VERTIKALNI VERTIKALNI TRANSPORTTRANSPORT

SADRSADRŽAJ:ŽAJ: UVOD UVOD

1. ISTORIJAT RAZVOJA, PRIMJENA I 1. ISTORIJAT RAZVOJA, PRIMJENA I ZNAČAJ VERTIKALNOG ZNAČAJ VERTIKALNOG TRANSPORTA I POTREBE ZA VER-TRANSPORTA I POTREBE ZA VER-

TIKALNIM TRANSPORTOM.TIKALNIM TRANSPORTOM.

2. LIFTOVI2. LIFTOVI

UVODUVODGradovi i druga naselja sve brže rastu. Gradovi i druga naselja sve brže rastu.

Potrebe njihovih žitelja svakim danom sve Potrebe njihovih žitelja svakim danom sve veće za svim vrstama objekata - veće za svim vrstama objekata - stambenim, poslovnim, obrazovnim, stambenim, poslovnim, obrazovnim, saobraćajno-transportnim, humanitarnim, saobraćajno-transportnim, humanitarnim, kulturnim, sportskim i drugim. Izgradnja kulturnim, sportskim i drugim. Izgradnja gradova i naselja postala je briga cijelog gradova i naselja postala je briga cijelog čovječanstva. čovječanstva.

U centralnim dijelovima urbanih sredina U centralnim dijelovima urbanih sredina sve manje ima prostora za izgradnju novih sve manje ima prostora za izgradnju novih objekata i neophodne infrastrukture a objekata i neophodne infrastrukture a cijena gradevinskog zemljišta je, posebno cijena gradevinskog zemljišta je, posebno zbog troškova komunalne infrastrukture, zbog troškova komunalne infrastrukture, vrlo visoka. Zato gradovi i druga urbana vrlo visoka. Zato gradovi i druga urbana naselja često pokušavaju da ovaj problem naselja često pokušavaju da ovaj problem riješe intenzivnijim korišćenjem treće riješe intenzivnijim korišćenjem treće dimenzije - gradeći visoke objekte.dimenzije - gradeći visoke objekte.

Ovakvi objekti doprinose boljem Ovakvi objekti doprinose boljem iskorisćenju građevinskog zemljišta i iskorisćenju građevinskog zemljišta i komunalne infrastrukture. Ali, oni komunalne infrastrukture. Ali, oni paralelno nameću, pored socioloških, paralelno nameću, pored socioloških, psiholoških, ekoioških i značajne psiholoških, ekoioških i značajne probleme vezane za realizaciju probleme vezane za realizaciju vertikalnog transporta.vertikalnog transporta.

Ovi problemi najčešće nastaju kao Ovi problemi najčešće nastaju kao posljedica triju situacija u kojima se reali-posljedica triju situacija u kojima se reali-zuje vertikalni transport.zuje vertikalni transport.

1.1. Situacija u kojoj je izgrađen relativno Situacija u kojoj je izgrađen relativno visok objekat bez ikakvih sreds-visok objekat bez ikakvih sreds-tava koja realizuju vertikalni transport je tava koja realizuju vertikalni transport je izuzetno teška za sve korisnikeizuzetno teška za sve korisnikezgrade i njihove posetioce. zgrade i njihove posetioce.

Slična situacija je, na primjer,Slična situacija je, na primjer,u aerodromskim zgradama koje su bez u aerodromskim zgradama koje su bez

liftova, bez pokretnih stepenica ili bez liftova, bez pokretnih stepenica ili bez pokretnog trotoara jer je otežano pokretnog trotoara jer je otežano kretanje putnika,kretanje putnika,

u pešačkim prolazima iznad ili ispod u pešačkim prolazima iznad ili ispod gradskih saobraćajnica koje su bez gradskih saobraćajnica koje su bez pokretnih stepenica (trotoara), jer su pokretnih stepenica (trotoara), jer su tokovi putnika usporeni a za neke tokovi putnika usporeni a za neke strukture putnika prolaz je nemoguć.strukture putnika prolaz je nemoguć.

2.2. Druga situacija je ona u kojoj iz bilo Druga situacija je ona u kojoj iz bilo koga razloga sredstva koja realizujukoga razloga sredstva koja realizujuvertikalni transport ne funkcionišu. vertikalni transport ne funkcionišu. Ovo je relativno česta pojava kojuOvo je relativno česta pojava kojuuzrokuju.uzrokuju.

3. Treća situacija je kada u objektu 3. Treća situacija je kada u objektu postoji sredstvo koje realizuje postoji sredstvo koje realizuje vertikalni transport ali mu je kapacitet vertikalni transport ali mu je kapacitet neusaglašen sa zahtjevom. neusaglašen sa zahtjevom.

Zgrada i njen sistem vertikalnog transporta Zgrada i njen sistem vertikalnog transporta (liftovi, pokretne stepenice i pokretni (liftovi, pokretne stepenice i pokretni trotoari) su jedinstvena celina. Oni su trotoari) su jedinstvena celina. Oni su međusobno dvosmjerno povezani. Zg-međusobno dvosmjerno povezani. Zg-rada utiče na izbor sistema vertikalnog rada utiče na izbor sistema vertikalnog transporta i njegove performanse a sistem transporta i njegove performanse a sistem vertikalnog transporta ima odlučujuće vertikalnog transporta ima odlučujuće dejstvo na koncepciju i konstrukciju dejstvo na koncepciju i konstrukciju zgrade. Posljedica ovoga je da sistemi zgrade. Posljedica ovoga je da sistemi vertikalnog transporta bitno utiču i na fizio-vertikalnog transporta bitno utiču i na fizio-nomiju grada.nomiju grada.

Ovakav uzajamni uticaj objekta i Ovakav uzajamni uticaj objekta i sredstava vertikalnog transporta sredstava vertikalnog transporta uslovio je razvoj širokog spektra uslovio je razvoj širokog spektra različitih velikih i visokih objekata i različitih velikih i visokih objekata i odgovarajućih savremenih tipičnih odgovarajućih savremenih tipičnih tehnologija sistema vertikalnog tehnologija sistema vertikalnog transporta.transporta.

Projektovanje objekta se sve više realizuje Projektovanje objekta se sve više realizuje timskim radom. Međutim, i pored vidnog timskim radom. Međutim, i pored vidnog napretka u načinu projektovanja, napretka u načinu projektovanja, proučavanju tokova putnika se i dalje proučavanju tokova putnika se i dalje posvećuje vrlo mala pažnja pa se rješenja posvećuje vrlo mala pažnja pa se rješenja vertikalnog transporta biraju na osjećaj, po vertikalnog transporta biraju na osjećaj, po sličnosti na izvedena rješenja, bez sličnosti na izvedena rješenja, bez respektovanja specifičnosti objekta koji se respektovanja specifičnosti objekta koji se projektuje i njegove namjene. Ovaj posao projektuje i njegove namjene. Ovaj posao uspješno može izvršiti samo stručnjak uspješno može izvršiti samo stručnjak saobraćajne struke osposobljen za saobraćajne struke osposobljen za rješavanje problema vertikalnog rješavanje problema vertikalnog transporta. transporta.

Zato nijedan ovakav projektantski tim ne treba Zato nijedan ovakav projektantski tim ne treba formirati bez stručnjaka za vertikalni formirati bez stručnjaka za vertikalni transport kao što se nijedan visoki objekat transport kao što se nijedan visoki objekat ne može graditi bez odgovarajućeg ne može graditi bez odgovarajućeg transportnog sredstva ( lift, pokretne transportnog sredstva ( lift, pokretne stepenice, pokretni trotoar) čiji je zadatak da stepenice, pokretni trotoar) čiji je zadatak da obezbijede vertikalni transport Ijudi, a obezbijede vertikalni transport Ijudi, a samim tim da omoguće kvalitetno samim tim da omoguće kvalitetno funkcionisanje objekta. Takođe, mnogi funkcionisanje objekta. Takođe, mnogi saobraćajni čvorovi u gradovima saobraćajni čvorovi u gradovima (železnicke, autobuske, metro stanice, (železnicke, autobuske, metro stanice, aerodromi i horizontalne raskrsnice) ne aerodromi i horizontalne raskrsnice) ne mogu biti riješeni uspješno bez proučavanja mogu biti riješeni uspješno bez proučavanja tokova putnika i saradnje stručnjaka za tokova putnika i saradnje stručnjaka za vertikalni transport.vertikalni transport.

Najčešće greške koje se u funkcionisanju Najčešće greške koje se u funkcionisanju postrojenja vertikalnog transporta kasnije postrojenja vertikalnog transporta kasnije pojavljuju, rezultat su pristupanja rješenju pojavljuju, rezultat su pristupanja rješenju ovog pitanja bez dovoljno izučavanja ovog pitanja bez dovoljno izučavanja karakteristika zgrade odnosno karakteristika zgrade odnosno saobraćajnog čvora, tokova putnika u saobraćajnog čvora, tokova putnika u njima i njihovog uzajamnog uticaja. njima i njihovog uzajamnog uticaja.

Kada bi svi problemi koje sa sobom nosi Kada bi svi problemi koje sa sobom nosi vertikalni transport bili prisutni još tokom vertikalni transport bili prisutni još tokom izrade urbanistickih planova, vrlo je izrade urbanistickih planova, vrlo je vjerovatno da bi se predložena spratnost u vjerovatno da bi se predložena spratnost u detaljnim urbanistickim planovima detaljnim urbanistickim planovima pojedinih rejona gradnje znatno pojedinih rejona gradnje znatno promjenila. Mora biti jasno da je pitanje promjenila. Mora biti jasno da je pitanje izbora spratnosti objekta pitanje izbora spratnosti objekta pitanje optimizacije ulaganja u gradsko zemljiste, optimizacije ulaganja u gradsko zemljiste, gradnju objekta i u rješenje vertikalnog gradnju objekta i u rješenje vertikalnog transporta.transporta.

Pri ovome se mora respektovati i Pri ovome se mora respektovati i vrednovanje ostalih posledica koje vrednovanje ostalih posledica koje ekstremno visoka spratnost nosi sa ekstremno visoka spratnost nosi sa sobom. Sve ovo je dovoljno da se sobom. Sve ovo je dovoljno da se nametne zaključak da je prisustvo nametne zaključak da je prisustvo stručnjaka za vertikalni transport stručnjaka za vertikalni transport neophodno u timu koji izrađuje neophodno u timu koji izrađuje planersku dokumentaciju.planersku dokumentaciju.

Vertikalni transport je jedna od veoma Vertikalni transport je jedna od veoma značajnih komponenti u okviru kompleksa značajnih komponenti u okviru kompleksa problema koji se proučavaju pri problema koji se proučavaju pri projektovanju, izgradnji i funkcionisanju projektovanju, izgradnji i funkcionisanju svih vrsta objekata visokogradnje i sistema svih vrsta objekata visokogradnje i sistema masovnog putničkog prevoza. Zbog toga masovnog putničkog prevoza. Zbog toga se njemu mora pokloniti odgovarajući se njemu mora pokloniti odgovarajući naučni i stručno-profesionalni pristup koji naučni i stručno-profesionalni pristup koji je neophodan za ovu značajnu oblast je neophodan za ovu značajnu oblast transporta. transporta.

Zato se pri projektovanju tehničkih rešenja Zato se pri projektovanju tehničkih rešenja liftova, pokretnih stepenica i trotoara, uvek liftova, pokretnih stepenica i trotoara, uvek mora prethodno utvrditi mjerodavni zahtev mora prethodno utvrditi mjerodavni zahtev za vertikalnim transportom, pa tek onda za vertikalnim transportom, pa tek onda projektovati odgovarajuće tehničko rješenje i projektovati odgovarajuće tehničko rješenje i definisati lokaciju sistema vertikalnog definisati lokaciju sistema vertikalnog transporta, utvrditi optimalnu georrvtriju transporta, utvrditi optimalnu georrvtriju gradevinskog prostora za njegove sisteme i gradevinskog prostora za njegove sisteme i optimizirati prostore za transfer putnika.optimizirati prostore za transfer putnika.

Objekti se projektuju i grade da bi odgovarali svojoj Objekti se projektuju i grade da bi odgovarali svojoj nameni. Tome cilju su podređeni lokacija nameni. Tome cilju su podređeni lokacija objekata, njegova geometrija, struktura i dr. Ove objekata, njegova geometrija, struktura i dr. Ove karakteristike objekata uslovljavaju i tokove karakteristike objekata uslovljavaju i tokove putnika koji se kreću u njemu. Kretanje Ijudi po putnika koji se kreću u njemu. Kretanje Ijudi po objektu zavisi od njegove vrste i načina kako se objektu zavisi od njegove vrste i načina kako se on koristi. Objekti istih namena imaju slične on koristi. Objekti istih namena imaju slične tokove putnika. Na bazi ovoga se mogu formirati tokove putnika. Na bazi ovoga se mogu formirati tipovi objekata slične namene: poslovni objekti, tipovi objekata slične namene: poslovni objekti, stambene zgrade, zgrade aerodroma, metro, stambene zgrade, zgrade aerodroma, metro, tramvajske i željeznicke stanice, humanitarni tramvajske i željeznicke stanice, humanitarni objekti, hoteli, robne kuće i dr. Ipak, tokovi objekti, hoteli, robne kuće i dr. Ipak, tokovi putnika kod objekata jedne namene mogu biti putnika kod objekata jedne namene mogu biti samo slični anei isti. Oni se razlikuju po samo slični anei isti. Oni se razlikuju po intenzitetu i vremenu nastanka zahteva za intenzitetu i vremenu nastanka zahteva za vertikalnim transportom.vertikalnim transportom.

I pored izvesne sličnosti nekih zahteva za I pored izvesne sličnosti nekih zahteva za vertikalnim transportom u objektima iste vertikalnim transportom u objektima iste namjene, najčesće se dešava da se u namjene, najčesće se dešava da se u njima mogu uočiti značajne razlike. Jer, njima mogu uočiti značajne razlike. Jer, obim zahteva za transportom, njegova obim zahteva za transportom, njegova distribucija i intenzitet, mjesto i vrijeme distribucija i intenzitet, mjesto i vrijeme nastanka, odredište i drugo, zavise od nastanka, odredište i drugo, zavise od geometrije zgrade, njene strukture, načina geometrije zgrade, njene strukture, načina korišćenja i lokacije. korišćenja i lokacije.

Na primjer, nije svejedno da li je objekat Na primjer, nije svejedno da li je objekat neposredno uz stanicu javnog gradskog neposredno uz stanicu javnog gradskog putničkog prevoza, jer tada u njega može putničkog prevoza, jer tada u njega može istovremeno da uđe nekoliko desetina ili istovremeno da uđe nekoliko desetina ili stotina ljudi koji mogu da predstavljaju stotina ljudi koji mogu da predstavljaju izrazito koncentrisan zahtev za vertikalnim izrazito koncentrisan zahtev za vertikalnim transportom.transportom.

Rješavanje vertikalnog transporta u Rješavanje vertikalnog transporta u mnogim novoprojektovanim objektima i mnogim novoprojektovanim objektima i istraživanje funkcionisanja liftovskih istraživanje funkcionisanja liftovskih sistema u već izgrađenim objektima, sistema u već izgrađenim objektima, pokazuju da karakteristike objekata imaju pokazuju da karakteristike objekata imaju značajan uticaj na vertikalni transport u značajan uticaj na vertikalni transport u njemu. njemu.

## Relevantne karakteristike objekata su:## Relevantne karakteristike objekata su: lokacija zgrade,lokacija zgrade,njen oblik, veličina, širina, dužina i visina,njen oblik, veličina, širina, dužina i visina,konstruktivno rješenje zgrade,konstruktivno rješenje zgrade,spratnost i međuspratna rastojanja,spratnost i međuspratna rastojanja,kote svih spratova,kote svih spratova, lokacija ulaza i izlaza,lokacija ulaza i izlaza,prisustvo, lociranje i veličina garaže i prisustvo, lociranje i veličina garaže i

parking prostora za korisnike zgrade,parking prostora za korisnike zgrade,korisnici zgrade i njihov razmeštaj,korisnici zgrade i njihov razmeštaj,

veza zgrade sa sistemima javnog veza zgrade sa sistemima javnog gradskog putničkog prevoza,gradskog putničkog prevoza,

prisustva specijalnih korisnika u zgradi kao prisustva specijalnih korisnika u zgradi kao što su restorani, konferencijske sale, PTT, što su restorani, konferencijske sale, PTT, banka, prodavnice, uslužne radnje i drugo.banka, prodavnice, uslužne radnje i drugo.

Sve ove i druge slične karakteristike Sve ove i druge slične karakteristike objekata zajedno sa karakteristikama objekata zajedno sa karakteristikama tokova putnika i uticajem jednih na druge tokova putnika i uticajem jednih na druge su od izuzetnog značaja za rješenje ver-su od izuzetnog značaja za rješenje ver-tikalnog transporta u konkretnom objektu.tikalnog transporta u konkretnom objektu.

