Embed Size (px)
Citation preview
VE PROGRAMI
Hasan Güleryüz
HAYAT BÝLGÝSÝ ÖÐRETÝMÝVE PROGRAMI
ISBN 978-9944-919-97-5
Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluðu yazarýna aittir.
2008, Pegem Akademi
1. Baský: Þubat 2008
Yayýn Proje: Tarkan TokaDizgi-Grafik Tasarým: Fikret Kaplan
Kapak Tasarýmý: Zülfikar SayýnBaský: Öncü Basýmevi
(Ankara-0312-3843120
©
Bu kitabýn basým, yayýn ve satýþ haklarýPegem Akademi Yay. Eðt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Þti’ye aittir.
Anýlan kuruluþun izni alýnmadan kitabýn tümü yada bölümleri,kapak tasarýmý, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayýt
ya da baþka yöntemlerle çoðaltýlamaz, basýlamaz, daðýtýlamaz.Bu kitap T.C. Kültür bakanlýðý bandrolü ile satýlmaktadýr.
Okuyucularýmýzýn bandrolü olmayan kitaplar hakkýndayayýnevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayýnlarý
satýn almamasýný diliyoruz.
iii
ÖNSÖZ
Hayat, her bir canlının doğumundan ölümüne kadar geçirdiği evreleri kapsayan bir süreçtir. Hayat, keşfedildikçe, yeni keşiflerin önünü açan, öğrendikçe büyüyen, derinleşen anlama ve uygulama alanıdır. “Hayat Bilgisi” dersi, yaşamı yeni bir felsefeyle algılama, anlamlandırma ve yapılandırma sürecidir. Bu anlamda Hayat Bilgisi dersi, örtük olarak içinde fizik, biyoloji, coğrafya, kimya, ekonomi, matematik; sosyoloji, tarih, felsefe, sevgi disiplinlerini barındırır. Saylan bu disiplinler, çocuğun doğayı, olayları, nesneleri bütüncül algılama özelliğine uygun olarak, Hayat Bilgisi etkinlikleriyle yaşayarak kazandırılmasını esas alır.
Hayat Bilgisi dersinde öğrenciyi bilim, felsefe ve yaşama alanlarından koparıp “kitapla” ve “defter” arasına sıkıştırmak, onu “sınıfa hapsetmek”, dersin felsefesine, anlam evrenine, yenilikçi eğitim anlayışına uygun olmayan tutumlardır. Hayat Bilgisi, öğrencinin yaşamla bağ kurulmasını, düşünmesini, sözcük dağarcığını, problem çözme gücünü, yaratıcılığını geliştiren, gözlem, araştırma, inceleme yapma becerilerinin geliştirilmesini sağlayan dinamik bir derstir.
Kitap, “didaktik bir öğretim” kitabı olmasından çok, üniversite öğrencisinin düşünmesini, yaratıcılığını geliştirmesini, felsefi bir tutarlılık kazanmasını sağlayacak etkinlikler dizisi şeklinde hazırlanmıştır. Kitap, yazarak, not tutarak uygulamalı çalışmalara, edebi metinlere yer verilmesi, zengin bir tarihsel perspektifle ele alınması açısından alana bir katkı olarak ifade edilebilir.
Kitabın hazırlanmasında YÖK’un program öngörüsü, Avrupa ülkelerinde ve Türkiye’de Hayat Bilgisi öğretimi düşüncesinin tarihsel gelişimi ve uygulamaya konulan öğretim programları incelenmiş, yararlanılabilir metinler olarak kitaba alınmıştır. Her kitabın olduğu gibi bu kitabın da eleştirel katkılara ihtiyacı vardır. Kitaba yapılacak her türlü eleştiri, ağacın köküne dökülmüş su gibi onun geliştirilmesine katkı sağlayacaktır. Bu katkı hayat suyu gibi çok önemlidir.
Kitabın kararlaştırılmasından kapak ve düzelteme ve baskı işlemlerinin yapılmasına kadar emeği geçenlerin hepsine şükran borcum vardır. Elbette en büyük ödülümü, kitabın Türkiye’nin aydınlık geleceği olarak gördüğüm öğretmenlere ve öğretmen adaylarına yardımcı bir kaynak olabilme yeterliliğini gösterince alacağım.
