Wykład 1: dyscyplina - socjomedyczni.weebly.com · •Sprzeczności –główna cecha kapitalizmu ... •Symbole kulturowe = znaki oznaczające coś dla ludzi w ... •Daniel Bell

SocjologiaWykład 1: dyscyplina

Dzień dobry!Dr Stanisław Maksymowicz

Wydział Nauk Medycznych

[email protected]

1. Początki socjologii

REWOLUCJAPRZEMYSŁOWA

Czym jest socjologia?

• Badanie zachowań społecznych, organizacji i grup

• Badanie interakcji

• Badanie struktury społecznej

• Grupy społeczne – vs redukcjonizm psychologii

• Nauka krytyczna

• Nauka zaskakująca…

Socjologia zdrowia i medycyny

• Historia Lary

• Siły społeczne w systemie medycyny

• Historyczne zmiany w strukturze życia społecznego

• Doświadczenia pacjentów

• Doświadczenia lekarzy

• Analiza systemu opieki medycznej

Perspektywa socjologiczna

• Skupienie na wzorcach społecznych

• Poszukiwanie prawidłowości

• Badanie relacji i interakcji między aktorami w grupach społecznych

• Odkrywanie motywów działania

Historia, osoby, definicje

August Comte (1798-1857)

•Twórca socjologii

•„Kurs filozofii pozytywnej”

•Socio-logia (societas logos)

•Główne pytanie – dlaczego społeczeństwa trwają? – wspólne idee i przekonania

•Wyodrębnienie dziedziny – królowa nauk!

•3 fazy myśli ludzkiej: teologiczna, metafizyczna, pozytywistyczna

Herbert Spencer (1820-1903)

•Dzieło „Socjologia”

•Badania historyczne i antropologiczne

•Europocentryzm i teoria ewolucji

•Powód stabilności – władza

•Ewolucja społeczeństw = złożoność

•Funkcjonalizm

Emile Durkheim (1858-1917)•Spoiwo społeczeństwa (tradycja francuska za Comtem) – idee

•Funkcjonalizm z naciskiem na dążenie do integracji przez zbiorową świadomość (wspólny system symboli kulturowych)

•Badania interakcji międzyludzkich

•Dwa typy więzi społecznych:• solidarność mechaniczna (społeczeństwa pierwotne) – opiera się na podobieństwie pomiędzy jednostkami i jednolitym dla wszystkich jednostek systemie norm ujętym w prawo karne, świadomość indywidualna jest zaś niemal tożsama ze świadomością zbiorową

•solidarność organiczna (społeczeństwa rozwinięte) – opiera się na zróżnicowaniu jednostek i społecznym podziale pracy, wynika z potrzeby współpracy (którą reguluje prawo kooperacyjne (restytucyjne) np. prawo cywilne czy prawo handlowe), gdzie świadomość zbiorowa odgrywa mniejszą rolę, pozostawiając więcej miejsca na indywidualną inicjatywę i refleksję.

•„Samobójstwo. Studium z socjologii” - samobójstwo jest faktem społecznym wynikającym ze stanu grupy społecznej, w której jednostka uczestniczy; efekt integracji

Karol Marks (1818-1883)

•Dzieło „Kapitał. Krytyka ekonomii politycznej” i „Manifest partii komunistycznej”

•Ważny socjolog krytyczny

•Baza i nadbudowa – gospodarka najważniejsza

•Sprzeczności – główna cecha kapitalizmu

•Ojciec socjologii konfliktu

Max Weber (1864-1920)

•Milczący dialog z Marksem

•Postulat nauki wolnej od sądów wartościujących

•Socjologia rozumiejąca

•„Etyka protestancka i duch kapitalizmu”

Podsumowanie

•Socjologia jakosamodzielna dyscyplina

•Późniejszy prym Ameryki

•Wielość socjologii

Dziękuję[email protected]

SocjologiaWykład 2: teorie, symbole i struktura

społeczna

Dr Stanisław MaksymowiczWydział Nauk Medycznych

[email protected]

Funkcjonalizm

• Herbert Spencer, Robert Merton, Talcott Parsons

• W jaki sposób jakaś część społeczeństwa przyczynia się do funkcjonowania całego systemu?

