UDOSTĘPNIONE WYŁĄCZNIE DO CELÓW EDUKACYJNYCH SZACHY

Łukasz Suchowierski

POPRAWNE ODPOWIEDZI

UDOSTĘPNIONE WYŁĄCZNIE DO CELÓW EDUKACYJNYCH

SZACHY UNIWERSALNY PODRĘCZNIK Z ĆWICZENIAMI

CZĘŚĆ II

………………………………………………………………..

IMIĘ I NAZWISKO

www.akademia-gambit.pl

Białystok 2018

2

Wydawca:

AKADEMIA GAMBIT Łukasz Suchowierski

Folwarki Małe 4

16-060 Zabłudów (woj. Podlaskie)

Autor: Łukasz Suchowierski

Projekt okładki i ilustracje: Weronika Suchowierska (Żochowska)

Fotografia na okładce: Paulina Borowik

Konsultacja: Kacper Widelski, Rafał Greś, Karol Milewski (instruktorzy PZSzach)

Druk: „Partner Poligrafia” Białystok, ul. Zwycięstwa 10

ISBN 978-83-949641-7-7

Wydanie 1

Prawa autorskie należą do autora i są zastrzeżone.

Niniejsza publikacja może być wykorzystywana w celach edukacyjnych i naukowych.

3

SPIS TREŚCI

WSTĘP ...................................................................................................................................... - 5 -

WSTĘP DO PARTII ................................................................................................................ - 7 -

WSTĘP DO PARTII - Ćwiczenie 1: .................................................................................... - 8 -

WSTĘP DO PARTII - Ćwiczenie 2: .................................................................................... - 9 -

POCZĄTEK PARTII ............................................................................................................. - 11 -

POCZĄTEK PARTII - Ćwiczenie 1: .................................................................................. - 12 -

ŚRODEK PARTII .................................................................................................................. - 15 -

ŚRODEK PARTII - Ćwiczenie 1: ...................................................................................... - 16 -






ZWIĄZANIE .......................................................................................................................... - 27 -

ZWIĄZANIE - Ćwiczenie 1: .............................................................................................. - 28 -



ROŻEN .................................................................................................................................... - 35 -

ROŻEN - Ćwiczenie 1: ...................................................................................................... - 36 -

ODKRYTY ATAK ................................................................................................................. - 39 -

ODKRYTY ATAK - Ćwiczenie 1: ...................................................................................... - 40 -

ODKRYTY ATAK - Ćwiczenie 2: ...................................................................................... - 42 -

PODWÓJNY SZACH ............................................................................................................ - 45 -

PODWÓJNY SZACH - Ćwiczenie 1:................................................................................. - 46 -

PODWÓJNE UDERZENIE .................................................................................................. - 49 -

PODWÓJNE UDERZENIE - Ćwiczenie 1: ....................................................................... - 50 -

PODWÓJNE UDERZENIE - Ćwiczenie 2: ....................................................................... - 52 -

WTRĄCENIE ......................................................................................................................... - 55 -

WTRĄCENIE - Ćwiczenie 1: ............................................................................................. - 56 -

WTRĄCENIE - Ćwiczenie 2: ............................................................................................. - 57 -

POŚWIĘCENIE ...................................................................................................................... - 59 -

POŚWIĘCENIE - Ćwiczenie 1: ......................................................................................... - 60 -



MAT SCHODKOWY ............................................................................................................. - 65 -

MAT SCHODKOWY - Ćwiczenie 1: ................................................................................. - 66 -

WYGRANA NA KOŃCU PARTII ....................................................................................... - 69 -

WYGRANA NA KOŃCU PARTII - Ćwiczenie 1: .............................................................. - 70 -



PIONEK NA KOŃCU PARTII ............................................................................................. - 77 -

Cz. 1. Reguła kwadratu ............................................................................................................ - 77 -

PIONEK NA KOŃCU PARTII - Ćwiczenie 1: .................................................................. - 78 -



4

Cz. 2. Prowadzenie pionka do awansu.................................................................................... - 81 -


PODSTAWOWE DEBIUTY SZACHOWE ........................................................................ - 85 -

PODSTAWOWE DEBIUTY SZACHOWE - Ćwiczenie 1: ................................................ - 86 -



PUŁAPKI DEBIUTOWE ...................................................................................................... - 89 -

PUŁAPKI DEBIUTOWE - Ćwiczenie 1: .......................................................................... - 90 -

SOLVING ............................................................................................................................... - 93 -

SOLVING - Ćwiczenie 1: .................................................................................................. - 94 -

SOLVING - Ćwiczenie 2: .................................................................................................. - 95 -

MOC KOŃCÓWEK SZACHOWYCH ............................................................................... - 97 -

MOC KOŃCÓWEK SZACHOWYCH - Ćwiczenie 1: ....................................................... - 98 -

SZACHY NA WESOŁO ...................................................................................................... - 103 -

Cz. 1. Różne wersje szachów ................................................................................................. - 103 -

SZACHY NA WESOŁO - Ćwiczenie 1: ........................................................................... - 104 -

Cz. 2. Anegdoty i opowieści szachowe .................................................................................. - 105 -



TURNIEJE SZACHOWE ................................................................................................... - 109 -

Cz. 1. Zegar szachowy ........................................................................................................... - 109 -

TURNIEJE SZACHOWE - Ćwiczenie 1: ........................................................................ - 110 -

Cz. 2. Przepisy i „świat” turniejowy ...................................................................................... - 111 -


Cz. 3. Ranking oraz kategorie szachowe .............................................................................. - 113 -


ŁAMIGŁÓWKI ................................................................................................................... - 119 -

5

WSTĘP

Zawodnicy znając obowiązujące zasady gry stopniowo poznają i analizują szachy coraz

głębiej. W szachach wszystko jest logiczne i wynika z czegoś, a na każdy wniosek przypadają

związki przyczynowo-skutkowe. Każdy powinien samodzielnie doszukiwać się strategii

dających pozytywne rezultaty, ale wiedza może być też poszerzana o wieloletnie

doświadczenia innych szachistów. Zawodnicy mają wgląd w partie grane przez byłych

mistrzów, przez co mogą zgłębiać ich strategie i stawać się jeszcze lepszymi. Ponadto

możliwości rozwoju wiedzy są większe niż kiedyś dzięki postępowi technologicznemu oraz

łatwemu dostępowi do informacji.

Niniejsza publikacja przybliża elementy szachów, które wynikają z podstawowych

zasad gry i wyjaśnia główne elementy dotyczące poszczególnych etapów partii oraz ich

prawidłowego rozgrywania. Do tego poruszane są główne reguły turniejowe, które zostały

wypracowane przez związki sportowe w celu stworzenia możliwie najuczciwszych warunków

gry na zawodach jak i partiach towarzyskich.

Zakres tematyczny książki jest dostosowany do wiedzy i umiejętności czytelnika, który

poznał materiał z pierwszej części podręcznika. Zadania z drugiej części są jednak relatywnie

trudniejsze i wymagają więcej czasu na ich rozwiązanie, co wynika z większej złożoności

podejmowanych zagadnień.

Podręcznik może być wykorzystywany przy realizacji programu zajęć szachowych

projektu Polskiego Związku Szachowego „Edukacja przez szachy w szkole”.

Prawidłowe odpowiedzi do zadań z książki znajdziesz na stronie www.akademia-gambit.pl.

6

7

WSTĘP DO PARTII

Instrukcja:

Na początku przygody z szachami nie warto przejmować się wynikami, ponieważ są

często przypadkowe. Umysł musi stopniowo przyzwyczaić się do nowej dyscypliny, co

wymaga czasu, ćwiczeń i praktyki. Najważniejsze są prawidłowe nawyki i umiejętności.

Reguły rozgrywki obowiązujące przy szachownicy:

Nie wolno cofać ruchów!

„Dotknięta posunięta!” – po dotknięciu bierki, jeśli masz jak, musisz nią ruszyć.

