UNIVERSITETI I GJAKOVËS “FEHMI AGANI”

FAKULTETI I MJEKËSISË

INFERMIERI E PËRGJITHSHME

Punim diplome

Tema: Prania e nauzes dhe vomitusit tek të sëmuret onkologjik

Studenti: Mentori:

Liridona Ukaj Prof.Dr. Asoc. Dardan Kocinaj

Gjakovë, Nëntor 2020

1

Punim është bërë në Fakultetin e Mjekësisë “Fehmi Agani” Gjakovë dhe në institucionin

shëndetësor në spitalin rajonal “QKUK” Prishtinë në repartin e Onkologjisë. Mentori:

Prof.Dr.Asoc.Dardan Koçinaj Punimi përfshin: 28 faqe; 5 tabela dhe5 garfikone.

2

“Deklaroj se kjo Temë e Diplomës është punimi im origjinal. E gjithë literatura dhe burimet tjera

që i kam shfrytëzuar gjatë punimit janë të listuara në referenca dhe plotësisht të cituara”.

3

Falenderimet

Falenderimi më i madh i takon Zotit i cili më dha shëndet dhe vetbesim.

Falenderoj të gjith stafin akademik për punën e palodhshme dhe të gatshëm për cdo gjë.

Falenderoj shoqërinë që cdo here ishin pranë meje.

Në veqanti dua të falenderoj familjen time për mbështjetjen e dhënë në kohën që kam ndjekur

studimet. Në fund dua t’a falenderoj për punën, këshillat e palodhshme dhe shumë të nevojshme

të mentorit tim të nderuarin Prof.Dr. Asoc. Dardan Kocinaj.

Ju Faleminderit!

4

Përmbajtja

1. Abstrakti .................................................................................................................................................. 6

2. Hyrje ........................................................................................................................................................ 7

2.1 Kanceri ............................................................................................................................................... 7

2.2 Faktorët dhe etiologjitë e përgjithshme të rrezikut ....................................................................... 8

2.3 Mundime dhe të vjellura që mund të parashikohen .................................................................... 10

2.4. Klasifikimet e nauzes dhe vomitusit (NV) tek pacientët me kancer .......................................... 11

2.5 Nauze dhe të vjella të shkaktuara nga kimioterapia .................................................................... 12

2.6 Parandalimi i përzierjes dhe të vjellave të shkaktuara nga kimioterapia ................................. 13

2.7. Trajtimi ........................................................................................................................................... 13

3. Qëllimi .................................................................................................................................................... 15

4. Metedologjia .......................................................................................................................................... 16

5. Rezultatet ............................................................................................................................................... 17

6. Diskutimi ................................................................................................................................................ 22

7. Përfundimi ............................................................................................................................................. 23

8. Rezyme ................................................................................................................................................... 24

8. Summary ................................................................................................................................................ 25

9. Referencat .............................................................................................................................................. 25

10. Cv e shkurtë e kanditatit .................................................................................................................... 28

5

Lista e tabelave:

Tabela 1: Pacientët e ndarë sipas gjinisë ..................................................................................................... 17

Tabela 2. Ndarja e pacientëve sipas llojet e trajtimit .................................................................................. 18

Tabela 3: Efektet anësore të trajtimeve te evdientuara ............................................................................... 19

Tabela 4: Llojet e preparateve te perdorura ................................................................................................ 20

Lista e grafikoneve:

Grafikoni 1: Pacientët të ndarë sipas gjinive .............................................................................................. 17

Grafikoni 2: Llojet e terapive ...................................................................................................................... 18

Grafikoni 3: Efektet anësore të terapive ..................................................................................................... 19

Grafikoni 4: Llojet e medikamenteve për trajtim ........................................................................................ 21

6

1. Abstrakti

Përafërsisht gjysma e pacientëve me kancer do të përjetojnë të mundime ose të vjella gjatë

sëmundjes së tyre ose për shkak të vetë kancerit ose për shkak të trajtimit të tyre. E vjellura që i

atribuohet kancerit kërkon një hetim të kujdesshëm për të përcaktuar nëse një shkak themelor i

shërueshëm është përgjegjës. Ndërhyrjet që përdorin deksametazon dhe oktrotid mund të

zvogëlojnë të vjellat që i atribuohen bllokimit të zorrëve. Në mungesë të një bllokimi të zorrëve

ose një shkaku të korrigjueshëm, qasja e zakonshme është një provë vijuese e antiemetikës e

udhëhequr nga konsideratat e kostos dhe efekteve anësore.

Përzierja dhe të vjellat janë problemet më të rëndësishme në pacientët që i nënshtrohen

kimioterapisë, pavarësisht përmirësimeve të fundit në administrimin e ilaçeve antiemetike. Në këtë

punim do të trajtohet pikërisht kjo sëmundje, pra mundimet dhe të vjellurat tek pacientët me

kancer. Qëllimi i këtij studimi është për të hetuar simptomën e përzier dhe të vjella në pacientët që

i nënshtrohen kimioterapisë.