• System ma pewne wymagania czy potrzeby, które muszą być zaspokojone

• Problem – zbytnie uproszczenie rzeczywistości

Teorie konfliktu

• Karol Marks, Max Weber

• Interesują się napięciami i konfliktami pomiędzy częściami systemu

• Siłą napędową konfliktu są nierówności różnego rodzaju

• Każdy z nas dąży głównie do zaspokojenia własnych potrzeb

Interakcjonizm symboliczny

• Herbert Blumer, George Herbert Mead

• Interakcje, czyli kontaktowanie się, komunikowanie itp., oraz symbole – czyli to, za pomocą czego się komunikujemy

• = używanie symboli w interakcji

• Symbol = wszystkie znaki, gesty, słowa, wyrazy twarzy itp., które mają jakieś ZNACZENIE

• Wyjaśnienie rzeczywistości społecznej uzyskujemy przez dokładne zbadanie mikroświata konkretnych ludzi - mikrointerakcje

Teorie wymiany (utylitarne)

• George Homans: „zachowanie społeczne jest wymianą dóbr materialnych, ale i niematerialnych, takich jak symbole aprobaty i prestiżu”

• Człowiek jest istotą racjonalną, każde działanie kalkuluje (Adam Smith)

• Wszystkie interakcje, funkcje, instytucje itp. istnieją, bo mają dla jednostek jakiś sens wynikający z kalkulacji kosztów i zysków

• Kalkulacja świadoma i nieświadoma

Symbole

• Symbole = znaki mające ustalone znaczenie, np. litery, słowa, rysunki

• Symbole kulturowe = znaki oznaczające coś dla ludzi w społeczeństwie, np. gesty, język, pozycja społeczna

• Zbiór symboli społecznych = system symboli

• Suma systemów społecznych = kultura

Podstawowe systemy symboli

Język Wartości

Przekonania Normy

Lebenswelt i wiedza podręczna

• Alfred Schutz - „podręczne zasoby wiedzy”

• Każdy człowiek posiada swój "świat życia" (niem. Lebenswelt), który przyjmuje za coś oczywistego

• Uznanie, że każdy podziela mój świat

• Intersubiektywność, czyli tworzenie się i utrzymywanie wspólnego, subiektywnego świata dla różnych jednostek wchodzących ze sobą w liczne interakcje

• … VS świat choroby

Struktura społeczna – pozycje i role

• Pozycje społeczne - określają zajmowane przez nas miejsce w systemie wzajemnie powiązanych pozycji

• Role – zachowanie się w określony dla pozycji sposób, uwzględniając normy i inne systemy symboli oraz kształtując zachowanie w oparciu o potrzeby czy osobowość

Rodzaje struktur społecznych

Grupy

Organizacje

Instytucje

Społeczności lokalne

Struktura kategoryzująca

Stratyfikacja

Społeczeństwo

Międzynarodowe struktury społeczne

Typy społeczeństw i problemy społeczne

• Łowiecko-zbierackie

• Kopieniackie

• Rolnicze

• Industrialne

• Postindustrialne

Dziękuję[email protected]

SocjologiaWykład 3: interakcje i socjalizacja


[email protected]

Cały świat to scena, A ludzie na nim to tylko aktorzy.

Każdy z nich wchodzi na scenę i znika, A kiedy na niej jest, gra różne role.