„Postawiona stoi!” – dopóki trzymasz bierkę, wybierasz miejsce gdzie ją postawisz.

„Dotknięta wzięta!” – po wzięciu bierki przeciwnika, jeśli to możliwe, musisz ją zbić.

Kultura – przed i po partii zawodnicy podają sobie ręce jako wyraz szacunku.

Stawiaj sobie cele i „odhaczaj”, gdy któryś osiągniesz:

1. Wykonuję prawidłowe ruchy bierkami. √

2. Spostrzegam, gdy mogę zbić bierkę przeciwnika. √

3. Oceniam przed biciem, czy przeciwnik potem mnie zbije. √

4. Liczę, czy „wymiana” (bicie za bicie) mi się opłaca. √

5. Widzę ataki na moje bierki i staram się im przeciwdziałać. √

6. Układam w głowie ogólny plan na grę. √

7. Szukam możliwości użycia wszystkich dostępnych figur. √

8

WSTĘP DO PARTII - Ćwiczenie 1:

Zagraj kilka partii w „niby-szachy” tylko pionkami. Zaznacz swój ulubiony pierwszy ruch.

Reguły wygranej w „niby-szachy”, czyli „szachy” bez króla:

Wygrywa osoba, która wszystko pozbija lub zablokuje wszystkie ruchy przeciwnika.

Po dojściu pionka do linii przemiany należy go awansować na inną bierkę lub zwycięża

osoba, która pierwsza awansuje pionka. Zasadę należy uzgodnić przed rozgrywką.

9

WSTĘP DO PARTII - Ćwiczenie 2:

Zagraj kilka partii w „niby-szachy” z innymi figurami. Zaznacz swój pierwszy ruch.

10

11

POCZĄTEK PARTII

Instrukcja:

Pierwsze kilka, kilkanaście ruchów nazywamy „otwarciem” lub „debiutem”. Każdy

zawodnik układa własny repertuar debiutowy i stara się grać ruchy, które dają najlepsze

ustawienie. Istnieją różne otwarcia, ale wszystkie są grane według uniwersalnych zasad.

Wskazówki dobrego rozpoczęcia partii:

1. Uważaj na groźby przeciwnika.

2. Walcz o środek szachownicy.

3. Wprowadzaj do gry wszystkie figury.

4. Chroń króla za pomocą roszady.

Obie strony rozpoczęły dobrze. Obie strony rozpoczęły słabo.

Ciekawostki!

Debiuty mają swoje tradycyjne nazwy np. partia włoska, obrona Alechina, debiut Birda.

Istnieje tak dużo otwarć szachowych, że powstała o nich 5-tomowa encyklopedia.

Niektórzy zawodnicy używają tzw. „pułapek debiutowych” licząc na łatwe zwycięstwa,

ale droga na skróty szybko przestaje działać z graczami, którzy znają takie zagrania.

Czy warto kopiować ruchy przeciwnika, czyli grać „lustro”?

Nie! W takiej sytuacji przeciwnik zawsze zrobi szacha jako pierwszy!

12

POCZĄTEK PARTII - Ćwiczenie 1:

Oceń, która strona lepiej spełniła wskazówki dobrego rozpoczynania partii.

BIAŁE / CZARNE BIAŁE / CZARNE



13

Wskazówka!

Szybkie wprowadzanie cennych figur na środek szachownicy grozi ich łatwą stratą.




14

15

ŚRODEK PARTII

Instrukcja:

Po rozstawieniu armii na polu bitwy dochodzi do pierwszych starć. W środkowej fazie

partii obie strony starają się wymusić na przeciwniku błąd, który da im przewagę. Ważne, aby

nie ułatwiać przeciwnikowi gry własnymi błędami i „podstawkami”.

Ciekawostka!

Mając przewagę warto „wymieniać” figury, a mając stratę należy tego unikać.

Różnica punktów jest bardziej widoczna z małą ilością figur:

Różnica wartości figur między białymi i czarnymi w obu pozycjach wynosi 4 punkty. Przykład na wykresie:

BIAŁE

CZARNE

BIAŁE

CZARNE

16

ŚRODEK PARTII - Ćwiczenie 1:

Ruch białych. Jedna bierka nie ma obrońcy. Zbij ją „za darmo”.

17

Wskazówka!

Uważaj, aby po zbiciu twoja bierka nie była zagrożona biciem przeciwnika.

18


Ruch białych. Rusz bierką na jedyne „bezpieczne pole”.

19

Wskazówka!

Na bezpiecznym polu może stać niebroniona bierka przeciwnika.

20


Ruch białych. Obroń atakowaną bierkę inną bierką, aby zniechęcić przeciwnika do bicia.

21

Wskazówka!

Uważaj, aby nie „podstawiać” obrońcy pod „darmowe” bicie.

22


Policz i zapisz ile razy białe, a ile czarne, atakują pole oznaczone kropką.

BIAŁE [_3_] CZARNE [_2_] BIAŁE [_2_] CZARNE [_1_]



23

Wskazówka!

Figury mogą wzmacniać swój atak stojąc w jednej linii.




24


Policz i zapisz ile razy białe, a ile czarne, atakują pole na którym stoi czarny pionek.




25


Białe myślą o zbiciu czarnego pionka, ponieważ „atakują” go więcej razy niż czarne.

Po zbiciu może dojść do „wymianek”. Zaznacz od którego bicia powinny zacząć białe.

26

27

ZWIĄZANIE

Instrukcja:

Figury, które poruszają się po liniach prostych lub przekątnych (hetman, wieża, goniec),

mogą „związać” ze sobą bierki przeciwnika. Wynika to z ich możliwości ruchu o wiele pól.

Związanie na linii prostej: Związanie na linii przekątnej:

W obu przykładach czarny skoczek jest unieruchomiony, ponieważ każdy jego ruch odsłoniłby króla.

Związanie bierki w partii szachowej oznacza, że:

- wykonanie posunięcia tą bierką może doprowadzić do poniesienia strat (przykład 1),

- możliwości ruchu tej bierki są ograniczone (przykład 2),

- nie można tą bierką wykonać żadnego posunięcia (przykład 3).

(przykład 1) (przykład 2) (przykład 3)

Tylko bierki związane z królem są bezpośrednio ograniczone lub unieruchomione.

28

ZWIĄZANIE - Ćwiczenie 1:

Zaznacz „związaną” czarną bierkę, którą nie warto w tej pozycji ruszać.

29

Wskazówka!

Patrz na całą szachownicę.

30


Zaznacz czarną bierkę, która przez „związanie” ma ograniczone lub uniemożliwione ruchy.

31

Wskazówka!

Patrz na całą szachownicę.

32


Ruch białych. Zrób „związanie”.

33

Wskazówka!

Nawet zyskanie pionka daje przewagę.

34

35

ROŻEN

Instrukcja:

Figury, które poruszają się po liniach prostych lub przekątnych (hetman, wieża, goniec),

mogą „wziąć na ruszt” przeciwnego króla z inną bierką. Taki motyw taktyczny nazywamy

„rożen” lub potocznie „szaszłyk”.

Rożen po linii prostej: Rożen po linii przekątnej:

W obu przykładach czarny król musi zejść z atakowanej linii, co odsłoni czarnego hetmana do zbicia.

Przykład zdobycia przewagi za pomocą „rusztu”:

Biała wieża zaatakowała czarnego króla (cenniejszą figurę), który musiał zejść, odsłaniając czarną wieżę.

36

ROŻEN - Ćwiczenie 1:

Ruch białych. Zrób „rożen”.

37

Pamiętaj!

Patrz na całą szachownicę!

38

39

ODKRYTY ATAK

Instrukcja:

Odkryty atak pojawia się, gdy jakaś bierka „odsłania” atak innej figury. „Odsłonięty”

atak na króla nosi nazwę „odkryty szach”.

Przykład odkrytego szacha:

Po ruchu skoczka, wieża szachuje króla. W ten sposób białe zrobiły odkrytego szacha.