7

2. Hyrje

Mundimet dhe të vjellat janë efekte anësore të zakonshme dhe ndonjëherë serioze të trajtimit të

kancerit. Kimioterapia, terapia rrezatuese dhe trajtimet e tjera të kancerit mund të shkaktojnë

mundime dhe të vjella.

Nauzeja është ndjenja e te ndjehurit i sëmurë në stomak ose të ndjesh sikur ke për të vjellur. E

vjella është hedhja e ushqimit dhe lëngut nga stomaku.

Këto simptoma mund të jenë të lehta ose të rënda. Nauze dhe të vjella të lehta mund të jenë të

pakëndshme,por zakonisht nuk dëmtojnë shëndetin. Të vjellat shumë mund të shkaktojnë

probleme të tjera shëndetësore, siç janë dehidrimi, humbja e peshës dhe lodhja. Sot ekzistojnë

shumë trajtime anti-nauze. Pacienti mund të marrë një ilaç ose një kombinim të ilaçeve për të

ndihmuar në parandalimin ose zvogëlimin e këtyre efekteve anësore.

Është e rëndësishme që mundimet dhe të vjellat të kontrollohen dhe menaxhohen. Nëse nuk janë,

këto probleme mund të ndikojnë në jetën e përditshme, shëndetin mendor, shëndetin fizik dhe

madje edhe të vonojnë trajtimin. Lehtësimi i efekteve anësore, të quajtura gjithashtu kujdes paliativ

ose kujdes mbështetës, është një pjesë e rëndësishme e kujdesit dhe trajtimit të kancerit.1

2.1 Kanceri

Kanceri është një grup sëmundjesh që përfshijnë rritje anormale të qelizave me potencial për të

pushtuar ose përhapur në pjesë të tjera të trupit. Këto bëjnë kontrast me tumoret beninje, të cilat

nuk përhapen. Shenjat dhe simptomat e mundshme përfshijnë një gungë, gjakderdhje anormale,

kollë të zgjatur, humbje peshe të pashpjegueshme dhe një ndryshim në lëvizjet e zorrëve. Ndërsa

këto simptoma mund të tregojnë kancer, ato mund të kenë edhe shkaqe të tjera. Mbi 100 lloje të

kancerit prekin njerëzit.

1 Maria Lavdaniti, Nikolaos Tsitsis, 2014, Investigation of Nausea and Vomiting in Cancer Patients Undergoing Chemotherapy, 2014, fq. 1550 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4768588/

8

Kanceri mund të zbulohet nga shenja dhe simptoma të caktuara ose nga testet e depistimit. Më pas

ai hetohet më tej nga imazhet mjekësore dhe konfirmohet nga biopsia.

Rreziku i shfaqjes së kancereve të caktuara mund të zvogëlohet duke mos pirë duhan, duke mbajtur

një peshë të shëndetshme, duke mos pirë shumë alkool, duke ngrënë shumë perime, fruta dhe

drithëra, vaksinimi kundër sëmundjeve të caktuara infektive, duke mos ngrënë shumë mish të kuq

të përpunuar dhe duke shmangur shumë ekspozim i rrezeve të diellit. Zbulimi i hershëm përmes

depistimit është i dobishëm për kancerin e qafës së mitrës dhe kolorektalit. Përfitimet e depistimit

në kancerin e gjirit janë të diskutueshme. Kanceri shpesh trajtohet me disa kombinime të terapisë

rrezatuese, kirurgjisë, kimioterapisë dhe terapisë në shënjestër.

Në vitin 2015, rreth 90.5 milion njerëz kishin kancer. Që nga viti 2019, rreth 18 milion raste të

reja ndodhin çdo vit. Shkaktoi rreth 8.8 milion vdekje (15.7% të vdekjeve). Llojet më të

zakonshme të kancerit tek meshkujt janë kanceri i mushkërive, kanceri i prostatës, kanceri

kolorektal dhe kanceri i stomakut. Tek femrat, llojet më të zakonshme janë kanceri i gjirit, kanceri

i zorrës së trashë, kanceri i mushkërive dhe kanceri i qafës së mitrës2

Rreziku i kancerit rritet ndjeshëm me moshën, dhe shumë kancere ndodhin më shpesh në vendet e

zhvilluara. Tarifat po rriten ndërsa më shumë njerëz jetojnë në një moshë të vjetër dhe kur

ndryshimet e stilit të jetës ndodhin në botën në zhvillim. Kostot financiare të kancerit u vlerësuan

në 1.16 trilionë dollarë në vit që nga viti 2010. 3

2.2 Faktorët dhe etiologjitë e përgjithshme të rrezikut

Megjithëse shumica e pacientëve që marrin kimioterapi janë në rrezik që t'i shfaqen mundimet

dhe të vjellat (emezë) fillimi, ashpërsia, shkaktarët dhe kohëzgjatja ndryshojnë. Faktorët që lidhen

me tumorin, trajtimin dhe pacientin të gjithë kontribuojnë në mundime dhe të vjella duke përfshirë

vendndodhjen e tumorit, agjentët e kimioterapisë të përdorur dhe ekspozimin ndaj rrezatimit.

