UNIVERZITET U ISTOČNOM SARAJEVUSAOBRAĆAJNI FAKULTET

D O B O J

UPRAVLJANJE PROJEKTIMA U KOMUNIKACIJAMA

Seminarski rad

Student: Mentor:Mihajlović Slobodan Prof. dr Asib AlihodžićBroj indeksa: 86-II/12

DOBOJ, 2013. godine

SADRŽAJ

1. UVOD 3

2. PRAĆENJE I KONTROLA REALIZACIJE PROJEKTA 4

3. UPRAVLJANJE RIZICIMA 5

4. UTICAJ PROMJENA TROŠKOVA NA POSLOVNI USPJEH 6

5. UTICAJ PROMJENA ANGAŽOVANIH SREDSTAVA NA POSLOVNI USPJEH 7

6. UTICAJ PROMJENE REZULTATA REPRODUKCIJE NA POSLOVNI USPJEH 7

6.1 Dinamika fizičkog obima proizvodnje..........................................................................................7

6.2 Dinamika realizacije.....................................................................................................................8

6.3 Dinamika profita...........................................................................................................................8

6.4 Promjena tehničkih faktora poslovanja.........................................................................................9

7. POSLOVNA PRAVA, DUŽNOSTI I ODGOVORNOSTI RADNIKA 9

8. INFORMACIONI SISTEMI 10

8.1 Tehnika mrežnog planiranja.......................................................................................................11

9. ORGANIZACIONI PROPISI13

10. EKONOMSKI- FINANSIJSKI ASPEKTI INVESTIRANJA 14

10.1 Finansijski elementi investicije.................................................................................................14

10.2 Obim, dinamika i struktura ulaganja.........................................................................................14

10.2.1 Vrijednost osnovnih sredstava...........................................................................................14

10.2.2 Vrijednost trajnih obrtnih sredstava...................................................................................16

10.2.3 Vrijednost sredstava društvenog standarda........................................................................17

11. ZAKLJUČAK 18

LITERATURA 19

2

1. UVOD

Upravljanje predstavlja univerzalno sredstvo savremenog industrijskog svijeta. Svako preduzeće, odnosno svaki složeniji posao ili ozbiljnija aktivnost, zahtijeva upravljanje da bi se postigao planirani cilj, odnosno da bi se posao efikasno izvršio. Savremene organizacije zahtijevaju stalne upravljačke akcije da bi djelovale i razvijale se u složenom i dinamičkom okruženju u kome funkcionišu.

Kako rad postaje sve specijalizovaniji i složeniji, upravljanje postaje sve značajnije. Brzi tehnološki razvoj potencira potrebu korištenja upravljačkih metoda i pristupa, odnosno upotrebu menadžmenta kao naučne discipline koja se bavi upravljanjem poslovnim sistemima i procesima i upravljanjem svim organizovanim sistemima radi poboljšanja njihove efikasnosti.

U savremenim uslovima poslovanja, svakodnevno se nalazimo pred izazovima različitih problema, zadataka i poduhvata. U jednom slučaju to može biti izgradnja nove fabrike, uvođenje nove tehnološke opreme, razvoj novog proizvoda ili osvajanje novog tržišta i slično.Sve su to zadaci i poduhvati sa kojima se svakodnevno susrećemo i koje moramo efikasno rešavati, odnosno efikasno dovoditi do završetka. Moderna tehnologija menadžmenta tretira sve ove poslove, zadatke , poduhvate, kao projekte i omogućava da se određenim organizaciono- upravljačkim konceptom upravlja ovim projektima kako bi se efikasnije doveli do cilja. Da bi krenuli sa razmatranjem ovog koncepta treba najprije definisati šta je to projekat.

3

2. PRAĆENJE I KONTROLA REALIZACIJE PROJEKTA

Projekat je jedinstveni proces, sastavljen iz niza aktivnosti definisanih početkom i krajem, kao i ljudskim, finansijskim i drugim resursima, koji ispunjava određene uslove. Svaka od planiranih aktivnosti unutar jednog projekta ima za cilj, zadovoljenje ukupnih potreba klijenta.

Upravljanje projektom podrazumijeva praćenje i kontrolu realizalizacije projekta, nakon njegovog planiranja.Praćenje i kontrola realizacije projekta se odvija u skladu sa procesom planiranja realizacije projekta i sa prethodno definisanim planovima. Ovo obuhvata kontrolu vremena realizacije projekta, odnosno praćenje i kontrolu da li je vremensko odvijanje radova na terenu u skladu sa planiranim vremenima. Takođe se vrši praćenje i kontrola utrošenih resursa i troškova realizacije projekta i njihovo poređenje sa planiranim.