2. LIFTOVI2. LIFTOVI

Posle drugog svjetskog rata u Evropi naglo Posle drugog svjetskog rata u Evropi naglo počinje izgradnja visokih zgrada. Potrebe počinje izgradnja visokih zgrada. Potrebe gradnje ovih zgrada su zahtjevale liftove gradnje ovih zgrada su zahtjevale liftove odgovarajućih performansi a proizvodnja odgovarajućih performansi a proizvodnja ovakvih liftova je omogućila gradnju i vrlo ovakvih liftova je omogućila gradnju i vrlo visokih i velikih objekata. U Evropi ima puno visokih i velikih objekata. U Evropi ima puno visokih zgrada. One se grade i u gradovima visokih zgrada. One se grade i u gradovima bivše Jugoslavije. Ali, zgrade najvećih visina bivše Jugoslavije. Ali, zgrade najvećih visina su u najvećem broju izvedene u USA. Do su u najvećem broju izvedene u USA. Do drugog svjetskog rata najveća zgrada u drugog svjetskog rata najveća zgrada u svijetu bila je Empire State Building New svijetu bila je Empire State Building New York, visoka 381 m i podignuta 1931 god. York, visoka 381 m i podignuta 1931 god.

Vodeći svjetski i evropski proizvođači Vodeći svjetski i evropski proizvođači liftova su proizvodili liftove koji su liftova su proizvodili liftove koji su mogli da zadovolje sve potrebe mogli da zadovolje sve potrebe projektovanja i izgradnje objekata svih projektovanja i izgradnje objekata svih namena: stambenih, poslovnih, banaka, namena: stambenih, poslovnih, banaka, hotela, bolnica, TV tornjeva ... Takode, hotela, bolnica, TV tornjeva ... Takode, proizvođači u bivšoj Jugoslaviji su, proizvođači u bivšoj Jugoslaviji su, oslanjajući se na iskustva inostranih oslanjajući se na iskustva inostranih firmi, vrlo uspešno ostvarili firmi, vrlo uspešno ostvarili proizvodnju liftova tako da kvalitet proizvodnju liftova tako da kvalitet sadašnjih liftova koje oni proizvode ima sadašnjih liftova koje oni proizvode ima vrlo visoki nivo i zadovoljava potrebe vrlo visoki nivo i zadovoljava potrebe domaćeg i dijela inostranog tržista.domaćeg i dijela inostranog tržista.

Sve do 1980. godine najznačajniji Sve do 1980. godine najznačajniji proizvodači liftova u svetu dirigovali su proizvodači liftova u svetu dirigovali su karakteristike liftova, njihove brzine i način karakteristike liftova, njihove brzine i način upravljanja. Tek 1980. godine Među-upravljanja. Tek 1980. godine Među-narodna organizacija za standardizaciju narodna organizacija za standardizaciju (ISO) je donijela standarde koji nose (ISO) je donijela standarde koji nose oznaku ISO 4190/1. Ovim standardima oznaku ISO 4190/1. Ovim standardima utvrđene su određene karakteristike koje utvrđene su određene karakteristike koje konstrukcija liftova na električni pogon konstrukcija liftova na električni pogon treba da obezbijedi. treba da obezbijedi.

Jugoslovenski zavod za standardizaciju (JUS) je Jugoslovenski zavod za standardizaciju (JUS) je 1982. godine donio odgovarajući jugoslovenski 1982. godine donio odgovarajući jugoslovenski standard (JUS M. Dl. 510) koji praktično prihvata standard (JUS M. Dl. 510) koji praktično prihvata takoreći sve karakteristike liftova definisane takoreći sve karakteristike liftova definisane standardom ISO 4190/1.standardom ISO 4190/1.

Ovim standardima definisani su nazivna nosivost Ovim standardima definisani su nazivna nosivost lifta, brzina kretanja kabine, geometrija kabine, lifta, brzina kretanja kabine, geometrija kabine, vrata kabine i vrata voznog okna, geometrija vrata kabine i vrata voznog okna, geometrija voznog okna, holovi i mašinska prostorija.voznog okna, holovi i mašinska prostorija.

Posebno su utvrdene karakteristike liftova za Posebno su utvrdene karakteristike liftova za poslovne zgrade, bolnice, hotele, banke i druge poslovne zgrade, bolnice, hotele, banke i druge slicne zgrade, stambene objekte i bolničke slicne zgrade, stambene objekte i bolničke liftove.liftove.

2.1. LIFTOVI U POSLOVNIM 2.1. LIFTOVI U POSLOVNIM I I DRUGIM DRUGIM

SLIČNIM ZGRADAMASLIČNIM ZGRADAMA

Prema definiciji (JUS M. Dl. 510) “lift je trajno Prema definiciji (JUS M. Dl. 510) “lift je trajno ugrađeno posfrojenje za prevoz, koje ugrađeno posfrojenje za prevoz, koje opslužuje odredene stanice korišćenjem opslužuje odredene stanice korišćenjem kabine (koja se kreće između najrnanje dve kabine (koja se kreće između najrnanje dve čvrsto ugrađene vertikalne šine - vođke), čvrsto ugrađene vertikalne šine - vođke), čije mjere i konstrukcija omogućavaju čije mjere i konstrukcija omogućavaju pristup Ijudima ili utovar tereta".pristup Ijudima ili utovar tereta".

lift nazivne nosivosti 630 lift nazivne nosivosti 630 kg kg ili 8 putnika,ili 8 putnika, lift nazivne nosivosti 800 kg ili 10 putnika,lift nazivne nosivosti 800 kg ili 10 putnika,

Po potrebi objekta nosivost liftova može Po potrebi objekta nosivost liftova može biti i znatno veća, na primer 60 putnika - biti i znatno veća, na primer 60 putnika - kao u zgradi World Trade Center, New kao u zgradi World Trade Center, New York.York.

Namjena ovih liftova je prevoz Ijudi koji Namjena ovih liftova je prevoz Ijudi koji rade u ovim zgradama i koji ih posjećuju.rade u ovim zgradama i koji ih posjećuju.

Brzine kretanja ovih liftova su Brzine kretanja ovih liftova su standardizovane. One su 0,63 m/s, 1 m/s, standardizovane. One su 0,63 m/s, 1 m/s, 1,6 m/s i 2,5 m/s. Za veće objekte koriste 1,6 m/s i 2,5 m/s. Za veće objekte koriste se i veće brzine: 3,15 m/s, 4 m/s, ... do 10 se i veće brzine: 3,15 m/s, 4 m/s, ... do 10 m/s. Veće brzine nisu racionalne, jer je m/s. Veće brzine nisu racionalne, jer je potrebno rastojanje od preko 36 spratova potrebno rastojanje od preko 36 spratova da bi se razvila nominalna brzina da bi se razvila nominalna brzina

2.2. LIFTOVI U STAMBENIM ZGRADAMA2.2. LIFTOVI U STAMBENIM ZGRADAMA

Standardima su za stambene zgrade Standardima su za stambene zgrade utvrđeni sljedeći liftovi:utvrđeni sljedeći liftovi:

1.1. Lift nazivne nosivosti 400 kg ili max. 5 Lift nazivne nosivosti 400 kg ili max. 5 osoba.osoba.

2.2. Lift nazivne nosivosti 630 kg 8 osoba iLift nazivne nosivosti 630 kg 8 osoba i

3.3. Lift nazivne nosivosti 1000 kg 13 os.Lift nazivne nosivosti 1000 kg 13 os.

Namjena prvog je prevoz ljudi, drugog Namjena prvog je prevoz ljudi, drugog prevoz ljudi invalidskih i dječijih kolica, a prevoz ljudi invalidskih i dječijih kolica, a trećeg ljudi, invalidskih i dječijih kolica trećeg ljudi, invalidskih i dječijih kolica nosila i namještaja.nosila i namještaja.

Brzine kretanja liftova su standardizovane Brzine kretanja liftova su standardizovane i iznose 0,63 m/s; 1,0 m/s; 1,6 m/s i 2,5 i iznose 0,63 m/s; 1,0 m/s; 1,6 m/s i 2,5 m/s.m/s.

Ovim standardima su utvrđene dimenzije:Ovim standardima su utvrđene dimenzije:

Kabina (širina, dužina i visina)Kabina (širina, dužina i visina)

Vrata lifta (širina i visina)Vrata lifta (širina i visina)

Vozno okno (širina, dužina,donji dio, gornji Vozno okno (širina, dužina,donji dio, gornji dio)dio)

Mašinske prostorije (površina, širina,dužina, Mašinske prostorije (površina, širina,dužina, visina i mjere montažnog otvora po podu visina i mjere montažnog otvora po podu mašinske prostorije).mašinske prostorije).

2.3. BOLNIČKI LIFTOVI2.3. BOLNIČKI LIFTOVI

Bolnice kao ustanove koriste liftove specijalne Bolnice kao ustanove koriste liftove specijalne namjene u kojima je i struktura putnika koji namjene u kojima je i struktura putnika koji koriste liftove različita i specifična. Osim koriste liftove različita i specifična. Osim posjetilaca i osoblja koje radi u bolnicama tu posjetilaca i osoblja koje radi u bolnicama tu spadaju i:spadaju i:

-bolesnici koji se kreću bez pomagala i pratilaca,-bolesnici koji se kreću bez pomagala i pratilaca,

-bolesnici sa pomagalima a bez pratilaca,-bolesnici sa pomagalima a bez pratilaca,

-bolesnici koji se kreću uz pomoć pratilaca,-bolesnici koji se kreću uz pomoć pratilaca,

-bolesnici koji se kreću u kolicima i-bolesnici koji se kreću u kolicima i

-bolesnici koji se prevoze u krevetima.-bolesnici koji se prevoze u krevetima.

Najčešća nosivost ovih liftova je 1600 , 2500 kg, Najčešća nosivost ovih liftova je 1600 , 2500 kg, širina vrata je 1300mm.širina vrata je 1300mm.

2.4. POLOŽAJ LIFTOVA U ZGRADI2.4. POLOŽAJ LIFTOVA U ZGRADIJedna od najznačajnijih odluka koje moraju Jedna od najznačajnijih odluka koje moraju

donijeti projektant zgrade i stručnjak koji donijeti projektant zgrade i stručnjak koji rješava vertikalni transport u njoj, jeste rješava vertikalni transport u njoj, jeste položaj liftova u zgradi. Položaj liftova u položaj liftova u zgradi. Položaj liftova u jednom objektu igra značajnu ulogu i sa jednom objektu igra značajnu ulogu i sa aspekta konstrukcije zgrade i sa aspekta aspekta konstrukcije zgrade i sa aspekta uspešnog rješenja vertikalnog transporta u uspešnog rješenja vertikalnog transporta u njoj. Zato jedna od najranijih odluka tima njoj. Zato jedna od najranijih odluka tima stručnjaka koji projektuju jedan objekat mora stručnjaka koji projektuju jedan objekat mora biti utvrđivanje položaja građevinskog biti utvrđivanje položaja građevinskog prostora za liftove (vozna okna, mašinske prostora za liftove (vozna okna, mašinske prostorije i holovi).prostorije i holovi).

Dva bitna faktora koji na ovo uticu jesu:Dva bitna faktora koji na ovo uticu jesu:geometrija i namena zgrade,geometrija i namena zgrade, tokovi putnika.tokovi putnika.

Geometrija zgrade bitno utiče na broj liftova, Geometrija zgrade bitno utiče na broj liftova, njihove karakteristike i izbor njihovog njihove karakteristike i izbor njihovog položaja u njoj. Postojeće stanje u položaja u njoj. Postojeće stanje u projektovanju zgrada kazuje da one mogu projektovanju zgrada kazuje da one mogu biti tipa "/" (soliteri ili meanderi sa više biti tipa "/" (soliteri ili meanderi sa više ulaza) ili je njihova konstrukcija u obliku ulaza) ili je njihova konstrukcija u obliku slova slova " " X"X", "Y", " L", "O" , "Y", " L", "O" ... ...

Praksa u projektovanju i građenju stambenih, Praksa u projektovanju i građenju stambenih, poslovnih i drugih sličnih zgrada pokazuje da se poslovnih i drugih sličnih zgrada pokazuje da se liftovi najčešće nalaze u sredini zgrade, a skoro liftovi najčešće nalaze u sredini zgrade, a skoro uvek u preseku njenih krakova, ako zgrada ima uvek u preseku njenih krakova, ako zgrada ima oblik slova oblik slova "X "X , , nYn,"L" nYn,"L" ili"T".ili"T".

Međutim, udaljenost lifta od geometrijskog Međutim, udaljenost lifta od geometrijskog sredista zgrade ne treba da bude kriterijum pri sredista zgrade ne treba da bude kriterijum pri odlučivanju o položaju liftova u njoj. Oblik zgrade odlučivanju o položaju liftova u njoj. Oblik zgrade je samo jedna od komponenti koja značajnije je samo jedna od komponenti koja značajnije djeluje na tokove putnika, a tokovi putnika su ti djeluje na tokove putnika, a tokovi putnika su ti koji treba odlučujuće da utiču na izbor lokacije koji treba odlučujuće da utiču na izbor lokacije liftova u zgradi. liftova u zgradi.

Pri razmatranju položaja liftova u zgradi mora se Pri razmatranju položaja liftova u zgradi mora se poštovati princip da liftovi budu u blizini glavnog poštovati princip da liftovi budu u blizini glavnog ulaza u zgradu.ulaza u zgradu.

Takode, liftovi moraju biti u vidnom polju putnika Takode, liftovi moraju biti u vidnom polju putnika koji ulaze u zgradu, a akoje ovo nemoguće da koji ulaze u zgradu, a akoje ovo nemoguće da se realizuje, onda putnici moraju dana jasno se realizuje, onda putnici moraju dana jasno uočijiv način budu usmereni ka Hftovima.uočijiv način budu usmereni ka Hftovima.

Kod odredivanja položaja voznih okana u Kod odredivanja položaja voznih okana u stambenim zgradama dilema nema jer kod njih stambenim zgradama dilema nema jer kod njih su stambene vertikalne odvojene celine i liftovi su stambene vertikalne odvojene celine i liftovi se postavljaju usvakoj vertikali i to u njenom se postavljaju usvakoj vertikali i to u njenom centru , jer svi stanari imaju slične potrebe za centru , jer svi stanari imaju slične potrebe za vertikalnim transportom.vertikalnim transportom.

Ukoliko se liftovi projektuju u grupi oni se mogu Ukoliko se liftovi projektuju u grupi oni se mogu rasporediti na različite načine. Mogući raspored rasporediti na različite načine. Mogući raspored liftova u grupama dat je na jednoj od slika. liftova u grupama dat je na jednoj od slika. "Raspored grupisanja liftova 1-4" odnosi se na "Raspored grupisanja liftova 1-4" odnosi se na stambene, poslovne i druge slične objekte a stambene, poslovne i druge slične objekte a "rasporedi grupa liftova 3-4, 5-6 i 7-8" odnose se "rasporedi grupa liftova 3-4, 5-6 i 7-8" odnose se na poslovne i druge slične zgrade. Ovo na poslovne i druge slične zgrade. Ovo grupisanje odnosi se na broj liftova koji su sa grupisanje odnosi se na broj liftova koji su sa zajedničkim upravljanjem. Geometrija prostora zajedničkim upravljanjem. Geometrija prostora za liftove (voznih okana i mašinskih prostorija - za liftove (voznih okana i mašinskih prostorija - horizontalni i vertikalni preseci i holovi) za horizontalni i vertikalni preseci i holovi) za tehnološka rešenja liftova u grupama po 2 i 3 tehnološka rešenja liftova u grupama po 2 i 3 (jedan pored drugog i 4, (5) 6 i (7) 8, (jedan pored drugog i 4, (5) 6 i (7) 8,

Za prevoz tereta standardi su predvideli Za prevoz tereta standardi su predvideli dve vrste liftova:dve vrste liftova:putničke liftove (JUS M.Dl.510) ćija je putničke liftove (JUS M.Dl.510) ćija je kabina prilagodena i za prevoz tereta ikabina prilagodena i za prevoz tereta iteretne liftove sa pratiocem (JUS teretne liftove sa pratiocem (JUS M.Dl.511), koji su prvenstveno na-M.Dl.511), koji su prvenstveno na-menjeni za prevoz tereta isključivo sa menjeni za prevoz tereta isključivo sa pratiocem.pratiocem.

2.5. LIFTOVI ZA TRANSPORT TERETA2.5. LIFTOVI ZA TRANSPORT TERETA

3.1.5.1. PUTNICKO-TERETNI LIFTOVI3.1.5.1. PUTNICKO-TERETNI LIFTOVIPod ternunom putničko-teretni liftovi mogu Pod ternunom putničko-teretni liftovi mogu

se podrazumevati putnički liftovi, definisanise podrazumevati putnički liftovi, definisani standardom JUS.M.Dl.510, kod kojih je standardom JUS.M.Dl.510, kod kojih je

unutrašnjost kabina pri-lagoc'.na prevozu unutrašnjost kabina pri-lagoc'.na prevozu tereta. Ovaj standard za prevoz tereta tereta. Ovaj standard za prevoz tereta

preporučuje ugradnju lifta na^h ne nosivosti preporučuje ugradnju lifta na^h ne nosivosti 1000 kg namenjenog stambenirn zgradama 1000 kg namenjenog stambenirn zgradama

(tačka 3.1.2.) i sva tri standardizovana (tačka 3.1.2.) i sva tri standardizovana bolnička lifta nosivosti 1600 kg, 2000 kg i bolnička lifta nosivosti 1600 kg, 2000 kg i

2500 kg (tačka 3.1.3).2500 kg (tačka 3.1.3).