Ciekawostki!

Hetman, wieża i goniec mogą zaszachować przeciwnika, nawet gdy nie wykonają

żadnego ruchu. Jest to możliwe tylko dzięki odkrytemu szachowi.

Główna moc odkrytego ataku i odkrytego szacha polega na tym, że bierka odsłaniająca

atak może stworzyć jednocześnie drugą groźbę. Przykład takiego zagrania:

Po ruchu skoczka na f4, biała wieża szachuje króla, a skoczek atakuje czarną wieżę.

40

ODKRYTY ATAK - Ćwiczenie 1:

Ruch białych. Zrób „odkryty szach” w taki sposób, aby stworzyć jednocześnie dwie groźby.

41

Wskazówka!

Po odsłonięciu szacha przeciwnik musi skupić się na ratowaniu króla.

42

ODKRYTY ATAK - Ćwiczenie 2:

Ruch białych. Zrób „okryty atak” w taki sposób, aby stworzyć jednocześnie dwie groźby.

43

Wskazówka!

Patrz na całą szachownicę!

44

45

PODWÓJNY SZACH

Instrukcja:

Szach od dwóch bierek jednocześnie nosi nazwę „podwójny szach”. Sytuacja taka może

wystąpić wyłącznie po odkrytym szachu, którego da się zrobić hetmanem, wieżą lub gońcem.

Przykład powstania podwójnego szacha:

Po ruchu gońca obie figury szachują króla – wieża z odsłony i goniec „zwyczajnie”.

Ważne!

Podwójny szach jest bardzo silną groźbą, przed którą jest tylko jeden sposób na obronę,

czyli ucieczka królem z atakowanego pola. Nie można zasłonić króla przed atakiem, ponieważ

druga bierka będzie nadal szachowała króla. Zbicie też „odpada” – chyba, że uciekając królem.

46

PODWÓJNY SZACH - Ćwiczenie 1:

Ruch białych. Zrób szacha mata w jednym ruchu z pomocą motywu „podwójny szach”.

47

Wskazówka!

Upewniaj się, czy król nie ma ucieczki!

48

49

PODWÓJNE UDERZENIE

Instrukcja:

Podwójne uderzenie to posunięcie, po którym jedna bierka stwarza jednocześnie dwie

groźby. Taki manewr często daje przewagę, ponieważ przeciwnik musi martwić się dwoma

atakami, a ma tylko jeden ruch na obronę.

Przykład podwójnego uderzenia:

Czarne muszą bronić króla, a wieża pozostanie pod atakiem.

Przykład manewru podwójnego uderzenia z gry „kółko i krzyżyk”:

Osoba grająca krzyżykami musi bronić się przed dwoma zagrożeniami, a ma tylko jeden ruch, więc przegra.

Ciekawostki!

Potoczna nazwa podwójnego uderzenia w szachach to „widełki”.

Podwójnie uderzenie można zrobić każdą bierką (królem też).

50

PODWÓJNE UDERZENIE - Ćwiczenie 1:

Ruch białych. Zrób „widełki” na dwie bierki przeciwnika.

51

Wskazówka!

Pamiętaj, aby atakując, nie podstawiać się pod bicie przeciwnika!

52

PODWÓJNE UDERZENIE - Ćwiczenie 2:

Ruch białych. Zrób „podwójne uderzenie”, czyli dwie groźby jednym ruchem.

53

Wskazówka!

Niektóre zadania mogą być bardzo podchwytliwe. Myśl niestandardowo.

S S.

54

55

WTRĄCENIE

Instrukcja:

Wtrącenie to manewr taktyczny, który poprzedza lub „wcina się” w inny zaplanowany

ruch, aby zwiększyć jego siłę lub opłacalność. Może wystąpić przy ataku, wymianie oraz

ratowaniu się z tarapatów. Szczególnie silne są wtrącenia z szachem i likwidacja obrońcy.

Przykład wtrąconego szacha:

Czarne naiwnie liczyły na wymianę gońców, ale białe wtrąciły szacha ratując swoją figurę.

Przykład „likwidacji obrońcy”:

Jedynym wsparciem czarnego gońca był skoczek, więc białe zaczęły wymianę od pozbycia się obrońcy.

Ciekawostki!

Nieraz wystarczy zmienić kolejność zaplanowanych ruchów, aby uzyskać przewagę.

Niektórzy zawodnicy lubią wtrącać posunięcia, które nie dają przewagi na szachownicy,

ale wprawiają przeciwnika w zakłopotanie, ponieważ wtrącenie łatwo przeoczyć.

56

WTRĄCENIE - Ćwiczenie 1:

Ruch białych. Wtrąć posunięcie, po którym zyskasz przewagę.

57

WTRĄCENIE - Ćwiczenie 2:

Odtwórz na szachownicy partię o przewrotnej nazwie „kopiarka”.

José R. Capablanca (1888-1942)

Białe, Nowy Jork (USA), rok 1918.

Wskazówka!

Odtwarzanie i analizę partii prowadzimy

na szachownicy ustawionej wyjściowo.

Najwygodniej ustawiać ruchy z punktu

widzenia białych.

BIAŁE CZARNE

1. e4 e5

2. Sf3 Sc6

3. Sc3 Sf6

4. Gc4 Gc5

5. 0-0 0-0

6. d3 d6

7. Gg5 Gg4

8. Sd5 Sd4

9. Hd2 Hd7

10. Gxf6 Gxf3

11. Se7+! Kh8

12. Gxg7+ Kxg7

13. Hg5+ Kh8

14. Hf6# 1-0

Który ruch określisz jako „wtrącony”?

11. Se7+!

Czy warto „papugować” czyjeś ruchy?

NIE

58

59

POŚWIĘCENIE

Instrukcja:

Poświęcenie to zamierzone oddanie bierki w celu zdobycia innych korzyści, takich jak

atak matowy, lepsza pozycja czy odzyskanie materiału w przyszłości z naddatkiem.

Przykład motywu taktycznego „poświęcenie”:

Białe poświęciły wieżę w zamian za zwolnienie pola przemiany swojemu pionkowi, który stał się hetmanem.

Przykład poświęcenia figury za atak matowy:

Białe oddały wieżę, ale zyskały możliwość zrobienia mata.

Ciekawostki!

Konsekwencją źle przemyślanej ofiary jest prosta strata.

Wiele motywów jest opartych na poświęceniu (np. odciągnięcie, zaciągnięcie).

Zadanie szachowe może być oparte na kilku motywach taktycznych jednocześnie.

Otwarcie szachowe, które opiera się na poświęceniu (np. pionka) ma nazwę „gambit”.

60

POŚWIĘCENIE - Ćwiczenie 1:

Białe poświęciły figurę. Pomyśl, co chciały tym osiągnąć i zapisz kontynuację partii.

.

BIAŁE CZARNE

1. Hxh7+ Kxh7

2. Wh1# 1-0 .

BIAŁE CZARNE

1. Hf6+ Gxf6

2. Gxf6# 1-0 .

.

1. …

2. 1:0 .

. .

.

.

BIAŁE CZARNE

1. Wd8+ Gxd8

2. g7# 1-0 .

BIAŁE CZARNE

1. Hh8+ Kxh8

2. Wxf8# 1-0 .

1. …

2. 1-0 .

1. …

2. 1:0 .

.

.

.

61

Pamiętaj!

Każdą zagadkę możesz ustawić na szachownicy i na niej szukać odpowiedzi.

.

BIAŁE CZARNE

1. Hh7+ Kxh7

2. Gf7# 1-0 .

BIAŁE CZARNE

1. We8+ Gxe8

2. Hxh7# 1-0 .

.

1. …

2. 1:0 .

. .

.

.

BIAŁE CZARNE

1. Wh4+ Gxh4

2. g4# 1-0 .

BIAŁE CZARNE

1. Hg7+ Kxg7

2. Wxg6# 1-0 .

1. …

2. 1-0 .

