สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

การพฒนาผลตภณฑจากมะแวง

โดย

นนทล บญทด การณยศร

วฒศาสตร คาคม

คณะบรหารธรกจและเทคโนโลยสารสนเทศ

มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลสวรรณภม ศนยหนตรา

สงหาคม )*56

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

The Product Development from Sparrow’s Brinjal

By

Nonthalee Boonthad Karoonyasiri

Wuttisart Khumkom

FACULTY OF BUSINESS ADMINISTRATION AND INFORMATION TECHNOLOGY

RAJAMANGALA UNIVERSITY OF TECHNOLOGY SUVARNABHUMI

August 2013

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

ก

กตตกรรมประกาศ

โครงการวจยการพฒนาผลตภณฑจากมะแวงสาเรจลงไดดวยดความอนเคราะหหนวยงานตางๆ และบคคลหลายทาน ขอขอบพระคณสถาบนวจยและพฒนา ผสนบสนนทนวจย ผทดสอบชม และอาจารยวารณ บญทด รวมถงบคคลหลายทาน ซ0 งไมอาจจะนามากลาวไดท1งหมด ขอกราบขอบพระคณบดา มารดา ผซ0 งใหความรก ความเมตตา ความหวงใย และเปนกาลงใจใหกบผจดทาโครงการจนสาเรจ และขอขอบพระคณ พ0 ๆ นอง ๆ รวมท1งเพ0อน ๆ ทกคนท0ใหกาลงใจ ผวจยรสกซาบซ1 งในพระคณอยางสง คณประโยชน และคณความดท0ไดจากโครงการวจยคร1 งน1 ขอมอบแดบดา มารดา และบรพาจารยทกทาน

นนทล บญทด การณยศร

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

ข

บทคดยอ

การพฒนาผลตภณฑจากมะแวงเปนการศกษาวจยโดยมวตถประสงคเพ(อพฒนาผลตภณฑจากมะแวง ดาเนนการศกษาแบงเปน 2 สวน คอ สวนท( 1 การพฒนาผลตภณฑจากมะแวง สวนท( 2 การยอมรบผลตภณฑจากมะแวงของผบรโภค โดยกาหนดขอบเขตของการวจย ประกอบดวย ขอบเขตเน2อหา เปนการวจยเพ(อพฒนาผลตภณฑจากมะแวง โดยใชเทคนคการแปรรปผลตภณฑอาหาร และ ขอบเขตระยะเวลา ดาเนนการระหวาง ตลาคม 2556 ถง กนยายน 2556 ผลการศกษาพบวาลกษณะทางกายภาพของมะแวงสามารถแปรรปเพ(อรบประทานเปนอาหาร มท2งส2น 6 แบบ คอ มะแวงเช(อมสตรน2 าตาลและสตรน2 าผ2ง มะแวงดอง มะแวงแชอ(ม แยมมะแวงสตร 1 สตร 2 และสตร 3 ชามะแวง และมะแวงแชน2าผ2ง

ผลสรปจากวธการประชมกลม (Focus Group) ของผทดสอบชมจานวน 12 คน โดยพจารณาแตละผลตภณฑจากความชอบ ลกษณะท(ปรากฏ ส กล(น และรสชาต แลวตดสนใจยอมรบผลตภณฑ พบวา ผลตภณฑท(ผบรโภคจะนาไปบรโภคในลกษณะการแปรรปอาหาร เพ(อใหผบรโภคสามารถบรโภคมะแวงไดตลอดเวลาท(ตองการอกท2งสามารถรองรบกลมผบรโภคท(เปนกลมผสงอายและกลมผรกสขภาพ มเพยง 2 ชนด ไดแก แยมมะแวงสตรท( 3 มคณลกษณะ คอ ผลมะแวงมสแดงสดเขมกวา สวยนารบประทาน มรสหวาน ขม แตมกล(นหอมช(นใจ และชมคอ ชามะแวง มคณลกษณะ คอ เม(อชงน2 ารอนใหสเหมอนชาท(วไป การด(มชาคร2 งแรกรสกขมแตมความหอม เม(อด(มตอความขมลดลง ไมมกล(นข(น แตยงคงความหอมช(นใจและชมคอ

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

ค

ABSTRACT

The Product Development from Sparrow’s Brinjal has a main purpose to develop a product

made from Sparrow’s Brinjal. The experimental design involves two parts. The first part is to

develop a product from Sparrow’s Brinjal and the second part s to bring the product in to the real

market and gain consumer’s product acceptant. The research feature of the main content is to make

a product research form Sparrow’s Brinjal by using food transformation technique. The project

duration is from October to September year 2556

The research result describe Sparrow’s Brinjal’s physical feature that Sparrow’s Brinjal can

be used to eat in 6 different ways include Sparrow’s Brinjal sugar and honey confiture, Sparrow’s

Brinjal pickle and Sparrow’s Brinjal yam.

The result from focus group interview of 12 people evaluate from product preference color

taste, product odor and product acceptance. The research shows that the consumers use to consume

Sparrow’s Binjal that have already been transformed in to food due to the convenience support

elder. For the people with health concern the research develops a sparrow’s Brinjal yam which is

made from red and full flavoured Sparrow’s Brinjal. This product can also be uses as tea. The taste

will be bitter at first sight and follow by a sweet and fresh taste

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

ง

สารบญ

หนา

กตตกรรมประกาศ ก บทคดยอ ภาษาไทย ข บทคดยอ ภาษาองกฤษ ค สารบญ ง สารบญภาพ ฉ บทท� 1 บทนา .......................................................................................................................... 1 ความเปนมาและความสาคญของปญหา ...................................................................... 1 วตถประสงค ................................................................................................................... 2 ขอบเขตของการวจย .................................................................................................... 2 กรอบแนวคดการวจย ................................................................................................... 3 นยามศพทเฉพาะ ......................................................................................................... 4 ประโยชนท�คาดวาจะไดรบ .......................................................................................... 4 บทท� 2 แนวคดทฤษฎและงานวจยท�เก�ยวของ .......................................................................... 5 พชสมนไพร ................................................................................................................. 5 ลกษณะท�วไปของมะแวง .......................................................................................... 19 การแปรรปผลตภณฑอาหาร ...................................................................................... 28 การแปรรปสมนไพร .................................................................................................. 39 งานวจยท�เก�ยวของ ..................................................................................................... 42 บทท� 3 วธดาเนนการวจย ....................................................................................................... 44 ประชากรและกลมตวอยาง ........................................................................................ 45 การเกบรวบรวมขอมล ............................................................................................... 45 การวเคราะหขอมล .................................................................................................... 45 บทท� 4 ผลการวเคราะหขอมล .................................................................................................... 46 การพฒนาผลตภณฑจากมะแวง ................................................................................. 46 การยอมรบผลตภณฑจากมะแวงของผบรโภค .......................................................... 53

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

จ

สารบญ(ตอ)

หนา

บทท� 5 สรปผล อภปรายผล และขอเสนอแนะ ..................................................................... 55 การวเคราะหขอมล .................................................................................................... 55 สรปผล .......................................................................................................................... 56 อภปรายผล .................................................................................................................... 56 ขอเสนอแนะ ................................................................................................................. 57 บรรณานกรม ............................................................................................................................. 59 ภาคผนวก ................................................................................................................................. 61 ภาคผนวก ก ภาพสาหรบบรรจภณฑ ................................................................................... 62 ภาคผนวก ข ประวตผวจย .................................................................................................... 66

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

ฉ

สารบญภาพ

ภาพท� หนา

1 มะแวงตน ........................................................................................................................ 19 2 มะแวงเครอ ..................................................................................................................... 20 3 มะแวงเช�อม ..................................................................................................................... 47 4 มะแวงดอง ...................................................................................................................... 48 5 แยมมะแวง ...................................................................................................................... 50 6 ชามะแวง ......................................................................................................................... 51 7 มะแวงแชนAาผAง ................................................................................................................ 52 8 ถวยชาแบบท� 1 ................................................................................................................ 63 9 ถวยชาแบบท� 2 ................................................................................................................ 63 10 มะแวงสกแบบท� 1 ........................................................................................................... 64 11 มะแวงสกแบบท� 2 ........................................................................................................... 64 12 พAนหลง ........................................................................................................................... 65 13 ขอความ ........................................................................................................................... 65

