NGY TT V NHNG BIU TNG CT TNG - 11/06/2011

Mi xun v, cc vng min trn khp nc ta li tng bng trong cc hot ng cho n ma xun v ngy tt c truyn ca dn tc. Quanh nm lm lng vt v, tt l dp ngh ngi nn mi ngi n tt rt nng hu, trang trng. Ai ny trang hong nh ca, nu c, by tic v sa son nhng mn qu qu tng nhau vi nhng thng ip ngha cu mong sang nm mi s c c mt cuc sng tt p, vui ti, an khang, thnh vng.Vi quan nim tt n, mi th u phi mi l, sng sa v nim tin mu sc rc r, m thanh chan ha s em li vng kh, nim vui, may mn cho gia nh t u thng chp, nh no cng sa sang ni tht, qut vi, sn tng, dn giy mu hng, vng, trong phng ngoi sn, chung tri... Ngi dn cng dn ngoi cng hnh nh v inh, huyn n hai v h php cm ao v kim; dn ln tng, chn bn gh, bt a, nng c nhng mnh ba ch v treo bn ca s, ca ra vo nhng ci phong linh bt qui, chung, khnh, ng so pht ra ting nhc trn trch, tr t, xua tan m kh, thu ht hng vn, im lnh, ct tng n vi gia nh. Ngy 30 tt trn sn cha v nh u dng nhng cy nu bng tre cao vt, trn ngn treo nhng tm o c sa, c ng sc, khnh t, xng rng gai, l da... di t v nhng vng trn vi bt, tn n cha v mi hng nhm xua ui ma qu, t kh t m my ngy xun.Do nng nghip v cuc sng chu nh hng bi cc yu t t nhin nn u nm mi dn gian lun sp t mi th cm t tri t, nhng s vt hin tng c hu trng tn, mong sao ngi an vt thnh, ma mng bi thu. u tin phi k n t, biu tng ca ct li, an c, lc nghip. nhiu ni ngi dn ch yu lm vn v rung, phn ln nh ca l mi gianh, mi ngi, vch t, tng gch, nn t nn, vt dng sinh hot bng gm s, t nung, t phi nn trc tt nhiu nh phi dn dp phong quang vn tc, p v nhng ch vch r, san thng mt nn v lau ra cc dng t t t ni trang trng, k vng sang nm t ai s thm mu m, mnh rung sinh nhiu la ng khoai sn, nh ca khang trang, vng chc. Th hai l nc, biu trng cho s sinh si, tri chy, tr mt. Cui nm, ai ny u nc y chum vi, by hn non b, treo tranh sn thy, c tm, sen sng..., mong mun nm mi cng vic, tnh bn, tnh yu s v cng thun li; tin ca, danh ting a vo nh nhanh chng, di do nh nc. Th ba l la, hin sinh ca ngun nh sng, hi m v c th vi i sng dn d l ci bp cho cm do canh ngt, khng kh sum vy. Ngy p tt khi n ng dn dp trang tr xong xui nh ca th ph n cng chun b y mi th cho ba c n mng giao tha. Mi ngi tin rng vo xun nu thiu bp la cn nh s lnh lo, tng bn nn k t ngy 23 thng chp khi ng cng ng to v tri cho n ba ngy mng mt, mng hai v mng ba tt tuyt i khng tt la. c bit m 30, khi t n, hng nn trn linh n nghinh tip i vng hnh khin, v quan nh tri xung cai qun nhn gian trong nm mi, ngi dn rt xem trng vic gi gn ngn la, nu la t nhin chy bng vo thi im chuyn giao nm c nm mi th xem l vn may, hng phc c i vng chng gim. Mt yu t na khng th thiu mi gia nh l mu xanh ti, hng thm, bu khng kh ngt lnh em li s vui v, tr trung, nng ng. m tr tch nam thanh n t r nhau i chi, nhn hi lc l nhng chi l non, hoa ti mang v ng nh th mang kh xun, sc p v bng lc tri cho v vi gia nh. Nhng ngy l u nm, i l cha, nh, ph ngi gi cng xin t mt nm hng khn vi trc pht i, thnh in ri mang v cm trn ban th t tin mong cho quanh nm c hng lnh thanh khit, pht tri tr. gia nh hnh phc, ngi dn lun treo dn