Ankara 2008 Hasan GÜLERYÜZ
iv
İçindekiler
Önsöz..........................................................................................................................iii İçindekiler....................................................................................................................iv
1. Bölüm
HAYAT BİLGİSİ DERSİ
(ss: 1/69)
Giriş ............................................................................................................................. 2
Hayat Bilgisi Dersinin Tarihi ve Kapsamı ...................................................................... 4
Hayat Bilgisi Eğitimi Düşüncesi .................................................................................... 5
Çocuğa Soru Sormak............................................................................................ 6
Türkiye’de Hayat Bilgisi Dersi ....................................................................................... 7
Hayat Bilgisi Dersinde Köy Maketi Üzerinde Çalışma (1953) .................................. 9
Hayat Bilgisi Dersinin Kapsamı ................................................................................... 10
Mihver Ders ve Toplu Öğretim ........................................................................... 12
Hayat Bilgisi Dersinde Yeni Bir Sınıf Tasarımı ............................................................. 14
Yapılanmacı Öğrenme ....................................................................................... 14
Yapılanmacı Eğitim Anlayışı................................................................................ 15
Hayat Bilgisi Programının Dili ..................................................................................... 16
Öğretim Programlarının Ana Ögeleri ........................................................................... 16
Öğretim Programlarının Amaçları................................................................................ 16
Amaçların Aşamalı Sınıflaması ........................................................................... 16
Amaçların Özellikleri ........................................................................................... 17
Amaçların Kapsamı .................................................................................................... 18
Davranışlar......................................................................................................... 18
Bilgi, Alma, Uyarılma Basamağı .......................................................................... 19
Kavrama, Tepkide Bulunma, Kılavuz Denetiminde Yapma Basamağı .................. 19
Uygulama, Değer verme, Beceri Haline Getirme Basamağı.................................. 20
Çözümleme, Örgütleme, Duruma Uydurma Basamağı......................................... 20
Bireşim, Kişilik Haline Getirme, Yaratma Basamağı ............................................. 21
Değerlendirme Basamağı.................................................................................... 21
Öğretim Programlarında İçerik .................................................................................... 21
Yeni Hayat Bilgisi Programının Dili ............................................................................. 22
Kazanımlar ......................................................................................................... 22
Tema/Ünite Öğrenme Alanı ................................................................................ 24
Etkinlikler ........................................................................................................... 25
v
Ara Disiplinler..................................................................................................... 25
Ölçme ve Değerlendirme .................................................................................... 25
Değerlendirme............................................................................................................ 25
Hayat Bilgisi Dersinin Planlanması ve İşlenişi ............................................ 27
Hayat Bilgisi Öğretiminin Çalışma Planı ............................................................. 28
Hazırlık Çalışmaları............................................................................................. 29
Hayat Bilgisi 2005 Programının İncelenmesi........................................................ 32
Kazanım............................................................................................................. 32
Kişisel Nitelikler .......................................................................................................... 36
Ara Disiplinler............................................................................................................. 37
Etkinlik Örnekleri ................................................................................................ 38
Hayat Bilgisi 2005 Programının Diğer Programlarla Karşılaştırmalı İncelenmesi............ 38
Hayat Bilgisi Programlarının Karşılaştırmalı İncelenmesi............................................... 39
Gözlem I ............................................................................................................ 41
Gözlem II ........................................................................................................... 42
Öğrencilerin Kullandığı Ders Kitabı, Öğrenci Çalışma Kitabı, Öğretmen Kitabı ve Diğer Yardımcı Kaynaklarının İncelenmesi................................................................... 44
Ders Kitabı İncelemesi......................................................................................... 45
Çalışma Kitabı İncelemesi ................................................................................... 52
Kavram Öğretimi ....................................................................................................... 59
Hayat Bilgisi Dersinde Kavramlar................................................................................ 64
Kavram Öğretimi Yaşantısı Düzenleme Örnekleri......................................................... 65
Değerlendirme............................................................................................................ 69
2. Bölüm
HAYAT BİLGİSİ ÖĞRETİM PROGRAMLARI
(ss: 71/247)
Hayat Bilgisi 2004 Programı ....................................................................................... 71
Türk Milli Eğitimin Genel Amaçları.............................................................................. 71
Genel Amaçlar ........................................................................................................... 71
Hayat Bilgisi Ders Programı ........................................................................................ 72
Giriş ........................................................................................................................... 72
Programın Vizyonu............................................................................................. 74
Programın Temel Yaklaşımı ve Yapısı ........................................................................ 75
Öğrencilere Kazandırılacak Beceriler.................................................................... 79
Eleştirel Düşünme .............................................................................................. 80
vi
Yaratıcı Düşünme ............................................................................................... 80
Araştırma ........................................................................................................... 80
İletişim .............................................................................................................. 81
Problem Çözme ................................................................................................. 81
Karar Verme....................................................................................................... 81
Bilgi Teknolojilerini Kullanma ............................................................................. 81
Girişimcilik ........................................................................................................ 82
Türkçe’yi Doğru, Etkili ve Güzel Kullanma........................................................... 82
Kaynakları Etkili Kullanma .................................................................................. 82
Bilinçli Tüketicilik................................................................................................ 83
Çevre Bilinci....................................................................................................... 84
Planlama ve Üretim ........................................................................................... 84
Güvenlik ve Korunmayı Sağlama ........................................................................ 84
Trafikte Güvenliğini Sağlama .............................................................................. 85
Sağlığını Koruma ................................................................................................ 85
Öz Yönetim ....................................................................................................... 85
Eğlenme............................................................................................................. 86
Öğrenmeyi Öğrenme .......................................................................................... 86