Da bi se izvršilo dobro praćenje i kontrola realizacije projekta, neophodno je da se valjano postavi i organizuje stepen praćenja i izvještavanja, pomoću koga se dobijaju potrebne informacije o stvarnom stanju realizacije projekta u pogledu vremena izvršavanja pojedinih aktivnosti. Ovaj sistem se sastoji od organizovanog skupa informacija i izvještaja koji se organizovano prokupljaju i u tačno određenom vremenu dostavljaju sa mjesta realizacije projekta u bazu podataka u kojoj su uskladištene i planske veličine.

Ovi izvještaji obuhvataju sve potrebne podatke o pojedinim aktivnostima i njihovim izvršiocima, vezane za vrijeme izvršenja, utrošene resurse i troškove, kao i globalne podatke o stanju radova u pojedinim vremenskim procesima, o realizaciji kratkoročnih aktivnosti, o završetku određenih ključnih događaja, pojedinim vrstama troškova i dr.

Slika 1. Praćenje i kontrola realizacije projekta [2]4

Cilj praćenja i kontrole realizacije projekta je da se uporedi da li se realizacija na terenu odvija u skladu sa planiranom realizacijom, i da se na osnovu tih podataka definišu upravljačke akcije koje bi izvršile korekciju u odstupanju i vratile tok realizacije projekta u planirane okvire. Jedna uproštena šema procesa praćenja i kontrole realizacije projekta data je na slici 1. Šema prikazuje samo neke osnovne elemente procesa praćenja i kontrole realizacije projekta.

Na kraju treba reći da se i kontrola realizacije projekta, kao i planiranje, mora odvijati uz pomoć računara, koji je sposoban da obradi veliku količinu podataka dobijenih sistemom izvještavanja, da ih uporedi sa planiranim veličinama koje su memorisane u računaru, i da pokaže moguća odstupanja koja su potrebna za definisanje korektivnih upravljačkih akcija.

3. UPRAVLJANJE RIZICIMA

Pojam rizika se može definisati kao mogućnost gubitka, neizvjesnost ili mogućnost bilo kog ishoda koji nije očekivan. Ono što je zajedničko svim definicijama rizika je neizvjesnost i gubitak. Neizvjesnost postoji kada se ne može sa sigurnošću znati ishod određenog događaja.

Rizik je prisutan u svakodnevnom životu, ali se posebno vezuje za poslovne, istraživačke i slične aktivnosti. Upravljanje rizikom je funkcionalna oblast upravljanja projektom u okviru koje se vrši:

1. identifikacija mogućih rizičnih događaja u projektu, 2. analiza i procjena njihovog uticaja na realizaciju projekta, 3. planiranje mogućih odgovora na rizične događaje i 4. kontrola sprovođenja ovih odgovora, odnosno reakcija.

Upravljanje rizikom obuhvata skup upravljačkih metoda i tehnika koje se koriste da bi se smanjila mogućnost ostvarenja neželjenih i štetnih događaja i time povećale mogućnosti ostvarenja planiranih rezultata. Identifikacija rizičnih događaja predstavlja početnu fazu u upravljanju rizikom projekta u okviru koje se vrši utvrđivanje, klasifikovanje i rangiranje svih rizičnih događaja koji mogu imati određeni uticaj na projekat. Sledeća faza je analiza uticaja rizika, koja predstavlja sistematski proces ispitivanja prirode pojedinih rizičnih događaja u projektu i njihovog mogućeg uticaja na ishod projekta. Treća faza kod upravljanja rizikom projekta je planiranje reakcije na rizične događaje, tj. proces formulisanja strategije upravljanja rizikom u projektu, uključujući i raspodjelu odgovornosti na različite funkcionalne oblasti projekta. Planiranje reakcije obuhvata smanjivanje rizika (promjena obima projekta, promjena budžeta i dr.), prebacivanje rizika (prenošenje dijela ili cijelog rizika na drugu osobu) i kontigencijsko planiranje odnosno planiranje u uslovima neizvjesnosti koje podrazumijeva izradu odgovarajućih planova za postupanje u takvim slučajevima (priprema alternativnih planova i akcija za reagovanje u izuzetnim situacijama). Poslednja faza u procesu upravljanja rizikom je kontrola sprovođenja, odnosno reakcija koja je rezultat prethodne tri faze.

