42
VOL. 59 ISSUE NO.1 APRIL - JUNE, 2014 A Quarterly Magazine Published by Department of Agriculture (Crop Husbandry) Mizoram : Aizawl

VOL. 59 I SSUE NO.1 APRIL - JUNE, 2014

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: VOL. 59 I SSUE NO.1 APRIL - JUNE, 2014

VOL. 59 ISSUE NO.1 APRIL - JUNE, 2014

A Quarterly Magazine Published by Department of Agriculture (Crop Husbandry)

Mizoram : Aizawl

Page 2: VOL. 59 I SSUE NO.1 APRIL - JUNE, 2014

OIL PALM CHING TURTE TANA HRIATTUR PAWIMAWH

Oil Palm chin hi Tel (Cooking Oil)-a kan intodelh theihna atana hmalakna a ni.

Oil Palm hi ram lum thlai a ni a, hmun hniam leh lum 900m MSL hnuai lama chin tur a ni.

Hmun awih lutukah chin loh tur a ni.

A tiak phurh luh, leitha leh thlai mamawh thil dang phurh luh te, a rah huna phurh

chhuah te a harsat lutuk loh nan kawngpui hnaihah chin ni thei se.

Oil Palm chingtuten a huhoa zau khat bawh ni thei se.

Tlang sang leh thlasika vur tlakna hmunah chin loh tur a ni.

Oil Palm hi feet 30 kar hlata phun tur a ni. A inhnaih lutuk chuan a indip a, a rah a lian thei lo.

Thal laia tui pek tur awm thei se a duhawm hle.

Leitha pek hian a kung a tihriselin a thar a tihlawk hle.

Ransa chi tinin an duh avangin phun atanga kum 3-na thleng ven leh enkawl uluk a

ngai zual.

Tanpuina behchhan ringawta chingte tan hlawhtlinna a awm lo.

Oil Palm hi phun atanga kum 3-naah a rah tan thei a, a par hmasa hi paih phawt tur a ni a, a kum 4-na atangin senga hralh tan theih a ni.

Issued by Department of Agriculture (Crop Husbandry) : Mizoram

Page 3: VOL. 59 I SSUE NO.1 APRIL - JUNE, 2014

ZORAM LONEITU Volume 59 No.1 : APRIL - JUNE, 2014

1

Zoram Loneitu

Editorial Board

Editor-in-Chief Dr. C. Lalzarliana

Director of Agriculture (Crop Husbandry)

Editor

James Vanlalluaia Deputy Director (Extension)

Joint Editors Lalrinliana

Joint Director of Agriculture

H. Thankhuma Joint Director (MMA)

Contributing Editors DAO – Aizawl, Lunglei, Saiha, Champhai, Kolasib, Serchhip,

Lawngtlai, Mamit.

Circulation Manager George Lalthanngura

ASSO

Members Rohmingthanga Colney

Deputy Director (Planning)

R.K. Nithanga Deputy Director (Oil Palm)

C. Lalthlamuana

Deputy Director (Soil Survey)

C. Lalnithanga APPO

Tlangtimawia Zote Insecticide Analyst

Contents

Editorial ……………………………………..2

General Section :

1. Inlungrualna leh Thawhhona |ha ….…………….... 3 R. Lalzirliana, Minister

2. Loneitu Khawmpui ………………………………… 7

James Vanlalluaia

3. Mithiamte Thil Hmuhchhuah ……...…………… 8 Khawtinthanga Ralte

4. Krishi Vasant 2014 - Nagpur ………………………. 10

H. Lalmuanpuia 4. Oil Palm Herna Khawl Kan Tlawh ……...………… 13 Ramtinchawma 6. Director hova Khawthlang Zin ………………...… 15

R.K. Nithanga Technical Section :

1. Mizorama Oil Palm Chin Kawnga Harsatna …..…. 17 C. Lalnithanga 2. Critical Period in Agriculture …….…………….… 20 R. Lalrinawma 3. Oil Palm Nge Nge ………………………............ 21 Lalchharliana 4. |hal laia kan thlai chin uar ………………………… 26 George Lalthanngura Regulars :

1. Kan Chet Velna ………………..…….…………… 29 2. Keimahni ………...……….………………….. 31

Contents

Page 4: VOL. 59 I SSUE NO.1 APRIL - JUNE, 2014

ZORAM LONEITU Volume 59 No.1 : APRIL - JUNE, 2014

2

EDITORIAL

HLAWHTLINNA THURUK

Japan ho hlawhtlinna thuruk chu an taimakna, rinawmna leh thawh ho thiamna hi a ni an ti thin. Chutiang bawkin India ram State zinga Punjab-ho hlawhtlinna chhuitute

chuan an taimakna leh rinawmna hi an hlawhtlinna bul niin an sawi thin. Mizote hi hnam taima tak kan ni kan ti thin a, kan loneitute taimakna leh thawhrimna hi Japan loneitute thawhrimna aiin a nep chuang kher lovang. Mahse, hmasawnna kawngah chuan kan la sang lo hle si a. Ruahmanna fel tak hnuaiah tum bik chiang tak neia theihtawp chhuaha hnathawh hi a tul a ni. Mi thenkhat chuan Leilet kan han siam a, kum hnih/khat rim taka kan thawh hnuah kan beidawng a, kan pamtul leh mai thin. Engpawh ti dawn ila a tawpa kan thlen tur thlir reng chungin harsatna tam tak kaltlanga hmalak tumna rilru kan neih tlat a tha. Tunah hian Oil Palm pawh kan han ching tana, harsatna tlem kan han hmachhawn avanga beidawng ta mai kan awm tan niin a lang. Mahse, ram changkang leh hnam fing zawkte pawhin an hlawkpui a, an hausakphah a ni tih hrereng chunga harsatna zawng zawng tawntlanga hmalatute chuan tunah ngei pawh hian hlawhtlinna rah an seng mek a ni. Mal leh mala inel ralah chuanJapan hote, Punjab hote pawh hi Mizo Pa aia fing, taima leh chak bik pawh an ni kher lovang. Mahse, an thiltih tawh chu beidawng mai lova an beih tlat thin avangin an hlawhtling thin a lo ni.Thawhho an thiam a, mimal hlawhtlinna chu ram hmasawnna leh hnam changkanna atan an senglut a, hnam ropui leh zahawm an lo ni ta. MaoTsetung-a chuan “Chiangkaisek-a khan sangha ei dan a zirtir che u a, kei chuan sangha man dan ka zirtir dawn che u a ni” a ti a.China mipuite chu thawhrimnain bul a han tan pui a, hun reilote chhungin ram hmasawn chak ber an lo ni ta. Heng hnam changkang zawkte hi entawn ila, kan ram atanga thil tharchhuah ngei hi kan innghahna leh sum hnar a lo nih theih nan TAIMA TAK LEH RINAWM TAKIN kan hmaa tihtur awm apiang i thawk ang u.

( Dr. C. LALZARLIANA )

Page 5: VOL. 59 I SSUE NO.1 APRIL - JUNE, 2014

ZORAM LONEITU Volume 59 No.1 : APRIL - JUNE, 2014

3

Inlungrualna leh Thawhhona |ha

R. Lalzirliana, Minister of Agriculture

(He thu hi ni 23.5.2014-a Mizoram Agriculture Service Association General Conference-2014

Tourist Lodge, Chaltlang-a Agriculture Minister thusawi a ni)

In zinga ka lo tel ve thei hi ka lawm hle mai.

Agriculture hi kan ram ei leh bar dinhmun ngelnghehna leh hmasawnna atana a hnukpui a la ni reng a, nangni hi chumi atana thiamna bik neite in ni.

In thiamna leh finna chhawrin tun kum 5 kal ta chhung khan “Agriculture leh loneitute dinhmun chawikanna” tih thupuia neiin nasa takin hma kan la a. Hma kan lo lak tawh zawng zawngte thlir kirin tihfuh tawk loh lai leh kan hlawhtlinnate pawh uluk taka ennawn a ni a, tun hma zawng aia chak leh fimkhurin hma kan la chho zel a, chu chuan nasa takin rah \ha a chhuah chho mek a ni.

In inpekna leh in hmalakna hrang hrang azara Sorkar hnathawh han sawi zawr zawr ila: i) State Scheme (NLUP) leh CSS te a hmang tangkai : Kan Sorkar hian Centrally

Sponsored Scheme (CSS) lo awm sa – RKVY, MMA, NFSM, ATMA leh a dangte hi uluk lehzualin a zir chiang a, tunhma zawng aia nasa leh \angkaiin a hmang ta a. State Flagship Programme – NLUP hmangin loneitu chhungkaw tam tak khaichhuah an ni a, hengte avang hian hmasawnna nasa takin a chak phah a tih theih awm e.

ii) Eizawnna ngelnghet siam : Kan mipuite tana pawimawh em em ‘Eizawnna Ngelnghet Siam’ hi thinlunga dah nghet tlatin hma a la a, mi tam tak chu rahbi rualrem rap theiin a dah chho ta.

iii) Loneitu tana Khawl \ha (Farm Mechanization) : Kan ramah lo neih a hlawk loh \hin avang leh \halaite tel vena a tlem em \hin avangin khawl \ha, Tractor, Power Tiller, Tui Pump khawl leh a dangte tam zawk a la chhuak a, chu chuan \halaite a tiphur a, buh leh bal thar chhuahnaah an tel tam chho telh telh a, loneituten hahdam leh hlawk zawkin thlai an ching chho ta mek a ni. Tin, khawl man hi nasa takin Sorkarin a tihhniamsak bawk a, khawl \ha hmang thei pawh an pung ta hle.

Hmasawnna Langsar Zualte :

Tun kum 5 chhunga hmasawnnate hi sawi sen a ni lo vang a, a hrechiang bertute in ni zawk ang. Heti chung hian hmasawnna langsar zualte han tarlang ila :-

1. NLUP Hmalakna : NLUP hnuaia Agriculture lama hmalakna hi kum 2010-11 a\anga \an

a ni a, vawiin thlengin hetiang hian hnathawh a ni tawh – i) WRC-I : Chhungkaw 8,767 ii) WRC-II : Chhungkaw 7,976 iii) Oil Palm : Chhungkaw 2,290 iv) Fu Chin : Chhungkaw 878.

Page 6: VOL. 59 I SSUE NO.1 APRIL - JUNE, 2014

ZORAM LONEITU Volume 59 No.1 : APRIL - JUNE, 2014

4

2. Leilehna Khawl leh Hmanraw Dang : |halaite hip nan leh thlai thar a lo hlawk zawk

theih nan khawl chi hrang hrang uar zawka lakchhuah a ni a. A man pawh CSS leh NLUP \ankawptirin man tlawm zawka pek a lo ni thei ta zel bawk a, hetiang hian sem chhuah a ni –

i) Tractor - 55 Nos. (Mihring tha 13,750 hen) ii) Power Tiller - 1106 Nos. (Mihring tha 1,43,780 hen) iii) Mini Power Tiller - 450 Nos. (Mihring tha 22,500 hen).

TOTAL - 1511 Nos. (Mihring tha 1,80,030 hen).

Heng bakah hian loneitute mamawh chi hrang hrang, entirnan, Pump Set, Brush Cutter, Pipe, Sprayer leh hmanraw dangte sem chhuah a ni bawk.

3. Leilet (WRC) zauh belh leh tlangram loneih tlahniam : Kum 2009 hma lama leilet

hectare 12,130 chu tunah 14,330-ah a kai chho a. Tlangram lo pawh hectare 44,947 a\angin hectare 24,706-ah a tlahniam ta bawk a, kum 2008 a\anga chhutin za zelah 45.03-in a tlahniam a ni.

Chutih mek laiin leilet leh tlangram lo-a kan buh thar pawh a pung chho ve zel a, kum 2008-09 chhungin 12,282 MT thar \hin kha nikum 2012-13 chhung khan 57,700 MT lai a lo tling ve ta a ni. Tin, kan productivity pawhin hma a sawn zel a, kum 2008-09 chhunga 1.53 MT per Ha. ni \hin kha kum 2012-13 ah chuan 2.09 MT per Ha. lai a lo ni ta a ni. Mi tam takin hmun nghetah thlai an ching a, ramngaw tichhetu tlangram loneih an bansan ta zel bawk.

4. WRC-II (Terrace Siam) : Mizoramah hian leileta siam theih ram 74,644 Ha. lai kan nei

a, chung zingah chuan 14,330 Ha. chauh kan la siam a ni. Leilet zawl awm theih lohnaah pawh NLUP leh CSS a\angin nasa takin Terrace laih (WRC-II) hna thawh a ni a, kum 2009 a\ang khan vawiin thlengin chhungkaw 7,976 laiin Terrace laiin buh an ching ta bawk.

5. Buh Thar Tam Nan Technology Thar : He hun chhunga buh thar titamtu pawimawh em em chu Technology thar, entirnan, System of Rice Intensification (SRI), Improved Package of Practices (IPP) leh Hybrid Rice Technology (HRT) te hi a ni. Buh chingtuten kalphung hlui paihin buh chin dan thar an hmang a, nasa takin hmasawnna a thlen a ni.

6. Krishi Karman Award : Tun hma zawnga la awm ngai lo, January ni 25, 2013 khan kan Chief Minister-in ‘Buh Thar Tam Kum’ a puang a. Sorkar leh loneituten nasa taka \an lain buh thar chu 12% laiin a lo pung ta a. Hemi avang hian kum 2011-12-a buh-bal (Cereals) kan thar \hat vangin Central Sorkar chuan Krishi Karman Award hial min rawn pe a, he Award hian pawisa fai Cheng nuai sawmhnih panga lai a keng tel nghe nghe a ni.

Kum 2012-13 chhunga Agriculture Department-in buh-bal a thar tamna pawh sang chho zelin, kum 2011-12 aiin kum 2012-13 hian 9.50% velin a lo tam belh ta zel a. He achievement hi a \hat em avangin Central Sorkar chuan a vawi hnihna atan ‘Krishi Karman Award’ min hlan leh ta a, hei pawh hian pawisa fai cheng nuai sawmhnih panga a keng tel leh tho a ni.

7. Oil Palm Chin : Kan ram \hang zel atana kan innghahna la ni tur Oil Palm chin kan uar zel a. Vawiin thlengin 17,588 Ha. laiah Oil Palm kan lo ching thei ta a. CSS leh NLUP \angkawpin hma min sawntir zel bawk. Oil Palm buaipuina atan Private Company lar pathum – Godrej Agrovet Pvt. Ltd., 3F Oil Palm Agrotech Ltd. leh Ruchi Soya Industries Ltd. te thawhpui an ni a, khawl (Mill) a awm hma pawhin a thar hmasa apiang leisak zel tho an ni a, Oil Palm ringawt a\ang hian cheng nuai riat chuang lei pha an awm tawh a ni. Kum 2013

Page 7: VOL. 59 I SSUE NO.1 APRIL - JUNE, 2014

ZORAM LONEITU Volume 59 No.1 : APRIL - JUNE, 2014

5

April a\anga January, 2014 thleng khan FFB hi heng company-te hian 3,287 MT hralh tawh a ni a, a sum zawng chuan cheng nuai 156.14 man hu vel a ni tawh.

8. Oil Palm Mill : Oil Palm chin lama hma kan sawn zel laiin, a herna khawl (Mill) pawh hmun

3 – Kolasib, Lunglei leh Serchhip-ah te bun mek a ni a. Kolasib (Bukvannei)-a mi phei chu hawn mai theih tura peih a ni tawh. He khawl hian darkar 1-ah ton 5 a her thei dawn a, loneitute tan malsawmna leh Mizoram Agricuture tan bung thar kaina a ni ngei dawn a ni.

9. Rasthriya Krishi Vikash Yojana (RKVY) kan hmang ve thei ta : India Sorkar-in

ram pum atana Scheme thar a siam RKVY chu bul tan a nih atanga kum 4 vel hmang thei lovin kan awm a. State Sorkarin Agriculture and Allied Sectors atan Budget pum atanga 11% vel tal Agriculture hmalaknaah an dah loh chuan he scheme hi hman theih a lo ni lo va. Keini pawhin kum 2009 hma lam kha chuan kan lo dah lo a, he Sorkar hian rang taka hma lain, kum 2009 khan State Plan Fund hnuaia Agriculture & Allied Sectors expenditure chu kum dang aiin 20% laia tihpun a lo ni ta a. Hei hi NLUP hmalakna avanga lo awm thei a ni.

