5ο ∆ΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΓΡΙΝΙΟΥ

ΤΜΗΜΑ: Στ1

Θ Ε Μ Α:

«Από το Βραχώρι της Τουρκοκρατίας

στο Αγρίνιο του 1836…»

ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΤΙΚΟΣ:

κ. Παπαχαρίση Άννα

ΑΓΡΙΝΙΟ, ΙΟΥΝΗΣ 2012

1

ΕΠΙΛΟΓΗ ΘΕΜΑΤΟΣ

Οι µαθητές της Στ΄ τάξης στο µάθηµα της ιστορίας γνωρίζουν τη

νεότερη ιστορία της πατρίδας µας, συµπεριλαµβανοµένης και της

περιόδου της τουρκοκρατίας.

Αν και η περιοχή της Αιτωλοακαρνανίας έπαιξε σπουδαίο ρόλο

στην επανάσταση του 1821, οι µαθητές τον αγνοούν αλλά και οι

επίσηµες αρχές φαίνεται να αγνοούν το ιστορικό γεγονός της

απελευθέρωσης της πόλης, που τότε ήταν γνωστή ως Βραχώρι, στις 11

Ιουνίου του 1821. Ενδεικτικό είναι ότι µια µικρή και απόκεντρη οδός

είναι αφιερωµένη στο γεγονός αυτό.

Η άγνοια λοιπόν των µαθητών, αλλά και γενικότερα των κατοίκων

του Αγρινίου, για τη σηµαντική αυτή ιστορική περίοδο, έδωσε την

αφορµή να ασχοληθούµε µ’ αυτή, ώστε να τη γνωρίσουµε.

Σκοπός

Σκοπός, λοιπόν, αυτής της εργασίας είναι να γνωρίσουν οι µαθητές

καλύτερα την ιστορία της πόλης µας, γιατί η γνώση της οδηγεί στη

συνειδητοποίηση της ιστορικής αλλά και πολιτιστικής κληρονοµιάς

χτίζοντας καλύτερο µέλλον.

Στόχοι

Οι στόχοι της εργασίας αυτής ήταν:

Να γνωρίσουν οι µαθητές την ιστορία της πόλης που ζουν στη

συγκεκριµένη ιστορική περίοδο.

2

Να γνωρίσουν τους τοπικούς ήρωες αλλά και τα πρόσωπα που

έπαιξαν ρόλο στα γεγονότα που διαµόρφωσαν το σηµερινό πρόσωπο

της πόλης.

Να γνωρίσουν καλύτερα τις συνθήκες διαβίωσης εκείνης της εποχής.

Να συλλέξουν δηµοτικά τραγούδια του τόπου µας και να καταλάβουν

τη σχέση τους µε τα ιστορικά γεγονότα εκείνης της περιόδου.

Να µάθουν τοπικούς παραδοσιακούς χορούς.

Να επισκεφθούν µουσεία, βιβλιοθήκες και ιστορικά µέρη, που

συνδέονται µε την περίοδο της Τουρκοκρατίας.

Να αναπτύξουν τις ικανότητες της έρευνας και παρατήρησης αλλά και

το συνεργατικό πνεύµα.

Να αναλάβουν ευθύνες και να µάθουν να είναι υπεύθυνοι.

Να συνθέσουν τα ίδια τα παιδιά σταυρόλεξα, ακροστιχίδες και

κρυπτόλεξα.

Μέθοδοι υλοποίησης

∆ιεπιστηµονική – διαθεµατική προσέγγιση του θέµατος

Έρευνα µε τη συλλογή εποπτικού υλικού αλλά και πληροφοριών από

βιβλία και το διαδίκτυο, αξιολόγησή τους.

Επισκέψεις που συνδυάζουν γνώση αλλά και ψυχαγωγία.

Βιωµατική µάθηση.

3

Οι οµάδες µας

Κλέφτες

Θάνος σαµαράς

Νίκος Αρωνιάδας (Αθ)

Νίκος Κατερινόπουλος

Θωµάς Τουρλίδας

Πάνος Τσιπιανίτης

Χρήστος Κονδύλης

Ιωάννα Ζουροπούλου

Μαρίνα Τσιαµπούλα

Αρµατωλοί

Βάσω Μούχα

Παναγιώτα Κοκκίνη

Θεοδώρα Ντάτση

∆έσποινα Τσιντή

Σωτήρης Τσίτος

Χρύσανθος Γαρδικιώτης

Ντένις Αρίκου

Νίκος Αρωνιάδας (Αρ.)

Υπεύθυνη Εκπαιδευτικός:

κ. Παπαχαρίση Άννα

4

ΤΟ ΘΕΜΑ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΤΗΚΕ ΜΕ ΤΟ ΣΧΗΜΑ:

ΓΛΩΣΣΑ

Εµπλουτισµός λεξιλογίου

Σύνθεση κειµένων

∆ηµιουργία σταυρόλεξων,

ακροστιχίδας & κρυπτόλε-ξου

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ

Ήθη και Έθιµα εκείνης της εποχής

ΙΣΤΟΡΙΑ

Γνώση ιστορικών

τοπικών γεγονότων

και ηρώων

ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ

Η γεωγραφική θέση

ενός τόπου σε συνδυασµό µε την

ιστορία του

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ –

ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΑΓΩΓΗ

Ζωγραφιές Οργάνωση Γιορτής

25ης

Μαρτίου

ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΗ

Εκµάθηση δηµοτικών

χορών

ΜΟΥΣΙΚΗ

Εκµάθηση δηµοτικών

χορών

5

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ

1460: Κατάληψη της περιοχής Βραχωρίου από τους Τούρκους.

1585: Κίνηµα των αρµατολών Μπούα-Γρίβα – ∆ράκου· λεηλασία Βρα-

χωρίου.

1699: Συνθήκη του Κάρλοβιτς.

1718: Συνθήκη Παζάροβιτς.

1733-1734: Το Βραχώρι έδρα ανεξάρτητου εφήµερου πασαλικίου.

1770: Αποκεφαλίζονται οι πρόκριτοι Ξηροµέρου ως συνένοχοι του

Ορλωφικού κινήµατος.

1795-1820: Ο Αλή πασάς επεµβαίνει στη διοίκηση του Κάρλελι.

1818-1819: Μύηση των Παναγιώτη Στάικου, Αλεξάκη Βλαχόπουλου και

άλλων στη Φιλική Εταιρεία.

1820: Αποκήρυξη του Αλή από τους Τούρκους του Βραχωρίου.

28 Μαϊου-10Ιουνίου 1821: Πολιορκία Βραχωρίου.

11 Ιουνίου 1821: Άλωση του Βραχωρίου.

26 Ιουλίου 1821: Άλωση του Ζαπαντίου.

24 Φεβρουαρίου 1822: Ίδρυση της Γερουσίας της ∆υτικής Χέρσου Ελλά-

δος µε έδρα το Βραχώρι.

1824-1826: Βραχωρίτες υπό ΣταΛικαίους, Βλαχοπουλαίους και

Μεγαπαναίους, στη Β΄πολιορκία του Μεσολογγίου. Εποποιία των

αµάχων Βραχωριτών στους βάλτους της Λυσιµαχίας.

1827: Ο Αλεξάκης Βλαχόπουλος διορίζεται από τον Καποδίστρια γενικός

επιθεωρητής του στρατού της ∆υτικής Ελλάδος.

1830: Η Ε΄ Εθνοσυνέλευση ικανοποιεί το αίτηµα των Σουλιωτών για

εγκατάσταση στο Βραχώρι.

1828-1830: Πληθυσµός του δήµου: 996 κάτοικοι.

3 Απρ. 1833: Ιδρύεται µε διάταγµα της Αντιβασιλείας ο νοµός Αιτωλίας

και Ακαρνανίας µε έδρα το Βραχώρι. Η έδρα το Σεπτέµβριο

µεταφέρεται στο Μεσολόγγι.

6

ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ

ΑΠΟ ΤΟ 1204 ΩΣ ΤΟ 1500

Το Κάρλελι

Τη διάλυση του Βυζαντίου µετά την Α΄ Σταυροφορία το 1204

ακολούθησε η διανοµή του µεταξύ των νικητών Φράγκων. Αν και οι

περιοχές γύρω από τον Αχελώο δίνονται στους Ενετούς, η απόφαση αυτή

δεν υλοποιείται, αφού τον ίδιο χρόνο γεννιέται το µεσαιωνικό κράτος που

ονοµάστηκε ∆εσποτάτο της Ηπείρου.

Ιδρυτής του νέου κράτους ήταν ο Μιχαήλ Α΄ της δυναστείας των

Αγγελωνύµων Κοµνηνών. Αυτός φροντίζει ιδιαίτερα, ώστε η ∆υτική

Στερεά να διασφαλιστεί µε

µια αλυσίδα φρουρίων που

ελέγχουν τις διαβάσεις.

Στην αριστερή όχθη του

Αχελώου επιλέγει τη θέση

και υψώνει το οχυρό κά-

στρο, που πήρε το όνοµα

της δυναστείας: Αγγελόκα-

στρο.

Το πρώτο µισό του 15ου

αιώνα βρίσκει το ∆εσποτάτο της Ηπείρου,

µετά από πολλές περιπέτειες, να κυβερνάται από τη δυναστεία των

Τόκκων που προέρχονταν από τη Φλωρεντία. Ο Κάρολος Α΄, που υπήρξε

ο αρχηγέτης της δυναστείας, ήταν προικισµένος µε µεγάλες ικανότητες.

Έµελλε να συνδέσει το όνοµά του µε την περιοχή της Αιτωλίας και της

Ακαρνανίας, αφού η περιοχή έµεινε για αιώνες γνωστή σε Έλληνες και

ξένους, ως Κάρλελι.

7

Το 1460 το πιο σπουδαίο κάστρο της περιοχής, το Αγγελόκαστρο

και το 1479 της Βόνιτσας πέφτουν στα χέρια των Τούρκων. Η Αιτωλία, η

Ακαρνανία και η Αγία Μαύρα

αποτέλεσαν το σαντζάκιο του

Κάρλελι. Σαντζάκιο ήταν µια

στρατιωτική και διοικητική

περιφέρεια αντίστοιχη µε το

σηµερινό νοµό και είχε

διοικητή το σαντζάκ – µπεκ ή

φλαµπουριάρη.

Οι Τούρκοι αντιγράφοντας τα βυζαντινά πρότυπα καθιέρωσαν διάφορα

είδη γαιοκτησίας. Το γεγονός πάντως είναι ότι οι δουλοπάροικοι, που

αποτελούσαν τη µεγάλη πλειοψηφία των καλλιεργητών του κάµπου,

παρέµειναν δουλοπάροικοι, αλλάζοντας απλά αφέντη. Πολλοί µάλιστα

αφέντες φρόντισαν να εξισλαµιστούν, για να γλιτώσουν τις περιουσίες

τους. Πάντως, οι εξισλαµισµοί στην περιοχή ήταν ελάχιστοι σε σύγκριση

µε άλλες.

Οι απλοϊκοί χωρικοί, παρά τις σκληρές ως και αντίξοες συνθήκες,

κράτησαν και τη θρησκευτική τους συνείδηση και τις πανάρχαιες εθνικές

παραδόσεις διέσωσαν. Συχνά στο λόγο τους αναφέρονταν στους

«παλιούς Έλληνες» που τους φαντάζονταν ήρωες και υπεράνθρωπους.

Τα δε αποµεινάρια των αρχαίων πόλεων τα ονόµαζε «ελληνικά λιθάρια».