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

1

บทท� 1

บทนา ความเปนมาและความสาคญของปญหา

ความรเร�องยาสมนไพร ถอเปนองคความรท�เกาแกสาหรบมนษยในวงการวทยาศาสตร

เช�อวาการท�มนษยรจกนาสมนไพรชนดตางๆมาใชในการรกษาโรคไดน+น นาจะเกดจากการเรยนรจากพฤตกรรมของสตวการบอกเลาตอๆ กนมา หรอเกดจากการทดลอง และส�งสมประสบการณมาอยางตอเน�องต+งแตสมยโบราณ เน�องจากสมนไพรมความสมพนธและเก�ยวของอยางใกลชดกบชวตมนษย มาต+งแตสมยท�มนษยยงดารงชวตดวยการหาของปาลาสตว มนษยมววฒนาการในการประยกตใชประโยชนจากธรรมชาต จงรจกนาสมนไพรมาใชเปนอาหาร เช+อเพลง เคร�องนงหม และสวนหน�ง กใชเปนยารกษาโรค รปแบบการใชสมนไพรกจะมความแตกตางกนตามความหลากหลายของเผาพนธมนษย และความหลากหลายทางชวภาพและส�งแวดลอมของแตละทองถ�น (http://www. tratcc.ac.th/wwwstd/14samoonpai/ page_kramloubohnton.html , 2554)

สมนไพรชนดหน�งท�คนไทยใชมาต+งแตด+งเดม คอ มะแวง โดย มะแวง ม T ชนดดวยกน คอ มะแวงเครอ มช�อทางพฤกษศาสตรวา Solanum trilobatum Linn. เปนไมเล+อยขนาดเลก อาศยเล+อยพาดไปตามพ+นดน หรอคางตางๆ เชน ร+ ว และตนไมอ�นๆ แตไมมมอจบเหมอนกบไมเล+อยบางชนด เปนพชในวงศ Solanaceae เชนเดยวกบมะเขอ และพรกซ�งอยในสกล Solanum ท�เหมอนกนคอ มลกษณะผลขนาดเลกออกรวมเปนชอหรอพวง เปนพชยนตนขามป มหนามตามก�งกานและลาตน และมรปรางใบคลายกน แตขนาดตางกน และมะแวงตนมช�อทางพฤกษศาสตรวา Solanum sanitwongsei

Craib. ช�อสามญในภาษาองกฤษคอ Sparrow’s Brinjal มะแวงตนเปนพชท�พบในไรนา หรอเพาะปลกโดยเกษตรกรมากกวามะแวงเครอ และพบข+นเองตามธรรมชาตนอยกวามะแวงเครอ คนไทยสวนใหญรจกมะแวงในฐานะสมนไพรท�มช�อเสยงเก�ยวกบการรกษาอาการไอและขบเสมหะ ตารา สมนไพรไทยระบสรรพคณของมะแวงดงน+ คอ รากใชแกโลหตออกทางทวารหนก ทวารเบา แกไอ แกขบเสมหะใหตก แกหด ขบปสสาวะ แกไขสนนบาต ท+งตนใชขบเหง�อ แกไอ แกหด ขบปสสาวะ ตนใชแกหญงทองข+นในขณะมครรภ แกไอ ขบเสมหะ แกน+าลายเหนยว กระทงพษไข ขบปสสาวะ ใชลาตนแหงประมาณ 10 - 15 กรม นามาตมเอาน+ากนเปนยาชวยยอย แกปวด ฟกช+า ทาใหเลอดหมนเวยนไดด ใบใชบารงธาต แกไอ แกน+าลายเหนยว ตาใหละเอยดพอกบรเวณแผล ใชหามโลหต แกฝบวมมหนอง ผลสดใชแกไอ ขบเสมหะ ขบปสสาวะ รกษาโรคเบาหวาน บารงด แกน+าลายเหนยว บารงเลอด แกโลหตออกทางทวารหนกทวารเบา แกโรคหดหอบ ใชเปนยาขมเจรญอาหาร วธและปรมาณท�ใชโดย

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

2

เอาผลมะแวงเครอสดๆ a - b ผล นามาเค+ยวกลน เฉพาะน+าจนหมดรสขม แลวคายกากท+งเสย บาบดอาการไอ หรอใชผลสดๆ a - de ผล โขลกพอแหลก ค+นเอาน+า ใสเกลอ จบบอยๆ หรอใชผลสดเค+ยวแลวกลนท+งน+าและเน+อ และใชผลมะแวง โตเตมท� de-Te ผล รบประทานเปนอาหาร เปนผกจ+มน+าพรกรกษาเบาหวาน ลดน+าตาลในเลอด แพทยไทยในอดตนยมใชมะแวงตนรวมกบมะแวงเครอ เรยกวา มะแวงท+งสอง ปจจบนสรรพคณของมะแวงในดานแกไอ ไดรบการพฒนาเปนยาสาเรจรปโดยองคการเภสชกรรม มสรรพคณเปนยาแกไอ ขบเสมหะ รกษาแผลในลาคอ ถอเปนตารบยาแผนโบราณท�มประสทธภาพสงตารบหน�ง กระทรวงสาธารณสขประกาศใหเปนยาสามญประจาบานแผนโบราณขนานหน�ง นอกจากการประโยชนดานอาหารแลว ยงมการผลตเปนยาแกไอออกจาหนายอยางแพรหลาย และมการปลกมะแวงเพ�อนามาผลตเปนยาบางแลว

จากท�กลาวมาจะเหนไดวามะแวงมสรรพคณเปนยารกษาโรคท�ด สามารถใชไดท+ง ตน ใบ ราก ผล ท�นยมกนมาก คอ ใชเปนยาแกไอ ผวจยจงสนใจพฒนาผลตภณฑจากมะแวง ท�มคณสมบตชวยรกษาโรคได ใหมผลตภณฑหลากหลายข+น โดยเฉพาะสาหรบใชบรโภคในลกษณะอาหารท�ไมใชผลสด ไดแก ชามะแวง มะแวงเช�อม แยมมะแวง เปนตน เพ�อใหผบรโภคสามารถบรโภคมะแวงไดตลอดเวลาท�ตองการ ท�สาคญผบรโภคในปจจบนหนมาสนใจบรโภคสมนไพรไทยเพ�อรกษาสขภาพมากข+น อกท+งยงสามารถรองรบกลมผบรโภคท�เปนกลมผสงอายและกลมผรกสขภาพอกดวย

วตถประสงค

เพ�อพฒนาผลตภณฑจากมะแวง

ขอบเขตการวจย

การวจยในคร+ งน+ไดกาหนดขอบเขตของการวจย ประกอบดวย 1. ขอบเขตเน+อหา เปนการวจยเพ�อพฒนาผลตภณฑจากมะแวง โดยใชเทคนคการแปรรป

ผลตภณฑอาหาร 2. ขอบเขตระยะเวลา ดาเนนการระหวาง ตลาคม 255g ถง กนยายน 2556

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

3

กรอบแนวคดการวจย

สรปผลการศกษาเพ�อนาไปพฒนาผลตภณฑมะแวง

พฒนาผลตภณฑมะแวง

มะแวงดอง

สตรน+าตาล

สตรน+าผ+ง มะแวงเช�อม

มะแวงแชอ�ม

แยมมะแวง

ชามะแวง

มะแวงแชน+าผ+ง

สตร 1

สตร 2

สตร 3

ยอมรบผลตภณฑจากมะแวง

ศกษาการแปรรปผลตภณฑอาหาร ลกษณะท�วไปและสรรพคณของมะแวง

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

4

นยามศพทเฉพาะ

มะแวง หมายถงพชสมนไพรท�เปนท+งมะแวงเครอและมะแวงตน การพฒนาผลตภณฑสมนไพรจากมะแวง หมายถงการนามะแวงมาแปรรปเปนอาหาร

สมนไพรหรอเคร�องด�มสมนไพรเพ�อสะดวกและเปนการเพ�มทางเลอกใหกบผบรโภค

ประโยชนท�คาดวาจะไดรบ

1. หนวยงานของรฐและเอกชนสามารถนาผลการพฒนาผลตภณฑไปใชตอยอดการวจย เก�ยวกบผลตภณฑเสรมสขภาพได

2. ผประกอบธรกจ และบคคลท�วไปท�สนใจ สามารถนาผลการพฒนาผลตภณฑไปใชในการประกอบอาชพได

3. หนวยงานของรฐ และเอกชนผประกอบการธรกจ นกศกษา นกวจย รวมถงบคคลท�วไปท�สนใจ สามารถนาขอมลท�ไดจากการวจยไปใชเปนแนวทางในการพฒนาชองทางของตลาดท�แปลกใหมและเหมาะสมกบความตองการของผบรโภคในปจจบน

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

5

บทท� 2

แนวคดทฤษฎและงานวจยท�เก�ยวของ

งานวจยเร องการพฒนาผลตภณฑจากมะแวงในคร� งน� ผวจยศกษาเอกสารประกอบดวย 1. พชสมนไพร 2. ลกษณะท วไปของมะแวง 3. สรรพคณทางยาสมนไพรของมะแวง 4. การแปรรปผลตภณฑอาหารและสมนไพร 5. งานวจยท เก ยวของ