Tichuan, kum 2010-11 atangin RKVY hi Mizoram-in kan lo hmang ve thei ta a ni. He

Scheme hi Department/Agencies 11 laiin an hmang tangkai mek a, kum 2013-14 thlenga RKVY hnuaia Mizoram Sorkarin sum kan hmuh tawh zat chu Rs. 302.515 Crore a lo tling tawh a ni.

10. Department tihhmasawnna leh siam \hatna : Mipui zaa 60-70 te innghahna,

Agriculture enkawltu department hi hun rei tak thlahthlam leh ngaihsak loh a ni a; a thawktute pawh in hnualin bei a dawng fo thin. Hei hi hrerengin, Sorkar chuan Department siam thatna turin hma a la ta a :

i) Kum 2011-ah Service Rules siam sakin Organised Service-ah hlankai in ni. ii) Kum 2012-ah Entry Grade (AEO) chu Group B atangin Group A Gazetted-ah hlankai a

ni a, Mizorama Organised Service dangte nen inang khata dah in ni ta. iii) Kum 5 chhung hian Agriculture Department-ah Officer, Promotion/Appointment hmu 40

chuang in awm. iv) Hemi hun chhung tho hian Post thar 10 siam belh a ni a; Oil Palm enkawltu bik Deputy

Director (Oil Palm) Post pawh siam thar a ni. v) Hmun eng emaw zatah Office leh Staff Quarters thar sak belh a ni. vi) In thawhrimna avang hian kum 2010 khan India Today chuan Mizoram chu Agriculture

lama State hmasawn chak ber “Most Improved State” ah min puang hial a ni. 1. Vawiinah hian kan ram tana theihtawp chhuaha in lo beih tawhna zawng zawngah

lawmthu ka sawi a, dik tak leh rinawm taka hna kan thawh chuan hmasawnna a awm ngei ngei thin tih hi a chiang hle bawkin ka hria.

2. Chutih laiin Agriculture Service Officer-te hi kan ram ei leh bar dinhmun siamtha

theitu ban pawimawh ber in ni a, in kovah kan ram din chhuahna hi a innghat thui hle a ni tih hre nawn fo turin ka chah duh che u a ni.

3. In duh angin sorkarin thil tihsak thei diak diak rih lo che u mah sela, taima tak leh a eng

zawnga thil reng reng thlir tlat chunga nasa taka thawk zel turin ka chah duh che u a. Sorkar pawhin theihtawpin hma a la zel ang a, ei leh bara kan intodelh hmasak phawt chuan hma a sawn zel loh theih loh.

Page 8: VOL. 59 I SSUE NO.1 APRIL - JUNE, 2014

ZORAM LONEITU Volume 59 No.1 : APRIL - JUNE, 2014

6

4. Hmabak erawh a ko a, tih tur a la tam hle. Chawl hman kan ni lo a, chawl thei kan ni

hek lo. Harsatna lam en tlat mi tan chuan engmah a tih tak tak theih loh a, beiseina nena hmatiam pan tlat mi erawh a hlawhtling thin.

5. Kan sorkara kan mi thiam bikte hian nasa zawkin rilru seng zel ula, ram leh hnam

hmasawnna tura ngaihtuah tul apiang mut mawh hnar mawha neiin, tan la ula, a tihhlawhtlin theihna tura tih theih kan nei ve a nih phawt chuan theihtawp kan chhuah ve ang.

6. Taksa pakhata peng hrang hrang a awm a, mahni hna theuh an thawk ang hian, kan ram

leh hnam hmasawnna leh din chhuahna atan mi tinin tih tur kan nei theuh a, inlungrual taka kan thawhho tlat zel chuan hma kan sawn zel ang.

7. Zoram mipui/mirethei ei leh bara, intodelh theihna atana hnathawktu in nih hi englai

mahin theihnghilh hauh suh ang che u. DIKNA/RINAWMNA LEH TAIHMAKNA nen, in tan ni lo, mipui te tana thawh

hmahruaitu in nih hi hre reng chunga hmalam pan turin thawktu zawng zawng te ka sawm che u a, Mikhual rilru ni lo, Neitu nihna rilru pu chunga hna in thawh chuan tun hun thar chhung hian nasa takin Agriculture Department hian hma a sawn ngei ang.

o0O0o

Page 9: VOL. 59 I SSUE NO.1 APRIL - JUNE, 2014

ZORAM LONEITU Volume 59 No.1 : APRIL - JUNE, 2014

7

LONEITU KHAWMPUI 2014

James Vanlalluaia, MAS Deputy Director (Extension)

February ni 18, 2014 khan Vanapa Hall, Aizawl-ah Department of Agriculture (Crop Husbandry) buatsaihin Loneitu Khawmpui (Farmers’ Meet) 2014 hman a ni a. He hunah hian Pu R. Lalzirliana, Agriculture Minister chu khuallian niin Pu Lalram Thanga, IFS, Principal Secretary, Agriculture Department-in Programme a kaihruai a, Minister hi Lt. Col. Z.S. Zuala, Parliamentary Secretary, Agriculture Department in a tawiawm a ni. Hunserh hmangtu Rev. C. Chanchinmawia chuan, “Loneituten kan tharchhuah atana sum leh pai, kan hmanral leh kan hlawhchhuah mipui hriata kan tarlang thin hi a fuh lo va, kumkhat chhunga kan dehchhuah zah mipui hriata puan kher hi a ngai lo va. Mahni hnathawh hlutna vawnghim thiam ila. Sawrkar hnathawkte pawhin an hlawhzah an sawi tha duh lo va. Engkim kan puanzar chuan miin kan hlawhtlin dante lo hre vein an ti ve thuai a, kan intamchhuah ta thin a ni” a ti. Dr. C. Lalzarliana, Director of Agriculture (Crop Husbandry)-in Power Point hmangin Technical Report a pe a, ei leh bara kan intodelh theih nana Department-in hma a lak dan leh Scheme hrang hrang hmanga hnathawh dante tawi kim takin report a pe a ni. Khuallian Pu R. Lalzirliana, Agriculture Minister chuan he department lo enkawltu hmasa Pu H. Liansailova kaihhruaina hnuaiah Department-in nasa taka hma a lak dante sawiin tunlai thiamna SRI hmangtein leh khawl tha tam zawk siam chhuah hmangtein nasa taka tan lak chhoh mek a nih thu te a sawi a, Department-a thawktute chu thahnemngai taka thawk tur leh rintlaka awm turin a chah a ni. Department mithiamte chu zalen taka an thiamnate an hman tangkai sawrkarin a duh a ni tih a sawi a, Loneitute tha taka zirtir turin a fuih bawk a ni. Chutianga tan lak a nih chuan harsa lutuk lovin kan intodelh thei mai dawn a ni a ti a ni.

He Farmers’ Meet-ah hian Agriculture Department bakah Line Department dangte enkawlna hnuaia kuthnathawktu titha zualte tan lawmman (Award) chi hrang hrang siam a ni a. Lawmman pakhatna atanga pathumna dawngtute chu a hnuaia tarlan ang hi a ni a. He mi bakah hian lawmman chi hrang hrangahte hian consolation prize mi panga tan siam vek a ni a. Hmunin a daih loh avangin consolation prize dawngtute hming erawh chu tarlan a ni lo va, an hriatthiamna pawh kan ngen e. A. Leilet (WRC)-a lawmman latute:

1. Pu Lalpiandanga, Bilkhawthlir 2. Pi P.C. Lalhlimpuii, Mission Vengthlang 3. Pu Ran Jani Kumar Chakma, Borapansuri-II

B. Tlangram lo (Jhum)-a lawmman latute: 1. Pu Lalnunkunga, Chaltlang, Aizawl 2. Pu Baza, M. Kawnpui 3. Pu Rokunga, Rullam

C. Fu (Sugarcane)-a lawmman latute: 1. Pu Ramnunmawia, Tachhip 2. Pu Nihmunga, Farkawn 3. Pu F. Lalsiamkima, Thingsai

D. Oil Palm-a lawmman latute: 1. Pu Ramtinchawma, Nalzawl 2. Pu Vanlalthawma, Phaizau 3. Pu Zomuansanga, Khamrang

District hrang hrang atanga ATMA hmalakna hnuaia lawmman latute: A. Horticulture hnuaia lawmman latute:

1. Pu Saikhalha, Zamuang 2. Pu T. Thanmawia, Zohnuai, Lunglei 3. Pu Thanchhuma, Bilkhawthlir

B. AH & Vety hnuaia lawmman latute: 1. Pu C. Chawnghranga, Zobawk, Lunglei 2. Pu Lalliankunga, Hnahhlan 3. Pu F. Lalhmangaiha, Hualngohmun

C. Sericulture hnuaia lawmman latute: 1. Pi Lawmsiami, Phaileng ‘S’ 2. Pu C. Thangmawia, Zobawk, Lunglei 3. Pu J. Lalrintluanga, Saitual

D. Fisheries hnuaia lawmman latute: 1. Pu Sangliana, Ramhlun ‘N’, Aizawl 2. Pu Ramthansanga, Darlak 3. Pu R. Lalthlanliana, Aizawl Venglai

E. Soil & Water Conservation hnuaia lawmman latute: 1. Pu Tlanghmingthanga, Piler 2. Pu Zoduha, Hriphaw 3. Pu F. Sangkhuma, Bazar Veng, Lunglei

F. Self Help Group/Society/Co-operative hnuaia lawm-man latute: 1. Rubber Grower, New Serchhip 2. Centenary Women Turmeric Self Help Group,

Tuisumpui 3. Rubber Growers Association, West Phaileng.

Page 10: VOL. 59 I SSUE NO.1 APRIL - JUNE, 2014

ZORAM LONEITU Volume 59 No.1 : APRIL - JUNE, 2014

8

MITHIAMTE THIL HMUHCHHUAH (PATHIAN ROPUI NAN)

Khawtinthanga Ralte,

Dinthar Tlang, Aizawl.

Mihringte mamawh buh-bal leh thlai chi hrang hrangte hlawk zawka neih theih dante he Zoram Loneituah hian pholan a ni ber \hin a. He thu hi a pawimawh avang reng hian sawi tam tawk a awm thei lo. Chutiang chu a nih laiin thil pawimawh hmasa zawk, siamtu’n leilung pian lai ata tawh mihringte hriselna leh damreina tura pawimawh tawp leh bul ber (gene) chu nasa taka mihringte mawhphurhna \angkai kan thawh theih nan tun \um chu thu dang deuh aw! Mi tam takin an dampui tawh, damdawi, a letling zawnga ei (ka a ei ni lo, ke phah hnuai lama ei) i sawi teh ang. Hrisel nan a \hatna chhan: Lei hian mihring hriselna atana \angkai healthful electrons an tih hi a nei (pai) a. Heng hi negatively charged electrons a ni a. Kan taksa hian kan khawl hman \hin computer, cellphone, TVs, Microwaves, radio leh wireless equipments hman leh kan nun dan reng reng avang hian kan taksa pum hian positive lam kan ni. Kan taksa leh lei a han inkhawih hian negative electrons tam tak chu kan taksa chhungah khan a lut a. Taksaa positive leh lei negative electrons-te khan taksa chhungah inbuk tawkna equilibrium - natural balance effects a siam a. Mithiamten hriselnan leh natna vengtu (immune system) tichak tur leh inflammation (thil pun) tur a veng an ti.

A \angkaina : Ke lawnga lei kan rahin free electrons an tihte chu kan lei rah a\angin kan taksaah a lut thuai a. Free negative electrons-te khan kan taksaa englai pawha thil thleng reng oxidation vanga awm, kan taksa tana hlauhawm tak, free radicals-te hi positive free radical a nih avangin lei kan rah a, kan taksaa negative electron lo lut te khan positive lo awm kha a han kap siah siah a, ke lawnga kal hian antioxidant chak tak a siam thei a ni. Free radical an tihte hi natna hrang hrang cancer thlenga kaichhuaktu bulpui ber a ni. Ke lawnga lei rah hian thisen a tipan thei a, thisen leh a chakna, a bikin red blood cells, taksa bung hrang hranga boruak \ha (oxygen) pudarhtu a tichak a ni. Kan thil ei thlum leh thau te, kan meizuk leh kan taksaa tur (toxins) lut reng reng hian kan thisen a tihnang (hypercogulable) thei a. Thisen hnang chu a kal \ha thei lova, hei vang hian zeng, stroke leh lungphu chawl neih a awl bik. Hetianga thisen kal vel a chak chuan, taksa bung hrang hrang mamawh chaw \ha (nutrients) leh oxygen te a phurh darh chak theih avangin natna hrikin hmun khuarna hun a nei lo va, mi an lo hrisel a ni. Thil pawihmawh tak chu kelawnga kal hian thisen a pan (thin) chak avang hian thisen tihpan nana Coumadin emaw aspirin eite chuan an Doctor-te rawn a, an ei lai dose tihhniam a pawimawh thung.

Enchhinna hrang hrang sazua an neihah chuan zunthlum leh Blood sugar pawh a tihniam thei

a ni tih an hmu chhuak. Chubakah hei hian thluaka electric kal vel a tichak a, hei hian kan thisen thlum a control a ni tih an tarlang bawk. Hnamdang ho zunthlum leh natna dang vei \hin tam takten an practice tawhah \ha takin an dampui hlauh thu tarlan a ni a. Zopa Pu Zairemthanga Sailo, Laipuitlang pawh pheikhawk bun loa kal fo nachang a hriat hnu chuan a zunthlum vei a dam hmiah a, zunthlum damdawi \ha ber a ni a ti. Chu chauh ni lovin a hriselna dangin a \hat phah vek tih tarlan a ni bawk. Hei hi Women’s Ministry of Mizo SDA Church-in internet atanga an puan ka lakchhawn a ni.

Tun hma deuh khan kan taksa leh lei hi indek fo sela hrisel nan a \ha tih sawi ka hre tawh

\hin. A hnu deuhah Doctor ten ke-a ni tin darkar khat kal a \hat thu an sawi bawk. Ke lawnga lei rah emaw (taksa leh lei inkhawih) hi thil thar a ni. Mi tam takah enchhinin a dik tih mithiamten an pawm, an hming etc. te tar vek turin hmun a awm lo, thu awih mi chuan zawm a \ha e.

Page 11: VOL. 59 I SSUE NO.1 APRIL - JUNE, 2014

ZORAM LONEITU Volume 59 No.1 : APRIL - JUNE, 2014

9

Pathianin thlahtu mihring kha leiin a siam a, pheikhawk a siam sak lo. Zofaten pheikhawk kan bun hma khan cancer leh zunthlum pawh kan hre lo, Pathian hi a va \ha famkim em! Kei ngei pawh Pathianin lei naranah kan dam nan Lalpan engkim a lo dah tih hre hawt lovin, engmah ni si lo khan pheikhawk nen ka lo in\ek rei ve tawh a, ka chawh ta hle a nih hi. Zunthlum, Asthma leh kawngnain min tirethei rei ta hle. Tunah pawh hemi nghawng avang hian ka khum bet leh \hin. Ka ziaawm veleh he damdawi hi ka kein ka ei \an ang.

A hre zawkten han ziak zel teh u.

