneà ma yella tilawin ur se²²unt ara imukan-

nsent di tejma²t?

Wissen anta taddart di tudrin-nneà ara d-yessiwÉden d tamezwarut ad ilint tilawin di

tejma²t, awal-nsent ad yes²u azal am win n yergazen.

Neà tella kra d taddart di tmurt-nneà, anida llant yakan tlawin di tejma²t, nekkini ur

tt-ssineà ara? (1)

Page 7: Tugdut-nneà. AmÉdiq n tlawin di tme¥t¥ti-nneà · tmurt n leqbayel, ma ye¥t¥tef yiwen tuísift i wayeÉd ulac tuàalin àer deffir, ayen yebàun yeÉdru yeÉdra. "Nnif n twaàit"

7

Nessaram ad agten yad/tid ara icerwen tidi àef izerfan n wemdan mgal yad irekÉden

idles amazià. Nessaram daàen ad agten yergazen d tulawin ara yes²un lkuraj ad

nnaàen mgal ayen icekklen tilelli n tme¥t¥tut di tmurt-nneà. Ihi lkuraj kan ay irgazen!

Ur ttagadet tilawin!

Frankfurt am Main/Lalman 10/ 2001

Page 8: Tugdut-nneà. AmÉdiq n tlawin di tme¥t¥ti-nneà · tmurt n leqbayel, ma ye¥t¥tef yiwen tuísift i wayeÉd ulac tuàalin àer deffir, ayen yebàun yeÉdru yeÉdra. "Nnif n twaàit"

8

(1) Sureft-iyi ad zuxxeà kra s taddart-iw "Tiwal" i yellan di tmurt n At ³idel, taàiwant "Ait-

Mauc". Taddart-a d yiwet deg tudrin di tmurt n yezwawen timezwura i d-yeslalen tiddukla

semman-as "Tiàri n Tiwal". Dàa ilemåiyen n tiddukla sbedden snat terba²in n ccna azgen

ameqqran deg-s d tullas.

Yiwet tikkelt llià dinna mi tiddukla Tiàri n Tiwal tesker yiwet n temlilit anida tella gar

yergazen yiwet n tme¥t¥tut. Dàa ilemåiyen n taddart nnan ad kemmlen abrid-a.