พชสมนไพร ความหมายของพชสมนไพร

คาวา สมนไพร (ศกยพล ศมปราชญ , 2537) ตามพระราชบญญตยา หมายถง "ยาท ไดจากพช สตว หรอแร ซ งยงไมไดผสม ปรง หรอ เปล ยนสภาพ" เชน พชกยงเปนสวนของ ราก ลาตน ใบ ดอก ผล ฯลฯ ซ งยงไมไดผานข�นตอนการแปรรปใด ๆ แตในทางการคาสมนไพรมกจะถกดดแปลงในรปตาง ๆ เชน ถกห นใหเปนช�นเลกลง บดเปนผงละเอยด หรออดเปนแทง อยางไรกตามในความรสกของคนท ว ๆ ไป เม อกลาวถงสมนไพร มกจะนกถงเฉพาะตนไมท นามาใชเปนยา ท�งน�อาจเปนเพราะวาสตว หรอแร มการนามาใชนอย และใชในโรคบางชนดเทาน�น พชสมนไพรจงหมายถงพนธไมตาง ๆ ท สามารถนามาใชปรงหรอประกอบเปนยารกษา โรคตาง ๆ ใชในการสงเสรมสขภาพรางกายได ความสาคญของพชสมนไพร

1. ความสาคญในดานสาธารณสข พชสมนไพร เปนผลผลตจากธรรมชาต ท มนษยรจกนามาใชเปนประโยชน เพ อการรกษา

โรคภยไขเจบต�งแตโบราณกาลแลว เชน ในเอเชยกมหลกฐานแสดงวามนษยรจกใชพชสมนไพรมา กวา 6,000 ป แตหลงจากท ความรดานวทยาศาสตร มการพฒนาเจรญกาวหนามากข�น มการสงเคราะห และผลตยาจากสารเคมในรปท ใชประโยชนไดงาย สะดวกสบายในการใชมากกวาสมนไพร ทาใหความนยมใชยาสมนไพรลดลงมาเปนอนมาก เปนเหตใหความรวทยาการดานสมนไพรขาดการพฒนา ไมเจรญกาวหนาเทาท ควร ในปจจบนท วโลกไดยอมรบแลววาผลท ไดจากการสกดสมนไพร ใหคณประโยชนดกวายา ท ไดจากการสงเคราะหทางวทยาศาสตรประกอบกบใน

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

6

ประเทศไทยเปนแหลงทรพยากรธรรมชาต อนอดมสมบรณ มพชตาง ๆ ท ใชเปนสมนไพรไดอยางมากมายนบหม นชนด ยงขาดกเพยงการคนควาวจยในทางท เปนวทยาศาสตรมากข�นเทาน�น ความต นตวท จะพฒนาความรดานพชสมนไพร จงเร มข�นอกคร� งหน ง มการเร มตนนโยบายสาธารณสขข�นมลฐานอยางเปนทางการของประเทศไทยในป พ.ศ. 2522 โดยเพ มโครงการสาธารณสขข�นมลฐานเขาในแผนพฒนาการสาธารณสข ตามแผนพฒนา การเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 4 (พ.ศ. 2520-2524) ตอเน องจนถงแผนพฒนาการเศรษฐกจ และสงคมแหงชาต ฉบบท 7 (พ.ศ. 2535-2539) โดยม กลวธการพฒนาสมนไพรและการแพทยแผนไทยในงานสาธารณสขมลฐาน คอ

1) สนบสนนและพฒนาวชาการและเทคโนโลยพ�นบานอนไดแก การแพทยแผนไทย เภสชกรรมแผนไทย การนวดไทย สมนไพร และเทคโนโลยพ�นบาน เพ อใชประโยชนในการแกไขปญหา สขภาพของชมชน

2) สนบสนนและสงเสรมการดแลรกษาสขภาพของตนเอง โดยใช สมนไพร การแพทยพ�นบาน การนวดไทย ในระดบบคคล ครอบครว และชมชน อยางถกตองเปนระบบสามารถปรบประสานการดแลสขภาพแผนปจจบนได อาจกลาวไดวาสมนไพรสาหรบสาธารณสขมลฐาน คอสมนไพรท ใชในการสงเสรมสขภาพ และการรกษาโรค/อาการเจบปวยเบ�องตน เพ อใหประชาชนสามารถพ งตนเองไดมากข�น

2. ความสาคญในดานเศรษฐกจ ในปจจบนพชสมนไพรจดเปนพชเศรษฐกจชนดหน งท ตางประเทศกาลงหาทางลงทน

และคดเลอกสมนไพรไทยไปสกดหาตวยาเพ อรกษาโรคบางโรค มหลายประเทศท นาสมนไพรไทยไปปลกและทาการคาขายแขงกบประเทศไทย สมนไพรหลายชนดท เราสงออกเปนรปของวตถดบคอ กระวาน ขม�นชน เรว เปลานอย และมะขามเปยก เปนตน ซ งสมนไพรเหลาน�ตลาดตางประเทศยงคงมความตองการอกมาก และในปจจบนกรมวชาการเกษตร กรมสงเสรมการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณไดใหความสนใจในการศกษาเพ มข�นและมโครงการวจยบรรจไวในแผนพฒนาระบบการผลต การตลาดและการสรางงานในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 6 (พ.ศ. 2530-2534) เพ อหาความเปนไปไดในการพฒนาคณภาพและแหลงปลกสมนไพรเพ อสงออก โดยกาหนดชนดของสมนไพรท มศกยภาพ 13 ชนด คอ มะขามแขก กานพล เทยนเกลดหอย ดองดง เรว กระวาน ชะเอมเทศ ขม�น จนทรเทศ ใบพล พรกไทย ดปล และน�าผ�ง ประโยชนของพชสมนไพร

สามารถรกษาโรคบางชนดได โดยไมตองใชยาแผนปจจบน ซ งบางชนดอาจมราคาแพง

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

7

และตองเสยคาใชจายมาก อกท�งอาจหาซ�อไดยากในทองถ น ดงน� 1. ใหผลการรกษาไดดใกลเคยงกบยาแผนปจจบน และใหความปลอดภยแกผใชมากกวา

แผนปจจบน 2. สามารถหาไดงายในทองถ นเพราะสวนใหญไดจากพชซ งมอยท วไปท�งในเมองและ

ชนบท 3. มราคาถก สามารถประหยดคาใชจายในการซ�อยาแผนปจจบน ท ตองส งซ�อจากตาง

ประเทศเปนการลดการขาดดลทางการคา 4. ใชเปนยาบารงรกษาใหรางกายมสขภาพแขงแรง 5. ใชเปนอาหารและปลกเปนพชผกสวนครวได เชน กะเพรา โหระพา ขง ขา ตาลง 6. ใชในการถนอมอาหารเชน ลกจนทร ดอกจนทรและกานพล 7. ใชปรงแตง กล น ส รส ของอาหาร เชน ลกจนทร ใชปรงแตงกล นอาหารพวก ขนมปง

เนย ไสกรอก แฮม เบคอน 8. สามารถปลกเปนไมประดบอาคารสถานท ตาง ๆ ใหสวยงาม เชน คน ชมเหดเทศ 9. ใชปรงเปนเคร องสาอางเพ อเสรมความงาม เชน วานหางจระเข ประคาดควาย 10.ใชเปนยาฆาแมลงในสวนผก ผลไม เชน สะเดา ตะไคร หอม ยาสบ 11.เปนพชท สามารถสงออกทารายไดใหกบประเทศ เชน กระวาน ขม�นชน เรว 12.เปนการอนรกษมรดกไทยใหประชาชนในแตละทองถ น รจกชวยตนเองในการ นาพช

สมนไพรในทองถ นของตนมาใชใหเกดประโยชนตามแบบแผนโบราณ 13.ทาใหคนเหนคณคาและกลบมาดาเนนชวตใกลชดธรรมชาตย งข�น 14.ทาใหเกดความภมใจในวฒนธรรม และคณคาของความเปนไทย