Lalpa I chawimawi ang u!

o0O0o

Page 12: VOL. 59 I SSUE NO.1 APRIL - JUNE, 2014

ZORAM LONEITU Volume 59 No.1 : APRIL - JUNE, 2014

10

Krishi Vasant 2014 - Nagpur

H. Lalmuanpuia, Kawnpui

India ram hi a lo zau-in mipui an lo tam bawk a ni ang. Union Agriculture Ministry-in Loneitute intawhkhawmna ropui ‘Krishi Vasant 2014’ a buatsaih tih hre lo eng emaw zat an awm ngeiin a rinawm. Chu hun hmang tur chuan February ni 9 Pathianni tlai dar 3:45 khan Lengpui a\angin Kolkata panin mi 10 kan chhuak a; a tuk Thawh\anniah Kolkata a\ngin ‘Krishi Vasant 2014’ buatsaihna Nagpur (Maharastra State) pan leh tur kan ni. Agrilculture Deparment lama kan hotute (ATMA lam bik) khan Krishi Vansant 2014 hi ram chhunga Loneitu intawhkhawmna, thlai thar chi hrang hrang entirsiakna ni bawk, a zira zir chiang duhte tan mithiam bik thlan chhuahten thupui neia zirtirna an pekna tur hmun an buatsaih, a lem nena lantirna, Agriculture lama hnathawhna hmanraw hrang hrang hman dan leh neih dan inzirtirna a ni dawn a; chutah chuan engkim (Agriculture lam kaihhnawih) a awm kim vek ang an ti a. Tin, Central Sawrkar pawhin a ngaipawimawh a; an Officer lian leh thuneitu sang zawng zawng chu helai hmunah hian a tir kim vek dawn a ni tiin min hrilh a. Kan ngaithla reng na-in kan la mitthla thiam chuang lo. A chhan chu a awmzia kha kan hre tlem ve em a ni. Tun \umah hian District 8 a\angin Agriculture Department chuan mi 8 a thlang chhuak a; Department Officer 2-in min hruai a. Min kaihruai thiamin experience an lo nei \ha tawh bawk a, a nuam khawp mai. He huna District hrang hrang aiawha kal te chu - Aizawl District a\angin - Pu Lalbiakkima Durtlang Thlai chi hrang hrang thar chhuak tha leh hlawhtling Lunglei District a\angin - Pu Lalnuntluanga Ramlaitui khua Oil Palm chingtu langsar Saiha District a\angin - Tv C. Lalduhsanga Paithar khua Leilet siamtu hlawhtling Kolasib District a\angin - Tv H. Lalmuanpuia Kawnpui khua Thlai chin lama hma la thar mek Serchhip District a\angin - Pu Malsawmsanga Serchhip khua Leilet siamtu hlawhtling Champhai District a\angin - Tv. Zoramnghaka, Hmunhmel\ha khua Leilet siamtu hlawhtling Lawngtlai District a\angin - V. Chal\huama Rawlbuk khua Oil Palm chingtu hlawhtling Mamit District a\angin - Tv. Henry Lalmalsawma Oil Palm chingtu. He hun hmang tura Mizoram State aiawha kal turte hi Pu Lalthansiama Deputy Director (Extension), ATMA lama kan hotute zinga mi chuan a Office-ah min kokhawmin Sawrkar tana hlawk taka zin turin min fuih a; kan kalna tur Krishi Vasant 2014 chungchang kan hriat tur ang chi a tlangpui min hrilh bawk a, tluang taka kal turin min thlah a ni. He Tour-a min hruaitu Pu George Lalthanngura, Asst. Soil Survey Officer leh Dr. David Malsawmkima,Block Technology Manager, ATMA ten ruahmanna an siamte kan inhrilhfiah a; engkim an lo duang fel \ha hle mai. A bul a\anga a tawp thlengin an ruahman lawkna kha engmah sual palh a awm lo a ni.

Page 13: VOL. 59 I SSUE NO.1 APRIL - JUNE, 2014

ZORAM LONEITU Volume 59 No.1 : APRIL - JUNE, 2014

11

Krishi Vasant-ah hian India ram State hrang hrang a\angin loneitu nuai 2 chuang kal tura beisei leh sawm an ni a. Central sawrkarin a ngaipawimawh a ni ang, a bul \anna pawh President of India meuhin a hmanpui a; eng programme-ah pawh Union Ministry-a Secretary rual an awm deuh reng a; sawihona leh sawizauna reng reng an kaihruai a ni. February ni 9-ah \an a ni a, ni 13-ah zawh a ni. Mizoram a\anga kalte chuan topic ngaithla tura min tih bik ni 11 (Thawhlehni) programme-ah kan tel a. Mahse thusawi reng reng hi Hindi vek a nih avangin kan hre miah lo a tih theih a ni. Zawhna leh chhanna hun pawh Hindi, Marathi, Tamil, etc. in hun bik neiin an siam a, Mizo \awng hman hun a awm ve lo a, zawhna leh chhanna hun lam kan hmang ve ta lo. He Krishi Vasant hi Central sawrkarin ram puma thlai tharchhuah kan inhmuhpui nan te, thlai chin dan kan inhriat tawn nan te, ranvulh dan chi hrang hrang leh khawl hmanga hnathawh dan awlsam zawk leh kan thlai thar te sawngbawl dan kan inhmuhpui nana siam a ni a. Maharashtra State chuan ATMA hnuaiah Serthlum an thawnchhuak nasa hle a, La (cotton) pawh an thawnchhuak nasa bawk a, Maharashtra State hian a thar chhuak viau bawk a ni. Chutiang bawkin West Bengal chuan Jute a\anga siam an phochhuak nasa hle. Tamil Nadu a\anga Coffee variety hrang hrang an entir chu a sawngbawl dan dangdai tak \henkhat nen chiang lehzuala hriat chakawm tak a ni. Eng nge kan hmuh le : Kan hmuh tam ber chu vai an ni. Khati ang Programme lian tham khan kan la mitthla ngai lo bawk a, kan zin chhan ber aiin a hmuhnawmna lam rilruah a lian zawk. Mak ka tih deuh mai chu, mi State Loneitute chuan an thil chin chu hriat chian lehzual an chak em em mai a, zawhna an zawt dilchhut peih a, an thlai chinnaa harsatna an neihte pawh mithiam biakrawn theih an hnaih lai changchawiin hun an inchuh a ni deuh ber mai. Keini kal ve kha ka insit asin aw….. Thlai rah \ha deuh leh itawm deuh, thlai kung \ha deuh te entir turin an lo dah chhuak a, hmuhnawm kan ti a, kan awt ve khawp mai. Mahse chutiang tak ni thei tur chuan engtin nge an enkawl ang? tih te, eng anga sawngbawl tur nge tih lam hriat kan tum tlem deuh hlawm a; chungho ai chuan kan lo / huana kan enkawl dan kha \ha tawkah kan la ngai emaw ni dawn aw tiin ka ngaihtuah vang vang a ni. Ka zuk hmuh leh pakhat chu State \henkhat chuan an thlai thar chhuah hralh tura an buatsaih dan hi a ni. Mit la thei ang ber tur te, itawm thei ang ber tur te, \hat hmel em emin an buatsaih a; an dah chhuahte pawh a itawm bik a ni. Keinin kan thil zawrh vete chu tuaihnum deuh leh tihitawm deuh awm lova kan phurh haw ang anga kan zuar chuan Market lamah harsatna min siamsak \hin ngeiin kan rin phah ta a, kan thlai thar sawngbawl dan a inthlau hlein ka hria. An lo / huan kan va hmuh pui vek lo na’in zawhna an zawh chik em em danah mithiamte sawi leh hrilh angin an thlai chin an enkawl ni ngei turah ka ngai. Keini lam chuan mithiamte sawi aiin \henawmpa sawi kan ring zawk a, Department hotute sawi chu ‘…..a hmuna enkawltu an ni lo a, a tak tak chu an hre bik lo...’ tih \anchhanin kan pawmsak vek lo a; zirtirna min pek chang pawhin zawh belh tur kan hre ngai lo. A chhan chu an sawi aiin kan tawnhriat kan dahsan zawk tlat vang a ni. State danga loneitu tam zawk chuan mithiamte ruahmanna an dah sang khawp mai. Ka inchhir lek lek : Khatiang taka thil lian tham leh chi kim, loneitute tana engkim awmna hmuna kal tur leh mithiamten kan hriat loh an hlauh em emna hmuna kal tur kan nih kha kimchang takin hrelawk ila chuan Zoram mipui thlir theih tura Video Camera \ha tawk lo ken awm tak ka ti rilru a, ka inchhir lek lek a ni. Keini lah chu mi 10 chauh kan ni si a, kan pudarh seng dawn lo khawp mai lehnghal. Mizorama kan thlai tharchhuah ve \henkhat Buh, Sawhthing, Aieng leh thlai dang enkawl dan pawh chi hrang a awm nual a. Chumi piah lamah Ranvulh leh Sangha khawi lamte pawh State hrang hrang tih dan inang lo a awm nual bawk. Kan rama kan thlai chin ang tho \henkhat chu keini enkawl dan nena inang lo a awm a, keini ai chuan an thar chhuak tam zawk tlat mai a, keimahni ang bawka tlangrama chingtute pawhin an thar hlawk zawk tlat a ni. Chu tak chu an awhawm em em bikna a nih ka ring.

Page 14: VOL. 59 I SSUE NO.1 APRIL - JUNE, 2014

ZORAM LONEITU Volume 59 No.1 : APRIL - JUNE, 2014

12

Krismas laia Aizawl bazar tawt ang mai hian mi an tam a, Mi nuai 2 lek chu an ni lo tawp ang, a hmunhma a zau em em a, khawi laiah pawh khan kawngpui lianpui pui kha a tawt em em reng a, kha Thingtlang khua, Krishi Vasant….. khua……. kha chu mipui hlirin kan khat tlat a ni mai. Exhibition Hall lian deuh deuh pahnih a awm a, Conference Hall lian tak 2 an siam bawk a; Exhibition hall chhung chu englai pawhin a tawt em em reng. Mit-la deuh han din chilh dawn pawhin min nawr kal zel tho a, Selesih Vety College-a Professor 3 ten Mizoram thil hrang hrang an lo pho chhuah ve pawh thla han laksak hram kan tum na-in kal chunga hmeh loh chuan din theih a ni lo. An thil phochhuah zingah chuan Buhban (|ai Sanghar) tih leh Mizo Thingpuife tih chu ka va chhiar hman a, kal chungin kan inchibai lawp lawp a, kan duh tawk ta mai.

Hemi hnu hian Krishi Vasant thlalak hrang hrang Internet lama- tar chhuahah Mizo Cheraw kan thlalakte a lo awm ve a, an kal ve tih pawh kan hre lo a; chutiangin Show an nei tih pawh Mizoram-a kan thlen leh hnuin kan hre chauh a ni. Chutiang deuh chuan Mizoram Industry Department Joint Director hovin Bamboo Development Agency-ten Mau hmanga thil siam hrang hrang an entir ve a; chu pawh chu kan haw lam-ah Kolkata Mizoram House ah kan inhmu a; an kal ve tih kan hre chauh bawk. Mi Nuai 2 vel zet pungkhawm chu a hahthlak dan a dang. Kan kalpui, Pa |huama chuan In lama an Nu a biakna-ah ‘Khawvel mihring zawng zawng hi helai hmunah hian an lo kalkhawm emaw tih mai tur a ni...’ tiin kan tam zia a hrilh.

o0O0o

Page 15: VOL. 59 I SSUE NO.1 APRIL - JUNE, 2014

ZORAM LONEITU Volume 59 No.1 : APRIL - JUNE, 2014

13

OIL PALM HERNA KHAWL - BUKVANNEI TLAWH CHUNGCHANG

Ramtinchawma

Oil Palm Farmer, Nalzawl, Mamit District.

Oil Palm phuntu leh enkawl mekten phur tak leh thatho taka Oil Palm te kan enkawl beiseiin Oil Palm hriak sawrna/herna khawl, Bukvannei. Kolasib District-a mi kan zuk tlawh chungchang han ziah lan ve hi \hain ka hria a, kimchang lo takin ka han ziak ve a ni e. Kan DAO, Mamit, Pu L.V. Zomuana'n min finchhuah azarah Oil Palm Zonal Committee, Mamit District-in Oil Palm hriak sawrna hmunte farmer-ten tlawh ni se tiin rel a ni a. Chutia rel a nih ang chuan hetiang hian khaw hrang hrang a\angin a kal tur farmer-te thlan kan ni a. Hetiangin - 1) Kawrtethawveng 2 nos. 2) Tuidam 5 nos. 3) Darlak 2 nos. 4) Nalzawl 5 nos. 5) Mamit 3 nos. 6) Phaizau 2 nos. Tin, Bukvanneia kal hun atan hian ni 05.03.2014 (Nilaini) ruat a ni bawk a ni.

A kal hun tur ni a lo thlen chuan kan DAO-in Mamit a\angin Kawrtethawveng, Tuidam leh Darlak farmer-te lam turin Motor (Sumo) pakhat a tir a, keini Nalzawl farmer-te min rawn lam turin Sumo pakhat a rawn tir bawk a. Tichuan Dar 8:30 am-ah DAO Office, Mamit tualzawl kan thleng a, Mamit leh Phaizau a\anga farmers kal turte pawh an lo awm tawh a. Kan DAO chuan farmer te min zuk hruai tur leh kan senso hrang hrangte min ngaihtuahsak turin ATMA a\angin nula fel tak tak, Lalnunpuii leh Lalrinsangi te a lo ruahman a. Anni ho chuan Bukvannei panin zing dar 9:00 velah Mamit kan chhuahsan a. Tichuan tluang takin Bairabi kan thleng a, tah chuan tuk\huan te eiin, kan eikham chuan Bukvannei panin kan chhuak leh ta a, minute 45 vel kan tlan leh hnu chuan Oil Palm herna tur khawl Godrej Agrovet Ltd. in an lo dinna hmun Bukvannei chu kan th1eng ta a.

A hmun kan thlen a, motor a\anga kan chhuk veleh Godrej Agrovet Ltd. a thawkten

min lo lawm a, kan kal tur thu hi DAO, Mamit-in a lo hrilhlawk vek bawk a, anni chuan min hruaiin, a khawl chanchin min kawhhmuh tur \awng thiam an lo ruat lawk vek a. Ani chuan chipchiar takin a khawlin Oil Palm rah Fresh Fruit Bunch (FFB) a her dan tur leh a hmunhma an siam dante min kawhhmuhin min hrilh a, a khawl kan han hmuh chuan kan rin aiin a ropuiin a senso pawh a hautak hle a ni tih a hriat theih mai a, Oil Palm rah herna khawl tak phei chu han sawifiah thiam mai theih pawh a ni lo va, mita hmuhin a fiah a ni ti ila a ni ber mai. Chutianga khawl ropui leh rit han bunna tur chuan a dahna tur lei a lo ngheh tawk loh avanga lung phah nasat a ngaihdan leh Electric Current (Power) a awm loh pawha an khawl lian tak mai tluang taka tiche tur Generator lian tak an dah te han hmuh meuh chuan Godrej Agrovet Ltd. te hian an lo ti mai mai lo va, Oil Palm rah (FFB) te hi her ngei an tum tih a tilang chiang hle a ni.

Page 16: VOL. 59 I SSUE NO.1 APRIL - JUNE, 2014

ZORAM LONEITU Volume 59 No.1 : APRIL - JUNE, 2014

14

An khawl hmun luh tantirhah, FFB motor-in a phurh a, motor chawpa bukna tur pawh

an siam thlap a ni. Tichuan darkar 2 vel kan awm hnuin thingpuite kan in a, kan haw chho ta a. Kan haw pah chuan Godrej Agrovet Ltd. in Oil Palm Nursery Saihapui-a an siam chu kan en chho nghal a, ruahtuite a la tla lo bawk a, an Oil Palm Nursery chu kan beisei ang chuan a \ha lem lo. Chuta \ang chuan Bairabi kan pan leh ta a, zanriah chaw te Bairabi-ah hian kan ei leh a, tichuan Mamit kan pan leh ta a ni. Mamit kan thlen hian Field Veng-ah DAO, Mamit-in min lo hmuak a, anin kan khua \heuha min thlah leh turin kan chuanna motor chu a hrilh a. Tichuan mahni khua \heuh tluang takin kan thleng leh ta a ni.