W. Szekspir

Interakcjonizm G.H. Meada

• Interakcja: 1) jeden organizm wysyła znaki, wykazując aktywność w swoim środowisku, a 2) drugi organizm widzi je i reaguje na nie, zmieniając sposób postępowania i wysyłając własne sygnały, 3) to wpływa na pierwszy organizm, także zmieniając jego zachowanie

• Ale ludzie – posiadają kulturę, interakcje oparte są więc na symbolach

• Metafora sceny – wchodzimy w role

• „Umysł: – rozumiany jako szereg procesów - „wyimaginowana próba teatralna”

• „Ja” (self) - każdy z nas widzi siebie we wszystkich sytuacjach jako odrębny byt, odróżniając też inne byty i obiekty; w gestach innych jak w LUSTRZE widzimy obraz samego siebie

• Wyobrażenie siebie i spójność prezentacji a zaburzenie obrazu

Perspektywa dramaturgiczna Ervinga Goffmana

• Scena i kulisy – tu dzieje się życie społeczne

• Na scenie – kontrolujemy gesty, maniupulujemysymbolami by wywołać określone reakcje, wytworzyć i podtrzymać wyobrażenie o sobie wśród innych

• W kulisach – jesteśmy bardziej sobą

• Fizyczne rekwizyty: ciało, obiekty, ubrania

Etnometodologia – Harold Garfinkel

• Z fenomenologii Edmunda Husserla i Anselma Straussa

• Interakcje mają swój porządek, który ujawnia się, gdy go zaburzymy

• Wspólne doświadczenia porządkujące i ułatwiające interakcje (vide Lebenswelt)

• Eksperymenty etnometodologiczne

Etnometodologia – eksperymenty

• [Z]najomy: Dzień dobry!

• [S]tudent: Dlaczego sądzisz, że ten dzień jest dobry? Czy ten dzień jest dobry dla mnie, czy dla Ciebie?

• [Z]: Eeee…no wiesz… A tak w ogóle to jak się masz?

• [S]: A o co dokładnie pytasz? Jak się ma moje zdrowie, czy moje finanse? A może moja praca albo moje życie prywatne?

• [Z]: Tak tylko pytam, co porabiasz…

• [S]: Ale zawodowo, czy prywatnie? I kiedy? Dzisiaj? Wczoraj? W ciągu ostatniego miesiąca, czy w ciągu ostatniego roku?

• [Z]: Posłuchaj, nic już od Ciebie nie chcę! Chciałem być tylko miły!!! Cześć!!!!

Inne elementy interakcji

• Klasyfikacja/typyfikacja – stereotypy o typach ludzi, ułatwiające interakcje i bliższe poznanie ludzi (nie typów) (Schutz)

• Ramy interakcji (Goffman) - ograniczają interakcje do danego zakresu

• Rytuały interakcyjne – ułatwiają interakcje w złożonych pozycjach społecznych (np. profesor-student, starszy-młodszy)

• Przyjmowanie roli „uogólnionego innego” (Mead)

Dzieci wilki, dzieci psy

https://www.youtube.com/watch?v=UkX47t2QaRs

Socjalizacja

• Motywy - powodują zajmowanie określonych pozycji społecznych

• Posiadanie koncepcji samego siebie

• Poskromienie emocji

• 3 zasady: wiek, interakcje z ważnymi innymi, grupy pierwotne

• Start: od urodzenia (a może i wcześniej…)

Model stadiów rozwojowych G.H.Meada

• Stadium ZABAWY – dziecko potrafi przyjmować czyjeś role – odczytywać gesty i punkty widzenia jednej osoby na raz

• Stadium GRY - poszerzenie zakresu interakcji, warunki do rozwoju nowych umiejętności i przyjmowania ról; rośnie samoświadomość i rozpoczyna się analiza scenariuszy postępowania

• Stadium wchodzenia w rolę uogólnionego innego – umiejętności przyjmowania roli nie tylko obecnych osób ale i uogólnionej perspektywy, kierującej interakcją (normy, wartości itp.); dzieci oceniają siebie i innych, wyciągając wnioski na temat odpowiedniego postępowania

Model rozwoju poznawczego Jeana Piageta

• Etap 1 - sensoryczny (od niemowlęctwa do około 2 roku życia) - dziecko żyje w świecie bezpośrednich wrażeń zmysłowych

• Etap 2 - faza przedoperacyjna (trwająca do koło 7 roku życia) - dziecko zaczyna rozróżniać symbole i przedmioty ale nie ma rozwiniętego abstrakcyjnego myślenia (eksperymenty Piageta - FILM)

