TNG QUAN V L THUYT V I TNG

CU TRC LUN TRONG NGHIN CU BIU TNG: T K HIU HC N NHN HC BIU TNGTS. inh Hng Hi

Vin Nghin cu vn ho

27 Trn Xun Son, H Ni T: 0985731933Email: dinhhaih@yahoo/gmail.comt vn

Khoa hc x hi ni chung v khoa hc nghin cu biu tng ni ring c du nhp vo Vit Nam t hn 100 nm qua theo hng tip cn hn lm ca phng Ty. Cho n nay, cc nghin cu khoa hc x hi trn bnh din vn bn hc (nh vn hc, s hc, trit hc, ngn ng hc,...) t c kh nhiu thnh tu, trong khi nghin cu biu tng (nh k hiu hc, nhn hc biu tng,...) dng nh vn ang l mt mnh t cn b trng vi s lng cc cng trnh nghin cu ch m c trn u ngn tay. Thm ch trong s nhng nghin cu t i , cha mt cng trnh no thc s t nn mng cho mt khoa hc nghin cu v biu tng. Ti sao c tnh trng nh vy? Tht kh a ra mt cu tr li y , nhng nu xt trn bnh din chung ca cc b mn khoa hc c lin quan n ngh thut v biu tng, chng ta c th nhn thy: Thiu nn tng l thuyt v phng php lun chnh l mu cht ca vn . Trn thc t, c nhiu h thng phng php lun nghin cu c lin quan n ngh thut v biu tng trn th gii ra i trn c s l thuyt nghin cu ca cc chuyn ngnh nh trit hc, vn hc, dn tc hc, m hc, c bit l k hiu hc. Mt trong nhng l thuyt c nh hng mnh m nht, c coi nh mt cuc cch mng v l thuyt trong khoa hc x hi th k XX, l cu trc lun (structuralism). Cho n nay, cu trc lun c s dng lm mt trong nhng l thuyt nn tng ca nhiu chuyn ngnh khc nhau trong khoa hc x hi nh nhn hc cu trc (structural anthropology), ngn ng hc cu trc (structural linguistics), k hiu hc vn ho (cutural semiology),v.v... Trong ni dung ca nghin cu ny, chng ti s cp n cu trc lun v vic s dng khung l thuyt ny di gc nhn k hiu hc v nhn hc biu tng nh mt hng tip cn c th i vi nghin cu biu tng trong giai on hin ti.1. Cu trc lun vi ngn ng hc v k hiu hcCu trc lun l mt l thuyt khoa hc c sng lp bi nh ngn ng hc Thu S - Ferdinand de Saussure cch y gn mt th k. Ban u cu trc lun ch s dng trong phm vi ca ngn ng hc, nhng vi phng php tip cn k hiu hc, n nhanh chng m rng tm nh hng n nhiu ngnh khoa hc x hi khc tr thnh mt trong nhng l thuyt quan trng nht i vi khoa hc x hi v nhn vn trong th k XX. Ngay ti thi im a ra nhng nguyn l cn bn ca cu trc lun, Ferdinand de Saussure tin on c tm nh hng ca n s vt ra ngoi phm vi ca ngn ng hc vi mt nhn nh ht sc chnh xc: Mt ngnh khoa hc nghin cu v s tn ti ca cc k hiu trong i sng x hi l hon ton ph hp, khoa hc ny s l mt phn ca tm l hc x hi v do cng l mt phn ca tm l hc ni chung; ti s gi n l k hiu hc - semiology (trong ting Hy Lp semeion c ngha l k hiu). K hiu hc s nghin cu v nhng yu t cu thnh ca k hiu, nhng quy lut chi phi chng. Khi ngnh khoa hc ny cha ra i, khng mt ai c th ni n thc s l ci g; nhng n c quyn c tn ti, ti mt ni c chn trc. Ngn ng hc cng ch l mt phn trong khoa hc v k hiu hc ni chung; nhng quy lut c khm ph trong k hiu hc s c ng dng vo ngn ng hc, v sau cng n s gii hn rch ri ti mt khu vc trong tng th cc lnh vc ca nhn hc (Ferdinand de Sausure 1915, tr.16). Ti nay, gn 100 nm sau ngy ng qua i (1913), cu trc lun ca Ferdinand de Saussure vn c cc nh khoa hc ni tip nhau m rng v o su thm cc khi nim ch t mt m hnh cu trc ban u v cng n gin:K hiu (Sign) =

Ci biu t (Signifier)

Ci c biu t (Signified)

Theo : Ngn ng l mt h thng k hiu, mi k hiu ngn ng c hai phn:ci biu t (le signifiant) vci c biu t(le signifi). Ci biu t l mthnh nh thnh gic, ci c biu t l mtkhi nim.Khng c mi lin h tt yu no gia k hiu vi vt c ch nh, hay nh ngi ta thng ni, lin h gia chng l v on (Trnh B nh 2011).T m hnh trn nhiu nh khoa hc nh Romand Jakobson, Roland Barthes, Louis Hjelmslev, Jacques Derrida, Claude Levi-Strauss, Michel Foucault,... tip tc pht trin cu trc lun di nhiu gc nghin cu khc nhau, c trong cng nh ngoi ngn ng hc, hnh thnh nn mt h thng l thuyt v cu trc v cng phong ph da trn nn tng k hiu hc. Vi gc tip cn rng ln nh vy, thut ng k hiu (sign) trong ngn ng hc c bn pht trin thnh mt thut ng chung c s dng trong nhiu lnh vc khc nhau ch mt khi nim mi rng ln hn bao gm mi k hiu, du hiu, tn hiu, s vt, hin tng, li ni, c ch, hnh ng,... c tnh thng tin. V ngn ng cng khng cn l mt thut ng ring ca ngn ng hc m n bao hm mi thnh t c con ngi biu th. Theo Roman Jakobson, h thng k hiu ny bao gm mi loi thng tin c to bi cc k hiu; tng ng vi iu , khoa hc v cc k hiu c gi bng thut ng k hiu hc c quan h vi cc yu t nn tng c bn ny l c s cho cu trc ca tt c cc k hiu bt k loi no, v vi nhng c tnh ca chng trong ni hm thng tin, cng nh vi nhng c trng ring bit ca cc h thng k hiu khc nhau, v trong v vn loi thng tin khc nhau c s dng bng cc loi k hiu khc nhau. (Ngn ng trong mi lin h ti cc h thng giao tip khc Tuyn tp Roman Jakobson, Tp II, tr.698).Trn c s cc l thuyt m rng nh trn, Louis Hjelmslev m hnh ho khi nim ca Ferdinand de Saussurebng s :

ng gp quan trng nht caL.Hjelmslevl s phn bit gia"K hiu hc biu th"vi"K hiu hc hm ngha." H thng k hiu thng thng l h thngk hiu biu th. Cn h thngk hiu hm nghal mt h thng k hiu m bnh din biu t (hnh thc) ca n cng l mt h thng k hiu biu th (Nguyn Vn Hu 2010).i xa hn, Roland Barthes p dng l thuyt cu trc trong k hiu hc kin gii thn thoi bng mt s pht trin nh sau:

Huynthoi

(Mythology)Ngnng

(Language)1. Ci biu t

(Signifier)2.Ci c biu t

(Signified)

3. K hiu (Sign)I.CI BIU T

(SIGNIFIER)II.CI C BIU T

(SIGNIFIED)

III. K HIU (SIGN)

Ngun: Roland Barthes (Annette Lavers chuyn ng).MythologiesStraus Farrar & Giroux. 1-1, 1972, tr.115Vi s ny, Roland Barthes pht trin m hnh cu trc ca k hiu, ci biu t v ci c biu t mt mc cao hn. Theo , k hiu c hnh thnh t ci biu t v ci c biu t ban u li kt hp vi nhau bng m thc ca CI BIU T v CI C BIU T cao hn to nn cc K HIU mi. cng l m thc m ng da vo phn tch cu trc ca huyn thoi. Hng tip cn m rng ny cng c Jacques Derrida, Umberto Eco, Michel Foucault v nhiu nh khoa hc khc pht trin trong cc nghin cu ca h. T y, quan nim v ci biu t, ci c biu t v k hiu vt ra ngoi khun kh ca cu trc lun giai on u hnh thnh nn mt tro lu mi vi tn gi gii cu trc hay hu cu trc lun.

Trn y ch l mt vi nt tm lc (qua mt s v d) v vic p dng cu trc lun trong k hiu hc ngn ng, cn trn thc t, tm mc nh hng ca n i vi cc chuyn ngnh khoa hc x hi v nhn vn khc vt xa nhng iu m Ferdinand de Saussure d on: Lnh vc k hiu hc rt rng ln, bt u t nhng nghin cu v hnh vi giao tip ca cc loi ng vt (k hiu hc ng vt-zoosemiotics) ti nhng phn tch v cc h thng k hiu biu tng nh giao tip thng qua iu b c th con ngi (kinesics v proxemics) cc k hiu khu gic (s m ha ca cc mi hng), l thuyt m hc, v tu t hc. Hu ht, cc ranh gii ca n (nu c) u c s gip gii vi nhng g thuc v cu trc lun: s hp dn ca hai lnh vc ny v c bn khng tch ri nhau, v trong di hn, c hai u cn phi c a vo mt lnh vc th ba ph hp hn, bao hm nhiu lnh vc c gi n gin l giao tip (communication). Trong bi cnh , bn thn cu trc lun s tr nn ni bt nh mt phng php phn tch kt ni cc lnh vc ngn ng hc, nhn hc v k hiu hc(Terence Hawce 1977, tr.123).2. Khoa hc nghin cu v biu tngBiu tng l g? khoa hc nghin cu biu tng l g? nghin cu biu tng nhm mc ch g? l nhng cu hi m chng ti t ra gii quyt trong chuyn mc ny trc khi i su tm hiu mi quan h gia cu trc lun vi cc khoa hc nghin cu v biu tng. Biu tng trong ting Vit l mt t gc Hn c dng kh tru tng. Theo T in Ting Vit, biu tng c hai ngha, ngha th nht l: hnh nh tng trng, ngha th hai l: hnh thc ca nhn thc, cao hn cm gic, cho ta hnh nh ca s vt cn gi li trong u c khi tc ng ca s vt vo gic quan ta chm dt (Hong Ph 1998, tr.26). Cn symbol trong ting Anh l mt t bt ngun t ngn ng c chu u (symbolus trong ting La M v symbolon trong ting Hy Lp). Theo T in Biu tng th nhng g c gi l biu tng khi n c mt nhm ngi ng rng n c nhiu hn mt ngha l i din cho chnh bn thn n (C.G.Liungman 1991, tr.25). Biu tng c tnh a ngha nhng chng ta c th chia lm hai ngha chnh l biu hnh v biu . Trn th gii, thut ng symbology c nhiu t in gii thch vi cc ngha: l 1-Vic nghin cu hoc s dng cc biu tng v 2-Tp hp cc biu tng (1: the study or use of symbols. 2: symbols collectively). Cc t in ngh thut c thm mt ngha l: 3-Ngh thut s dng cc biu tng nhc n mt tro lu ngh thut thnh hnh chu u vo th k XIX. Nh vy, thut ng symbology trong ting Anh tng ng vi nghin cu biu tng (hoc biu tng hc) trong ting Vit. C th thy rng, i vi khoa hc nghin cu v biu tng, tip cn lin ngnh (interdiciplinary) l mt hng i bt buc, tuy nhin, s kt ni cc lnh vc ngn ng hc, nhn hc v k hiu hc nh Terence Hawkes cp trn cn phi c t lm nn tng v l hng i ph hp nht trong giai on hin nay (chng ti s tr li vn ny trong phn cui ca bi vit). Thc t Vit Nam, cho ti nay, cc chuyn ngnh nghin cu biu tng nh k hiu hc hay nhn hc biu tng vn cha c cng nhn nh mt b mn khoa hc c lp v cng cha c m ngnh o to. Trong khi c kh nhiu trng i hc ln trn th gii nh Columbia, Indiana, MIT (Massachusetts Institute of Technology), Standford, Hawaii M, Toronto, McGill, Western Ontario Canada, Tartu Estonia, Helsinki Phn Lan,v.v... tip cn theo hng chuyn mn ho. Gn y, Khoa Vn hc, i hc KHXH&NV- HQG HN cho ra i mn hc mi l Nhp mn ngh thut; Khoa Nhn hc, i hc KHXH&NV- HQG Tp.HCM vi mn Nhn hc ngh thut v Biu tng; Khoa Vn ho hc, i hc Vn ho H Ni vi mn K hiu hc vn ho c coi nh nhng bc t ph trong vic tip cn l thuyt v phng php lun nghin cu ngh thut v biu tng. Trong khi , cc trng thuc khi ngh thut thng ch tp trung vo cc vn c tnh thc hnh m t quan tm n cc vn l thuyt v phng php lun. y l nhng bt cp ln trong h thng gio dc v o to nc ta cn c khc phc.Vi cu hi chng ta nghin cu biu tng nhm mc ch g? Cu tr li n gin l tm hiu ngha ca n. Nhng ngha ca n nh th no, c s dng ra sao li l nhng vn khng h n gin v mi biu tng u c ngha ring tu thuc vo thi gian v khng gian ca n, ni cch khc, ngha ca mi biu tng ph thuc vo nn vn ho sn sinh ra n, ph thuc vo bi cnh v thi im m n ra i, v tt nhin, mc ch s dng ca n cng thay i tu thuc vo cc yu t trn. c th minh ha cho cc vn nu, di y, chng ti xin ly mt v d v vt biu tng v hnh vi biu tng trong mt nghi l biu tng din ra trong cng mt bi cnh c th lm r hn cc khi nim. Trong chuyn in d di ngy ca chng ti (PGS.TS. Gabor Vargyas, i hc Pecs, Hungary v tc gi bi ny) khu vc c tr ca ngi Bru -Vn Kiu, ti nh Chui Cm (cn gi l P Thq) x Ea Hiu, Krng Pak, aklak. Ngy 2/5/2007, khi chng ti n, ng ang b m, v trn m cng ko di nhiu thng. Th nhng, cu chuyn m gia nh ng trao i vi chng ti khng h cp n vn bnh tt m li xoay quanh ni lo v mt l cng tr hon nhiu nm do khng c tin t chc. Cng nh nhng nm trc, hm l ngy ng phi bo co vi Yang v hon cnh bnh tt v mc kh khn ca gia nh. Cng vi vic , ng s phi tip tc xin php Yang cho c kht n vic t chc l cng trong nm nay. L kht n ca ng din ra n gin nh sau: T bt cm cng, ng ni mt si dy ti cy ct ng bn th. Sau ng khn Yang vi ni dung nh tng lm vi cc ln trc (xin kht n). Khi chng ti hi bt cm v si dy c ngha g? ng gii thch, bt cm tng trng cho l cng m ng s phi lm v si dy l s xc nhn li ha ca ng c thc hin trc Yang. Chng ta c th d dng nhn thy vt biu tng y chnh l bt cm v si dy, cn hnh vi biu tng chnh l li ha v s kht n. Cc thnh t c din ra trong mt nghi l biu tng (mt l kht n n s thay cho mt l cng y ). Tr li vi cu hi nghin cu biu tng lm g? Theo Raymond Firth, l lm sng t ngn ng biu tng (symbolical language) v hnh vi biu tng (symbolical behaviour), lin kt chng trong phm vi ca cc hnh mu x hi v cc gi tr x hi(Raymond Firth, 1973. tr.28).