2 Maria Lavdaniti, Nikolaos Tsitsis, Investigation of Nausea and Vomiting in Cancer Patients Undergoing Chemotherapy, 2014, fq.1550 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4768588/ 3IARC, Bernard W. Stewart and Christopher,World Cancer Report 2014. World Health Organization, 2014,fq. 3 https://www.who.int/cancer/publications/WRC_2014/en/

9

Faktorët e lidhur me pacientin mund të përfshijnë sa vijon: Incidenca dhe ashpërsia e të mundimeve

dhe të vjellave gjatë kurseve të kaluara të kimioterapisë. Pacientët me kontroll të dobët të

perzierave dhe vjellave gjatë cikleve të kaluara të kimioterapisë ka të ngjarë të përjetojnë NV në

ciklet pasuese.Historia e përdorimit kronik të alkoolit. Pacientët me një histori të marrjes kronike

të lartë të alkoolit kanë më pak të ngjarë të përjetojnë NV të shkaktuar nga cisplatin. Mosha nauze

dhe të vjella ka më shumë të ngjarë të ndodhin në pacientë më të vegjël se 50 vjet. NV kanë më

shumë të ngjarë të shfaqen tek gratë..Faktorë shtesë të shkaktarëve mund të përfshijnë si vijon:

Çrregullimet e lëngjeve dhe elektroliteve si hiperkalcemia, zbrazja e vëllimit ose dehja e ujit.

Pushtimi ose rritja e tumorit në traktin gastrointestinal, mëlçinë ose sistemin nervor qendror,

veçanërisht fossa e pasme. Kapsllëku. Disa ilaçe të tilla si opioidet. Infeksioni ose septicemia.

Uremia.Klinikët që trajtojnë NV duhet të jenë vigjilentë për të gjitha shkaqet dhe faktorët e

mundshëm, veçanërisht në pacientët me kancer që mund të marrin kombinime të disa trajtimeve

dhe ilaçeve4.

Nauzet dhe të vjellat tek pacientët me kimioterapi kanë më shumë të ngjarë nëse pacienti:

• Trajtohet me ilaçe të caktuara të kimioterapisë.

• Kishte periudha të rënda ose të shpeshta të përzier dhe të vjella pas trajtimeve të kaluara të

kimioterapisë.

• Është femër.

• Ërshtë më i ri se 50 vjeç.

• Kishte sëmundje në mëngjes ose të vjella me një shtatzëni të kaluar.

• Ka një çekuilibër të lëngjeve dhe / ose elektroliteve (dehidrim, shumë kalcium në gjak, ose

shumë lëng në indet e trupit).

• Ka një tumor në traktin gastrointestinal, mëlçinë ose trurin.

• Ka kapsllëk.

• Po merr barna të caktuara, siç janë opioidet (ilaçe kundër dhimbjes).

• Ka një infeksion, përfshirë një infeksion në gjak.

• Ka sëmundje të veshkave.

4 National Cancer Institute US, 2002, PDQ Cancer Information Summaries, 2002, fq.22 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK82221/

10

• Pacientët që pinë sasi të mëdha të alkoolit me kalimin e kohës kanë një rrezik më të ulët të

përzier dhe të vjella pasi janë trajtuar me kimioterapi.

• Terapia me rrezatim mund të shkaktojë gjithashtu mundime dhe të vjella.

• Kishte periudha të rënda ose të shpeshta të përzier dhe të vjella pas trajtimeve të kaluara të

kimioterapisë ose terapisë rrezatuese5.

2.3 Mundime dhe të vjellura që mund të parashikohen

Nauze dhe të vjella parashikuese mund të ndodhin pas disa trajtimeve me kimioterapi.

Në disa pacientë, pasi të kenë kaluar disa kurse trajtimi, mundimet dhe të vjellat mund të ndodhin

para një seance trajtimi. Kjo quhet nauze dhe të vjella parashikuese. Shkaktohet nga shkaktarë, të

tilla si aromat në dhomën e terapisë. Për shembull, një person i cili fillon kimioterapi dhe nuhat

një shtupë alkooli në të njëjtën kohë, më vonë mund të ketë mundime dhe të vjella në erën e një

shtupe alkooli. Sa më shumë seanca kimioterapie të ketë një pacient, aq më shumë ka të ngjarë që

të ndodhin mundime dhe të vjella pritëse .Sa më herët të identifikohet nauze dhe të vjella pritëse,

trajtimi më efektiv mund të jetë.Kur simptomat e vjelljes dhe vjelljes parashikuese diagnostikohen

herët, trajtimi ka më shumë të ngjarë të funksionojë.Psikologët dhe profesionistë të tjerë të

shëndetit mendor me trajnim të veçantë shpesh mund të ndihmojnë pacientët me mundime dhe të