Amaç Belirleme .................................................................................................. 86
Kendini Tanıma ve Kişisel Gelişimini İzleme ........................................................ 87
Duygu Yönetimi ................................................................................................. 87
Kariyer Planlama ................................................................................................ 87
Sorumluluk......................................................................................................... 88
Zaman ve Mekanı Doğru Algılama ...................................................................... 88
Katılım, Paylaşım, İş Birliği ve Takım Çalışması.................................................... 89
Liderlik............................................................................................................... 89
Farklılıklara Saygı ............................................................................................... 89
Bilimin Temel Kavramlarını Tanıma .................................................................... 90
Değişim.............................................................................................................. 90
Etkileşim............................................................................................................. 90
Neden-Sonuç İlişkisi ........................................................................................... 90
Değişkenlik / Benzerlik ........................................................................................ 90
Karşılıklı Bağımlılık.............................................................................................. 90
Süreklilik ............................................................................................................ 91
Korunum............................................................................................................ 91
Temalar.............................................................................................................. 91
Tematik Yaklaşım ............................................................................................... 91
Ara Disiplinlerle Bağlantılar................................................................................. 92
vii
Öğrenme-Öğretme Süreci........................................................................... 93
Öğrenme Stilleri.................................................................................................. 95
Hayalci............................................................................................................... 95
Düşünür ............................................................................................................. 95
Karar veren ........................................................................................................ 95
Aktör.................................................................................................................. 96
Görsel ................................................................................................................ 96
İşitsel .................................................................................................................. 96
Kinestetik............................................................................................................ 96
Dokunsal............................................................................................................ 97
Zeka Alanları ...................................................................................................... 97
Kavramlar .......................................................................................................... 98
Öğrenme-Öğretme Etkinliğini Uygulama ........................................................... 101
Öğretmenin Rolü .............................................................................................. 102
Belirli Gün ve Haftalar ...................................................................................... 104
Okul Aile İlişkisi ................................................................................................ 105
Hayat Bilgisi Dersi Programı .................................................................... 107
Birinci Sınıf .............................................................................................................. 109
İkinci Sınıf ................................................................................................................ 143
Üçüncü Sınıf ............................................................................................................ 185
Kaynakça ................................................................................................................. 224
Cumhuriyet Dönemi Hayat Bilgisi Öğretim Programları ............................ 227
Hayat Bilgisi 1926-30 Öğretim Programı................................................................... 227
Hedefler................................................................................................................... 227
İlkmektep Müfredat Programı 1926-1930.................................................................. 228
Hayat Bilgisi Programlarında İçerik 1926/1930 .................................................. 228
Hayat Bilgisi İlkokul Programı 1936 .......................................................................... 229
Hayat Bilgisi Programlarında İçerik 1936 .................................................................. 230
Hayat Bilgisi Öğretim Programı 1948 ....................................................................... 231
Hayat Bilgisi Programlarında İçerik 1948 .................................................................. 232
Hayat Bilgisi Öğretim Programı 1968........................................................................ 233
Hayat Bilgisi Programlarında İçerik 1968 .................................................................. 235
Hayat Bilgisi Öğretim Programı 1998 ....................................................................... 236
Hayat Bilgisi Dersinin Genel Hedefleri ...................................................................... 236
Hayat Bilgisi Programı 1998 ..................................................................................... 237
Hayat Bilgisi Programı 1998 3. Sınıf ......................................................................... 244
viii
3. Bölüm
HAYAT BİLGİSİ DERSİNİN PLANLANMASI
(ss: 247/305)
Planlama Çalışmaları ................................................................................................ 248
Ünitelendirilmiş Yıllık Plan ................................................................................ 248
Tema/Ünite Çalışma Takvimi ............................................................................ 251
Günlük Plan ..................................................................................................... 254
Değerlendirme.......................................................................................................... 257
Öğrenme ve Öğretme Yaşantılarını Düzenleme......................................... 258
Bilgi İşlem Süreci ve Öğrenme .................................................................................. 260
Çevre ya da Hayat ................................................................................................... 260
Uyarıcılar ................................................................................................................. 261
Alıcılar...................................................................................................................... 261
Duyusal Kayıt ........................................................................................................... 261
Algı ve Dikkat ........................................................................................................... 261
Bellek....................................................................................................................... 262
Kısa Süreli Bellek...................................................................................................... 262
Kısa Süreli Belleğin Çalışması.................................................................................... 262
Uzun Süreli Bellek .................................................................................................... 264
Anlamlı Bellek (Semantic Memory) ........................................................................... 264
Anısal Bellek (Episodic Memory)............................................................................... 265
İşlemsel Bellek (Procedural Memory)......................................................................... 265
Hatırlatma................................................................................................................ 266
Süreç ve Çıktılar ...................................................................................................... 267
Ders Planı Ana Yapısı ve Ders İşlenişinin Düzenlenmesi........................... 268
Giriş ................................................................................................................ 268
Girdiler ........................................................................................................... 268