Έτσι κατόρθωσε να διατηρήσει την εθνική του ταυτότητα.

Ίδρυση του Βραχωρίου

Σε πηγή του 1526-1528 αλλά και του 1537 εµφανίζονται τρία

διοικητικά κέντρα στην περιοχή: Αγγελόκαστρο, η Βόνιτσα και η Αγία

Μαύρα. Αυτή την εποχή λοιπόν δεν είχε ιδρυθεί το Βραχώρι. Στη θέση

8

του υπήρχε ένας µικροοικισµός τούρκικων οικογενειών που διοικητικά

ανήκε στο Αγγελόκαστρο. Το σηµείο αυτό είχαν διαλέξει για να είναι

κοντά στα κτήµατά τους, αλλά και γιατί το κλίµα ήταν υγιεινότερο απ’

του Αγγελοκάστρου που υπέφερε απ’ τα κουνούπια. Ένας άλλος λόγος

ήταν πως δεν ήθελαν σαν µουσουλµάνοι να έρχονται σε µεγάλη επαφή µε

τους χριστιανούς. Έτσι, µόνο στην αρχή του 18ου

αιώνα επέτρεψαν τη

δηµιουργία χριστιανικής παροικίας.

Μετά την καταστροφή του Αγγελοκάστρου το 1684 από τα

τµήµατα που αποβίβασε ο Μοροζίνι, η πρωτεύουσα του σαντζακίου

µεταφέρεται στο Βραχώρι που αναπτύσσεται µε γοργούς ρυθµούς. Εκεί

µετακοµίζουν και όλοι οι αξιωµατούχοι που ήταν ο αντιπρόσωπος του

αξιωµατούχου της Πύλης στον οποίο είχαν παραχωρηθεί οι πρόσοδοι του

σαντζακίου. Άλλοι αξιωµατούχοι ήταν: ο αλαϊµπέης (αρχηγός των

απαχήδων), ο καδής (δικαστής), ο µουφτής (εκπρόσωπος της εκκλησίας),

ο µουχταασίπ αγά (αγορανόµος) και ο χαράτζ αγατσί (ο επικεφαλής της

υπηρεσίας είσπραξης του χαρατσίου). Στο Βραχώρι είχε και την έδρα του

και ο Έλληνας Βιλαέτ αγά, ο εκπρόσωπος δηλαδή των ραγιάδων στη

διοίκηση του σαντζακίου.

Η ονοµασία «Βραχώρι»

Πολλές είναι οι εκδοχές για την προέλευση της ονοµασίας Βραχώρι, που

δεν υπάρχει αµφιβολία, ότι πρόκειται για παραφθορά της αρχικής.

Βραχοχώριον· η εκδοχή αυτή εύκολα µπορεί να αναιρεθεί γιατί ο

τόπος δεν είναι βραχώδης.

Βλαχοχώρι· οι υποστηριχτές της εκδοχής αυτής θεωρούν ως

δεδοµένο, ότι η περιοχή ήταν κατοικηµένη από Βλάχους πριν την

εγκατάσταση των Τούρκων.

9

Βλοχοχώρι· αν δεχτούµε αυτή την εκδοχή, τότε συνοίκισαν το

χώρο κάτοικοι του γειτονικού Βλοχού.

Εβραιοχώριον· στο χώρο της Αιτωλίας υπήρχαν Εβραίοι από τη

Ρωµαϊκή εποχή και στα µέσα του 12ου

αιώνα υπήρχε µικρή

κοινότητα στη µεσαιωνική πόλη Αχελώο. Βέβαια εβραϊκό χωριό

δεν υπήρχε σ’ ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο.

Βρακοχώρι· η ονοµασία απαντάται σε δύο αναφορές Ενετών

αξιωµατούχων. Είναι µια εκδοχή αληθοφανής, αφού οι κάτοικοι,

άντρες και γυναίκες, φορούσαν τη γνωστή βράκα, τη µπουραζάνα.

Ιµπραχάρ· η λέξη σηµαίνει σταυλάρχης και ήταν τίτλος «επί τιµή»

της σουλτανικής αυλής. Αν λοιπόν, ο πρώτος οικιστής έφερε τον

τίτλο του ιµπραχόρ, τότε µπορεί κι ολόκληρος ο οικισµός να

ονοµάστηκε έτσι.

Ο οικισµός του Βραχωρίου (Τοποθεσία)

Ο κύριος οικισµός καταλάµβανε το αναποδογυρισµένο τρίγωνο

που σχηµάτιζαν τα δύο µεγάλα ρέµατα, µε κορυφή το σηµείο συµβολής

τους, και που, εκείνη την εποχή κρατούσαν αρκετό νερό, αφού κινούσαν

τους νερόµυλους στην περιοχή Ντούτσαγα. Πέτρινα γεφύρια, τρία στο

καθένα εξασφάλιζαν την επικοινωνία.

Ο οικισµός ήταν ιδιόµορφος και κινούσε την περιέργεια και το

θαυµασµό Ελλήνων και ξένων, γιατί παρόµοιος δεν υπήρχε σ’ ολόκληρο

τον Ελλαδικό χώρο. Όλες οι κατοικίες είχαν φρουριακή µορφή, ήταν

επιβλητικές σε όγκο οικοδοµές, µε πολύ µεγάλους αύλειους χώρους που

περιβάλλονταν από πανύψηλους ισχυρούς µαντρότοιχους, συχνά µε

διπλό περιτείχισµα, µε µασγάλια δηλαδή πολεµίστρες και πύργους.

Οι εντυπωσιακές αυτές κατασκευές δεν ήταν µόνο επίδειξη

πλούτου και µέτρο πρόνοιας. Αυτή η ισλαµική νησίδα ζούσε σε µια

10

περιοχή µε αµιγή χριστιανικό πληθυσµό και µακριά από ισχυρά

διοικητικά κέντρα των Τούρκων.

Η αγορά µε τα µαγαζιά και τα

εργαστήρια βρισκόταν όπου περίπου και

η σηµερινή, δηλαδή το τετράγωνο

ανάµεσα στις δύο πλατείες και τις οδού

Στάικου – Κύπρου και Παπαστράτου.

Η χριστιανική κοινότητα του Βραχωρίου

Την ίδρυση της χριστιανικής κοινότητας του Βραχωρίου πρέπει να

την τοποθετήσουµε ανάµεσα στο 1718 µε 1730. Η ίδρυσή της οφείλεται

στην ανάγκη των Τούρκων γαιοκτηµόνων για εργατικά χέρια κυρίως

µετά την επέκταση και στην περιοχή του Βραχωρίου της προσοδοφόρας

καλλιέργειας της σταφίδας.

Η ανάγκη λοιπόν υποχρέωσε τους Τούρκους να επιδιώξουν την

προσέλκυση χριστιανών και µάλιστα να τους εξασφαλίσουν και στέγη

κατασκευάζοντας «ταπεινάς οικίας» στη χαµηλή περιοχή του Αγ.

∆ηµητρίου. Οι κατοικίες ήταν πλινθόκτιστες, µ’ ένα δωµάτιο και

χωµάτινο δάπεδο.

Με την πάροδο του χρόνου, αρκετοί δικά τους σπίτια, αγοράζοντας

οικόπεδα στην ίδια περιοχή ή στις ΒΑ παρυφές προς τον Αγ. Χριστό-

φορο.

11

Σύµφωνα µε µαρτυρία του Άγγλου λοχαγού Ουίλλιαµ Ληκ, τον

Ιούνιο του 1805 που είχε ειδική αποστολή στην Αλβανία και στην

Ελλάδα είχε 500 οθωµανικά σπίτια, 100 ελληνικά και 40 εβραϊκά.

Ξένοι περιηγητές στο Βραχώρι

Το 1658 επισκέφθηκε το Αγρίνιο ο Τούρκος περιηγητής Εβλιά

Τσελεµπή. Αυτός θαυµάζει τον πλούτο των κατοίκων του Αγρινίου

και γράφει ότι στο Αγρίνιο βρήκε τότε 300 κεραµοσκεπή

λιθόκτιστα κτίρια τα οποία είχαν Μπέκδες. Βρήκε Τάγµα

Γενίτσαρων, Μετρεσέδες, Τεκέδες και ∆ερβίσηδες. Αναφέρει

επίσης σαράντα µαγαζιά, µεγάλα πλατάνια, τα οποία δεν υπήρχαν

ούτε στην Αραπιά, ούτε στην Περσία. Αναφέρει επίσης ένα µεγάλο

γλέντι που έκαναν οι Τούρκοι σε τεκέ, όπου εκεί υπήρχε µαγαζί

και πανδοχεία. Έπαιζαν το παιχνίδι «Τσιρίνι» και έριχναν ακόντιο.

Σύµφωνα µε µαρτυρία του, την αγορά την είχαν στα χέρια τους

Τούρκοι και Εβραίοι, τις µεταπρατικές εργασίες όµως τις είχαν οι

Έλληνες.

Ο γάλλος πρόξενος Πούκεβιλ, επισκέφθηκε το Βραχώρι κατά το

έτος 1816. Βρήκε τον Ελβάν Μπέη ο οποίος του όρισε ένα

ελληνικό σπίτι για να φιλοξενηθεί. Στο σεράι του Μπέη, βρήκε

πολλούς ζητιάνους που προσπαθούσαν να µαζέψουν χρήµατα, για

να απελευθερώσουν τους δικούς τους ανθρώπους, που κρατούσε

φυλακή ο Αλή Πασάς των Ιωαννίνων και τους ζητούσε λύτρα. Ο

Πουκεβίλ αναφέρει ακόµα ότι, όταν οι Τούρκοι και οι Εβραίοι

έπνιξαν τον Άγιο Κοσµά Αιτωλό στον ποταµό Άψο, οι Βραχωρίτες

ήταν έτοιµοι να επαναστατήσουν. Από τότε υπήρχε µίσος εναντίον

των Εβραίων, γεγονός που το πλήρωσαν κατά την απελευθέρωση

του Αγρινίου.

12

Το 1809 ο λόρδος Βύρων επισκέπτεται το Βραχώρι µε συστατική

επιστολή του Αλή Πασά στον εδώ Μουσελίµη. ∆ιασώζεται, ότι

κατά την επίσκεψή του, οι Εβραίοι του Βραχωρίου τήρησαν

εχθρική στάση προς αυτόν, πιθανότατα λόγω της φιλελληνικής του

δράσης.

Σύµφωνα µε πηγές ο λόρδος Βύρων είπε ότι τα τοπία της Αιτωλίας

είναι τα καλύτερα που γνώρισε εκτός από τα τοπία της Ζίτσας και του

Μαιάνδρου ποταµού της Μ. Ασίας.

Ο Κοσµάς ο Αιτωλός στο Βραχώρι

Το 1775 το Βραχώρι και η ευρύτερη περιοχή του (τα χωριά του)

εισέρχεται σε νέο ιστορικό σταθµό. Το επισκέπτεται ο µεγάλος

διδάσκαλος του γένους, ο Κοσµάς ο Αιτωλός.