1. …

2. 1:0 .

.

.

.

62


Ruch białych. Zrób poświęcenie, które ratuje białe przed porażką tworząc pata.

H. S

63


Ustaw pozycję z pierwszego diagramu i odtwórz dalszy przebieg partii.

Edward Lasker (1885-1981)

Białe, Londyn (Anglia), rok 1912.

Jak doszło do tej pozycji:

1. d4 e6 2. Sf3 f5 3. Sc3 Sf6 4. Gg5 Ge7

5. Gxf6 Gxf6 6. e4 f5xe4 7. Sxe4 b6

8. Se5 0-0 9. Gd3 Gb7 10. Hh5 He7

BIAŁE CZARNE

11. Hxh7+!! Kxh7

Poświęcenie hetmana za atak matowy!

Takie zagranie wymagało „policzenia”

wszystkich kolejnych posunięć. Gracz

musiał przemyśleć i przewidzieć dalszy

przebieg partii, aż do mata.

12. Sxf6++ Kh6

13. Se5-g4+ Kg5

14. h4+ Kf4

15. g3+ Kf3

16. Ge2+ Kg2

17. Wh2+ Kg1

18. Kd2# 1-0

Jak inaczej białe mogły zrobić mata?

18. 0-0-0# 1-0

64

65

MAT SCHODKOWY

Instrukcja:

Prostym sposobem na zamatowanie jest „przekładanka”, czyli mat schodkowy. Metoda

wymaga dwóch figur poruszających się po liniach prostych. Polega na stopniowym odbieraniu

królowi linii, aż nie będzie miał dokąd uciec.

Mat schodkowy:

Hetman i wieża spychały krok po kroku czarnego króla do brzegu szachownicy, aż plansza się skończyła.

Jak ustawić przekładankę:

Ciekawostki!

Matowanie hetmanem i wieżą jest bardzo podobne do matowania dwiema wieżami.

Matując wieżami trzeba uważać na zbliżającego się króla. Jeśli przeciwnik zagrozi

biciem wieży, należy uciec nią na drugi brzeg planszy.

66

MAT SCHODKOWY - Ćwiczenie 1:

Ruch białych. Zagraj pozycje z diagramów. Zaznacz pierwsze posunięcie, jakie wykonasz.

Diagram 1:

Dwa ruchy do mata.

Diagram 2:

Trzy ruchy do mata.

Wskazówka!

Sprytnie wybieraj linię, na którą chcesz

zagonić przeciwnika.

Diagram 3:

Kilka ruchów do mata.

Wskazówka!

Raz jedną figurą, raz drugą.

67

Wskazówka!

Możesz ćwiczyć grając samodzielnie za oba kolory, a potem sprawdzić się z innymi.

Diagram 4:

Białe chcą ustawić przekładankę.

Wskazówka!

Przypomnij sobie kroki z instrukcji.

Diagram 5:

Mat schodkowy dwiema wieżami.

Diagram 6:

Wieża w zagrożeniu.

Wskazówka!

Ucieknij wieżą na drugą stronę linii.

Król porusza się duuużo „wolniej”.

68

69

WYGRANA NA KOŃCU PARTII

Instrukcja:

Z wyrównanej sytuacji starcie zazwyczaj kończy się remisem, ale gdy jedna strona ma

przewagę, to może walczyć o zwycięstwo dążąc do zrobienia mata. Jednak przewaga nie

zawsze daje wygraną, ponieważ potrzebujemy niezbędnego materiału do zamatowania.

Minimalna liczba bierek z przykładowymi matami:

Kiedy gra jest do wygrania, a kiedy jest remis?

MATERIAŁ BIAŁYCH MATERIAŁ CZARNYCH MOŻLIWY WYNIK PARTII

½:½

1:0

½:½

½:½

1:0

1:0

Pionek może wygrać tylko wtedy, gdy awansuje na hetmana lub wieżę.

Skoczek lub goniec nie może wygrać, więc partia natychmiast kończy się remisem.

70

WYGRANA NA KOŃCU PARTII - Ćwiczenie 1:

Ruch białych. Zrób szacha mata. Zaznacz i zapisz wszystkie możliwe sposoby.

.

BIAŁE CZARNE

1. Hd8# 1-0 .

BIAŁE CZARNE

1. Hc8#_ 1-0 .

1. Hf7# 1-0 .

1. Hd8#_ 1-0 .

1. He8#_ 1-0 .

1. Hg7#_ 1-0 .

.

BIAŁE CZARNE

1. Ha8# 1-0 .

BIAŁE CZARNE

1. Hc8# 1-0 .

1. Hb8# 1-0 .

1. Hd8# 1-0 .

1. Hg7# 1-0 .

1. Hf7# 1-0 .

1. Hh7# 1-0 .

.

71



Diagram 1:

Białe są o krok od zwycięstwa.

Diagram 2:

Biały hetman stoi idealnie, tworząc

„klatkę” (zamknięty obszar) przez którą

czarny król nie może przejść.

Wskazówka!

Samotny hetman nie wygra, dlatego

potrzebuje pomocy własnego króla.

Diagram 3:

Biały hetman tworzy klatkę ale nie

zostawia miejsca czarnemu królowi, co

może skończyć się niechcianym patem.

Wskazówka!

Powiększ przeciwnemu królowi klatkę.

72

Porada!

Patrz na szachownicę oczami przeciwnika. Każdą pozycję możesz zagrać też czarnymi!

Diagram 4:

Biały król idzie na pomoc ze złej strony,

przez co może łatwo doprowadzić do

pata.

Wskazówka!

Idź dookoła klatki, a nie przez klatkę.

Diagram 5:

Białe chcą stworzyć klatkę i mogą ją

zrobić jednym ruchem.

Wskazówka!

Gdy król przeciwnika stoi na linii

ostatniej, trzeba postawić hetmana na

linii przedostatniej.

Diagram 6:

Białe chcą stworzyć klatkę, ale muszą

uważać na bezpieczeństwo hetmana.

Wskazówka!

Nie podstaw hetmana pod bicie króla bo

natychmiast zremisujesz.

73

Wskazówka!


Diagram 7:

Czarny król stoi na środku planszy.

Przykładowa rozgrywka: 1. Hf4 Kc5

2. He4 Kd6 3. Hf5 Kc6 4. He5 Kb7

5. Hd6 Ka8 6. Hd7! (Hc7? pat) …czarny

król jest w klatce.

Pomocna sztuczka:

Krok 1: Rusz hetmanem na najbliższe bezpieczne pole przy czarnym królu.

Krok 2: Poczekaj na ruch przeciwnika.

Krok 3: Naśladuj hetmanem ruch przeciwnika.

Krok 4: Powtarzaj, aż król sam zapędzi się do brzegu szachownicy…

74



Diagram 1:

Białe są o krok od zwycięstwa.

Diagram 2:

Białe stoją bardzo dobrze, ale czarny

król pilnuje pola f8, więc nie można

ruszyć tam wieżą.

Wskazówka!

Wykonaj ruch wieżą na dowolne pole na

linii f (oprócz f8). Czarny król będzie

musiał pójść na pole h8.

Diagram 3:

Białe tworzą przeciwnikowi najmniejszą

możliwą klatkę, ale biały król stoi za

daleko, aby pomóc w matowaniu.

Wskazówka!

Podchodź białym królem do przeciwnika

pilnując własnej wieży. Nie zmniejszaj

klatki bo doprowadzisz do pata.

75

Wskazówka!


Diagram 4:

Białe tworzą dość sporą klatkę, więc

chcą ją zmniejszyć.

Wskazówka!

Powoli i cierpliwie zmniejszaj klatkę

używając na przemian obu figur.

Diagram 5:

Biała wieża tworzy klatkę, ale bez

pomocy króla nie zrobi mata.

Wskazówka!

Podchodź białym królem do klatki, ale

pamiętaj o bezpieczeństwie wieży. Jeżeli

czarny król zagrozi biciem białej wieży,

ucieknij nią na drugi koniec linii nr 7.