2.7. TERETNI LIFTOVI2.7. TERETNI LIFTOVI "Stanđardizovane konstrukcije tcretnih liftova sa. "Stanđardizovane konstrukcije tcretnih liftova sa.

PratiocemPratiocem Medunarodnim standardom ISO 4190/2 ijugoslovenskim Medunarodnim standardom ISO 4190/2 ijugoslovenskim

JUS M.Dl.511 definisani su teretni liftovi koji su JUS M.Dl.511 definisani su teretni liftovi koji su prvenstveno namijenjeni za prevoz tereta isključivo sa prvenstveno namijenjeni za prevoz tereta isključivo sa pratiocem. Njima su utvrđene karakteristike liftova pratiocem. Njima su utvrđene karakteristike liftova nosivosti 630 kg, 1000 kg, 1600 kg i 2000 kg i brzina nosivosti 630 kg, 1000 kg, 1600 kg i 2000 kg i brzina 0,40 m/s, 0,63 m/s i 1,0 m/s. Ovim standardima 0,40 m/s, 0,63 m/s i 1,0 m/s. Ovim standardima "Standardizovane konstrukcije teretnih liftova sa "Standardizovane konstrukcije teretnih liftova sa pratiocem“ i utvrđene su dimenzije:pratiocem“ i utvrđene su dimenzije:

- Kabine (širina, dužina i visina),Kabine (širina, dužina i visina),- Vrata lifta (širina i visina),Vrata lifta (širina i visina),- Voznog okna (širina, dužina, donji i gornji dio), iVoznog okna (širina, dužina, donji i gornji dio), i- Mašinske prostorije (površina,širina, dužina, visina, Mašinske prostorije (površina,širina, dužina, visina,

montažni dio.montažni dio.

2.8. NETIPIČNA TEHNIČKA RJEŠENJA

LIFTOVAU cilju što uspješnijeg rješavanja

vertikalnog transporta, posebno u objektima gde je limitiran i nedovoljan gradevinski prostor za liftove, pored standardizovanih konstrukcija liftova mogu se koristiti i njihova netipična tehnička rješenja. To su, na primer, dvokabinski, panoramski i liftovi fleksibilnih dimenzija koji se ugraduju u zgrade koje su u funkciji.

2.9. DVOKABINSKI LIFTOVI2.9. DVOKABINSKI LIFTOVI U vrlo visokim novoprojektovanim zgradama, U vrlo visokim novoprojektovanim zgradama,

kod kojih su obim i intenzitet zahteva za kod kojih su obim i intenzitet zahteva za vertikalnim transportom veliki, racionalno je vertikalnim transportom veliki, racionalno je projektovati dvokabinske liftove (na sl. slici). Oni projektovati dvokabinske liftove (na sl. slici). Oni se efikasno mogu primeniti i pri modernizaciji se efikasno mogu primeniti i pri modernizaciji vertikalnog transporta u visokim zgradama gde vertikalnog transporta u visokim zgradama gde je kapacitet postojećih liftova nedovoljan da je kapacitet postojećih liftova nedovoljan da zadovolji zahteve za prevozom, a izgradnja zadovolji zahteve za prevozom, a izgradnja dodatnog građevinskog prostora za povećani dodatnog građevinskog prostora za povećani broj liftova nije ekonomski opravdana.broj liftova nije ekonomski opravdana.

U cilju obezbjeđenja efikasne realizacije U cilju obezbjeđenja efikasne realizacije vertikalnog transporta dvokabinski liftovi se vertikalnog transporta dvokabinski liftovi se koriste zajedno sa pokretnim stepenicama. koriste zajedno sa pokretnim stepenicama. (Kapacitet pokretnih stepenica mora da bude u (Kapacitet pokretnih stepenica mora da bude u skladu sa zahtevom transporta). Ovim se skladu sa zahtevom transporta). Ovim se omogućuje jednovremeno punjenje odnosno omogućuje jednovremeno punjenje odnosno pražnjenje obe kabine (sl. Sl.). Zavisno od pražnjenje obe kabine (sl. Sl.). Zavisno od upravljanja liftovima, i od toga da li, pri ulazu na upravljanja liftovima, i od toga da li, pri ulazu na glavnoj ulaznoj stanici, pokretne stepenice glavnoj ulaznoj stanici, pokretne stepenice podižu ili spustaju putnike do kabine koja nije na podižu ili spustaju putnike do kabine koja nije na koti ulaznog hola, gornja kabina opslužuje koti ulaznog hola, gornja kabina opslužuje neparne a donja parne nivoe zgrade.neparne a donja parne nivoe zgrade.

Ova tehnička rješenja liftova nisu Ova tehnička rješenja liftova nisu standardizovana. Ali, njihove brzine kretanja i standardizovana. Ali, njihove brzine kretanja i jednake nominalne nosivosti obeju kabina su u jednake nominalne nosivosti obeju kabina su u skladu sa postojećim standardima ISO 4190/1 i skladu sa postojećim standardima ISO 4190/1 i JUS M.Dl.510.JUS M.Dl.510.

Pri izradi tehničkih rješenja dvokabinskih liftova Pri izradi tehničkih rješenja dvokabinskih liftova treba imati u vidu da njihov kapacitet nije dva treba imati u vidu da njihov kapacitet nije dva puta veći od jednokabinskih liftova puta veći od jednokabinskih liftova standardizovanih konstrukcija iste brzine, standardizovanih konstrukcija iste brzine, nominalne nosivosti i drugih karakteristika. On je nominalne nosivosti i drugih karakteristika. On je veći od kapaciteta odgovarajućeg veći od kapaciteta odgovarajućeg jednokabinskog lifta, za oko 1,6 puta. Njihov jednokabinskog lifta, za oko 1,6 puta. Njihov maksimalni kapacitet može se utvrditi samo maksimalni kapacitet može se utvrditi samo simulacijom realnog procesa vertikalnog simulacijom realnog procesa vertikalnog transporta u odgovarajućem objektu.transporta u odgovarajućem objektu.

2.10. PANORAMA LIFTOVI2.10. PANORAMA LIFTOVI

Ovi liftovi se ugrađuju uz spoljnu i Ovi liftovi se ugrađuju uz spoljnu i unutrašnju fasadu zgrade (na predhodnim unutrašnju fasadu zgrade (na predhodnim slikama). Njihovu prvobitnu namenu je u slikama). Njihovu prvobitnu namenu je u prvom planu potencirala atrakcija a u prvom planu potencirala atrakcija a u drugom kapacitet vertikalnog transporta. drugom kapacitet vertikalnog transporta.

2.11. LIFTOVSKA POSTROJENJA2.11. LIFTOVSKA POSTROJENJALiftovsko postrojenje pokreće pogonska Liftovsko postrojenje pokreće pogonska

mašina na čijem se kraju nalazi mašina na čijem se kraju nalazi pogonska užetnjača preko koje je pogonska užetnjača preko koje je prebačen kompkt čeličnih užadi koja su prebačen kompkt čeličnih užadi koja su na jednom kraju povezana sa ramom na jednom kraju povezana sa ramom kabine a na drugom sa ramoffl kabine a na drugom sa ramoffl protivtoga . Težina protivtega je 50% od protivtoga . Težina protivtega je 50% od težine kabine i polovine njenog težine kabine i polovine njenog nazivnog opterećenja. Svako čelično nazivnog opterećenja. Svako čelično uže ima poseban zlijeb na užetnjači. uže ima poseban zlijeb na užetnjači. Postoje dva tipa pogonskih mašina: sa Postoje dva tipa pogonskih mašina: sa reduktorom (geared) i bez njega reduktorom (geared) i bez njega (gearless).(gearless).

Liftovska postrojenja bez reduktora Liftovska postrojenja bez reduktora ugrađuju se u objekte u kojima su potrebni ugrađuju se u objekte u kojima su potrebni liftovi sa većim izlaznim brzinama. liftovi sa većim izlaznim brzinama. Električna energija pokreće pogonski Električna energija pokreće pogonski elektromotor a on pogonsku užetnjaču, elektromotor a on pogonsku užetnjaču, koja se nalazi direktno na njegovoj osovini koja se nalazi direktno na njegovoj osovini (gearless) ili na osovini reduktora (gearless) ili na osovini reduktora (geared). Pokretanjem osovine motora, (geared). Pokretanjem osovine motora, pokreće se pogonska užetnjaća, a trenjem pokreće se pogonska užetnjaća, a trenjem užadi o njene zljebove ostvaruje se užadi o njene zljebove ostvaruje se kretanje kabine i protivtega po njihovim kretanje kabine i protivtega po njihovim šinama. šinama.

Smjerovi kretanja kabine i protivtega su Smjerovi kretanja kabine i protivtega su suprotni. Odgovarajućim upravIjanjem suprotni. Odgovarajućim upravIjanjem rada pogonske mašine i ostalih dijelova rada pogonske mašine i ostalih dijelova liftovskog postrojenja, realizuje se kretanje liftovskog postrojenja, realizuje se kretanje kabine između svih stanica koje lift kabine između svih stanica koje lift opslužuje, otvaranje i zatvaranje vrata lifta opslužuje, otvaranje i zatvaranje vrata lifta a time i transport putnika i tereta.a time i transport putnika i tereta.

Gradevinski delovi lifitovskog postrojenja Gradevinski delovi lifitovskog postrojenja su mašinska prostorija, vozno okno i su mašinska prostorija, vozno okno i holovi. Oprema liftova je smještena u holovi. Oprema liftova je smještena u mašinskoj prostoriji, voznom oknu i mašinskoj prostoriji, voznom oknu i holovima.holovima.

2.11.1. MAŠINSKA PROSTORIJA2.11.1. MAŠINSKA PROSTORIJA Mašinska prostorija lifta je zatvoreni građevinski Mašinska prostorija lifta je zatvoreni građevinski

prostor namenjen za smještaj pogonskih i prostor namenjen za smještaj pogonskih i upravljačkih uređaja lifta. Ona se nalazi iznad upravljačkih uređaja lifta. Ona se nalazi iznad voznog okna i može biti zajednička za više voznog okna i može biti zajednička za više Iiftova. U njoj mogu biti smještene pogonske Iiftova. U njoj mogu biti smještene pogonske mašine, upravljački uređaji, pomoćne užetnjače i mašine, upravljački uređaji, pomoćne užetnjače i graničnici brzine. U mašinsku prostoriju ne smiju graničnici brzine. U mašinsku prostoriju ne smiju se ugrađivati instalacije i uređaji koji nisu se ugrađivati instalacije i uređaji koji nisu sastavni deo lifta, osim uređaja za njeno sastavni deo lifta, osim uređaja za njeno provjetravanje i grijanje, detektora požara i provjetravanje i grijanje, detektora požara i protivpožarnih uređaja za električne instalacije.protivpožarnih uređaja za električne instalacije.

Vrata mašinske prostorije moraju biti Vrata mašinske prostorije moraju biti metalna, moraju da se zaključavaju i ne metalna, moraju da se zaključavaju i ne smiju da se otvaraju prema unutrašnjosti smiju da se otvaraju prema unutrašnjosti prostorije. Prozori na mašinskoj prostoriji prostorije. Prozori na mašinskoj prostoriji moraju da budu izrađeni od metala i da moraju da budu izrađeni od metala i da imaju žaluzine za prirodnu ventilaciju.imaju žaluzine za prirodnu ventilaciju.

Na podu mašinske prostorije mora postojati Na podu mašinske prostorije mora postojati otvor za unošenje - iznošenje opreme . On otvor za unošenje - iznošenje opreme . On mora da ima minimalne mere 1400x1000 mm mora da ima minimalne mere 1400x1000 mm i da je zatvoren metalnim kapkom koji je tako i da je zatvoren metalnim kapkom koji je tako konstruisan da izdrži opterećenje od min. 200 konstruisan da izdrži opterećenje od min. 200 kg. Ovaj otvor se obezbjeđuje ogradom da ne kg. Ovaj otvor se obezbjeđuje ogradom da ne može da se padne kada je kapak otvoren.može da se padne kada je kapak otvoren.

Prilaz mašinskoj prostoriji mora biti lako Prilaz mašinskoj prostoriji mora biti lako pristupačan i siguran. U mašinsku prostoriju pristupačan i siguran. U mašinsku prostoriju mora da se ulazi neposredno preko stepenista mora da se ulazi neposredno preko stepenista zgrada, a ne preko krova ili kroz stambene ili zgrada, a ne preko krova ili kroz stambene ili radne prostorije,radne prostorije,

Zidovi, pod i tavanica mašinske prostorije moraju Zidovi, pod i tavanica mašinske prostorije moraju biti svijetlih boja i izgrađeni od materijala biti svijetlih boja i izgrađeni od materijala otpornog na vatru, koji ne stvara prašinu već otpornog na vatru, koji ne stvara prašinu već sprečava njeno taloženje. Mašinska prostorija sprečava njeno taloženje. Mašinska prostorija mora da bude tako izvedena da izdrži sva mora da bude tako izvedena da izdrži sva opterećenja nastala radom i eventualnim padom opterećenja nastala radom i eventualnim padom lifta. Pod mora biti proračunat na odgovarajuća lifta. Pod mora biti proračunat na odgovarajuća pokretna opterećenja najmanje na 5000 N/m2. pokretna opterećenja najmanje na 5000 N/m2. On ne sme biti klizav. Zidovi i pod moraju biti On ne sme biti klizav. Zidovi i pod moraju biti zvučno izolovani od stambenih, radnih i zvučno izolovani od stambenih, radnih i društvenih prostorija. U tavanici mora biti društvenih prostorija. U tavanici mora biti ugradena šina odnosno nosač ili kuka za ugradena šina odnosno nosač ili kuka za dizalicu za podizanje težih dijelova lifta, na kojoj dizalicu za podizanje težih dijelova lifta, na kojoj mora biti označeno najveće dozvoljeno mora biti označeno najveće dozvoljeno opterećenje.opterećenje.

Mašinska prostorija mora biti suva i Mašinska prostorija mora biti suva i provjetravana. Temperatura u njoj mora provjetravana. Temperatura u njoj mora biti u granicama +5°C do +40 C. U ovu biti u granicama +5°C do +40 C. U ovu prostoriju se mogu postaviti grejna tijela za prostoriju se mogu postaviti grejna tijela za zagrijavanje pod uslovom da se ne koriste zagrijavanje pod uslovom da se ne koriste topla voda ili para. Ako je potrebno, topla voda ili para. Ako je potrebno, mašinska prostorija se mora provetravati mašinska prostorija se mora provetravati prinudnim putem. Kroz mašinsku prosto-prinudnim putem. Kroz mašinsku prosto-riju ne smiju se provjetravati ostali prostori riju ne smiju se provjetravati ostali prostori zgrade. zgrade.

Oprema lifta mora biti zaštićena od Oprema lifta mora biti zaštićena od prašine, štetnih gasova i vlage u stepenu prašine, štetnih gasova i vlage u stepenu zaštite koga zahtevaju radni uslovi. Otvori zaštite koga zahtevaju radni uslovi. Otvori mašinske prostorije moraju biti tako mašinske prostorije moraju biti tako izvedeni da u slučaju požara odvode ga-izvedeni da u slučaju požara odvode ga-sove i dim. U njoj mora da bude postavljen sove i dim. U njoj mora da bude postavljen aparat za gašenje požara na električnim aparat za gašenje požara na električnim uređajima.uređajima.

Osvetljenje na podu mašinske prostorije Osvetljenje na podu mašinske prostorije mora biti najmanje 200 Ix. Strujno kolo za mora biti najmanje 200 Ix. Strujno kolo za osvetljenje mora biti nezavisno od strujnog osvetljenje mora biti nezavisno od strujnog kola pogona lifta. .kola pogona lifta. .

a)a) Pogonska mašinaPogonska mašina Pogonska mašina se sastoji od elektromotora, Pogonska mašina se sastoji od elektromotora,

reduktora (kod gearless mašina njega nema), reduktora (kod gearless mašina njega nema), elektromehaničke kočnice i užetnjaće. Kočnica elektromehaničke kočnice i užetnjaće. Kočnica lifta djeluje automatski ako nestane napon lifta djeluje automatski ako nestane napon mreže i ako nestane napon upravljanja. mreže i ako nestane napon upravljanja. Elektromehanička kočnica mora da zaustavi Elektromehanička kočnica mora da zaustavi kabinu lifta, opterećenu sa 125% nazivne nosi-kabinu lifta, opterećenu sa 125% nazivne nosi-vosti, kada se kreće nazivnom brzinom u smjeru vosti, kada se kreće nazivnom brzinom u smjeru dole. Elektromehanička kočnica mora imati dole. Elektromehanička kočnica mora imati napravu za ručno otkačivanje, koja je tako napravu za ručno otkačivanje, koja je tako izradena da se posle prestanka djelovanja na izradena da se posle prestanka djelovanja na nju kočnica automatski zakoči.nju kočnica automatski zakoči.

b)b) Oprema za upravljanjeOprema za upravljanjeU energetskom ormaru lifta nalaze se U energetskom ormaru lifta nalaze se tiristorski tiristorski

mostovi mostovi kojima se reguliše broj obrtaja osovine kojima se reguliše broj obrtaja osovine pogonskog elektromotora odnosno brzina pogonskog elektromotora odnosno brzina kretanja kabine. U mikroprocesorskom kretanja kabine. U mikroprocesorskom kontroleru nalazi se kontroleru nalazi se mikroprocesor mikroprocesor i sva ostala i sva ostala mikroelektronika pomoću kojih se upravlja mikroelektronika pomoću kojih se upravlja radom energetskog dela liftovskog postrojenja, radom energetskog dela liftovskog postrojenja, kabinom i vratima. U kontroleru se koncentrišu i kabinom i vratima. U kontroleru se koncentrišu i obrađuju svi podaci o pložaju kabine u voznom obrađuju svi podaci o pložaju kabine u voznom oknu, smjeru njenog kretanja, broju putnika u oknu, smjeru njenog kretanja, broju putnika u njoj. Takode, u njemu se registruju svi zahtevi njoj. Takode, u njemu se registruju svi zahtevi putnika za prevozom koji se daju u svim putnika za prevozom koji se daju u svim holovima Iifta i sve odredišne stanice putnika u holovima Iifta i sve odredišne stanice putnika u kabini. kabini.