• Etap 3 – faza operacji konkretnych (do około 11 roku życia) - dziecko uczy się logicznego, ale nadal nie abstrakcyjnego myślenia

• Etap 4 – faza operacji formalnych (początek – dojrzewanie) - dziecko zaczyna postrzegać świat w kategoriach abstrakcyjnych = dorosłość

• Model Piageta - pozwala zrozumieć dlaczego interakcje o których pisał Mead następują etapami

https://www.youtube.com/watch?v=R3U_T6C9NtU

Teoria stłumionych potrzeb Zygmunta Freuda

• Id – popędy i potrzeby, często antyspołeczne, które chcemy lub musimy zaspokoić

• Superego – zinternalizowane (czyli przyjęte za swoje) normy zachowań, sfery tabu – to co ogranicza popędy

• Spaja je EGO, kanalizując popędy aby odpowiadały nakazom kultury

• Socjalizacja = budowanie barier dla Id

• Dla Meada i Piageta rozwój był harmonijny - u Freuda jest ciągłą walką napięć

• Napięcia = choroba psychiczna; przeciwdziałanie: mechanizmy Ego – wyparcie, zaprzeczenie, zastąpienie gniewu uczuciami akceptowalnymi, racjonalizacja działań

Model psychoanalityczny Erika Eriksona

• Socjologiczny wymiar psychoanalizy

• 8 faz rozwojowych

• Każda zawiera konkretny wymóg, który zrealizowany przyśpiesza rozwój ego i wzmacnia poczucie tożsamości…

• … iodwrotnie – brak realizacji niszczy ego i poczucie tożsamości

Faza rozwojowa

Biegun pozytywny Biegun negatywnyCnota

podstawowa

oralno-sensoryczna

podstawowa ufność podstawowa nieufność Nadzieja

mięśniowo-analna

autonomia wstyd i zwątpienie Wola

lokomocyjno-genitalna

inicjatywa poczucie winy Stanowczość

latencji pracowitość poczucie niższości Kompetencja

Pokwitanie i dorastanie

tożsamość rozproszenie tożsamości Wierność

Młodość intymność i oddalenie zaabsorbowanie sobą Miłość

Wiek dorosły generatywność stagnacja Troska

Dojrzałość integralność rozpacz i rozgoryczenie Mądrość

SocjologiaWykład 4: klasy i warstwy, stratyfikacja,

zmiana społeczna


[email protected]

Stratyfikacja

• Stratyfikacja - opisuje nierówny rozdział dóbr – władzy, prestiżu, dochodów i innych wartości, który powoduje rozwarstwienie społeczeństwa na klasy, których członkowie różnią się między sobą pod względem kulturowym, behawioralnym i organizacyjnym

Klasy społeczne• Karol Marks – źródło podziału w nierówności w sferze stosunków

ekonomicznych. Główny wyznacznik: zajmowanie odrębnych ról w systemie produkcji i stosunkach własności - podział na robotników i właścicieli środków produkcji;

• Max Weber - „o klasie mówimy tam, gdzie: (1) wielu ludziom wspólny jest swoisty element determinujący ich szanse życiowe, o ile (2) element ów określany jest wyłącznie przez ekonomiczne interesy wiążące się z posiadaniem dóbr oraz interesy zarobkowe, i to (3) w warunkach rynku – dóbr lub pracy”

Położenie klasowe jest „ostatecznie położeniem rynkowym”;

3-stopniowy podział klasowy: • klasy własności – gdzie wyróżniał uprzywilejowanych rentierów oraz przeciwstawnie

wobec nich ustosunkowanych osób nieposiadających własności czy dłużników;

• klasy zawodowo-dochodowe – gdzie z jednej strony istnieli przemysłowcy, a wobec nich na przeciwnym biegunie znajdowali się pracownicy najemni;

• klasy społeczne – wyodrębniające się na wielu płaszczyznach kategorie społeczne, zbliżone do stanów.