İşleniş (Öğrenme-Öğretme Süreci) .................................................................... 269
Öğrenci Kitabına Dayalı Etkinlikler .................................................................... 273
Özet ......................................................................................................................... 273
Çıktılar ve Sonuç ...................................................................................................... 273
Dönüt (Feedback)............................................................................................. 273
Düzeltme.......................................................................................................... 274
Ölçme ve Değerlendirme.......................................................................... 275
Sınav Sonuçlarının Değerlendirilmesi ................................................................ 278
Ölçme Değerlendirme Araç ve Yöntemleri......................................................... 279
ix
Öğrenci Ürün Dosyası Neler İçerir?.................................................................... 285
Öğrenci Ürün Dosyasının İçeriğini Seçmek İçin Stratejiler................................... 285
Öğrenci Ürün Dosyası Hazırlama Sürecinde Öğretmenin Görevleri .................... 286
Dereceleme Ölçekleri Kullanma Nedenleri ........................................................ 287
Dereceleme Ölçekleri Geliştirme Aşamaları........................................................ 288
Ölçme ve Değerlendirme Formlarına İlişkin Örnekler ................................................. 289
Değerlendirme Ölçeği ...................................................................................... 293
Örnek Ölçme Değerlendirme Soruları................................................................ 301
Değerlendirme.......................................................................................................... 305
4. Bölüm
STRATEJİ, YÖNTEM VE TEKNİKLERİ
(ss: 307/336) Öğrenme Ortamlarının Düzenlenmesi ....................................................................... 307
Sınıfın Öğretim Köşeleri ............................................................................................ 308
Atatürk Köşesi .......................................................................................................... 308
Sınıf Gazeteleri ve Bilim Köşeleri............................................................................... 308
Sınıf Kitaplığı ............................................................................................................ 309
Sınıfta Oturma Düzeni .............................................................................................. 309
U Düzeni Oturma Biçimi................................................................................... 310
Küme Biçimi Oturma Düzeni ............................................................................ 310
Zenginleştirilmiş Oturma Düzeni........................................................................ 310
Genişletilmiş Sınıf Ortamı ya da Yarı Açık-Açık Sınıflar ..................................... 311
Öğrenme-Öğretme Strateji Yöntem ve Teknikleri....................................................... 311
Öğretme Stratejileri .................................................................................................. 311
Sunuş Yoluyla Öğrenme ................................................................................... 312 Buluş Yoluyla Öğrenme.................................................................................... 312
İşbirlikli (Kubaşık) Öğrenme ............................................................................. 314
İşbirlikli (Kubaşık) Öğrenme Çalışmaları ............................................................ 314
Araştırma -İnceleme Yoluyla Öğrenme .............................................................. 315
Öğretim Yöntemleri .................................................................................................. 315
Anlatım ................................................................................................................... 315
Gezi Gözlem ............................................................................................................ 316
Tartışma .................................................................................................................. 316
Örnek Olay .............................................................................................................. 318
Örnek Olay I..................................................................................................... 318
Örnek Olay II.................................................................................................... 319
Gösterip Yaptırma ................................................................................................... 319
Problem Çözme................................................................................................ 320
Öğretim Teknikleri ............................................................................................ 320
x
Rol Yapma (Drama) ......................................................................................... 321
Yaratıcı Drama ................................................................................................. 321
Tam Öğrenme.................................................................................................. 322
Beyin Fırtınası Tekniği ...................................................................................... 323
Sergi ................................................................................................................ 324
Mikro Öğretim .................................................................................................. 324
Programlı Öğretim ............................................................................................ 324
Çoklu Zeka Kuramı........................................................................................... 325
Zeka Eğilimlerinin Belirlenmesi ......................................................................... 326
Panel................................................................................................................ 332
Zıt Panel .......................................................................................................... 332
Çember Tekniği ................................................................................................ 332
Deney Tekniği ................................................................................................. 333
Deney Çeşitleri ......................................................................................................... 333
Bilgisayar Destekli Öğretim ....................................................................................... 333
Öğretim Taktikleri ............................................................................................. 334
Ödevin Amacı Ne Olmalıdır? ............................................................................ 336 Değerlendirme.......................................................................................................... 336
5. Bölüm
HAYAT BİLGİSİ ÖĞRETİMDE KULLANILAN ARAÇ GEREÇLER
(ss: 337/375) Çocuk Hareketi ve Bilgi ............................................................................................ 338
Yaşantı Konisi ve Araç Kullanımı............................................................................... 340
Doğrudan ve Doğadan Kullanılan Araçlar: ........................................................ 341
Model ve Örnekler ............................................................................................ 344
Görsel İşitsel Araçlar ......................................................................................... 344
Gereçler ........................................................................................................... 349
Hayat Bilgisi Dersinde Edebi Metinlerden Yararlanma.............................. 351
Şiirler ....................................................................................................................... 351 Türküler ................................................................................................................... 360
Atasözleri ................................................................................................................. 365
Masallar ................................................................................................................... 367
Destanlar.................................................................................................................. 370
Tekerleme ............................................................................................................... 371
Kaynaklar ............................................................................................... 377
Hayat Bilgisi Dersi 1
Bölümün Planlaması
Amaçlar
1. Hayat, bilgi ve hayat bilgisi kavramlarının anlam bilgisi. 2. Hayat Bilgisi öğretiminin Avrupa’da ve Türkiye’deki tarihsel ge-
lişimini kavrayabilme. 3. Hayat Bilgisi dersinin kapsamı ve dayandığı alanları kavrayabil-
me. 4. Öğretim programlarının ve Hayat Bilgisi öğretim programının
ana yapısı. 5. Hayat Bilgisi dersinin öğretiminde yapılanmacı yaklaşımı günlük
yaşama uyarlayabilme.