Το χριστια-

νικό λαό του Αγρι-

νίου βρήκε ο Κο-

σµάς ο Αιτωλός

τελείως απογοη-

τευµένο µετά την

αποτυχία του

Ορλωφικού

Κινήµατος, στο

οποίο συµµετείχε

και ο ίδιος. Τους τόνωσε το ηθικό, ίδρυσε Ελληνικό Σχολείο, διόρισε

δασκάλους, χειροτόνησε ιερείς. Επίσης µετέφερε το παζάρι των Εβραίων

από την Κυριακή στο Σάββατο. Χτύπησε την πολυτέλεια και τον πλούτο

κυρίως των κοτσαµπάσηδων, γι’ αυτό απέκτησε το µίσος των Εβραίων

13

και των Βενετών πρακτόρων µε αποτέλεσµα να πληρώσουν τον Κουρτ

Πασά χιλιάδες λίρες, για να τον πνίξει στον ποταµό Άψο, το 1779.

Σύµφωνα µε λαογραφική παράδοση, η πιθανή θέση του σχολείου

του Αγίου Κοσµά στο Αγρίνιο ήταν γύρω από την εκκλησία του Αγίου

∆ηµητρίου. Λειτούργησε ως το 1821.

Στο σχολείο αυτό υπηρέτησαν, σύµφωνα µε γραπτά κείµενα, ο

Ευστάθιος Καραβίας Πανταζάτος και ο αδερφός του Πέτρος, ο

Κωνσταντίνος Ραζικότσικας από το Μεσολόγγι, οι Πέτρος και Κων/νος

Καραπάνος από τη Ζάβιτσα Φθιώτιδας. Ο τελευταίος θεωρείται ως η

µεγαλύτερη εκπαιδευτική προσωπικότητα της ∆υτικής Ελλάδας κατά το

19ο αιώνα.

Ο Κοσµάς ο Αιτωλός προετοίµασε το Έθνος για το Αθάνατο ’21.

Γνώριζε καλά ότι η «παιδεία» µακροπρόθεσµα θα ζητήσει να βρει τη

χαµένη αδελφή της, την «ελευθερία».

Ιωάννης εξ Αγαρηνών ο Βραχωρίτης

Ο Άγιος Ιωάννης ο

Βραχωρίτης γεννήθηκε στην

Κόνιτσα της Ηπείρου από

γονείς µωαµεθανούς Σεΐχη-

δες και ∆ερβίσηδες. Όταν

ήταν είκοσι χρονών µπήκε

κι αυτός στο τάγµα των

∆ερβίσηδων.

Εγκαταστάθηκε επί

Αλή Πασά στα Γιάννενα και

14

κατόπιν ήρθε στο Αγρίνιο, όπου οι Τούρκοι τον έκαναν Χασάν ∆ερβίση.

Επειδή ασπάσθηκε το χριστιανισµό, οι Τούρκοι τον κατεδίωξαν κι

έτσι κατέφυγε στην Ιθάκη. Από εκεί κατέληξε στις Φυτείες Ξηροµέρου,

που τότε ονοµαζόταν Μαχαλάς, στο Βελαετλή Μεγαπάνο. Εκεί έγινε

δραγάτης (αγροφύλακας) και παντρεύτηκε χριστιανή γυναίκα. Αν και ο

πατέρας του έστειλε απεσταλµένους να τον µεταπείσουν, αυτός τους

έδιωξε.

Τελικά, πιάστηκε από τον Τούρκο Μουσελίµη του Αγρινίου στις

23 Σεπτεµβρίου του 1814. Κρεµάστηκε σ’ ένα δέντρο στον Άγιο

∆ηµήτριο Αγρινίου, αφού βασανίστηκε ανελέητα.

Τα λείψανά του βρέθηκαν σε κρύπτη της Ιερής Μονής Προυσού

Ευρυτανίας, άνω του παρεκκλησίου της Παναγίας, από µοναχή της µονής

αυτής το 1974. Επάνω σ’ αυτά υπήρχε επιγραφή «Ι.Σ.ΧΡ νικά ούτος ην ο

εξ Οθωµανών Ιωάννης ο εν Βραχωρίω υπέρ Χριστού µαρτυρήσας κατά

το 1814 Σεπτεµβρίου 23».

Παλαιός ιερός ναός Αγίου ∆ηµητρίου

Ο ναός αυτός είναι ο

αρχαιότερος ναός της πόλης.

Από µια επιγραφή που

σώζεται πάνω από τη νότια

πύλη του ναού, κτίστηκε το

έτος 1664.

Στην αρχή ήταν ένα απλό

εξωκκλήσι, στην περιοχή που εγκαταστάθηκαν Σουλιώτες (προ του

1821), οι οποίοι έκαναν γενναίες δωρεές στο ναό. Όπως λέγεται τα 25

στρέµµατα που ήταν ο περίβολος της εκκλησίας, τα δώρισε Σουλιώτισσα

που λεγόταν Σουλτάνα.

15

Ο παλιός Άγιος Χριστόφορος

Η ίδρυση του παλαιού ναού

του Αγίου Χριστοφόρου,

κτισµένου σε χαµηλό και

περίοπτο λοφίσκο στην

ανατολική πλευρά της πόλης

και έξω από τον οικιστικό

πυρήνα της ως πρόσφατα,

ανάγεται στην εποχή της Τουρκοκρατίας. Η ύπαρξη του ναού

µαρτυρείται στο κτηµατολόγιο της Ιεράς Μονής Προυσού, η οποία

διατηρούσε µετόχι «εις χωράν του Βραχωρίου κατά τον απάνω «µαχαλάν

του Αγίου Χριστοφόρου», τον ∆εκέµβριο του 1815.

Η ίδρυσή του µπορεί να τοποθετηθεί ίσως στο τέλος του 18ου

αιώνα, στην εποχή του Αλή Πασά, κατά την οποία παρατηρείται

εντονότατη ναοδοµική δραστη-ριότητα λόγω της ανεκτικής θρησκευτική

πολιτικής του τε-λευταίου. Κτίστηκε σε συνερ-γασία και µε τη

συµπαράσταση των χριστιανών κατοίκων του Βραχωρίου «προς

προστασίαν των κατοίκων εκ

της χαλάζης, η οποία έρχεται

πολλάκις εκ του ανατολικού

µέρους της πόλεως», κυρίως το

Μάιο περίοδο ωρίµανσης των

δηµητριακών και ανάπτυξης

του καπνού.

Η νοµική υπόσταση του

µετοχίου εξασφάλιζε τόσο την έννοµο προστασία όσο και τη φορολογική

ασυλία από τις τουρκικές αρχές.

16

Η επιστασία της ανέγερσης έγινε από το µοναχό γερο-Θεοφάνην

συγκοινοβιάτην. Η διαµόρφωση του µετοχίου συµπεριελάµβανε, εκτός

από το ναό, τον περίβολο µε δυο πύλες, την αυτή, το πηγάδι και τα κελιά.

Υπήρχαν φυτεµένες ελιές, αµυγδαλιές και µια συκαµιά. ∆υστυχώς από

τον προεπαναστατικό ναό δε σώζονται σήµερα αρχιτεκτονικά λείψανα.

Βενετουρκικός πόλεµος – Ορλωφικά – Αλή Πασάς

Το 1684 άρχισε ο Βενετουρκικός πόλεµος και το Κάρλελι βρέθηκε

στη δίνη των πολεµικών γεγονότων που ήταν κυρίως επιδροµές

ληστρικού χαρακτήρα. Ο αρχιστράτηγος των Ενετών, Μοροζίνι

έφτασε µε το στρατό του στην καρδιά της Αιτωλίας. Μαζί του

τάχθηκαν πολλοί αρµατολοί της περιοχής κι έτσι ακόµα και το κάστρο

του Αγγελοκάστρου πολιορκήθηκε, καταλήφθηκε και καταστράφηκε

σε µεγάλο µέρος του. Το 1699 µε τη συνθήκη του Κάρλοβιτς ο

πόλεµος τερµατίστηκε. Οι συνέπειες στην αγροτική οικονοµία της

περιοχής ήταν καταστροφικές, αλλά µετά την καταστροφή του

κάστρου του Αγγελοκάστρου, το Βραχώρι αναδεικνύεται σε

διοικητικό και στρατιωτικό κέντρο του Κάρλελι.

Κατά την επαναστατική εξέγερση του 1769-1770, τη γνωστή ως

Ορλωφικά, πολλοί κατεταναίοι της περιοχής ήρθαν σε επαφή µε τον

απεσταλµένο του Γρηγορίου Ορλώφ, Γεώργιο Παπαζώλη. Απ’ αυτούς

µόνο ο Χρίστος Γρίβας ανταποκρίθηκε στην επαναστατική

πρόσκληση του Παπαζώλη. Μαζί µε τους άνδρες του πολέµησε

ηρωϊκά αλλά νικήθηκε στην περιοχή Προφήτη Ηλία Αγγελοκάστρου.

Οι Τούρκοι όχι µόνο δεν ενταφίασαν τους νεκρούς της µάχης, αλλά

κάρφωσαν τα κεφάλια τους σε πασσάλους για να τροµοκρατήσουν

17

τους Έλληνες. Το Κάρλερι πλήρωσε ακόµη µια φορά βαρύ φόρο

αίµατος αλλά υπέστη και µεγάλες υλικές καταστροφές.

Ο δαιµόνιος Αλή Πασάς

των Ιωαννίνων κατάλαβε

πολύ νωρίς ότι η περιοχή

ήταν στρατηγικός κόµβος

υψίστης σηµασίας. Άλλοτε

µε χρηµατισµούς, άλλοτε µε

δολοφονίες ή συνωµοσίες

και άλλοτε µε διπλωµατία

κατάφερε τελικά το 1806 να

έχει την απόλυτη εξουσία

στο Κάρλελι. Η εξουσία

αυτή, που τερµατίστηκε µε το θάνατό του, είχε και κάποια θετικά

στοιχεία: τα σχολεία λειτούργησαν ελεύθερα, υπήρχε ασφάλεια στην

περιοχή και το εµπόριο γνώρισε άνθηση, ενώ ο ίδιος συµπαθούσε

τους χριστιανούς.

Τέλος, στην αυλή του προετοιµάστηκαν µαθαίνοντας την τέχνη

του πολέµου πολλοί Έλληνες που πρωταγωνίστησαν στην Επανά-

σταση του 1821.

Βραχωρίτες πρωτοκλέφτες

Ένας από τους πρώτους κλέφτες του Βραχωρίου ήταν ο Γεώργιος

Κοσκινάς, ο οποίος έδρασε στα τέλη του 18ου

αιώνα. Τον σκότωβσε

όµως ο αρµατωλός της Φωκίδας Ιωάννης ∆υοβουνιώτης για προσωπικές

διαφορές.

Για το Γεώργιο Κοσκινά ειπώθηκαν στο Βραχώρι πολλά τραγύδια,

όπως και το παρακάτω:

18

«Πάρτε µου το κεφάλι µου

σύρτε το στο Βραχώρι

να ’χουν οι οχτροί να χαίρονται

κι’ οι φίλοι µου να κλαίνε

Να κλαίει η δόλια η Κοσκινού

να κλαίνε τα παιδιά µου».

Βραχωρίτες Φιλικοί

• Ιωάννης Στάικος

• Αλέξιος Βλαχόπουλος

• Πάνος Γαλάνης ή Μεγαπάνος

• Νικόλαος Καρπούνης

• Παναγιώτης Στάικος

• Αναγνώστου ∆ηµητρίου Ιατρίδης

Τα αρµατωλίκια της Αιτωλοακαρνανίας

Λίγο πριν την επανάσταση του 1821 στην Αιτωλοακαρνανία

υπήρχαν τα παρακάτω αρµατωλίκια: Ξηροµέρου υπό τον Γεώργιο

Βαρνακιώτη, Βλοχού υπό τον Αλεξάκη Βλαχόπουλο, Ζυγού υπό τον

∆ηµήτριο µακρή, Βάλτου υπό τον Ανδρέα Ίσκο, Βελάουστας Σιαδήµα,

Βόνιτσας υπό τον Γεώργιο Τσόλκα, Σοβολάκου (Αγίου Βλασίου) υπό τον

Γεώργιο Πεσλή.