Funkcjonalna teoria uwarstwienia• Kingsley Davis i Willbert Moore (1945)

• Nierówności są związane z istniejącymi w społeczeństwie najważniejszymi funkcjonalnymi potrzebami

• Jeśli rola społeczna: 1) ma wysokie znaczenie funkcjonalne i 2) trudno ją odgrywać, ponieważ wymaga wysokich kwalifikacji = większy dostęp do cenionych dóbr

• Problem: uzasadnienie dla nierówności społecznych

Klasy w społeczeństwie informacyjnym

• Umberto Eco (Nowe środki masowego przekazu a przyszłość książki)

• Digitariat – klasa społeczna znajdująca się na szczycie hierarchii społecznej; osoby mające dostęp do technologii informacyjnych, możliwość przetwarzania danych, umiejętność selekcji danych.

• Cogitariat - osoby posiadające dostęp do Internetu i innych technologii informacyjnych, ale korzystające w sposób bierny (nie przekształcające).

• Proletariat - klasa społeczna niemająca dostępu do technologii informacyjnych, w szczególności do globalnej sieci Internetu.

Inne czynniki stratyfikacji

• Stratyfikacja etniczna

• Rasa

• Płeć

Kapitały i habitus• Pierre Bourdieau

• Rodzaje kapitałów: ekonomiczny, społeczny, kulturowy i symboliczny

• Kapitały podlegają wymianie

• Habitus: nabyte w procesach socjalizacji i internalizacji umiejętności i kompetencje jednostki, które przyjmują postać trwałych – czyli przynależnych jednostce i grupie -dyspozycji

Ruchliwość (mobilność) społeczna

• Ruchliwość pozioma: przemieszczanie się jednostek i grup w obrębie tej samej warstwy społecznej lub tego samego poziomu hierarchii, np. zmiana miejsca pracy, bez zmiany stanowiska lub zmiana miejsca zamieszkania.

• Pionowa: przechodzenie w dół (degradacja) lub w górę (awans społeczny) względem struktury klasowej, klasowo-warstwowej czy ogólnie w hierarchii społecznej.

Zmiana społeczna

• Piotr Sztompka - dwa kryteria zmiany społecznej: umiejscowienie (oddolne lub odgórne) i intencjonalność (jawne, ukryte) = 4 elementowa klasyfikacja

• Anthony Giddens - trzy obszary zmiany społecznej: kulturowy, środowisko fizyczne i pole polityki

• Teorie modernizacji

Modernizacja

• = zmiana będąca jakimś postępem w stosunku do stanu ją poprzedzającego, tocząca się „wzdłuż pewnej przyjętej skali postępu”

• Karol Darwin, Herbert Spencer (komplikowanie funkcjonalne), Edward Taylor (każda kultura ma swoją ścieżkę postępu)

• Émile Durkheim: solidarność mechaniczna (zespół wierzeń i uczuć wspólnych wszystkim członkom grupy) i organiczna (system różnorakich i specyficznych funkcji, które wiążą określone stosunki)

• Ferdinand Tönnies - wspólnota (niem. Gemeinschaft) i stowarzyszenie (niem. Gesellschaft)

Technologia a zmiana społeczna

• Alvin Toffler - koncepcja „trzech fal”• Daniel Bell – społeczeństwo postindustrialne/informacyjne• Thomas Hyland Eriksen – tyrania chwili• Ulrich Beck – społeczeństwo ryzyka• Koncepcje Johna K. Galbraitha - stajemy się sługami

stworzonych przez siebie technologii i organizacji produkcji; 600 wielkich korporacji rządzi gospodarką; najbardziej zaawansowane technologie wymykają się twórcy

System-świat• Immanuel Wallerstein

• Centra – pół-peryferia - peryferia

SocjologiaWykład 5: socjologia zdrowia i medycyny


[email protected]

Socjologia medycyny

socjologia o medycynie

rola medycyny w społeczeństwie, relacje systemu zdrowotnego z innymi systemami, biomedyczny model zdrowia, funkcjonowanie instytucji medycznych i tak dalej

socjologia w medycynie

badania społeczne prowadzone na potrzeby medycyny m.in. o roli czynników społecznych w genezie choroby i zdrowia, badania zespołowe, nauczanie na kierunkach lekarskich socjologii medycyny

socjologia z medycyną

(Gordon Horobin 1985)