İçerik
1. Hayat Bilgisi dersi 2. Avrupa’da Hayat Bilgisi öğretimi düşüncesi 3. Türkiye’de Hayat Bilgisi öğretimi düşüncesi 4. Öğretim Programlarının ana yapısı 5. Hayat Bilgisi öğretiminde yapılanmacı öğretim yaklaşımı
Öğrenme Öğretme Süreci (İşleniş)
1. Tartışma, 2. Araştırma-inceleme,3. Sunuş yolu, 4. Buluş yolu, 5. Takım (küme) çalışması, 6. Soru-yanıt
Değerlendirme:
Bu bölümün sonunda, yapılması muhtemel çalışmalara ilişkin sorulara yer verilecektir. Öğrenciler bu sorulara ilişkin, vize ve final çalışmalarına hazırlanabilecektir.
HAYAT BİLGİSİ DERSİ
1. BÖLÜM
Hayat Bilgisi Öğretimi 2
Giriş
Eğitim, bireyin davranışlarında, bireyin yaşantıları sonucunda istendik davranışların kazanılması sürecidir. Eğitim, bir bilim disiplini olarak, “Na-sıl, niçin, nerede, ne zaman, kime, nelerle” sorularına yanıt vererek dü-zenlenirken, bunların bütününü kap-sayan, kendi içinde tutarlılığı olan bir program çalışması ile yapılır. Eğitim öğretim çalışmaları, bu programa dayalı olarak yürütülür. Hayat Bilgisi Dersi de “hayat” ve “bilgi” değişken-
leri üzerine oturan bir derstir. Bu iki değişkenin sınırlarını belirleyen de, öğrenme yaşantılarına girecek olan 7-9 yaş arasındaki çocukların gelişim özellikleridir. Bu iki değişkenin kavram anlamlarını açıklayarak, dersin an-lam evrenini anlayabiliriz.
Hayat Bilgisi dersi, her ne kadar, hayata dair işaret ettiği “bilgi” ise de, bunu aşan bir içeriğe sahip olduğunu söyleyebiliriz. Hayat, (Os. Hayat; Ar, hay; Lat, vita; İng. life; Fr, vie.) yaşam, dirim. Canlının doğumundan ölü-müne kadar geçirdiği süre. Hayat biçimi, içinde yaşanılan şartların bütünü, yaşantıların biçimidir (TDK,1998:965). İlköğretim 1,2,3.sınıfta öğrenci olan 7-9 yaşındaki çocuğun, içinde yaşadığı koşulların bütünü, onun hayatıdır. Çocuğun evi, komşuları, ailesi, içinde yaşadığı doğal çevre, okul ortamı, beslenme, giyim-kuşam, trafik vs çocuğun hayatını çevreler. Bir anlamda Hayat Bilgisi, çocuğun yaşam evrenini oluşturan dirik bir yaşantılar bütünü-nü ifade eder.
“Geniş ve temel anlamda hayat, madde hareketlerinin bir biçimi, fiziksel ve kimyasal formların en yükseğidir. Diğer yandan protein ci-simlerinin, kendi dış çevreleriyle sürekli metabolik mübadele (değişme) halinde bulunan temel elemanların var oluş biçimidir. Protein maddesi ya da protoplazmadan bugün anlaşılan şey, proteinler, nükleik asitler, fosfor bileşeni vs gibi hayata özgü bir dizi cevherler sistemidir” (Rosenthal, Yudin,1980:200).