ความหมายของยาสมนไพร สมนไพร หมายถง “พชท ใชทาเปนเคร องยา” สวนยาสมนไพร คอ ยาท ไดจากพฤกษชาต สตว หรอ แร ซ งมไดผสม ปรง หรอแปรสภาพ สวนการนามาใช อาจดดแปลงรปลกษณะของสมน- ไพรใหใชไดสะดวกข�น เชน นามาห นใหมขนาดเลกลง หรอนามาบดเปนผง เปนตน ยาสมนไพรน�นมมานานแลวต�งแตอดตจนถงปจจบนมการกลาวขานบนทกเร องราวและใชสบทอดกนมา สมน- ไพรเปน ยารกษาโรคท ไดตามธรรมชาต หาไดงาย ใชรกษาไดผลด มพษนอย และสมนไพรหลายชนดใชเปนอาหารประจาวนอยแลว เชน ขง ขา กระเทยม ตะไคร กระเพรา เปนตน สมนไพรนอกจากจะนามาใชประโยชนเปนยารกษาโรคแลว ยงสามารถนามาใชประโยชนทางดานอ นๆอก เชน นามาบรโภคเปนอาหาร อาหารเสรมสขภาพ เคร องด ม สผสมอาหาร สยอม ตลอดจนใชทาเคร องสาอางอกดวย การใชสมนไพรเปนยาบาบดโรคน�น อาจใชในรปยาสมนไพรเด ยวๆ หรอใชในรปตารบยา

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

8

สมนไพร ปจจบนตารบยาสามญประจาบานแผนโบราณท กระทรวงสาธารณสขอนญาตใหใชรกษาโรคได มท�งหมด 28 ขนาน เชน ยาจนทนลลาใชแกไข แกตวรอน ยามหานลแทงทองใชแกไข แกหด อสกอใส ยาหอมเทพพจตร แกลม บารงหวใจ ยาเหลองปดสมทรแกทองเสย ยาประสะ-มะแวงแกไอ ขบเสมหะ ยาตรหอมแกทองผกในเดกระบายพษไข สาหรบสมนไพรท นยมใชเด ยวๆ รกษาอาการของโรคท พบบอยๆ ไดแก สมนไพรแกไข ฟาทะลายโจร บอระเพด สมนไพรแกทองเสย กลวยน�าวา ทบทม ฝร งดบ สมนไพรแกไอ มะแวง ขง มะนาว สมนไพรแกทองอด ทองเฟอ ขม�นชน แหวหม กระชาย สมนไพรชวยใหนอนหลบ ข� เหลก ดอกบวหลวง หวหอมใหญ สมนไพรแกเช�อรา กระเทยม ขา ชมเหดเทศ สมนไพรแกเรม เสลดพงพอนตวเมย และตวผ สวนประกอบของพชสมนไพร

1. ราก : จะมหนาท สะสมและดดซมอาหารมาเล�ยงบารงตนพช ลกษณะของรากมท�งรากแทและรากฝอย การสงเกตรากน�นควรดท�งรากสดและรากแหง ลกษณะภายนอกขนาดของราก ความเปราะของเน�อราก ส กล น รสของราก การท จะจาแนกราก สมนไพรตองใชความชานาญ พชสมนไพรท วไปเราจะสงเกตอยางคราว ๆ และจดจาไวแตถา สมนไพรท ใชรากมาทายาจาเปนตองสงเกตอยางละเอยด เพ อท จะไมเกบสมนไพรผดตนไปรกษาโรค สมนไพรสวน ท ใชราก เชน กระชาย แกอาการทองอดทองเฟอ ปลาไหลเผอก แกไข มะละกอ ใชขบปสสาวะ เปนตน 2. ลาตน : เปนโครงค�าท สาคญของพช ปกตเกดบนดนหรอมบางสวนอยใตดน จะประกอบดวยตา ขอ และปลอง ซ งจะ แบงตามลกษณะภายนอก เชน ประเภทไมยนตนไมพมประเภทหญา ประเภทไมเล�อย เปนตน การสงเกตลาตน ดวา ลาตนของพชมลกษณะเปนอยางไร ลกษณะตา ขอ และปลอง เปนอยางไร แตกตางจากลาตนของ ตนพชอ นอยางไร สมนไพรสวนท ใชลาตนเปนยา เชน ออยแดง ใชแกอาการขดเบา ชงชาชาล บอระเพด ใชแกไข เปนตน 3. ใบ : เปนสวนประกอบท สาคญของพช สงเกตรปรางของใบ ปลาย รม เสน และเน�อของใย อยางละเอยด และอาจ เปรยบเทยบลกษณะของใบท คลายคลงกนจะทาใหจาแนกใบไดชดเจนย งข�น สมนไพรท ใชใบเปนยา เชน กระเพรา ใชไดท�งใบสดหรอใบแหงแกปวดทอง ทองข�นจกเสยด ข� เหลก รกษาอาการทองผก ใบชมเหดเทศขย�หรอ ตาในครก ใหละเอยดเตมน�าเลกนอย ใชรกษาโรคกลากได 4. ดอก : สวนประกอบของดอกมความแตกตางกน สงเกตลกษณะอยางละเอยด เชน กลบดอกจานวนกลบดอก การ เรยงตวของกลบดอก รปรางของกลบดอก สกล น เปนตน สวนของดอกท

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

9

ใชเปนยา เชน กานพล น�ามนหอมระเหย ในดอกกานพล มฤทธT ขบลมฆาเช�อแบคทเรย ฤทธT ขบพยาธ ดปล แกทองอด ทองเฟอ เปนตน 5. ผล : ผลท เปนยา เชน มะเกลอ ดปล มะแวงตน กระวาน เปนตน สงเกตลกษณะผลท�งภายนอกและภายใน นอกจากผลไมเมลดภายในผลยงอาจเปนยาไดอก เชน สะแกฟกทอง ฉะน�นในการสงเกตลกษณะของผล ควรสงเกตลกษณะ รปรางของเมลดไปพรอมกนดวย สวนประกอบของพชสมนไพรน�น เราสามารถนามาใชไดทกสวน ตวยาในพชสมนไพรน�น จะมากหรอนอยข�นอย กบปจจยหลายอยาง เชน คานงถงชนดของยาวาถกตองหรอไม สวนไหนของพชท ใชเปนยา ราก ลาตน ใบ ดอก หรอผล พ�นดนท ปลก อากาศ การเกบในชวงระยะเวลาท เหมาะสม การเลอกเกบยาอยางถกวธน�น กจะมผลตอคณภาพหรอฤทธT ของยาท จะนามารกษาโรคดวย เราจงตองมหลกเกณฑในการเกบสมนไพรอยางถกวธเพ อใหไดยาท มคณภาพ หลกการท�วไปในการเกบสมนไพร (http://www.boonrarat.net/nongpaiab/samunprai/important.html , 2554)

1. ประเภทรากหรอหวเกบในชวงท พชหยดเจรญเตบโต ใบ ดอกรวงหมด หรอในชวงตนฤดหนาวถงปลายฤดรอน เพราะชวงน� ราก หว มการสะสมปรมาณของตวยาไวคอนขางสง วธการเกบใชวธการขดอยางระมดระวง เชน กระชาย กระทอ ขา เปนตน

2. ประเภทใบหรอเกบท�งตน ควรเกบในชวงท พชเจรญเตบโตมากท สด หรอในชวงท ดอกตม เร มบาน หรออาจเกบ ในชวงท ดอกบาน ผลยงไมสกกได วธเกบใชเดด เชน กระเพรา ขล ฝร ง ฟาทะลายโจร เปนตน

3. ประเภทเปลอกตนและเปลอกราก เปลอกตนโดยมากเกบระหวางชวงฤดรอนตอกบฤดฝน ปรมาณยาในพชสง และลอกออกงาย สาหรบการลอกเปลอกตนน�นอยาลอกออกท�งรอบตน เพราะจะ ทาใหพชตายได ทางท ดควรลอก จากสวนก งหรอแขนงยอยไมควรลอกออกจากลาตนใหญของตนไม สวนเปลอกรากเกบในชวงตนฤดฝนเหมาะท สด

4. ประเภทดอก เกบในชวงดอกเร มบาน แตบางอยางเกบในชวงดอกตม เชน กานพล เปนตน

5. ประเภทผลและเมลด พชสมนไพรบางชนดอาจเกบในชวงผลยงไมสก เชน ฝร ง เกบผลออนใชแกทองรวง ผลแกเตมท เชน มะแวงตน มะแวงเครอ ดปล เมลดฟกทอง เมลดชมเหดไทย เมลดสะแก เปนตน เม อเรารหลกท วไปในการเกบสวนตาง ๆ ของพชมาทายาน�น กจะทาใหเราเลอกเกบสมนไพร และใชประโยชน สวนตาง ๆ ของพชไดอยางคมคา ใชเวลาในการเกบท เหมาะสมและไดประโยชนสงสด