vjella të pritshme

Medikamentet që përdoren për të parandaluar mundimet dhe të vjellat e shkaktuara nga

kimioterapia6

Emri LLoji i medikamenteve

Klorpromazinë, proklorperazinë, prometazinë Antagonistët e receptorëve të dopaminës:

fenotiazina

Haloperidol, droperidol Antagonistët e receptorëve të dopaminës:

butirofenonet

5 Manish Srivastava 1, Norman Brito-Dellan, Mellar P Davis, Marie Leach, Ruth Lagman. Olanzapine as an antiemetic in refractory nausea and vomiting in advanced cancer. J Pain Symptom Manage, 2003, fq. 578 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12782438/ 6 National Cancer Institute, Nausea and Vomiting Related to Cancer Treatment, 2020, fq. 1 https://www.cancer.gov/about-cancer/treatment/side-effects/nausea/nausea-pdq#:~:text=Nausea%20and%20vomiting%20are%20side,come%20and%20go%20in%20ëaves.

11

Metoklopramid, trimetobenzamid Antagonistët e receptorëve të dopaminës:

benzamide të zëvendësuara

Dolasetron, granisetron, ondansetron,

palonosetron

Antagonistët e receptorëve të serotoninës

Aprepitant, fosaprepitant, netupitant,

fosnetupitant, rolapitant

Substanca P / NK-1 antagonistë

Deksametazoni, metilprednizoloni Kortikosteroidet

Alprazolam, lorazepam Benzodiazepinat

Olanzapinë Antagonistët antipsikotikë / monoaminë

Dronabinol, nabilone, cannabis, ginger Të tjera

2.4. Klasifikimet e nauzes dhe vomitusit (NV) tek pacientët me kancer

NV është klasifikuar si akut, i vonuar, parashikues, I përparuar, rezistent dhe kronik, siç

përshkruhet më poshtë:

NV akute: NV të përjetuara gjatë 24 orëve të para pas administrimit të kimioterapisë konsiderohet

NV akute.

NV e vonuar : NV që ndodh më shumë se 24 orë pas administrimit të kimioterapisë konsiderohet

NV e vonuar, ose e vonë.

NV (ANV) parashikuese: ANV është nauze dhe / ose të vjella që ndodh para se të fillojë një cikël

i ri i kimioterapisë, në përgjigje të stimujve të kushtëzuar si aromat, pamjet dhe tingujt e dhomës

së trajtimit..

Përparimi NV: Vjellja që ndodh brenda 5 ditëve nga përdorimi profilaktik i antiemetikës dhe

kërkon shpëtim quhet përparim i NV.

NV zjarrduruese: NV që nuk i përgjigjet trajtimit.

NV kronike në pacientët me kancer të përparuar: NV kronike në pacientët me kancer të përparuar

është NV e shoqëruar me një larmi etiologjish të mundshme. Një kuptim përfundimtar i shkakut

12

nuk është as i njohur, as i studiuar mirë, por faktorët e mundshëm shkakësorë përfshijnë

mekanizmat gastrointestinal, kafkës, metabolike, të shkaktuara nga ilaçet (p.sh. morfina),

mekanizmat citotoksikë të shkaktuar nga kimioterapia dhe rrezatimi i induktuar7.

2.5 Nauze dhe të vjella të shkaktuara nga kimioterapia

Trajtimet e kancerit, të tilla si kimioterapia ose rrezatimi mund të shkaktojnë mundime dhe të

vjella. Disa ilaçe të tjera, të tilla si terapia e synuar dhe imunoterapia gjithashtu mund të shkaktojnë

të mundime dhe të vjella. Ka shumë lloje të ndryshme të secilit lloj të trajtimit

Sa e mundshme është që pacienti të këtë edhe mundime edhe të vjella gjatë trajtimit varet nga

shumë gjëra. Disa nga këto janë:

Llojet e trajtimit të përdorur. Medikamente që udhëton nëpër trup ka më shumë të ngjarë të

shkaktojë mundime dhe të vjella sesa trajtimi që prek vetëm një zonë të trupit, siç është terapia me

rrezatim.

Doza e barnave (doza më të larta mund të shkaktojnë mundime dhe të vjella, veçanërisht ilaçe të

caktuara kimio)8

Kur dhe sa shpesh jepet ilaçi. Për shembull, nëse dozat e një ilaçi kimio që shkakton të përzier dhe

të vjella jepen afër së bashku, ka më pak kohë që personi të shërohet nga efektet e dozës së fundit

para se të jepet tjetra.

Si jepen barnat. Për shembull, kimioterapia e dhënë përmes venës (në venë ose me IV) mund të

shkaktojë mundime dhe të vjella shumë më shpejt sesa një ilaç i dhënë nga goja

Dallimet individuale - jo çdo person do të ketë të njëjtën përgjigje ndaj një doze ose lloji të trajtimit.