19

Ο τρόπος ανακήρυξης των καπεταναίων

Για να πάρουµε µια ιδέα για τον τρόπο ανακήρυξης των

καπεταναίων στο Βραχώρι, ο οποίος έµοιαζε µε τη µοναχική κουρά

µοναχών των µοναστηριών µας, παραθέτουµε ένα απόσπασµα του

συγγραφέα Νικολάου Κασοµούλη. Αυτός µας περιγράφει πως

ανακηρύχτηκε καπετάνιος του Αγρινίου ο

Γιαννάκης Στάικος: «Εσύναξε τους πολίτες της

Επαρχίας και αφού τους φίλεψε δοξάσανε την

ηµέρα της ενθρονίσεώς του ως καπετάνιου της

Επαρχίας του Βραχωρίου. Έπειτα στρώσανε

µια κάπα καταγής. Ξάπλωσε αυτός επάνω, τον

σηκώσανε επάνω δυο και όσοι ήταν µε το

κόµµα του φώναζαν «Άξιος, άξιος, άξιος».

Πήρε µέρος σε όλες τις µάχες της περιοχής του.

Κατατάχτηκε στον τακτικό στρατό και έφτασε να γίνει στρατηγός».

Η πολιορκία και η άλωση του Βραχωρίου

Η πολιορκία και η άλωση του Βραχωρίου είναι το σπουδαιότερο

γεγονός κατά το πρώτο έτος της Επανάστασης στη ∆υτική Ελλάδα.

Πριν από την επιχείρηση είναι βέβαιο ότι οι οπλαρχηγοί σε µια

µυστική σύσκεψη αποφάσισαν την αποστολή του καθενός µόλις άρχιζε η

πολιορκία, για τις θέσεις τους και για διάφορες δυσκολίες που θα

αντιµετώπιζαν µιας και για πρώτη φορά, ακόµα και έµπειροι, θα

πολεµούσαν σε κατοικηµένο χώρο.

Το Βραχώρι υπερασπίζονταν γύρω στους χίλιους πολεµιστές µε

αρχηγούς τον Νούρκα Σέρβανη και Ταχήρ Παπούλια. Τη νύχτα της 27ης

20

προς 28ης

Μαΐου τα διάφορα τµήµατα των Ελλήνων βρίσκονταν στις

θέσεις τους, έτοιµα να εφορµήσουν µε τα χάραµα.

Ο καπετάνιος του Ζυγού της Μακρυνείας, ∆ηµήτρης Μακρής, ο

Βαλτινός από το Μεσολόγγι και ο Κώστας Γκολφίνος από το Αιτωλικό

µε συνολικό αριθµό 3000 περίπου ανδρών, αφού πέρασαν τα γεφύρια του

Αλάµπεη, έφτασαν στη θλεση Ντούτσαγα, όπου έκαναν επίθεση γύρω

στις 4 το πρωί. Ο Αλεξάκης Βλαχόπουλος από το Βλοχό µε το Γιάννη

Στάικο και 600 περίπου άνδρες επιτέθηκαν στη βορειοανατολική πλευρά

του Αγρινίου (κοντά στο σηµερινό νοσοκοµείο).

Ο Κώστας Σιαδήµας από το Απόκουρο (Θέρµο) και ο Θεοδωράκης

Γρίβας µε 500 άνδρες επιτέθηκαν στη θέση Κοκκινοπύλια – Λυγερό –

Λυγόρεµα.

Ο οπλαρχηγός του

Βάλτου Ανδρέας Ίσκος µε

τους άνδρες του επιτέθηκε

από το ύψωµα του Προφήτη

Ηλία, ενώ ο οπλαρχηγός του

Ξηροµέρου Γεώργιος Βαρνα-

κιώτης από τη νοτιοδυτική

πλευρά της πόλης, όπου

έφτασε µε ενισχύσεις λίγες

µέρες αργότερα.

Είχαν αποφασίσει να

επιτεθούν τη µέρα που οι µωαµεθανοί γιόρταζαν το Ραµαζάνι. Τα

χαράµατα λοιπόν της 28ης

Μαΐου άρχισε γενική επίθεση απ’ όλες σχεδόν

τις µεριές. Μετά από 4-5 µέρες οι Τούρκοι εγκαταλείπουν πολλές εστίες

αντίστασης και συµπτύσσονται στο κέντρο, επιλέγοντας τα πιο οχυρά

οικήµατα, σε διάφορα σηµεία. Οι επαναστατικές δυνάµεις όµως

δηµιούργησαν ασφυκτικό κλοιό γύρω από κάθε οίκηµα, ενώ τα τρόφιµα

21

και τα πολεµοφόδια των πολιορκηµένων άρχισαν να σπανίζουν. Οι

αποθήκες είχαν περιέλθει στα χέρια των Ελλήνων.

Βέβαια και οι πολιορκητές είχαν να αντιµετωπίσουν µια µεγάλη

δυσκολία, τα πυροµαχικά τους τέλειωναν. Από µηχανής Θεός

παρουσιάστηκε ο Άγγλος ναύαρχος Χέδερσον ο οποίος είχε

αγκυροβολήσει στο Μεσολόγγι µε φορτίο πυροµαχικών. Το φορτίο

αγοράστηκε µαζί µε µικρό πυροβόλο από τους Έλληνες.

Μετά από 10ηµερο σκληρό αγώνα, η έλλειψη τροφίµων, η

απελπιστική κατάσταση των γυναικόπαιδων, η αµυντική κατάσταση που

όλο χειροτέρευε, η πλήρης αποµόνωση οδήγησε τελικά τους

πολιορκηµένους να αρχίσουν να συζητούν για διαπραγµατεύσεις.

Ο Νούρκας Σέρβανης µε τους 300 άνδρες που του είχαν αποµείνει

κάνει ξεχωριστή συµφωνία να τους επιτραπεί να φύγουν παίρνοντας τα

ατοµικά τους είδη και όπως λέγεται µε πολλούς θησαυρούς που πήραν

από Τούρκους και Εβραίους. Η συµφωνία όµως δεν τηρήθηκε, αφού

έφυγαν κρυφά για Καρπενήσι, όπου όµως ο Κώστας Γιολδάσης τους είχε

στήσει ενέδρα ειδοποιηµένος από τους Έλληνες οπλαρχηγούς.

Πολλοί Τούρκοι Μπέηδες επροσκύνησαν και παραδόθηκαν µε τη

συµφωνία να γίνει σεβαστή η ζωή και η τιµή τους.

Η συµφωνία τηρήθηκε, όµως οι άλλοι άµαχοι Τούρκοι και οι

Εβραίοι κάτοικοι του Βραχωριού έπεσαν θύµατα συσσωρευµένου µίσους

αιώνων. Θα ήταν ψέµα να υποστηρίξει κάποιος ότι έλειψαν οι βιαιότητες,

οι αυθαιρεσίες και οι λεηλασίες.

Στις 11 Ιουνίου πάντως το Βραχώρι ήταν στα χέρια των Ελλήνων

και λίγες µέρες στάθηκαν αρκετές για να εξαφανίσουν κάθε σηµάδι

τουρκικού δεσποτισµού.

Η λαϊκή Μούσα περιγράφει την άλωση του Βραχωρίου µε το εξής

δηµοτικό:

22

«Σ’ όλο τον κόσµο ξαστεριά

σ’ όλο τον κόσµο ήλιος.

Και στο Ζαπαντοβράχωρο

όλο καπνός κι αντάρα.

Καπεταναίοι τόκαψαν,

καπεταναίοι το καίνε.

Μια Τουρκοπούλα φώναξε

από γυαλένιο πύργο:

Πάψε Μακρή τον πόλεµο

πάψε και το τουφέκι.

Κι εµείς θα προσκυνήσουνε

Θα γίνουµε Ρωµαίοι».

23

«Το Βραχώρι εκάη…»

Μετά την απελευθέρωσή του από τους Τούρκους φαίνεται ότι για

το Βραχώρι αρχίζει µια νέα ζωή. Το Βραχώρι, διοικητικό κέντρο του

Κάρλελι απ’ τα τέλη του 17ου

αιώνα, γίνεται το επαναστατικό κέντρο της

περιοχής ∆υτικής Ελλάδας.

Ο στρατηγός Γεώργιος Bαρνακιώτης «εσύστησε γερουσία από

τους παλιούς προεστώτας των επαρχιών και επάρχους εις τας επαρχίας».

Έδρα της Γερουσίας ορίσθηκε το Βραχώρι.

Τελικά, ο Αλ. Μαυροκαρδάτος συναντά το Βαρνακιώτη και

συµφωνούν να γίνει η Συνέλευση στο Μεσολόγγι στις 4 Νοεµβρίου

1821, στην οποία δόθηκε η ονοµασία «Συνέλευσις της ∆υτικής Χέρσου

Ελλάδος» και κράτησε έξι µέρες. Εκλέχτηκε πρόεδρος ο

Μαυροκορδάτος, ο οποίος ίδρυσε δεκαµελή τοπική ∆ιοίκηση που πήρε

την ονοµασία «Γερουσία» και ψήφισε το «πρώτο Ελληνικό Πολίτευµα».

«Εδώ πλέον ο οµφαλός του Ρωµέικου, ήτοι της ∆υτικής Στερεάς, έβλεπες

κάποιον ίσκιον πολιτικής αρχής», γράφει ο ιστορικός Κασοµούλης, ο

οποίος είχε έρθει στο Βραχώρι, το καλοκαίρι του 1822.

Αν και η Γερουσία διορίζει στρα-

τηγό το Βαρνακιώτη και τους υπόλοιπους

κατεταναίους χιλίαρχους, οι διαφωνίες

στρατιωτικών και πολιτικών οδηγούν στη

διάλυσή της µετά από ένα εξάµηνο.

Εν τω µεταξύ ισχυρές τουρκικές

δυνάµεις συγκεντρώνονται στην Άρτα από

τον Οµέρ Βρυώνη και τον Κιουταχή

απειλώντας την Επανάσταση. Το Βραχώρι

βρισκόταν σε στρατηγική θέση, σ’ έναν

από τους δυο δρόµους εισβολής των εχθρών στη Νότια Ελλάδα. Οι

24

οπλαρχηγοί της Αιτ/νίας αντί να ενωθούν µάχονταν µεταξύ τους για την

εξουσία, ενώ όλη η περιφέρεια είχε παραδοθεί στη λεηλασία. Ενώ η

κατάσταση επιδεινώνεται µέρα µε την ηµέρα, ο Μαυροκορδάτος, ως

πρόεδρος του Εκτελεστικού πια, παίρνει την απόφαση να καεί το Βραχώ

ρι και τα χωριά του κάµπου, ώστε τα εχθρικά στρατεύµατα να µη βρουν

καταλύµατα και εφόδια κατά την προέλασή τους.

Οι ίδιοι οι κάτοικοι αυθόρµητα και οµόφωνα πραγµατοποιεί την

απόφαση στις 30 Σεπτεµβρίου ή 1η Οκτωβρίου του 1822 και αφού

φορτώνουν ό,τι µπορούν να σώσουν εγκαταλείπουν την πόλη. Το

Βραχώρι µέσα σε µια µέρα γίνεται στάχτες και ερείπια.