Hayatı sadece, doğumla ölüm arasındaki süre olarak değil, bilim-sel anlamda hayatın başlangıcı, fiziksel, kimyasal ve biyolojik bir olu-şum ve değişim süreci olarak da algılamak gerekir. Hayat Bilgisi dersi, sadece taşların, ağaçların gözlendiği, sayılarının, renklerinin anlatıldığı bir etkinlik değil, doğanın iç dinamiğinin anlaşılması çalışmalarına
Hayat Bilgisi Öğretim Programları 71
Hayat Bilgisi 2004 Programı
Türk Milli Eğitimin Genel Amaçları
1739 Sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu’na göre Türk Millî Eğitiminin Genel amaçları:
Genel Amaçlar
Madde 2.
Türk Millî Eğitiminin genel amacı, Türk milletinin bütün fertlerini;
1. Atatürk inkılâp ve ilkelerine ve Anayasada ifadesini bulan Atatürk milliyetçiliğine bağlı; Türk milletinin millî, ahlâkî insanî, manevî ve kültürel değerlerini benimseyen, koruyan ve geliştiren; ailesini, vatanını, milletini seven ve daima yüceltmeye çalışan; insan haklarına ve Anayasanın başlangı-cındaki temel ilkelere dayanan demokratik; lâik ve sosyal bir hukuk devleti olan Türkiye Cumhuriyeti’ne karşı görev ve sorumluluklarını bilen ve bunla-rı davranış hâline getirmiş yurttaşlar olarak yetiştirmek;
2. Beden, zihin, ahlâk, ruh ve duygu bakımlarından dengeli ve sağlıklı şekilde gelişmiş bir kişiliğe ve karaktere, hür ve bilimsel düşünme gücüne, geniş bir dünya görüşüne sahip, insan haklarına saygılı, kişilik ve teşebbüse değer veren, topluma karşı sorumluluk duyan; yapıcı, yaratıcı ve verimli kişiler olarak yetiştirmek;
3. İlgi, istidat ve kabiliyetlerini geliştirerek, gerekli bilgi, beceri, davra-nışlar ve birlikte iş görme alışkanlığı kazandırmak suretiyle hayata hazırla-mak ve onların, kendilerini mutlu kılacak ve toplumun mutluluğuna katkıda bulunacak bir meslek sahibi olmalarını sağlamak;
HAYAT BİLGİSİ ÖĞRETİM PROGRAMLARI
2. BÖLÜM
Hayat Bilgisi Dersinin Planlanması 245
Bölümün Planlaması
Amaçlar
1. Planın ne olduğunu, Hayat Bilgisi öğretiminin planlanmasının nasıl yapılacağını kavrayabilme.
2. Örnek bir yıllık plan geliştirebilme. 3. Hayat Bilgisi dersinin işlenişinde, hazırlık, planlama, uygulama ve
değerlendirme süreçlerinde neler yapılabileceğine ilişkin örnek modeller geliştirebilme.
4. Hayat Bilgisi dersinde tema/ünite çalışma takvimi geliştirebilme. 5. Günlük plan nedir? Günlük planının yapısını bilgi işlem modeline uygun
olarak ele alıp inceleyebilme. 6. Ünitelendirilmiş yıllık plan ve bu alana göre günlük plan geliştirebilme.
İçerik
1. Plan ve planlama 2. Plan türleri olarak yıllık ve günlük planlar 3. Tema/ünite çalışma takvimi geliştirme 4. Bilgi işlem modeli ve planlama 5. Tema, kazanım ilişkileri
Öğrenme Öğretme Süreci (İşleniş)
Tartışma, 2. Araştırma-inceleme, 3. Sunuş yolu, 4. Buluş yolu, 5. Takım (küme) çalışması, 6. Soru-yanıt 7. Uygulama
Değerlendirme
Bu bölümün sonunda, yapılması muhtemel çalışmalara ilişkin sorulara yer verilecektir. Öğrenciler bu sorulara ilişkin, vize ve final çalışmalarına hazırlanabilecektir.
HAYAT BİLGİSİ DERSİNİN PLANLANMASI
3. BÖLÜM
Hayat Bilgisi Öğretimi 246
Planlama, yapılacak işin ne olduğunu, niçin, nasıl, ne zaman, nelerle, kimlerle ve
sonucun ne olduğunu belirlemek için,
çalışmaları rastgele olmaktan çıkaran dirik
bir tasarımlamadır.
Planlama Çalışmaları
Plan, fr. bir işin, bir eserin gerçekleşmesi için uyulması tasarlanan sıra düzeni olarak tanımlanır. Planlama ise, belirlenen amaçlara varmak için yapılacak işlerin, kullanılacak araç gereçlerin, uygulanacak yöntemlerin belli bir sürece (zamana) yayılması işlemleri olarak açıklanabilir. Planlamanın birbiriyle ilişkili iki boyutu vardır, yapılacak iş ve işlemler ve zaman boyutu. Bu iki boyutun kesişim noktası uygulamaların, hedeflerin işe vuruluklaştığı zamandır. Sınıf ya da branş öğretmeninin planları, ünitelendirilmiş yıllık, (ünite planları kaldırılmış) ve günlük planlama olarak birbiriyle ilişkili biçimde yapılmaktadır.
