Wstęp do filozofii wykład 9: Zagadnienia epistemologii: czym jest wiedza?

dr  Mateusz  Hohol    sem.  zimowy  2014/2015  

Do przeczytania i przemyślenia

 •  Edmund   Ge=er,   Czy   uzasadnione   i   prawdziwe   przekonanie  

jest  wiedzą?,  przeł.  J.  Hartman,  J.  Rabus,  „Principia”  1990,  1,  s.  93-­‐96.  –  Jeden  z  najsłynniejszych  tekstów  w  epistemologii  w  ogóle  –   w   wykładzie   znajdują   się   inspirowane   nim   przykłady;  proszę   o   uważną   lekturę   i   wymyślenie   podobnych  kontrprzykładów  dla  klasycznej  koncepcji  wiedzy  

Tekst dostępny tutaj: http://filozofiauw.wdfiles.com/local--files/teksty-zrodlowe/Gettier%20-%20Czy%20jest%20wiedzą.pdf

ZAGADNIENIA WSTĘPNE

Poznanie i filozofia

•  Nazwy dyscyplin filozoficznych (terminy są bliskoznaczne*) –  epistemologia –  filozofia poznania –  teoria poznania –  gnoseologia –  teoria wiedzy

* podczas niniejszego wykładu uznajemy, że są to synonimy

•  Interesujące problemy –  czym jest prawda? –  czym jest wiedza? –  czym jest

przekonanie? –  jaką naturę ma

poznanie? –  jak powinno

przebiegać poznanie? –  zmysły czy rozum? –  zagadnienia

percepcji…

Logika a filozofia poznania

„Logika  to  etyka  myśli  i  mowy”  Jan  Łukasiewicz  

Dyscypliny naukowe zajmujące się poznaniem

•  Epistemologia  znaturalizowana  (projekt  zapoczątkowany  przez  W.V.O  Quine’a)  

•  Psychologia  poznawcza  

•  Neuronauka  poznawcza    (cogni8ve  neuroscience)  

•  Kognitywistyka  (cogni8ve  science)  

Czym filozoficzne podejście do poznania różni się od naukowego?

•  Trudne  zagadnienie:  współcześnie  filozofia  poznania  i  nauki  o  poznaniu  przenikają  się  bardzo  silnie  

•  Tradycyjnie  utarło  się  twierdzić,  że:  

–  filozofia   poznania   nie   odwołuje   się   do   empirii   (bardzo  trudno  jest  obronić  dziś  ten  pogląd)  

–  Filozofia  poznania  ma  silny  komponent  normatywny:  bada  nie   tylko   jak   poznajemy,   ale   również   jak   powinniśmy  poznawać  

CZYM JEST WIEDZA? UWAGI WSTĘPNE

Na podstawie: K. Paprzycka, Pojęcie wiedzy, [w:] Przewodnik po epistemologii, red. R. Ziemińska, WAM, Kraków 2013.

Dwa rodzaje wiedzy (rozróżnienie Gilberta Ryle’a)

wiedza  „że”    (propozycjonalna)  

wiedza  „jak”  (umiejętność)  

Dwa rodzaje wiedzy (rozróżnienie Gilberta Ryle’a)

wiedza  „że”    (propozycjonalna)  

wiedza  „jak”  (umiejętność)  

epistemologia  

Dwa rodzaje wiedzy (rozróżnienie Gilberta Ryle’a)

wiedza  „że”    (propozycjonalna)  

wiedza  „jak”  (umiejętność)  

epistemologia  

Czy  wiedza  „jak”  redukuje  się  do  wiedzy  „że”?  NIE:  Gilbert  Ryle      TAK:  Jan  Woleński  

Inne podziały wiedzy, przykład

wiedza  

a  posteriori  (percepcja)  

a  priori  (rozumowanie)  

KLASYCZNA KONCEPCJA WIEDZY

Czy mamy do czynienia z wiedzą?

•  Nauczycielka  historii  pyta  Jasia:  „kiedy  odbyła  się  bitwa  pod  Grunwaldem”.  Jasiu  próbuje  sobie  przypomnieć,  ale  niestety  nie  może.  Nie  mając  nic  do  stracenia  strzela:  „w  1410”.  Czy  Jasio  wie  kiedy  odbyła  się  bitwa?  