Oil Palm herna khawl zuk tlawhtute hi Oil Palm huan nei vek kan ni a, Oil Palm rah (FFB) herna khawl kan zuk hmu chu a ropui kan tiin, kan Oil Palm phunte hi a tawl mai dawn lo a ni tih kan hriat chian avangin kan phur hawin kan hlim tlang khawp mai. Kan sorkarin kuthnathawka eizawngte min chawikan an tum mek lai leh kan Agriculture Department-ten \hahnemngai taka Oil Palm phun tawh leh phun turte min buaipui lai hian kuthnathawka eizawngtute hian eizawnna ngelnghet Oil Palm chin hi uar sauh sauh ila, chawmhlawm State kan nihna lak ata kan chhuah theihna tur pawimawh tak a ni ngei ang. A tawp berah chuan kan DAO, Mamit leh a thawhpuite lakah keini Oil Palm hriak herna khawl zuk tlawhtu zawngzawngte hian thinlung takin lawmthu kan sawi a ni.

o0O0o

Page 17: VOL. 59 I SSUE NO.1 APRIL - JUNE, 2014

ZORAM LONEITU Volume 59 No.1 : APRIL - JUNE, 2014

15

DIRECTOR HOA KHAWTHLANG ZIN THU

R.K.Nithanga, MAS Deputy Director (Oil Palm)

Agriculture Director, Dr. C. LalzarIiana hoin hun chep tak karah Mizoram

hmarthlang, Mamit District huamchhunga W. Phaileng leh a chheh vel khua leh ram te tlawhin 2nd & 3rd June, 2014 khan kan zin a, a hlim thlak hle.

Ni 2.6.2014 zing dar 9:30-ah Director room-ah Officer-ho nen meeting kan han nei te te a, dar 10:30-ah W. Phaileng lam panin Aizawl kan chhuahsan a, Director hi Pu Tlangtimawia Zote, Technical Officer to Director nen kan \awiawm a ni. Rawpuichhip-ah thingpui kan in zawk a, tluang takin chawhnu dar 2:00-ah W.Phaileng kan thleng a, Mamit DAO, Pu L.V. Zomuana leh W. Phaileng AEO, Pu Tomy M.S. Dawngliana leh an hoten min lo nghak reng tawh a. Rei lote lunch te eia kan chawlh hnuin Vengtu security te nen Saithah panin kan tlan leh ta a.

SAITHAH : Saithah-ah hian ruahsur hnuaiah VCP Pu Zahranga hoin VC member te leh pa 20 rualin min lo hmuak a. Saithah-ah hian chhungkaw 28-in Sarzukzawl-ah 2007 a\ang khan Oil Palm hi an lo ching tawh a, tin, RKVY hnuaiah land development pawh Tuikualzau, Dilzawl leh Sarzukzau-ah te thawh a ni bawk a. Oil Palm hmun nei \ha deuhte chu :- Pu Sangkhuma - kung 750, Pu Tumpanga – kung 600, Pu Ramdina – kung 500, Pu Lalremruata – kung 400 nei te an ni. A rah (FFB) pawh an hralh \an ve tawh a ni. Khua a tlai tawh avang leh ruahsur leh chhum avang tein an hmalakna kan thlirpui thei ta lo va, tlai dar 5:00 thleng thusawi leh inkawmhona te kan neih hnuin Phuldungsei kan pan leh ta a.

PHULDUNGSEI : Phuldungsei-ah hian Oil Palm ching mek chhungkaw 100 vel lai an lo awm a, Vengthar atangin chhungkaw 60 leh Mar zau Compact area-ah chhungkaw 40 an ni. VCP Pu Sailuta kawtah Oil Palm chingtu nu leh pa 50 dawn laiin chaw ei lovin min lo la nghak a, VCP inah thukhawm nghalin Oil Palm chin kawnga hriattur tul te ka sawi zawhin Director-in fuihna thu leh thu \ha tak tak a sawi a, zawhna leh chhanna te neih nghal a ni bawk. Phuldungseia Oil Palm Compact area hi Mar zau a ni a, khawhnuai, chhuahlam Km 5 vela hla, kawng mumal la awm lo, mihring kea kal theihna chauh a ni a, kawng \ha an mamawh thu Director hnenah hian an lo thlen nghe nghe a ni. Mar zaua Oil Palm chinna hmun hi Agriculture staff tuman kan lo la tlawhsak lo va, remchang hmasa bera bialtu DAO/AEO ten lo tlawh tur leh report kimchang pe turin Director hian a chah nghal a ni. Phuldungseia Oil Palm ching tam deuhte chu :- Pu Sailuta – kung 750, Pu Sangliana – kung 350, Pu Vanlalruata – kung 350, Pu Ramngheta – kung 350 te an ni. Oil Palm chingtu mi 37 te chu an hnathawhnaa hman atan Director hian Bawngtuthlawh (Kelchuang) a pe vek a, Loneitute an lawm hle. Zan dar 6:30-ah Phuldungsei chhuahsanin W. Phaileng Agriculture Complex chu zan dar 9.00-ah kan thleng leh a, zanriah te eiin kan riak nghal a. A tuk ni 3.6.2014 zing dar 5:00-ah thovin, Salem Boarding leh Zawltezau-a Oil Palm a huhoa an chinna en turin dar 6:00 am-ah kan inzui chhuak leh ta a.

SALEM BOARDING: Salem Boarding Headmaster Pu Hruaia leh a nupui Pi Ate-i ten an Quarters ah thingpui min lo lum a, an hma thar lak Higher Secondary School Building sak mek te kan tlawh a. Salem Boarding hmunah hian Agriculture worker te awmin Oil Palm pawh kung 500 lai an lo phun ve a ni.

Page 18: VOL. 59 I SSUE NO.1 APRIL - JUNE, 2014

ZORAM LONEITU Volume 59 No.1 : APRIL - JUNE, 2014

16

ZAWLTE ZAU: Salem Boarding bul maiah hian chhungkaw 36-in a huhova Oil Palm an chinna hmun Zawltezau kan tlawh leh a, hmun rem leh zawl rai \ha tak mai a ni a, Oil Palm chinna atana duhthusam a ni awm e. Tui erawh chu hla deuh hleka mi pawh ngai leh lui tui hnaivai deuha mi pump chhuah ngai a ni. A hmun sang lai deuhah hian kan Department-in tuikhuah an lo siam zo fel chiah bawk. Helai zauah hian Sangha a la tam avangin a ven nan mau phelin vau hrul leh kawngkamte an hung bakah Oil Palm kung mal pawh engemaw zat an hung a, hei hian Sanghal a veng hle niin an sawi. Oil Palm chingtu leh he laia sulsutu Pu Thangseia chuan, "Kan pi leh pute pawh khan sanghal hlauhah perngote an lo kaih \hin a, chuvangin mauphela Oil Palm kan hung hi Sanghalin a \it phah hlein kan hria, helai ramah hian Serthlum te, Kawlthei te, Kuhva te ka lo ching tawh \hin a, a thar \an chauha min tam san leh mai \hin a. tunah hian Oil Palm hi ka han ching leh ta a, hei hi chu \ha hle turah ka ngaih avangin ka thihchilh \hak dawn a ni," a ti. Kawng \ha erawh an mamawh hle. An mamawhte hi Director hnenah an lo thlen a, Director chuan mi taima leh tih takzeta thawktute chu sorkarin a \ul ang zelin a ngaihtuah dawn a, chutiang mi tan chuan kawng pawh a awm zel a ni a ti. Zawltezauah hian kumina phun thar turin Oil Palm seedling engemaw zat phurh thlen tawh a ni a, an phun thar mek bawk a ni. Zawltezau hruaitute buatsaihin thlamah chaw puar takin kan ei a, W. Phailengah chho lehin, Phaileng a\ang hian ATMA lama nulahote, Cable TV operator te, Soloist-ten min lo zawm a, kokim zawkin Damparengpui kan pan leh ta a ni.

DAMPARENGPUI : Damparengpui kan thlen hian VC te leh khawtlang nu leh paten min lo hmuak a, chawl khawmuang lovin khawhnuaia Oil Palm chinna SIHZAU kein kan pan nghal a. Helai hmun kan tlawh hian min tihlim hle mai. Khawtlang hruaituten nikum 2013 a\ang khan he Sihzau hmun rem tak mai \in 500 hmun zet mai hi Oil Palm chin nan an lo ruahman a. Nikum khan \in 300 hmun vatin Oil Palm kung 9850 lai an lo phun a ni. He Oil Palm hmun hi khawtlang ta a ni a, a \ul ang zelin hnatlang te koin a remchan dan angin NREGA (ni 100 inhlawhna) te pawh helai hmun atan hian an hmang \angkai hle a ni. Tunah hian kum khata upa chauh a la nih avangin a hautak lai tak a la ni a, chuti chungin \in 300 hmun hi an sam fai vek a, fur a lo in\an avangin hnim erawh a chak hle. Hetianga hmun khata Oil Palm heti zat chin hi Mizoram hmun dangah a la awm lo niin a lang a, kan Director pawn ropui a tiin a lawm hle a, a theih ang anga \anpui zel theih a beisei thu pawh a sawi a, an hnatlang thingpui lum nan Rs.5000/- a pe nghe nghe a ni. Khawtlang hruaitute chuan "Sihphir sawia Iskut a lo lang mai ang hian Damparengpui sawia Oil Palm lo lang ve mai turin hmalak kan tum a ni" an ti.

Sihzaua Oil Palm chinna te kan tlawh hnuin BNRGSK Hall-ah Oil Palm ching hlawhtling te interview film chhuah a ni a, Oil Palm chin chungchanga hriattur \ul leh zir ngaite zirhoin Training neih nghal a ni.

Damparengpui khawtlang hmalakna chungchangah hian Project Director, DRDA, Mamit leh Aizawla RD lam hotu \henkhatte biak pawh nghal an ni a, hetianga kan Scheme neih hrang hrangte inhman\awm (Converge) thiam a \ul thu leh pawimawh dangte sawiho a ni. Heng Rural Development scheme NREGA, IWMP, etc. te hi Oil Palm Development Programme nena kan thawhho thiam zel chuan hlawhtlinna chance pawh a sang deuh ngei ang. Hetianga hmalak remchanna khua apiangah Damparengpui method hi hmang thei ila a duhawm hle.

Agriculture Department hmalakna hrang hrang kan hmuhte leh thawktu leh helai bialtu Pu Tomy-a hnathawh \hat dan te hlim leh lawm taka mitthla reng chungin zan dar 8.30 khan dam tak leh tluang takin Aizawl kan rawn thleng chho leh ta a ni. DAO, Mamit leh a staff te leh Loneitu min lo dawngsawngtu zawng zawng chungah zinte aiawhin lawmthu ka sawi e.

Page 19: VOL. 59 I SSUE NO.1 APRIL - JUNE, 2014

ZORAM LONEITU Volume 59 No.1 : APRIL - JUNE, 2014

17

MIZORAMA OILPALM CHIN KAWNGA HARSATNA LEH A SUTKIAN DAN

C. Lalnithanga, MAS

Asst. Plant Protection Officer, Directorate of Agriculture (CH),

Aizawl, Mizoram. Kumin 2014 January a\anga June thleng hian Mizorama Oilpalm chinna hmun \henkhat ka tlawh a, ka tlawh khuate chu hengte hi a ni:- 1) Aizawl District – Falkawn, Muallungthu, Phulpui, Sialsuk, Sailam. 2) Serchhip District – Thenzawl, Buangpui, Serchhip, Keitum, Bungtlang,

Khawlailung, Chhiahtlang, Khumtung. 3) Kolasib District – Zanlawn, Kawnpui, Hortoki, Buangpui, Buhchang, Phaipheng,

Phaisen. 4) Lawngtlai District – Lower Saikah.

Heng khuaa Oilpalm chinna hmunte hi ka hman zat zat ka tlawh a, motor kal thlen theihna hmun a tlem zawk avangin thui tak tak leh inkarakik tak takah kal a ngai a, ni khatah hian Oilpalm hmun tlawh tam a har khawp mai. Oilpalm chingtute an Oilpalm hmun ngeiah biain an harsatnate kan zawt a, sawi tur an ngah tlang hle. Heng khua leh Oilpalm hmun ka tlawh a\anga Mizorama Oilpalm chingtute harsatna langsar zualte chu hengte hi a ni.

1. Oilpalm \iak a rit :- Oilpalm \iak (seedling) pakhat, hnah 13 nei tling lo pawh hi a \ona

polypot a len tham avang hian paikawng/paiem pakhatah pakhat chiah a leng a, mi pakhat phur tawk chu a ni mai. Oilpalm \iak a rih em avang hian loneitu \henkhat Oilpalm hmun chu motor kal theihna kawngpui a\angin a hla deuh a, kawng awmsa a awm loh avang leh Oilpalm hmun tam zawk chu ram rem lo, kal harsa tak a nih avangin kangvara Oilpalm \iak phurhluh a hautak hle.

Hei vang hian loneitu tam takin Oilpalm \iak chu a polypot a\angin a rukin an pawt phawi a, zangkhai takin Oilpalm hmunah an phur lut \hin a ni. Hei vang hian Oilpalm phun thar tam tak chu a chawrche a, \hal laia tui pek tur awm lo nen, fertilizer pek tur awm lo nen, ran ek pek tur awm lo bawk nen, beisei angin a thang tha lo va, beisei angin a thang chak lo a ni. Loneitu tam tak chuan an Oilpalm \hat loh chhan chik taka han zawhin a phun hun laiin polypot a lei nen an phun loh thu a tawpah hreh takin an sawi leh nge nge thin. Hetianga Oilpalm tiak phun hi thlasik lai leh nipui lai chuan a thang mawh hle a ni.

2. Fertilizer an pe lo :- Oilpalm chinna hmun ka tlawh zinga, loneitute hian an Oilpalm chu fertilizer eng chi mah an pe lo tlang pui, Oilpalm hian zung pui a nei lo va, balhla ang hian lei chung pawn lang laiah a zung hraw tak tak chu a kung hual velin a zam darh a, a hnah a lianin a sei bawk a, hei vang hian fertilizer hi a mamawh tam em em a ni. A tiak phun lai atangin kum tin fertilizer pek tur a nih lai hian loneitu tam ber chuan fertilizer an pe thei lo a ni, an chhuanlam pui deuh deuh te chu :- Fertilizer leina tur pawisa an nei lo va, loneitu khawsa thei deuh pawhin fertilizer lei tur an hmu mai lo va, a leina tur hmun an hre lo bawk a ni. Loneitu tam zawk chu khawsak harsa ve tak tak an ni a, athlawna fertilizer an dawng a nih loh chuan fertilizer pek tur an nei ngai dawn lo a ang khawp mai. Hmun thenkhatah chuan fertilizer an dawn ang ang pawh lo hralh ru duh an awm leh zel niin an sawi bawk.

3. Ran ek (Manures) an pe lo :- Oilpalm hian ran ek leh hnimtawih hi an ngeih em em a ni. Ran ek kan tih ber chu :- Bawng ek, vawk ek, kel ek, leh ar ek te hi a ni. Mizorama Oilpalm chingtu tam ber hian ran ek an neih ang ang pawh an Oilpalm phun tharah an pe lo hrim hrim a ni. Fertilizer leina nei zo lo pawhin ran ek tal chu an Oilpalm phun tharah pe thei sela a thatpui dawn hle a ni. Fertilizer leh ran ek pek that chuan thlasik lai leh thal laiin tui pe thei lo mahse

Page 20: VOL. 59 I SSUE NO.1 APRIL - JUNE, 2014

ZORAM LONEITU Volume 59 No.1 : APRIL - JUNE, 2014

18

Oilpalm chuan a that phahin a din chan theih phah dawn a ni. Ran ek hi leia thlaichaw siamtu pui ber, mit lawnga hmuh tham loh, hrik tangkai tak tak (Micro-organisms) chaw tha a ni a, an lo inthlah punga Oilpalm tan chaw tha an siamsak a, tichuan Oilpal-in a lo that phah thin a ni. Mi tam ber chuan hetianga ran ek hi Oilpalm kan pek chuan ran ek tui hang kha hip dawk dawk turah kan ngai, nimahsela Oilpalm chuan inorganic form-in chaw a la si a, chutianga ran ek kan pek chu Oilpalm chuan a hman tangkai theih nan kan sawi tak hrik tangkai hoin an tihdanglam hunah chauh a chhawr tangkai thei a ni.