Diagram 6:

Czarny król stoi na środku planszy.

Wskazówka!

„Spychaj” przeciwnego króla do brzegu

szachownicy. Zbliż się do niego swoimi

figurami albo ocinaj mu linie (np. w tej

pozycji rusz wieżą na b4, a wtedy król

czarny będzie musiał pójść na linię nr 5).

76

77

PIONEK NA KOŃCU PARTII

Cz. 1. Reguła kwadratu

Instrukcja:

Technika pozwalająca szybko ocenić, jaki będzie wynik „wyścigu” pionka i króla do

pola przemiany. Król może dogonić pionka, jeśli znajdzie się w jego „kwadracie przemiany”.

Białe na posunięciu: Czarne na posunięciu:

Po lewej białe wygrywają. Po prawej biały pionek awansuje na hetmana, ale czarny król go zbije.

Pamiętaj!

Jeżeli pionek nie wykonał jeszcze posunięcia, może ruszyć o dwa pola!

78

PIONEK NA KOŃCU PARTII - Ćwiczenie 1:

Policz ruchy białego pionka i czarnego króla do pola przemiany.

Zastanów się, jaki byłby wynik przy ruchu białych, a jaki przy ruchu czarnych?

79


Narysuj dowolną metodą „kwadrat przemiany” białego pionka.

Zastanów się, jaki byłby wynik przy ruchu białych, a jaki przy ruchu czarnych?

80


Ustaw na szachownicy pozycje i przeanalizuj: jakim „cudem” białe osiągają remis?

Autor – Richard Réti (1889-1929)

Białe zaczynają i remisują.

Biały król jest daleko od kwadratu

przemiany czarnego pionka.

Czarny król jest w kwadracie przemiany

białego pionka.

Biały król jest bliżej kwadratu białego

pionka, niż czarny król czarnego pionka.

Biały król może iść w stronę kwadratów

białego i czarnego pionka jednocześnie!

Rozwiązanie:

1. Kg7!! .

… h4

Kf6! h3

Ke7 h2

c7 ½:½ .

.

… Kb6

Kf6! h4

Ke5! Kxc6

Kf4 ½:½ .

81

Cz. 2. Prowadzenie pionka do awansu

Instrukcja:

Przegrywająca strona może walczyć o remis stosując proste zagrywki:

starając się zbić pionka (jeśli to możliwe),

pilnując pola przemiany (zwłaszcza przy pionkach „brzegowych”),

tamując drogę przeciwnemu królowi (pionek idący przed królem remisuje).

W tych sytuacjach nie ważne czyj jest ruch, czarne osiągają remis.

Instrukcja:

Strona mająca przewagę może znaleźć się w sytuacji, która pozwala na wygraną nawet

przy idealnej obronie przeciwnika. Aby to zrobić, król musi utorować drogę dla swego pionka.

„Król prowadzi pionka!”

Dobrze! Wygrana białych. Źle! Remis.

82



Diagram 1:

Pionek może bezpiecznie awansować na

wieżę lub hetmana.

Wskazówka!

Wybierz figurę, którą bardziej lubisz

matować, a potem doprowadź do mata.

Diagram 2:

Biały król pilnuje bezpiecznej trasy

pionka do pola przemiany.

Wskazówka!

Pionek może swobodnie iść naprzód.

Diagram 3:

Białe chcą kontrolować ścieżkę pionka.

Wskazówka!

Wykorzystuj na swoją korzyść zasadę

„król do króla się nie przytula”.

83

Porada!

Patrz na szachownicę oczami przeciwnika. Każdą pozycję możesz zagrać też czarnymi!

Diagram 4:

Białe chcą awansować pionka, ale bez

kontroli nad polem przemiany, stracą

wybraną figurę.

Wskazówka!

Przejmij kontrolę nad polem przemiany

swoim królem.

Diagram 5 (bezpieczna pozycja):

Przy takim ustawieniu nie jest istotne kto

ma teraz ruch. Białe mają wygraną.

Przykłady:

RUCH BIAŁYCH RUCH CZARNYCH .

Kd6 Kd8

c6 Kc8

c7 Kb7

Kd7 … .

.

… Kd8

Kb7 Kd7

c6+ Kd8

c7+ Kd7 .

Diagram 6:

Białe są na początku drogi do awansu.

Wbrew pozorom zadanie nie jest proste.

Przykładowa rozgrywka: 1. Kb2 Kb7

2. Kb3 Kb6 3. Kc4 Kc6 4. c3 Kb6 5. Kd5

Kc7 6. Kc5 Kb7 7. Kd6 Kc8 8. Kc6 Kb8

9. c4 Kc8 10. c5 Kb8 11. Kd7… pionek

ma zabezpieczoną drogę do awansu.

84

85

PODSTAWOWE DEBIUTY SZACHOWE

Instrukcja:

Nie można jednoznacznie określić, który debiut jest najlepszy, ponieważ każdy jest inny

i pasuje do różnych zawodników. Szachista musi dostosowywać swoje otwarcie do ruchów

przeciwnika, więc trzeba poznawać główne warianty różnych debiutów.

Obrona czterech skoczków:

BIAŁE CZARNE

1. e4 e5

2. Sf3 Sc6

3. Sc3 Sf6

Partia włoska:

BIAŁE CZARNE

1. e4 e5

2. Sf3 Sc6

3. Gc4 Gc5

Tradycyjny (nieco mylący) podział otwarć szachowych:

Debiuty otwarte – zaczynają się od ruchu e4 i symetryczną odpowiedzią e5.

Debiuty półotwarte – zaczynają się od ruchu e4 i odpowiedzią inną niż e5.

Debiuty zamknięte – nie zaczynają się od ruchu e4.

86

PODSTAWOWE DEBIUTY SZACHOWE - Ćwiczenie 1:

Ustaw na szachownicy i zapamiętaj obronę czterech skoczków. Zobacz różne warianty.

Diagram 1:

Jak powstaje obrona czterech skoczków?

BIAŁE CZARNE

1. e4 e5

2. Sf3 Sc6

3. Sc3 Sf6

Poniżej dwa popularne warianty debiutu

oraz poprawne kontynuacje obu stron.

Diagram 2:

Wariant „hiszpański”

4. Gb5 Gb4

5. 0-0 0-0

6. d3 d6

7. Gg5 Gxc3

8. b2xc3 =

Diagram 3:

Wariant „szkocki”

4. d4 e5xd4

5. Sxd4 Gb4

6. Sxc6 b7xc6

7. Gd3 d5

8. e4xd5 c6xd5

9. 0-0 =

87


Ustaw na szachownicy i zapamiętaj partię włoską. Zobacz podstawowy wariant.

Diagram 1:

Jak powstaje partia włoska?

BIAŁE CZARNE

1. e4 e5

2. Sf3 Sc6

3. Gc4 Gc5

Diagram 2:

„Giuoco Piano” (gra spokojna)

4. c3 Sf6

5. d3 d6

6. 0-0 =


Wymyśl własny debiut, zapisz go i nadaj mu nazwę.

Nazwa:________________________________________________

Nr Białe Czarne

1. 2. 3. 4.

Oceń swój pomysł, czy spełnia cele dobrego rozpoczęcia (rozwój figur, walka o centrum).

88

89

PUŁAPKI DEBIUTOWE

Instrukcja:

Uczenie się gry w szachy przypomina trochę naukę czytania. Początki są powolnym

odszyfrowywaniem każdego znaku. Płynne posługiwanie się tekstem czy bierkami przychodzi

dopiero z czasem. Niektórzy szukają dróg na skróty ucząc się czytanek lub ruchów na pamięć.

Nie ma nic złego w zapamiętywaniu, bo jest bardzo pomocne w życiu, ale nie można opierać

procesu uczenia się wyłącznie na nim.