5

4. UTICAJ PROMJENA TROŠKOVA NA POSLOVNI USPJEH

Svaki poslovni uspjeh je određen odnosom između ostvarenih rezultata i ulaganja, te je neophodno sagledati uticaj svakog od elemenata rezultata i elemenata ulaganja na veličinu poslovnog uspjeha. Polazi se od uticaja promjene troškova elemenata proizvodnje na poslovni uspjeh. Rentabilnost poslovanja je pokazatelj poslovnog uspjeha preduzeća i definiše se kao odnost poslovnog rezultata (profita) i ukupnih uloženih sredstava. Ovdje se sve promjene ulaza i izlaza projektuju na izlaz uspješnosti poslovanja. Zato se i uticaj promjene troškova elemenata proizvodnje posmatra kroz promjene rentabilnosti poslovanja. Obrazac za izračunavanje rentabilnosti je:

gdje je:

R- rentabilnostC- ukupni troškoviT- troškovi elemenata proizvodnjeβ - objektivno uslovljen koeficijent angažovanja kapitala

Ako usvojimo da su C= 75 700 000 n.j, T= 52 078 000 n.j. i uvrstimo u prethodu formulu dobijamo da je :

Objektivno uslovljeni koeficijent angažovanja kapitala (β=0.32) je utvrđen dijeljenjem objektivne sume angažovanih osnovnih sredstava i obrtnih sredstava. Ovako utvrđena objektivno uslovljena rentabilnost podložna je promjenama.

Odstupanje ostvarenog poslovnog uspjeha u odnosu na planirani, nastalo je kao posljedica djelovanja organizacionih faktora, koji su djelovali istovremeno, pa je neophodno razddvojiti ih kako bi se uočila njihova pojedinačna dejstva. Ovo je neophodno radi izbora upravljačkih mjera koje će preduzeti menadžment preduzeća. Prvo je potrebno razmotriti uticaj povećanja troškova elemenata proizvodnje na poslovni uspjeh. U obrazac objektivno uslovljene rentabilnosti, kao reprezentativnog pokazatelja poslovnog uspjeha preduzeća, se uvode samo promjene troškova. Tako dobijeni rezultat se upoređuje sa osnovnim pokazateljem objektivno uslovljene rentabilnosti, što omogućava da se da zaključak o kvantitativnom uticaju promjena troškova elemenata proizvodnje na poslovni uspjeh preduzeća. Ako ta promjena iznosi t= 9 808 000 n.j. slijedi da je:

6

Ako se ovako dobijeni pokazatelj rentabilnosti uporedi sa objektivno uslovljenom rentabilnošću prije djelovanja navedenog odstupanja , vidi se da je došlo do znatnog smanjenja (R > Rt). Do ovako znatnog smanjenja rentabilnosti je došlo zato što se promjena troškova višestruko odražava na poslovni uspjeh preduzeća.

5. UTICAJ PROMJENA ANGAŽOVANIH SREDSTAVA NA POSLOVNI USPJEH

Promjena troškova elemenata proizvodnje angažovanih sredstava direktno utiče na promjenu sume angažovanog kapitala. Na promjenu sume angažovanog kapitala djeluje i organizaciono uslovljeno produžavanje ciklusa reprodukcije, čime se još više smanjuje stvarna rentabilnost u odnosu na objektivno uslovljenu. Ako se objektivno uslovljena suma angažovanih sredstava S= 16 633 000 n.j. uveća za s= 1 592 000 n.j. tada je promjena objektivno uslovljene rentabilnosti djelovanjem povećanjem objektivno uslovljene sume angažovanih sredstava:

Poređenjem veličine Rs= 1.30, sa početnom veličinom R= 1.42, dolazi se do saznanja u kojoj mjeri promjena vrijednosti angažovanih sredstava utiče na promjenu poslovnog uspjeha preduzeća.

6. UTICAJ PROMJENE REZULTATA REPRODUKCIJE NA POSLOVNI USPJEH

6.1 Dinamika fizičkog obima proizvodnje

Promjena fizičkog obima proizvodnje utiče na promjenu rentabilnosti, kao i poslovnog uspjeha preduzeća, preko ukupne vrijednosti realizovane proizvodnje.