nhng ch phc trong nh, ngoi dn xui, cn dn ngc gi l phc o mn tin (phc li n trc ca) c mi gi hnh phc ti mt ln na. Cng c ngi mong c nhiu hn dn thm 5 ch: ph (giu c), qu (sang trng), th (sng lu), khang (mnh khe) v ninh (bnh an) hay phc, lc (thun cng danh), th, h (vui v), ti (lm tin ca), ch ng phc lm mn - 5 iu tt p n nh, cc ch: nhn (bc i), ngha (cng bng), l (ha nh), tr (thng minh), tn (trung thnh) (xin cho ngi nam gii), cng (m ang), dung (xinh p, hin du), ngn (n ni nh nhng), hnh (chung thy, nt na) cho n, tm (tt bng), c (lm nhiu iu phc), nhn (gii chu ng), kin (cng trc), dng (qu cm) cho ngi hc o..., Cng c c nhn hoc gia nh xin ring cho mnh trong nm mi nhng iu mong c s thnh hin thc nh qu t (sinh con ngoan, hc gii), thm inh (thm con trai), nghinh phc (gp may), thun khoa (thi c d dng), ng khoa (thi lm quan), hoch ti (tin ca bt ng), bo kho (tin ca d tr), tin bo (ca qu), hng vng (lm n pht t)... Mi ch c vit bng mc en hoc nh vng trn nn giy ip theo li chn, tho, trin, l, vung, trn, phin din... cng nh c khc ln rng ct, dng thnh cu hnh vm ca, nh hay thu, v trn n, rm, v gi...Ngoi i t, cc ch ln, ngi dn cn treo nhng cu i dc hai bn ban th gia tc, ct nh, ca cng nh: Cng c t tn nghn nm thnh/ Hiu hin con chu vn i nay; Dng cnh o xun khi nhang qun sc hoa, n tin t thm nhun hu th/ Vit cu i tt nh trm ha t, tnh chu con thm ngt tin nhn; Khuyn hc khuyn ti p cao nn t nghip/ Nhn vn, nhn c, lu c m thin xun... S d nh vy nhm cu mong im lnh, ca ngi nhng thnh qu ca cha ng v cm nhn nh c hi th anh linh, s nng bo v ca h tc.Khng ch ch, nhiu ni cng treo tranh, tng c ngha tng t nh tam a (ba ng phc, lc, th em ti hnh phc, s ng con nhiu chu, danh ting, quan tc, sng lu v tr tu), thn ti (v thn ban pht ca ci, tin bc), thim th (con cc vng ba chn ngm gi tin), kim ng (c chp n trng ha rng), hu (bit thay da i tht ta hng thm v n chi non), ra (sng c c 100 nm trn cn di nc), hc (bay nhy vin du khp sn cng thy tn)... Do mi nm ng tn mt con gip, ngi dn lun trng by hnh nh con gip ca nm, xem c im hay tnh cch ca n s l tc nhn chnh n cuc sng gia nh. Chut - s khn ngoan, ti m (c bit l v ngoi giao), tnh chm ch v tit kim, kin thc ngh thut su rng v ngun ca ci tng tr di do. Tru - an lnh, no m, pht trin. H - sc mnh, quyn uy, danh ting. Mo - mm do, sng to, nhit tnh. Rng - v th vng, ph qu, k cng. Rn - mu tr, i mi, thnh vng. Nga - thn tc, khiu hi, lnh o. D - nhn ni, ph qu, l ngha. Kh - lanh li, hc gii, thnh t. G - dng cm, nhn vn, tn ngha. Ch - trung thnh, thng minh, qu cm. Ln - vui v, an nhn, sang trng. Mi ngi cng thng t trong nh nhng chu cy, hoa cnh nhm tng khng kh xun, khung cnh ti vui ng thi gi gm vo nhng mong mun thm kn nh qua tng, trc, o, nm c ao c c s cng trng, kin nh, mm do v tui th nh ca cy v cc loi cy ny sng dai dng chu c nng lnh, kh cn hoc m thp. Tre trc (rng rut) mang ci tm khng ca nh Pht lun an vi, vui v. a nui dng tui th, si gi gn tui xun, sung v ny sinh v p du hin, nhiu con. Qut sum su c c l non, hoa trng, qu xanh ln vng tru trt cha ng s sung tc, vn hnh. Hoa o bo h, hng c; hoa sen cho s thanh