(Robert Strauss 1955)

Rudolf Virchow

• Badania na Górnym Śląsku (1848 rok)

• Kontekst społeczny choroby

• Prekursor badań na styku społeczeństwa i medycyny

Emile Durkheim• „Samobójstwo. Studium z socjologii” (1897):

• samobójstwo altruistyczne - wynikające z silnej więzi łączącej jednostkę ze społeczeństwem (np. piloci kamikadze, żołnierze podczas beznadziejnej misji itp.)

• samobójstwo egoistyczne - jest skutkiem rozerwania związków z ludźmi z najbliższego kręgu (głównie z rodziną),

• samobójstwo fatalistyczne - następuje gdy człowiek odczuwa brak wpływu na swoje życie i otoczenia (Cierpienia młodego Wertera),

• samobójstwo anomiczne - powstaje na tle rozluźnienia lub zerwania więzi między jednostką a społeczeństwem (np. kryzys gospodarczy – czarny czwartek)

• Socjoetiologia (społeczna geneza) zdrowia i choroby

• Inni „ojcowie”:

• Charles McIntire – termin „medical sociology” (1894)

• August Hollingshead (po wojnie) - i badania między położeniem społecznym a występowaniem zaburzeń psychicznych

Talcott Parsons

• The Social System (1966)

• Rola chorego w systemie społecznym

• Medycyna – system kontroli społecznej

• Lekarz jako czynnik kontroli nad pacjentem

NOWY WYMIAR

• Wskaźniki biomedyczne i socjomedyczne• Freidson (1988) – system laików• Dowartościowanie „zwykłego człowieka”

• Disease (choroba w aspekcie biomedycznym)• Ilness (subiektywne postrzeganie choroby przez chorego)• Sickness (społeczny aspekt choroby – jak społeczeństwo

postrzega chorego)

• Robert Merton i badanie stawania się lekarzem (The Student-Physician, 1957)• Howard Becker, Everett Hughes i Anselm Strauss – interakcjonizm symboliczny na

przykładzie medycyny (Boys in White: Student Culture in Medical School, 1961)

Dysfunkcje medycyny

Nastawienie na leczenie chorób, nie zapobieganie

Zainteresowanie objawami chorób z pominięciem szerszego kontekstu

Kontakt z pacjentem w gabinecie i anonimizacjajednostki

MODEL BIOMEDYCZNY

SOCJOLOGIA MEDYCYNY.

DIETETYK I PACJENT

SocjologiaĆwiczenia 3: zdrowie i choroba w ujęciu

społecznym


[email protected]

Model medyczny i socjologiczny zdrowia i choroby

3 aspekty choroby

Główne koncepcje

• choroba jest dewiacyjną rolą społeczną (Talcott Parsons)

• biologiczna i społeczna koncepcja choroby

• dewiacja pierwotna i wtórna (Eliot Freidson)

• 4 wymiary i 4 typy choroby (David Field)

Interakcjonizm symboliczny i fenomenologia

• choroba ze społecznego przypisania• jest pewną rolą• opisuje pewną karierę

• biograficzna koncepcja ciała• trajektoria (Anselm Strauss)

• świat życia codziennego i świat choroby (Alfred Schutz)

SocjologiaĆwiczenia 4: relacja lekarz-pacjent,

medykalizacja


[email protected]

Modele relacji – ujęcie klasyczne

• Zamknięty system relacji lekarz – pacjent • Pacjent bierny

(Talcott Parsons)

• Rozwinięcie koncepcji - Thomas Szasz i Marc Hollender (1956)

Koncepcje konfliktowe i funkcjonalne

• Relacja oznacza konflikt (Eliot Freidson)

• Neomarksistowska koncepcja relacji: usługa i wyzysk (Howard Waitzkin i Barbara Waterman 1974, Vincente Navarro 1976)