Ukupan prihod preduzeća je uslovljen veličinom fizičkog proizvoda Q i prodajnim cijenama po jedinici proizvoda Cq. Zato će promjena fizičkog obima proizvodnje (q) uticati na promjene realizacije, a time i na visinu profita.To se može predstaviti i analitički:

Ako je Q=12 540 jedinica proizvoda, Cq= 6037 n.j, a q=2520 jedinica proizvoda slijedi da je promjena objektivno uslovljene rentabilnosti pod dejstvom smanjenja fizičkog obima proizvodnje:

7

Poređenjem ovako izračunate rentabilnosti, promijenjene pod dejstvom organizaciono uslovljenog smanjenja fizičkog obima proizvodnje, sa objektivno uslovljenom rentabilnošću, dobije se da je R > Rq, što nam pokazuje da se promjena fizičkog obima proizvodnje odrazila na smanjenje profita.

6.2 Dinamika realizacije

Promjena realizacije proizvodnje, kao izraz promjena fizičkog obima proizvodnje (-q= 2520) i cijena po jedinici proizvoda (-Cq= 275), može se predstaviti na sledeći način:

Pod dejstvom organizaciono uslovljene promjene realizacije proizvodnje došlo je do velikog smanjenja ovako izražene ostvarene rentabilnosti Rc u odnosu na objektivno uslovljenu rentabilnost. Naime, dok je uslovljena rentabilnost iznosila R=1.42, ovako smanjena rentabilnost pod dejstvom organizaciono uslovljene promjene realizacije iznosi Rc=0.34. Ovakav pad rentabilnosti poslovanja preduzeća uslovljen je činjenicom da se promjena realizacije odražava na poslovni uspjeh preduzeća.

6.3 Dinamika profita

Pošto je profit neto rezultat procesa reprodukcije u poslovanju preduzeća, promjena njegove veličine je uslovljena promjenama svih elemenata ulaganja i rezultata. Kvantitativno izražen uticaj promjena profita na promjene poslovnog uspjeha preduzeća je prikazan preko pokazatelja rentabilnosti.

Ako se ukupni troškovi smanje (–c=18 190 000 n.j), a troškovi elemenata proizvodnje uvećaju (+t=9 808 000 n.j) tada je promjena objektivno uslovljene rentabilnosti poslovanja preduzeća pod uticajem organizaciono uslovljenih promjena profita:

8

Ovako izračunata rentabilnost poslovanja preduzeća pokazuje negativne efekte do kojih je došlo usljed djelovanja organizaciono uslovljenih faktora kao subjektivnih slabosti u aktivnostima menadžera.

6.4 Promjena tehničkih faktora poslovanja

Preduzimanjem navedenih upravljačkih mjera menadžmenta, stvarna rentabilnost bi se mogla povećati samo do nivoa objektivno uslovljene rentabilnosti kao reprezentativnog izraza poslovnog uspjeha. U savremenim uslovima poslovanja, preduzeće mora uvoditi promjene jer se uslovi na tržištu stalno mijenjaju, tehnika i tehnologija se stalno usavršavaju, a i konkurencija postaje sve oštrija.

Menadžment preduzeća je obavezan da formuliše odgovarajuću strategiju tehnološkog razvoja. Naime, iz akumulacionog dijela profita u prethodnim godinama poslovanja, kao i iz kredita, menadžment treba da investira u nove tehnologije čime bi se doprinijelo, kako povećanju obima proizvodnje, tako i smanjenju troškova elemenata proizvodnje. Promjene tehničkih faktora treba da doprinesu poboljšanju objektivnih uslova poboljšanja preduzeća. To se odnosi kako na nabavku nove proizvodne i druge opreme, tako i na uvođenje novih tehnologija.

Uslov za ekonomsku opravdanost investicionih ulaganja u pravcu promjena tehničkih faktora poslovanja jeste mogućnost poboljšanja odnosa između rezultata i ulaganja kao izraza promjene poslovnog uspjeha preduzeća. Na taj način, preduzeće treba da bude u mogućnosti da mu granična rentabilnost bude veća od objektivno uslovljene rentabilnosti prije investicionih ulaganja u nove tehničke faktore.

7. POSLOVNA PRAVA, DUŽNOSTI I ODGOVORNOSTI RADNIKA

Na jednom radnom mjestu se može obavljati više različitih pojedinačnih poslova. Ti poslovi moraju biti detaljno opisani kako bi bili izvedeni bez organizacionih gubitaka. Opis poslova se daje za konkretno radno mjesto po usvojenim organizacionim oblicima unutar preduzeća. Prava, dužnosti i odgovornosti svih zaposlenih unutar preduzeća se regulisani odgovarajućim organizacionim propisima.