4. A hmun a darhsarh :- Oilpalm chinna hmun tam ber chu a bing te te deuh vek a ni a, a darhsarh hle bawk. Mithiamte duh dan anga bawh mual bik neia zau aou taka inria Oilpalm hmun hi neih tur a ni a, tichuan Oilpalm rah theih nana a pa chi kengtu tuaingawt te (pollinating weevils) pawh awlsam takin a inthlah pung anga, kumtluanin chhuah thar zel ngai lovin Oilpalm chinna hmun zau tak (compact area)-ah chuan tuaingawtte chu a lo inthlahpung thei dawn a ni. Amaherawh chu Mizorama Oilpalm chinna hmun tam ber chu a bing te te a ni hlawm si a ni.

5. A hmun a awih :- Oilpalm chinna hmun tam ber chu awihtlan a ni deuh veka, a then lai phei chu awih tak tak a ni nghe nghe a ni. A rah bawr (FFB) lawh hunah pawh mualmawng lamah a lum bo mai ang tih hlauhawm khawpa awih lai te pawh a awm a ni.

6. Hlothlawh a harsa :- Kan hriat theuh angin Oilpalm kung inhlat zawng chu 30ft a ni tur a ni. Hetianga inhlata phun chuan kum 5 a tlin hma chuan Oilpalm hmun chu a bik takin fur laiin thlawh fai reng a ngai a, Pahmei khawsak harsa deuh tan phei chuan hlothlawh hi a hautak em em a ni. Loneitute tha chhawkna atan hnimtur (Herbicides) duh thala hman tur athlawna pek a harsa a, loneitu tam ber chuan an lei thei lo bawk a ni.

7. Kawngpui atangin a hla :- Oilpalm chingtu tam zawkte huan ram chu kawngpui atangin a hla a, motor kal theih si loh, kawng thui tak zawh a ngai a, Oilpalm tiak phurh luh pawh a buaithlak hle a ni. Oilpalm rah bawr seng hunah pawh a phurh chhuahna a chhuk chhoin a hahthlak hle dawn a ni.

8. Tui a harsa :- Oilpalm chuan tui a mamawh tam tih chu loneitute hian an hre chiang tawh khawp mai. Amaherawh chu tui mamawh hun lai tak, thlasik leh thal lai hian Oilpalm chingtu tam ber chuan tui pek tur an nei lo. Oilpalm chinna hmun pakhatah chuan vanneihthlak takin tui zem lianah Oilpalm chingtute tan tui an lak khawl saka, tuizemah chuan tui a liam zawih zawih reng a, mahse chu tuizem awmna hmuna Oilpalm chingtute chuan thallai hian an Oilpalm chu tui pek nachang an hre lo nge, an pe lo hrim hrim kha a mak hle tih mai loh chu sawi ngaihna awm lo. Training naah tui pek pawimawhzia kan sawi chamchi a, a pawimawhna zawng an hriat ngei a rinawm si a ni.

9. A zik thi an ngaihven lo :- Oilpalm chingtute chuan an ngaihven ber chu an phak tawk ang anga a hmun thlawh fai hi a ni. Thei leh thlai dang ang bawkin Oilpalm hian natna chi hrang hrang a kaiin a vei thei ve tho a, a bikin Mizorama Oilpalm an chin tantirh atanga natna lar ber chu a zik thi (Bud rot) hi a ni. Oilpalm phun hlim atanga a rah seng theih khawpa lian tawh thlengin a zik thi hi hmuh tur a awm. Training naah a zik thi enkawl dan kan hrilh mawlh mawlh chung pawhin loneitute chuan an ngaihven tha tawk lo.

10. Bui, Sakuh leh Sanghalin an ei nasa :- Mizoram pumah Oilpalm eichhetu lar ber chu Bui, Sakuh leh Sanghal te hi a ni. Bui tur (celphos) an nei tam tawk lo va, hei vang hian bui hi loneitute harsatna thlentu chimawm tak a ni. Sakuh leh sanghal pawh hi bui ang thova loneitute tan harsatna thlentu anni bawk. Hmun thenkhatah phei chuan sanghal hian Oilpalm kung mai bakah a ban phak china Oilpalm rah pawh a la ei duh zel. Thehlei leh sazu pawhin Oilpalm rah hmin an ei duh bawk. Loneitute chuan Drip Irrigation atana Pipe chi hrang hrang ai hian Bui, Sakuh leh Sanghal laka Oilpalm ven nan hian thirlen khauh tha tak mai hi Oilpalm hung nan mamawh zawkin an insawi a ni.

Page 21: VOL. 59 I SSUE NO.1 APRIL - JUNE, 2014

ZORAM LONEITU Volume 59 No.1 : APRIL - JUNE, 2014

19

Harsatna sutkian dan kawng hrang te :-

1. Oilpalm hmun hi hnathawktu awm tam dan azirin a zimin a zau tur a ni. Hnathawktu tlemna chhungkua chuan a bul tan nan 1 Ha a zau siam phawt sela. Lo hal hnuah Oilpalm phunna tur chu 30ft-a inhlatin chhinchhiah vek sela, polypot leng tur tawkin a khur lai lawk vek sela, tichuan Oilpalm tiak an mamawh zat chiah bul 143 chu kumkhatna atan uluk takin phun phawt sela tichuan an inhuam dan azirin kum tharah Oilpalm hmun chu zauh zel sela Oilpalm tiak pawh polypot lei nen phun ngei sela, a hnu kum 50 lo awm tur atan loneitu chu a inchhir dawn lo a ni.

2. Oilpalm chingtu chuan Fertilizer a dawn ang ang chu kum tin Oilpalm pe ngei sela, a thlawna dawn tur a awm lo a nih pawhin a pawisa neih ang angin fertilizer chu lei hram hram sela, a bikin lei hnawn lai- fur lai hian pe ngei bawk sela a thatna teltu chu amah bawk a la ni dawn a ni.Bawng ek, vawk ek, kel ek, leh ar ek te hi cement bag leh polythene bagah te dahin tawn phui tlat ila, in hnuai hulah dah ila, thla thum hnuah chuan alo tawih/mawih vek anga, a lo zang sawt bawk anga tichuan fur laiin zangkhai tein Oilpalm hmunah an phur lut anga, bul tinah thum khat lek lek pawh pe ila Oilpalm hian a thatpui hle dawn bawk a ni.

3. Oilpalm kung hual velin a theih ang angin half-moon terrace laih hram ni sela a bik takin fur lai hian lei a hnip a, laih a awl bik a, fertilizer leh ran ek pek dawn pawhin a remchang bik em em a ni. A rah seng hunah a tangkai lehzual dawn.

4. Oilpalm phun atanga kum 5 chhung chu Oilpalm hmunah hian sum chang thlai chi hrang hrang chin tur a ni. Keitum leh Bungtlanga loneitute chuan Oilpalm hmunah hian Lakhuihthei an ching a, an chhawr tangkai em em a ni. Bui, Sakuh leh Sanghal pawh a nghal lo bik a ni. Phulpuia loneitute chuan Oilpalm hmunah Fu an ching a, an hlawkpui em em a, Oilpalm pawhin fu zar hlim chu an ngeih hle a ni tih a lanna chu fu kara Oilpalm phun thar chu thalvaekchar lai pawhin a hring duah hlap bik a ni.

5. Kan sawi tak ang khan Mizoram pumah thal laiin tui pek tur a awm meuh lo a ni, chuvangin fur laia ran ek leh fertilizer pek that chuan Oilpalm hian thal khawro pawh a tuar thei nge nge a ni. Abik takin fertilizer zingah Potassium tlachham hi Mizoram pumah hmuh tur a tam ber a, Oilpalm hnah chu a hring leh engin a de chuai hlawm a ni. Hei mai bakah hian Boron tlakchham vanga a hnah chuar hmuh tur a awm zauh zauh bawk. Chuvangin loneitute chuan kum tin an Oilpalm chu MOP pe ziah thei se an thatpui ngei ang.

6. Oilpalm hmuna an feh apiangin loneitute chuan chik takin an Oilpalm chu en sela, a zik thi leh tliak a awm em tih ngun takin thlithlai sela. A zik thi leh tliak an hmuh apiang chu dim tein tan sela, a hnuah natna damdawi, training naa uar taka kah tur kan sawi thin – Carbendazim (Bavistin/Rustone) @ 2 gm, tui 1lit chawhpawlhin kap sela a theih phei chuan thla tin fur laiin vawikhat tal chu a hrisel nan kap vek sela, an thatpui ngei ang. A kahna bur nei remchang lo pawhin kahchik siamin kap hram hram sela, a zik chauh kah kha a tawk mai. A chhan chu Oilpalm hrisel pangngai chuan thla tin hnah thar pakhat a chhuah anga, a kung lian tawh phei chuan thla tin hnah thar pakhat leh a rah bawr khat a chhuah ziah tura ngaih a ni.

7. Bui, Sakuh, Sanghal leh Sazu lakah Oilpalm chu a theih ang anga ven tur a ni. Pu C.Lalthlamuana, Deputy Director (Soil Survey) chuan ‘Oilpalm hian a neitu thlantui far hi a ngeih ber’ a ti a, awmzia a nei thui hle mai. Kumtluana a neitute Oilpalm hmuna an riaha, an chet tlat na na na chuan Bui, Sakuh, Sanghal leh Sazu lakah Oilpalm chu a him bik nge nge a ni.

Tunah chuan Godrej Agrovet (Ltd) chuan Bukvannei, Kolasib District-ah Oilpalm hriak sawrna khawl a bun fel ta. Oilpalm hralhna kawng zau takin a inhawng ta, Pa taima apiangin Oilpalm chin hi an hlawkpui tan ta, chumi zinga tel tur chuan loneitute tan lak sauh sauh a hun ta hle a ni.

o0O0o

Page 22: VOL. 59 I SSUE NO.1 APRIL - JUNE, 2014

ZORAM LONEITU Volume 59 No.1 : APRIL - JUNE, 2014

20

CRITICAL PERIOD IN AGRICULTURE (AGRICULTURE-IN HUN HARSA

A TAWH LAI)

R. Lalrinawma, MAS Agriculture Extension Officer,

Plant Quarantine Station, Indo-Myanmar Border Trade Centre, Zokhawthar.

Kan sawi fo tawh angin Agriculture hi mihringte eizawnna zinga upa ber pawl a nih ang bawkin thil thar leh \awngkam thar pawh a piang chhuak ve zel a. Thlai enkawltuin a hun taka a nih dan tur ang taka chet a lak loh avanga siam \hat leh theih tawh loh khawpa thlaiin a nihphung tur a hloh a, a thar a tlakhniam \hinna dan hi ‘Critical Period in Agriculture (Agriculture-in hun harsa a tawh lai)’ chu a ni. Thlai hrang hrang hian Critical Period hrang hrang an nei \heuh hlawm nachungin thlai nawlpuiina an in\awm theih chauh lo tarlang ila. 1. Chaw\ha : Leilungah hian thlai mamawh chaw\ha chi hrang hrang awm bawk mah se,

thlai mamawh tawk, a hun taka ei mai tur a awm loh chuan chaw khawpkham loh avanga harsatna (Nutritional Disorders) a lo awm \hin. A pumpelh dan : Thlai chin/phunsawn hma thla khatah leilung sawngbawl laiin a dose dik taka leiah thlai chaw lo dah lawk \hin tur a ni a, lei a thur viau chuan chinai thi (slaked lime) hman tel ngei tur a ni. Dan naranin thlai an \handuah leh a par leh rah insiam hun lai hian chaw \ha an mamawh tam.

2. Sik leh Sa : Ruahtui tuar thei tak thlai an awm laiin \henkhat chuan ruahtui an tuar thei lo va, an boruak/nisa duh zawng, a hun takah an hmuh loh chuan a par/rah insiamnaah nghawng \ha lo a neiin a thar a tlahniam \hin. A pumpelh dan : Kan thlai chinna tur hmun hian eng ang sik leh sa nge a neih a, chuta chin chi chu eng thlai nge, eng tik huna chin tur nge, kan thlai chin hun chhung hian sik leh sa a inthlak hman dawn em, chu sik leh sa inthlak chu kan thlai tan a pawi thei dawn em? tih finfiah phawt \hin a \ha. Thlai an \handuan leh a par leh rah insiam hun lai hian nisa an mamawh tamin tui an mamawh tam a, ruahtui beisei anga a thlen loh chuan tui pek hial pawh a \ul \hin.

3. Tuh/Phun Sawn Hun : A hun lova tuh/chin emaw phunsawn hian thlai \iak no te insiamtir leh zung thlak tirten an tuar \hin. Thlai \iak tirte hian an \han duan nan boruak lum leh ni rei an mamawh \hin a. Tin, phun sawnte hian \han nan leh a zung insiam nan lei hnawng leh boruak lum an mamawh tam a, tuh/phun sawn tlai lutuk chuan an \han duan hun \ha tur Nursery-ah tawt takin an hmang zova, an tana hun \hain a liamsan a, an nihphung tur ang an ni phak tawh ngai lo va, an fere duhin a thar a tlahniam \hin. A \hen phei chuan a chaw zawngkhawmtu (Root hairs) an chhuah tam hman lo va, \hal tuar chhuak zo lovin an thih phah \hin. A pumpelh dan : A tlangpuiin tuh chi chu ruahtui tlak dawn hnaih April-May ah ni se, phunsawn chi chu ruahtui tlak inzawm \hat hun May-June thla chhung ngeiin phunsawn ni se, Nursery-ah hian a \iah a\angin a rei berah ni 30 bak awm lo se.

4. Hlo : Eng thlai pawh, kan duh leh mamawh lohna hun leh hmuna lo awm ve \hin hi hlo tiin kan ko mai \hin a, kan thlai chinte nen chaw, ni-eng leh boruak an inchuh a, thlai aiin an chuh chak zawk avangin a hun taka thlawh a nih loh chuan kan thlai chinte an dip ral \hin. Kan sawi tawh ang khan hnim chi hrang hrangte hian leilung hi an dap chhuak hneh hle a, hlote pawh hian nasa takin kan thlai huanah hmun an luah ve \hin. A pumpelh dan : Kan huanah hian hlo a awm miah lo tur a ni chuang lo va, kan thlai chinte an \iah tirh a\anga an \han duan chhoh hun lai leh a par leh rah insiam laite hian hlovin a dip tur a ni lo va, rah a chhuah fel tawh hnu chuan a sengkhawm a tiharsa a nih lem loh chuan hlo hi lo awm ve mai mai se pawi an khawih thei tawh chuang lo va, chu bakah hlo awm hauh lova huan dah

Page 23: VOL. 59 I SSUE NO.1 APRIL - JUNE, 2014

ZORAM LONEITU Volume 59 No.1 : APRIL - JUNE, 2014

21

tum chu sum leh tha sen a hautak em avangin pawi khawih thei tawh lo china an awm chu phalsak ve a pawi lo. Tin, hlo kan thlawh dawna hriat reng tur chu chi an chhuah hma ngeia thlawh \hin tur a ni.

5. Rannung leh Natna : Kan thlai chin azirin hun hrang hrangah rannung leh natna hrikten an bawm \hin a, a hun taka hmuhchhuaha enkawl a nih loh chuan nasa takin a thar a tlahniam \hin. A pumpelh dan : Kan thlaite vil ngun ila, kan hriatthiam loh harsatna kan thlaiten an tawk a nih chuan a rang thei ang berin Agriculture mithiamte rawn vat hi a finthlak hle.

6. A Seng Hun : Seng hun dik taka seng loh chuan a \ilin a zuva duh bakah vawi tam tak lawh chi, a rah neiho ngat phei chu a rah chang dah reng chuan a kungin a tuar a, a tar hma phah \hin. Tin, Fu phei chu a par hnua seng chuan a thlumna (sucrose) a tlahniam tawh \hin. A pumpelh dan : Seng hun dik tak sawi chu a harsa a, a chhan chu thlai hrang hrangten seng dan leh seng hun an nei hrang \heuh hlawm si a. Chuvangin, a hun dik taka seng thei tura kan thlaite kan vil ngun a, kan lo inhmakhua lawk hi a pawimawh ber chu a ni mai.