Vt biu tng: si dy v bt cmnh TG nh chp ti Eahiu, Krng Pak, aklak, nm 2007 trn chng ta c v d minh ho v hnh vi biu tng trong mt nghi l biu tng. Vy ngn ng biu tng m Raymond Firth cp l g? Trong T in ting Vit thut ng ngn ng c gii ngha l: H thng k hiu dng lm phng tin din t, thng bo- bn cnh ngha c s dng cho ngn ng hc (Hong Ph 1998, tr.666). Trong T in Bch khoa ton th Vit Nam, phn L thuyt k hiu ngn ng nh ngha: L thuyt coi ngn ng l mt h thng k hiu v do , vic nghin cu ngn ng phi i t s xem xt cc thuc tnh ca cc n v v cc mi quan h gia chng trn c s bn cht k hiu ca chng. V theo Edmund Leach: i vi nh nhn hc, ngn ng l mt phn ca vn ho, ch khng phi l mt i tng nghin cu t thn. Hu ht cc vn ca nh nhn hc lin quan n vic giao tip ca con ngi. Ngn ng l mt phng tin, nhng nhng hnh vi thng thng cng l phng tin giao tip(Edmund Leach 2006, tr.217). Trong khi ngn ng ni v ngn ng vit cho php con ngi giao tip vi nhau bng kh nng tri nhn trc tip ca cc gic quan th ngn ng biu tng cho php con ngi nhiu nn vn minh khc nhau, nhiu vng vn ho khc nhau, thm ch nhiu thi gian v khng gian khc nhau hiu c nhau nh vo c tnh cn bn ca n l thng tin v giao tip thng qua h thng k hiu hm ngha ca n. Nh c ngn ng biu tng m con ngi c kh nng giao tip vt thi gian v khng gian hiu c con ngi sng cc nn vn minh c xa cch chng ta hng nghn nm thng qua nhng di vt vn ho m h li. Trong x hi hin i, ngn ng biu tng gip con ngi giao tip v ho nhp vi nhau m khng nht thit phi ni chung mt th ting (chng hn: ngn ng my tnh, ngn ng ngh thut, ngn ng mt m...). C th thy, mi quan h gia k hiu hc vi ngn ng biu tng l mt mi quan h c bit: Cc k hiu hnh thnh nn ngn ng biu tng v ngn ng biu tng li chnh l ngn ng biu t ca cc k hiu. Bng mi quan h ny, Claude Levi-Strauss, ngi c coi nh cha ca nhn hc hin i, thit lp nn l thuyt v nhn hc cu trc (structural anthropology). L thuyt ny khng ch gip gii quyt c nhiu vn trong nghin cu ngn ng, vn bn hay thn thoi m cn c trong cc vn c lin quan n i sng vn ho v x hi ca loi ngi. Theo ng: Mi nn vn ho c th c xem nh l mt tng th cc h thng biu tng m hng u l ngn ng, cc quy tc hn nhn, cc quan h kinh t, ngh thut khoa hc, tn gio. Tt c cc h thng nhm n s th hin mt s mt ca thc ti th xc v thc ti x hi, v hn th na, th hin cc quan h m hai loi hnh thc ti v bn thn cc h thng biu tng c vi nhau (Levi-Strauss 2011). Tm li, ngn ng biu tng l mt thnh t vn ho do con ngi to ra s dng nh mt loi cng c thng tin v giao tip c tnh tng trng. Chng ra i, tn ti v tc ng n i sng vn ha ca con ngi. V vy, vic tm hiu ngn ng biu tng cng chnh l tm hiu i sng vn ho v x hi loi ngi thng qua cc biu tng vn ho do h to ra. V do vy, nghin cu biu tng l khoa hc c chc nng gii m cc thnh t vn ho c sn sinh trong i sng ca con ngi. Nn tng ca khoa hc ny c mi quan h ht sc cht ch vi l thuyt k hiu hc.