Pravo radnika se odnosi na položaj određenog radnog mjesta i proizilazi iz formalnog autoriteta vezanog za njega. Pravo mora biti tačno propisano, a naročito za rukovodeća radna mjesta. Dužnosti radnika su opisani poslovi koji se moraju obaviti, a odgovornost predstavlja polaganje računa nekom drugom za posao koji se obavlja. Opisi poslova, prava, dužnosti i odgovornosti radnika se odnose na sve zaposlene, a posebno se moraju temeljno analizirati i prezentovati za kadar koji radi na pripremi i kontroli u procesu izvođenja investicionih aktivnosti.

9

Tabela 1. Karta odgovornosti [2]

8. INFORMACIONI SISTEMI

Vrlo je teško odrediti, posebno danas, šta je potrebno poznavati iz oblasti informacionih sistema za menadžere, političare i druge korisnike. Za sve oblike organizovanja preduzeća neophodno je dobro poznavati informacioni sistem, kako bi mogli da opstanu i napreduju. Informacioni sistemi mogu pomoći proizvodnim kompanijama da svoje poslovanje jednostavno obavljaju i na udaljenim područjima, da ponude nove proizvode i servise, da iznova oblikuju poslove i radne tokove i da promađu nove načine vođenja poslova.

Informacioni sistem u tehničkom pogledu se može definisati kao skup međusobno povezanih komponenti koji skupljaju, procesiraju, bilježe i distribuiraju podatke kako bi se pomoglo u donošenju odluka, kordinaciji i kontroli u organizaciji. Informacioni sistemi služe kao pomoć menadžerima i radnicima za analizu raznih problema, ako i veoma korisna pomoć kod izrade

10

novih proizvoda. Takođe, informacioni sistem sadrži neophodne informacije o ljudima, mjestima i stvarima unutar organizacije ili valjskog okruženja.

Svaki informacioni sistem ima tri aktivnosti koje se neophodne da korisnik donese odluke, da kontroliše operacije, analizira probleme i da kreira nove proizvode ili pruža uslige. Ove aktivnosti su ulaz, procesiranje i izlaz.

Slika 3: Funkcije u informacionom sistemu [9]

8.1 Tehnika mrežnog planiranja

Za efikasno upravljenje projektom danas se koristi veći broj različitih metoda planiranja i upravljanja, Među ovim metodama posebno se ističe tehnika mrežnog planiranja pomoću koje planira cjelokupan tok realizacije određenog projekta i prati i kontroliše odvijanje ovog procesa, kako sa vremenskog stanovišta tako i u pogledu troškova. Usljed uočenih enormnih prekoračenja rokova i troškova krupnih vojnih projekata i slabosti dotadašnjih metoda za planiranje i kontrolu realizacije projekta, prišlo se razvijanju novih metoda sposobnosti da obuhvate ogromnu složenost projekta i ogroman broj učesnika u realizaciji projekta. Tako su nastale prvobitne metode mrežnog planiranja CPM i PERT, koje su vremenom ušle u široku upotrebu i danas predstavljaju nezamjenljivo sredstvo za planiranje, praćenje i kontrolu, odnosno za efikasno upravljanje složenim, dugotrajnim i skupim razvojnim i investicionim projektima.

Metode mrežnog planiranja su takve metode koje se baziraju na grafičkom prikazu redoslijeda aktivnosti u okviru jednog projekta i njihovih međusobnih zavisnosti preko mrežnog dijagrama. Metode mrežnog planiranja su donijele novi kvalitet u odnosu na prethodne metode planiranja izvođenja pojedinih aktivnosti jer prikazuju i povezanost aktivnosti u procesu realizacije određenog projekta. Pomoću metoda mrežnog planiranja se dobija logička

11

struktura realizacije određenog projekta i omogućava detaljna analiza vremena realizacije pojedinih aktivnosti i projekta u cjelini.

Metoda kritičnog puta (CPM) se upotrebljava u sličajevima kada je vrijeme pojedinih aktivnosti u projektu poznato i može se jednoznačno odrediti. Nakon određivanja vremena pojedinih aktivnosti u projektu, vrši se izračunavanje ukupnog vremena potrebnog za realizaciju projekta. Najduži put u mrežnom dijagramu, vremenski izražen, predstavlja kritičan put.

Slika 4. Analiza vremena po CPM metodi [8]

PERT metoda se upotrebljava u slučajevima kada vrijeme trajanja pojedinih aktivnosti u projektu nije poznato, te ga nije moguće jednoznačno odrediti. Zato se kod ove metode vrši procjena tri vrijednosti vremena pojedinih aktivnosti :

optimističko, normalno i pesimističko.