7 National Cancer Institute US, 2002, PDQ Cancer Information Summaries, 200, fq.108 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK82221/ 8American Cancer Society, Nausea and Vomiting Caused by Cancer Treatment, 2020, fq.2019 https://www.cancer.org/treatment/treatments-and-side-effects/physical-side-effects/nausea-and-vomiting/chemo-and-nausea-vomiting.html

13

Pasja e një tumori në tru, mëlçi ose traktin gastrointestinal mund të rrisë rrezikun për mundime

dhe të vjella.

Medikamente të tjera (të tilla si ilaçe kundër dhimbjes) që mund të shkaktojnë ose përkeqësojnë të

përzier dhe / ose të vjella. 9.

2.6 Parandalimi i përzierjes dhe të vjellave të shkaktuara nga kimioterapia

Pacienti mund të marrë masa për të zvogëluar rrezikun e përzierjes dhe të vjellave. Për shembull:

Të hajë vakte më të vogla.

Të pijë më shumë lëngjë

Të shmang aromat e pakëndshme10.

Të përdor teknika të relaksimit

Të përdor terapi plotësuese etj 11

2.7. Trajtimi

Barnat antiemetike janë ilaçe që lehtësojnë mundimet ose të vjellat. Një person mund të përdorë

një version pa recetë ose recetë.

Ndjenja e të përzierit rezulton nga një proces kompleks në trup dhe kjo është arsyeja pse ilaçe të

ndryshme janë krijuar për të lehtësuar të përzierën në situata të ndryshme 12.

9 Journal of Clinical Oncology, American Society of Clinical Oncology guideline for antiemetics in oncology: update, 2006, fq. 76 10 Chemotherapy nausea and vomiting: Prevention is best defense, 2020, fq. 2 https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/chemotherapy/in-depth/cancer/art-20047517 11 NCCN clinical practice guidelines in oncology. Antiemesis. Version 2.2017; March 28, 2017, fq. 58. https://www.nccn.org/professionals/physician_gls/pdf/antiemesis.pdf. 12 Jon Johnson Types and side effects of antiemetic drugs,2020 fq. 5 https://www.medicalnewstoday.com/articles/320384

14

Disa metoda të trajtimit janë në dispozicion për të ndihmuar në parandalimin e nauzes dhe të

vjellurave. Trajtimi farmaceutik zakonisht ndahet në dy lloje: trajtimi profilaktik (parandalues), i

dhënë para dozës së agjentëve të kimioterapisë, dhe trajtimi i shpëtimit, i dhënë për të trajtuar

mundimet dhe të vjellat 13.

13 Jordan, K.; Sippel, C.; Schmoll, H.-J.. "Guidelines for Antiemetic Treatment of Chemotherapy-Induced nausea and Vomiting: past, present, and future recommendations, 2007, fq. 1143 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17914084/

15

3. Qëllimi

Qëllim i këtij studimi është paraqitja e të dhënave për nauzen dhe të vomitusit tek të sëmurët me

kancer, në bazë të një shqyrtimi të literaturës. Përvec kësaj qëllim tjetër është shtjellimi dhe

analizimi I të dhënave për pacientët e Klinikës së Onkologjisë në bazë të të cilit do të shihet nga

afër dhe realisht prania e mundimeve dhe të vjellurave në këta pacientë.

16

4. Metedologjia

Për punimin e këtij punimi të diplomës, janë përdorur të dhëna të marra nga QKUK, tek të semurët

me kancer në repartin e onkologjisë, për pacientët e trajtuar nga viti 2019-2020. Pastaj këto të

dhëna janë analizuar dhe paraqitur edhe në formë tabelare dhe në grafikone.

Rastet janë përzgjedhur në mënyrë të rastësishme që kanë frekuentuar gjatë periudhës së

lartëpërmendur në Klinikën e Onkologjisë.

Ky studim është synuar të bëhet me pacientë që kanë marrë trajtim nga Klinika e Onkologjisë në

Prishtinë. Nga ky studim është synuar të paraqiten të dhëna statistikore, reale, të cilat edhe do të

komentohen veq e veq, për të paraqitur në mënyrë reale praninë e vomitusit dhe të të vjellurave

tek këta pacientë.

17

5. Rezultatet

Gjatë hulumtimit janë marrë të dhëna për 54 pacientë në QKUK tek Klinika e Onkologjisë në

Prishtinë.

Tabela 1: Pacientët e ndarë sipas gjinisë

Gjinia Numri Përqindja

Femër 20 37.04 %

Meshkuj 34 62.96 %

Gjithsej 54 100.00 %

Grafikoni 1: Pacientët të ndarë sipas gjinive

Në bazë të të dhëave të marra nga QKUK-ja në repatin e onkologjisë, gjatë vitit 2019-2020, kanë

qenë 54 pacientë të trajtuar, nga të cilët 20 prej tyre I përkasin gjinisë femrore ndërsa 36 gjinisë

mashkullore.