2.11.2. POGONSKI ELEKTROMOTORI 2.11.2. POGONSKI ELEKTROMOTORI LIFTOVALIFTOVADa bi liftovsko postrojenje izvršilo transport putnika Da bi liftovsko postrojenje izvršilo transport putnika

(ili tereta) sa jednog na drugi sprat zgrade (ili tereta) sa jednog na drugi sprat zgrade njegova kabina mora da se pokrene sa polazne njegova kabina mora da se pokrene sa polazne stanice, da se uspori njeno kretanje i da tačno stanice, da se uspori njeno kretanje i da tačno stane na odredišnoj stanici i ostane na njoj sve stane na odredišnoj stanici i ostane na njoj sve dok to transportni program liftovskog sistema od dok to transportni program liftovskog sistema od nje zahteva. Sve ove aktivnosti lift realizuje nje zahteva. Sve ove aktivnosti lift realizuje preko pogonskog elektromotora, za koga se preko pogonskog elektromotora, za koga se može reći da je srce liftovskog postrojenja. U može reći da je srce liftovskog postrojenja. U cilju realizacije transporta putnika elektomotor za cilju realizacije transporta putnika elektomotor za samo jedan čas rada obavi i po 240 uključaka tj. samo jedan čas rada obavi i po 240 uključaka tj. vožnji od neke polazne do druge odredišne vožnji od neke polazne do druge odredišne stanice. stanice.

Za samo jedan dan rada, u objektima gde su Za samo jedan dan rada, u objektima gde su liftovska postrojenja stalno desetosatno liftovska postrojenja stalno desetosatno angažovana, to znači 2400 startovanja i isto angažovana, to znači 2400 startovanja i isto toliko povećavanja broja obrtaja do nominalnog i toliko povećavanja broja obrtaja do nominalnog i njihovo smanjenje do nule, kada liftovska kabina njihovo smanjenje do nule, kada liftovska kabina stane na odredišnoj stanici.stane na odredišnoj stanici.

Ove aktivnosti uspješno može da uradi samo Ove aktivnosti uspješno može da uradi samo specijalno konstruisan pogonski elektromotor. specijalno konstruisan pogonski elektromotor. Jer, liftovsko postrojenje ima vrlo specifične Jer, liftovsko postrojenje ima vrlo specifične karakteristike, koje se razlikuju od drugih karakteristike, koje se razlikuju od drugih elektromotornih postrojenja. elektromotornih postrojenja.

One su:One su: da ima određeni potrebni broj obrtaja koji se da ima određeni potrebni broj obrtaja koji se

može precizno regulisati od 0 do nominalnog,može precizno regulisati od 0 do nominalnog, da njegov nominalni broj obrtaja obezbjeđuje da njegov nominalni broj obrtaja obezbjeđuje

jednu od standardizovanih nazivnih brzina jednu od standardizovanih nazivnih brzina kretanja kabina (0,63 m/s, 1,0 m/s, 1,6 m/s,...),kretanja kabina (0,63 m/s, 1,0 m/s, 1,6 m/s,...),

da ima odgovarajuću snagu koja će uvek da ima odgovarajuću snagu koja će uvek obezbijediti potrebne obrtne momente,obezbijediti potrebne obrtne momente,

da im pogonski polazni momenti da im pogonski polazni momenti (Mp) (Mp) budu veći budu veći od nominalnih od nominalnih (Mp) (Mp) u granicama 2,2 - 2,4 .u granicama 2,2 - 2,4 .

da im kočnicki momenat da im kočnicki momenat (Mk) (Mk) bude takode veći bude takode veći od nominalnog (1,5 - 1,8) odnosno (2,2 - 2,4) od nominalnog (1,5 - 1,8) odnosno (2,2 - 2,4) puta.puta.

da može da realizuje određeni maksimalni broj da može da realizuje određeni maksimalni broj uključaka na čas,uključaka na čas,

da ima potrebno dozvoljeno trajanje rada,da ima potrebno dozvoljeno trajanje rada, da može da obavlja pogon u oba smjera da može da obavlja pogon u oba smjera

vožnje i da njih može da menja neograničeno vožnje i da njih može da menja neograničeno puta,puta,

da su mu polazne struje u granicama koje da su mu polazne struje u granicama koje odgovaraju uslovima lokalnih elek-odgovaraju uslovima lokalnih elek-trodistributivnih mreža,trodistributivnih mreža,

da radi bešumno,da radi bešumno, da je pouzdan u eksploataciji,da je pouzdan u eksploataciji,

da je trajan, jeftin i jednostavan za da je trajan, jeftin i jednostavan za održavanje,održavanje,

da može da realizuje tačno pristajanje da može da realizuje tačno pristajanje kabine lifta na svakoj stanici,kabine lifta na svakoj stanici,

da može da ostvari komforan vertikalni da može da ostvari komforan vertikalni transport.transport.

Za elektromotorne pogone liftova danas Za elektromotorne pogone liftova danas su u upotrebi elektromotori na pogon sa su u upotrebi elektromotori na pogon sa naizmeničnom i jednosmernom strujom.naizmeničnom i jednosmernom strujom.

2.12. 2.12. Vozno oknookno Vozno okno lifta je građevinski prostor, potpuno Vozno okno lifta je građevinski prostor, potpuno

ili djelimično ograđen, u Kome se kreću kabina i ili djelimično ograđen, u Kome se kreću kabina i protivteg jednog iii više liftova . Vozno okno je protivteg jednog iii više liftova . Vozno okno je jedinstvena cjelina. ali se funkcionaino može jedinstvena cjelina. ali se funkcionaino može podijeliti na tri dijela, srednji, gornji i donji. podijeliti na tri dijela, srednji, gornji i donji. Srednji dio je između nivoa holova krajnje donje Srednji dio je između nivoa holova krajnje donje i krajnje gornje stanice. Njime se kreću kabina i i krajnje gornje stanice. Njime se kreću kabina i protivteg. Gornji dio voznog okna je od nivoa protivteg. Gornji dio voznog okna je od nivoa hola Iifta krajnje gornje stanice do tavanice hola Iifta krajnje gornje stanice do tavanice voznog okna, a donji, od nivoa hola krajnje voznog okna, a donji, od nivoa hola krajnje donje stanice do samog dna okna voznog okna. donje stanice do samog dna okna voznog okna. Veličiine gornjeg i donjeg dijela voznog okna su Veličiine gornjeg i donjeg dijela voznog okna su zavisne od brzine lifta i utvrđene su zavisne od brzine lifta i utvrđene su staudardimastaudardima..

Duž cijele svoje visine, i sa svih strana, vozno Duž cijele svoje visine, i sa svih strana, vozno okno mora biti ograđeno čvrstim i punim okno mora biti ograđeno čvrstim i punim zidovima, tavanicom i dnom. Kabina lifta i njegov zidovima, tavanicom i dnom. Kabina lifta i njegov protivteg moraju se nalaziti u istom voznom protivteg moraju se nalaziti u istom voznom oknu.oknu.

Na voznom oknu dozvoljeni su otvori za vrata Na voznom oknu dozvoljeni su otvori za vrata voznog okna, vrata za održavanje, vrata za voznog okna, vrata za održavanje, vrata za nuzni izIaz i pristup u vozno okno i vrata za nuzni izIaz i pristup u vozno okno i vrata za kontrolu, kao i otvori za provjetravanje, otvori na kontrolu, kao i otvori za provjetravanje, otvori na dijelu poda mašinske prostorije (za prolaz užadi) dijelu poda mašinske prostorije (za prolaz užadi) koji je iznad voznog okna i otvori koji u slučaju koji je iznad voznog okna i otvori koji u slučaju požara odvpde gasove i dim.požara odvpde gasove i dim.

Zid voznog okna. ili njegov dio, koji se ne Zid voznog okna. ili njegov dio, koji se ne nalazi na strani ulaza u kabinu može se nalazi na strani ulaza u kabinu može se zastakliti livenim staklom sa žičanim zastakliti livenim staklom sa žičanim umetkom. nearmiranim, armiranim i umetkom. nearmiranim, armiranim i kaljenim; staklom ili staklom za ogledala kaljenim; staklom ili staklom za ogledala sa armaturom ili bez nje. Debijina stakla sa armaturom ili bez nje. Debijina stakla mora iznositi najmanje 6-10 mm sto zavisi mora iznositi najmanje 6-10 mm sto zavisi od mjere njegove manje strane i vrste od mjere njegove manje strane i vrste stakla.stakla.

Ako se ispod voznog okna nalaze radne, Ako se ispod voznog okna nalaze radne, društvene ili uopšte pristupačne pros-društvene ili uopšte pristupačne pros-torije, moraju biti ispunjeni sledeći uslovi: torije, moraju biti ispunjeni sledeći uslovi: 1) dno donjeg dijela voznog okna mora biti 1) dno donjeg dijela voznog okna mora biti dimenzionisano za najmanje 5000 N/m2 dimenzionisano za najmanje 5000 N/m2 poktetnog opterećenja a ispod odbojnika poktetnog opterećenja a ispod odbojnika protivtega mora se postaviti stub od protivtega mora se postaviti stub od čvrstog tla ili se na protivtegu mora čvrstog tla ili se na protivtegu mora postaviti hvatački uredaj. postaviti hvatački uredaj.

2) dno donjeg dijela voznog okna mora biti 2) dno donjeg dijela voznog okna mora biti tako konstruisan da omogući zaustavijanje tako konstruisan da omogući zaustavijanje opterečene kabine ili protivtega pri opterečene kabine ili protivtega pri slobodnom padu sa najvišeg položaja u slobodnom padu sa najvišeg položaja u voznom oknu,voznom oknu,

3) u dijelu voznog okna, pored prostorija 3) u dijelu voznog okna, pored prostorija pristupačnih licima, moraju biti vrata za pristupačnih licima, moraju biti vrata za održavanje.održavanje.

Donji dio voznog okna, dublji od 2,5 m Donji dio voznog okna, dublji od 2,5 m mora imati vrata za održavanje ako postoji mora imati vrata za održavanje ako postoji pristupačan prostor za ulazak servisera pristupačan prostor za ulazak servisera lifta u ovaj lifta u ovaj dio dio okna. Ako na donjem dijelu okna. Ako na donjem dijelu voznog okna nema vrata za održavanje, voznog okna nema vrata za održavanje, bez obzira na njugovu veiicinu moraju se bez obzira na njugovu veiicinu moraju se ugraditi penjaiice (za ulazak servisera u ugraditi penjaiice (za ulazak servisera u ovaj prostor), kojima se može prići sa ovaj prostor), kojima se može prići sa vrata donje stanice.vrata donje stanice.

Ako je vozno okno zajedničko za više liftova, Ako je vozno okno zajedničko za više liftova, a a u u njegovom donjem dijelu mora postojati pregrada njegovom donjem dijelu mora postojati pregrada izmedu pokretnih dijelova susjednih liflova. Ona izmedu pokretnih dijelova susjednih liflova. Ona se postavlja od dna voznog okna i mora biti se postavlja od dna voznog okna i mora biti najmanje 2,5 m visoka.najmanje 2,5 m visoka.

Od sredine voznog okna do kabine lifta Od sredine voznog okna do kabine lifta postavtjaju se fieksibiini putujući kablovi u kojima postavtjaju se fieksibiini putujući kablovi u kojima se naaze eiektrični provodnici za upravljanje, se naaze eiektrični provodnici za upravljanje, osvetljenje i ventilacju kabine. U gornjem i osvetljenje i ventilacju kabine. U gornjem i donjem dijelu voznog okna postavljaju se krajnji donjem dijelu voznog okna postavljaju se krajnji prekidači koji moraju isključiti pogon lifta prije prekidači koji moraju isključiti pogon lifta prije nego što kabina prijeđe krajnju stanicu za nego što kabina prijeđe krajnju stanicu za maksimum 25 cm.maksimum 25 cm.

2.13. PROTIVTEG2.13. PROTIVTEG

Protivteg se najčešće izrađuje iz više Protivteg se najčešće izrađuje iz više dijelova koji su međusobno čvrsto spojeni dijelova koji su međusobno čvrsto spojeni i postavljeni u njegov ram. Najmanji slo-i postavljeni u njegov ram. Najmanji slo-bodni prostor između protivtega i zida bodni prostor između protivtega i zida voznog okna mora biti 50 mm, a izmedu voznog okna mora biti 50 mm, a izmedu protivtega i pokretnih dijelova lifta 70 mm.protivtega i pokretnih dijelova lifta 70 mm.

Na ramu protivtega nalaze se četiri Na ramu protivtega nalaze se četiri uređaja za njegovo vođenje pomoću kojih uređaja za njegovo vođenje pomoću kojih se protivteg kreće po njegovim šinama.se protivteg kreće po njegovim šinama.

Kada se na protivtegu nalazi hvatački Kada se na protivtegu nalazi hvatački uređaj, on se postavlja na njegov donji dio uređaj, on se postavlja na njegov donji dio i dejstvuje pri kretanju protivtega u smijeru i dejstvuje pri kretanju protivtega u smijeru dole. Hvatački uređaj protivtega mora dole. Hvatački uređaj protivtega mora zaustaviti protivteg dejstvorn graničnika zaustaviti protivteg dejstvorn graničnika brzine i mora ga držati na njegovim brzine i mora ga držati na njegovim vođicama čak i pri slobodnom padu. vođicama čak i pri slobodnom padu. Protivteg se povezuje sa kabinom pomoću Protivteg se povezuje sa kabinom pomoću odgovarajućeg broja pogonskih čeličnih odgovarajućeg broja pogonskih čeličnih užadi.užadi.

2.14. POGONSKA ČELIČNA UŽADKabina i protivteg su, na gornjim dijelovima svojih

ramova, povezani čeličnim pogonskim užadima koja, preko pogonske užetnjače pokretane elektromotorom, realizuje kretanje kabine i protivtega. Pored pogonske užetnjače koristi se i pomoćna (otklonska) užetnjača koja se postavlja na odgovarajućem rastojanju kako bi se obezbijedilo najefikasnije kretanje kabine i protivtega po njihovim šinama. Ovo je pogonski aranžman 1:1 i kod njega je protivteg težak koliko je teška kabina i polovina njenog nazivnog opterećenja.

Pogonska užad se postavlja ispod pomoćne užetnjače koja je na kabini, zatim preko pogonske užetnjače i opet ispod pomoćne užetnjače na protivtegu. Postoje i drugi pogonski aranžmani.

Na pogonskoj i otklonskoj užetnjači (kod pogonskog aranžmana 1:1) i na po-moćnim užetnjačama na kabini i protiv-tegu (kod pogonskog aranžmana 2:1) za svako pogonsko čelično uže postoji pose-ban žlijeb (sl. slika).

Trenjem pogonskih čeličnih užadi i žlijebova užetnjača, realizuje se kretanje kabine. Savremena tehnološka rješenja liftova imaju užetnjače u kojima su žlijebovi obloženi poliuretanom. On omekšava prijanjanje pogonskih užadi, čime se povećava efikasnost i povećava trajanje užadi. Tokom upotrebe poliuretan se troši te ga treba pravovremeno zamijeniti.

Kabina i protivteg moraju biti povezani sa najmanje dva pogonska čelična užeta, koja su međusobno nezavisna. Broj užadi zavisi od nazivne nosivosti kabine, a određuje se proračunom. Nazivni prečnik pogonskog čeličnog užeta je minimum 8 mm. Sva užad mora biti atestirana.

Masa pogonskih čeličnih užadi, kod liftova nazivne brzine veća od 2,5 m/s, izjednačuje se ugradnjom kompenzacionih užadi - lanaca. Oni se zatežu užetnjačom. Njihovo zatezanje se kontroliše odgovarajućom električnom sigurnosnom sklopkom. Mora postojati najmanje 2 kompenzaciona lanca. Ona se pričvršćuju na donje delove ramova kabine i protivtega.

2.15. HVATAČKI UREĐAJNa svakoj kabini lifta, na donjemm dijelu

njenog rama, mora postojati najmanje jedan hvatački uredaj . Njegov zadatak je da zaustavi kabinu, opterećenu nazivnim opterećenjem, u vožnji u smijeru dole. On se aktivira graničnikom brzine. Hvatački uređaj mora držati kabinu na njenim šinama vođicama čak i pri slobodnom padu.

Ima više vrsta ovih uredaja.

Ako je nazivna brzina lifta veća od 1 m/s, mora se ugrađiti hvatački uređaj za postupno kočenje.