Slika 5.Analiza vremena po PERT metodi [8]

12

Na osnovu ovih vremena se vrši proračun vremena realizacije cijelog projekta.

Pojedinačno posmatrano, metode mrežnog planiranja se najviše koriste pri:

uvođenju novog tehnološkog procesa, uvođenju novog proizvoda, planiranju istraživačkih projekata, planiranju i terminiranju proizvodnih zadataka, upravljanju rekonstrukcijom proizvodnih kapaciteta, itd.

Mrežni planovi se danas izrađuju upotrebom kompjuterske tehnike, čiji su programi prilagodljivi potrebnim promjenama. Softverske kuće uz programe ove vrste daju i priručnike sa opisom primjene tehnike mrežnog planiranja. Ulazni podaci za ove programe su tipični i obuhvataju listu operacija, vrijeme trajanja aktivnosti i prirodu njihovih međusobnih veza.

9. ORGANIZACIONI PROPISI

Organizacioni propisi obuhvataju odgovor na sva pitanja vezana za tehnologiju izvođenja investicije od njene ideje do konačne realizacije. Prekoračenje rokova završetka investicije se dešava, između ostalog, i zbog organizacionog haosa usljed nepridržavanja propisane tehnologije ili zbog nepoznavanja tehnologije za izvođenje investcije. Pitanja vezana za tehnologiju izvođenja radova u opštem slučaju, na koja se mora dati odgovor su:

kada je predviđeno izvođenje investicionih aktivnost? kako izvesti predviđene investicione aktivnosti? čime izvesti predviđene investicione aktivnosti? ko treba da izvede predviđene investicione aktivnosti za koje vrijeme se mogu izvesti predviđene investicione aktivnosti?

Od navedenih pitanja u procesu izvođenja investicionih aktivnosti, posebno je aktuelno kako izvesti radove, čime ih izvesti i ko treba da ih izvede. Odgovor na izdvojena aktuelna pitanja vezana su za odgovarajući tehnološki proces, što znači da organizacioni propisi treba da sadrže sve ono što obuhvata taj proces, a to je:

naziv radne operacije, redoslijed izvođenja radne operacije, potrebni uređaji i alati u procesu rada, potreban broj i kvalifikaciona struktura izvršilaca, način skladištenja, način organizacije unutrašnjeg transporta, obezbjeđenost energenata potrebnih za izvođenje predviđenih radova i dr.

Organizacione propise treba definisati za svaki detalj kao zaokruženu cjelinu, bez obzira koliko organizacionih subjekata učestvuje u konkretnoj realizaciji. U organizacione propise se

13

mogu svrstati i odgovarajući pravilnici kojima se reguliše pojedinačna materija iz oblasti poslovanja, dužnosti, odgovornosti i prava zaposlenih.

10. EKONOMSKI- FINANSIJSKI ASPEKTI INVESTIRANJA

10.1 Finansijski elementi investicije

Investicijom se može označiti bilo kakvo ulaganje, primarno novčanih sredstava, radi sticanja određene ekonomske koristi, odnosno profita. Pri tome se može ulagati u finansijske oblike imovine i s njima izjednačene investicije, ili u realne oblike imovine koji omogućavaju ostvarivanje ekonomske koristi odnosno profita kroz određene produktivne poslovne aktivnosti.

Finansijska snaga investitora i rezultati koje postiže upravljanjem postojećim kapitalom, analiza tržišta koja treba da pruži odgovor na pitanje kojom dinamikom i koliko dugo će tržište biti u stanju da asposbuje novu ili postojeću proizvodnju, odabrana tehnološka rešenja, kanali nabavke sirovina i repromaterijala, analiza usklađenosti njihove nabavke sa potrebama projektovane proizvodnje i na kraju organizacija procesa rada nakon stavljanja u funkciju planirane investicije, daju obilje potrebnih podataka na bazi kojih se izvode analize koje služe investitoru kao osnova za donošenje odluke o realizaciji konkretne investicije, a kreditorima za ocjenu sigurnosti vraćanja uloženih sredstava u investiciju.

10.2 Obim, dinamika i struktura ulaganja

Vrijednost investicije sadrži sledeće kategorije:

vrijednost osnovnih sredstava, vrijednost trajnih obrtnih sredstava i vrijednost sredstava društvenog standarda.