37%

63%

Femra Meshkuj

18

/

Tabela 2. Ndarja e pacientëve sipas llojet e trajtimit

Trajtimi Numri %

Kimioterapi 25 46.29 %

Rrezatim 9 16.66%

Terapi Hormonale 8 14.81 %

Me të trija terapitë 12 22.24 %

Gjithsej 54 100.00%

Grafikoni 2: Llojet e terapive

Në tabelen 2 dhe grafikonin 2 verejme se nga këta 54 pacientë 25 prej tyre janë trajtuar me

kimioterapi, 9 prej tyre janë trajtuar me rrezatim, 8 prej tyre me terapi hormonale dhe 12 me

kombinim të terapise.

46.30%

16.67%14.81%

22.24

Kimioterapi Rrezatim Terapi Hormonale Me te trija terapit

Series3

19

Tabela 3: Efektet anësore të trajtimeve te evdientuara

Efektet anesore te evidentuara Numri %

Mundime 3 5.55%

Të vjella 6 11.11 %

Mundime dhe të vjella 15 27.77%

Rënie të flokëve 12 22.22%

Leukopeni 7 12.96 %

Shumica e efekteve anesore së

bashku

11 20.39 %

Gjithsej 54 100.00 %

Grafikoni 3: Efektet anësore të terapive

Efektet anësore të kancerit (tabela 3 dhe grafikoni 3) tek pacientët ishin: 3 prej tyre kishin

mundime, 6 prej tyre kishin te vjellura, 15 prej tyre kishin mundime dhe të vjellura, 12 prej tyre

Të përziera Të vjella Të përziera dhetë vjella

Rënie të flokëve Leukopeni Te gjitha sebashku

5.56%

11.11%

27.78%

22.22%

12.96%

20.39

Series1 Series2 Series3

20

kishin rënië të flokëve, 7 prej tyre kishin leukopeni, 11 prej tyre I kishin shumicen e efekteve

anësore të lartcekura.

Tabela 4: Llojet e preparateve te perdorura

Numri %

Bllokator te sub P/neurokinin 1 1 1.86 %

Rehidrim parenteral 5 9.25 %

H2 bllokator 3 5.55 %

Dopamin antagonist 2 3.72 %

Vitamina 4 7.41 %

Serotonin tip 3 receptor antagonist 5 9.25 %

Te gjitha se bashku 34 62.96 %

Gjithsej 54 100.00 %

Bllokator tesub

P/neurokinin1

Rehidrimparenteral

H2 bllokator Dopaminantagonist

Vitamina Serotonin tip3 receptorantagonist

Te gjitha sebashku

1.86%

9.25%5.55% 3.72%

7.41% 9.25%

62.96%

Series1 Series2

21

Grafikoni 4: Llojet e medikamenteve për trajtim

Në tabelen 4 dhe grafikonin 4, shohim që: 1 nga pacientët është trajtuar me Bllokator te sub

P/neurokinin 1 , 5 prej tyre me Rehidrim parenteral , 3 prej tyre me H2 bllokator, 2 prej tyre me

Dopamin antagonist, 4 prej tyre me Vitamina, 5 prej tyre me Serotonin tip 3 receptor antagonist,

3 prej tyre me infusion dhe 34 janë trajtuar me të gjitha këto terapi së bashku, gjë e cila është

shumë e pritshme duke ditur rrezikshmërinë e lartë që ka kanceri.

22

6. Diskutimi

Sipas një studimi të zhvilluar në Gjermani në vitin 2014, ne te cilin studim kanë marrë pjesë 219

pacient, ku prej tyre 219 kanë qenë femra apo 41.2 %, ndërsa meshkuj kanë qenë 313, apo 59%.

Përveq kësaj në këtë studim u konstatua se pacientët u trajtuan me këto terapi: kimioterapi (7.7%

/ 38.3%), radioterapi (2.6% / 6.4%), reanimacion (8.5% / 10.5%), kirurgji (15.2% / 31.0%), terapi

renale e zëvendësimit (12.0% / 16.9%), transfuzione gjaku ( 21.2% / 39.5%), skanimi CT (33.8%

/ 60.9%)14.

Nëse bëjmë një krahasim, në këtë punim shohim që nga 54 pacientë, 20 prej tyre kanë qenë femra

apo 37 % ndërsa 34 kanë qenë meshkuj apo 62,96 %.

Gjithashtu nëse ndalemi te terapitë : 1.86 % të pacienteve janë trajtuar me Bllokator te sub

P/neurokinin 1, 9.25 5% me Rehidrim parenteral, 5.55 % me H2 bllokator , 3.72 % me Dopamin

antagonist, 7.41 % me vitamina, 9.25 % me Serotonin tip 3 receptor antagonist dhe 62,96 % janë

trajtuar me të gjitha terapitë e përmendura më lartë.

14Helen Kalies,Berend Feddersen,Caecilie Ruderer,Ëolfgang Hiddemann,Claudia Bausewein, Care of cancer patients at the end of life in a German university hospital: A retrospective observational study from 2014 fq. 15 https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0175124

23

7. Përfundimi

Nga rezultatet e punimit tonë mund të përfundojmë se:

Nga gjithsej të analizuarit nga Klinika e Onkologjise dominonte gjinia mashkullore.