cao, an tnh; mu n cho danh ting nc n; cc, lan cho nho nh, lch thip. c nm sung tc, thi v, khng thiu thn, t trc tt nhiu thng nh no cng mua sm cht y cc gian bung. Trn ban th nghi ngt hng khi, by bin th, trn l mm ng qu, vng m, th ln, g luc, bnh mt, ru tr; di treo lng lng cc xu bnh chng, bnh dy, nem ch. c bit lun c hai cy ma ln biu trng cho mt nm ngt ngo l nc thang cung thnh ng b t tin v n tt cng con chu. Ngi ln ng thi cho tr mc rt nhiu qun o mi, chi chi p, n cc mn l ming, t ti y ko mt. Dn gian lun cho rng m thc l mt tiu ch nh gi mc no , sung sng nn t ngy 23 thng chp n ht thng ging (thng tt) ca nm mi khp ni vo go, thi xi, u, nu bnh, m g m ln ng lm nhng mn n ngon v c cng. c bit xem trong mm c ngy tt phi c bnh chng, bnh dy th mi tht s vui ti, y. Nh no cng gi bnh, gi bnh. Ngi ngi lm bnh chng c hnh vung tn vinh t. V v tht bnh mu xanh hm ch cy ci v nhn bnh bch hp l cc ti nguyn cha khai thc ht ca t. Vi ngha nh vy, ngi dn xt bnh chng ging nh vic ct t v cy ba trn ng rung. Nh nh lm bnh dy hnh trn ca ngi tri. Cng ging bnh chng, ct bnh dy tng lt th hin con ngi dn hiu bit v v tr. Mi nh lm v cng bnh chng bnh dy l tng nh tin nhn c cng dng lng dng nc; vi nhng ngi con i xa khng v qu hng n tt c cng gia nh th nhn chic bnh s nh thy hnh nh thn thit ca qu hng, t nc. V cng bi mt l do na: v con ngi khng trn vn nn cng bnh trng bnh dy l mong mun mi s vung trn, y n. Khi cng, t hai cp bnh chng v bnh dy to bng nhau, th hin m dng hi ha cuc sng mi pht trin. C l ba cm ngon nht trong cc ngy vui gia nh. V c tt l ba c ngon nht ca mi ba c. c thng, ngi ta ch yu th tc ch nhm ly vui song c tt cn nhn gi bao tm tnh. Ngi dn lun lm bn mm c gm c cng to qun - thn bp, c n i vng hnh khin (cng giao tha), c sum hp u nm v c ng qu (cng tri t). Mm c cng to qun c sa son vo ngy gi ng cng (23 thng chp) gm cm, canh, tht, c v ru, mt l s ghi li cng bng v ba b o m, ba con c chp giy nhm cm t n thn bp cho gia nh s ha thun, no m; knh tin ng v tri v cu xin ng ni tt cho gia nh trc thin nh cng nh tip tc ph h ton gia trong nm mi. Bn mm c cng cui nm, v chng con ci ngi hi tng li 12 thng lao ng cc nhc, n ngho k kh, chia s ni nim, qua rt ra nhng bi hc kinh nghim cho cuc sng mai ny tt hn. Tri vi mm c cng to qun c phn gin d, mm c giao tha nghinh tip i vng hnh khin cai qun h gii rt thnh son gm th ln, gi b, g trng, bnh chng, bnh dy, tru cau, ru, nc, thuc l, hoa qu, mt ko, vng m... S d nh vy l cu mong i vng hnh khin s ng gia nh ban phc cho gia quyn m m, thnh vng. V l mm c n cho nm mi nn xung quanh trn ngp m thanh vui v v ai ny cng hng ti tng lai, i mi tt p.Ln nht l mm c u xun. Khi con chu hp mt ng mi nh s lm mm c sum hp i gia nh. y l mm c s, mang tnh tng trng cc ba n gi gn cho c mt nm. Nhiu ngi xem vic sau ny n ngon hay khng ngon, n c nhiu mn hay t mn u ph thuc vo y. Cng bi th h lm tht nhiu mn n ngon, mi l thng thc. Dng nh mi th trn rng, di bin, tht th, chim c u t hp trong mm c. Cng c khi chng c lm t rau da, c qu d tm, song li c nhng ci tn rt sang trng, em li cm gic th thi, vng gi. Thng thy bnh chng, bnh