Pored vrijednosti investicije u ovom dijelu finansijske analize treba utvrditi i dinamiku ulaganja, kao osnovu za utvrđivanje ročnosti obezbjeđenja investicionih sredstava.

10.2.1 Vrijednost osnovnih sredstava

Osnovna sredstva u preduzeću su osnova za rad. To su sva ona sredstva koja preduzeće koristi duži vremenski period, u više ciklusa reprodukcije, a najmanje godinu dana. Ovo predstavlja prvu i osnovnu osobinu obrtnih sredstava. Druga karakteristika je da ona postepeno prenose svoju upotrebnu vrijednost na gotove proizvode i usluge, a da pri tome ne mijenjaju svoj osnovni oblik (ovdje ne spadaju neka sredstva kao što su zemljište, javni putevi i slično).

Osnovna sredstva se dakle ne troše u punom iznosu u jednom cikluse reprodukcije, već se njihovo trošenje odvija u više faza. U periodu korištenja cijelom upotrebnom snagom

14

Red. broj

Vrsta radova Ukupno Uloz. sredst.

Nova ulaganja- god. realizac. investicije

0 1 2 3 .. .. .. .. n-1 n1. Zemljište

2. Građev. radovi2.1. proizv. zgrade2.2. skladišta2.3. upravna zgrada

... ······················

... ······················3 Zanatski radovi

3.1. proizv. zgrade3.2. skladišta3.3. upravna zgrada..... ........................... ......................

4. Instalacije4.1. 'građev. radovi4.2. proizv. zgrade4.3 skladišta

... ......................

... ......................

5 Infrastrukt. radovi

5.1. putevi iparkiral.

5.2. hortikultura5.3. ............................ ······················..... ......................

6. Spoljni ipriključci

6.1. vodovod6.2. kanalizacija6.3. energetski

priklj...... ........................... ......................

Ukupno:

učestvuju u procesu rada, ali jedan dio svoje vrijednosti prenose na gotove proizvode u obliku amortizacije. Na kraju vijeka trajanja, zadržavaju svoj prvobitni oblik a cijelu vrijednost prenose na proizvode ili usluge. Za taj proces potrebno je više godina.

Često se osnovna sredstva poistovjećuju sa sredstvima za rad. Međutim, to nije isto jer osnovna sredstva su mnogo širi pojam, jer pored sredstava za rad sadrže i određena prava i potraživanja po osnovu osnovnih sredstava. S obzirom na raznovrsnost, osnovna sredstva možemo podijeliti na osnovna sredstva u obliku stvari (zemljište, zgrade, oprema, mašine i dr.) i osnovna sredstva u obliku prava i dugoročnih razgraničenja.

Tabela 2. Specifikacija vrijednosti zemljišta, građevinskih i građevinsko- zanatskih radova i infrastrukture [3]

15

Vrijednost osnovnih sredstava obuhvata:

vrijednost zemljišta, vrijednost građevinskih objekata i infrastrukture, vrijednost opreme i ostala ulaganja u investicije.

Ako se za realizaciju investicionog projekta planira korištenje postojećih objekata, infrastrukture i dijela opreme, potrebno je prethodno utvrditi njihovu vrijednost i time utvrditi visinu već obezbjeđenog sopstvenog učešća. Dakle, potrebno je sačiniti predmetni predračun radova i tako utvrditi dodatna ulaganja u ovom dijelu investicije.

Ako se radi o novom objektu, vrijednost ovog dijela investicije se utvrđuje na bazi predmeta i predračuna radova koji čini sastavni dio projektne dokumentacije. Pored vrijednosti opreme, troškovima ovog dijela ulaganja u investiciju treba obuhvatiti i troškove montaže i priključaka na postojeću instalaciju, pri čemu treba posebno iskazati domaću, a posebno uvoznu opremu.

10.2.2 Vrijednost trajnih obrtnih sredstava

Nakon izrade prve verzije bilansa uspjeha u projektovanom ekonomskom vijeku projekta vrši se obračun potrebnih obrtnih sredstava. Kod obračuna potrebno je raspolagati sa sledećim podacima:

projektovani ukupan prihod, projektovani troškovi materijala za izradu, troškovi ostalog materijala, trajanje ciklusa reprodukcije, komercijalne i organizacione uslove tržišta nabavke i naplate potraživanja.

Treba naglasiti da se obračun potrebnih obrtnih sredstava kod projekata tipa rekonstrukcije, modernizacije ili proširenja, odnosno proširenja obima proizvodnje radi sa i bez projekta i razlika izvedena za projekat se unosi u vrijednost investicije. Obračun potrebnih obrtnih sredstava dat je u tabeli 3.