•  Wikipedia   jest  całkiem  dobrym  źródłem  informacji   (nie  wiele  gorszym  niż  Britanica).   Marysia   wyczytała   w   Wikipedii,   że   bitwa   pod   Grunwaldem  odbyła   się   w   1777   roku.   Niestety   pech   chciał,   że   chwilę   wcześniej   ktoś  zrobił  psikusa,  a  moderator  to  zaaprobował.  Czy  Marysia  wie  kiedy  odbyła  się  bitwa  pod  Grunwaldem?  

•  Staś   ma   na   teście   z   historii   pytanie   „kiedy   odbyła   się   bitwa   pod  Grunwaldem”.  Niestety  nic  nie  przychodzi  mu  do  głowy.  W  nerwach  bawi  się  kostką  do  gry   (której  boki  mają   liczby  od  0  do  9)   i  wpada  na  pomysł.  Wpisze  takie  cyfry,   jakie  wyrzuci.  Najpierw  wypada  1  potem  4  potem  1  a  następnie  0.  Wpisuje  więc  1410.  Czy  Staś  wie  kiedy  odbyła  się  bitwa?  

Klasyczna koncepcja wiedzy (Platon)

przekonanie  (believe)  

prawdziwe  (true)  

uzasadnione  (jus8fied)  

Klasyczna koncepcja wiedzy (Platon)

•  [Klasycznakw]  Osoba  A  wie,  że  p,  wtedy  i  tylko  wtedy,  gdy:    

–  [K1]  A  jest  przekonana,  że  p  •  gdy  A  coś  wie  musi  być  o  tym  przekonana,  ale  nie  każde  jej  przekonanie  jest  wiedzą  

–  [K2]  jest  prawdą,  że  p  •  wiedza  musi  odzwierciedlać  prawdę  o  świecie  (faktach)    

–  [K3]  przekonanie  A,  że  p  jest  uzasadnione  •  nie  wystarczy  by  przekonanie,  którym  dysponuje  A  było  prawdziwe  –  nie  może  być  ono  przypadkowe  

PROBLEMY Z KLASYCZNĄ KONCEPCJĄ WIEDZY:

PROBLEM GETTIERA

Zob. sformułowane oryginalnie przykłady: E. Gettier, Czy uzasadnione i prawdziwe przekonanie jest wiedzą?, op. cit.

„Doktor   0’C,   uczona,   prowadzi   badania   nad   pewnego   rodzaju   lekiem,  magicyliną,  który   w   jej   przekonaniu   może   skutecznie   zwalczać   raka   wątroby.   Załóżmy,   że  przypuszcze-­‐nia  uczonej   są   słuszne   i  magicylina   rzeczywiście   leczy   raka  wątroby  w  znacznym   procencie   przypadków   zachorowań   w   populacji   ludzkiej.   Załóżmy  ponadto,  że  doktor  0’C  przeprowadza  eksperymenty  zarówno  na   ludziach,   jak   i  na  zwierzętach,  mające  ustalić  odsetek  wyzdrowień  w  przypadkach,  w  których  lek  jest  podawany,   i   wykluczyć   alternatywne   wyjaśnienia.   Przypuśćmy,   że   rozumowanie,  które   doktor   0’C   przeprowadza   na   podstawie   tych   eksperymentów,   nie   zawiera  żadnego  błędu,   i  gdy  uczona  ogłasza  uzyskane  wyniki  w  artykule  dokumentującym  wyniki   badań,   dostarczają   one   mocnych   racji   skłaniających   do   przekonania,   że  magicylina   ocali   życie   sporej   części   osób   cierpiących   na   raka   wątroby.   Załóżmy  teraz,   że   choć   doktor   0’C   nie   zdaje   sobie   z   tego   sprawy,   jeden   z   asystentów  pracujących   w   jej   laboratorium   badawczym   sfałszował   część   wyników  eksperymentów,   zastępując   jedno   z   eksperymentalnych   zwierząt,   które   z  wyglądu  sprawiało   wrażenie   chorego,   zdrowym   zwierzęciem,   które   wcześniej   nie   brało  udziału  w  eksperymencie.  Gdy  doktor  0’C  dowie  się  o  tym,  wpadnie  w  furię   lub  w  przerażenie  —   jej   prace   badawcze   legną  w   gruzach.   Po   otrzymaniu   informacji,   że  wyniki   jej   eksperymentów   zostały   sfałszowane,   nie   będzie   już  mogła   utrzymywać  wobec  kolegów,  że  wie,  iż  magicylina  skutecznie  leczy  raka  wątroby.  Doktor  0’C  nie  wie   tego;  nie  wiedziała   tego  nawet   zanim  odkryła,   co   zrobił   jej   asystent,   czyli   gdy  jeszcze  nie  przekonała  się,  że  to,  co  uważała  za  wiedzę,  w   istocie  wiedzą  nie  było.  Jednakże  przekonanie  doktor  0’C  jest  prawdziwe  —  magicylina  naprawdę  leczy  raka  wątroby,   a   rozumowanie   uczonej   jest   bez   zarzutu  —   jej   przekonanie   jest   dobrze  uzasadnione”.  A.  Morton,  Przewodnik  po  teorii  poznania,  op.  cit.,  s.  154-­‐155.  