„Szewczyk”, czyli pułapka, którą każdy szachista musi znać:

Szewczyk (przykład 1):

BIAŁE CZARNE

1. e4 e5

2. Hh5 Sc6

3. Gc4 Sf6??

4. Hxf7# 1-0

Szewczyk (przykład 2):

BIAŁE CZARNE

1. e4 e5

2. Hf3 b6

3. Gc4 Gb7??

4. Hxf7# 1-0

Ciekawostka!

Czarne też mogą zagrać szewczyka, ale mat następuje jeden ruch później.

90

PUŁAPKI DEBIUTOWE - Ćwiczenie 1:

Przeciwnik gra pułapkę. Wybierz ruch, który jest skuteczną obroną.

Diagram 1:

BIAŁE CZARNE

1. e4 e5

2. Hf3 b6

3. Gc4 …

a) Gb7

b) Sf6

c) Sc6

Diagram 2:

BIAŁE CZARNE

1. e4 e5

2. Hh5 Sc6

3. Gc4 …

a) g6

b) Sf6

c) f6

Diagram 3:

BIAŁE CZARNE

1. e4 e5

2. Hh5 …

a) g6

b) Sf6

c) Sc6

91

Wskazówka!

Nie panikuj. Wybieraj obronę zgodną z zasadami dobrego debiutu.

Diagram 4:

BIAŁE CZARNE

1. e4 c4

2. Hf3 d6

3. Gc4 …

a) Sh6

b) d5

c) e6

Diagram 5:

BIAŁE CZARNE

1. e4 e5

2. Hh5 Sc6

3. Gc4 g6

4. Hf3 …

a) Sf6

b) f6

c) He7

Diagram 6:

BIAŁE CZARNE

1. e4 e5

2. Gc4 Sf6

3. Hh5 …

a) g6

b) Sxh5

c) He7

92

93

SOLVING

Instrukcja:

„Solving” to dosłownie „rozwiązywanie” problemów szachowych. Kompozycje mogą

pochodzić z prawdziwej partii lub mieć „sztuczny” układ bierek i przeróżne treści. Zadania

najbardziej przypominające prawdziwą grę mają ogólną treść np. „zrób najlepszy ruch”,

ponieważ grając partię zawodnik nie dostaje informacji, że może zrobić mata czy kombinację.

Praktyczna porada!

Myśląc nad zadaniem nie przestawiaj bierek (tak jak w prawdziwej partii)!

Ciekawostki!

Pierwsze mistrzostwa świata w rozwiązywaniu zadań odbyły się w 1983 roku.

Dla szachisty rozwiązywanie zagadek jest jak ćwiczenie kondycji dla piłkarza.

Naukę gry w szachy należy zaczynać od „taktyki”, dlatego w książce jest aż tyle zadań.

„Taktyka szachowa” to wykorzystywanie chwilowego układu bierek na szachownicy.

„Zawsze istnieje właściwe posunięcie. Trzeba je tylko znaleźć.”

Ksawery Tartakower

94

SOLVING - Ćwiczenie 1:

Ruch białych. Znajdź i zaznacz najlepszy ruch.

95

SOLVING - Ćwiczenie 2:

Ruch białych. Znajdź najlepszą kontynuację. Zaznacz pierwszy ruch, jaki wykonasz.

96

97

MOC KOŃCÓWEK SZACHOWYCH

Instrukcja:

Wiele osób nie docenia końcówek i skupia się wyłącznie na debiutach czy taktyce.

„Przecież pozycja wyjściowa występuje w każdej partii, a większość zadań z końcówek nie

trafia się prawie nigdy”, ale w końcówkach wcale nie chodzi o ich zapamiętywanie!

(zawsze) (prawie nigdy)

Zastanów się!

Jeżeli nie umiesz skutecznie posługiwać się kilkoma bierkami, jak chcesz wykorzystać

potencjał całej swojej armii przy pełnej szachownicy?

Niby prosta pozycja, a wymaga sporo myślenia…

Wymianka pionków dałaby remis,

więc białe musiały jej uniknąć.

Ruch czarnym królem przegrywa,

więc czarne grają motyw patowy.

Bicie pionka dałoby pata. Do tego

białe muszą pilnować pola g7.

98

MOC KOŃCÓWEK SZACHOWYCH - Ćwiczenie 1:

Białe zaczynają i wygrywają. Zaznacz pierwszy ruch. Staraj się nie używać podpowiedzi.

Diagram 1 (przełom pionkowy):

Podpowiedzi:

BIAŁE CZARNE

1. c6 b7xc6

2. a6 + / –

BIAŁE CZARNE

1. c6 b6xa5

2. c6xb7 + / –


Podpowiedzi:

BIAŁE CZARNE

1. a6 b7xa6

2. c6 + / –

BIAŁE CZARNE

1. a6 b6xc5

2. a6xb7 + / –


Podpowiedzi:

BIAŁE CZARNE

1. g6 h7xg6

2. h7 + / –

BIAŁE CZARNE

1. g6 Kf6

2. g6xh7 + / –

99

Porada!

Każdą zagadkę ustaw na szachownicy. Po zdobyciu przewagi zagraj partię do końca (mata).


Podpowiedzi:

BIAŁE CZARNE

1. b5 a6xb5

2. a6 + / –

BIAŁE CZARNE

1. b5 b6xa5

2. b5xa6 + / –

Diagram 5 (opozycja):

Podpowiedzi:

BIAŁE CZARNE

1. Kxg6 Kf8

2. f7 + / –

BIAŁE CZARNE

1. Kxg6 Kh8

2. Kf7 + / –

Diagram 6 (manewr trójkąta):

Podpowiedzi:

BIAŁE CZARNE

1. Kh6 Kg8

2. Kxg6 + / –

BIAŁE CZARNE

1. Kh6 g5

2. f7 + / –

100

Uwaga!

Graj za przeciwnika najlepsze możliwe ruchy, jakby to był mistrz.

Diagram 7 (wieża i pionek vs. wieża):

Podpowiedzi:

BIAŁE CZARNE

1. Wd8 Wxd8

2. c7xd8=H + / –

BIAŁE CZARNE

1. Wd8 Ke7

2. Wxf8 + / –

Diagram 8 (wieża i pionek vs. wieża):

Podpowiedź:

BIAŁE CZARNE

1. Wb7+ Ka8

2. Wa7+ Kb8

3. c7+ Kc8

4. Wa8+ + / –

Diagram 9 (atakowany król):

Podpowiedź:

BIAŁE CZARNE

1. Kb6 Wb1+

2. Kc6! Wc1+

3. Kb5 Wb1+

4. Wb4 + / –

101

Wskazówka!

Zasłoń podpowiedzi i zerkaj tylko w ostateczności.

Diagram 10 (pułapka patowa):

Podpowiedzi:

BIAŁE CZARNE

1. c8=W! Wa4

2. Kb3! + / –

BIAŁE CZARNE

1. c8=H?? Wc4!

2. Hxc4 ½ - ½

W.

Diagram 11 (hetman vs. pionek):

Nie wolno dopuścić do awansu pionka!

Podpowiedź:

Trzeba wymusić na przeciwnym królu

blokadę pola przemiany…

BIAŁE CZARNE

1. Hd4+ Kc2

2. He3 Kd1

3. Hd3+ Ke1

…wówczas biały król będzie mógł

podejść w kierunku pionka…

4. Kb7 Kf2

5. Hd4+ Kf1

6. Hf4+ Kg2

7. He3 Kf1

8. Hf3+ Ke1

…i tak dalej, aż pionek zostanie zbity.

Przy pionkach stojących na liniach a i h

oraz c i f jest remis (zawsze grozi pat).

102

103

SZACHY NA WESOŁO

Cz. 1. Różne wersje szachów

Instrukcja:

Przez lata powstawały różne wersje szachów, mniej i bardziej poważne. Większość jest

grana tylko dla zabawy, ale są też takie, które można spotkać na profesjonalnych turniejach.

Jak wygrać z komputerem (szachowym) w jednym ruchu:

Szachy bez figur. Zamiast przestawiać bierki, zawodnik mówi jaki ruch wykonuje.