3. Nghin cu biu tng t gc nhn k hiu hc Nghin cu ngha ca cc biu tng, hay ni cch khc l tm hiu ngn ng biu tng trong i sng vn ho ca con ngi, cho ti nay khng cn l mt cng vic mi m trong nn khoa hc th gii. Nhng nc ta, mt h thng l thuyt cn c (nh nhiu chuyn ngnh khc c) cc nh khoa hc tip cn vi i tng nghin cu ny vn cn l mt vn cha ng ng. y l mt khong trng cn c kho lp bi nu khng c c s l thuyt, phng php lun v phng php nghin cu th khng mt ngnh hay chuyn ngnh khoa hc no c th tn ti v pht trin. Theo chng ti, c th t nn mng cho b mn nghin cu biu tng th mt nn tng cn bn t l thuyt k hiu hc s gip cho h thng l thuyt nghin cu biu tng hnh thnh v pht trin mt cch vng chc hn. Trong chuyn mc ny, chng ti s a ra mt s khi nim v m hnh m cc nh khoa hc thc hin di gc nhn k hiu hc, t chng ta c th i xa hn trong vic s dng cu trc lun trong khoa hc nghin cu biu tng. Trong ch thch u tin ca nghin cu ny, chng ti cp n tn tui ca mt nh khoa hc ln cng thi vi Ferdinand de Saussure trong vai tr sng lp chuyn ngnh k hiu hc, l Charles Sander Peirce. im tng ng trong l thuyt ca h l s dng khung cu trc, cn s khc bit l phng php tip cn: Phng php tip cn ca Saussure l ngn ng hc v vi Peirce l logic hc theo hng tip cn a ngnh. ng gp v mt l thuyt ca Peirce i vi khoa hc (c t nhin v x hi) v cng ln, ni bt trong l trit hc dng hnh (pragmatism),tng tc biu tng(symbolic interactionism)... Tuy nhin, trong ni dung mc ny chng ti ch cp n cc vn c lin quan n k hiu hc v cu trc lun.M hnh cu trc trong l thuyt ca Peirce l mt tng tc giao tip phi ngn ng tm hiu k hiu ca cc qu trnh lin tng. ng s dng thut ng k hiu hc theo quan im ca logic hc, theo , k hiu hc c sp xp bi mt cu trc tam v (triadic structure) m qua cc thnh t lun c s nh hng tng tc ln nhau. T k hiu ny s sn sinh ra k hiu khc thng qua vic din gii k hiu trc . Mt k hiu hoc i din ca n chnh l mt ci g i din cho ai bng mt ci g khc trong cc quan h hoc kh nng no ... V vy mt k hiu i din cho mt ci g (i tng ca n); thay th mt ci g ca mt ai (s biu th ca n); v cui cng thay th mt ci g cho mt ai trong mt vi phng din (cc phng din ny c gi l nn mng). Nhng kha cnh , s i din (representamen), i tng (object), s biu th (interpretant) v nn mng (ground) do vy c th c xem nh cp n cc ngha m cc k hiu biu th thng qua chng; mi quan h gia chng quyt nh nghim ngt tin trnh cn bn ca k hiu hc. (Terence Hawkes 1977, tr. 126-127). Xem phn din gii trn y chng ta c cm gic l cc thut ng, cc i tng, v cc mi quan h ca chng kh phc tp, thm ch l rc ri. Tuy nhin, vi m hnh di y chng ta c th d dng hnh dung c cc thnh t m Peirce a ra trong l thuyt k hiu hc ca mnh. T m hnh n gin ny, Peirce pht trin thm nhiu m hnh khc bng t duy logic gii quyt nhiu vn bao gm c khoa hc t nhin (nh logic hc, ton hc, thng k hc,...) v khoa hc x hi (nh trit hc, x hi hc, tm l hc,...). Tuy nhin, y chng ti ch gii thiu mt cu trc n gin nht ca ng chng minh cho hiu qu ca cu trc lun vi khoa hc nghin cu biu tng di gc nhn k hiu hc v s khng a thm cc v d phc tp hn trong cc nghin cu m Peirce cng b. K hiu (Sign)

S biu th (Interpretant) Khch th (object)M hnh tam v (triadic relation) ca Peirce

Tr li vi mi quan h gia ngn ng hc, k hiu hc v nhn hc m Terence Hawkes t ra. C th d dng nhn thy c ba chuyn ngnh ny u nm trong mt khoa hc tng th v con ngi v vn ho. Charles Sander Peirce tng t cu hi: Con ngi l g? con ngi phi chng l mt k hiu? V cu tr li c mt nh k hiu hc ni ting khc ngi Italia l Umberto Eco tr li: Con ngi l mt ng vt c tn ngng; con ngi lun mang trn mnh hai tn hiu gn vi ci xu v ci p; con ngi l mt c my sn xut tn hiu khng l... Bi vy, l thuyt tn hiu v hn nh ca Charles Sander Peirce, qua Eco tr thnh chui tn hiu v hn nh, gn cht vi bi cnh vn ho ca i sng x hi loi ngi (Huyn Sm-Ngc Anh 2009). Chui tn hiu c Umberto Eco m hnh ho nh sau:

(Source) Sender: (Ngun) Ngi gi thng tinCode: M Subcode: M nhnhMessage emitted as signifier bearing a signified:Thng tin a ra l ci biu t cha ng ci c biu tChanel: Knh thng tin/ng dn Addressee: Ngi nhnMessage received as signifier: Thng tin nhn c l ci biu tMessage received as signified: Thng tin nhn c l ci c biu t

(Ngun: Umberto Eco,Apocalypse Postponed, 1994)

Trong m hnh cu trc ca Eco, thng tin t ngi gi s c m ho qua mt s bc trc khi tr thnh mt loi thng tin mi (chng ti tm gi l thng tin cp 2 - vit tt l T2). T2 l ci biu t nhng cha ng ci c biu t. T2 thng qua cc knh truyn dn c bin thnh mt loi thng tin mi khc (T3) c tip nhn nh ci biu t mi. T y n li tri qua cc bc m ho n vi ngi nhn trong vai tr l ci c biu t mi hn. Qu trnh k hiu c m ho to thnh thng tin nh trn c th c din ra nhiu ln, khng c gii hn. C th tm tt qu trnh ny l mt s m ho k hiu to thng tin vi s sau:K hiu + M ho = TN HIU THNG TIN

Vic ng dng s ny trong thc tin bao gm nhiu lnh vc khc nhau trong i sng ca con ngi: T tn hiu Morse (do Samuel F. B. Morse pht minh nm 1938) v ngn ng k hiu dng cho ngi cm ic n cng ngh s (digital technology) vi vic m ho hai con s 0 v 1 thnh cc k hiu thng tin to nn mt trong nhng cuc cch mng khoa hc cng ngh ln nht trong lch s nhn loi vi phm vi nh hng mc ton cu. y chnh l cuc cch mng a con ngi n mt th gii hon ton mi, th gii phng, mt th gii ca k hiu s.Vn l nhng l thuyt cu trc da trn c s k hiu hc nhng cch tip cn ca Michel Foucault li a n cho ngi c nhng tri nghim ht sc khc bit. l mt Foucault dm ngh khc, ngh rng, thm ch ngh n tt c. C mt nng lng Foucault mnh m trong suy t, nhng khm ph, nhng gi mang ngha to ln cho bt k con ngi hin i no mun suy ngh v lch s, trit hc, y hc v kin thc.(Cao Vit Dng 2009). Qu thc, trong cun: S sp t ca s vt: Mt nghin cu kho c hc v cc khoa hc nhn vn, Foucault dn chng ta i qua ht ngc nhin ny n ngc nhin khc m ni dung ca bi vit ngn ny khng din t. T cch tip cn lin ngnh rng ln nhng li ht sc cht ch n vic s dng cc thut ng ht sc c o din t cc vn x hi. Phng php tip cp ca Foucault v c bn vn l da trn nn tng cu trc lun v c s k hiu hc nhng cc i tng m ng cp, cc phn tch, tm ti,... vt ra ngoi phm vi ca cu trc lun v k hiu hc. Chnh v l do ny m gii khoa hc gi Foucault l mt trong nhng nh gii cu trc/hu cu trc lun xut sc nht. Di y l mt m hnh cu trc trong cun sch ni trn ca Foucault:

General science of order: Nn tng khoa hc ca s sp tSimple natures: Cc yu t t nhin cn bnMathesis: Thut ton Algebra: Biu thc i sComplex representations:

Tp hp cc i din

Taxinomia: Hnh mu k hiu biu thSigns: K hiu

(Ngun: Michel Foucault, The Order of Things: An archaeology of the human sciences, Routledge 2002, London & New York, tr. 80) m hnh ny, cc thnh t va c s tng tc ln nhau li va c phn loi mt cch r rng. S tng tc c th nhn ra gia cc yu t t nhin cn bn v tp hp cc i din; gia ngn ng biu thc i s v ngn ng k hiu; gia cc tin t v hu t qua cc yu t trung gian. Cn s phn loi y c th c nhn ra di gc nhn cu trc: Theo chiu ngang, hng th nht l cc tin t c s, hng th hai l cc ngn ng biu t/knh thng tin..., hng th ba l thng tin c a ra. Theo chiu dc, chng ta nhn thy ct th nht cp n cc thut ng trong khoa hc t nhin hoc c lin quan n t nhin. Ct th hai cp n cc yu t mang tnh x hi (ngn ng, k hiu hay s biu t). y l mt m hnh trng tm trong cng trnh nghin cu ca Foucault nn n xuyn sut ton b ni dung tc phm m chng ta c th gi mt cch v von ct th 1 v ct th 2 l Vt (1) v T (2) nh tn gi ca cun sch (bn ting Php).Vt ra ngoi cc khi nim v cc m hnh mang tnh l thuyt, k hiu hc c p dng trong thc tin ca nhiu lnh vc khoa hc khc nhau, nhiu i tng nghin cu khc nhau trong i sng ca con ngi, chng hn nh phn tch cu trc ca cc sn phm ngh thut... iu ny cng cho thy l do ti sao cc nghin cu v ngh thut v biu tng thng c mi lin h cht ch vi k hiu hc. Di y, chng ti xin c nu mt v d trong cc ng dng ny. Bng m hnh h thng k hiu hc hm ngha ca Roland Barthes, Nguyn Vn Hu a ra mt m hnh chuyn i phn tch cu trc ca ngn ng biu tng nh sau:

y, ci biu t c chuyn ng thnh hnh thc, ci c biu t thnh ni dung. y cng l hai thnh phn gip hnh thnh nn mi tc phm ngh thut. V k hiu cp cao hn c gi l siu k hiu, chnh l ngn ng biu tng. T ng dng ny, theo quan im k hiu hc, ng i n mt nhn nh v vn ho di gc nhn k hiu hc nh sau: Vn ho l mt tp hp cc h thng k hiu ph thuc vo nhng quy lut mang tnh cu trc nht nh. Theo , vn ho chnh l tp hp ca h thng cc biu tng v biu tng l n v c bn ca vn ho (Nguyn Vn Hu 2010). Ti y, chng ta c th i n mt li tm kt rng, k hiu hc l b mn khoa hc ng vai tr nn tng cho khoa hc nghin cu v biu tng. Phng php tip cn r rng, khc chit ca k hiu hc gip cho cc nh khoa hc c th trnh c nhng c tnh kh lng ca biu tng l tnh tru tng v a ngha. Bn cnh , gc tip cn rng ln ca k hiu hc (t khoa hc t nhin n khoa hc x hi) gip cho k hiu hc c th gii quyt nhiu vn m khoa hc n ngnh khng th gii quyt. Chng hn, chng ta khng th a cc phng php ca i s, lng gic, o hm,... trong ton hc vo phng php lun nghin cu vn hc. Nhng chng ta hon ton c th a ngn ng thut ton (nh Foucault a) vo trong ni dung bn vn, hn th, chng ta cn c th s dng k hiu ton hc lp nn cc m hnh cu trc nh Peirce lm gii m cc thnh t vn ho c tnh biu tng trong khoa hc x hi. Tuy nhin, nu ch tip cn nghin cu cc biu tng di gc nhn k hiu hc th chng ta vn c th gp kh khn khi buc phi gii ngha mt thnh t vn ho trong mi trng sng ca n (ngha l trong thi gian v khng gian ca ring n). Vn ny dng nh c th c gii quyt vi li th ca phng php tip cn nhn hc. 4. Nghin cu biu tng t gc nhn nhn hc biu tng

Trong cun Biu tng: Chung v Ring, Raymond Firth phn bit nhn hc biu tng vi khoa hc nghin cu biu tng t cc chuyn ngnh khc nh sau:

Mt nh nhn hc c th lm g khng ging vi nhng g m nh logic hc, nh siu hnh hc, nh ngn ng hc, nh tm l hc, nh thn hc, nh lch s ngh thut v nhng ngi khc na lm? V bn cht nh ti nhn thy, cch tip cn theo hng nhn hc mang tnh so snh, quan st, chc nng lun, trung lp tng i. N lin kt v gii thch v cc s kin thng qua biu tng lun vi cc cu trc x hi v cc s kin x hi trong nhng iu kin c th. Vt qua phm vi rng ln ca nhng trng hp c th, cc nh nhn hc quan st xem nhng biu tng g c con ngi s dng thc s, h ni g v nhng biu tng y, trong tnh hung no nhng biu tng s bc l ra v s phn ng vi chng. Theo , cc nh nhn hc c trang b gii thch ngha ca cc biu tng trong cc nn vn ha m h ang nghin cu, v s dng nhng l gii nh nhng phng tin trung gian hiu xa hn v cc tin trnh trong i sng x hi (Firth 1973, tr.25 - phn in nghing l do chng ti nhn mnh). chuyn mc trn, chng ta c tip cn khoa hc nghin cu biu tng t gc nhn k hiu hc trong mi quan h ht sc cht ch vi cu trc lun. Trong nhn hc, hng tip cn cu trc lun cng c Claude Levi-Strauss s dng ht sc thnh cng trong cng trnh ni ting ca ng: Nhn hc cu trc. Th nhng khng mt ai gi Levi-Strauss l nh nhn hc biu tng(!) m ch nhc n ng vi vai tr ca mt nh nhn hc cu trc. iu ny c th do hai nguyn nhn sau: Nguyn nhn th nht, Levi-Strauss c coi nh ng t/cha /ngi xy nn... (rt nhiu danh xng xin xem thm tiu s ca ng trong bch khoa th) i vi nhn hc hin i. ng cn c gi l nh x hi hc hin i, nh cu trc lun, l ng tca nhn hc cu trc,v.v... Bng y danh xng, c l, cng qu ni ln s v i ca nh khoa hc ny. C th v vy m ngi ta qun mt nhng ng gp ca ng i vi nhn hc biu tng chng? Nguyn nhn th hai c th hn t quan im cu trc lun: Claude Levi-Strauss cho rng phn loi nh nguyn (binary clasification) l mt im c trng ph qut ca nhn thc con ngi. Cc nghin cu ca ng i vi thn thoi, ngh thut v h thng thn tc khm ph ra nhng hnh mu vn ho khc nhau mc phc tp v din mo bn ngoi, v bn cht, da vo tnh i ngu: t nhin/vn ho, ng ng/n b, tinh khit/khng tinh khit,v.v... H thng vn ho, di gc nhn ny, vi nhng nn tng tinh vi ca n khai ho th gii, x hi ho n, a ra s phn loi tu theo biu hin ca t nhin. Mi quan tm ca cc nh cu trc lun trong cc h thng vn ho ca ngha nhng g h c th bc l ra v khi no th phn tch v tin trnh nhn thc ph qut ca con ngi(Mary Des Chene 1996). y chnh l ng gp quan trng ca Levi-Strauss i vi nghin cu biu tng cng nh vi nhn hc vn ho ni chung. Nhng trc ht chng ta cn xc nh i tng v mc ch nghin cu ca nhn hc biu tng, t thy c tm quan trng ca nn tng cu trc lun i vi nhn hc biu tng.Theo ti liu ging dy ca Khoa Nhn hc, Hc vin Cng ngh Massachusetts-MIT (M mn hc: 21A.212), nhn hc biu tng bao gm cc lnh vc nghin cu sau:1. n d v biu hin khc ca ngn ng (Metaphor and Other Figurative Language)2. Cht liu th ca biu tng lun, c bit l ng vt v c th con ngi (The Raw Materials of Symbolism, especially Animals and The Human Body)3. V tr lun v h thng biu tng phc hp (Cosmology and Complex Symbolic Systems)4. Nghi l, bao gm c iu tr v ma thut mang tnh biu tng (Ritual, including Symbolic Curing and Magic)5. Miu thut v i sng (Narrative and Life)6. Thn thoi hc (Mythology)Qua y chng ta c th xc nh (mt cch tng i) cc i tng nghin cu ca nhn hc biu tng l: n d, ngn ng, h thng biu tng, nghi l, ma thut, i sng, biu tng lun, v tr lun, v thn thoi. Ni mt cch khi qut l cc thnh t vn ho c tnh biu tng trong i sng ca con ngi.