Ako je nazivna brzina lifta manja ili jednaka 1 m/s može se na kabini ugrađiti hvatački uređaj za trenutno kočenje sa prigušenjem.

Ako je nazivna brzina lifta manja ili jednaka 0,63 m/s, na kabini se može ugraditi hvatački uređaj za trenutno kočenje.

Ako kabina lifta ima više od jednog hvatačkog uređaja, moraju se ugraditi hvatački uređaji za postupno kočenje.

Ako je nazivna brzina lifta manja ili jednaka 1 m/s, na protivtegu se može ugraditi hvatački uredaj za trenutno kočenje.

Na svakom hvatačkom uređaju mora se nalaziti električna sigurnosna sklopka za kontrolu njegovog dejstva. Njom se zaustavlja pogon lifta najkasnije pri stupanju u dejstvo hvatačkog uređaja.

Noseći dijelovi hvatačkog uređaja kabine i protivtega proračunavaju se sa koe-ficijentom sigurnosti minimum 5, u odnosu na granicu elastičnosti upotrebljenog materijala.

Hvatački uređaj mora biti atestiran.Na hvatačkom uređaju mora se postaviti

njegova oznaka, proizvođač, najveća ukupna masa za koju je namenjen, najveća dozvoljena brzina lifta za koju se može upotrijebiti.

2.16. [INE VOĐICE KABINE I PROTIVTEGA

Kabina i protivteg se kreću po nepokretnim, čvrsto ugrađenim čeličnim sinama . Broj šina mora biti paran. Dužine šina moraju biti tolike da ih kabina i protivteg ne mogu napustiti. Klizne povrsine šina vođica moraju biti hladno vučene ili obrađene struganjem.

Šine vođice se konzolom i spojnicama pričvršćuju za zidove voznog okna. šine, njihove konzole i spojnice moraju izdržati dinamicko naprezanje prouzrokovano dejstvom hvatačkog uređaja i savijanja zbog neravnomernog opterećenja kabine.

2.17. ODBOJNICI KABINE I PROTIVTEGA U donjem dijelu voznog okna nalaze se odbojnici kabine

i protivtega. Njima se ograničava putanja kabine i protivtega.

Odbojnici mogu biti pričvršćeni za kabinu i protivteg. Tada oni moraju na kraju svoje putanje da nasjednu na stub visine najmanje 50 cm. Ali, ako u donji dio voznog okna nije moguć pristup ispod protlvtega (on je, na primer, ograđen rešetkastom ogradom), onda nije potreban stub za odbojnik protivtega.

Ima vise vrsta odbojnika (sl. slika). Odbojnici bez prigušenja mogu se upotrebiti samo za

liftove čija nazivna brzina nije veća od 1 m/s. Odbojnici sa povratnim prigušenjem mogu se upotrebiti samo za ltftove cija nazivna brzina nije veća od 1,60 m/s.

Odbojnici sa prigušenjem mogu se upotrebiti za sve liftove bez obzira na nazivnu brzinu.

Ako lift ima odbojnike sa prigušenjem, tek kada se odbojnici vrate u pocetni radni položaj (on se kontroliše električnim sigurnosnim uređajem za kontrolu povratka odbojnika), može se omogućiti rad lifta.

Na odbojnicima mora postojati tablica sa njegovom oznakom i nazivom, proizvodacem, najvećim i najmanjim dozvoljenim opterećenjem, najvećom brzinom nasedanja i dozvoljenom oblasti viskoziteta ulja.

2.18. VRATA LIFTA Vrata lifta sačinjavaju vrata voznog okna i

vrata kabine. Vrata kabine su na kabini. Ona se sa kabinom kreću od stanice do stanice. Vrata voznog okna su ugrađena na odgovarajućim otvorima voznih okana svake etaže koju lift opslužuje. Ona se otvaraju i zatvaraju automatski pokretanjem vrata kabine i to samo onda kada je kabina na stanici. Kada kabina nije na stanici vrata voznog okna su obavezno zatvorena. Kabina ne može da se pokrene sa stanice ako nisu zatvorena i njena vrata i vrata voznog okna. Geometrija svijetlog otvora vrata kabine i voznog okna je identična .

Vrata lifta moraju biti od metala i imati odgovarajuću mehaničku čvrstoću.

Uređaj za otvaranje vrata lifta nalazi se na krovu kabine. Njega pokreće elektromotor čiji se broj obrtaja najcešče reguliše tiristorima. Njegovim radom komanduje mikroprocesorsko upravijanje lifta. Ovim se obezbeduje da sila koja je potrebna za sprečavanje zatvaranja vrata ne bude veća od 150 N i da kinetička energija krila vrata ne bude veća od 10 J, što je vrlo značajno za bezbednost putnika. Takode, performanse rada vrata mogu se podesiti u skladu sa zahtevima transporta.

Vrata lifta imaju sigurnosne uređaje za kontrolu zatvorenosti i vrata kabine i vrata voznog okna. Ovim uređajima se sprečava kretanje lifta ako i jedna i druga vrata nisu potpuno zatvorena. Ako neko nasilno pokuša da odbravi vrata voznog okna kada se kabina kreće, lift mora stati.

Vrata za nužni izlaz iz kabine mogu se ugraditi ako u voznom oknu ima najmanje dva lifta.

Uslov je da horizontalno rastojanje dva susedna praga vrata za nužni izlaz ne bude veće od 30 cm. Svetla visina otvora vrata za nužni izlaz je najmanje 180 cm a širina min 35 cm. Ova vrata se spolja mo-raju otvarati bez ključa a iz kabine samo pomoću specijalnog trouglastog ključa. Otvaranje vrata mora biti u pravcu kabine.

2.18.1. UTICAJ TEIINIČKOG RJE[NJA VRATA LIFTA NA

TRANSPORTNI KAPACITET

Izuzetan značaj za kvalitet funkcionisanja iifta imaju njegova vrata. Ona veoma mnogo utiču na transportni kapacitet lifta i na bezbjednost i komfor putovanja.

Istraživanjima funkcionisanja liftovskih postrojenja koja su sprovedena na objektima u funkciji, utvrđeno je da vrata lifta, u svakom ciklusu vožnje lifta angažuju znatan dio njegovog vremena.

Evo nekoliko primera koji to potvrđuju.Primer jednn. U objektu spratnosti P + 10, putnike prevozi standardizovani lift nosivosti 630 kg, brzine 1,0 m/s. Prosečno trajanje njegovog ciklusa je 115 s, a prosečan broj stajanja ovoga liffta po jednom njegovom ciklusu je 5. Vrijeme otvaranja i zatvaranja vrata (Sirine 800 mm) traje najmanje 3,7 s. Dakle, u jednom ciklusu na rad vrata angažuje se 18.5 s. Ovo predstavlja 16% njegovog trajanja.

Primer dva. Poslovna zgrada spratnosti P + 13, ima standardizovani lift nosivosti 1000 kg i brzine 1,6 m/s. Njegov prosečni ciklus traje 130 s a u njemu ima 8 stajanja. Rad vrata na jednoj stanici traje 4,5 s a u cijelom ciklusu 36 s. Ovo predstavlja 28% vremena ciklusa.

Primer tri. Kod lifta standardizovane nosivosti 1600 kg i brzine 2,5 m/s, u zgradi visine P+ 16, prosječno trajanje ciklusa je 158 s. Prosečni broj stajanja ovoga Iifta je 11 stajanja. Rad vrata na jednom stajanju je 4,5 s, te rad vrata po ciklusu traje 49,5 s, tj. 31,4%.

Predhodna slika predstavlja vrijeme između dva uzastopna polaska lifta i ono se sastoji iz vremena rada lifta u koje se uključuje i vreme rada vrata (otvaranje i zatvaranje) i vremena potrebnog za ulaz-izlaz putnika

Svi ovi podaci dobijeni su na liftovima sa centralno otvarajućim vratima koja su zaista kvalitetno radila.

2.18.2. TRAJANJE CIKLUSA LIFTA Kako to nije slučaj sa liftovima u mnogim

zgradama u funkciji, nameće se zakljućak, proistekao iz istraživanja, da rad vrata lifta traje znatno duže. Ako se pretpostavi da se vrata otvaraju i zatvaraju samo po 2 s duže (a to je slučaj sa prosesnim snimljenim rezultatima), onda su dužine trajanja ciklusa u prethodna tri primera porasle za po 20,32 odnosno 44 s. Posljedica ovoga je znatno smanjenje transportnog kapaciteta lifta i značajno povećanje vremena putovanja i čekanja.

Trajanje ciklusa lifta sastoji se iz vre-mena: a) ulaska putnika, b) zatvaranja vrata, c) vožnja od polazne do odredišne stanice, d) otvaranja vrata, e) transfera (izlaska-ulaska) putnika, f) zatvaranja vrata. Sve se ovo množi sa brojem stajanja od polaska sa glavne stanice do povratka na nju. Navedena istraživanja su pokazala da transfer putnika traje oko 30% kod objekata iz prvog navedenog primera a po oko 20% u druga dva.

Ostatak vremena od samo oko 50% za sva tri navedena slučaja, utroši se na efektivni vertikalni transport putnika. Da bi se obezbedio što veći transportni kapacitet, potrebno je smanjiti vremena transfera putnika i rada vrata. Prvo vreme značajno zavisi od korisnika liftova.

Na njega projektanti liftova mogu da uticu odgovarajucim tehničkim rješenjem - izborom širih vrata i njihovim upravljanjem. Iako rad kvalitetnih standardizovanih vrata veće širine traje duže (800 mm 3,7 s, 1200 mm 4,8 s) ona predstavljaju bolje teh-nološko rješenje za sve poslovne objekte, jer kroz vrata širine 800 mm jednovremeno može da prođe samo jedan putnik (na sl. slikama) a kroz vrata širine 1200 mm dva putnika.

Vreme vožnje kabine između dve stanice je približno jednako zbiru "gubitaka" (vremenu rada vrata i vremenu potrebnom za ulaz-izlaz putnika), tj. ono je prosečno jednako polovini vremena koje je potrebno liftu za vožnju izmedu dva uzastopna starta (prikazano na predhodnoj slici)

Ovim se vrijeme transfera putnika smanjuje po svakom stajanju lifta za po nekoliko sekundi. To značajno smanjuje trajanje svakog njegovog ciklusa a time mu se povećava transportni kapacitet. Istovremeno se smanjuje vreme putovanja i vrema čekanja putnika.

Vreme otvaranja i zatvaranja vrata lifta mogu smanjiti proizvodači liftova kvalitetnim tehničkim proizvodom a projektanti objekata izborom odgovarajućeg tehničkog rješenja vrata.

Pri ovome se mora imati u vidu da je trajanja rada vrata sa centralnim otvaranjem kraće nego kod vrata koja se bočno otvaraju. Bočno otvarajuća vrata od 800 mm se otvaraju i zatvaraju sa 4,8 s, od 1100 mm za 5,9 s, od 1200 mm za 6,3 s. Razlika je velika: kod širine 800 mm ona je 1,1 s, kod 1100 mm iznosi 1,4 s a kod 1200 mm 1,5 s.

Predhodna slika: Kroz vrata sirine 800 mm jednovremeno može da prode samo jedan putnik

Sledeća slika: Kroz vrata širine 1200 mm jednovremeno mogu da produ dva korisnika, bez obzira da li se kreću u jednom ili oba smera

Koliki gubitak vremena generišu vrata sa bočnim otvaranjem pokazaće primjer jednog objekata u funkciji. U zgradi poslovnog centra Energoinvest u Sarajevu, spratnosti P+ 18 projektovano je i ugrađeno 6 liftova nosivosti 1600 kg, sa vratima širine 1300 mm koja se otvaraju bočno. Kako svaki od ovih liftova u jednom ciklusu prosječno stane 12 puta, nepotrebni gubitak vremena prouzrokovan pogrešnim tehničkim rješenjima vrata liftova je oko 43 s.

Za 6 liftova to je 258 s po samo jednom ciklusu. Imajući u vidu i broj i cijenu zbog ovoga izgubljenih radnih sati zaposlenih korisnika zgrade, broj ciklusa koje liftovi načine tokom jednog radnog dana, nedjelje, mjeseca, godine... dolazi se do zaključka da su gubici zaista ogromni.

Ovo neodgovarajuće tehničko rješenje vrata vrlo negativno utiče i na produktivnost rada i na komfor putovanja.

Ovaj primer govori da u poslovnim objektima, za prevoz njihovih korisnika, ne treba projektovati bočno otvarajuća vrata. Za objekte ove i druge slične namene odgovarajuće rešenje predstavljaju centralno otvarajuća vrata. U stambenim zgradama vrata mogu biti i sa centralnim i sa bočnim otvaranjem. U bolnicama, za prevoz bolesnika u krevetima, češće se primenjuju vrata sa bočniin otvaranjima.

2.18.2.1. TRAJANJE RADA VRATA LIFTA Trajanje rada vrata lifta može se smanjiti i

kvalitetnim tehničkim rješenjem njihovog upravljanja. Pre svega ovde se podrazumeva predotvaranje vrata i "osjetljivost" upravljanja liftova na otkrivanje broja putnika u holovima i kabini. Ovim se omogućuje odgovarajuće podešavanje trajanja vremena otvorenih vrata, potrebno za transfer korisnika lifta na svakoj stanici, kao i efikasno ponovno otvaranje vrata kada im prilazi putnik u fazi njihovog zatvaranja.

2.18.2.2. MIKROPROCESUALNO UPRAVLJANJE RADOM VRATA LIFTA

U memoriju mikroprocesora mora biti upisan odgovarajući program za pre-dotvaranje vrata. On mora biti u skladu sa propisom o bezbednosti putnika:

vrata se mogu početi otvarati pre dolaska kabine na stanicu, ali samo u zoni odbravljivanja (25 cm),

pri početku otvaranja vrata kabina mora imati odgovarajuću smanjenu brzinu,

dok je kabina u pokretu, otvor vrata ne sme biti toliki da putnik kroz njega može da prođe.

Kada kabina stane, vrata se širom otvore. Ovim se po svakom otvaranju vrata štedi oko 0,9 s. To je velika ušteda, posebno kod visokih zgrada kod kojih kabina ima više stajanja u svakom ciklusu lifta. Na primer, za objekat P + 18 koji ima 6 kabina nominalne nosivosti 1600 kg, v — 2,5 m/s, prosječni broj stajanja lifta u jednom ciklusu je 12, te se trajanja ciklusa redukuju za oko 11 s, odnosno 7%. Ovo skraćenje vremena ciklusa je dragocjeno. Njime se povećava transportni kapacitet a smanjuju vremena putovanja i čekanja.

Mikroprocesorsko upravljanje radom vrata znatno skraćuje vreme bavljenja lifta u stanici. Savremeni liftovi moraju da imaju programe upravljanja vratima da ona "osjete" kada više nema putnika koji žele da uđu u kabinu ili izađu iz nje, te da odmah daju komandu za zatvaranje vrata. Ovim se štede dragocjeni sekundi jer, kod klasičnog upravljanja liftovima, unaprijed se utvrdi vreme stajanja lifta sa otvorenim vratima, koje je dovoljno za transfer očekivanog broja putnika.

Ako na stanici ulazi-izlazi manji broj putnika, kabina na njoj bespotrebno duže stoji. Ovo produženo stajanje je čisti gubitak vremena. Uštede koje se ovim naćinom upravljanja postižu mogu biti 2-3 puta veće od ušteda koje se dobijaju predotvaranjem vrata lifta.

I klasična rešenja liftova imaju mogućnosti ponovnog otvaranja vrata koja su u fazi zatvaranja: kada naiđe putnik i dodirne krilo vrata koje se zatvara, ona se ponovo otvore.

Medutim, mikroprocesorsko upravljanje ima mnogo savremenije programe za ponovno otvaranje vrata. (Na sl. slici prikaz,an je dijagram zatvaranja vrata sa ponovnim otvaranjem). Savremeno tehničko rješenje je ono kod koga vrata

lifta "osjete" putnika pre nego što je neposredno došao do njih ili ih je dodirnuo. Ona "osjete" putnika, koji im prilazi, već na skoro jedan metar daljine. Komanda za ponovno otvaranje vrata se daje tog trenutka, čime se štedi vreme.

. Program omogućuje da se vrata otvore samo 800 mm, toliko da putnik može da nesmetano ude u kabinu. Odmah posle njegovog ulaska vrata se zatvaraju. Ovim ponovnim otvaranjem nešto zanemarljivo malo je povećano vrijeme bavljenja lifta u stanici, ali je značajno dobijeno na skraćenju vremena čekanja putnika koji su ušli u kabinu, jer je ono praktično svedeno na nulu! Pored ovoga, ušteđena je energija koja bi bila potrošena na putovanje drugog lifta koji bi realizovao njihov prevoz.

Ova tri načina skraćenja vremena rada vrata su izuzetno značajna za povećanje transportnog kapaciteta liftova i smanjenje vremena čekanja i putovanja.

Zbog toga što su korisnici liftova u neposrednom kontaktu sa vratima lifta rad vrata mora biti miran, gladak, precizan i tih. Ovo se postiže nihovom kvalitetnom izradom, mikroprocesorskim upravljanjem i kvalitetnom regulacijom otvaranja i zatvaranja vrata.