•  Ala  chce  dowiedzieć  się  która  godzina,  więc  spogląda  na  zegarek.  Wskazówka   wskazuje   godzinę   14.45.   Rzeczywiście   jest   godzina  14.45.   Ala   nie   zdaje   sobie   jednak   sprawy,   że   zegarek   przestał  działać  wczoraj  dokładnie  o  14.45.  

 –  Przykład   Ali   różni   się   od   przykładu   Stasia,   który   przypadkowo  wyrzucił   kostką  datę  bitwy  pod  Grunwaldem  –  przekonanie  Ali  jest   uzasadnione,   gdyż   spojrzenie   na   zegarek   jest   wiarygodną  metodą  sprawdzenia  godziny  

–  Wszystkie  warunki  ([K1],  [K2],  [K3])  klasycznej  koncepcji  wiedzy  są  spełnione  

–  Jednak  czy  rzeczywiście  w  takiej  sytuacji  stwierdzimy,  że  Ala  wie,  która  jest  godzina?    

–  Wniosek:   warunek   uzasadnienia   [K3]   nie   chroni   wystarczająco  przed  przypadkowością  

PRÓBY PORADZENIA SOBIE Z PROBLEMEM GETTIERA

Na podstawie: K. Paprzycka, Pojęcie wiedzy, [w:] Przewodnik po epistemologii, red. R. Ziemińska, WAM, Kraków 2013.

Strategie poradzenia sobie z problemem Gettiera

•  (S1)  Problem  Ge=era  w  rzeczywistości  nie  jest  problemem  

•  (S2)  Problem  Ge=era  wskazuje,  że  w  klasycznejkw  brakuje  dodatkowego  warunku  [K4]  

•  (S3)  Problem  Ge=era  wskazuje,  że  klasycznakw  jest  nietrafna  i  trzeba  sformułować  zupełnie  inną  koncepcję  wiedzy  

•  (S4)  Problem  Ge=era  wskazuje,  że  wiedzy  nie  da  się,  lub  nie  powinno  się  próbować,  definiować  

(S1) Fundacjonizm (infallibilizm)

•  Na  gruncie  fundacjonizmu  warunki  [W2]  i  [W3]  klasycznejkw  są  ze  sobą  ściśle  połączone    –  uzasadnienie  wymaga  posiadania  przez  osobę  A  niezbitych  dowodów,   że   p,   a   takie   posiadać   można   tylko,   gdy   jest  prawdą,  że  p  

•  Obejście  problemu  Ge=era  –  fundacjonista   stwierdzi,   że   Dr   0’C   oraz   Ala   mogły   lepiej  zadbać  o  dowody  –  ich  świadectwa  nie  są  niezawodne  

•  Koncepcji  fundacjonistycznej  zarzuca  się,  że  jest  zbyt  wąska  –  wiemy,  że  nasza  percepcja  jest  podatna  na  błędy,  a  mimo  tego  uznajemy  prawomocność  wiedzy  percepcyjnej  