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

10

รปแบบยาสมนไพร 1. ใชในรปสมนไพรสดๆ สมนไพรบางชนดนยมใชในรปสมนไพรสดจงจะใหผลด เชน

วนจากใบวานหางจระเขสดใชทาแผลไฟไหม น�ารอนลวก ใบผกบงทะเลสดนามาตา ใชทาแผลท ถกพษแมงกะพรน หรอกระเทยมสดนามาฝานเปนช�นบางๆ ใชทาบรเวณผวหนงท เปนเช�อรา เปนตน ในกรณการใชสมนไพรสด ควรระวงในเร องของความสะอาด เพราะถาสกปรก อาจตดเช�อทาใหแผลเปนหนองได 2. ตาค�นเอาน�ากน ใชสมนไพรสดๆ ตาใหละเอยดจนเหลว ถาไมมน�าใหเตมน�าลงไปเลกนอยค�นเอาน�ายาท ไดกน สมนไพรบางชนด เชน กระทอ กระชายใหนาไปเผาไฟใหสกเสยกอนจงคอยตา g. ยาชง สวนมากมกใชกบพวก ใบไม เชน หญาหนวดแมว ใบชมเหดเทศ กระเจhยบ เปน-ตน วธทา นาตวยาท จะใชลางใหสะอาด ผ งใหแหง หรอ ค วใหกรอบอยาใหไหม นามาใสภาชนะท สะอาด ไมใชภาชนะโลหะ วธชงทาโดยใชสมนไพร 1 สวน ผสมกบน�าเดอด 10 สวน ปดฝาท�งไว 5-10 นาท ยาชงเปนรปแบบยาท มกล นหอมชวนด มและเปนวธสะดวกรวดเรว ยาชง ตวยาหน งชดนยมใชเพยงคร� งเดยว 4. ยาตม เปนวธท นยมใช และสะดวกมากท สด สามารถใชไดท�งตวยาสดหรอแหง ในตวยาท สารสาคญ สามารถละลายไดในน�า โดยการนาตวยามาทาความสะอาด สบใหเปนทอน ขนาดพอเหมาะ และใหงายตอการทาละลายของน�ากบตวยา นาใสลงในหมอ (ควรใชหมอดนใหมหรอภาชนะเคลอบผว ท ไมใหสารพษ เม อถกความรอน การใชหมออลมเนยมหรอโลหะ จะทาใหฤทธTของยาลดลง หรอมโลหะปนออกมากบน�ายาได) เตมน�าใหทวมยา (โดยใชมอกดลงบนยาเบาๆ ใหตวยาอยใตน� า) นาไปต�งไฟ ตมใหเดอด ตามท กาหนดในตารบยา หรอถาไมมกาหนดไว ใหกาหนดดงน� 4.1 ถาเปนตวยาท มน�ามนหอมระเหย เชน ขง กระวาน กานพล ไพล ใบกะเพรา ฯลฯ ใหตมน�าใหเดอดเสยกอน จงนาตวยาใสลงไป ปดฝา ท�งไวใหเดอดนานประมาณ 2-5 นาท จงรนเอาน�ายามารบประทาน คร� งละ ½ - 1 ถวยกาแฟ กอนอาหาร หรอ เม อมอาการ ถาเปนตวยาใหตมรบประทานท วไป ใหนาตวยาใสในหมอ เตมน�าทวมยา แลวจงนาไปต�งบนเตา ตมใหเดอดนานประมาณ 15 นาท จงรนเอาน�ายามารบประทาน 4.2 ถาเปนการตมเค ยว เชน เค ยวใหเหลอ 1 ใน 3 หรอ คร งหน ง ใหเอาตวยาใสหมอ เตมน�าทวมยา ต�งไฟตมเค ยวไปจนกวาจะเหลอ ปรมาณน�าประมาณ 1 สวน หรอคร งหน ง ตามกาหนด (เชน ใสน�ากอนตม 3 ขน ใหตมเค ยวจนเหลอน�าประมาณ 1 ขน หรอ 1.5 ขน) 4.3 ยาตมท ปรงจากใบไม นยมตมรบประทานเพยงวนเดยวแลวท�งไป 4.4 ยาตมท ปรงจากแกนไม เคร องเทศ โกฐ เทยน ถาตมอนทกวน มอายได

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

11

7-10 วน 4.5 ยาตมท ปรงจากแกนไม เคร องเทศ โกฐ เทยน หวของพชแหง ถาตมอน เชา-เยน ทกวน มอาย 7-15 วน 5. ยาดอง ใชไดผลดกบตวยาท สารสาคญละลายน�าไดนอย น�ายาท ไดจะออกฤทธT เรวและแรงกวาการใชวธตม นยมใชกบตวยาแหง โดยนาตวยามาบดหยาบ หรอ สบเปนทอนเลกๆ ใสลงในขวดโหลหรอไห เทเหลาขาว นยมใชเหลาขาวเหนยว หรอเหลาโรง 40 ดกร แตอาจใชเหลา 28 ดกรแทนได ใสใหเหลาทวมยาพอประมาณ ถาเปนตวยาแหงตวยาจะพองตวทาใหเหลาแหงหรอพรองไป ควรเตมใหทวมยาอยเสมอ นยมใชไมไผซ เลกๆขดกนไมใหตวยาลอยข�นมา ควรคนกลบยาทกวน ปด ฝาท�งไวนานประมาน 30 วน จงรนเอาน�ายามาใช หรอรบประทาน ในกรณท สาระสาคญไมสลายตว เม อถกความรอนอาจยนเวลา การดองไดโดยใชวธ ดองรอน คอ นาตวยาหอผาขาวบางสะอาดใสโหล เทเหลาลงไปใหทวมยา เอาขวดโหลท ใสยาและเหลาแลว วางลงในหมอใบโตพอเหมาะ เตมน�าธรรมดาลงในหมอช�นนอก ทาเหมอนการตน กะอยาใหมากเกนไป นาไปต�งไฟตมน�าใหเดอด แลวยกขวดโหลยาออกมา ปดฝาท�งไว ประมาณ 7-14 วน กสามารถรนเอาน�ายามาใชไดหามใชกบผท มความดนโลหตสง โรคหวใจ หญงมครรภ 6. ยาเมด ยาไทยสวนมากมกจะมรสท ไมคอยชวนรบประทาน สาหรบตวยาบางตวสามารถนามาทาเปนยาเมด เพ อใหการใชสะดวกข�น การทายาเมด นยมทาเปนแบบ ลกกลอน (เมดกลม) และเมดแบน (โดยใชแบบพมพอดเมด) ในปจจบน เพ มการบรรจแคปซลเขาไปอกวธหน ง วธทาเตรยมตวยา นาตวยาท ผานการอบใหแหงและฆาเช�อแลวมาบดใหละเอยดเตรยมน�าผ�ง น�าผ�งท ใชควรเปนน�าผ�งแท น�าผ�งท นยมใชตามแบบโบราณ ควรเปนน�าผ�งแบบธรรมชาต ท มสวนผสมของนมผ�งเกสรดอกไม และสารตางๆ ครบถวน ไมนยมใชผ�งเล� ยงท ถกดดเอาสวนสาคญออกหมดแลว นยมใชสดๆ ไมนาไปผานความรอน เพราะจะทาใหสารอาหารและแรธาตบางตวสลายไป แตการใชน�าผ�งแบบน� ยาท ไดจะเกบไวไดไมนาน มกจะผสมป� นเมดเกบไวใชไมเกน 1-2 สปดาห ถาจะเกบไวนานๆ ตองนาไปอบใหแหงสนท ในอณหภมประมาณ 60 องศาเซลเซยส วธน� จะไดสรรพคณครบถวนตามแผนโบราณ ในปจจบน เพ อใหสามารถเกบยาไดนาน จะตองนาน�าผ�งมาเค ยวใหงวดลงจนไดความเหนยวตามตองการ จงนามาใชผสมยา จากน�นตกยาท บดเปนผงแลวใสในภาชนะตามปรมาณท ตองการ เทน�าผ�งลงไปทละนอย ผสมคลกเคลาใหเขากน ตองระวงอยาใหแฉะ แลวท�งไวสกครเพ อใหน�าผ�งซมเขาในตวยาอยางท วถง จงนามาป� นเมด โดยใชรางไม หรอเคร องป� นเมดจะไดยาเมดกลมท เรยกวา ยาลกกลอน หรอนามาอดเมด ดวยแมพมพกดดวยมอ จะไดยาเมดแบน นาเมลดยาท ไดไปผ ง ในท โลง 1-2 วน หรออบในอณหภมประมาณ 60-องศาเซลเซยส 8-12 ช วโมง เม อแหงสนทดแลว บรรจในขวดสะอาดแหงสนท เกบไวในท แหงไมใหถกแสงแดด ในการทายาเมดในกรรมวธแผนโบราณ นอกจากจะใชน�าผ�งเปนกระสายผสมยาเพ อป� นเมลดแลว ยงสามารถใชน�า