«Ο Αχελώος» Η πρώτη χειρόγραφη εφηµερίδα του

Βραχωρίου

Η εφηµερίδα αυτή εκδόθηκε το Φεβρουάριο του 1822 από τον

Νικόλαος Λουριώτη, αρχιγραµµατέα της ∆υτικής Ελλάδας.

Άνετα θα την ονοµάζαµε πρόδροµο των επίσηµων κυβερνητικών

φύλλων, αφού για το λίγο χρόνο που κυκλοφόρησε πραγµατοποίησε το

έργο που ανέλαβαν αργότερα οι εφηµερίδες της «∆ιοικήσεως». Άλλωστε

25

αυτή την ιδιότητα φαίνεται να επισηµαίνει και η σφραγίδα της Γερουσίας

που µπαίνει στην αρχή της πρώτης σελίδας, αλλά και ο υπότιτλος

«Εφηµερίς Πολιτική της ∆υτικής Χέρσου Ελλάδος».

Βασική ύλη της, τα επίσηµα κείµενα, αναφερόµενα σε πράξεις της

∆ιοίκησης, διορισµούς, ενέργειες γερουσιαστών, δραστηριότητες του

προέδρου της Γερουσίας Αλέξανδρου Μαυροκαρδάτου, στις

διαπραγµατεύσεις που είχε αναλάβει, για την πραγµατοποίηση της

συµµαχίας Ελλήνων και Αλβανών.

Οι χειρόγραφες αυτές εφηµερίδες ήταν δηµιουργήµατα της

ανάγκης που αισθάνονταν οι φορείς της επανάστασης για επικοινωνία µε

ευρύτερα στρώµατα του έθνους και εκφράζουν την πίστη τους στην αξία

του Τύπου.

Από το Βραχώρι … στο Αγρίνιο

Με το ψήφισµα της 3ης Απριλίου 1827, η Γ’ Εθνοσυνέλευση της

Τροιζήνας εκλέγει οµόθυµα τον Καποδίστρια, ως Κυβερνήτη της

Ελλάδας. Ο Καποδίστριας αποδέχεται την εκλογή του και αποβιβάζεται

στο Ναύπλιο στις 8 Ιανουαρίου 1828.

Η κατάσταση που βρήκε στην Eλλάδα

ήταν τραγική. Σχεδόν όλη η Στερεά Ελλάδα

ήταν υπό την κατοχή του Κιουταχή, ενώ τα

φρούρια της ακτής της δυτικής Πελοποννήσου

υπό την κατοχή του Ιµπραήµ.

Ο Καποδίστριας ανασυγκροτεί στρατό

και στόλο, αναθέτει την αρχηγία του στρατού Ανατολικής Ελλάδας στο

∆ηµήτριο Υψηλάντη και της ∆υτικής Ελλάδας στον Άγγλο φιλέλληνα

στρατηγό Τσώρτς. Μετά από µια σειρά επιτυχηµένων επιχειρήσεων στα

χέρια των Ελλήνων πέφτουν µε τη σειρά: το Αντίρριο, η Ναύπακτος, η

26

Βόνιτσα, ο Καρβασαράς (Αµφιλοχία), το Μεσολόγγι και το Αιτωλικό.

Με τη νικηφόρα µάχη της Πέτρας στις 12 Σεπτεµβρίου 1829, που

ουσιαστικά είναι η τελευταία µάχη της Επανάστασης, οι Έλληνες

κατέχουν τη νότια, της οριογραµµής Αµβρακικού – Παγασητικού

κόλπου, χώρα (πλην των φρουρίων Χαλκίδας και Αθηνών).

Οι τρεις µεγάλες ∆υνάµεις της εποχής (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία)

στις 3 Φεβρουαρίου 1830 διεκήρυξαν την πολιτική ανεξαρτησία της

Ελλάδας. Το Πρωτόκολλο του Λονδίνου όµως αφήνει εκτός των

συνόρων την πέραν του Αχελώου και µέχρι του Αγγελοκάστρου

επικράτεια. Το Βραχώρι λοιπόν µένει εκτός των ορίων του Νέου

Κράτους.

Ο Καποδίστριας µε διπλωµατικά µέσα πάλεψε κυριολεκτικά για

την αλλαγή των συνόρων. Τελικά µε τη συνθήκη του Καλενδέρ – Κιοσκ

(Κων/πολη) στις 21 Ιουλίου του 1832 τα σύνορα επεκτάθηκαν και το

Βραχώρι περιήλθε σ’ ελληνικό έδαφος.

Ο Καποδίστριας είχε πλέον δολοφονηθεί και ειδικά για την

περιοχή της Αιτωλίας και Ακαρνανίας αυτό το γεγονός ήταν µεγάλη

απώλεια. Στα σχέδιά του ήταν η ανοικοδόµηση των σπουδαιότερων

κέντρων της περιοχής, στα οποία συµπεριλαµβανόταν και το Βραχώρι

στο οποίο ήδη είχαν επιστρέψει πολλές οικογένειες.

Στη διάρκεια της βασιλείας του Όθωνα το Βραχώρι µε βασιλικό

∆ιάταγµα ορίζεται στις 15-4-1833 πρωτεύουσα του νοµού, µε πρώτο

νοµάρχη τον Αναγνώστη Μοναρχίδη, επαρχιακό έφορο το Γιάννη Στάικο

και πρώτο δήµαρχο τον Αθανάσιο Καστανά.

Στις 22 Σεπτεµβρίου του 1833 όµως η έδρα του νοµού µεταφέρεται

στο Μεσολόγγι. Το Βραχώρι, µια πόλη περίπου 2709 κατοίκων,

µετονοµάζεται µε Β.∆. στις 20 Ιουλίου 1836 σε Αγρίνιο.

27

Πηγές:

• Το Αγρίνιο κάποτε… του Αριστείδη Μπαρχαµπά

• Ιστορία του Αγρινίου του Γεράσιµου Ηρ. Παπατρέχα.

• Αγρίνιο: ∆ρόµοι που γράφουν Ιστορία του Γεράσιµου Γερολυµάτου.

• Περιοδικό Ρίζα Αγρινιωτών

• Αγρίνιο - ∆ήµαρχος και ∆ηµαρχίες 1833-2007, της Μεταξούλας

Μανικάρου και Χρυσούλας Σπυρέλη.

• Άρθρα του Γιάννη Νεραντζή στην εφηµερίδα «Η Νέα Εποχή»

• Το Αγρίνιο «Ιστορικά» της Ελευθεροτυπίας

• Τα ∆ηµοτικά τραγούδια της Αιτωλικής γης του Π. Μπερερή.

Ρουσάλια: Τα πασχαλινά κάλαντα

Τα Ρουσάλια είναι τα κάλαντα του Πάσχα, που τραγουδούσαν στο

Βραχώρι (Αγρίνιο), ίσως και σε άλλες περιοχές, τους προεπαναστατικούς

χρόνους και τις πρώτες δεκαετίες µετά την επανάσταση. Η αναφορά σε

τουρκοπούλες και εβραιοπούλες είναι ενδεικτική πάντως του Βραχωρίου

όπου, όπως είναι γνωστό, ήταν έντονη η παρουσία Τούρκων προυχόντων

και εβραίων εµπόρων. Τα Ρουσάλια έχουν, όπως λέγεται τις ρίζες τους

στους Ρωµαϊκούς χρόνους. Τότε ονοµάζονταν «Ροζάρτα» (από το

λατινικό rosa = τριαντάφυλλο). Στα Βυζαντινά χρόνια πήρε την ονοµασία

«Ροζάλια» για να καταλήξει στα νεότερα χρόνια, στην περίοδο της

τουρκοκρατίας µε το όνοµα «Ρουσάλια».

Σήµερα το έθιµο διατηρείται στα Μέγαρα σύµφωνα µε το τυπικό

που τηρείται στα Μέγαρα, ο πρώτος του χορού κρατάει ένα κοντάρι µ’

ένα λουλουδένιο σταυρό, που στο κάτω µέρος του κρεµιέται ένα

28

µεταξωτό µαντήλι (Καλαµάτα), ενώ ο τελευταίος, ο σαχανατάρης

βαστάει ένα καλάθι (καρτάλι στα µεγαρίτικα) στο οποίο βάζουν κόκκινα

αυγά, κουλούρια και χρήµατα. Είναι δηλαδή ο ταµίας της παρέας. Οι

στίχοι που τραγουδιούνται είναι οι εξής:

«Τα Ρουσάλια»

Καλώς σ’ έβραµε αφέντη, άρχοντά µου και λεβέντη.

Να στα πούµε τα Ρουσάλια, πέστε τα ρε παλικάρια.

Να στα πούµε σένα πρώτα πρώτα που σε βρήκαµε στην

πόρτα.

Και ξυστέρου της κυράς µας και της ρουσοπέρδικάς µας.

Κάτω σ’ ένα περιβόλι, δάφνη και µηλιά µαλώνει.

∆άφνης πήρα εγώ κλωνάρι, να µε πάρει το ποτάµι.

Να µε πάρει δύση-δύση, κάτω στη γιαλέρυνα βρύση.

Όπου πλένουν οβριοπούλες, καµατίζουν τουρκοπούλες.

Βάλε το δεξί σου χέρι, µες την αργυρή σου τσέπη.

Βάλε το εικοσιπεντάρη, δος το του σαχανατάρη.

Να σας πούµε Χριστός Ανέστη, που ετάφη και ανέστη.

29

Βραχώρι

Πόσες µας θρέψανε στιγµές και πόσες τις λησµονούµε.

Του Ζαλοκώστα το τραγούδι ακόµα το θυµούµαι,

ψάλτης του καθώς το ’λεγα στων χρόνων µου των νέων

το λυρικό, το ακράταγο µεθύσι:

«Τρίπουρος πασάς κινεί από Βραχώρι πνέων

άγρια µίση».

Χαρά, τρισύλλαβο όνοµα λαµπρόηχο, το Βραχώρι!

Κ’ εσύ λαµπρή, της Ρούµελης χαρά, δουλεύτηρια κόρη,

κι αν άλλο πήρες, όνοµα θαµµένο στα βιβλία,

µ’ αρέσει τ’ αρµατωλικό όνοµά σου

µε τούτο, και ολοζώντανη, τη βλέπει η φαντασία

τη ζωγραφιά σου.

Ηύρα µεσ’ τα λαγκάδια σου παρθένα κατατόπια.

Και από τους βράχους της Κλεισούρας, κάστρα σαν κυκλώπεια

πέρασα στα νερόχαρα του Αλάµπεη τα γιοφύρια

παιδί για να ’ρθω ασήµαντο σ’ εσένα.

Κήποι, νερά, σπίτια, πουλιά, γλαστρούλες, παραθύρια

σ’ εσέ ήταν ένα.

Θυµούµαι: Κάποιας λίµνης σου φανταχτερής µια µέρα

Θωριά, σα να µε φτέρωσε σ’ άλλου πλανήτη αέρα,

και τ’ Ασπροπόταµα άκουσα κι από µακριά το ρέµα

να µου βουίζει, ορµή ενός πλάστη κόσµου.

∆ειλός, οκνός, µα ορθώνονταν µε ξαναµµένο αίµα

τα νιάτα εµπρός µου.

Κωστής Παλαµάς

30

Της µούσας υποτακτικός, δικούς µου ανοίγω δρόµους

και δένω τις αγάπες µου στης αρµονίας τους νόµους.