–  niezbite  dowody  możliwe  są  tylko  w  świecie  matematyki  

(S2) Uzasadnienie poprawne materialnie (Keith Lehrer)

•  Rozwiązaniem  problemu  Ge=era  jest  dodanie  do  klasycznejkw  warunku,   który   mówi,   że   uzasadnienie   musi   być  wnioskowaniem  poprawnym  nie  tylko  formalnie  i  materialnie.  Stąd  dodatkowy  warunek:  

–  [W4]   uzasadnienie   nie   opiera   się   na   fałszywych  przesłankach  

•  Również   i   ta  koncepcja  nie  radzi  sobie  z  wiedzą  percepcyjną:  wiele   codziennych   przypadków   wiedzy   opiera   się   na  obserwacjach  

(S3.1) Kauzalna koncepcja wiedzy (Alvin Goldman)

•  Zdaniem   Goldmana   problemy   Ge=era   powstają   ze   względu   na   brak  związku   przyczynowego   pomiędzy   przekonaniem   a   uzasadnieniem.  Proponuje  on  kauzalną  (causal)  koncepcję  wiedzy  

–  [kauzalnakw]  Osoba  A  wie,   że  p,  wtedy   i   tylko  wtedy,   gdy  to,   że   p   jest   relewantnie   powiązane   przyczynowo   z   jej  przekonaniem,  że  p.    

•  Kauzalnakw  a    klasycznakw  –  W   przypadku   kauzalnejkw   warunki   [W1]   i   [W2]   z   klasycznejkw   są  

zachowane,   gdyż   przekonanie   p   ma   być   skutkiem   procesu  poznawczego,  a  przyczyną  tego  procesu  ma  być  prawdziwość  p  (fakt)  

–  Nie  jest  spełniony  natomiast  [W3]  klasycznejkw:  to  o  czym  mówią  [W1]  i  [W2]  na  gruncie  kauzalnejkw  scalane   jest  związkiem  przyczynowym  a  nie  procedurą  uzasadniania  (stąd:  koncepcja  nieewidencjonistyczna)  

•  Kauzalna  koncepcja  wiedzy  uwikłana  jest  w  szereg  problemów  –  nie  pasuje  do  niektórych  typów  wiedzy  (np.  matematycznej)  

(S3.2) Conditional theory of knowledge (Robert Nozick)

•  Zdaniem   Nozicka   wiedza   charakteryzuje   się   tym,   że   w  odpowiedni  sposób  „podąża  za  prawdą”  –  stąd  mówi  się  też  o  koncepcji  wiedzy  śledzącej  prawdę.  Oto  warunki:  

•  [c/śpkw]  Osoba  A  wie,  że  p  wtedy  i  tylko  wtedy,  gdy:  –  [C1]  A  jest  przekonana,  że  p  –  [C2]  jest  prawdą,  że  p  –  [C3]  gdyby  nie  było  prawdą,  że  p,  to  A  nie  byłaby  przekonana,  że  p  [~(C2)□→  ~(C1)]  

–  [C4]  gdyby  (także  w  nieco  innych  warunkach)  prawdą  byłoby,  że  p  to  A  byłaby  przekonana,  że  p  [(C2)  □→  (C1)]  

(S4) Niewyrażalność czym jest wiedza

•  Wielu  filozofów  twierdzi,  że  próby  definiowania  wiedzy  są  bezcelowe  lub  beznadziejne.  –  Pojęcia  za  pomocą  których  wyjaśnia  się  wiedzę,  takie  jak  „przekonanie”,  „prawda”,  „uzasadnienie”,  „przyczyna”  są  równie  lub  nawet  bardziej  problematyczne  

–  Zdaniem  niektórych  to  czy  coś  w  danej  chwili  jest  wiedzą  zależne  jest  od  kontekstu/okoliczności  

–  Zdaniem  innych  wiedza  to  pojęcie  pierwotne  (nie  definiuje  się  go)  lub  pojęcie  potoczne,  a  próby  jego  definiowania  prowadzą  tylko  do  kłopotów