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

12

กระสายยาอ นๆ มาผสมเพ อป� นเมดไดอกมากมาย เชน น�าดอกไมเทศ เหลา เปนตน กรรมวธเชนเดยวกบท กลาวมาแลว แตการป� นเมดจะ ยากงายตามความเหนยวของน�ากระสายยาน�นๆ ถาน�ากระสายยาท ไมมความเหนยว อาจเปล ยนมาใชวธอดเมดดวยแมพมพกดดวยมอ ซ งกไดผลดเชนกน ขนาดการใชยา ตวยาสมนไพรมปรมาณสารสาคญท ใชในการรกษา ไมคงท แนนอน เน องจากสาเหตหลายประการ และนอกจากจะมสารสาคญ ท ใชในการบาบดรกษาแลว ยงมสารอ นๆอกหลายชนด ท�งท เปนสารสาคญ และกากยา ดงน�น การใชยาสมนไพร จงใชโดยประมาณปรมาณ เพ อใหการใหยาแตละคร� งมปรมาณสารสาคญหรอสรรพคณยา เพยงพอท จะบาบดรกษา และไมเกนความตองการ อนอาจกอใหเกดพษภยได การกาหนดขนาดของยาท ใชแตละคร� ง จงข�นอยกบ ดลยพนจของหมอ โดยเฉพาะอยางย ง ในรายท ปวยหนก โรครายแรงหรอยาท มฤทธT แรง จะตองอาศยความรความชานาญซ งเปนท�งศาสตรและศลปะของผเปนแพทย จะอยางไรกตาม การใชยาสมนไพรเพ อการพ งตนเอง สามารถกระทาได เฉพาะในการใชตวยาสมนไพรท ไมมผลขางเคยง ไมมพษ หรอท ใชกนอยโดยท วไป ซ งมขนาดการใชยาดงน� 1. ยาชง ใชตวยาสมนไพรแหง หนกประมาณ 7-15 กรม แชในน�ารอน คอนแกว ด มเฉพาะน�าคร� งเดยว 2. ยาตม รนเอาน�ายาด ม คร� งละ ½ - 1 ชอนกาแฟ สาหรบเดกลดลงตามสวน 3. ยาเมด คร� งละหนกประมาณ 1-2 กรม หรอ เมดขนาดเทาลกมะแวง 3-5 เมด ยกเวนยาท มฤทธT แรง หรอยาถาย ควรใชตามหมอส ง หรอตามธาตหนกเบา (คอ ถากนยาแลวถายมาก คราวตอไปใหลดปรมาณยาลง ถาถายนอยกใหเพ มปรมาณยาข�นตามสวน) 4. ยาผง คร� งละ หนกคร งถง 1 กรม ละลายน�ารอน หรอกระสายยารบประทาน 5. ยาดอง รบประทานคร� งละ ประมาณ 2-3 ชอนโตะ เวลาใชยา ยาสมนไพรสวนมากนยมรบประทานกอนอาหาร เพ อไมใหสรรพคณยาเสยไปจากการยอย เวนแต ยาท มฤทธT กดกระเพาะอาหาร ควรรบประทานหลงอาหาร ยาสมนไพรสวนใหญ นยมรบประทาน วนละ 2 เวลา กอนอาหาร เชา-เยน ในกรณท อาการของโรครนแรง อาจให วนละ 3 เวลา เชา-กลางวน-เยน ถาอาการหนก อาจเพ ม กอนนอนอกหน งคร� ง ถาอาการหนกมาก อาจใหยาทก 4 ช วโมง จนกวาอาการจะดข�น การใหยาตามแผนโบราณยงตองคานงถงกาลสมฏฐาน กาลงยา กาลงโรค และ กาลง

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

13

คนไขดวย คาแนะนาและการปองกนอนตรายจากการใชยาสมนไพร

1. ตองไดรบการวนจฉยโรคท ถกตองเสยกอน ใหรวาเปนโรคอะไรจะไดเลอกใชยา ใหถกกบโรค ถายาใดไมเคยกน มากอนเลย ควรเร มกนในขนาดนอย ๆ กอน รอดวามส งผดปกตเกดข�นในรางกายหรอไม ถาไม จงคอยกนตอไป

2. ศกษาการใชยาสมนไพรใหถกชนด เพราะยาสมนไพรมช อทองถ นแตกตางกน อกท�งมช อพองและซ� าอก คอสมนไพร ช อเดยวกน แตเปนคนละชนด การรจกช อแตไมรจกลกษณะของตนไมเหลาน� จะทาใหเกดความผดพลาด และอาจเกด อนตรายจากการใชยาผดชนดได

3. ตองใชสมนไพรใหถกสวน หรอถกอาย เชน ผลฝร ง ใชรบประทานรกษาอาการทองเดน ผลฝร งสก เปนยาระบาย เปลอกผลทบทมรกษาโรคทองเดน เปลอกรากหรอเปลอกทบทมใชถายพยาธ เดกและคนชราหามใชยามาก เพราะม กาลงตานทานนอย

4. ใชใหถกขนาด ขนาดยามความสาคญมาก เพราะถาใชนอยไปกไมไดผล ใชมากไปกอาจจะเปนพษได

5. ตองใชใหถกวธ ถาผดวธอาจเกดพษ เชน ใบชมเหดเทศ ใชเปนยาระบาย ตองป� งไฟ กอนนาไปชงน�า ถาไมป� งไฟ อาจทาใหเกดอาการคล นไสอาเจยนได ควรรพษของยากอนใช เพ อท จะไดระมดระวงการใชมากข�น

6. การใชยาคร� งแรก ไมวายาน�นจะเปนยาภายนอกหรอยารบประทาน ใหทดลองใชแตนอยกอน ถาเปนยาทาใหทาเฉพาะบรเวณแคบ ๆ ถาเปนยารบประทานกลดขนาดลงคร งหน ง เพราะถาแพยา อาการจะไดไมรนแรงมากนก

7. การรบประทานยาสมนไพรน� ไมควรรบประทานตดตอกนเปนเวลานาน ๆ โดยปกตรบประทานยา 2 - 3 วน อาการไมดข�น ควรปรกษาแพทยแผนโบราณ เพราะอาจตองเปล ยนยา เพราะยาน�นไมถกกบโรค และการรบประทานยาตดตอกนเปนเวลานานอาจเกดการสะสมส งท เปนพษแกรางกายได การนาสมนไพรมาใชและเกบรกษาน�น ควรคานงถงความสะอาดเปนสาคญ โดยเฉพาะการนาสวนตาง ๆ ของพช มาใช เชน ราก ลาตน ใบ ดอก และผล ควรลางทาความสะอาดสวนของสมนไพรท จะใชกอน เพ อปองกนส งปลอมปน รวมท�งภาชนะทกชนดท ใชในการปรงยา ตลอดจนความสะอาดของ ผปรงยาเอง สวนสมนไพรท เหลอใชอาจทาเปนสมนไพรแหงได โดยทาเปนช�นเลกๆ ตากแดดใหแหง เกบในภาชนะปดสนทกนฝ นละออง สวนขนาดท ใชน�นเปนขนาดสาหรบผใหญ ถาเปนเดกกควรลดลงตามสวน ความหมายของคาท�ควรทราบ (มณฑา ลมปยประพนธ , mnna)

1. ใบเพสลาด : หมายถงใบไมท จวนแก

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

14

2. ท�งหา : หมายถงสวนของราก ตน ผล ใบ ดอก 3. เหลา : หมายถงเหลาโรง (28 ดกร) 4. แอลกอฮอล : หมายถง แอลกอฮอลชนดสขาวสาหรบผสมยา หามใชแอลกอฮอลชนด

จดไฟ 5. น�าปนใส : หมายถง น�ายาท ทาข�นโดยการนาปนท รบประทานกบหมากมาละลายน�า

สะอาดต�งท�งไว แลวรนน�าใสมาใช 6. ตมเอาน�าด ม : หมายถง ตมสมนไพรดวยการใชน�าพอประมาณ หรอ 3 เทาของปรมาณ

ท ตองการใชตมพอเดอดออน ๆ ใหเหลอ 1 สวน จาก 3 สวน ขางตน รนเอาน�าด มตามขนาด 7. ชงน�าด ม : หมายถง ใสน�าเดอดหรอน�ารอนจดลงบนสมนไพรท อยในภาชนะปดฝา ท�ง

ไวสกครจงใชด ม การเทยบปรมาตรและปรมาณ

1 กอบมอ มปรมาณเทากบสองฝามอ หรอหมายความรวมถงปรมาณของสมนไพรท ไดจากการใชมอท�งสองกอบเขาหากนใหสวนของปลายน�วแตะกน 1 กามอ มปรมาณเทากบส หยบมอ หรอหมายความรวมถงปรมาณของสมนไพรท ไดจากการใชมอขางเดยวกา โดยใหปลายน�วจรดองมอโหยง ๆ 1 ถวยแกว มปรมาตรเทากบ 250 มลลลตร 1 ถวยชา มปรมาตรเทากบ 25 มลลลตร 1 ชอนโตะ มปรมาตรเทากบ 15 มลลลตร 1 ชอนคาว มปรมาตรเทากบ 8 มลลลตร 1 ชอนชา มปรมาตรเทากบ 5 มลลลตร ตวอยางสมนไพรท ใชรกษาอาการตาง ๆ เชน