Πρόκοβε γη, πληθαίνοντας το γνώριµο βοτάνι,

την ώρα, ηδονικά σαν την ροφούµε,

µες στους αχνούς του γαλανούς πιο γαλήνη µας κάνει

να τη χαρούµε.

Πρόκοβε χώρα ευλόγητη, καθάρια, καρποφόρα.

Μέρες και Μοίρες τάχα ποιες µας καρτερούνε χώρα;

Και ο καταλύτης, πόλεµος κι η πλουτοδότρα ειρήνη

θυσίας βωµοί, πάντα να ζει η πατρίδα.

Για όσα παίρνουν ή µέλλονται βοηθούς θεός ας δίνει

θύµιση ελπίδα.

ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ

31

Αδελφοί Ντόβα

Μια µεγάλη και σχετικά ξεχασµένη αρµατωλική οικογένεια που,

στα ηρωικά χρόνια της εξέγερσης των Ελλήνων κατά των Τούρκων

κατακτητών, πρόσφερε σηµαντικότατες υπηρεσίες για την λευτεριά του

τόπου µας. Πρόκειται για την οικογένεια –

φάρα θα µπορούσαµε να πούµε των ηρωικών

Ντοβαίων. Τόπος καταγωγής τους θεωρείται

το Κεράσοβο Μακρυνείας, το Αγγελόκαστρο,

οι Παπαδάτες και το Αιτωλικό. Τους

συναντάµε σε συγκρούσεις το 1822 µε τον

Οµέρ Βρυώνη το 1823 µε τον Μουσταφά

Πασά και το 1825-1826 µε τον Κιούταχή και

τον Ιµπραήµ Πασά.

∆ήµος Τσέλιος

Ο θρυλικός «Γέρο-∆ήµος»

Ο ∆ήµος Τσέλιος γεννήθηκε στη Ζαβίτσα της Ακαρνανίας το

1785. Θεωρείται ένας από τους σηµαντικότερους οπλαρχηγούς του ’21

και ήταν από τους πρώτους που πήρε µέρος στις πολεµικές επιχειρήσεις

του Αγώνα στη δυτική Ελλάδα. Από πολύ νωρίς έγινε µέλος της Φιλικής

Εταιρίας και πολέµησε στη µάχη του Πέτα, στη Βόνιτσα, στο Μύτικα και

κυρίως στο Μεσολόγγι, όπου και διακρίθηκε κατά την τελευταία

πολιορκία της πόλης από τους Τούρκους. Μετά την πτώση του

Μεσολογγίου, αλλά και την κατάληψη κυρίως της Ακρόπολης από τον

32

Κιουταχή όπου σκοτώθηκε η µεγαλύτερη, ίσως µορφή του’21, ο

ανεπανάληπτος «Ρουµελιώτης» Γ. Καραϊσκάκης, η οργανωµένη

επανάσταση έσβησε στη Στερεά. Και µετά την άφιξη του Καποδίστρια,

αγωνίστηκε για την απελευθέρωση της ∆υτικής Ελλάδας. Πήρε µέρος

στην πολιορκία της Βόνιτσας (1828) και

του Πύργου (1829). Ανάµεσα στους

καπεταναίους που είχαν εγκατασταθεί στο

Αγρίνιο, µετά το τέλος της επανάστασης,

ξεχωρίζει η µορφή του ∆ήµου Τσέλιου,

που µε τον Σουλιώτη στρατηγό Νίκο

Ζέρβα και τον επίσης Σουλιώτη αγωνιστή

Κ. Μάλαµο, πρωτοστάτησαν το 1836 σε

ανταρσία κατά του Όθωνα. Η

επαναστατική αυτή ενέργεια δεν είχε

καµία τύχη, µε αποτέλεσµα ο ∆ήµος

Τσέλιος να διωχτεί αλύπητα και να αναγκαστεί να καταφύγει πάµφτωχος

στη Λευκάδα και αργότερα στο Λονδίνο. Στην Ελλάδα γύρισε το 1843,

ξαναπήρε το στρατιωτικό βαθµό που είχε και µπήκε πάλι στη πάλι στη

βασιλική φάλαγγα απ’ όπου τον είχε διώξει ο Όθωνας. Στο κίνηµα του

1853-1854 ο Τσέλιος ανέλαβε την οργάνωση των επιχειρήσεων στη

∆υτική Ελλάδα. Αρρώστησε όµως και πέθανε στις 11 Νοεµβρίου 1854,

αφού πήρε µέρος σε 12 εκστρατείες, 12 πολιορκίες πόλεων και κάστρων,

39 µάχες και δέχτηκε τρεις λαβωµατιές. Ο τάφος του βρίσκεται στο ηρώο

του Μεσολογγίου.

33

Κώστας Σιαδήµας

Στον Αποκουρίτη οπλαρχηγό Κώστα Σιαδήµα είναι αφιερωµένος ο

δρόµος αυτός που αρχίζει από την οδό Βας. Παναγοπούλου και

καταλήγει στην οδό Πατριάρχου Καλλίνικου. Ο Κ. Σιαδήµας γεννήθηκε

στο Αγρίνιο στο Αργυρό Πηγάδι (Γκερτοβό) του Απόκουρου.

Κωνσταντίνος ήταν ο παππούς του, Ιωάννης ο πατέρας και Σοφία η µάνα

του. Ο στρατιωτικός ρόλος του καπετάν Σιαδήµα διαδραµατίστηκε στο

Απόκουρο στους χρόνους του Αλή Πασά. Το καπετανάτο της περιοχής

το κράτησε από το έτος 1790 έως

το 1822.

Επικεφαλής πολλών

συµπατριωτών του πήρε µέρος σε

διάφορες µάχες κατά την

Επανάσταση, στη ∆υτική Ελλάδα.

Ήταν ένας από τους οπλαρχηγούς

της περιοχής που αποφάσισαν την

πολιορκία του Βραχωρίου τον

Μάιο του 1821. Ο Σιαδήµας µε

πεντακόσιους Αποκουρίτες

κατέβηκε στο Ντουγρί και αφού

ανταµώθηκε µε το Γρίβα, που γύριζε µε διακόσιους Ξηροµερίτες από την

Ανατολική Ρούµελη εισέβαλαν στο Βραχώρι. Η συµβολή του στην

απελευθέρωση της πόλης ήταν σηµαντική. Αλλά και λίγο αργότερα στην

πολιορκία του Ζαπαντίου ο Σιαδήµας πολέµησε παλικαρίσια. Ο ∆.

Λουκόπουλος αναφέρει στο βιβλίο του «Θέρµο και Απόκουρο» ότι τότε

ήταν που ο Κώστας Σιαδήµας έφερε δέκα οχτώ µουλάρια, λάφυρα και τα

’κρυψε στο τσιφλίκι του Ψώριαρη.

34

Στις 22 Φεβρουαρίου 1822 στη Β΄ Συνέλευση του Βραχωρίου,

όταν καταργήθηκαν τα’ αρµατολίκια και τα καπετανάτα, ο Σιαδήµας

ονοµάστηκε χιλίαρχος. Ένα χρόνο αργότερα κατηγορήθηκε ότι στη µάχη

της Καλιακούδας άφησε αυτός µαζί µε το Γιαννάκη Γιολδάση αφύλαχτο

ένα στενό µονοπάτι και πέρασαν οι εχθροί. Μάλιστα ο τότε έπαρχος

Μεσολογγίου Κων. Μεταξάς κατηγόρησε το Σιαδήµα ότι εξαγοράστηκε

από τον Μουσταφά και άφησε αφύλαχτο το Πέρασµα. Όπως και νάναι η

ευθύνη του Σιαδήµα αλλά και του Γιολδάση είναι βαριά γιατί και µε τους

λίγους ανθρώπους που είχαν µπορούσαν να κρατήσουν το µονοπάτι

εκείνο µιας και τους βοηθούσε πολύ ο βραχότοπος και η θέση. Γεγονός

είναι ότι µετά τη µάχη εκείνη (28 Αυγ. 1823) ο Σιαδήµας έκανε καπάκια

µε τους Τούρκους και η περιοχή του Απόκουρου τότε προσκύνησε.

Στις 13 Σεπτεµβρίου 1825 ο Σιαδήµας ενώθηκε µε τους Έλληνες

και µπήκε στο πολιορκηµένο Μεσολόγγι µε εβδοµήντα δικούς του

ένοπλους. Πολέµησε µέχρι το τέλος µε µεγάλη γενναιότητα και

σκοτώθηκε στην Έξοδο στις 10 Απριλίου 1896.

Γεώργιος Βαρνακιώτης

Ο Γιωργάκης Νικολού Βαρνακιώτης γεννήθηκε στο Βάρνακα

Ξηροµέρου το 1870 και

είναι ο τελευταίος µεγάλος

οπλαρχηγός µιας οικογέ-

νειας µε αδιαµφισβήτητο

γόητρο στη ∆. Στερεά και σ’

όλη τη Ρούµελη. Είναι

αλήθεια ότι η οικογένεια

Βαρνακιώτη κατέστησε τον

Βάρνακα για πολλές δεκαετίες έδρα του Αρµατολικιού του Ξηροµέρου.

35

Ο Γ. Βαρνακιώτης διαδέχτηκε τον πατέρα του Νικολό Βαρνακιώτη

στο Αρµατολίκι του Ξηροµέρου, σε ηλικία είκοσι ετών περίπου. Η

διαδοχή αυτή δεν έγινε οµαλά. Ο Αλή Πασάς προσπάθησε µε πολλούς

τρόπους να την εµποδίσει. ∆εν το κατόρθωσε όµως. Έτσι ο Γ.

Βαρνακιώτης αναδείχτηκε ο επιφανέστερος οπλαρχηγός της ∆. Ελλάδας

και µια δεσπόζουσα προσωπικότητα του αγωνιζόµενου Γένους, που η

επιρροή της απλώνονταν στα Επτάνησα και στην Ήπειρο και φυσικά στη

∆υτική Στερεά Ελλάδα.

Ο Γεώργιος Βαρνακιώτης ύψωσε πρώτος τη Σηµαία της

Ελευθερίας στο Ξηρόµερο και η προκήρυξή του για επανάσταση ήταν η

πρώτη που κυκλοφόρησε στη Αιτωλοακαρνανία και διαβάστηκε απ’ τους

Ιερείς στις Εκκλησίες. Ήταν αυτός που µαζί µε άλλους οπλαρχηγούς

πολιόρκησε το Βραχώρι κι ανάγκασε τη φρουρά του να παραδοθεί στις

11 Ιουνίου του 1821. ∆ιακρίθηκε ιδιαίτερα στις επιχειρήσεις του

Μακρυνόρους και στη µάχη του Αετού Ξηροµέρου. Το 1822 η Γερουσία

∆υτικής Χέρσου Ελλάδας τον ανακήρυξε Στρατηγό.

∆ηµήτριος Μακρής, ένας ήρωας υψηλού ήθους.