Heng kan sawi tak Agriculture-a Critical Period chi hrang hrangte khi Zoram Loneituten vawng reng ila, Farming hi sumdawnna lian tak a nih tak avangin hlawk lehzuala thlai thar a, rahbi thar chuangkai thei \heuh turin \an i la sauh sauh ang u.

o0O0o

Page 24: VOL. 59 I SSUE NO.1 APRIL - JUNE, 2014

ZORAM LONEITU Volume 59 No.1 : APRIL - JUNE, 2014

22

OIL PALM NGE NGE

Lalchharliana, MAS SDAO, Zawlnuam.

Mahni tui zawng leh tawn hriat then then, mi hriat hnu leh rawkrailo te te mah ni se,

khawnge tun tum chu duh hawi zawng zawngin ka’n mualzawl silai hawl kual mai mai teh ang. Tih-ah chuan Pu Hmutea tihdan takah kan thutpui mai mai ang hi mihlim nu ho chuan an dinpui hluai fo tho a lawm mawle. Mahni ba lam na na na chu a hre ber ang ziazangin phul pui leh chiam ila a ni mai. Tu’n an hlawk pui lo a nih pawhin tu pa damdawi eisual ang deuhin a thawh na na-ah a thawk tawh mai ang chu. Tun hnai maia hmel hriatah chuan Oilpalm hi chin tam ber leh chin manhla ber pawl chu a ni phawt ang. Thlai thenkhat chu a hun laiin han uar viau hlawm mah ila a hralhna lam kan inrin siak laih laih mai thin a nia, a fing hmasa sain an titawp hmasa emaw tih mai tur a ni fo thin a, sorkar leh a changtu Department kan indem siak luai luai mai thin a nih kha. Kan pi leh pu, kan nu leh pa ten a tha nia an hriat leh tute maw tha tih zawng an theihtawpin an han buaipui ngial thin a, eng eng atangin emaw, khawi khawi atangin emaw harsatna lian takin a han tlakbuak thuai a, beidawng nih hrehin an han tilui fan fan a, mahse a ngaihna hlawl a awm tawh loh hnuah thil dangah an han peng leh rih thin a, patlingin ‘eng ber hi nge ching ila tha ang aw’ an han ti vawng vawng a, eng thlai pawh ching dawn sela rilruin ar bo a zawng a, Vairengte gate thlang vela mite sukthlek azir zirin a man bithliah chawp a ni vel ta mai mai thin bawk tak a, patling lu a haiin mut mawh hnar mawha neih a, helhkam loh rual a ni thin lo. Hun a lo kal zel a, ‘mipa vannei bui meitawia’ kan inti dawn nge, hun rangkachak kan tawng kan ti dawn, hnathawk thei dinhmuna kan din laia kan hotuten oilpalm an han chawchhuak hlauh hi chu kan vannei intih loh rual a ni lo. Tun hma, kha leh chenah khan engatinge kan hotute hian an lo chah chhuah daih tawh loh aw tih vawng vawngna tham a ni. Mi thuthiam thenkhatin oilpalm hi duhtu an tam avangin nula hmeltha nen an tehkhin thin a, mahse nula hmeltha te chu a la inchuhbuai theihin a intih vuivai theih a, oilpalm hi chu inchuh buai ngai lo leh inthikna tur awm lo, a duh apiang tana duh tawk tawk neih theih a ni miau a, chuvangin Oilpalm hi chu a chungnung chiang a ni. A fing hmasa apiangin an ching hmasain an ching uar ta mai chu a nih ber hi. Tun dinhmunah chuan oilpalm chingtute tluka nihlawh, tanpuina dawng nasa leh sorkarin a ngaihsak hi an awm kher awm lo ve. Thlai dang chingtute tan pawh thik tham an ni hial ta ve ang. A venhimna lam : Rannung leh a natna lam hi chu kan hotu mithiam tak tak ten an sawi tam tawhin kan mamawh chu min supply hneh char char bawk a, keini ang, thawkho zingah pawh ak zat hnih hnuailam, rawng lo lehnghal, thi beh chu sawi loh kungpuimuthi pawh beh phaklo chu inrawlh loh law law a himin ka ring a, pute ring phawt ang. Sorkar tana tih vak ngaihna awmlo, kan chhiatpui leh kan mutan lian ber(?)Sanghal mawlh mai hi er tham a tlingin ka hria a. A sa a tui vang leh a hnawk em avang ngawta that mawlh mawlh tura infuih a rem deuh si lo, ram vachal deuh erawh chuan tih dan eng tin tin emaw an hre mai zel a, mahse hemi chungthu hi chu eng pawl emaw inhungna bang a nek puar palh hlauh dah ange, sawi thui lo mai ang, kei chu a engahmah ka inhnamhnawih ve lo a nia. Zopa ti ti : Mizopa hi kan lo remhriain thil kan lo chik peih ve viau mai tih ka hre chhuak. Bualpui pa pakhat chuan a fu huan hi thirzai lane hnih lek dul fahran hian a hung a, han en mai chuan sanghal te chu han dal zia zang tur hi a ni lo, mahse ‘sanghal hian thirzai rim hi a hlau a, a tawn ngam lo’ a ti ve tlat. Pakhat leh chuan a huan hungna thirzaiah thang ang deuh valh satliah hi a khai fur mai thung a, ‘sanghal hian thirzai ringawt hi chu a reiah ngaiah a nei mai a, a hlau lo zui mai zel, hetia thil valh han khai hian thang emaw an ti a, an tawn ngam lo’a ti ve thung. Kawnpui pa ve thung chuan ‘Thirzaia hung chu a hautak mai mai a, atta/wheat vai bag ruak, foot khat vela hlaia zai

Page 25: VOL. 59 I SSUE NO.1 APRIL - JUNE, 2014

ZORAM LONEITU Volume 59 No.1 : APRIL - JUNE, 2014

23

sin hi vau-ah zar zawm put mai ila, a hautak tham lovin sanghalin an hlau sia, ka zawngchhang khawp mai, a mawih deuhah ka thlak leh mai a’, tiin a thatzia a sawi rawtui khawp mai. Hortoki pa ve thung chuan ‘Sanghal ven nan sum sen a ngai hlei nem, pawnchhia engpawh hi oilpalm bulah han vet mai mai ila, sanghal te chuan an hlau lutuk tlat alawm, pawnchhe zawn khawm lah chu mizopa inah chuan a huphurhawm lo khawp leh nghal a, ti hian a mawih chhiat veleh ka zawng khawm zel a, ka thlak leh mai a’, a ti ve thung. Khaw pakhata pa remhre deuh mai pakhat chuan a huan hrul-vau velah radio pathum vel a khat mawi tawkin a khai a, zanah hian a ‘on/play’ zankhua mai thin a, ‘zai awm loh lai pawhin ri tuk tuk programme hi chu a awm reng a, sanghal hian an hlau khawp mai, battery aiin oilpalm a hlu zawk tih ka chiang, battery man ka ui phal lo’ a ti ve tlat. Heti lo pawh hian sanghal ven dan hautak si lo, tha si a la awm nual hmel a, pa remhre deuh ho khan kawmpui mai lovin in remhriat dan hrang hrang han thawh khawm teh u khai.

Chhim lamah : Ti daih ila, kan Larsap Pu Purus…. a-te tualchaina,Kerala-Palode ah khuan tun hnai khan ni thum lek Oilpalm chi chhuahna hmunpuiah thiam zirin ka zu feh chhuak ve poh a, kal hma chuan a panna a hlat vei nen a zir chhung a rei si lova, a man hla vak awm lo mang e-haw chhung nen, ka ti deuh a, mahniin heti chen chen ka la zin ngai si lova, ka phur vak lo deuh a ni. Mahse…mahse, a lo ni lo, nithum chhung hi a hman dan azirin a lo hlu-in a lo hlawk thei viau mai tih ka hrechhuak.

Ei leh in lam: Nunphung a inan loh ang angin ei leh in dan pawh a inang lo chiang khawp mai. Zing chaw atan thingpui leh papawr (papad) bakah vanneih chang chuan bula mite zawh chawp ngai eng eng emaw, coconut tlem telh, nuai phek, a lai puar kan han dawng a, a chaw bera lah chu min pe hlei lova, chutah chhun thingpui-ah chaw leh a hmeh, zing chaw aia hnianghnar zetin min han chhawp lawih a, a tirah thleng ruak an rawn chhawp ngawt a, a bulah engemaw an chhawp tawh chuan a ei theih e, an ti mai a, an chhawp hmasak sak kha ei hmasak tur a ni mai, a chaw bera lah chu kham dawnah min chhawp hman tawk a, min chhawp tak loh hlen chang pawh a awm, ei tur hi non-mizo inkhawmpui ang deuhin a rawn thleng dawt zut tawh mai a ni; chawhmeh fian an leklam vak lo, kut a ni deuh vek mai, hei hi chu kei mizopa thiam zawng tak a ni! Dawhkan pakhat kil hoin kan buffet a ni ber e. Chawhmeh ber pawh a awm chuang lova, a chaw bik pawh a awm chuang lo, kan chawm pawlh vek mai. Keinin zanriah kan tih hi mut huna ei an duh tawk a, mut duh deuh tan chuan muthlu chunga ei mai a awl ngawt ta ve ang. Chawei kham chuan ‘mut’ a ni tawp mai.

Bazar lam han hawi lawk ila-vantlang hmun a zauin kawngpui an duh zau bik ngawt mai, heng laia kan kawngpui tha neih ang tiat vel hi chu an kawngpui kal thiang daidan nan an duh tawk vel nia! Tin, dawr bak chu kawngkam tea in ding a tam lo, kawng atangin an in kawng theuh kha tha takin an siam theuh mai, a thawventhlak ang reng. A buaithlak ta ber chu kuhva dawr aiin zu dawr a tam zawk teh tlat a, sahdah zawrhna aiin zu inna ‘bar’ hmuh tur a tam zawk. Tih than zawng thlak daih mai a chakawm rum rum. Hmawmsawm reng reng narial telh a ni tlangpui awm mange aw, ka ti.

Helai hmun hi Oilpalm zir bingna hmun a nih avangin Oilpalm aiin Rubber an uar zawk, narial nen, an ramhnuai reng reng chu rubber-in a khat a ni ber mai a, a hmunah an awm chilh mai zel a, khua ang reng, ramhnuai ang reng a ni ber mai. Forest Department enkawl park pakhat kan tlawh tumin a tlai tawh deuh bawk a, sai a awm avangin tlai lamah chuan ramhnuai deuhah chuan kal loh a tha tiin an phal meuh lova, kan kal ta tho a, eng em chu kan ti ta lo hlauh, kah hlum ai chuan hnaih loh an duh tawk viau niin a lang. Kah phalloh tih lam chu an sawi lo va, fimkhur tur an ti mai a, an zawm viau zawng a niang, kah tum awm hmel an awm lova, a kal ho pawh min ringhlel lo va, tawhsual tawh palh min hlauhthawn pui mai zawk a ni e. Kan zirna hmunah pawh hian Oilpalm chu a tam lua lo, ram \in 50 hmun lo liam niin a lang lo, mahse kum 10 aia upa hlir an ding ngir khup mai a, coconut kung puitling aia sang sang te pawh a tam tawh mai. A chinpun lam hi an buaipui lem lova, zir bingna hmun tih takah a chi tha siam chhuah dan an buaipui ber. An sawi dan chuan khawvel ram hrang hranga Oilpalm chi (Germplasm) an hmuh theih ang ang an la khawm a, a quality tha ber turin an siam chhuak a ni ber mai e.

Page 26: VOL. 59 I SSUE NO.1 APRIL - JUNE, 2014

ZORAM LONEITU Volume 59 No.1 : APRIL - JUNE, 2014

24

An Zirnate : Oil Palm hi chi thum a awm a, chungte chu – Pisifera variety (a pa chi), a mu tuamtu kawr awm lo, a pawn thawp (mesocarp) tam chi; Dura variety (a nu chi), a mu tuamtu kawr chhah leh sak em em leh Tenera-pisifera leh dura inthlahpawlhtira, a pianziaa a chi dangte \hatna belhbawm ti mai ang, mu tuamtu kawr chhah lutuk lo, a pawn thawp (mesocarp) tam lutuk lo, heng laia kan lo chin ve ho ang chi hi.

Thlahpawlh tir : A pa (pollen) kha a hun takah khawih vel tiawlsam turin a diptu a zar vel sah en deuh a, formaldehyde/formalin 40% in a par zawng zawng bakah a tuamtu tur ip (terylene cloth) chhung lam ngun taka kah phawt tur, tichuan a pa par kha a hun takah (a par kim hma ni 5 velah) a bika siam ip khan tuam phui vek tur a ni a, a hmawr tawn tawnah phui taka tuam/\awn bawk tur a ni. Tichuan, a par kim a\anga ni 2/3 velah a par kuangah tan hmawk tawh mai tur a ni. A tuamna chawp hian daihlimah darkar 5 dah leh rih a, a bag-a tlakhawm turin a pa chi (pollen) kha thin thlak tur a ni. A chi hi thuk (oven)-ah darkar 24 chhung 350-400C-ah ur tur a ni. A chi hi chhihrih sin takin a chi tuamtu leh thil dang \angkai lo paih faiin hrik leh thlap tur a ni. Tichuan, a chi chu bur te (test tube)-ah dah a, phui taka chhin tur a ni a, hman dawn hunah a chi chu talcum powder nen 1:6-a thunfin tur a ni. Hetiang hian a chi hi a hnawnna (moisture) 4% ni turin kar 6-8 chhung rep/pho tur a ni.

A nu par ve thung erawh chu a par hma kar khat vel a\angin a tuamna ip (terylene cloth)-a tuam tur a ni a, a par leh par loh hi ni tin a tuamna langtlang thei (sarang fim) a\angin thlithlai reng tur a ni. A par hma fal bik a awm chuan tuam dawn hian paih nghal tur a ni. A par \an tih hriat veleh a pa par (pollen) test tube-a mi, dawt pahnih invuah sa zinga pakhat kha saranga tuam zimtea tihawngsaah khan a dawt pakhat a\anga ham luh tur a ni. A nu chi a la par kim loh chuan a tukah tihnawn leh mai tur a ni. A tuamna ip hi Formalin (40%) hmanga kah leh vek tur a ni bawk. Inthlahpawlhtir (Pollination) hi zing lama tih a \ha ber a, kar li hnuah a tuamna bag hi lak thlak tur a ni. Tichuan Code No. te, date leh Cross No. te rangva plate-ah chhinchhiahna siam a, a kungah tar thlap tur a ni. A rah a \han \hat theih nan a bul vel hi thenfai tur a ni a, a hnah/kau pawh tliak lo tawka uai hniam tawk vel turin sah auh tur a ni.

A chi sawngbawl dan : Tichuan, thla nga leh a chanve velah a lo hmin tawh ang a, hei hi buara ip hmangin fimkhur tak leh dim tein a rah titla lo leh tihmelhem lo turin lawh tawh mai tur a ni. A kawr kheh dan chi khat chu a rah hi buara chawpin a kawr chiahhnip nan tuiah ni 10 chiah char char tur a ni a, mahse, tui ngai reng hman chuan a rimchhe duh a, ni tin thlak a ngai thung. Tichuan, balu nen chawhpawlhin kein emaw kutin emaw awlsam tein a kheh theih tawh a, a mu tuamtu zawng zawng hi paih fai vek tur a ni. A kheh dan changkang zawk – Rotary Screen Depericarper leh Drum-type depericarper pawhin a tih theih bawk. A chi hi natna laka ven nan Bavistin 2% hmangin minute 20 chiah leh tur a ni. A chi hi daihlimah ni 2 kan dah vang vang ang a, duhthusamah chuan pindan air-conditioned 200-220C, boruak hnawn zawng (humidity) 60% ni se, kum khat chhung a nunna tichhe \hen miah lo vin a vawn \hat theih a ni.