U memoriji upravljačkog dijela liftovskog postrojenja moraju biti smještene zadate vrijednosti brzine (m/s), ubrzanja - usporenja (m/s2) i brzina njihovih promjena (m/s3) koje u svakom trenutku rada vrata definišu odgovarajuću zadatu karakteristiku brzine u funkciji vremena i za otvaranja i za zatvaranja vrata. Kvalitetno liftovsko postrojenje mora da ima više ovakvih zadatih karakteristika.

Mikroprocesorsko upravljanje bira one karakteristike brzina otvaranja i zatvaranja vrata koje odgovaraju trenutnom obimu i intenzitetu toka putnika. Kada je intenzitet transporta velik, rad vrata je brži kako bi se povećao transportni kapacitet. Kada zahtevi za prevozom nisu intenzivni, prednost ima komfor putnika.

- Na gornjoj slici su prikazane tri krive otvaranja a na donjoj isto toliko krivih zatvaranja vrata. Zavisno od namjene objekta regulacijom brzine rada vrata treba obezbediti potrebnu bezbjednost i komfor putnika i efikasan rad vrata

Za uspešan rad vrata od izuzetnog značaja je visoki kvalitet uređaja za njihovo otvaranje-zatvaranje. Ranija tehnička rješenja imala su pogonski elektromotor sa jednosmernom strujom i fiksirane brzine otvaranja, zatvaranja i držanja otvorenih vrata. Savremeni liftovi imaju elektromotorni pogon vrata sa trofaznim asinhronim motorom koji veoma brzo može da menja smer obrtanja. Njihovim radom se upravlja pomoću tiristorskih mostova u svim fazama otvaranja i zatvaranja vrata.

Brzina se reguliše povratnom spregom. Rad vrata je mirniji, tiši, efikasniji i pouzdaniji. Savremena tehnička rješenja vrata imaju mikroprocesorsko upravljanje, tiristorski ili vretenasti uređaj za njihovo otvaranje-zatvaranje i optičke detektore putnika. Vretenasti uređaj ima čeličnu osovinu koja je obložena visoko-kvalitetnom plastikom u kojoj je urezana zavojnica. U Jugoslaviji ovaj uređaj proizvodi Rade Končar. Korak zavojnice je promenljiv.

Brzina krila vrata na putu od oko 300 mm poraste 20 puta i postiže brzinu od oko 0,551 m/s .Karakteristika brzine u fazi usporenja je približno simetrična njenom dijelu u fazi ubrzanja.

Klasično tehničko rješenje ponovnog otvaranja vrata (druga slika) i savremena optička detekcija putnika (prva slika)

Elektronska bezbjednosna ivica vrata bila je efikasno tehničko rješenje za ponovno otvaranje vrata, što se tiče komfora putovanja. Kada putnik uđe u zonu detekcije vrata se odmah ponovo otvaraju. Ali, transportni kapacitet je tražio efikasnije rješenje. Ono je postignuto optičkim detektorom putnika. On radi pomoću fototranzistora koji mjere svetlosni nivo u zoni detekcije.

2.19. KABINA Kabina lifta je dio lifta namenjen za prevoz

putnika i tereta. Geometrija i nazivna nosivost kabina su standardizovane. Pravilnikom o tehničkim normativima za liftove, Sl. list SFRJ 16/86, članom 73, utvrdene su najveće korisne površine pada kabine i odgovarajući najveći dozvoljeni broj putnika.

Ako je nazivna nosivost lifta veća od 2500 kg, za svakih 100 kg iznad ove vrednosti, korisna povrsina poda kabine može se povećati za najviše 0,16. m2.

Izračunavanje najvećeg broja putnika vrši se prema izrazu:

najveći broj putnika = nazivna nosivost/75

a rezultat se zaokružuje na prvi manji ceo broj.

Za liftove za prevoz namještaja sa pratiocem, najveće nazivne brzine 1 m/s, nazivna nosivost mora da se proračunava sa najmanje 220 kg/m2 korisne površine poda kabine.

Za bolničke liftove sa krevetom i pratiocem, bez obzira na nazivnu brzinu, nazivna nosivost mora da se proračuna sa najmanje 300 kg/m2 korisne površine poda kabine.

Za Iiftove za prevoz tereta sa pratiocem, čija je nazivna nosivost maksimum 1000 kg, i koji su prvenstveno nanienjeni za prevoz komadne robe, koja se utovara i istovara ručno ili pomoću ručnih kolica, nazivna nosivost mora da se proračunava sa najmanje 150 kg/m2 korisne površine poda kabine.

Za liftove za prevoz tereta sa pratiocem, nazivne nosivosti preko 1000 kg, u koje ulazi viljuškar, korisni teret mora se proračunati sa najmanje 250 kg/m2 korisne površine poda kabine.

Za liftove za prevoz motornih vozila sa pratiocem, korisni teret se mora proračunati sa najmanje 200 kg/m2 korisne površine poda kabine.

Kabina lifta mora biti ograđena punim zidovima, podom i tavanicom. Ona se kompletno, sa svom svojom opremom, montira na njen čelični ram.

U cilju izolacije buke i vibracija, zbog boljeg komfora putovanja, izmedu kabine i rama postavljaju se gumeni podmetači.

Na svakoj kabini mora postojati najmanje četiri uređaja za njeno vođenje po šinama vođicaina kabine. Vođenje se može realizovati ili klizanjem ili kotrljanjem (sledeća slika). Ovi uređaji se montiraju na ramu kabine. Kvalitetni valjkasti uređjaji imaju posebnu oprugu i gumeni točkić na svakom koturu čime se umanjuju ili potpuno neutrališu trzaji od neravnina na šinama te se smanjuju buka i vibracije.

Ram, uređaji za vođenje, zidovi, pod i tava-nica kabine moraju imati dovoljnu mehaničku čvrstoću da izdrže sve udare i opterećenja kojima je kabina izložena za vreme rada lifta, kada djeluju hvatački uređaji i kada kabina nasedne na odbojnik.

Zidovi, pod i tavanica kabine ne smiju biti izrađeni od lako zapaljivog mateijala koji stvara veliku količinu dima i gasova opasnih po život. Pod kabine lifta mora se proračunati sa opterećenjem od najmanje 500 kg/m2.

Kotrijajući uređaj za vođenje kabine po njenim šinama

U poslovnim i drugirn siičnim zgradama (banke, hoteli, ...), kod liftova za prevoz putnika mogu se zastakliti zidovi kabine i voznog okna. Zidovi kabine moraju se zastakliti providnim i kaljenim staklom. Ako je sirina stakla najvise 70 cm, debljina mu mora biti najmanje 11 mm, ako je staklo široko 50 cm, debljina je najmanje 9 mm, a ako je staklo siroko 25 cm, debljina mora biti bar 7mm. Nije dozvoljeno zastakljivanje zida kabine ispred putanje protivtega.

Na pragu kabine se mora nalaziti zaštitni lim ukupne visine najmanje 75 cm. On mora biti širok bar kao vrata voznog okna. Njegov vertikalni dio mora biti zakošen na donjem kraju pod uglom od najmanje 60° prema horizontali. Zakošenjc mora, mjereno horizontalno, iznositi najmanje 50 mm.

Ako je rastojanje od ivice krova kabine do zida voznog okna veće od 30 cm, na krovu kabine se mora postaviti zaštitna ograda.

Upravljačka dugmad u kabini lifta mora biti locirana najnize 90 cm i najviše 170 cm iznad poda kabine i u blizini njenih vrata.

Liftovi koji su namenjeni prevozu putnika u invalidskim kolicima mogu imati upravljačku dugmad postavljenu na horizontalnoj tabli, u prostoru od 90 do 120 cm od poda kabine.

Pod kabine putničkog lifta mora biti osvetljen sa minimum 50 lx, a bolničkog sa najmanje 200 lx. U kabini mora postojati pomoćni izvor električne energije kojim će se napajati njeni svetlosni izvori, u slučaju kada se prekine njihovo normalno napajanje.

2.20. DINAMIKA KRETANJA LIFTOVABitna specifičnost liftovskog postrojenja,

koja ga odvaja od svih ostalih instalacija i uređaja u zgradi, jeste da je lift stalno u pokretu. On uvek mora da bude spreman da odgovori svojoj nameni - da prevozi korisnike objekta ili da transportuje teret u njemu. Pored toga on mora da vertikalni transport realizuje i efikasno i komforno

2.20.1. ZNAČAJNI PARAMETRI

KRETANJA LIFTADa bi lift kvalitetno odgovorio namjeni, on

ujvek mora da prevoz obavlja uz ostvarenje projektovanih transportnih parametara brzine, ubrzanja, usporenja i njihovih promjena. Ako ove vrijednosti nisu u odredenim granicama onda to ima negativne posljedice ili na kvalitet prevoza ili na komfor putovanja, a često i na jedno i na drugo.

Posebno je značajno što promjene ovih parametara suprotno utiču na kvalitet i komfor prevoza. Tako, na primjer, liftovska postrojenja koja pri istim brzinama imaju veće vrijednosti ubrzanja i kočenja od projektovanih, realizuju brži prevoz ali je ovim komfor putovanja umanjen. Takođe, ako su obrtanja i kočenja znatuo manja od projektovanih putnici vrlo komforno putuju, ali tada prevoz korisnika traje znatno duže.

2.20.2. BRZINA KRETANJA LIFTA Brzine kretanja liftova su standardizovane.

One su 0,63 m/s, 1,00 m/s, 1,60 m/s i 2,50 m/s. Za vrlo visoke objekte proizvode se liftovska postrojenja sa norminalnim brzinama do 10 m/s. Izbor brzine lifta ima veliki značaj za kvalitetan i komforan prevoz putnika. Uz iskustvo projektanta, osnovni parametar pri izboru brzine lifta kod klasičnog projektovanja liftovskih postrojenja je namena i spratnost zgrade . Medutim, do pravog izbora brzine dolazi se metodom simulacije nekoliko različitih tehničkih koncepcija liftova sa bar dije različite brzine kretanja kabine.

Ovo je posebno značajno kad je u pitanju projektovanje tehničkih rješenja liftova u objektima čija je spratnost u graničnim područjima jedne ili druge brzine. Na primer vertikalni transport u poslovnom objektu P+10 spratova, gde se zahtjeva visoki kvalitet prevoza, može biti realizovan liftovima čije su nominalne brzine 1,6 m/s ili 2,5 m/s. Postrojenje veće brzine (2,5 m/s) je znatno skuplje.

2.20.3. UBRZANJA I KOČENJA

Ubrzanja i kočenja kretanja kabine od značaja su u svakoj vožnji. Oni bitno utiču na trajanje putovanja između bilo koje dve stanice kao i na komfor putnika koji se prevoze. Njih prevashodno limitiraju fiziološke osobine ljudskog organizma. Još nisu izrađeni propisi koji utvrđuju vrijednosti ovih parametara

Do njihovih veličina datih u tački došlo se istraživanjima mnogih stručnjaka u medicinskim i tehničkim fakultetima i drugim institutima. Od posebnog značaja je da se projektanti tehničkog rješenja vertikalnog transporta pridržavaju navedenih vrijednosti ovih parametara.

2.20.3.1. BRZINE PROMENA UBRZANJA - KOČENJA (TRZAJI)

Promjene ubrzanja pri polasku kabine i usporenja pri njenom pristajanju često izazivaju trzaje kabine. Oni se prenose na putnike odnosno teret koji se prevozi. Brzine kojima se mijenjaju ubrzanja i usporenja su od posebnog značaja za kvalitet i komfor vertikalnog transporta. Njihova posljedica su ubrzanja i usporenja.

Zbog toga se prioritetno, pri projektovanju tehničkog rješenja liftova i utvrđivanju zadatih idealnih vrijednosti parametara njihovih kretanja, moraju utvrditi brzine kojima se mijenjaju ubrzanja i usporenja. Ni ove vrijednosti nisu utvrđene propisima. Veličine ovih parametara koje na zadovoljavajući način odgovaraju psihofizičkim osobinama korisnika liftova i kvalitetu i kvantitetu vertikalnog transporta su date u njihovim proračunima.

2.20.4. VOZNI DIJAGRAMI LIFTOVSKIH POSTROJENJAKada putnik uđe u kabinu lifta i odredi

stanicu do koje želi da putuje, mikrop-rocesorsko upravljanje jednovremeno uključuje pogonski elektromotor i vrši izbor zadane krive brzine za odgovarajuće rastojanje polazne i odredišine stanice. Kabina lifta startuje prema optimalnim uslovima vožnje koji su definisani zadatim vrijednostima brzine (m/s), ubrzanja - usporenja (m/s2) i njihovih promena u vremenu (m/s3).

U svakom trenutku kretanja kabine upravljanje liftovskog postrojenja pro-vjerava aktuelne vrijednosti brzine, ubrzanja - usporenja i njihovih promjena i vrši upoređenja zadatih i stvarnih vrijednosti. Na taj način kretanje kabine, odnosno putnika u njoj, je vrlo blisko idealnim vrijednostima voznih parametara.

Zadatak svakog liftovskog postrojenja je da obezbijedi takvo kretanje kabine lifta da njene transportne karakteristike budu što bliže idealnim.

2.20.5. DIJAGRAMI V0ŽNJE IZMEĐU 2 SUSJEDNE STANICE Pri vožnji između dve susjedne stanice,

zavisno od međuspratnog rastojanja i vrijednosti nominalne brzine, kabina lifta najčešće ne uspijeva da postigne tu maksimalnu brzinu. AIi u praksi vertikalnog transporta se sreću tri sljedeće situacije u vožnji izmedu susjednih stanica. Jedna je kada lift postiže maksimalnu brzinu, ali ne uspijeva da se sa njom kabina dalje kreće, druga, kada kabina ne može da postigne nominalnu vrednost brzine jer joj međuspratno rastojanje ne pruža dovoljan prostor za ovo i treća, kada ima prostora da se razvije nominalna - maksimalna brzina.

3. HIDRAULIČNI LIFTOVI Hidraulični liftovi su podesni za prevoz tereta

i transport putnika u nižim stambenim zgradama. Nosivost teretnih hidrauličnih liftova se kreće od nekoliko stotina kilograma do više desetina tona. U nas se hidraulični liftovi koriste relativno malo. Njih kompletno proizvodi samo Prva petoletka iz Trstenika. David Pajić-Daka, Rade Končar i IMP, kada treba da ugarde hidraulični lift, još uvek hidrauliku naručuju od Prve petoletke i drugih (znatno manjih) proizvodača, ili je uvoze i kompletiraju sa svojim kabinama i drugim delovima klasične liftovske opreme. Jos nije izrađen jugoslovenski standard za hidrauIične liftove.

Kada domaći proizvođači liftova budu masovnije proizvodili kvalitetne hidraulične liftove, njihova primena će biti značajnija. Jer, pored ograničenja njihove ugradnje koju limitira najveća brzina od 1,0 m/s i visina od maksimum 30 m, oni imaju niz pozitivnih osobina. One su visoki lcomfor vožnje, neosjetan polazak i pristajanje, znatno manja buka od one kod klasičnih (električnih) liftova, mašinska prostorija je manja i može biti pored voznog okna na bilo kojoj etaži objekta, mala potrošnja energije, niski troškovi održavanja i niža investiciona ulaganja.

Postoji više tehničkih rješenja hidrauličnih liftova. Kod svih njih je zajednička karakteristika da se kao izvor energije koristi hidrauIični fluid pod pritiskom. Klasični hidraulični lift je sa centralnim cilindrom. Iz njega su razvijeni jednostruki i dvostruki, direktni i indirektni "ruksak" liftovi sa kabinama i platformama.

Kabinski hidraulični liftovi se koriste za transport tereta i putnika. Primjena je vrlo široka a najčešća je u industrijskim objektima, skladištima i javnim garažama.

Mogućnosti za njihovu ugradnju u stambenim zgradama niže spratnosti su velike, posebno u objektima u kojima zahtevi za prevozom nisu intenzivni.

Plato hidraulični liftovi imaju masovnu primenu za transport lakšeg tereta u skladistima, kao i u kotlarnicama i podrumima, prevashodno za transport uglja i njegovih otpadaka.

I hidraulični liftovi (sledeća slika) imaju kabihu, vozno okno i mašinsku prostoriju. Oni nemaju protivteg. Kreću se po šinama. Imaju sve odgovarajuće sigurnosne uređaje.

3.1. DIJELOVI HIDRAULIČNOG LIFTA Pogon se realizuje hidraulićnim fluidom (ulje)

pod pritiskom, koga pokreće elektromotor i pumpa, potopljeni u rezervoar sa uljem. Rezervoar treba da ima dovoljan kapacitet kako bi bila obezbijeđena odgovarajuća rezerva ulja, radi sprečavanja ulaska vazduha ili drugog gasa u hidrauIični sistem. On mora da bude čvrste konstrukcije kako bi mogao da podnese težinu ulja. Faktor sigurnosti, kada su potpuno napunjeni, mora biti bar 4. Sve strane rezervoara moraju biti pristupačne radi pregleda. Priključci rezervoara i dovodne cevi moraju biti odgovarajuće zaptiveni. On mora da ima mjerač nivoa ulja

Pored navedenog, u opremu hidrauličnog lifta spadaju i komandni ventili za podizanje i spuštanje kabine, nepovratni ventil, ventil sigurnosti i manometar, čelicne cevi, gumena crijeva.