Ο ∆ηµήτρης Μακρής γεννήθηκε στη

Γαβαλού Αιτωλοακαρνανίας το 1772 και

πέθανε το 1841. Ήταν φιλικός και οπλαρχηγός

του Αγώνα, από τους ισχυρότερους της

∆υτικής Στερεάς. Γιος του Ευάγγελου Μακρή,

που είχε πάρει µέρος στα Ορλωφικά, ο

∆ηµήτριος Μακρής ήταν αρχικά κλέφτης υπό

τον καπετάνιο Γιώργο Σφάλτο, µετά το θάνατο

του οποίου ανέλαβε την αρχηγία του σώµατός

του. Λίγο αργότερα διορίστηκε αρµατολός του Ζυγού. Ήταν ανάµεσα

36

στους ελάχιστους µεγαλοκαπετάνιους που δεν υπηρέτησε στην αυλή του

Αλή πασά και πάντοτε σε εχθρότητα µαζί του. Τις παραµονές της

Επανάστασης ο Μακρής µυήθηκε στη Φιλική Εταιρία και υπήρξε εκείνος

που έδωσε το έναυσµα της επαναστατικής έκρηξης στη ∆υτική Ελλάδα,

χτυπώντας Οθωµανούς φοροεισπράκτορες στη Σκάλα του Μαυροµάτη (5

Μαΐου 1821). Πρωταγωνίστησε επίσης στις καταλήψεις από τις

επαναστατικές δυνάµεις των πόλεων του Μεσολογγίου, του Αγρινίου και

του Αιτωλικού. Αργότερα ακολούθησε το γενικό διευθυντή της ∆υτικής

Στερεάς, Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, στην εκστρατεία του. Στη

συνέχεια, η δράση του περιορίστηκε γύρω από την πόλη του

Μεσολογγίου.

Το 1823 πήρε το δίπλωµα της στρατηγίας από την τότε προσωρινή

κυβέρνηση. Στους εµφύλιους πολέµους δεν ακολούθησε τους άλλους

Ρουµελιώτες οπλαρχηγούς στην εκστρατεία τους κατά των

«στασιαστών» στην Πελοπόννησο. Το 1825-26, επικεφαλής

πολυάριθµου στρατού, πήρε µέρος στην άµυνα του πολιορκηµένου

Μεσολογγίου, ως ένας από τους σωµατάρχες της φρουράς και ήταν

αρχηγός µιας από τις τρεις φάλαγγες της Εξόδου. Όταν ο Καραϊσκάκης

αναδείχτηκε αρχιστράτηγος της Στερεάς, ο Μακρής τον ακολούθησε µε

το σώµα του και µετά το θάνατό του, όταν σχεδόν όλοι οι καπεταναίοι

είχαν προσκυνήσει, εκείνος αποσύρθηκε στο αρµατολίκι του,

αποτελώντας έτσι µια φωτεινή εξαίρεση.

Επί Καποδίστρια, ο Μακρής δεν πήρε καµιά θέση και παρέµεινε,

ηθεληµένα, στο περιθώριο. Υπήρξε πάντως πληρεξούσιος Ζυγού στη

∆΄κατά συνέχεια Εθνοσυνέλευση (1831). Στην οθωνική περίοδο έγινε

ανώτερος αξιωµατούχος της Φάλαγγας αλλά εξακολουθούσε να αρνείται

κάθε οργανικό αξίωµα. Όταν µάλιστα ο Όθων τον ονόµασε υπασπιστή

του, εκείνος αρνήθηκε να δεχτεί. Ο ∆ηµήτριος Μακρής ανήκει στη γενιά

των παλιών αρµατολών που δεν µπόρεσαν να εγκλιµατιστούν στη νέα

37

πραγµατικότητα, όπως αυτή αναδύθηκε µέσα από το νεοσύστατο

ελληνικό κράτος. ∆ίχως να του λείπει η εθνική συνείδηση, είχε έντονα

ανεπτυγµένη την τοπικιστική.

Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός, ότι σπάνια αποµακρυνόταν από

την περιοχή του (∆υτική Στερεά) και εξαντλούσε το ενδιαφέρον του,

κυρίως στη διαφύλαξη του αρµατολικιού και της ευρύτερης γύρω απ’

αυτό περιοχής. Κι έτσι, ενώ είχε σηµαντική παρουσία στην περίοδο

1821-27, επί Καποδίστρια και Όθωνα, έµεινε έξω από τη δηµόσια ζωή

και αποτραβήχτηκε στο χωριό του, όπου έζησε τα υπόλοιπα χρόνια της

ζωής του ως κτηνοτρόφος και τοπικός παράγοντας.

Στο ∆ηµαρχείο του Μεσολογγίου που λειτουργεί η κεντρική

πινακοθήκη/µουσείο βρίσκονται πολλά από τα όπλα του ∆ηµητρίου

Μακρή, ανάµεσά τους και ο ξακουστός «Λιάρος» το ασηµένιο καριοφίλι

του.

Νικόλαος Ζέρβας

Ο Νικόλαος Ζέρβας γεννήθηκε το

1800 στο κακοτράχαλο αλλά ηρωικό Σούλι.

Πατέρας του, όπως αναφέραµε, ο γενναίος

Τζίµας Ζέρβας και µάνα του η Βασιλική

Οικονόµου.

Μετά την οριστική καταστροφή του

Σουλίου, η οικογένεια του Ζέρβα όπως

άλλωστε οι περισσότεροι Σουλιώτες

κατέφυγε στα Επτάνησα. Με την έναρξη

της Επανάστασης ο Νικόλας, οδηγώντας

πολλούς Σουλιώτες και Ακαρνάνες,

πολέµησε στη ∆υτική Στερεά σε πολλές µάχες όπου διακρίθηκε για τη

γενναιότητά του.

38

Το Σεπτέµβριο του 1824 το Εκτελεστικό Σώµα της Προσωρινής

∆ιοίκησης της Ελλάδος, που είχε έδρα το Ναύπλιο, τον έχρισε χιλίαρχο.

Η γενναιότητα και η παλληκαριά του έλαµψαν όταν κατά τη διάρκεια της

β’ πολιορκίας του Μεσολογγίου, υπερασπίστηκε µε απαράµιλλο σθένος

τον προµαχώνα της πόρτας. Μετά την πτώση του Μεσολογγίου, δε

λιγοψύχησε, όπως πολλοί άλλοι καπεταναίοι της Στερεάς αλλά ενώθηκε

µε τις δυνάµεις του Καραϊσκάκη και ένα χρόνο µετά, τον Απρίλιο του

1827, παίρνει µέρος στη µάχη του Φαλήρου. Μετά τον ερχοµό του

Καποδίστρια θα συµµετάσχει στην εκστρατεία του αρχιστράτηγου

Τσωρτς στη ∆υτική Ελλάδα. Κατά την περίοδο της Βαυαροκρατίας, ο

στρατηγός Ν. Ζέρβας εγκαθίσταται στο Αγρίνιο. Οι οπλαρχηγοί της

Ρούµελης, µε επικεφαλή τους ∆. Τσέλιο και Ν. Ζέρβα ξεκίνησαν από το

Ξηρόµερο και από το Βλοχό νέο ξεσηκωµό. Όµως δεν τα κατάφεραν. Οι

αρχές του Όθωνα κυνήγησαν απάνθρωπα τους ίδιους και τις οικογένειές

τους. Ο Ν. Ζερβας ευτύχησε να δει τη συνταγµατική ανατολή της 3ης

Σεπτεµβρίου 1843 και να γίνει αιρετός εκπρόσωπος του λαού στη βουλή

των ελλήνων. Την 1-1-1869 ο στρατηγός Ν. Ζέρβας πέθανε και

κηδεύτηκε στο Αγρίνιο.

Τα γεφύρια του Αλάµπεη

Τα θρυλικά γεφύρια του Αλάµπεη βρίσκονται ανάµεσα στη λίµνη

Τριχωνίδα και Λυσιµαχία. Χτίστηκαν το 1773 απ’ τον µουσελίµη

Αλάµπεη µε σκοπό να ενώσει τους κάµπους του Παναιτωλίου και των

Παπαδατών, που τους χώριζε ένας υγρότοπος ανάµεσα στις δύο λίµνες.

Ήταν ένας λιθόκτιστος δρόµος τριών χιλιοµέτρων, ο οποίος στηρίζονταν

σε 360 καµάρες.

Χτίστηκε µε πολύ µεγάλη µαεστρία και τέχνη. Το σπουδαίο για

την εποχή έργο, έµεινε στις γκραβούρες των περιηγητών, σε κάποιες

39

παλιές φωτογραφίες, αλλά αναφέρεται και σ’ αυτό ο ποιητής Κωστής

Παλαµάς στο ποίηµά του «Βραχώρι», «Και από τους Βράχους της

Κλεισούρας, κάστρα σαν κυκλώπεια πέρας στα νερόχαρα του Αλάµπεη

τα γιοφύρια…» Σήµερα κάποια τµήµατα του γεφυριού βρίσκονται κάτω

απ’ τον αυτοκινητόδροµο που περνάει ανάµεσα στις λίµνες Τριχωνίδα

και Λυσιµαχία.

Του Τσέλιου

Βουνά µ’ απ’ τ’ Ασπροπόταµο µε τα πολλά τα χιόνια,

τα χιόνια µην τα λιώσετε όσο να ’ρθουν και τ’ άλλα,

γιατί ’ν’ ο Τσέλιος άρρωστος βαριά για να πεθάνει

και τους γιατρούς εκάλεσε να τον αποφασίσουν.

Κι ένας γιατρός βασιλικός, µωρ’ πάει και του λέει:

Τσέλιο µου, δε γιατρεύεσαι ………..

40

∆ήµος Τσέλιος

Τρία χωρία µας κλαίγονται, τρία κεφαλοχώρια

το ’να χωριό κλαίγει πολύ και τ’ άλλο κλαίει µαύρα

το τρίτο κλαίει µερόνυχτα σαν το µωρό στην κούνια.

Τι να ’χουνε και κλαίγουνε µ’ αυτή τη µαύρη

µη και το παιδοµάζεµα κατάλαβε το γένος

ή πάει ο Αλή πασάς, πάει για να κόψει;

Ούτε το παιδοµάζεµα κατάλαβε το γένος

ούτε και ο Αλή πασάς πάει για να τους κόψει.

Ο ∆ήµος Τσέλιος τα βαρεί κι αυτός τα πολεµάει

όλα στη µέση τάβαλε κι αυτός τα πολεµάει.

Βαρεί πασάδες µε σπαθιά και τούρκους µε τα βόλια.

Πασάδες δώστε τα κλειδιά, λάτε να προσκυνήστε,

Να σας χαρίσω τη ζωή εσάς και των παιδιών σας.

Κι ο Μπέης ο Μουστάµπεης του Γέρου-∆ήµου λέει:

- Όσα κακά κι αν έκαµες Γέρο-∆ήµο περήφανε

όλα στα συµπαθάω, τώρα σε θέλω φρόνιµο,

σε θέλω παλληκάρι, να περπατάς να χαίρεσαι

στους κάµπους καβαλάρης.

Θα σου χαρίσω τρία χωριά, τρία κεφαλοχώρια.

Κι ο ∆ήµος Τσέλιος φώναξε κι ο καβαλάρης λέει:

- Χωριά χωρίς τον πόλεµο, χωρίς κλεφτών ντουφέκι

ο Τσέλιος δεν τα δέχεται, ο ∆ήµος δεν τα θέλει.

Θα πολεµήσω κλέφτικα µε δώδεκα λεβέντες

ποχουν λερή τη φούστα τους τα’ άρµατα ασηµένια

για να τα πάρω αντρικά, για να µε λένε Τσέλιο.

Εµπρός βαρεί το γρίβο του και πάει κοντά στον Μπέη.

Φωτιά έριξαν στη φωτιά κι ο Μπέης πάει στον τόπο

κι ο ∆ήµος τον ψηλάφισε και λάφυρα του παίρνει

και πάλι πίσω γύρισε αλλού να πολεµήσει.