• Transacje Samuela Blooma i późniejsze koncepcje Thomas Sheffa

Wspólny system społeczny

Negocjacje

• Thomas Sheff (1986)• Wspólna definicja problemu, ustalenie terapii• Dominacja lekarza

Konsumeryzm i problem dystansu

• Pacjent to konsument

• Dystans Funkcjonalny i Dysfunkcjonalny

4 modele relacji

• Paternalistyczny• Informacyjny• Interpretacyjny• Wspólnego naradzania się (deliberatywny)

(Journal of American Medical Association 1992)

MEDYKALIZACJA

https://www.youtube.com/watch?v=RYqnH6j4cQo

SocjologiaĆwiczenia 5: szpital jako instytucja społeczna,

modele opieki, metodologia badań


[email protected]

MODELE OPIEKI SZPITALNEJ

MODEL OPIEKUŃCZY

Szpital neuropsychiatryczny w Lublinie (fot. R. Michałowski/Agencja Gazeta)

PANOPTYKON

INSTYTUCJA TOTALNA

…

MODEL KLASYCZNY

MODEL REHABILITACYJNY

HEALING ENVIRONMENT

Metodologia i techniki badań społecznych

oparte na obserwacji

techniki oparte na procesie komunikowania się

bezpośredniego pośredniego

niestandaryzowanetechniki obserwacji niekontrolowanej

techniki wywiadu swobodnego (wolnego)

Techniki otrzymywania wypowiedzi pisemnych niestandaryzowanych

(pamiętniki)

standaryzowane obserwacja kontrolowanaAnkieta, wywiad

kwestionariuszowy Ankieta, autorejestracja

Ankieta zdrowotna, wywiad dietetyka

• Wystandaryzowane testy i ankiety (np. jakości życia, zachowań zdrowotnych itp.)• Wywiad swobodny wystandaryzowany (z przygotowanymi kategoriami pytań)• Obserwacja pacjenta (w tym fizyczna)

• JAKOŚĆ ŻYCIA i wieloczynnikowy model choroby (def. zdrowia WHO)

SocjologiaĆwiczenia 6: jakość życia, modele

systemów opieki zdrowotnej


[email protected]

Jakość życia

Jakość życia - definicja

•Definicja WHO: „indywidualny sposób postrzegania przez jednostkę jej pozycji życiowej w kontekście kulturowym i systemu wartości, w którym żyje oraz w odniesieniu do zadań, oczekiwań i standardów wyznaczonych uwarunkowaniami środowiskowymi”

W wymiarze

fizycznym:

wykazywanie fizycznej aktywności, stosowanie zróżnicowanej

diety, bezpieczną jazdę samochodem, samoopiekę w zakresie zdrowia (unikanie palenia

tytoniu, stosowania narkotyków, nadużywania alkoholu).

W wymiarze

społecznym:

satysfakcjonujące, dające zadowolenie relacje ze współmałżonkiem/ą, dziećmi i innymi

krewnymi, z przyjaciółmi, aktywność w życiu publicznym, troska o środowisko, zdolność do

interakcji z ludźmi i ze środowiskiem.

W wymiarze

emocjonalnym:

umiejętność wyrażania i akceptacji własnych uczuć, ograniczeń, możliwości, umiejętność

panowania nad emocjami, pokonywania sytuacji stresowych.

W wymiarze

intelektualnym:

poczucie kreatywności i „stawianie czoła” wyzwaniom, rozwijanie wiedzy i umiejętności.

W wymiarze

duchowym:

rozumienie wartości życia, spokój „ducha”, posiadanie systemu wierzeń i wartości, które

decydują o celu życia.

W wymiarze

zawodowym:

satysfakcję z pracy, równowagę pomiędzy życiem zawodowym a aktywnością w czasie

wolnym, satysfakcję z nowych wyzwań, osiągnięć, postawy wobec pracy, interakcje ze

współpracownikami.

Czy opiekazdrowotna

jest

PRAWEM?

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, 1948 r.