สมนไพรท ใชแกอาการทองผก : ไดแก มะขามแขก ชมเหดเทศ คณ สมอไทย มะกา แมงลก เปนตน สมนไพรท ใชแกอาการทองผก ทองเฟอ และปวดทอง : ไดแก กระวาน เรว เปราะหอม กานพล ขา กระเทยม เปนตน สมนไพรท แกอาการทองเดน (ท ไมใชเปนบด หรออหวาตกโรค): ไดแก ทบทม มงคด แคบาน มะขาม กลวย เปนตน สมนไพรท ใชถายพยาธลาไส : ไดแก มะเกลอ มะหาด สะแก ฟกทอง เปนตน สมนไพรท ใชแกบด (ปวดเบง และมมก หรออาจมเลอดปนดวย): ไดแก น�านมราชสห กระชาย กระทอ ทบทม เปนตน สมนไพรท ใชแกอาการคล นไสอาเจยน (เกดจากธาตไมปกต): ไดแก ยอ ขา ดปล ตะไคร

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

15

เปนตน สมนไพรท ใชแกไอและขบเสมหะ: ไดแก มะแวงตน มะแวงเครอ ดปล มะนาว เปนตน สมนไพรท ใชแกไข : ไดแก บอระเพด ปลาไหลเผอก ยานาง ลกใตใบ ฟาทะลายโจร เปนตน ยาสมนไพรมคณสมบตเชนเดยวกบยารกษาโรคท วไป คอมท�งคณและโทษประกอบกน ดงน�น การใชยา สมนไพรจงตองมความระมดระวงดงท กลาวมาแลวขางตน คอใชใหถกกบโรค ใชใหถกขนาด และใชใหถกวธ แต ถามอาการแพ หรอใชไมถกกบโรคควรหยดยาและเปล ยนไปใชยาอ น หรอถาแพ รนแรงควรไปรบการรกษาท สถาน อนามย และโรงพยาบาล อาการแพท เกดจากยาสมนไพร ท พอจะสงเกตไดมดงน�

1. ผ นข�นตามผวหนง อาจเปนตมเลก ตมโต เปนป� นหรอเปนเมดแบนคลายลมพษ อาจบวม ท ตา (ตาปด) หรอรมฝปาก (ปากเจอ) หรอมเพยงดวงสแดงท ผวหนง 2. เบ ออาหาร คล นไส อาเจยน (หรออยางใดอยางหน ง) 3. หอ�อ ตามว ชาท ล�น ชาท ผวหนง 4. ประสาทความรสกทางานไวเกนปกต เชน เพยงแตะผวหนงกรสกเจบ ลบผมกแสบหนงศรษะ เปนตน 5. ใจส นใจเตนหรอรสกวบวาบคลายหวใจจะหยดเตน และเปนบอย ๆ ตวเหลอง ตาเหลอง ปสสาวะสเหลอง เขยาเกดฟองสเหลอง (เปนอาการของดซาน) อาการน�แสดงถงอนตรายรายแรงตองรบไปหาแพทย เม อเราไดรจกยาสมนไพรดข�นแลวกคงจะใชยาสมนไพรไดอยางมคณคา สมนไพรเปนท�งศาสตรและ ศลปอยางหน งท ตองมการเรยนร และทาความเขาใจใหถองแท ถาไมแนใจ ควรปรกษาผร ผเช ยวชาญจะดกวาเพ อท จะใชยาสมนไพรไดอยางปลอดภย เกณฑพจารณารายการสมนไพรสาหรบงานสารณสขมลฐาน ในป พศ. 2537 สานกงานคณะกรรมการสาธารณสขมลฐาน ไดประสานงานเพ อปรบปรงรายการสมนไพรสาหรบงานสาธารณสขมลฐาน โดยการสมมนาของนกวชาการในองคกรภาครฐภาคเอกชน และผทรงคณวฒผรดานสมนไพรหลายทาน องคกรภาครฐ (กระทรวงสาธารณสข กองวจยและพฒนาพชสมนไพร กรมวทยาศาสตรการแพทย สานกงานคณะกรรมการอาหารและยา สถาบนการแพทยแผนไทย องคการเภสชกรรม คณะเภสชศาสตรและคณะแพทยศาสตรศรราชพยาบาล มหาวทยาลยมหดล คณะเภสชศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม) องคกรภาคเอกชน (โครงการสมนไพรเพ อการพ งตนเอง โครงการพฒนาแพทยแผนไทย มลนธสาธารณสขกบการพฒนาอายรเวทวทยาลย) การสมมนาไดพจารณาคดเลอก

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

16

รายการ สมนไพรเพ อใชประโยชนในการสงเสรมสขภาพและรกษาโรค/อาการเบ�องตน โดยอาศยเกณฑ 3 ดาน ดงน�

1. ดานปรชญาและแนวคด พจารณาถง 1.1 แนวคดตะวนตกมลกษณะแยกสวน อธบายระดบจลภาค(Microscopic) ใช

วธวเคราะห 1.2 แนวคดตะวนออก มลกษณะองครวม อธบายระดบ มหภาพ(Macroscpic) ใช

วธสงเคราะห และวธการศกษา (approach) ของปรชญาและแนวคดท�งสองแบบ เอกลกษณถกนามาทาความเขาใจกบสมนไพร เราควรเขาใจแนวคดท�งสองแบบนามาพจารณาผสมผสาน เพ อการคดเลอกสมนไพรอยางเหมาะสม

2. ดานการแพทยและสาธารณสข 2.1 สามารถแกไขปญหาสขภาพ (โรค/อาการเจบปวยท พบบอยในชมชน และ

ประชาชนสามารถวนจฉยและรกษาตนเองได) 2.2 มประสทธภาพ โดยพจารณาขอมลเก ยวกบองคประกอบทางเคม/สาระ

สาคญท มฤทธT การรกษาโรค สรรพคณทางเภสชวทยา การรกษาทางคลนก 2.3 มความปลอดภยโดยพจารณาขอมลการทดสอบ ความเปนพษ 2.4 เปนพชสมนไพรท ชาวบานคนเคย ปลกงาย โตเรว มประโยชนหลายอยาง

และสามารถปลกเปนรายไดเสรมได 2.5 ผลตภณฑสมนไพร

2.5.1 มาจากวตถดบท มคณภาพ 2.5.2 สตรตารบไมซบซอน 2.5.3 เปนผลตภณฑท มสรรพคณคงท แนนอน รวดเรว 2.5.4 รปแบบพกพาสะดวก 2.5.5 ราคาถก

3. ดานสงคมวฒนธรรม 3.1 สอดคลองกบองคความร และทรพยากรชมชน 3.2 สอดคลองกบสภาวะแวดลอมของทองถ น(ภมประเทศ ภมอากาศ)

3.3 เหมาะสมในการแกไขปญหาสขภาพของทองถ น 3.4 อนรกษธรรมชาตและส งแวดลอม 3.5 เปนยาสมนไพรท ประชาชนนยมใช

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

17

รายการสมนไพรสาหรบงานสาธารณสขมลฐาน พจารณาคดเลอกโรค/อาการเจบปวย และรายการสมนไพรสาหรบงานสาธารณสขมลฐานโดยจาแนกสมนไพร เพ อการรกษา ตามกลมโรคและอาการเจบปวยเปน 5 กลมโรค คอ

1. กลมโรคและอาการเจบปวยในระบบทางเดนอาหาร 2. กลมโรคและอาการเจบปวยระบบทางเดนหายใจ 3. กลมโรคและอาการเจบปวยระบบทางเดนปสสาวะ 4. กลมโรคผวหนง 5. กลมโรคและอาการเจบปวยอ นๆ