Ciekawostki!

Istnieje wersja szachów, w którą można grać bez szachów i szachownicy: gra na ślepo.

Szachy na ślepo polegają na graniu w pamięci (bez patrzenia na szachownicę).

Powstała profesjonalna dyscyplina sportu łącząca szachy i boks: szachoboks.

104

SZACHY NA WESOŁO - Ćwiczenie 1:

Zagraj kilka partii w różne wersje szachów.

Anty-szachy (wybijanka):

Reguły gry są takie same jak w szachach

klasycznych, oprócz kilku zasad:

- bicia są obowiązkowe,

- mając kilka bić, gracz wybiera co zbija,

- króla można zbić i nie kończy to gry,

- wygrywa osoba, która nie będzie mogła

wykonać żadnego ruchu (straci bierki

lub spatuje).

Szachy 1… 2… 3… (progresywne):

Gra różni się od szachów klasycznych

tylko zwiększaniem liczby posunięć:

- białe mają 1 ruch, następnie czarne 2,

później białe 3, czarne 4 i tak dalej…

- zrobienie szacha kończy kolejkę,

- wygrywa osoba, która zrobi mata.

Szachy losowe (Fishera):

Każda partia ma inną pozycję startową.

Zasady ustawiania:

- król musi zaczynać między wieżami,

- gońce muszą stać na różnych kolorach,

- pozycja obu graczy musi być lustrzana.

Reguły roszady są do ustalenia przez

graczy: brak lub końcowe ustawienie po

roszadzie jak w szachach prawdziwych.

105

Cz. 2. Anegdoty i opowieści szachowe

Instrukcja:

Miłośnicy szachów ułożyli wiele historyjek i zadań wzbogaconych o niepowtarzalny

klimat. Większość powstała z myślą o dzieciach, ale każdy entuzjasta królewskiej gry może

znaleźć przyjemność w odczytywaniu tego typu opowiadań.

Zastanów się bez ustawiania pozycji na szachownicy!

Czy ta sytuacja mogła powstać w prawdziwej partii? Ciąg dalszy na kolejnej stronie…

Ciekawostki!

Prawie każdą historyjkę trzeba ustawić na szachownicy.

Wiele opowiadań i bajek kończy się zagadką dla czytelnika.

Powstają całe książki poświęcone wyłącznie takim anegdotkom.

106


„Zagubiony pionek” autor nieznany (tekst adaptowany). Pozycja znana od ponad 100 lat.

Diagram 1 (część 1 zadania):

Ta pozycja nie mogła powstać w partii!

Nie wiesz dlaczego? Ustaw pozycję na

szachownicy. Już wiesz?

Czego w zadaniu jest za dużo?

PIONKÓW

Diagram 2 (część 2 zadania):

Teraz w tym samym zadaniu zrób mata

w 1 ruchu. Znowu jest to niemożliwe?

Pomiń w ustawianiu jakąś nadwyżkę!

Teraz pozycja byłaby możliwa w partii,

a zadanie da się rozwiązać.

Pomijam… Rozwiązanie zadania:

a7 Hb6#

b7 Sc6#

c4 Hb4#

d3 He4#

e3 Gxf2#

f2 Gxe3#

f7 Se6#

g6 Wg4#

h3 Wh4#

107


„Klatka Tamerlana” autor C. Jänisch (tekst adaptowany). Uzupełnij brakujące ruchy.

Tamerlan vs. Bajazyd

Rok 1402

.

Historia:

Król Timur, zwany Tamerlanem założył

dynastię Timurydów i ruszył na podbój

reszty świata. Odniósł wiele sukcesów

zajmując ogromne tereny. Maszerując

przez Azję dotarł do ziemi, którą władał

Sułtan Bajazyd. Dowódcy stoczyli bitwę

pod Ankarą, którą zdecydowanie wygrał

Tamerlan łapiąc Bajazyda w niewolę.

Opowiadanka szachowa:

Tamerlan (białe) vs. Bajazyd (czarne)

Tamerlan mógł skończyć bitwę matem

w jednym ruchu na 3 różne sposoby…

We5#

He5# Sg5#

…ale bał się, że Bajazyd nie uszanuje

szachowych praw i wejdzie pod atak.

Postanowił zrobić mu inną pułapkę…

1. f3+ g4xf3

2. e2xd3+ c4xd3

3. Gf5+ e6xf5

4. We6+ d7xe6

5. Sf6+ g7xf6

6. Wd4+ c5xd4

7. a8=G+ Hd5

8. Gxd5+ e6xd5

9. He5+ f6xe5

…aż Bajazyd znalazł się w klatce i po…

10. Sg5# 1-0

…Sułtan musiał się poddać.

108

109

TURNIEJE SZACHOWE

Cz. 1. Zegar szachowy

Instrukcja:

Na turnieju szachowym zawodnicy mają określone tempo rozgrywki (np. 15 minut na

zawodnika, co oznacza, że każdy z graczy ma po 15 minut na rozegranie całej partii). Zegar

szachowy odmierza czas dla strony będącej na posunięciu.

Tempo gry, a rodzaje szachów:

błyskawiczne – do 10 minut (na zawodnika)

szybkie – od 10 do 60 minut (na zawodnika)

klasyczne – od 60 minut (na zawodnika)

Ciekawostki!

Zegar należy przełączać tą samą ręką, którą wykonano posunięcie.

Koniec czasu oznacza przegraną lub remis (gdy przeciwnikowi został sam król).

Dawniej używano dwóch oddzielnych zegarów (1 – start, 2 – stop i tak na przemian).

Elektroniczne zegarki mają wiele funkcji np. dodawania czasu po każdym posunięciu.

110

TURNIEJE SZACHOWE - Ćwiczenie 1:

Odpowiedz na pytania quizu wybierając JEDNĄ PRAWIDŁOWĄ odpowiedź.

1. Przed pierwszym ruchem czarne uruchamiają zegar tak, aby leciał czas…

a) białych.

b) czarnych, niebieskich, zielonych albo czerwonych.

2. Partię wygrała osoba, która…

a) zrobiła szacha mata.

b) miała więcej czasu na zegarku lub strąciła wszystkie figury z szachownicy.

3. Najważniejsze jest to, co się dzieje na…

a) szachownicy.

b) zegarku, bo to przecież wyścigi.

4. Kończy mi się czas, więc…

a) wciskam pauzę i mogę myśleć ile tylko zechcę.

b) gram szybciej.

5. Przeciwnik wykonał ruch, ale nie wcisnął zegara, więc…

a) cierpliwie czekam.

b) wciskam zegarek za niego lub kopię go w nogę pod stołem by się obudził.

6. Zegarek należy przyciskać…

a) czołem lub figurą.

b) tą samą ręką, którą wykonano posunięcie.

7. Zegarek liczy czas do…

a) zera.

b) stu, a potem krzyczy „szukam!”.

8. Zegarek stoi tam, gdzie ustawia go…

a) sędzia.

b) zawodnik, który ma fajniejszą koszulkę.

9. Najpierw…

a) podaję rękę przeciwnikowi, a potem następuje uruchomienie zegara.

b) uruchamiam zegar, a potem podaję rękę przeciwnikowi przytrzymując ją jak najdłużej, aby

nie mógł nią grać.

10. Wstać od stolika mogę…

a) na posunięciu i czasie przeciwnika.

b) gdy jest moje posunięcie i szukam kogoś, kto mi podpowie jak mam ruszyć.

Odpowiedzi szukaj na stronie www.akademia-gambit.pl w zakładce „książka”.

111

Cz. 2. Przepisy i „świat” turniejowy

Instrukcja:

Reguły rozgrywki turniejowej ustala Międzynarodowa Federacja Szachowa oraz

krajowe związki sportowe. Na wszystkich oficjalnych turniejach obowiązują reguły zawarte

w „KODEKSIE SZACHOWYM”, który jest co jakiś czas aktualizowany. Przyczynami zmian

w przepisach są przede wszystkim ustawy prawne oraz rozwój technologiczny.