Numri më I madh I të analizuarve u trajtua me kemioterapi, pasuar nga kombinimi I te trija llojet

e terapise Kemioterapi, rrezatim dhe terapi hormonale.

Mundimi dhe vjellja ishin të evidentuara si efekte anësore te një e treta e të analizuarve, pasuar

nga rënja e flokëve dhe evidence e shumicës së efekteve anësore bashkërisht.

Te rreth dy të tretat e të alizuarve u përdoren më tepër preparate për trajtim të pengesave (mundim

dhe vjellje) pasuar nga vetem rehidrimi dhe perdorimi I vetëm I Serotonin tip 3 receptor

antagonisteve.

Rekomandime

1. Pacientit i rekomandohet të mundohet te jete sa me i relaksuar dhe i qetë.

2. Pacientit i rekomandohet të ushqehet ne menyre te shendetshme dhe te eleminoj nga dieta e tij

ushqime qe ndikojne në mundime dhe të vjellura.

3. Pacientit i rekomandohet të bëjë analiza të sakta që të marrë trajtimin e duhur dhe jo të

stërngarkohet me terapi të shumta që ndikojnë në mundime dhe të vjellura.

4. Pacientit i rekomandohet të përdor terapi relaksuese.

Si përbmledhje mund të them që pacientëve me kancer, duhet t’i jipen trajtimet e duhura,

medikamentet e duhura dhe kujdesi infemieror i duhur.

24

8. Rezyme

Mundimet dhe të vjellat janë një çështje e zakonshme klinike në pacientin e përparuar me kancer.

Etiologjia mund të ketë lidhje me trajtimin (kimioterapi, rrezatim, kirurgji) ose çështje jo-

mjekësore klinike në lidhje me kancerin e përparuar. Një vlerësim fillestar shumë i hollësishëm i

mundimeve / të vjellave tregohet duke përfshirë frekuencën, kohëzgjatjen, intensitetin, aktivitetet

shoqëruese dhe praninë e anoreksisë ose kaheksisë dhe është i nevojshëm për të përcaktuar një

etiologji specifike e cila mund të lejojë një ndërhyrje të suksesshme potencialisht specifike.

Qëllimi I këtij punimi ka qenë zhvillimi I një rasti të studimit me pacient të shtruar dhe trajtuar në

repartin e Onkologjisë në QKUK, në Prishtinë, në relacionin kohor prej vitit 2019- 2020.

Grumbullimi I të dhënave është bërë nga protokollet e këtij reparti për relacinon kohor të lart cekur.

Në bazë të studimit shohim që kanë qenë të pranishëm 54 pacient, nga këta 54 pacient 20 kanë

qenë femra dhe 34 mëshkuj. Në baze të raportit, nga këta 54 pacientë 25, prej tyre janë trajtuar

me kimioterapi, 9 prej tyre janë trajtuar me rrezatim, 8 prej tyre me terapi hormonale dhe 12 me të

gjitha këto terapi. Gjithashtu nga ky studim mund të konstatojmë që: 3 prej tyre kishin mundime,

6 prej tyre kishin te vjellura, 15 prej tyre kishin mundime dhe të vjellura, 12 prej tyre kishin rënië

të flokëve, 7 prej tyre kishin leukopeni, 11 prej tyre I kishin të gjitha efektet anësore të lartcekura

Në bazë të raportit, shohim që: : 1 nga pacientët është trajtuar me Bllokator te sub P/neurokinin 1

, 5 prej tyre me Rehidrim parenteral , 3 prej tyre me H2 bllokator, 2 prej tyre me Dopamin

antagonist, 4 prej tyre me Vitamina, 5 prej tyre me Serotonin tip 3 receptor antagonist, 3 prej tyre

me infusion dhe 34 janë trajtuar me të gjitha këto terapi së bashku, gjë e cila është shumë e pritshme

duke ditur rrezikshmërinë e lartë që ka kanceri.

Si një infermiere unë do ua rekomandoja dhe do kujdesesha për pacientët e sëmurë me kancer që

të mërrnin, trajtimin terapeutik të duhur, që do të thotë të studiohet dhe analizohet sëmundja (sa

ka anvacuar kanceri apo në cilin stad është) në mënyrë që të mirret trajtimi, medikamentet dhe të

gjitha hapat e duhur në mënyrë që këta pacient të paktën mos të vuajnë edhe nga mundimet dhe

të vjellurat, në këtë rrugëtim që tashmë është mjaft I rëndë si në aspektin emocional ashtu edhe në

atë fizik.

Fjalët kyqe: kancer, mundime, të vjellura

25

8. Summary

Pain and vomiting are a common clinical issue in the advanced cancer patient. The etiology may

be related to treatment (chemotherapy, radiation, surgery) or non-medical clinical issues related to

advanced cancer. A very detailed initial assessment of the discomfort / vomiting is indicated

including frequency, duration, intensity, accompanying activities, and the presence of anorexia or

cachexia and is necessary to determine a specific etiology which may allow a potentially specific

successful intervention.