A chi muhil kaihthawh dan : Oil Palm chi hi a lo \iak har nangiang mai a, mithiamte sawi dan chuan a chi kaihthawh dawn chuan a chi hi tuiah ni 5 chiah vang vang tur a ni a, tui hi ni tin thlak tur a ni nghe nghe a. Chumi hnuah daihlimah inthuah lo leh let sek pahin darkar 24 dah leh tur a ni. Hetih lai hian hnawng 17-18% a pai ang. Tichuan, Polythene bag (45x25cm)-ah mu 500 vel zelin thun khawm leh a, a ip hmawr hi nghet taka \awn thlap tur a ni. Tichuan, pindan 400C vela lumah ni 80 chhung a bika siam Tray (thleng)-ah dah vang vang tur a ni. Hemi hnu hian lak chhuah a, a hnawn zawng 22% vel ni turin tuiah ni 5 chiah leh a, hmuar natna ven nan Bavistin 2% bawka kah leh tur a ni. A chi hnawng zual tihro nan chhuatah darkar 2 dah darh leh rih tur a ni a, tichuan a chi chu polythen bag-ah bawk thun leh a, chhuarah rem \hat tawh mai tur a ni. Kar 2 hnu velah a lo \iak (saingho) ang a, hemi huna \iak lo chu a chi chhia a nih avangin paih mai tur a ni. A \iah a\anga ni 4-na vel a\angin chin pun turin a bika siam bawmah thil dup (PU Foam) hmanga tuamin boruak lut thei siin rinawm taka \awn leh thlap tur a ni a, tichuan rel leh thlawhna hmangin an thawn chhuak ta \hin a ni. An sawi danin a mu \iak (saingho) pakhat hi Rs.20/-in an hralh \hin.

Page 27: VOL. 59 I SSUE NO.1 APRIL - JUNE, 2014

ZORAM LONEITU Volume 59 No.1 : APRIL - JUNE, 2014

25

Hemi hnu lam chu helaiah Nursery-ah an lo kui \iak ta \hin a ni a, a chi sawngbawl a harsat zia leh hautak zia kan hre ta a, duh tan chuan chhut a har lo, helaia kan huana chin theih tura puitlin meuh tur chuan a kalkawng a thuiin Sorkar pawh a insengso nasa hle tih a hriat mai a, chutih laia kan huan hnaih thei ang bera min dahsak tawh hnu pawha ching \ha leh duh lo ang maia kan han dah veng veng mai te, duhdah deuh maia phun nung ve satliah ringawt chunga \anpuina lam kan la bawh huam huam zui hi chu a zahthlakin a chhan a \ha lam sawi tur a vang ngawt mai. Chuvangin, Oil Palm hi phun theih mai tura buatsaih a hautakzia leh a buangbarthlakzia hriain a chingtute pawhin theihtawp takmeuh chhuah kan ba hle awm e.

o0O0o

Page 28: VOL. 59 I SSUE NO.1 APRIL - JUNE, 2014

ZORAM LONEITU Volume 59 No.1 : APRIL - JUNE, 2014

26

|HAL LAIA KAN THLAI CHIN UAR LEH NGELNGHEHTIR DAN

George Lalthanngura, MAS

Asst. Soil Survey Officer Directorate of Agriculture

(Crop Husbandry)

Mizote hi kuthnathawka eizawng, a tam zawk hi loneih leh chuktuah huan siama ni tin hun hmang \hin kan ni. Mi tlem zawk te erawh chu Sorkar hna leh thil danga eizawngte an ni hlawm. Mipui tam zawk hi hetianga kuthnathawk ni mah ila, kan mamawhte kan la thar chhuak pha lo hle mai. Buh bikah phei chuan kan thla thum ei vel chauh kan thar chhuak a, hei hi leilet zawl, Buh leh Thlai chinna hmun kan neih zauh tawk loh vang te, kan thlawhhma lak te a zim tak vang te pawh a ni thei a. Chubakah kan buh leh thlai te kum tluana thar reng kan nih bawk si loh avangin thar tam chu a har \hin hle mai. Buh leh thlai te hi a chin hun te, a seng hun te awma hunbi nei a nih avangin a chin hun laiah chuan a tam thei ang ber thar chhuak tura hma kan lak a ngai a, hei bakah hian kan thlai thar chhuah te chhe lova rei tak dah \hat dan kan thiam pawh a \ul hle a ni. Mizote hian hun bi then hrang hrang kan nei a, chung zinga pakhat ‘|hal’ laia kan thlai chin chungchang kan sawi dawn a, |hal thlai kan tih reng reng hi thlai kum hlun lo an ni ber a, ruah tui tlem lai a nih avangin \hal thlai chu tuia chawm \hat a ngaiin tui lak neih \hat a pawimawh hle. Thlasik thlai kan tihte nen hian thuhmun ang deuh pawhin a ngaih theih mai awm e. Thlasik thlai kan chin tam tak Motor chana, Moong leh a dang te pawh \hala seng chi engngemaw zat a awm bawk a ni. Kan sawi tawh ang khan Mizote chu kuthnathawka eizawng, leilet zawl tlemtea Buh leh thlai chin bakah tlangram lo nei \hin kan ni a, tlangram loneih hi kan pi leh pute hun lai a\anga kan lo chin tawh a ni a. Tlangram loneih hi ramngaw tihchereuna leh kan ram boruak, sik leh sa tichhetu a ni tih hre reng chung sia kan la bansan fel theih loh a ni. Chuvang chuan a ram leilung chhe tur, a theih chin china veng chungin thlai chin nan pawha \angkai thei ang bera kan hman a lo ngai ta a ni. Kan lo neih dan phungah hian thlai hmun a hranpa taka siam lovin Buh te nen kan chin pawlh vak zel mai thin a, hei hian hlo thlawh te, thlai venhim te leh a seng thlengin harsatna a siam thei thin a ni. Chuvangin thlai kan ching dawn a nih pawhin a theih chin chinah a hmun hranpa siam a \ha ber fo. Hei hian Buh leh thlai thar chhuah kawngah thui tak kawngro a su thei a ni. |hal laiin thlai chi hrang kan ching tam em em lo va, tun hma lama fur leh thlasikah chauh chin tur emaw kan tihte pawh \halah kan ching chho ta zel a, hei hi tui lak tur neih \hat chuan a hlawhtling thei tho a ni tih a taka hretute kan ni awm e. Kan enkawl danin a zir chuan eng hunah pawh hlawhtling takin thlai hrang hrang kan ching thei tawh a ni ber a, boruak lum leh vawt, a ro lam leh hnawn lam te khuahkhirhna hnuai kher loah pawh thlai hrang hrang kan ching ta zel a, \hal thlai reng reng hi a hun lo (off season)-a thar leh seng a nih avangin a hun pangngaia mi ai chuan a man pawh a to bik zel a ni. |hal thlai kan chin zingah thlai tlem te chauh a tlangpuiin lo sawi ta ila : 1. French Bean : French Bean hi Thlasik thlai kan tihte zinga chhiar tel theih tho a ni a, Bean chi hrang

hrang tam tak awm zingah French Bean hi a lar ber pawl a ni awm e. A kawm la no laiin chawhmehah hman a ni a, a char hnuin a mu an ei bawk. French Bean hian chaw \ha, Protein, Fat, Carbohydrate, Vitamin chi hrang hrang, Fibre, Nicotinic Acid, Potassium, Magnessium, Iron, Phosphorus leh Chlorine te a pai tam hle a ni.

French Bean hi a zam chi leh zam lo chi a awm a, hengah hian a chi hrang tam tak a awm. A na nei lo chi hi hralh pawh a kal hle.

Page 29: VOL. 59 I SSUE NO.1 APRIL - JUNE, 2014

ZORAM LONEITU Volume 59 No.1 : APRIL - JUNE, 2014

27

Sik leh sa thuah chuan khawlum lutuk lo leh vawt lutuk lo a duh a, ruahtui tam lutuk a ngai thei lo bawk. Tin, lei chi hrang hrangah a chin theih laiin vaivut leh leitak inchawhpawlh, lei thawpah a \ha duh ber a, ph 5-6 hi a tawk vel bawk.

Kan ram leilung hi thlai in an ngeih kan tih rual hian an mamawh ang zawng zawng a awm kim vek chuang lo va, chuvangin kan thlai te hrisela hlawk taka thar thei tur chuan leitha nena kan chawm a ngai \hin a ni. Acre 1 hmunah Bawngek lei\ha \in 4, leilung buatsaih laia chawhpawlh hi a tawk a, tin, fertilizer hi Hectare 1 hmun zelah Nitrogen Kg 80, Phosphorus Kg 60 leh Potassium Kg 40 pek hi thlaiin an ngeih tawk bawk. Heng Urea, DAP leh MOP te hi darh \ha takin thlai chi phunna sirah 7-8 cm vela hlaah thlai chi aia thuk deuh hlekah thlai chi thlak rualin phul tur a ni.

French Bean hi a zam chi a nih chuan inches 6-8 danah a tlar siamin a bi inches 12-18 a inhlatin chin tur a ni a, hetianga kan chin hian hectare 1 hmunah Kg 85-90 vel a tawk thei. A zam chi chu inches 15 danah a tlar inches 20-25 inhlatin khur khatah mu 1 zela tuh tur a ni a, hectare 1 hmun atan Kg 25-30 vel a tawk thei bawk. Bean hi chaw hmeh hralh kal tak a nih avangin kan thlai chin pawimawh takte zinga mi a ni.

2. Bawrhsaiabe : Bawrhsaiabe hi \hal laia kan thlai chin pawimawh berte zinga mi a ni awm e.

Chawhmeh atana kan hman bakah hralh sumah a \ha a, a man a hniam tak tak ngai lovin hmunhma zimte a\ang pawhin sum tam tak lakluh theihna a ni a, tun aia uar zawka chinah pawh a \ha hle. Bawrhsaiabe hi thlasik lai pawhin a chin theih a, thlasik thlai a hmang tur chuan September/October thlaa chin tur a ni.

Kan chin dawnin a tlar leh bi mumal taka siamin, 45 cm-a inkar hlatah a tlar siamin a bi inkar hi 30 cm-in kan siam tur a ni. Kan thlai chin reng reng te uluk leh awmze nei taka a tlar leh bi kan siam hian hlo thlawh, tui pek, natna leh hrik lak a\anga venna kawngah a awlsam phah em em a, a seng thlengin a awlsam phah a ni tih hriain a dan ang thlap hian ti thei \hin ila a duhawm khawp mai.

Bawrhsaiabe hi chin leh enkawl nuam tak ni mahse a tichhetu natna leh hrik tamtak a awm avangin a enkawlnaah kan fimkhurin kan uluk em em tur a ni.

Mizorama Bawrhsaiabe tichhetu rannung lar zual te chu :

1. Sairil hrik 2. A kuhmum leh a rah khertu pangang 3. A rah khertu 4. Katnelh

A natna langsar zualte :-

1. A hnah hring leh eng inpawlh 2. A kung vuai leh thi 3. A kung \awih 4. A rah \awih.

Heng bakah hian thlai rulhut, a zung tisawrbawktu a la awm bawk.

Kan thlai chin reng rengte a hmunah kan tlawh fo \hin tur a ni a, natna leh hrik ten an tichhia

em tih ngun takin kan en \hin tur a ni.

Page 30: VOL. 59 I SSUE NO.1 APRIL - JUNE, 2014

ZORAM LONEITU Volume 59 No.1 : APRIL - JUNE, 2014

28

Bawrhsaiabe chingtute tana hriattur \henkhat te :-

1. Khaw \hat lai, nisat laiin lei lehphut tur. 2. Bawrhsaiabe chin zawhah Vaimim, faisa chin tur. 3. A chi \ha leh tharhlawk chauh chin tur. 4. A chi nena nuaipawlh tura tih damdawi hman tur. 5. A bi leh tlar fel taka siam tur. 6. Lei endik hunah a mamawh ang tawk zelin fertilizer pek \hin tur.

Kan sawi tak bakah heng Cole crops-Zikhlum, Parbawr, Knol Khol te pawh hi \hal laia chin turin buatsaih ila, tui pek tur kan neih \hat chuan hlawhtling takin a chin theih a ni. A awm hun ni loa kan ngaihah eng thlai pawh kan thar chhuah theih chuan hralh sum atan pawh a \hain sum lakluhna remchang tak a ni thei a ni. Hmun \henkhat a\angin Zikhlum te hi engnge maw zat thar chhuak ve bawk mah ila, kan mamawh khawp chu a la tling loin phai lam a\anga lakluh a la bo thei chuang lo a ni. Chutiang bawkin Parbawr pawh phai a\anga lak luh hi a la tam em em reng a ni.

Kan thlai hnahte zinga kan sawi hmaih hauh loh tur chu Maian leh Behlawi hi a ni awm e, chawhmeh bazar khawi lai hmun mai pawh an luah a, chhung tinte min hrut rualtu a tih theih mai awm e. Heng bazaar-a kan hmuh tam tak hi chu Nul a\anga thar te a ni hlawm a, thlawhhma a\anga thar pawh tunah hian a awm ta zeuh zeuh bawk.

Kan \hal thlai chin zawng zawngte kan sawi kim hman vek lo ang a, kan hriat reng atana \ha erawh chu : 1. Kan thlai chin tur reng reng kan thlang ulukin kan fimkhur tur a ni. 2. A chi \ha chauh kan ching tur a ni. 3. Damdawi hmangin a chi kan sawngbawl tur a ni. 4. Rannung leh natna laka him thei chi chin hram tur a ni. 5. A hun tak zelah tui kan pe \hin tur a ni. 6. Thlai hmun a fai \ha tur a ni. 7. Kan enkawl zawh tawk chauhah kan ching tur a ni. 8. Rannung leh natna lakah an him em tih kan thlithlai fo tur a ni. 9. Damdawia enkawl ngai a nih chuan Agriculture Department-a mithiamte kan rawn \hin tur a ni. 10. A seng hunah tak kan seng tur a ni. 11. A leilung awmdan leh thlaiin a mamawh tawk ang zela lei\ha pek a nih theih nan mithiam rawn fo a \ha.

A tawp berah chuan thlai ngelnghet taka awm tur chuan thlai kumhlun te a lo ngai a, kan sawi tak \hal thlaite chu thlai kumhlun lo, season khat thlaite an nih tlangpui hlawm avangin enkawl dan tawk pawh kan thiam hle a \ul awm e. Thlai chi khat kan chin, kan seng zawh hnuah eng thlai nge kan chin leh ang tih pawh uluk taka ngaihtuah a ngai a, a chhan chu thlaite hi leilunga thlai chaw awm sa ring ringawt an awm laiin Be lam chi chuan lei an siam \ha ve thung a, chuvangin kan thlai chin inchhawk dan turte pawh kan ngaipawimawh hle tur a ni.

o0O0o

Page 31: VOL. 59 I SSUE NO.1 APRIL - JUNE, 2014

ZORAM LONEITU Volume 59 No.1 : APRIL - JUNE, 2014

29

Kan Chet Velna

1. January ni 9, 2014 khan Dr. Charan Das Mahant, Union Minister of State, Agriculture & Food Processing Industries chuan zan khat riaka Mizoram rawn tlawhin Agriculture leh a kaihhnawih Department-te nen Mizoram Sate Guest House-ah Review Meeting an nei. He Review Meeting-ah hian Pu R. Lalzirliana, Agriculture Minister, Lt. Col. Z.S. Zuala, Parliamentary Secretary, Agriculture leh Pu Lalram Thanga, IFS, Principal Secretary, Agriculture leh Line Department Officer thahnem tak an tel. Review Meeting zawh hian Union Minister puala Pu R. Lalzirliana, Agriculture Minister buatsaih zanriah kilho nghal a ni.