Najważniejsze (i niezmienne) przepisy:

wpływ na partię mają wyłącznie zawodnicy (zakaz podpowiadania i oszukiwania),

wolno wykonywać tylko posunięcia zgodne z zasadami gry,

posunięcie wykonane niezgodnie z przepisami jest NIEPRAWIDŁOWE,

ruch „nieprawidłowy”, w zależności od regulaminu turnieju, musi być cofnięty oraz

ukarany bonifikatą czasową (dla przeciwnika) lub przegraną partią.

Turnieje szachowe prawie zawsze są rozgrywane systemem szwajcarskim (każdy

zawodnik gra jednakową liczbę partii niezależnie od liczby osób) lub kołowym (każdy gracz

gra z każdym). Wynik końcowy to liczba zdobytych punktów (za wygraną 1, za remis ½).

Strony internetowe, które powinien znać każdy szachista:

Międzynarodowa Federacja Szachowa (FIDE) www.fide.com

Polski Związek Szachowy (i aktualny Kodeks Szachowy) www.pzszach.pl

Serwis turniejowy Polskiego Związku Szachowego www.chessarbiter.com

Serwis turniejowy ChessManager – „pozostaje tylko gra!” www.chessmanager.com

Centralny Rejestr Członków Polskiego Związku Szachowego www.cr-pzszach.pl

Motto FIDE:

Gens una sumus

(łac. Jesteśmy jedną rodziną)

112


Po skończonej grze koledzy rozmawiają o partii. Dopasuj dialogi do numerów stolików.

DIALOG NUMER STOLIKA

- Jakim cudem remis?!

- Pat… 3 - Złapał mnie na widełki.

- I co? Było grać dalej. 5 - Uzgodniliśmy remis.

- Po co? Można zamatować. 1 - Co tak szybko?

- Eh… nieprawidłowy ruch. 2 - Mat hetmanem…

- Wiesz, że to nie był mat? 6 - Udało się wyjść na remis?

- Lepiej! Dużo lepiej! 4

Stolik nr 1. Stolik nr 2. Stolik nr 3.

Stolik nr 4. Stolik nr 5. Stolik nr 6.

113

Cz. 3. Ranking oraz kategorie szachowe

Instrukcja:

Ranking szachowy to liczbowa metoda określania względnej siły gry. Ranking jest

„ruchomy” i może być podwyższany i tracony w zależności od zwycięstw i porażek. Rekord

światowy na dzień 01.01.2018r. należy do Magnusa Carlsena – 2882 (01.05.2014r.).

Kategorie szachowe są wykładnikiem maksymalnego wyniku sportowego szachisty.

Są przyznawane dożywotnio, więc nie można ich stracić (np. przez słabą grę), ale szachista

może je podwyższać wypełniając normy na wyższe kategorie.

KATEGORIA OZNACZENIE MĘŻCZYŹNI KOBIETY

bez kategorii bk 1000 1000

kategoria piąta V 1200 1100

kategoria czwarta IV 1400 1250

kategoria trzecia III 1600 1400

kategoria druga II 1800 1600

kategoria pierwsza I 2000 1800

Punktacja rankingowa kobiet jest niższa, przez niższe normy wymagane na ich wypełnienie.

Zdobywanie kategorii często przypomina wspinanie się po drabinie, której najwyższe

szczeble to tytuły szachowe:

kandydat na mistrza krajowego K – (2200 mężczyźni) (2000 kobiety),

mistrz krajowy M – (2400 mężczyźni) (2200 kobiety),

kandydatka na mistrzynię FIDE – WCM (2000),

kandydat na mistrza FIDE – CM (2200),

mistrzyni FIDE – WFM (2100),

mistrz FIDE – FM (2300),

mistrzyni międzynarodowa – WIM (2250),

mistrz międzynarodowy – IM (2450),

arcymistrzyni międzynarodowa – WGM (2400),

arcymistrz międzynarodowy – GM (2600).

114


Na wielu turniejach z możliwością zdobycia kategorii obowiązuje zapis partii. Poćwicz.

DATA: ……………..

BIAŁE: ……………………………………………………

CZARNE:…………………………………………………

Nr Białe Czarne Nr Białe Czarne Nr Białe Czarne

1. 11111 11111 21. 11111 11111 41. 11111 11111

2. 22. 42.

3. 23. 43.

4. 24. 44.

5. 25. 45.

6. 26. 46.

7. 27. 47.

8. 28. 48.

9. 29. 49.

10. 30. 50.

11. 31. 51.

12. 32. 52.

13. 33. 53.

14. 34. 54.

15. 35. 55.

16. 36. 56.

17. 37. 57.

18. 38. 58.

19. 39. 59.

20. 40. 60.

115

Porada!

Najpierw wykonaj posunie, a następnie zapisz ruch na blankiecie.

DATA: ……………..

BIAŁE: ……………………………………………………

CZARNE:…………………………………………………


1. 11111 11111 21. 11111 11111 41. 11111 11111

2. 22. 42.

3. 23. 43.

4. 24. 44.

5. 25. 45.

6. 26. 46.

7. 27. 47.

8. 28. 48.

9. 29. 49.

10. 30. 50.

11. 31. 51.

12. 32. 52.

13. 33. 53.

14. 34. 54.

15. 35. 55.

16. 36. 56.

17. 37. 57.

18. 38. 58.

19. 39. 59.

20. 40. 60.

116

Zagraj partię białymi.

DATA: ……………..

BIAŁE: ……………………………………………………

CZARNE:…………………………………………………


1. 11111 11111 21. 11111 11111 41. 11111 11111

2. 22. 42.

3. 23. 43.

4. 24. 44.

5. 25. 45.

6. 26. 46.

7. 27. 47.

8. 28. 48.

9. 29. 49.

10. 30. 50.

11. 31. 51.

12. 32. 52.

13. 33. 53.

14. 34. 54.

15. 35. 55.

16. 36. 56.

17. 37. 57.

18. 38. 58.

19. 39. 59.

20. 40. 60.

117

Zagraj partię czarnymi.

DATA: ……………..

BIAŁE: ……………………………………………………

CZARNE:…………………………………………………


1. 11111 11111 21. 11111 11111 41. 11111 11111

2. 22. 42.

3. 23. 43.

4. 24. 44.

5. 25. 45.

6. 26. 46.

7. 27. 47.

8. 28. 48.

9. 29. 49.

10. 30. 50.

11. 31. 51.

12. 32. 52.

13. 33. 53.

14. 34. 54.

15. 35. 55.

16. 36. 56.

17. 37. 57.

18. 38. 58.

19. 39. 59.

20. 40. 60.

118

119

ŁAMIGŁÓWKI

Zapis uległ zniszczeniu. Na szczęście da się odtworzyć przebieg partii przy pomocy

szachownicy i dzięki analizie ruchów, jakie musiały zostać wykonane, aby zapis był

prawdziwy. Posunięcia nie muszą być „mądre”, ale muszą być prawidłowe. Do dzieła!

Zadanie nr 1:

Nr Białe Czarne

1. f4 e6

2. g4 Hh5#

3. 0-1

Zadanie nr 2:

Nr Białe Czarne

1. e4 h4

2. Hxh4 Wxh4

3. e5 Wxe5

4. Kd1 We1+

Zadanie nr 3:

Nr Białe Czarne

1. f3 e6

2. Kf2 Hf6

3. Kg3 Hxf3

4. Kh4 Ge7#

5. 0-1

Uwaga!

Zadania 2 i 3 są bardzo trudne. Czas rozwiązania jednego to zazwyczaj około 15-60 minut.

120

Prawidłowe odpowiedzi do zadań z książki znajdziesz na stronie www.akademia-gambit.pl.

Documents

UDOSTĘPNIONE WYŁĄCZNIE DO CELÓW EDUKACYJNYCH SZACHY