Ünitelendirilmiş Yıllık Plan
Ünitelendirilmiş yıllık plan, bir öğretim yılı süresince, sınıf öğretmeninin yapacağı etkinliklerin ile zaman/süre ilişkisini gösteren geleceğe dönük tasarımdır. Yıllık planlama çalışmaları, Eylül ayı içine yayılarak, öğretmenlerle, velilerle, öğrencilerle görüşmeler yapılarak onların isteklerini, önerilerinden yararlanma yaklaşımına uygun olarak düzenlenmelidir. Merkezi olarak yapılan planlar, çevre ve sınıf gerçeğine uymaz. Her sınıfın planı, sınıf gerçeğine dayalı olarak yapılacağı için özgün bir çalışmadır. Başkalarının planlarını olduğu gibi yazma, alma (Şu sıralar internet sitelerinden aynen alınan ya da dergilerin verdiği planları çevreye uyarlamadan, özgün plan haline getirmeden aynen uygulama gibi) çevreye, sınıfa ve öğrenciye uygun bir uyarlama yapmama, kalıpçı ve geleneksel bir planlama anlayışıdır. Bu tip planlama çalışmalarından yenilikçi ve yaratıcı bir çalışma beklenemeyeceği söylenebilir. Yıllık planlar yapılırken dikkate edilecek özellikler şunlar olabilir:
1. Bir önceki yıllarda geliştirilen planlar ve eksiklikleri belirlenerek incelenir,
2. Okulun bulunduğu çevrenin (varsa) çevre incelemesi gözden geçirilir, yoksa kısa zamanda işe yarayacak bir çevre incelemesi başlatılır. Bu sürece diğer öğretmenler, veliler ve öğrenciler de koşulur.
Strateji Yöntem ve Teknikleri 305
Hayat Bilgisi öğretiminin, en önemli, en dirik ögesi öğrenme
yaşantılarıdır. Öğrenme yaşantılırı, eğitim hedeflerinin/amaçların ya da kazanımların, ön birkiminin, araç-gerecin, kaynakların, amaca uygun strateji yöntem ve tekniğin, dikkat çekme, güdüleme, değerlendirme, ödül, pekiştireç, dönüt, düzeltme işlemlerinin işe koşulması sürecidir. Bu sürecin başarılı geçmesinde, yukarıda sayılan ögelerin bir ya da birkaçının devre dışı kalmaması gerekiyor.
Öğrenme yaşantılarının düzenlendiği ortamlar daha çok sınıf ortamlarıdır. Sınıf ortamlarının nasıl düzenleneceği, eğitim öğretim çalışmalarının nasıl yapılacağına ilişkin sorunlar bu bölümde ele alınacaktır.
Öğrenme Ortamlarının Düzenlenmesi
Öğrencilerin, öğrenme yaşantılarının düzenlendiği yerler öğrenme ortamları olarak tanımlanabilir. Öğrenme ortamları, dersin kazanımına/ hedefine, konunun özelliğine göre, sınıf ortamında, okul içinde ve okul dışı ortamlarda gerçekleşebilir. Bu ortamların, planlamaya uygun olarak önceden düzenlenmesi, hazır hale getirilmesi, eğitimde ekonomikliğin bir ön koşuludur.
Ülkemizde öğrenme yaşantılarının düzenlendiği ortamlar daha çok sınıf ortamlarıdır. Sınıf ortamında değişik araç gereçler bulundurul-maktadır. Bazı araç gereçlerin gereksiz yere sınıfta sürekli yer tutması, gözün bu araçlara alışması nedeniyle ilgiyi azaltabilir. O nedenle araç gereçlerin hazırlanmasının, kullanılması ve kullanılmasındaki zamanlama-nın özel bir önemi vardır. Yeni programların getirdiği anlayış da hazır araç
STRATEJİ, YÖNTEM VE TEKNİKLERİ
4. BÖLÜM
Hayat Bilgisi Öğretiminde Kullanılan Araç Gereçler 335
“İşitirsem unuturum, görürsem hatırlarım;
yaparsam öğrenirim.” Çin Atasözü
Eğitim, bireyin kendi yaşantılarıyla duygu ve düşüncelerini, becerilerini geliştirerek, kendini yapılandırma ve var etme süreci olarak ifade edilebilir. Eğitim, bir bilim disiplini olarak, “nasıl, niçin, nerede, ne zaman, kime” sorularına yanı vererek düzenlenirken, bunların olabilmesi için olmazsa olmazlardan birisi de, “Nelerle öğreteceğiz?” sorusudur.