The purpose of this paper was to develop a case study with a patient hospitalized and treated in the

Oncology ward at UCCK, in Prishtina, in the time relationship from 2019-2020.

Data collection was done by the protocols of this department for the above mentioned time report.

Based on the study we see that 54 patients were present, of these 54 patients 20 were female and

34 male. According to the report, out of these 54 patients, 25 of them were treated with

chemotherapy, 9 of them were treated with radiation, 8 of them with hormone therapy and 12 with

all these therapies. Also from this study we can conclude that: 3 of them had pain, 6 of them had

vomiting, 15 of them had pain and vomiting, 12 of them had hair loss, 7 of them had leukopenia,

11 of them had all of the above side effects

Based on the report, we see that: 1 of the patients was treated with blocker of sub P / neurokinin

1, 5 of them with parenteral rehydration, 3 of them with H2 blocker, 2 of them with Dopamine

antagonist, 4 of them with Vitamins, 5 of them with Serotonin type 3 antagonist receptor, 3 of

them with infusion and 34 have been treated with all these therapies together, which is very

expected given the high risk of cancer.

As a nurse I would recommend and care for cancer patients to receive the appropriate therapeutic

treatment, which means to study and analyze the disease (how far the cancer has progressed or at

what stage it is) in order to get treatment, medication and all the right steps so that these patients

at least do not suffer from pain and vomiting, in this journey that is already quite difficult both

emotionally and physically.

Keywords: cancer, nausea, vomiting

26

9. Referencat

• Maria Lavdaniti, Nikolaos Tsitsis,2014, Investigation of Nausea and Vomiting in Cancer

Patients Undergoing Chemotherapy, 2014, fq.1550

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4768588/

• IARC, Bernard W. Stewart and Christopher,World Cancer Report 2014. World Health

Organization, 2014,fq. 3

https://www.who.int/cancer/publications/WRC_2014/en/

• National Cancer Institute US, 2002, PDQ Cancer Information Summaries, 2002, fq.22

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK82221/

• Manish Srivastava 1, Norman Brito-Dellan, Mellar P Davis, Marie Leach, Ruth Lagman.

Olanzapine as an antiemetic in refractory nausea and vomiting in advanced cancer. J Pain

Symptom Manage, 2003, fq. 578

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12782438/

• National Cancer Institute, Nausea and Vomiting Related to Cancer Treatment, 2020, fq. 1

https://www.cancer.gov/about-cancer/treatment/side-effects/nausea/nausea-

pdq#:~:text=Nausea%20and%20vomiting%20are%20side,come%20and%20go%20in%2

0waves.

• National Cancer Institute US, 2002, PDQ Cancer Information Summaries, 200, fq.108

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK82221/

• American Cancer Society, Nausea and Vomiting Caused by Cancer Treatment, 2020,

fq.2019

https://www.cancer.org/treatment/treatments-and-side-effects/physical-side-

effects/nausea-and-vomiting/chemo-and-nausea-vomiting.html

• Chemotherapy nausea and vomiting: Prevention is best defense, 2020, fq. 2

https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/chemotherapy/in-depth/cancer/art-

20047517

27

• NCCN clinical practice guidelines in oncology. Antiemesis. Version 2.2017; March 28,

2017, fq. 58. https://www.nccn.org/professionals/physician_gls/pdf/antiemesis.pdf.

• Journal of Clinical Oncology, American Society of Clinical Oncology guideline for

antiemetics in oncology: update, 2006, fq. 76

• Chemotherapy nausea and vomiting: Prevention is best defense, 2020, fq. 2

• https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/chemotherapy/in-depth/cancer/art-

20047517

• NCCN clinical practice guidelines in oncology. Antiemesis. Version 2.2017; March 28,

2017, fq. 58. https://www.nccn.org/professionals/physician_gls/pdf/antiemesis.pdf.

• Jon Johnson Types and side effects of antiemetic drugs,2020 fq. 5

https://www.medicalnewstoday.com/articles/320384

• Jordan, K.; Sippel, C.; Schmoll, H.-J.. "Guidelines for Antiemetic Treatment of

Chemotherapy-Induced nausea and Vomiting: past, present, and future recommendations,

2007, fq. 1143

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17914084/

• Helen Kalies,Berend Feddersen,Caecilie Ruderer,Wolfgang Hiddemann,Claudia

Bausewein, Care of cancer patients at the end of life in a German university hospital: A

retrospective observational study from 2014 fq. 15

https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0175124

28

10. Cv e shkurtë e kanditatit

Liridona Ukaj e lindur më 21.06.1999 në Pejë me kombësi shqipëtare me nënshtetësi Kosovare,

jeton në Pejë. Shkollën e mesme të lartë e përfundoi në Pejë në Shkollën e mjekësisë në Pejë.

Shkollimin Universitar e filloi në Universitetin e Gjakovës, Fakulteti i Mjekësis “Fehmi Agani”.