•Art. 25

Każdy człowiek ma prawo do stopy życiowej zapewniającej zdrowie i dobrobyt jego i jego rodziny, włączając w to wyżywienie, odzież, mieszkanie, opiekę lekarską i konieczne świadczenia socjalne, oraz prawo do ubezpieczenia na wypadek bezrobocia, choroby, niezdolności do pracy, wdowieństwa, starości lub utraty środków do życia w inny sposób od niego niezależny.

Ale jak to prawo zapewnić?

• To kosztuje!

• Źródła finansowania: podatki, ubezpieczenie, „z kieszeni” (out-of-pocket)

Modele systemów opieki zdrowotnej

•Każdy system jest emanacją/wypadkową: • historii• polityki• ekonomii• Wartości narodowych

• Wszystkie są różne, ale dzielą kilka punktów wspólnych• Na tej podstawie wyróżniamy 3 podstawowe systemy opieki

zdrowotnej: • system brytyjski – model Beveridgea, • system niemiecki – model Bismarcka, • system amerykański – model rynkowy, • + model „out-of-pocket”

Model Beveridgea (narodowy/budżetowy)

• Wielka Brytania, Szwecja (częściowo), Włochy, Hiszpania, Kuba, U.S. Department of Veteran Affairs

• Model: narodowa służba zdrowia• Założenia: państwo buduje i utrzymuje z podatków służbę zdrowia (monopol),

która jest dostępna dla każdego obywatela na równi (socjalizm/welferstate)• Charakterystyka: zdrowie utrzymywane i opłacane z podatków; nie ma

rachunków od lekarzy; cała służba zdrowia jest publiczna; lekarze są zatrudniani przez budżet; niskie koszty przez wysoką kontrolę rządu; minusy: sztywność, kolejki; bogaci – kupują dodatkowe prywatne świadczenia

Model Bismarcka (ubezpieczeniowy)

• Niemcy, Francja, Belgia, Szwajcaria, Japonia i Ameryka Łacińska (+ elementy w Polsce)

• Model: system obowiązkowych ubezpieczeń społecznych (chorobowych)• Założenia: dążenie zabezpieczenia ludności przed niezawinionymi

skutkami (ubezpieczenie) nie dających się̨ przewidzieć zdarzeń ́losowych, które mogłyby przyczynić się̨ do utraty dochodów i zagrażać́ materialnemu bytowi części społeczeństwa.

• Charakterystyka: pacjent wybiera świadczeniodawcę; świadczeniodawcy są zwykle prywatni; służba zdrowia nie jest komercyjna – ścisła kontrola kosztów i ilości świadczeń na poziomie centralnym; szpitale finansowane z budżetu ogólnego

Model rynkowy• USA

• Model: rynek reguluje popyt i podaż na usługi zdrowotne, państwo zapewnia tylko podstawowe świadczenia

• Charakterystyka: system mieszany – ubezpieczenia zależne od poziomu materialnego, zawodu, wieku (są odrębne podsystemy dla weteranów, starszych, biednych) – większość obywateli otrzymuje komercyjne ubezpieczenie u pracodawcy; państwo nie zapewnia opieki zdrowotnej – ta jest w pełni prywatna (poza wyjątkami – uniwersytety, ochronki itp.); obywatel sam ocenia ryzyko i ponosi za nie koszty

Out-of-pocket• Biedne regiony świata – Afryka, Indie, Chiny, częściowo

też USA…

• Założenie: państwo nie tworzy systemu opieki zdrowotnej

• Podstawy: bieda, korupcja, brak odpowiedniego systemu, komercjalizacja

• Charakterystyka: tylko bogaci mają opiekę, biedni chorują lub umierają; większość lub wszystkie świadczenia płacone są „z kieszeni” (out-of-pocket); państwo nie posiada planu ubezpieczeniowego a często nawet zrębów publicznej podstawowej opieki

Documents

Wykład 1: dyscyplina - socjomedyczni.weebly.com · •Sprzeczności –główna cecha kapitalizmu ... •Symbole kulturowe = znaki oznaczające coś dla ludzi w ... •Daniel Bell