Pumpni agregat radi samo kada se kabina podiže. Tada se u cilinder ubrizgava fluid (ulje) koji pokreće klip koji može biti iz jednog dijela (za manje visine dizanja) ili teleskopski iz više dijelova (za veće visine dizanja). Spuštanje lifta se obavlja pod dejstvom težine kabine i tereta koga prevozi, pri čemu se vraćanje ulja u rezervoar kontroliše ventilom. Brzine kretanja hidrauličnih liftova su od 0,25 m /s do maksimum 1,0 m/s.

Savremeni hidraulični liftovi sa većim brzinama (0,63 m/s do 1m/s) imaju ventile kod kojih se protok ulja reguliše mikroprocesorima i povratnom spregom.

U svakom trenutku vožnje stvarna vrijednost brzine se mjeri mjeračem protoka ulja i direktno se poredi sa zadatim parametrima brzine. Ako ima odstupanja, odmah se reguliše struja, anjom protok ulja.

Ovim sistemom regulisanje na zadovoljavajući način se eliminiše uticaj promene temperature ulja i opterećenja kabine na brzinu, ubrzanje i usporenje njenog kretanja. Na ovaj način se kod hidrauličnih liftova još više povećava komfor prevoza, tačnost pristajanja i transportni kapacitet a smanjuje potrošnja energije.

3.2. HIDRAULIČNI LIFTOVI SA CENTRALNIM CILINDROMHidraulični liftovi sa centralnim cilindrom

pogon kabine ostvaruju pomoću cilindra koji se ukopava u tle ispod voznog okna lifta i njegovog klipa koji pokreće kabinu. Dubina otvora za ukopavanje cilindra je jednaka rastojanju izmedu krajnje donje i krajnje gornje stanice lifta. Otvor treba da bude obložen jednom zaštitnom cevi. Ona štiti otvor od oštećenja i prodiranja vode.(sl. slika).

Vozno okno lifta ima, pored dijela kojim se kreće kabina, gornji i donji dio. Oni su zavisni od konstrukcije kabine i nazivnog tereta koga prevozi. Na primer za kabinu nominalne nosivosti 300 kp donji dio voznog okna je oko 1200 mm a za kabinu nazivne nosivosti 5.000 kp on je oko 1500 mm. Pri projektovanju tehničkih rješenja hidrauličnih liftova moraju se poštovati sve odredbe odgovarajućih propisa, pravilnika i standarda.

Ovo tehnićko rešenje hidrauličnih liftova se koristi za visine dizanja do 15 m i za transport tereta do 5000 kg. Za prevoz većih tereta primenjuju se rješenja sa na primer dva paralelno ukopana cilindra.

Nedostatak ovih liftova, posebno za veće visine dizanja, je kopanje rupe za smeštaj cilindra, kao i otežani transport i montaža. Zbog toga se za veće visine dizanja koriste komplikovanija ali adekvatnija tehnička rješenja hidrauhčnih liftova: sistemi ruksak jednostruki i dvostruki, direktni i indirektni.

3.3. HIDRAULICNI LIFTOVI SISTEMA RUKSAK 1:1 I TANDEM 1:1

Kada tehnicki nije opravdano kopanje rupe za cilindar, koriste se sistemi ruksak jednostruki direktni, kratko nazvan ruksak 1:1 i dvostruki direktni, nazvan tandem 1:1 . Ova tehnička rješenja se primjenjuju za transport manjih i srednjih tereta na visine dizanja do dva sprata.

Dvostruki direktni sistem (tandem 1:1) ima dva cilindra, čiji su klipovi čvrsto spojeni sa kabinama. Paralelnim, ravnomjernim pokretanjem klipova u smjeru gore i dole, realizuje se kretanje kabine a time i transport tereta u njoj .

Maksimalna nominalna nosivost jednostrukih direktnih ruksak liftova (ruksak 1:1) je oko 1500 kg a dvostrukih (tandem 1:1) oko 5.000 kg.

3.4.HIDRAULIČNI LIFTOVI SISTEMA RUKSAK

2:1 I TANDEM 2:1

Za rješenje vertikalnog transporta hidrauličnim liftovima na većim spratnim visinama primenjuju se jednostruki (ruksak 2:1) i dvostruki indirektni sistemi (tandem 2:1). I kod ovih rješenja nije potrebno ukopavati cilindre. Ovi sistemi liftovana na vrhu klipa imaju koturaču preko koje je prebačen lanac. Lanac je najćešće na jednom kraju učvršćen za postolje cilindra a na drugom za donji deo konstrukcije kabine.

Pokretanjem klipa u smjeru gore i dole, pokreće se kabina lifta.

Kod jednostrukog indirektnog ruksak sistema (ruksak 2:1) postoji jedan ci-lindar i jedna koturača a kod dvostrukog indirektnog (tandem 2:1) dva cilindra i dve koturače .(sl. slika).

Kod jednostrukog direktnog ruksak sistema (ruksak 1:1) (predhodna sl. ) cilindar se postavlja bočno. Klip cilindra je spojen sa konstrukcijom kabine. Ubrizgavanjem ulja u cilindar vrši se podizanje njegovog klipa, a time i kabine. Istiskanjem ulja iz cilindra u rezervoar, klip i kabina se spuštaju do donje stanice. Jednostruki i dvostruki indirektni sistemi pogodni su za visine dizanja do 30 metara. Najveća nosivost jednostrukih je oko 1500 kg a dvostrukih oko 5000 kg.

3.5. TERETNI PLATO HIDRAULICNI

LIFTOVITransport tereta na jednospratnim

visinama, na primer u skladištima, pro-davnicama i kotlovnicama u stambenim i drugim zgradama (ugalj, smješe, ...) vrlo efikasno se može realizovati plato hidrauIičnim liftovima.

Plato liftovi imaju više tehničkih rješenja:

- plato liftovi sa centralnim cilindrom,

- ruksak jednostruki direktni i indirektni plato liftovi (tandem 1:1 i t.andem 2:1)

- dvostruki direktni i indirektni plato liftovi (tandem 1:1 i tandem 2:1).

3.6. PLATO LIFTOVI SA CENTRALNIM CILINDROMOvo tehničko rješenje plato liftova ima

cilindar ukopan ispod platforme lifta. Njegov klip je neposredno povezan sa sredinom platforme. Ubrizgavanjem ulja u cilindar klip podiže platformu a njegovim vraćanjem u rezervoar, kabina se spušta na donju stanicu.

Ovi plato liftovi se koriste za transpoort tereta do 1000 kg nominalne nosivosti između dve stanice

3.6.1. RUKSAK JEDNOSTRUKI DIREKTNl I INDIREKTNI PLATO LIFTOVI

(RUKSAK 1:1 I 2:1)Kod ovih plato liftova nije neophodno

ukopavanje cilindra. To je njihova velika prednost. Oni su vrlo efikasni za transport manjih tereta (do 1000 kg nazivne nosivosti) na visine dizanja izmedu dva ili tri nivoa zgrade.

Platoliftovi sistema direktni jednostruki ruksak 1:1 imaju jedan bočni cilindar sa čijim klipom je neposredno povezana platforma lifta. Pokretanjem klipa u smeru gore - dole realizuje se željeno kretanje platorme a time i tereta.

Kod plato liftova sistema indirektni jednostruki, ruksak 2:1, takođe postoji jedan bočni cilindar. Ali, na njegovom klipu se nalazi koturača i preko nje lanac. Pokretanjem klipa, kreću se koturača i lanac čije se kretanje prenosi na platformu.

3.6.2. DVOSTRUKI DIREKTNI I INDIREKTNI PLATO LIFTOVI (TANDEM

1:1 I 2:1)Kod ovih plato liftova takođe nije potrebno

ukopavanje cilindra. Oni su vrlo efikasni za transport tereta oko 1000 kg u objektima sa dva do tri nivoa.

Dvostruki direktni plato liftovi (tandem 1:1) imaju dva cilindra čiji su klipovi neposredno povezani sa platformom. Kretanjem klipova realizuje se pokretanje platforme a time i transport tereta.

Dvostruki indirektni plato liftovi (tandem 2:1) imaju dva cilindra. Na njihovim klipovima se nalazi po jedna koturača.

Pokretanjem klipova podižu se i spuštaju koturače a pomoću lanaca koje one pokreću realizuje se transport platforme koja je povezana sa po jednim krajem oba lanca.

POKRETNE STEPENICE

Pokretne stepenice i pokretni trotoari imaju masovnu primjenu kod objekata svih namjena u kojima treba obezbijediti neprekidni masovni prevoz putnika. Najmasovnija primjena pokretnih stepenica i pokretnih trotoara je u javnom gradskom putničkom prevozu, robnim kućama, zdravstvenim i kulturnim centrima i drugim sličnim objektima.

4.1. POKRETNE STEPENICE I POKRETNI TROTOARI U JAVNOM GRADSKOM PUTNIČKOM PREVOZU

Masovni linijski prevoz putnika u gradovima predstavlja jedan složen proces u kome, sa jedne strane, učestvuju putnici koji imaju potrebe za prevozom a sa druge strane vozila koja se kreću po određenim trasama i koja svojim prevoznim sposobnostima treba da zadovolje potrebe za transportom putnika.

Kretanje građana po urbanim sredinama, posebno ona u užim gradskim tkivima i saobraćajnim čvorovima, nametnuli su dva značajna zadatka planerima tokova pješaka i javnog gradskog putničkog prevoza:

efikasno povezati međusisteme javnog gradskog putničkog prevoza, i

u saobraćajnim čvorovima omogućiti veću protočnost pješaka i motornih vozila.

Transportni sistem "pokretni trotoar" odnosno "pokretne stepenice" spadaju u grupu nekonvenconalnih podsistema, i to kao podsistem za povezivanje dva međusistema javnog gradskog putničkog prevoza, najčešće na terminalima. Ovaj podsistem daleko bolje odgovara potrebama putnika nego klasični podsistemi, jer je neprekidno u pokretu, tako da putnik istog momenta kada naiđe, može da ga koristi. Ulaz i izlaz putnika je mnogo Iakši i jednostavniji nego kod klasičnih vozila javnog prevoza, tako da se ovim prevozom mogu koristiti i hendikepirani putnici.

4.2. POKRETNE STEPENICE U ROBNIM KUĆAMA I DRUGIM ZGRADAMA U robnim kućama, zdravstvenim i kulturnim

centrima pokretne stepenice su najefikasnije transportno sredstvo za prevoz putnika sa jednog na drugi nivo ovih objekata. One neprekidno stoje na raspolaganju putnicima za prevoz u oba smera voznje. Standardizovane konstrukcije pokretnih stepenica su prikazane u sljedećim slikama. One su iste (samo se razlikuju po dužini pokretnih stepenica, Sto je posledica visine dizanja) kao i pokretne stepenice koje se ugrađuju za prevoz putnika u masovnom putničkom prevozu.

4.3.TEHNICKA RJEŠENJA POKRETNIH STEPENICA I POKRETNIH TROTOARA Definisanje tehničkih rješenja pokretnih

stepenica i pokretnih trotoara za prevoz putnika i u javnom gradskom putničkom prevozu i u objektima bilo koje namjene je kompleksan posao i ukoliko se želi da to rješenje, sa jedne strane obezbedi izvršenje zahteva za vertikalnim transportom, a sa druge strane da se njime ne-potrebno ne predimenzionišu prevozne sposobnosti pokretnih stepenica i pokretnih trotoara, potrebno je da se postupak projektovanja sprovede u tri koraka:

1. analiza tipičnih tehnickih rješenja pokretnih stepenica i pokretnih trotoara,

2. analiza karakteristika objekta i njegovih korisnika, značajnih za rješenje ver-tikalnog transporta i utvrđivanje mjerodavnog zahteva,

3. projektovanje tehničkog rješenja pokretnih stepenica odnosno pokretnih trotoara.

4.4.TIPIČNA TEHNlCKA RJEŠENJA POKRETNIH STEPENICA I POKRETNIH TROTOARA I MOGUCA VARIJANTNA

RJESENJA Pokretne stepenice i pokretni trotoari putnike

prevoze bezbjedno, udobno, brzo i praktično bez čekanja na transport. Oni ne zahtevaju puno prostora. Moraju biti smešteni u osi cirkulacije putnika. Njihova lokacija mora biti takva da ih putnici mogu lako uočiti. Putnici moraju biti jasno obaviješteni o tome koji je, na njihovom izlaznom delu, odredišni punkt pokretnih stepenica odnosno trotoara.

Ulazni i izlazni holovi moraju biti prostrani kako bi se omogućila nesmetana cirkulacija putnika i izbjeglo njihovo gomilanje.

Analizom izvedenih tehničkih rješenja pokretnih stepenica i pokretnih trotoara moguće je uočiti da se najveći broj ovih rješenja formira različitim kombinacijama izbora standardizovanih konstrukcija pokretnih stepenica i pokretnih trotoara i njihovim brojem i položajem u zgradi.

Ovim standardima (Evropsk enorme EN 115 i jugoslovenski "Pravilnik o tehničkim normativima za pokretne stepenice i trake", Sl. list SFRJ, 66/78) su definisani:

širina stepenika,brzina kretanja iugao dizanja,minimalna geometrija holova.

4.5.TEORETSKA PREVOZNA SPOSOBNOST Na osnovu evropskih normi (EN 115), pri

proračunu teoretske prevpzne sposobnosti pokretnih stepenica pretpostavlja se da na jedan stepenik odgovarajuće širine maksimalno može stati jedan putnik (najuži stepenik, 600 mm), prosečno 1,5 putnik (kod širine stepenika od 800 mm) i 2 putnika na najširi stepenik (1000 mm). Na bazi ovoga, teoretske prevozne sposobnosti pokretnih stepenica, koje su posledica širine stepenika i brzina kretanja pokretnih stepenica, date su u sl.tabeli ("Teoretske prevozne sposobnosti pokretnih stepenica".

Nominalna Sirina pokretnih stepenica (mm)

Teoretska prevozna sposobnost (putnika/h)

0,50 Brzina kretanj 0,65

a0,75

600 4.500 5.850 6.750

800 6.750 8.775 10.125

1000 9.000 11.700 13.500

One suugrađene u velike metro stanice. i stanice podzemnih železnica. Njihova danasnajveća teoretska prevozna sposobnost je 17.000 putnika na čas. Brzina kretanjaovih pokretnih stepenica je 0,94 m/s. One mogu da savladaju visinu dizanja i do65 m.

4.5.1. STVARNA PREVOZNA SPOSOBNOST Istraživanja tokova putnjka na nizu

objekata u funkciji u Beogradu pokazala su da je u petominutnom periodu, kada je iritenzitet zahteva najveći, prosečni faktor iskorišćenja pokretnih stepenica k5 = 0,5. Ako se posmatra vrijednost u pojedinim zemljama (na pr. u Francuskoj, Sovjetskom Savezu) standar-dizovane su pokretne stepenice većih teoretskih prevoznih sposobnosti.

faktora iskorišćenja za kraći period, na primer za 1 minut, onda je ova vrednost nešto veća i iznosi k1 = 0,62. Za prosječnu vrednost faktora iskorisćenja pokretnih stepenica (K5 = 0,5) utvrđenu istraživanjima dobijaju se, u funkciji od širine stepenika i brzine njihovog kretanja, vrednosti za stvarne prevozne sposobnosti pokretnih stepenica.

4.6. PREVOZNA MOĆPrevozna moć pokretnih stepenica se

dostiže pri njihovoj najvećoj brzini kretanja (0,75 m/s). Na bazi teoretske prevozne sposobnosti i faktora jednovremenog iskorišćenja pokretnih stepenica.

4.7.POLOZAJ, NAČINI POSTAVLJANJA I MOGUĆA VARIJANTNA RJEŠENJA POKRETNIH STEPENICA

Zavisno od mjerodavnog zahteva putnika za prevozom pokretnim stepenicama i njihove prevozne moći, transport putnika će se realizovati pomoću jednog, dva ili više krakova pokretnih stepenica za svaki smjer vožnje. Korišćenjem odgovarajućeg broja standardizovanih rješenja, formiraju se varijantna rješenja.

Postoje dva načina postavljanja pokretnih stepenica izmedu dva nivoa objekta: paralelni i unakrsni (sl. slika). Unakrsni ima prednost što zahtjeva manje prostora, ali paralelni pruža impresivniji izgled i može veoma mnogo da doprinese estetici enterijera objekta u kome se nalazi.

Kada je intenzitet putnika značajan, što je česta pojava u većim saobraćajnim terminalima, na primer u metro i željezničkim stanicama, onda se postavljaju dva ili tri a ponekad i četiri kraka pokretnih stepenica. U periodu zahtjeva prosječnog i nižeg intenziteta u oba smjera radi po jedan krak, a pri većem intenzitetu zahtjeva uključuje se dodatni krak u odgovarajućem smeru. Na primer, u željezničkoj stanici Vukov spomenik u Beogradu projektuju se tri paralelna kraka pokret-

nih stepenica: jedan za jedan smer, drugi za suprotni a treći će biti po potrebi uključivan za vreme zahteva najvećeg intenziteta, ili za ulazni ili za izlazni smer.

Kod velikih podzemnih metro i željezničkih stanica pokretne stepenice treba smjestiti u posebnu tunelsku cijev, kao što je to slučaj u novoprojektovanoj podzemnoj željezničkoj stanici Vukov spomenik u Beogradu .