nh ngha v nhn hc biu tng theo cc bch khoa th nhn hc ln trn th gii nh sau:- Bch khoa th nhn hc vn ho v x hi (Encyclopedia of Social and Cultural Anthropology): Nhn hc biu tng cp n vn ho nh mt thc th c tnh c lp tng i, l mt h thng ngha m qua cc nh nhn hc mun to ra gii m v din dch cc biu tng v cc nghi l trng tm (Jonathan Spencer 1996, tr.535-539). - Bch khoa th nhn hc vn ho (Encyclopedia of Cultural anthropology): Nhn hc biu tng l khoa hc nghin cu ngha trong i sng x hi loi ngi, bng cch no chng ta tri nhn v din gii nhng g din ra xung quanh v bng cch no chng ta sng to v s chia vi th gii hoc h thng ngha vn ho. Nhn hc biu tng tip cn vi mt gc nhn rng ln v cc biu tng, biu tng ho, s vt v ngha m con ngi t cho vi ngha, s nhn bit, qu trnh giao tip(Mary Des Chene 1998, tr.1274-1278).- Vn ho dn gian: Bch khoa th v cc tn ngng, phong tc, chuyn k, m nhc v ngh thut (Folklore: An encyclopedia of beliefs, customs, tales, music, and art): Nhn hc biu tng l khoa hc nghin cu v cc biu hin t nhin ca cc biu tng c s dng cc nn vn ho khc nhau, cc nghi l, trnh din, v trong i sng hng ngy ni m ngha y c nhiu hn cc biu hin thnh vn. Mi biu tng c hai thnh phn - l nhng thc th nhn thy v phn cn li l ngha biu hin ca n. Nhn hc biu tng din gii cc biu tng trong ng cnh ca tin trnh x hi v i sng vn ho(Edith Turner 1997, tr.24-29). C th nhn thy i tng c nhc i nhc li trong cc nh ngha trn l vn ho v h thng ngha ca n, y l i tng chnh ca nhn hc biu tng. Trong khi vn ho v h thng ngha ca n li l i tng m cc nh k hiu hc cp n trc khi nhn hc biu tng ra i ti hn na th k(!). iu cho thy k hiu hc v nhn hc biu tng tuy l nhng lnh vc nghin cu khc nhau nhng u co chung mt mc tiu l nghin cu vn ho v h thng ngha ca n thng qua ngn ng biu tng. y l nhng phng php tip cn khc nhau (gia k hiu hc v nhn hc biu tng) vi nhng cch tip cn phng php khc nhau nhng vn ch gii quyt mt vn chung l nghin cu ngha ca cc biu tng(inh Hng Hi 2010a). V trn thc t, cc nh khoa hc c nhng s khng nh v s k tha : Nhn hc biu tng tip qun t cu trc chc nng lun mt tin cho rng cc h thng vn ho x hi ph by mt s c kt ton b v mt s quan tm i vi nhng nh hng ca thc ti x hi v h thng tn ngng, c bit l trong nhng hng xy dng biu tng trn cc c s l lun vn ho(Lavie, 1993). C th thy, t i tng nghin cu n mc ch nghin cu ca nhn hc biu tng u c cp ti trong cu trc lun ca Levi-Strauss. y ch c s khc bit v phng php tip cn: Levi-Strauss tip cn di gc nhn cu trc v cc nh nhn hc biu tng (nh Geertz, Turner, Schneider,...) tip cn bng s din gii. Nhng d tip cn bng cu trc hay din gii th mc tiu cui cng cng l nghin cu vn ho v h thng ngha ca n, hay ni cch khc l gii m cc thnh t vn ho trong i sng ca con ngi. y chnh l im tng ng v cng l c im ca nhn hc biu tng cng nh cc b mn khoa hc nghin cu v biu tng nh k hiu hc hay nhn hc cu trc. c th l l do nhn hc biu tng c gi bng mt ci tn khc l nhn hc din gii (interpretive anthropology). y chng ta c th nhn thy s din gii chnh l mt thnh t trng tm trong cc m hnh cu trc ca Roland Barthes, Charles S. Peirce, Umberto Eco, Michel Foucault,... s dng trong cu trc lun. iu cho thy, d c gi bng mt ci tn khc (nhn hc biu tng) v c s dng bng mt khuynh hng l thuyt khc (din gii) phn ng li l thuyt (cu trc lun) ca Levi-Strauss nhng cui cng cc nh nhn hc biu tng vn khng th b qua nhng nn tng m cu trc lun to ra. Ni cch khc, nhn hc biu tng chnh l ngi nh c xy trn nn mng ca cu trc lun. THAY LI KTTht kh ni khoa hc nghin cu biu tng gn vi chuyn ngnh no hn trong cc chuyn ngnh gn gi vi n nh ngn ng hc, k hiu hc v nhn hc. Chng ta cng khng th b qua vai tr ca nhng chuyn ngnh khc t gn hn nh trit hc, logic hc, x hi hc,... bi tuy t gn nhng nghin cu biu tng li cng khng th thiu chng. V vy, vic xc nh nghin cu biu tng l mt khoa hc lin ngnh khng ch ng trong hin ti m cn ph hp c trong tng lai. iu m chng ta cn xc nh, thm ch phi xc nh sm, l mt khung l thuyt v phng php lun dnh cho i tng nghin cu v cng hp dn nhng cng ht sc phc tp ny. Theo chng ti, trong bi cnh ca khoa hc x hi hin nay th cu trc lun chnh l mt l thuyt ph hp nht. Bi l, cu trc lun khng ch l thnh t quan trng trong ngn ng hc, k hiu hc m cn l xng sng trong l thuyt ca nhn hc, c bit l nhn hc cu trc v nhn hc biu tng, v vy, n c th kt ni cc khoa hc chuyn ngnh trong cng mt h thng l thuyt dnh cho khoa hc nghin cu v biu tng.