dy, bnh gi, xi u, xi gc, xi ng sc, ch kho, cm tm, canh bng, canh mng, min, mc, gi ch, tht ng, nem chua, nem cho, nem rn, c kho, tm hp, rau xo, da kiu... Cha m, ng b lin tc gp thc n cho con chu mc d trong bt vn y l quanh nm con chu s lun c n sn ho hi v, ngoi ra n bnh chng, bnh dy, xi, ch c nhng loi ht dnh lin nhau cho gia nh ha hp, on kt, yu thng; tht nu ng bm nhuyn bo ngy v mm mi gip c nm d n d tiu, thn th bo tt, d lnh; c kiu, hnh, h, su ho mui c hnh trn trng xanh, trng hng nh ngc v v chua thanh, mng mt em ti mt nm sng trong, thun ng, xui gi; ng v hng thm vo i sng nhiu d v m ; kh qua nhi tht cho nm mi khng gp kh au; c cho tc nhanh nhn, chn gi khin i khe, u c ma, gc cho bun bn t ...Nu cc mm c mn cng thn linh th mm ng qu ngt cng cc phng v tri t (ng, ty, nam, bc, trung tm), ng hnh (kim, mc, thy, ha, th), ng sc, ng m, ng v... C 5 th qu to c mt mm ng qu. Tu chung l cc qu: chui, pht th, bi, bng, cam, qut, to, l, o, lu, hng, da hu, u , xoi, da... xp hnh thp trn mt mm g sn son thp vng hoc a s c tin. Qua mm ng qu, ngi dn mong c rt nhiu iu nh s sinh si, ha hp, rc r, thm tho, nhng thnh qu v c hi. Ngoi c vng s sng, ni chui, qu pht th cn ch bn tay nng cho s an lnh, tnh ti; bi, da trn xoe cho s vin mn, mt lnh; hng , cam qut, trng g, u cho sinh lc, s phn chn, ti vui. Sau khi cng, mm c mn c mi ngi h xung th lc ngay, nhng mm ng qu th vn nguyn sut thng tt hng sc, im lnh lu gi lu bn trn ban th gia tin v thm m trong nh. Ngoi c qu, ngi dn cn lm mt qu. C by nhiu loi c qu th by nhiu loi mt nh mt gng, b, c rt, c chua, chanh, du, me, khoai, rong, da, trm, nht, sen, lc, u...; cng nhum cc loi ht da cn t tch cho phm mu phai hng ra tay quanh nm mi mi c c v ngt ngo, nh nhnh, v t, hin ha.Vo xun, nhiu vng, min ngi ln lun cho tr em cht tin gi l tin mng tui, chc tr n nhanh chng ln, th hin s quan tm ca ng b, cha m ti con chu. Tc ny bt u t ti 30 thng chp, khi tr em trong lng trong xm ni ui nhau nhy ma v lc ng tin - tr sc sc n thm tng nh. Ai ny bt gp u cho cc em mt t tin t vo ng tre, v trong ba ngy tt cha m cng cho con ci cc phong bao ng tin l mng tui, hm tr ly m mua g con, bn g tu b, bn b tu nh, ly v lp thn. Tuy iu ny phi rt lu mi thc hin c nhng l s dy tr bit tit kim, tch tiu thnh i. Ti thm nhau chc tt, ngi dn lun n tru, ung tr, ht thuc, bi c cu n nh khng tr th thuc. Gia nh nh ch vo ngy thng c th khng chun b tr thuc, cau tru nhng n tt nht thit phi y v n th hin s hiu khch, v l vt dn cho nhng cu chuyn thm ho hng. Ming tru lun c tm sn, m tr c pha y, bao thuc bc v v nhiu bnh mt ko xp trn a. Mc d c th n ung no bng, song ai ny u nhp vi ngm tr, cm i ming tru, phong bnh, iu thuc ly may, tch thm ti lc cho bn thn v chc phc gia ch.Ngun: Tp ch VHNT s 320, thng 2-2011

Tc gi: Chu Mnh Cng

BN TH THIN CA NGI VIT TY NAM B - 11/06/2011