Birkaç Anektod: Ülkemin değişik illerinde (Erzurum, Siirt, Trabzon, Ankara, Kırıkkale, Bursa, Adana, Hatay Sinop, Samsun) öğretmenlik ve denetici olarak çalıştım. Denetim çalışmalarımda her gittiğim okulda üç alana bakıyordum. 1. Okul kitaplıkları, 2. Tuvaletler-lavabolar, 3. Okul la-boratuarları. Bana göre bunlar çalışıyorsa, okulda iyi eğitim öğretim verili-yor demekti. Hatay-İskenderun Demir Çelik İlkokulunu denetliyorduk. Çevrenin en zengin ve en gelişmiş, laboratuarına sahipti. Müdürle laboratu-ara girdim (1989-1990 öğretim yılı ). Laboratuar defterini incelediğimizde, bir öğretim yılı içinde 4 A sınıfı öğretmeni tarafından bir kere kullanıldığını ne yazık ki gördük. Yine Ankara Yenimahalle bir ilköğretim okulunu de-netlerken, (okul açılalı üç ay olmuştu. 2001-2002 ö.y.) laboratuara inmiştim. Laboratuarın anahtarları yoktu. Fen Bilgisi öğretmenlerini çağırdım. Anah-tar olmadığı için ne yazı ki, kullanamadıklarını söylediler. Denetleme sürer-ken, müdür anahtarcı çağırıp açtırdı. Bana da haber verdiler. Çalışma odamdan tekrar fen laboratuarına indim. Dolapların camlarını çektim. Bü-tün araçlar toz içindeydi. Her aracın üzerinde neredeyse 1 mm’lik toz vardı. Laboratuar defteri de yoktu. Burada yapılan eğitimin bilimsel temele
HAYAT BİLGİSİ ÖĞRETİMDE KULLANILAN ARAÇ GEREÇLER
5. BÖLÜM
Kaynakça 375
Kaynaklar
. (1981). Özel Öğretim Yöntemleri, Binbaşıoğlu Yayınevi, Ankara.
. (1982).Sevginin ve Şiddetin Kaynağı. Payel Yayınevi, İstanbul.
. (1996). Üniversitelerde Okutulan Program Geliştirme Dersinin Değer-lendirmesi. AÜSBE. Ankara.
. (1999).Okuduğunu Anlama İle Sözcük Bilgisi Arasındaki İlişkiler. AÜSBE. (Bilim Uzmanlığı Tezi). Ankara.
. (1999).Planlamadan Uygulamaya Öğretme Sanatı. Pegem a Yayıncılık. Ankara.
. (2006). Hayat Bilgisi Dersi ve Sosyal Bilgiler Dersinde Öğrenci Ders ve Çalışma Kitabı İncelemeleri, OMÜ, Sinop Eğitim Fakültesi, Sınıf Öğret-menliği ABD, Sinop.
. (2006). Yaratıcı Çocuk Edebiyatı, 3. Basım, PegemA yayınları, Ankara.
. ve İnci. San, (2004). Yaratıcı Eğitim ve Çoklu Zeka Uygulamaları. Artım Yayınları, Ankara
.(1982). Eğitim Düşüncesi Tarihi. Binbaşıoğlu Yayınevi, Ankara.
.(1999). Öğrenme ve Öğretme, Pegem, Ankara.
.(1999). Program Geliştirmede Öğretmen Elkitabı.Anı Yayıncılık, Ankara.
.(2003).Hayat Bilgisi öğretimi, Nobel Yayıncılık, Ankara.
.(2001). Eğitim Programlarının Dili ve Yaratıcı Öğrenme. Pegem A Yayın-ları, Ankara.
.(2002). İlköğretim Programları. 2. Basım, Pegem A Yayınları, Ankara.
.(2003). Kırmızı Elma Okuma Dizisi. Dayanışma Yayınları, Ankara.
.(2004). Türkçe İlkokuma Yazma Öğretimi Kuram ve Uygulamaları. (7. Basım). Pegem Yayınları, Ankara.
.(2004). Yaratıcı Beyin Gücü ve Okuma Yetişeği. Tekağaç Yayınları, Anka-ra
.(2005) Hayat Bilgisi Sosyal Bilgiler Öğretimi, Anı Yayıncılık, Ankara.
.Figen, Ereş. (2005). Hayat Bilgisi 1. Sınıf Takımı. Dayanışma Yayınları, Ankara
A. Ü. Eğitim Bilimleri Fakültesi: I. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi (25-28 Eylül 1990). Ankara: Meb Yay. 1993. 187-201.
Açıkgöz, Kamile Ü.(1996). Etkili Öğrenme ve Öğretme. K.Yılmaz Matbabası, Izmir.
Alaylıoğlu, Ruşen ve Ferhan Oğuzkan(1968).Ansiklopedik Eğitim Sözlüğü. Arif Bolat Kitapevi, İstanbul.
Alkan, Cevat ve Necmettin Teker.(1992). Programlı Öğretim/ Değişik
Asher, J. James. (1996). 21. Yüzyılın Süper Okulu. İnkilap Kitapevi:İstanbul.