41

∆ΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥ∆ΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΑΣ

Πολιορκία και Κατάληψη του Βραχωρίου

(26 Μαΐου – 11 Ιουνίου 1821)

Τρία πουλάκια κάθονται ψηλά στον Παλιόπυργο

τόνα τηρά τα’ Απόκουρο και τ’ άλλο τα γεφύρια

το τρίτο το καλύτερο µοιρολογά και λέει:

«Μας ήρθε η άνοιξη πικρή, το ραµαζάνι µαύρο.

Μας εγέλασαν οι Ρωµιοί, Χρήστος και Μεγαπάνος.

Κι έφεραν την κλεφτουριά από τα βιλαέτια…

Σ’ όλο τον κόσµο ξαστεριά

Σ’ όλο τον κόσµο ξαστεριά,

σ’ όλο τον κόσµο ήλιος.

Και στο Ζαπαντοβράχωρο

όλο καπνός και αντάρα.

Καπεταναίοι τόκαψαν,

καπεταναίοι το καίνε.

Μια Τουρκοπούλα φώναξε

από γυαλένιο πύργο:

- Πάψε Μακρή τον πόλεµο

πάψε και το τουφέκι.

Κι εµείς θα προσκυνήσουµε.

Θα γίνουµε Ρωµαίοι.

42

Ξύπνα πουλάκι το πρωί

Ξύπνα πουλάκι το πρωί, κι ανέβα στο κλαράκι

και τίναξ’ τα πτερούγια σου να πέσουν οι δροσιές σου,

και να λουστούν οι έµορφες, ξανθές και µαυροµάτες,

για να λουσθεί µια λυγερή, που’ναι ακριβοθυγατέρα,

την έχει η µάνα της µοναχή, κρυφά την καµαρώνει.

Και µη λαλείς παράκαιρα, τώρα το βράδυ-βράδυ,

γιατ’ είναι σηµάδια των κλεφτών, και των καπεταναίων,

καρτέρι θα µας έχουνε µε προδοσ(ι)ά µεγάλη.

Οι Κλέφτες από τ’ Άγραφα

Οι κλέφτες από τ’ Άγραφα κι οι αρµατολοί απ’ το Βάλτο

πατήσανε τη Λεπενού και τη Μεγάλη Χώρα.

πήραν άσπρα, πήραν φλουριά, πήραν µαργαριτάρι,

πήραν τη Νικολάκαινα, τριών µερών νυφούλα,

µπροστά την παν, δεν πήγαινε, πίσω, κοντά ανεµένει,

και πάλε πίσω γύρισε κατ’ τα παλιά ληµέρια.

43

Το έθιµο των χαλκουνιών

Ανάγεται στα προεπαναστατικά χρόνια. Αναφέρεται ότι στο

Βραχώρι υπήρχε εβραϊκή κοινότητα, που χαρακτηρίζονταν από µια

έντονη επιθυµία να είναι θρησκευτικά και οικονοµικά κυρίαρχη στην

πόλη. Οι Έλληνες, µε την επέµβαση των Μεγάλων ∆υνάµεων, ήταν

ελεύθεροι να τελούν κάποια θρησκευτικά τους καθήκοντα. Ένα απ’ αυτά

ήταν η περιφορά του επιταφίου της Μ. Παρασκευής. Κατά την ώρα της

περιφοράς, πολλοί Εβραίοι εισέρχονταν στην ποµπή και προκαλούσαν

επεισόδια, µε στόχο να εκθέσουν τους Έλληνες στους Τούρκους

κατακτητές.

Θέλανε να δείξουν στους Τούρκους ότι, «αυτές οι λεγόµενες

ψευτοθρησκευτικές συγκεντρώσεις, είναι µια οχλουρατική διαδήλωση,

που µπορεί να µεταβληθεί και σε επανάσταση και συνεπώς πρέπει ν’

απαγορευτούν». Ζήτησαν, λοιπόν, οι Έλληνες να τους επιτρέψουν οι

Τούρκοι να κάνουν χρήση των χαλκουνιών, προστατεύοντας έτσι την

ποµπή των επιταφίων και µην επιτρέποντας στους Εβραίους να

πλησιάζουν.

44

45

ΑΚΡΟΣΤΙΧΙ∆ΕΣ

(1) Συµπληρώνοντας την ακροστιχίδα, θα βρείτε την παλιά ονοµασία

του Αγρινίου.

_ _ _ _ _ _ _ _ _

_ _ _ _ _ _ _ _

_ _ _ _ _ _ _ _

_ _ _ _ _ _ _ _

_ _ _ _ _ _

_ _ _ _ _ _ _ _ _

_ _ _ _ _ _ _ _ _

1. Οι Τούρκοι µοίρασαν την Αιτλ/νία σε 5 διαµερίσµατα ή …………

2. Έτσι ονόµαζαν τη Στερεά οι Τούρκοι.

3. Μεγάλο τεχνικό έργο της εποχής της Τουρκοκρατίας ήταν τα

γεφύρια του………………..

4. Ένας από τους φόρους που επέβαλαν οι Τούρκοι.

5. Γράµµα της άλωσης.

6. Μεγάλη γιορτή των Τούρκων.

7. Η έδρα του Αλή πασά.

(1) Συµπληρώνοντας την ακροστιχίδα θα βρείτε τι γιορτάζουµε στις 11

Ιουνίου στην πόλη µας.

_ _ _ _ _ _ _ _

_ _ _ _ _ _ _ _ _

_ _ _ _ _ _ _ _

_ _ _ _ _ _ _ _ _

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

_ _ _ _ _ _

46

_ _ _ _ _ _ _

_ _ _ _ _

_ _ _ _ _ _

_ _ _ _ _ _ _

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

1. Μεγάλο ποτάµι που διασχίζει το νοµό µας

2. Η άλωση διαφορετικά

3. Προετοίµασε τον ξεσηκωµό η Φιλική…………..

4. Ο εκδότης της εφηµερίδας «Αχελώος»

5. Η πρώτη ………….. στην Επίδαυρο ψήφισε το πρώτο ελληνικό

σύνταγµα.

6. Γράµµα του Ζυγού.

7. Τον έγραψε ο Ρήγας Φεραίος.

8. Το µικρό όνοµα του Τούρκου περιηγητή Τσελεµπί.

9. Ο Ιωάννης Καποδίστριας υπήρξε υπουργός Εξωτερικών της……

10. Γράµµα της άλωσης.

11. Το επώνυµο οπλαρχηγού της Στερεάς.

12. Η πρωτεύουσα της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας (αντίστροφα)

ΛΥΣΕΙΣ:

1η ακροστιχίδα

ΒΙΛΑΕΤΙΑ, ΡΟΥΜΕΛΗ, ΑΛΑΜΠΕΗ, ΧΑΡΑΤΣΙ, ΩΜΕΓΑ, ΡΑΜΑΖΑΝΙ, ΙΩΑΝ-

ΝΙΝΑ

2η ακροστιχίδα

ΑΧΕΛΩΟΣ, ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ, ΕΤΑΙΡΕΙΑ, ΛΟΥΡΙΩΤΗΣ, ΕΘΝΟΣΥΝΕΛΕΥΣΗ, ΥΨΙ-ΛΟΝ, ΘΟΥΡΙΟΣ, ΕΒΛΙΑ, ΡΩΣΙΑΣ, ΩΜΕΓΑ, ΣΤΑΪΚΟΣ, ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ-

ΠΟΛΗ.

47

Το κρυπτόλεξο

των Οπλαρχηγών

της Άλωσης του Βραχωρίου

Ο Ξ ∆ Φ Σ Τ Α Ι Κ Ο Σ Φ Ξ Λ

Μ Α Κ Ε Ι Ε Ο Κ Η Ρ Π Σ Κ Η

Α Σ Ο Γ Ρ Ι Β Α Σ Ε Ο Κ Λ Φ

Κ Ι Κ Σ Α Χ Ρ Ι Κ Τ Υ Ι Ε Σ

Ρ Β Λ Α Χ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ Υ Σ

Η Α Ο Π Χ Τ Φ Ψ Ο Ι Φ Κ Ο Η

Σ Ι Α ∆ Η Μ Α Σ Ε Χ Ι Α Π Σ

Ο Β Α Ρ Ν Α Κ Ι Ω Τ Η Σ Α Ι

Ω Σ Ι Η Σ Ω Η Τ Ρ Κ Ο Ρ Ε Α

ΛΥΣΕΙΣ ΣΤΟ ΚΡΥΠΤΟΛΕΞΟ:

(οριζόντια)

ΣΤΑΪΚΟΣ, ΓΡΙΒΑΣ, ΒΛΑΧΟΠΟΥΛΟΣ, ΣΙΑ∆ΗΜΑΣ, ΒΑΡΝΑΚΙΩΤΗΣ

(κάθετα)

ΜΑΚΡΗΣ

48

49

Επίσκεψη στο Μεσολόγγι

50

Επίσκεψη στο Μεσολόγγι

51

Γιορτή της 25ης

Μαρτίου

52

Γιορτή της 25ης

Μαρτίου

53

Γιορτή της 25ης

Μαρτίου

54

Λαογραφικό Μουσείο Αγρινίου

Το Λαογραφικό Μουσείο, το οποίο επισκεφθήκαµε, ιδρύθηκε το

1977 από τον Παναιτωλοακαρνανικό Σύλλογο Γυναικών και καλύπτει

µια χρονική περίοδο εκατό ετών· από το 1821 µέχρι το 1920. Η κυρία

Μαίρη Χρυσικοπούλου µας ξενάγησε στα 1500 περίπου εκθέµατα του

µουσείου.

Επίσκεψη στο Λαογραφικό Μουσείο Αιτωλ/νίας

55

Αρχοντικό Σωχωρίτη

Επισκεφθήκαµε το λεγόµενο «ΑΡΧΟΝΤΙΚΌ Σωχωρίτη», που

βρίσκεται στην οδό Κακαβιάς 9.

Το κτίριο αυτό, όχι µόνο, λόγω αρχιτεκτονικής απόψεως, αλλά και

εσωτερικής διακόσµησης έχει χαρακτηρισθεί διατηρητέο και αποτελεί

ιστορικό µνηµείο για το Αγρίνιο. Η έντονη οχυρωµατική αρχιτεκτονική

-µοναδική ανάµνηση των οχυρωµένων οικιών των Οθωµανών προυχό-

ντων του Βραχωρίου- φανερώνεται από την ύπαρξη των τυφεκιοθυρίδων.

Κτίστηκε µάλλον στις αρχές του 1840 και αποτελεί µοναδική

µαρτυρία για το πώς ήταν κτισµένα τα σπίτια στο Βραχώρι, αφού τα

παλιά σπίτια που άφησαν οι Τούρκοι καταστράφηκαν.

Επίσκεψη στο Αρχοντικό Σωχωρίτη

56

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

«Ιστορία του Αγρινίου», Γερ. Ηρ. Παπατρέχα

«Αγρίνιο – ∆ρόµοι που γράφουν ιστορία», Γερ. Γερολυµάτος

«Το Αγρίνιο», Κώστας ∆ήµου Μαραγιάννης

«Το Αγρίνιο κάποτε», Αρ. Μπαρχαµπάς

«Τα ∆ηµοτικά τραγούδια της Αιτωλικής γης», Π. Μπερερής

Περιοδικό «Ρίζα Αγρινιωτών»

«Ιστορικά», περιοδικό της εφηµερίδας Ελευθεροτυπία

∆ιαδίκτυο

***********