Bn th thin, l bn th tri, mt v thn ti thng ca ngi Vit, ngi Hoa v nhiu c dn Vit Nam v chu . Vic th cng ng tri c s khc nhau ty theo vn ha ca cc cng ng c dn, cng ng tc ngi. Bn th thin tp trung ch yu ngi Vit, ngi Hoa Nam B, gn y ri rc min Bc v min Trung Vit Nam xut hin bn th thin. Nam B, khu vc ng Nam B cng c bn th thin, nhng ph bin hn l khu vc Ty Nam B, cn gi l ng bng sng Cu Long.n thm mt ngi nh ca ngi Vit Ty Nam B, d l mit vn, hoc ni th trn, th t..., chng ta d dng bt gp bn th thin. Thng l mt mnh g mi b rng khong 50 - 60cm, c gn lin mt cy ct bng g. th bn th thin c xy bng gch, cng l mt b xi mng t trn tr xy gch cao hn u ngi mt cht. Bn th c t ngay trong vn nh gn li i vo, tc pha trc nh,i khi c lm thnh mt ci trang nh gn lin tng trc mt nh gn ca, cng. Bn th thin, ch tr t trong trang th, th khng c mi che pha bn trn.Bn trn phin g, hoc b xi mng, c mt bt hng v bnh gm cm hoa, v mt chn (hoc ly) ng nc cng. Nhn chung vic thit lp v bi tr bn th thin kh n gin, ty kh nng gia ch m dng tr g (cy) hoc xy gch. V nghi thc cng bn th thin cng c phn gin n hn so vi mt s l cng cc v thn thnh khc. Thng sng sm khi mt tri va ln, v chiu ti khi mt tri ln, gia ch thp nn hng (3 cy hoc 5 cy), c khi ch cn mt cy hng vi tri t, bn phng ri cm bt nhang, khng c c kinh v khn vi g. Vo ngy mng mt v rm hng thng (theo m lch), ch nh kim mt t hoa v tri cy, thng l hoa tri vn nh, by ln bn th thin, thay nc lnh (thng l nc ma tr trong lu nh). Sau gia ch thp hng v vi, cng c th khn xin tri t, thn thnh ban cho gia nh sc khe bnh yn. Trong nhng ngy gia nh c vic nh gi chp, ci xin, tang ma, hoc vo dp tt, l, gia ch cng thay nc, t hoa v tri cy, thp hng ni bn th thin.Cho n nay, cha c nhiu tm hiu v ngun gc tp tc lin quan n bn th thin ca c dn ngi Vit Ty Nam B. Th tri ph bin nhiu c dn, cng ng tc ngi khu vc Nam v rng hn l chu . Vit Nam, ngi Vit t xa c tp tc th tri, nhng hoa vn hnh mt tri trn trng ng ng Sn hn c l lin quan n tn ngng th tri. i vi c dn thuc vn minh nng nghip nh cc tc ngi Vit Nam, tri l mt v thn ti cao, v chi phi quan trng n vic canh tc la nc (v c la cn). Ngi ta tin rng chuyn ma gi, bo lt, thi tit nng lnh, hanh kh l do ng tri quyt nh, v h lun cu xin s gip ca tri.Ngi Hoa Nam B cng c phong tc th tri. Trong vn ha Trung Hoa, tri l mt trong nhng v thn ti cao, nh vua c xem l thin t, con tri. n min t Nam B, nhng di dn t nam Trung Hoa em theo vo vng t mi tn ngng th tri. Ti nhng c s tn ngng cng ng ca cc nhm Hoa u c th tri, vi danh xng l Ngc hong thng . y c bn th, khm th Ngc hong ring, v i khi Ngc hong c th vi t cch v thn ch th nht nh Ngc hong in (phng akao, qun 1, TP.HCM) nay l cha Phc Hi. Ti cc nh dn, vic th tri c b tr mt trang th bn ngoi nh ( th) hoc gn cng ra vo ( nng thn, ven ). Trang c gn vo tng, hoc trn tr gch (hoc cy g) cao ngang u ngi. Trong trang c mt bi v vi 4 ch Hn thin cung t phc (phc c ban t trn tri) v mt bt hng cm nhang. Hng ngy, rm, mng mt hng thng, gia ch thp hng vi bn phng tm hng vo sng sm v chiu ti. Thng bn di trang th tri nhiu nh ngi Hoa cn t trang th ng a v thn ti ngay trn mt t. Trong mt vi t liu c ni n thin i, l bn th ngoi tri c mt s a phng Trung Hoa.Ngi Vit v ngi Hoa tm n vng t Nam B mu sinh vo nhng thi im khng cch xa l my, khong hn ba th k v trc. Hai tc ngi gp g, cng nhau chung sng, cng tham gia vo vic to