Trn thc t, cu trc lun khng ch l mt l thuyt ph hp vi mt khoa hc lin ngnh nghin cu biu tng m cn c s dng c hiu qu i vi nhiu chuyn ngnh khc trong khoa hc x hi. Chng hn, vi trit hc - trit hc ca ch ngha cu trc l th trit hc vn ho ngha l s nhn thc nhng nguyn l hnh thnh, nhng c s chung nht chi phi mi lnh vc ca i sng vn ho (Trnh B nh 2011). Xt rng ra, i vi khoa hc lin ngnh nghin cu vn ho, cu trc lun s l phng php kh d c th gip chng ta tm c hng i c th xc nh c nhng c trng vn ho ca mt quc gia hay cng ng ngi. y cng chnh l mt trong nhng mc tiu quan trng ca nghin cu vn ho trong mt th gii ton cu ho. Trong bi cnh hin nay, nghin cu biu tng tuy nhn c s ch ca nhiu ngi v nhiu tng lp x hi (bng chng nh dn ch thch s 5) nhng i lc n mang n cho gii khoa hc mt ci nhn h nghi. S h nghi ny l c c s, bi v ngha ca cc biu tng lun c s thay i m chng ti gi l c tnh kh lng ca n. Bn cnh nhng thay i tu thuc vo thi gian v khng gian, cng nh s ra i v tn ti ca n, s thay i cn n t mc ch ca ngi s dng v v s l do khc. C th tm tt din trnh ca khoa hc nghin cu biu tng bng s sau:CBCi biu tKH

K hiuNNBT

Ngn ng biu tngBT

Biu tngND

Ni dungMSD

Mc ch s dng

CBCi c biu tHT

Hnh thc

Din trnh ca biu tng c th xo b c nhng s h nghi ni trn, gii php kh thi l phi tm hiu cc biu tng trong chnh mi trng sng ca n. V lm vic th nhn hc, vi th mnh v cc phng php chuyn bit nh in d thc a (fieldwork) hay quan st tham d (participant observation), s l nhng bin php ti u. Vn ny tng c Raymond Firth cp n gn na th k trc: Tip cn nhn hc, vi vic p dng mt cch y , s c mc tiu ring ca n a ra mt s m t mang tnh h thng v phn tch mt hnh ng mang tnh biu tng bng phng din ngn t v phi ngn t ca n; phn bit cc thnh phn c ngha ca hnh ng ni trn t nhng g ngu nhin; nh du nhng thi quen hoc cc yu t chun mc ngc li vi nhng g thuc v c nhn v cc phong cch ring; lm sng t t chnh ngi ang thc hin hnh ng, nhng ngi tham gia v nhng ngi khng tham gia vi nhng ngha m h gn km vi hnh ng; v a tt c nhng ci vo mt khung khi nim chung, v trong mt khung cnh c th vi v th v mi quan h nhm ca nhng ngi lin quan(Raymond Firth 1973, tr. 27). C th thy, khung khi nim chung m Firth cp y chnh l h thng l thuyt m chng ta bn xuyn sut ni dung ca nghin cu ny. kt thc bi vit, chng ti xin trch li li dn (trong chng trnh ging dy ti Khoa Nhn hc, Hc vin Cng ngh Massachusetts) ca GS. James Howe: S kin to nn cc biu tng ca con ngi cng ging nh vic s dng cng c ca loi vt. Cng vic tm hiu th gii v bo v cuc sng ca chng ta phn ln th hin cc ngha i vi vt, s vt, hin tng v con ngi bng s kt ni chng vi nhau thng qua hnh mu ca cc biu tng v bng s sng to nn cc dng thc phc tp ca nhng hnh ng biu tng v s din gii. y chng ta tm hiu cc biu tng c sng to v cu trc nh th no? Chng biu hin ra sao v c ngha th no i vi cc phn cn li ca th gii? Chng an dt nn i sng chnh tr, gia nh, vng i ngi... Lm cch no din gii c chng?. Cu hi ca James Howe t ra y chnh l nhim v ca cc nh khoa hc nghin cu biu tng trong giai on hin nay. l s cn thit phi c mt h thng l thuyt v phng php lun nghin cu, m theo chng ti, cu trc lun s l mt nn tng l thuyt nen tang. Rt c th y s l khung xng cc nh khoa hc xy dng nn mt b mn khoa hc lin ngnh c tn gi: Nghin cu biu tng hay biu tng hc. .H.HTi liu trch dn:1. Carl G. Liungman 1991, Dictionary of Symbols, W.W. Norton&Company, New York&London2. Charles S. Peirrce 1931, Collected papers, Ed. Charles Hartshorne, Harvard University Press3. Claude Levi-Strauss 1963, Structural Anthropology, Basic Books4. Claude Levi-Strauss 2001, Myth and Meaning, Routledge books5. Claude Levi-Strauss 2011, 1950, trong: Marcel Mauss, Lun v biu tng: Hnh thc v l do ca s trao i trong cc x hi c s, Nguyn Tng dch, Nxb Tri thc, H Ni6. Clifford Geertz 1973, The Interpretation of Cultures, New York: Basic Books, Inc. 7. Clifford Geertz 1974, Myth, Symbol, and Culture, New York: W.W. Norton and Company, Inc. 8. David Schneider, Kemnitzer, and Janet Dolgin 1977, Symbolic Anthropology: A Reader in the Study of Symbols and Meanings, Columbia University Press9. David Schneider 1980, American Kinship: A Cultural Account. 2nd edition. Chicago and London: University of Chicago Press10. Cao Vit Dng 2009, M hnh pht trin ca kin thc theo Michel Foucault, Tp ch Tia sng, trong: http://vn.360plus.yahoo.com/hoangnguuson/article?mid=260&fid=-111. Trnh B nh 2011, Ch ngha cu trc trong vn hc,Nxb. Hi Nh vn12. Edmund Leach 2006, trong: HKHXH&NV- HQG Tp. HCM, Mt s vn l thuyt v phng php lun nghin cu nhn hc, Nxb. HQG Tp. HCM 13. Edith Turner 1997, trong: Thomas A. Green, Folklore: An encyclopedia of beliefs, customs, tales, music, and art, ABC Clio14. Ferdinand de Sausure 1915, Course in General Linguistics, Translated by Wade Baskin, McGraw-Hill Book15. inh Hng Hi 2007, Nghin cu biu tng v vn tip cn nhn hc biu tng Vit Nam, trong K yu Hi ngh Thng bo Dn tc hc, Nxb. Khoa hc x hi, H Ni