Kao i kod osnovnih sredstava i kod obrtnih sredstava treba planirati sredstva za nabavku uvoznog i domaćeg materijala. Ovo se radi iz razloga što se na bazi deviznih obaveza sačinjava devizni tok iz kojeg proističu zaključci vezani za deviznu likvidnost projekta

Tabela 3. Obračun potrebnih obrtnih sredstava [3]

16

Red. broj

Oblici vezivanja obrtnih sredstava

Godišnje potrebe

Broj dana vezivanja

Koeficijent obrta

Potrebna obrtna

sredstva

1. Obrtna sredstva1.1. Zalihe sirovina,

repromaterijala, odnosno nabavna vrijednost

prodate robe1.2. Zalihe nedovršene

proizvodnje1.3. Zalihe gotovih

proizvodaRed. broj

Oblici vezivanja obrtnih sredstava

Godišnje potrebe

Broj dana vezivanja

Koeficijent obrta

Potrebna obrtna

sredstva

1.4. Sredstva na žiro racunu1.5. Potražvanja

2. Izvori iz tekućeg poslovanja

2.1. DobavljaCi2.2. Amortizacija (do iznosa

neupotrebljene)2.3. Ostale obaveze

3. Potrebna obrtna sredstva(I -II)

3.1. dinarska3.2. devizna

10.2.3 Vrijednost sredstava društvenog standarda

Vrijednost ulaganja u društveni standard se određuje na sličan način kao i vrijednost osnovnih i obrtnih sredstava. Ova ulaganja obuhvataju objekte i opremu za opšti standard radnika, stanove za deficitarne kadrove i drugo.

17

11. ZAKLJUČAK

U zaključku na kraju, može se reći kako je od izuzetne važnosti da se upravljanje projektima obavlja od strane stručnih osoba koje znaju šta treba raditi i koje znaju odabrati najpovoljniju metodologiju. Važnost toga da stručne osobe učestvuju u upravljanju projektima je ta što je to veoma komplikovan posao koji zahtjeva veliku pažnju pri samom sprovođenju. Ukoliko bi se nešto izostavilo u samom upravljanju velike su šanse da će doći do neizvršenja projekta, a time bi sva uložena sredstva u taj projekat bila uzaludna.

Vodeći računa da će u budućnosti projekti postajati još komplikovaniji, vrlo je važan pravilan odabir metodologije unutar organizacije. Motodologija se mora odabrati vodeći računa o primjenljivosti na sve projekte unutar organizacije.

Prilikom planiranja metodologije upravljanja projektom, moraju se uzeti u obzir sve specifičnosti i osobine samog projekta. Ovdje se kreće od analize svih faktora kao npr. zahtjevani rezultati, raspoloživi fondovi i budžet, planirani resursi itd. Sve ovo je uokvireno metodologijom i naučnim pristupom na polju upravljanja projektima, a to znači da su definisane i opšte prihvaćenje tehnike, alati i sredstva koji se planiraju i sistemski koriste.

18

LITERATURA

[1] Alihodžić A., Alihodžić Almir, MENADŽMENT PROJEKATA I INVESTICIJA, Internacionalni Univerzitet u Travniku, 2010. godine

[2] P. Jovanović, UPRAVLJANJE PROJEKTOM, Fakultet organizacionih nauka, Beograd, 2004. godine

[3] R. Plavšič, D. Soldat, R. Dubonjić, D. Lj. Milanović, S. Knežević, IZRADA INVESTICIONE STUDIJE, Beograd, 1998. godine

[4] Đ. Trifunović, MODELI FINANSIRANJA RAZVOJNIH PROJEKATA S POSEBNIM OSVRTOM NA ISPLATIVOST ULAGANJA- Specijalistički rad, Fakultet poslovne ekonomije, Banja Luka, 2009. godine

[5] V. Vešović, N. Bojović, N. Knežević, ORGANIZACIJA SAOBRAĆAJNIH PREDUZEĆA, Univerzitet u Beogradu, Saobraćajni fakultet, 2007. godine

[6] www.scribd.com/doc/22195774/PREZENTACIJA-OSNOVNA-SREDSTVA

[7] www.wikipedia.org

[8] www.link-elearning.com/lekcija-Metode-i-tehnike-Project-Managamenta_4547

[9] www.trevizija.ba/wp-content/materijal/razno/PojamInformacionihSistemia.pdf

19