2. Department of Agriculture (Crop Husbandry) buatsaih, ni hnih awh Agriculture Exhibition chu February ni 17 & 18, 2014 khan Assembly House Annexe-ah neih a ni a. Exhibition-ah hian Agriculture Minister Pu R. Lalzirliana chu khuallian a ni a, Lt. Col. Z.S. Zuala, Parliamentary Secretary, Agriculture chuan Minister hi a tawiawm. Exhibition-ah hian ATMA hmalakna hnuaia Department hrang hrang – Agriculture, Horticulture, Fisheries, Soil & Water Conservation, A.H. & Vety, Sericulture Department-te bakah KVK 7 hlawmkhawm leh CAU (KVK), Selesih ten Stall neiin thlai thar chi hrang hrang, thei rah chi hrang hrang, rubber tiak, Silk pangang leh Cocoon chi hrang hrang, sangha leh bawnghnute te bakah hmanraw chi hrang hrangte entir a ni a, hmalakna hrang hrang thlalak - Blow Up leh Banner te hmanga entir a ni bawk. He Exhibition hi District hrang hrangten ATMA hnuaia an hmalakna inentirsiakna a ni a. Endiktu tura ruatten an endik hnuah Aizawl District chu Pakhatna niin Kolasib District Pahnihna an ni a, Lunglei District chuan Pathumna an hauh bawk. Tin, King of the Show atan Oil Palm rah bawr, Pu Sanglura, Zawlnuam, Mamit District ta chu thlan a ni a, Queen of the Show atan Sangha (Catla/Bau), Kg 11-a rit, kum 3-a upa, Pu Vanlalnghaka Sailo, Tuisenchhuah, Lunglei District ta chu thlan a ni bawk.

3. Ni 18.2.2014 khan Mizoram pum huap Farmers’ Meet 2014 chu Vanapa Hall-ah buatsaih a ni a. He hunah hian Agriculture Minister Pu R. Lalzirliana chu khuallian niin loneitu hrang hrang, tlangram leh leileta buh thar tam te, Oil Palm thar tha leh Fu thar thate hnenah lawmman a sem. Loneitute hnena lawmman sem hian pawisa fai leh chawimawina thuziak a keng tel a ni.

4. Ni 14.3.2014 (Zirtawpni) khan Agriculture Department leh Doordarshan Kendra, Aizawl te tangkawpin Berawtlang-a Art and Culture Auditorium-ah Crop Seminar buatsaih a ni. He Seminar hi kumin 2014 a Agriculture Department hnuaia loneitute inbuatsaihna tura ruahman a ni a, he hunah hian hlawk zawka Buh chin dan te, Oil Palm chin dan te leh Fu leh Kurtaia kan intodelhna turte sawihona neih a ni. Agriculture mi thiamten thusawina neiin loneitu lamin zawhna chi hrang hrang an zawh te chu Agriculture mi thiamten an chhang nghal a zel a ni. He programme hi Doordarshan Kendra, Aizawl chuan thingtlang khaw hla zawka loneitute tana tangkai turin Live-in a pe chhuak a ni.

5. Ni.13-14 March, 2014 khan Pu R.K.Nithanga, Dy.Director (OP) leh Pu Vanlalruata Hnamte AEO (OP) te chu Directorate of Oil Palm Research (DOPR), Hyderabad-ah Orientation Workshop on National Mission on Oilseeds & Oil Palm (NMOOP) hmangin an kal.

6. Ni 24-25 March, 2014 khan Ru R.K.Nithanga Dy.Director (OP) chu Krishi Bhawan, New Delhi ah kum 2014–2015 atana Annual Action Plan on NMOOP sawihonaah a tel.

7. Ni 21-24 April, 2014 khan Dr.S.Arulraj, Director, DOPR chuan Mizoram-a Oil Palm tharchhuah te a lo pun theihna tura ‘Block Demonstration’ neihna hmun turte enfiaha thlang turin Mizoramah a lo zin a, Kolasib District-a Khamrang ‘Tuitun zau’ hmunte enpui a ni a, helai hmun 100 Ha. a zau hi Oil Palm hmun, a bik taka thar chhuah tipung tura thlan fel a ni.

Page 32: VOL. 59 I SSUE NO.1 APRIL - JUNE, 2014

ZORAM LONEITU Volume 59 No.1 : APRIL - JUNE, 2014

30

8. Ni 27 May,2014 khan Pu Lalram Thanga, IFS, Principal Secretary leh Chairman Oil Palm Price Fixation Committee hovin Oil Palm rah (FFB) man chungchang thlirin an thukhawm a. He Committee-ah hian Oil Palm rah (FFB) man 1kg a Rs.4.75 ni mek chu Rs.5.50 a tihsan an remti a, he rate thar hi 1st June 2014 atanga hman tan tur a ni. Company ten Collection Centre atangin an lei thin ang.

9. 19th – 21st May, 2014 chhung khan EEI, Jorhat leh MAMETI te tangkawpin Agriculture Conference Hall, Aizawl-ah Off-Campus Training on ‘Agri-entrepreneurship & PPP in Efficient Extension Management’ buatsaih a ni. He hunah hian District hrang hranga ATMA scheme enkawltute an tel kim hle. Directorate, District Office leh Sub Division Office atang pawhin Officer engemaw zat an tel bawk.

10. Ni 22.5.2014 (Ningani) khan Agriculture Department-a Officer-ten Agriculture Conference Hall-ah ‘Sensitization on Implementation of Centrally Sponsored Schemes’ hun an hmang. He hun hi Dr. C. Lalzarliana, Director of Agriculture (Crop Husbandry) chuan kaihruaiin Pu Lalram Thanga, IFS, Principal Secretary, Agriculture chuan a hmanpui.

11. Ni 23.5.2014 (Zirtawp) khan Tourist Lodge, Chaltlang-ah Mizoram Agriculture Service Association (MASA) chuan General Conference – 2014 an hmang. He hunah hian Pu R. Lalzirliana, Minister of Agriculture chu khuallian niin Lt. Col. Z.S. Zuala, Parliamtentary Secretary, Agriculture chu khual zahawm a ni bawk. He General Conference hi Pu R.K. Nithanga, President, MASA chuan kaihruaiin Dr. C. Lalzarliana, Director of Agriculture (Crop Husbandry), Adviser, MASA ni bawk chuan palaite lawmna thu a sawi. He hunah hian kum 2014-16 chhunga MASA hruaitu tur thlan a ni a, hengte hi hruaitu tura thlante chu an ni –

President - Pu R.K. Nithanga Vice President - Pu Tlangtimawi Zote Secretary General - Pu George Lalthanngura Secretary i/c Organization - Pu B. Ramnunsanga Secretary i/c Info & Pub - Pu C. Lalnithanga Secretary i/c Welfare - Pu H. Neihchhunga Secretary i/c Finance - Pu F. Lalmalsawma Treasurer - Pi Lalengzami Haolai.

12. 13th June, 2014 zing dar 9:00 khan Custom Hiring System hnuaia loneitute hman tur Tractor lian 7, Rotovator 7, trailor 7 leh paddy reaper 7 chu Directorate of Agriculture atangin Pu R. Lalzirliana, Agriculture Minister chuan a vai-liam. Flag-off Programme of Farm Machineries hi Pu Lalram Thanga, IFS, Principal Secretary, Agriculture chuan kaihruaiin Dr. C. Lalzarliana, Director of Agriculture (Crop Husbandry) chuan Technical Report a pe. Agriculture Minister hi Lt.Col. Z.S. Zuala, Parliamentary Secretary, Agriculture chuan a tawiawm a ni.

13. 13th & 14th June 2104 khan Joint Secretary (Crops), Govt. of India hova neih, ‘Workshop on Promotion of Pulses and Coarse Cereals under NFSM for North Eastern States’ chu ICAR Research Complex, Barapani, Umiam, Meghalaya-ah neih a ni a, he Workshop-ah hian Pu Rohmingthanga Colney, Deputy Director (Planning) leh Pu K.Laltlanmawia, AEO (Planning) i/c NFSM te chu an kal.

14. Ni 13.6.2014 khan Lunglei District-a Oilpalm chingtute fuih tharna ni pahfawmin Ruchi Soya Industries Ltd.-in Phairuangkai-a Oilpalm Nursery an siam atangin Oilpalm tiak a vai liam.

o0O0o

Page 33: VOL. 59 I SSUE NO.1 APRIL - JUNE, 2014

ZORAM LONEITU Volume 59 No.1 : APRIL - JUNE, 2014

31

Keimahni A. Transfer & Posting : Heng ahnuaia kan Officer-te leh Staff-te chu tun hnai khan an

awmna siksawi danglam a ni :

Sl No Name Present Place of Posting New Place of Posting 1. Pu James Vanlalluaia DAO, Lunglei Deputy Director (Extension) 2. Pu R. Lalnunzira DAO, Lunglei DAO, Kolasib 3. Pu H. Joela Deputy Director (Soil Survey) DAO, Lawngtlai 4. Pu J. Rothanga Deputy Director (Soil Survey) DAO, Lunglei 5. Pu Lalhmingmuana SDAO, Lunglei SO-cum-SA, Directorate 6. Pu C. Lalzarliana Instructor, ITC, Hnahthial SDAO, Darlawn 7. Pu Lalengliana SMS (PP), DAO’s Office, Champhai SMS (Agro), DAO’s Office, Kolasib 8. Pu Zoramthanga SDAO, Zawlnuam Seed Analyst, DAO’s Office, Aizawl 9. Pu Ngurrinsanga Sailo SMS (SS), DAO’s Office, Saiha SDAO, Lunglei 10. Pu Lalmalsawma SMS (Agro), DAO’s Office, Kolasib SDAO, Kolasib 11. Pi Varthanchhungi Peon, DAO’s Office, Mamit Peon, DAO’s Office, Aizawl 12. Pu V. Zamliana AEO, N. Vanlaiphai Circle Instructor, ITC, Hnahthial 13. Pu Lalchharliana Seed Analyst, DAO’s Office, Aizawl SDAO, Zawlnuam 14. Pu Laltanpuia AEO, DAO’s Office, Aizawl SDAO, Kawrtethawveng 15. Pu Lalnunthara Peon, Directorate Peon, DAO’s Office, Kolasib

B. Promotion : Heng a hnuaia kan thawhpuite hian Promotion an hmu a, kan lawmpui hle : Sl No Name Present Post Held Post to which Promoted 1. Pu H. Lalthanpuia Joint Director (MMA) Director of Agriculture (R&E) 2. Pu H. Thankhuma DAO, Aizawl Principal, ITC, Hnahthial, tunah Joint Director (MMA) 3. Pu Lalthansiama Deputy Director (Extn) Principal, ITC, Hnahthial. 4. Pu J. Rothanga SO-Cum-SA Deputy Director (SS), tunah DAO, Lunglei 5. Pu C. Lalthlamuana SDAO, Kolasib Deputy Director (Soil Survey) 6. Pu Laltanpuia AEO, Saitual Circle SDAO, Kawrtethawveng

7. Pu Lalchharliana AEO, Kawnpui Circle Seed Analyst, DAO’s Office, Aizawl, tunah SDAO, Zawlnuam-ah

8. Pu V. Zamliana AEO, Neihbawi Farm Instructor, ITC, Hnahthial

C. Pension : Heng ahnuaia mite hian ei leh bara kan intodelhna tur kawnga hun rei tak Agriculture

Department-a an thawh hnuin Superannuation Pension-in min chhuahsan ta. Kan ui hle a ni –

1. Pu C. Lalniliana, Director of Agriculture (R&E) : Pension ni 28.2.2014 2. Pu C. Lalthantluanga, AEO, DAO’s Office, Kolasib : Pension ni 28.2.2014 3. Pu K. Vanlawma, Peon, DAO’s Office, Champhai : Pension ni 31.8.2013 4. Pu Ngunawrha, Peon, DAO’s Office, Lawngtlai : Pension ni 31.8.2013 5. Pu P.C. Chuauzika, Peon, DAO’s Office, Lunglei : Pension ni 28.2.2014 6. Pu R.B. Rana (Bahadur), Peon, DAO’s Office, Champhai : Pension ni 30.6.2014

D. Degree hmu thar : Pu Vanlalhruaia Hnamte, Programme Coordinator, KVK, Lengpui chuan Mizoram

University, Aizawl a\angin Doctor of Philosophy (Agro-Forestry) degree a hmu thar. A thesis chu ‘Potentiality of Intercropping in Assam Lemon (Citrus Lemon) under Agro-Forestry System of Mizoram’ tih a ni. Kan lawmpui hle.

o0O0o

Page 34: VOL. 59 I SSUE NO.1 APRIL - JUNE, 2014

Ni 17.2.2014 khan Assembly Annexe-ah State Level Agriculture Exhibition neih a ni a,

he Programme hi Pu R. Lalzirliana, Agriculture Minister-in a hawng.

Ni 18.2.2014 khan Vanapa Hall-ah Mizoram Pum huap ‘Loneitu Khawmpui’ State Level Farmers’ Meet 2014 neih a ni a, he hunah hian Pu R. Lalzirliana, Agriculture Minister chu khuallian a ni a, Minister hi Lt. Col. Z.S. Zuala, Parliamentary Secretary leh Ex Agriculture

Minister Pu H. Liansailova ten an tawiawm.

Page 35: VOL. 59 I SSUE NO.1 APRIL - JUNE, 2014

Dr. S. Arulraj, Director, DOPR chuan April ni 21-24, 2014 chhung khan Mizoram rawn tlawhin

Mizoram-a Oil Palm tha zawka thar a nih theih nan ‘Block Demonstration’ hmun tur a enfiah

Dr. Charan Das, Minister of State for Agriculture, Government of India chuan Mizoram rawn

tlawhin Mizoram-a Agriculture leh a kaihhnawih Department hotute nen Meeting an nei

Page 36: VOL. 59 I SSUE NO.1 APRIL - JUNE, 2014

Bukvannei, Kolasib District-a Oil Palm Mill chu sak zawh a ni ta.

Hmun zawl remchang apiangah Leilet (WRC) hmanga buh thar a ni.

N. Vanlaiphai leilet.

Page 37: VOL. 59 I SSUE NO.1 APRIL - JUNE, 2014

Tlangramah pawh lo nghet neihna tura hmalak zel a ni.

Pawlbukzau, Leithum.

Tlangram lo-ah pawh Terrace (WRC-II) siamin thlai tha takin a thar theih reng mai.

Pawlbukzau, Leithum.

Page 38: VOL. 59 I SSUE NO.1 APRIL - JUNE, 2014

Oil Palm hi thlai chin hlawk berte zinga mi a ni. Oil Palm hmanga kuthnathawktute chawikan hi

Agriculture Department-in a hmachhawpte zinga lian ber pakhat a ni. Phairuangkai Oil Palm Nursery

Fu hi mihring mamawhte zinga pawimawh ber pakhat a ni.

Fu ching uar la, sum tam tak lalut turin inbuatsaih rawh. Pu V.L. Chuangkima Fu Huan, Sialhawk.

Page 39: VOL. 59 I SSUE NO.1 APRIL - JUNE, 2014

Buh leh thlai dang thar tam lawmman dawn hi a hlu a ni.

Loneitu Khawmpui 2014-a lawmman dawngtute.

Buh tam tak seng tur i neih theih nan inhmakhua thin ang che

Page 40: VOL. 59 I SSUE NO.1 APRIL - JUNE, 2014

June ni 20, 2014 khan Pu R. Lalzirliana, Agriculture Minister chuan

loneitute hman atan Tractor 7 leh leilehna hmanrua a vai liam

Tractor hi a ni, ei leh bara kan intodelhna tur kawnga thil tangkai tak chu. Agriculture Department hian Subsidy-in loneitute hnenah a pechhuak thin.

Page 41: VOL. 59 I SSUE NO.1 APRIL - JUNE, 2014

September ni 27, 2013 khan Arunachal Pradesh Agriculture Minister hovin

Mizorama Oil Palm chin dan leh hmasawn dan zirin Official engemaw zat leh loneitu engemaw zatin Mizoram an rawn tlawh

Oil Palm nge nge hi kan ram dinchhuahna tur a ni ngei ang

Pu Zaua Oil Palm huan, Khamrang, Tuitun Zau.

Page 42: VOL. 59 I SSUE NO.1 APRIL - JUNE, 2014

O.I.G.S

REG. No. NE 1053

ZORAM LONEITU BOOK POST

To

___________________________________

___________________________________

If undelivered please return to

Director of Agriculture (Crop Husbandry)

Directorate of Agriculture

Mizoram, Aizawl - 796 001