4.8. PRINCIP RADA POKRETNIH STEPENICA I POKRETNIH TROTOARA

Konstrukcija pokretnih stepenica i trotoara je proizvedena od odgovarajućih čeličnih profila. Ona je obložena oplatom od čeličnog lima. Na gornjem i donjem dijelu konstrukcije nalaze se čelični ugaoni oslonci sa kojima se ona oslanja na konstrukciju zgrade. Pogonsko elektromotorno postrojenje se sastoji od odgovarajućeg trofaznog asinhronog kratkospojenog elektromotora, kočnice i reduktora sa kojima je spojena pogonska osovina koja pokreće dva specijalna čelična lanca koji prenose kontinualno kretanje stepenika odnosno paleta .

Pogonski uređaj je smješten u gornjem dijelu pokretnih stepenica, a kod pokretnih trotoara je u jednom ili drugom njihovom kraju. Isti pogonski uređaj pokreće i dva parallelna gumena rukohvata koji se kreću sinhronizovano sa stepenicama i paletama po sopstvenim vođicama. Ako dođe do prekida rukohvata, sigurnosni prekidač zaustavlja kretanje stepenica - trotoara.

Izuzetno je značajno da između konstrukcije zgrade i oslonca stepenica bude postavljena antivibraciona smješa koja sprečava prenos oscilacija na objekat.

Kada je visinska razlika izmedu oslonaca pokretnih stepenica do 6 m, dovoljna su samo dva oslonca, gornji i donji. Kada je ova visina veća potrebni su i međuoslonci čiji broj zavisi od dužine stepenica.

Stepenici i palete se kreću po šinama pomoću sopstvenih točkića. U gornjem i donjem delu pokretnih stepenica vrši se okretanje stepenika odnosno paleta. Kod horizontalnog tipa pokretnih trotoara koji se postavlja na konstrukciju hola, palete se na ulaznom i izlaznom dijelu kreću lučno u istoj ravni.

U donjem dijelu pokretnih trotoara odnosno kraju koji je suprotno od pogonskog, nalaze se uređaji za zatezanje pogonskih čeličnih lanaca i rukohvata , koji trajno obez-

bjeđuju njihovu potrebnu zategnutost što je preduslov kvalitetnog funkcionisanja ovih sredstava vertikalnog transporta. Ukoliko dođe do prekomjernog izduzenja ili prekidanja pogonskih lanaca, kretanje pokretnih stepenica ili trotoara se, pomoću sigurnosnog kontakta, automatski isključuje.

Na ulaznom i izlaznom kraju pokretnih stepenica - trotoara nalaze se ploče sa “češljevima". Na njihovim pokretnim dijelovima su postavljeni sigurnosni kontakti koji zaustavljaju kretanje stepenica - trotoara ako između zubaca češljeva uđe neki strani predmet ili ako se neki zubac polomi.

Stepenici su proizvedeni od čelicnog lima koji je obložen rebrastim oblogama od aluminijuma. U cilju veće bezbjednosti putnika granicne ivice stepenika se farbaju odgovarajućom fluorescentnom bojom.

Vrlo je značajno da na stepenicama nema putnika kada se one stavljaju u pokret ili zaustavljaju. Zbog toga, pri daljinskom upravljanju isključenjem i uključenjem pokretnih stepenica - trotoara, mora se obezbediti informacija o otsutnosti putnika sa ovih transportnih sredstava. Pokretne stepenice - trotoari se stavljaju u pogon pomoću ključa, pokretanjem kontakta u jedan ili drugi položaj, zavisno od zeljenog smera njihovog kretanja. Uz ove kontakte se nalazi i dugme "stoj" koje služi za trenutno zaustavljanje pokretnih stepenica u slučaju potrebe.

5. POKRETNI TROTOARI

5.1. TEORETSKA PREVOZNA SPOSOBNOST POKRETNIII TROTOARA

Ovaj izmeritelj kvaliteta pokretnih trotoara je isti kao kod odgovarajućih pokretnih stepenica .

5.2. STVARNA PREVOZNA SPOSOBNOST POKRETNIH TROTOARA Proučavanjem objekata u funkciji (na pr.

Aerodrom Charles de Gaulle -Paris) došlo se do zaključka da je u petominutnom periodu, u kome je intenzitet zahteva bio najveći, faktor iskorišćenja pokretnih trotoara bio k5 = 0,41. U jednominutnom periodu, pri najvećem intenzitetu zahteva, faktor iskorisćenja je bio k1 = 0,49. U većim vremenskim intervalima (30 min.) faktor iskorišćenja je iznosio k30 = 0,27. Sa primenom vrednosti faktora iskorišćenja za petominutni period (k5 = 0,4) stvarne prevozne sposobnosti pokretnih trotoara su, zavisno od širine palete i brzine kretanja.

NOMINALNA ŠIRINA

POKRETNIH TROTOARA

( mm )

STVARNA PREVOZNA

SPOSOBNOST (PUT/ČAS)

BRZINA KRETANJA (m/s)

0,50 0,65 0,75

800 2.700 3.510 4.050

1000 3.600 4.680 5.400

5.3. PREVOZNA MOĆ POKRETNIH

TROTOARA

Na bazi teoretske prevozne sposobnosti pokretnih trotoara, najveće brzine kretanja i njihovog stvarnog faktora jednovremenog iskorišćenja, prevozna moć pokretnog trotoara je data u sl.tabeli XVII:

NOMINALNA ŠIRINA

POKRETNIH

TROTOARA

(mm)

PREVOZNA MOĆ BRZINA

Putnika/čas

KRETANJA

Putnika/minut

800 4.050 67

1000 5.400 90

5.4. POLOŽAJ, NAČlNl POSTAVLJANJA I MOGUĆA VARIJANTNA RJEŠENJA POKRETNIH TROTOARA

Da bi zahtjevi putnika za transportom bili najefikasnije realizovani, pokretni trotoari moraju biti smešteni u središte tokova putnika.

Načini postavljanja više pokretnih trotoara mogu biti: uz zid hola, po sredini hola. paralelno i unakrsno (sl. slika).

.U cilju štednje energije ova transportna sredstva imaju uređaj koji obezbjeđuje nji-hov intermitirani rad. On ih automatski isključuje iz pogona u vremenskim periodima u kojima nema zahtjeva za prevozom, a na njima nema korisnika. Kada putnici prilaze stepenicama one se automatski uključe ili preko nagaznog kontakta koji se nalazi neposredno na njihovom ulaznom delu ili na drugi način (na primer, fotoćelijom).

Sa obe strane stepenika - paleta nalaze se balustrade, koje mogu biti od stakla ili metala. Na njihovom donjem delu se nalaze sokle a iznad njih su rukohvati.

Na ulaznom i izlaznom dijelu pokretnih stepenica - trotoara a često i ispod rukohvata, nalaze se svjetlosni izvori koji osvetljavaju ove prostore i daju vrlo prijatan vizuelni efekat ambijentu u kome se nalaze i pružaju bezbjednost putnicima.

7. TEHNIČKA RJEŠENJA VERTIKALNOG TRANSPORTA U SAOBRAĆAJNIM TERMINALIMA

Aerodromi, željeznicke stanice, metro stanice, autobuske stanice i javne garaže ne mogu da uspešno funkcionišu ako transport putnika u ulazno- izlaznim tokovima nije mehanizovan. Za efikasno usmjeravanje i transportovanje korisnika u odgovarajuća prevozna sredstva (avioni, vozovi,...) i iz njih, nezamenjivi su pokretne stepenice, pokretni trotoari i liftovi.

7.1. ZGRADE AERODROMAAerodromski terminali imaju vrlo specifične

karakteristike zgrada i tokova putnika. Najčešće oni nisu visoke spratnosti, ali imaju značajnije horizontalne dimenzije. Veliki objekti ove namene često u svojoj unutrasnjosti imaju i veoma frekventno korišćene željezničke, metro, autobuske i taksi stanice. Uz ovo, tokove putnika, obim i intenzitet njihovog zahteva za vertikalnim prevozom generišu i redovi letenja, veličine letilica,

lociranje šoping centara i šaltera za verifikaciju aviokarata, veličina i lokacija prostora za predaju i prijem prtljaga, restorani i druge aktivnosti.

Zbog ovih specificnosti avioterminala, za kvalitetno tehničko rešenje vertikalnog transporta u njima (pod čime se podrazumijeva i mehanizovani kosi i horizontalni prevoz puinika) neophodni su i pokretne stepenice i pokretni trotoari i teretni i putnički liftovi.

Veoma stručno se moraju istražiti sve karakteristike objekata i tokovi putnika u njemu." Pomoću matematičkog modela treba izvršiti simulaciju procesa vertikalnog transporta i izabrati tehničko rješenje liftova . Na osnovu utvrđenog mjerodavnog zahteva treba za projektovanje pokretnih stepenica - trotoara, primenom odgovarajućeg modela, odrediti tehničko rješenje pokretnih stepenica i pokretnih trotoara .

Na primeru aerodroma Charles de Gaulle u Parizu (sl. slika) može se razumjeti koliko je sadržajno tehničko rješenje mehanizovanog prevoza putnika i tereta u aerodromskom terminalu. U njemu se prevoženje tereta i putnika realizuje sa:

četiri grupe (ukupno 17 liftova) nominalne nosivosti do 18 putnika, ■ - dve grupe pokretnih stepenica i sedam parova pokretnih trotoara dužine po 175 metara.

Ulazno-izlazne holove liftova, pokretnih stepenica i pokretnih trotoara treba projektovati na oenovu mjerodavnog zahtjeva koji se utvrđuje pomoću raspodele verovatnoća jednovremenog broja putnika u njima .

7.2. ŽELJEZNIČKE STANICE Podzemne željezničke stanice ne mogu efikasno

funkcionisati bez odgovarajućeg tehničkog rješenja vertikalnog transporta pokretnim stepenicama i liftovima. Da bi se do njega došlo moraju se proučiti karakteristike objekta i ulazno izlaznih tokova putnika. Na bazi njih se moraju utvrditi mjerodavni zahtevi . Pri ovome se mora imati u vidu da djeca mlađeg uzrasta, vrlo stari i hendikepirani putnici ne mogu da se prevoze pokretnim stepenicama već za njih treba predvi-deti odgovarajuci broj liftova. Tehničko rješenje ovih liftova mora biti u skladu sa mjerodavnim zahtevom koga oni realizuju.

Na osnovu obima i intenziteta ulazno-izlaznih tokova putnika treba projektovati tehničko rješenje pokretnih stepenica. Zavisno od kote nivoa perona Željezničke stanice i njene visinske razlike od ulazno-izlaznih holova objekta, definisaće se nji-hova visina i ugao dizanja. Na primer, projektom podzemne željeznicke stanice "Vukov spomenik" predviđena su dva lifta za transport putnika koji ne mogu da se prevoze pokretnim stepenicama.

Tehničko rješenje pokretnih stepenica sastoji se od tri kraka duzine 66,18 m, visine dizanja 33,08 m, ugla dizanja 30°, brzine kretanja 0,75 m/s i širine stepenika 1000 mm. Njihova ugradnja se predvida u tunelskoj cevi unutrašnjeg prečnika 7,5 m. Ispod konstrukcija nosača pokretnih stepenica predviđen je odgovarajući broj oslonaca. Jedan krak pokretnih stepenica prevoziće putnike u stanicu, drugi iz stanice a treći će biti po potrebi usmjeren, zavisno od intenziteta zahteva, u jednom ili drugom smeru.

7.3. METRO STANICE Metro stanice u kojima se ukrštaju dve ili

više linija su objekti kod kojih se mehanizovani transport putnika, koji moraju da prelaze iz jedne na drugu liniju, najefikasnije realizuje tehničkim rješenjem pokretnih trotoara.

Masovni transport putnika pri ulasku u stanicu i izlasku iz njih ostvaruje se pokretnim stepenicama. U ovu svrhu, za korisnike koji ne mogu da koriste pokretne stepenice (djeca mlađeg uzrasta, stariji i hendikepirani putnici), neophodno je tehničko rešenje vertikalnog transporta liftovima.

Pri projektovanju mehanizovanog (vertikalnog, kosog i horizontalnog) tran-sporta putnika u metro stanicama moraju se proučiti karakteristike ovog saobraćajnog terminala i tokovi putnika u njemu. Na bazi ovoga se utvrđuju mjerodavni zahtevi i projektuje tehničko rješenje transporta putnika pokretnim stepenicama, pokretnim trotoarima i liftovima. Od izuzetnog značaja pri ovome je da se ulazno-izlazni holovi za sva sredstva mehanizovanog prevoza putnika dimenzionišu na osnovu odgovarajućeg mjerodavnog zahteva .

Do njega se dolazi proučavanjem tokova korisnika i raspodjele verovatnoće jednovremenog broja putnika u svakom holu. U cilju ovog treba primeniti potprogram simprohol kojim se simulira boravak putnika u holovima .

U idejnom rešenju 11 stanica na prvoj liniji metroa u Beogradu (Merkator, Fontana, Omladinska, Novi Beograd, Kongresni centar, lijeva i desna obala Save,

Terazijska terasa, Skupština, Tašmajdan i Vukov spomenik), predviđena je ugradnja preko stotinu pokretnih stepenica i liftova. Kada bude definisan regionalni metro i druge linije gradskog metroa u stanicama gde se linije ukrštaju, biće projektovani i odgovarajući pokretni trotoari, koji će realizovati mehanizovani prevoz putnika sa jednog na drugi pravac putovanja.

Transport tereta (uključ. i prevoz rezervnih delova za opremu metroa i metro stanica) se obavlja teretnim liftovima .

7.5. AUTOBUSKE STANICE Kada peroni autobuske stanice nisu na istom

nivou na kome se nalazi ulaz u zgradu, potrebno je obezbediti mehanizovani transport putnika. On se najcešće realizuje pokretnim stepenicama. Medutim, zbog bezbednog i komfornog prevoza korisnika koji se ne mogu prevesti pokretnim stepenicama (djeca mlađeg uzrasta, stariji korisnici i hendikepirani putnici) neophodno je projektovati i odgovarajuće tehničko rješenje liftova .

U ovom cilju treba utvrditi mjerodrvne zahtjeve za vertikalnim transportom . Do njih se dolazi proučavanjem svih relevantnih karakteristika objekta i tokova putnika u njemu. Kako su autobuske stanice saobraćajni terminali intenzivnog masovnog putničkog prevoza, da bi tehničko rješenje pokretnih stepenica i liftova uspješno realizovalo zahteve za prevozom, treba predvidjeti bateriju od najmanje tri pokretne stepenice (širine stepenika 1000 mm) i dva lifta odgovarajuce nominalne nosivosti.

7.6. JAVNE GARAŽE Značajan dio problema saobraćaja u gradu je

i parkiranje putničkih vozila. U cilju obezbjeđenja odgovarajućeg parking prostora sve se više grade javne garaže. One se podižu i uz velike saobraćajne terminale (aerodromi, Željezničke i krajnje metro stanice). Kako je gradevinski prostor sve skuplji i za gradnju javnih garaža sve se više koristi njegova treća dimenzija. Postoje razni tipovi javnih garaža. Prema vrsti usluge koje pružaju one su najčešće samoparkirajuće, tj. vozač automobila sam parkira svoje vozilo

Do parking prostora na nekom od nivoa javne garaže, vozač može dovesti auto ili vožnjom preko odgovarajućih rampi, ili pomoću liftova. I u prvom i u drugom slučaju, zavisno od visine objekta, treba obezbijediti transport vozača do izlaza iz garaže. Takode, za preuzimanje automobila treba ga prevesti do nivoa zgrade na kome se on nalazi.

Za definisanje tehničkih rješenja liftova kojima se realizuje vertikalni transport vozača od parking prostora do izlaza i od ulaza u garažu do nivoa na kome je au-tomobil, potrebno je utvrditi mjerodavni zahtev .

Da bi se do njega došlo moraju se proučiti karakteristike objekta i njegovih korisnika. Bitni parametri objekta su spratnost, konstrukcija, spratna rastojanja, broj parking prostora po svakoj etaži i dr. . Kod ovih objekata karakteristični su prepod-nevni i popodnevni periodi vertikalnog transporta u kojima su zahtevi za prevozom intenzivniji nego u ostalom dijelu dana.

Onaj period u kome su zahtevi najintenziv-niji je mjerodavan za projektovanje tehničkog rješenja a takođe i njegov stacionarni tok korisnika koji predstavlja mjerodavni zahtev za vertikalnim transportom u objektima javnih garaža. Na primer, za garažu sa 6 nivoa i 60 parking mesta po etaži, primjenom matematickog modela simprovert (Kp,T) za simulaciju realnog procesa vertikalnog transporta , dobilo bi se tehničko rješenje koje se sastoji od dva lifta nominalne nosivosti od po 630 kg i brzine 1,0 m/s. Ovo tehničko rješenje je iznijeto primjera radi da se naglasi da se u visokom garažnom objektu

moraju nalaziti najmanje dva lifta i da njihova nominalna brzina ne treba da bude manja od 1 m/s. Za veće objekte odgovarajuće nosivosti kabina su 1000 kg i veće, a brzine 1,6 m/s.

Kod javnih garaža u kojima se transport automobila obavlja liftovima, odgovarajuće tehničko rješenje se realizuje specijalnim kabinama čije su nominalne nosivosti 2000 kg ili 2500 kg a brzine kretanja 0,4 m/s ili 0,63m/s.