dng mt vng t mi phng nam t quc Vit Nam. V mt vn ha, hai nhm c dn Hoa, Vit ny u thuc nn vn minh nng nghip trng la nc, v trn lnh vc tn ngng c nhiu lin quan n vic th tri, cng cc th lc siu nhin khc nh t, nc, la Cng chung sng vi nhau, s giao lu vn ha l mt h qu. Nhn i th th khu vc Ty Nam B, tnh cng c gia ngi Vit, ngi Hoa din ra m nt v mt thit hn so vi vng min ng. Ch ring v lnh vc ngn ng, s an xen gia ting Triu Chu v ting Vit kh ph bin, nh cch gi, xng h: hia, ch, y Tn ngng th tri ca ngi Vit v ngi Hoa c s gp g, giao lu trn vng t Ty Nam B.Vic th cng ng tri ca ngi Vit Ty Nam B l nt tn ngng chung ca ngi Vit cc a phng trong nc. Tuy nhin, nim tin v cc nghi thc c phn khc bit, lin quan n lch s v khng gian sinh tn ca ngi Vit Ty Nam B, m bn th thin l mt dn liu. Ngi Vit Nam B gi bn th v thn c th l thin, hoc ng thin, khng gi l ng tri, hoc nh trong vn ha Trung Hoa l Ngc hong, Ngc hong thng . Ch thin trong bn th thin ch tri, v lin quan n thin cung (ni ca tri) trong bi v trn bn th tri ca ngi Hoa l thin cung t phc. Trong chng mc no , t thin i vi ngi dn min Ty th hin s knh trng hn l gi tri, ng tri v gn gi hn vi cch gi Ngc hong, thng . Ngi Vit min Ty Nam B thc v cch gi bn th tri ca mnh vi tn gi bn th thin, va by t s tn knh va khng qu cch bit vi v thn ti thng cai qun c th gian v nhn loi.Nhng nghi thc th cng tri bn th thin kh n gin, cng l nt chung ca nghi thc tn ngng ca ngi Vit Ty Nam B. Trc ht vic th cng tri v nhiu v thn linh khc l mt nhu cu tinh thn, ch da tm linh ca nhng lu dn ngi Vit n khn hoang vng t Nam B t nhiu th k v trc. Vng t Ty Nam B nhiu tim nng nhng cng y thch i vi ngi m t, thin nhin hoang d, rng rm, sng ngi nhiu him nguy ch chc. V vy, ngoi sc mnh ca bn thn v cng ng, lu dn ngi Vit cn trng cy vo sc mnh siu nhin, s gip ca thn thnh. ng tri, mt v thn quen thuc ni qu hng, c ngi Vit mang theo, tip tc th cng v cu xin s tr gip quan trng. Trong bui u khi dng lng xm, khai khn t ai, cuc sng ca lu dn ngi Vit hn gp nhiu khn kh, nn cc nghi thc, nghi l th cng va tn nghim nhng cng va gin d, n s. Bn th, th (t kh), thc cng, cung cch cng bi cng gn nh, gin lc so vi nhiu a phng pha Bc, min Trung, l cch t duy v la chn ca ngi Vit Ty Nam B. Bn th thin th tri ca ngi Vit cho thy s n gin, nhng cng rt thnh knh trong tn ngng ca ngi Vit Nam B.Yu t n gin, gin d v thc t trong th cng tri c s tng ng, hoc l nt chung vi i sng tn ngng tn gio ca cng ng c dn Vit Ty Nam B. o Ha Ho l mt tn gio ph bin trong nng dn ngi Vit min Ty Nam B, v nghi thc, nghi l cng c nt n gin gn vi cng tri ni bn th thin. o Ha Ho khng c nh th, gio ng nh mt s tn gio khc, vic sinh hot tn gio ch yu din ra trong gia nh. Bn th ca o Ha Ho l mt tm trn iu lm phng, trn bn th ch c hng, hoa, tri cy. Tn Ha Ho c kinh l nhng li sm theo iu th lc bt, d nh, d thuc. Gio l Ha Ho tp trung trong t n (n t tin, n t nc, n ng bo, n pht), i vi ngi nng dn qu l rt gn gi v d hiu. Mi ngy, tn vi ly thp hng trc bn th t, th pht hai ln vo sng ti. ng ch l cc gia nh theo o Ha Ho u c bn th thin v cng cng l theo thi khc sng ti. Ngoi o Ha