16. inh Hng Hi 2010a, Nghin cu vn ho t gc nhn nhn hc biu tng, Tp ch Dn tc hc, s 5 nm 2011. 17. inh Hng Hi 2010b, Ngn ng biu tng trong vn ha Ctu (Symbolical Language in Katu Culture), Bo co hon thnh chng trnh Nghin cu sinh trao i ti i hc Harvard, Hoa K 2008-2010 (bn ting Anh).18. Nguyn Vn Hu 2010, V tnh hnh tng v tnh biu tng trong tc phm vn ha, ngh thut, http://www.huc.edu.vn19. Huyn Sm, Ngc Anh, Nh k hiu hc Umberto Eco v tiu thuyt, Tp ch Sng Hng online, 14/10/200920. Jonathan Spencer 1996, trong: Alan Barnard & Jonathan Spencer, Encyclopedia of Social and Cultural Anthropology, London and New York: Routledge21. Mary Des Chene 1998, trong: David Levinton & Melvin Ember, Encyclopedia of Cultural Anthropology, Vol. 4, pp 1274 127822. Michel Foucault 2002, The Order of Things: An archaeology of the human sciences, Routledge, London & New York23. Raymon Firth 1973, Symbols: Public and private, London, George Allen & Unwin Ltd. 24. Roland Barthes 1972, Annette Lavers translated,Mythologies, Straus Farrar & Giroux25. Roman Jakobson 1971, Language in relation to other communication systems, Selected writings Vol.2, The Hague Mountain 26. Terence Hawkes 1977, Structuralism and Semiotics, University of California Press

27. Trung tm T in bch khoa, T in Bch khoa ton th Vit Nam www.bachkhoatoanthu.gov.vn28. Umberto Eco 1976, A Theory of Semiotics, (Bloomington & London, Indiana University Press 29. Umberto Eco 1994,Apocalypse Postponed, edited by Robert Lumley, Bloomington, Indiana University Press30. Victor Turner 1967, The Forest of Symbols: Aspects of Ndembu Ritual, Ithaca and London: Cornell University Press 31. Victor Turner 1974, Dramas, fields and metaphors: Symbolic action in Human society, Cornell University Press

Ferdinand de Saussure c coi nh cha ca cu trc lun trong ngn ng hc trn c s ca k hiu hc ngn ng, tuy nhin, tng v k hiu hc c nh trit hc ngi Anh l John Locke a ra t th k XVII. V bn kia b i Ty Dng, nh logic ton hc trit hc ngi M Charles Sander Peirce cng thit lp nn mt h thng l thuyt k hiu hc c s dng rng hn trong khoa hc lin ngnh (Peirce c coi nh cng th h vi Sausure nhng nhiu hn 18 tui). V vy m khi ni n k hiu hc th c Saussure v Peirce u c xem nh nhng nh sng lp.

Dch t Terence Hawces 1973, tr.125-126.

Cc ch vit hoa y l cch dng ca Roland Barthes nhm nhn mnh v lm r hn cc khi nim m ng a ra nn chng ti xin c gi nguyn.

Tn gi ca trng phi ny cng ang l mt ti gy tranh lun. Xin xem thm cc nghin cu ca Nguyn Vn Dn, Phng Lu,... xut bn trong thi gian qua.

Nm 2009, sau khi tc gi Dan Brown cho ra i cun sch th 2 The lost symbol (Biu tng mt) sau thnh cng vang di ca The Davinci code (Mt m Davinci), ti i hc Harvard din ra cuc tranh lun l c nn thnh lp Department of Symbology khng? Cu tr li cui cng ca b phn qun tr hnh chnh ca trng l khng, bi v ti i hc Harvard c cc phn ngnh lin quan nh religious iconography (nghin cu thnh tng tn gio) cryptography (mt m hc) v lch s ngh thut. Xem thm bi vit trn blog ca The New Yorker (Tp ch Ngi New York) ngy 15/9/2009: HYPERLINK "http://www.newyorker.com/" http://www.newyorker.com

Chng hn, b mn Nghin cu ch tng hnh (hieroglyph) gip cc nh khoa hc dch c rt nhiu vn bn tng hnh c ca ngi Ai Cp cch ngy nay 3-8000 nm.

Tro lu l thuyt ny hnh thnh t mt nhm hc gi ti i hc Harvard t cui th k XIX do Charles Sander Peirce v William James ng u cng John Dewey v George Santayana. nh hng ca n ln ti mc nh hnh nn mt li sng M, mt phong cch M v mt vn ho M khng ging bt c mt quc gia no trn th gii. Mt s ti liu khc dch thut ng pragmatism thnh ch ngha thc dng. Tuy nhin, chng ti nhn thy cch dng ny d b hiu theo hng tiu cc nn s s dng thut ng ny l trit hc dng hnh m mt s nh khoa hc i trc s dng.

Thut ng ca Thomas Friedman trong cun sch ni ting ca ng: The world is Flat. Cun sch ny c nhm tc gi Nguyn Quang A, Cao Vit Dng, v Nguyn Tin Phong dch. C th download min ph cun sch ti trang: HYPERLINK "http://www.esnips.com/doc/1fef0687-2c7a-42d1-bce3-41dcce7d6815/Th%3F%20gi%3Fi%20ph%3Fng" http://www.esnips.com

Cao Vit Dng, M hnh pht trin ca kin thc theo Michel Foucault, Tp ch Tia sng, trch li theo ngun: HYPERLINK "http://vn.360plus.yahoo.com/hoangnguuson/article?mid=260&fid=-1" http://vn.360plus.yahoo.com/hoangnguuson/article?mid=260&fid=-1

y l mt trng hp kh c bit trong s rt t nhng cun sch nghin cu c bo Le Monde bnh chn (1999) l 100 cun sch hay nht th k XX. Tn sch dch t bn ting Anh: The order of Things: An archaeology of the human sciences. Bn ting Php: Les Mots et les Choses: Une archologie des sciences humaines, c dch l: T v Vt: Mt kho c hc v cc khoa hc nhn vn(Cao Vit Dng). L do v s thay i tn gi ny c gii thch trong li gii thiu ca bn ting Anh nn chng ti khng nu y.

Ngun: Bch khoa th Nhn hc vn ho (Encyclopedia of Cultural Anthropology) do David Levinson v Melvin Ember bin tp. Sch do nh xut bn Henry Holt & Company n hnh ti New York nm 1996, tr.1275.

Ngun: Bch khoa th Nhn hc vn ho, Sd, tr. 1275. Dn theo Mary Des Chene.

Clifford Geertz sinh nm 1923, l mt trong nhng nh nhn hc th h m u ca cc trng phi nhn hc M c o to ti i hc Harvard. Phn tng hp ni trn c ly t: Clifford Geertz, The Interpretation of Cultures. New York: Basic Books, Inc, 1973. Victor W. Turner (1920-1983) qu Glasgow, hc ti London, ng thuc th h cc nh l thuyt nhn hc u tin nh hng t tng ca Max Gluckman ti i hc Manchester, Turner sau ging dy ti i hc Stanford, Cornell, Chicago v Virginia. Davis M. Schneider (1918 1995) vi trng phi Chicago v nhn hc biu tng, tin s ti i hc Harvard - 1949.

Department of Anthropology, Massachussetts Institute of Technology, http://web.mit.edu/anthropology

PAGE 12