Ho, mt s o nh Bu Sn K Hng, T n Hiu Ngha ph bin Ty Nam B, nghi l, bn th, kinh k, gio l cng rt gin d, v c nhiu lin h vi vic lp bn th thin. Bn th thin, tn ngng th tri, gp vo s a dng v phong ph ca i sng tinh thn, vo vn ha phi vt th ca ngi Vit Ty Nam B. Cng t nhng nt sinh hot c th hiu thm v vn ha ca ngi Vit Ty Nam B, va c s tng ng, thng nht vi ngi Vit cc vng min t nc, va c nt ring ca vng min Ty Nam B. Tm hiu bn th thin, v tn ngng th tri, cho thy thm nt ring vn ha ngi Vit Ty Nam B chnh l s tn ti trong mt khng gian x hi khc vi ng Nam B v khu vc khc. cng cn l kt qu ca s giao lu vn ha gia ngi Vit v cc tc ngi cng c trn vng t Ty Nam B.Ngun: Tp ch VHNT s 320, thng 2-2011

Tc gi: Phan An

BNH TT NGY TT NAM B - 15/02/2013

Ngi dn Nam B cn lu truyn cu ca dao: Chim ku ba ting ngoi sngMau lo la np ht ng tt vLo la np gi bnh tt trc cng ng b t tin, k biu b con li xm, sau cng n cho ba ngy tt. Do vy, mn bnh tt l loi bnh khng th thiu c vo dp xun v, l nt vn ha m thc tiu biu ca ngi Vit Nam B. V th, mt s ngi mi cho rng cch gi bnh tt c th c c tri t bnh tt m ra. C n khong 27, 28 tt l my b ni tr lo chun b np. Mt ngy trc khi gi bnh, np c em i ngm v gt. Hm sau, h ct my tu l chui cn nguyn v xanh um m vn hay sau h, rc nh li theo kch c n bnh, ri lau sch v qut ln t du n cho lng. Np gt tht k, sau mi by ln l vi lp np n lp nhn. Ngi gi bnh tin hnh gi phn l bn ngoi v 2 u bnh, ri dng sc buc dy lt tht cht thn bnh, phn dy tha c gi l ui bnh. Cch gi phn u bnh c hai dng: theo kiu hnh trn hay hnh tam gic. Ngi gi bnh ct phn ui 2 hay 3,4 n bnh li vi nhau thnh tng xu, ri b vo ni nc si trn l than, l ci luc chn. My a nh ngi xung quanh ni bnh tt chm la. Hi cn nh, ai tng ngi nh th th chc khng th qun c hnh nh bp bng ca l than vi m thanh t tch, ci ho hc mong i khi bnh c vt khi ni nc luc v ci hi nng ta ra lm m c gian nh bp. l cm gic ca ngy tt sp v tng gia nh. chng 3 n 4 ting, ngi ta vt bnh ra khi ni nc, treo thnh tng xu trn ci n di ca nh bp bnh ro nc v trnh s dm ng ca l mo, chut. Sng 30 cng rc ng b, h ct bnh thnh tng khoanh ri t vo a cng. Bnh cng xong th con chu mi c n. Khi n cng l dp thng thc s kho lo ca ngi ni tr. Bnh tt ngon l khi m ra phn np khng dnh l, np phi do, mn v trong, phn nhn phi va n (khng qu mn cng khng qu ngt) v c mi thm. Mun c nh vy phi bit k thut gi bnh. Np chn l loi np thng hng, np rt, khng c pha vi th khc. Cn l chui l loi l cn nguyn vn, khng c rch trnh cho bnh b x khi nu. Mt khc, np phi c gt k nhiu ln sao cho tht sch th khi n bnh, phn np mi do, mn. K lng hn na, khi gt ngi ta cho thm mui vo cho np thm sch, d gt. Nc ngm np phi c trong lu vi ngy lng tp cht xung y. iu ny gip bnh c gi lu hn trong ba ngy tt. Khi gi bnh phi gi tht cht trnh lm hng bnh trong khi luc. u xanh ngm k, i v tht sch th nhn mi ngon.Ni l bnh tt, nhng dn Nam B chia lm 2 loi: bnh tt mn v bnh tt ngt. Bnh tt mn l loi c nhn u xanh vi m, tht ba ri, mt s ni cn thm trng vt mui. Cn bnh tt ngt gm bnh tt nc tro, bnh tt nhn chui, nhn u xanh,Bnh tt mn c lm ph bin vo dp tt. Ngi ta chn m ln hay tht ba ri cn ti, ra sch v ro nc. Khi gi bnh th tht, m trn lp u xanh. Nu gi bng tht ba ri, khi ct bnh, phn chnh gia va trong va c, trng rt bt mt. Cn bnh tt nhn m th phn m trong vt mi ngon. Tin Giang, khi lm bnh tt nhn m, my b ly m p vi t ng, c hnh tm ri phi trong thau nhm chng 5 n 6 ting. M p hnh tm lm cho nhn khng nng mi, thm v d n, khc vi p ti. Phi m trong thau nhm ly nhit cho m d chn, sn chc. My ngy tt, s n bnh tt mn ngn, b con cn gi thm bnh tt ngt n thm, c bit mt s gia nh n chay. Bnh tt nc tro l loi bnh m np c ngm vi nc tro tu, phn nhn gm u xanh xo vi da no. Bnh c mi thm l, mu hi en, n rt ngon. Gi bnh tt chui v phn nhn c lm bng chui xim chn rc. Khi ct bnh, phn nhn c mu thm, v ngt t nhin. mit Bn Tre cn c loi bnh tt khng nhn. Bnh c lm ton bng np trn chung vi u en hay u phng v nc ct da, n rt bo v thm. Cn Tin Giang, cng bnh loi ny, my b cn cho thm chui xim chn bp nh vo hn hp u, np, nc ct da, u en ri mi gi. Khi ct ra, bnh nhiu mu, rt bt mt v c v ngt ca chui, v bi ca u, v bo ca nc ct da, v do ca np. Nam B, khi n, bnh tt thng c dng chung vi da kiu, da mui cho ngn. C ngi thch ngt, khi n cn cho thm ng trn mt bnh. Ngi ta cn dng bnh tt thay cm. H chan nc tht kho tu dm t t, trn thm da gi hay da kiu n chung vi bnh. n kiu ny th ngon v cng. V bo, ngt ca bnh cng v chua chua ca da gi, da kiu v v mn mn, cay cay ca nc tht kho tu to nn mt hng v kh t v nh mi. My b ni tr Tin Giang cn lm thm mn c ci trng ngm vi nc tng hoc nc mm, b trong h snh n km vi bnh tt. mt s ni ca Bn Tre, ngi ta thch n bnh tt vi mm tm trn u c v mn, cay v chua chua. H chan nc ca mm vo khoanh bnh ri n km vi vi cng u cng vi con mm th khng ch u c.Bnh tt Nam B c mt s loi rt ngon, ni ting, n th khi ch, biu rt sang nh: bnh tt Tr Cun (Tr Vinh), bnh tt l cm (Cn Th) v bnh tt Tin Giang. Bnh tt Tr Cun c gc tch t x Kim Ha, huyn Cu Ngang, tnh Tr Vinh. Phn np bnh c mu xanh, nhn u xanh, trong cng l tht m v trng vt mui. Phn np c mu xanh do c lm t nc l chm ngt gi nhuyn trn vo. y c cho l cch lm bnh tt ca ngi Khme Tr Vinh. Theo ngi dn Cn Th cho bit, bnh tt l cm c ngun t gia tc h Hunh Bnh Thy. Dng h ny lm cho bnh c o hn bng cch nu l cm ly nc ri ha chung vi np. Do , khi ct bn ngoi,bnh c mu tm than, phn nhn c mu vng ca u, mu hng ca tht, mu trng ca m v mu ca trng vt mui, trng rt p v duyn dng. Cn bnh tt Tin Giang c nhn tht ba ri, tm kh v trng vt. Do np c ngm nc l da, nn khi n bnh c mi thm nh.Bnh tt l mn n khng th thiu trn mm cng ng b t tin hay trn bn n vo ba ngy tt ca ngi dn t phng Nam. Mt n bnh tt trn tra, y n phn nh kht vng v mt cuc sng no ca ngi dn Nam B - c dn ca vng t mi. Mt khc, trng vt mui - nguyn liu ch bin thc n ph bin ca ngi Hoa c mt trong nhn bnh tt hay s tip thu t cch lm bnh ca ngi Khme (bnh tt Tr Cun) phn nh r nt s giao lu vn ha vng t Nam B. S khc bit trong cch lm bnh tt mt s a phng nh Tin Giang, Bn Tre, Tr Vinh v Cn Th th hin c tnh thng nht m a dng ca vn ha m thc... chnh l nhng nt ngha vn ha ca n bnh tt ngy tt vng t phng Nam m p v yn bnh.

Ngun: Tp ch VHNT s 344, thng 2-2013

Tc gi: Dng Hong Lc