สมนไพรเพ�อรกษากลมโรค/อาการเจบปวยในระบบทางเดนอาหาร มดงน/ 1. โรคกระเพาะอาหาร : ขม�นชน กลวยน�าวา 2. อาการทองอด ทองเฟอ แนนจกเสยด : ขม�น ขง กานพล กระเทยม กะเพรา ตะไคร พรกไทย ดปล ขา กระขาย แหวหม กระวาน เรว มะนาว กระทอ 3. อาการทองผก : ชมเหดเทศ มะขาม มะขามแขก แมงลก ข� เหลก คน 4. อาการทองเสย : ฝร ง ฟาทะลายโจร กลวยน�าวา ทบทม มงคด สเสยดเหนอ 5. อาการคล นไส อาเจยน : ขง ยอ 6. โรคพยาธลาไส : มะเกลอ เลบมอนาง มะหาด ฟกทอง 7. อาการปวดฟน : แกว ขอย ผกคราดหวแหวน 8. อาการเบ ออาหาร : บอระเพด ข� เหลก มะระ สะเดาบาน สมนไพรเพ�อรกษากลมโรค/อาการเจบปวยในระบบทางเดนหายใจ มดงน/ 1. อาการไอ และระคายคอจากเสมหะ : ขง ดปล เพกา มะขามปอม มะขาม มะนาว มะแวงเครอ มะแวงตน สมนไพรเพ�อรกษาโรค/อาการเจบปวยในระบบทางเดนปสสาวะ มดงน/

1. อาการขดเบา : กระเจhยบแดง ขล ตะไคร สบปะรด หญาคา ออยแดง สมนไพรเพ�อรกษากลมโรคผวหนง มดงน/ 1. อาการกลากเกล�อน : กระเทยม ขา ชมเหดเทศ ทองพนช ง พล 2. ชนนะต : มะคาดควาย 3. แผลไฟไหม น�ารอนลวก : บวบก น�ามนมะพราว วานหางจระเข น�าแขง ขอควรรเก�ยวกบสมนไพร การนาสมนไพรไปใช ผใชจาเปนตองศกษาเรยนรเร องตางๆเก ยวกบสมนไพร (http://www.tratcc.ac.th/wwwstd/14samoonpai/page_kookunlou.html , 2555) ใหเกดความรความ

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

18

เขาใจอยางถองแทเสยกอน เพ อจะไดใชประโยชนจากสมนไพรไดอยางมประสทธภาพและปลอดภย องคความรตางๆ ท จาเปนตองเรยนรเก ยวกบสมนไพรดานตางๆ ไดแก 1. ความรดานพฤกษศาสตร รจกจาแนกพชสมนไพรท จะแนะนาอยางถองแทเรยนรและสงเกตลกษณะของราก ลาตนดอก ผล และเมลดของพชสงเกตรปราง ขนาด ส กล น และรส 2. ความดานการปลกและกระจายพนธ การใชประโยชนจากสมนไพรควรมงานดานการปลกพชสมนไพร เพ อเปนแหลง ตวอยางแหลงขยายพนธ และแหลงวตถดบ 3. ความรดานการเกบสมนไพร การทาใหแหงและการเตรยม ยาสมนไพรพชสมนไพร เปนส งท ไดรบจากสารประกอบทางเคมของพชสมนไพร จะกาหนดดวยปจจยหลายอยาดงกลาวแลว ควรตองรจกธรรมชาตของสมนไพรแตละชนด เพ อเลอกวธการเกบ และเตรยมยาสมนไพรใหสอดคลองกบสมนไพรชนดน�น 4. ความรทางวทยาศาสตรเก ยวกบยาสมนไพร ผใชควรมความรทางวทยาศาสตรเก ยวกบสมนไพรแตละชนด ขอมลพฤกษศาสตร ดานเภสชวทยาดานพษวทยา จะทาใหเกดความม นใจตอการใชสมนไพร นอกจากน� เม อมอาการเจบปวยและใชสมนไพรในการรกษาตวเอง จะเพ มพนประสบการณในการแนะนาและการใชสมนไพรไดอกทางหน ง 5. ความรดานวธการใชยาสมนไพร การใชประโยชนจากสมนไพรในการรกษาอาการเจบปวยเบ�องตน ควรรวธการใชและขอควรระวงของสมนไพรแตละชนดอยางถกตอง เพ อใหเปนไปอยางมประสทธภาพและปลอดภย สารเคมท�ไดจากพช นอกจากเร องรป ลกษณะ สวนตางๆของพชท ควรรจกแลว น นเปนองคประกอบลกษณะทางภายนอก สวนองคประกอบภายในหรอสารสาคญตางๆของพชกจาเปนตองศกษาเชนกน โดยสวนมากน�นสารสาคญจากพชจะสามารถจดแบงเปนกลมตางๆสารเคมท ไดจากพชสามารถจาแนกไดเปน 2 ประเภท คอ Primary metabolite และ Secondary metabolite ซ งสามารถจาแนกเปนยารกษาโรคไดเปน 9 กลม คอ 1. คารโบไฮเดรต คอสารอนทรยท ประกอบดวย คารบอน ไฮโดรเจนและออกซเจน ซ งสามารถพบไดในพชและสตว 2. แอลคาลอยด เปนสารอนทรยซ งมไนโตรเจนเปนสวนประกอบ และมพษสามารถพบไดในพชช�นสง และมสตรโครงสรางท ซบซอน เปนสารท มรสขมและไมสามารถละลายในน�าได นอกจากน�ยงมฤทธT ตอระบบตางๆ ของรางกาย ซ งปจจบนสามารถพบไดถง 5,000 ชนด 3. ไกลโคไซด เปนสารอนทรยท ประกอบดวยสวนท เปน กบสวนท เปนน�าตาลและสามารถละลายในน�าไดด 4. น�ามนหอมระเหย เปนน�ามนท ไดจากพชโดยการกล นดวนไอน�า หรอการบบ มกล น

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

19

เฉพาะตว ระเหยไดงายในอณหภมธรรมดาและสามารถพบไดในพชเขตรอน 5. ไขมน คอสารท ไมละลายในน�าแตละลายในตวทาละลายอนทรย เม อทาปฏกรยากบดางจะกลายเปนสบ 6. เรซน คอสารอนทรยหรอสารผสมประเภทโพลเมอร มรปรางไมแนนอนมสตรโครงสรางทางเคมท สลบซบซอน ไมละลายในน�า แตสามารถละลายในตวทาละลายอนทรย เม อเผาไฟจะเกดการหลอมเหลว 7. วตามน คอสารประกอบอนทรยท มอยเลกนอยในอาหารตามธรรมชาตสามารถเขาสรางกายจากอาหารหรอแหลงอ นเพ อใหมหนาท เฉพาะทางกายภาพหรอเพ อการเตบโตเขาสสภาพปกต 8. สเตยรอยด คอสารอนทรยท มโครงสรางเปน ซ งถกสรางข�นมาโดยพชและสตว ในทางการแพทยมการใชสเตอรอยดพวกฮอรโมนเพศเปนยามาเปนระยะเวลานานในการใชพชเปนยาบาบดโรคควรใชอยางระมดระวง เพ อความถกตองและปลอดภย 9. ยาปฏชวนะ เปนผลตผลทางเคมท ไดจากส งมชวต สวนใหญจะไดจากแบคทเรยและราสาหรบพชช�นสงกมสารท มฤทธT เปนยาปฏชวนะแตยาปฏชวนะท ไดจากพชสมนไพรท ใชอยในตลาดยายงมจานวนไมนอยเชนกน

ลกษณะท�วไปของมะแวง มะแวงตนและมะแวงเครอ มะแวงตน และ มะแวงเครอ (สถาบนการแพทยแผนไทย , 2541) เปนพชผกสมนไพรคนละตนกน แตอยใวงศ SOLANACEAEเดยวกน มะแวงตนน�นยงแบงออกเปน 2 ชนด คอ มะแวงตนไรหนาม (Solanum sanitwongsei Craib) และมะแวงตนมหนาม (Solanum violaceum Ortega)

ภาพท � มะแวงตน (http://www.rspg.or.th/plants_data/herbs/herbs_08_4.htm ,2556)

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

20

มะแวงตนท�งสองชนดน� มลกษณะใบและทรงตนคลายมะเขอเปราะ มะเขอเสวย มะเขอข น ฯลฯ จดเปนไมพมขนาดกลาง ความสงประมาณ 100-150 เซนตเมตร มอาย 2-5 ป มขนส�นๆ ปกคลมท วไป ผลเด ยวกลมสเขยวออน และบางชนดผลออนสคอนขางขาว เม อผลสกจะเปล ยนเปนสสม ผลมขนาด เสนผาศนยกลาง 1 เซนตเมตร ผลมะแวงสดมรสขม

ภาพท m มะแวงเครอ (http://www.rspg.or.th/plants_data/herbs/herbs_08_4.htm ,2556)

มะแวงเครอ (Solanum trilobatum Linn.) บางคร� งเราเรยกมนวา มะแวงเถา ลกษณะทรงตนเปนไมพมก งเล�อยหรอทอดตน ลาตนและใบ สเขยวเขม ผวเรยบ เปนมนวาว สะทอนแสง มหนามสขาวใสแหลมคม กระจายท วท�งตนและกานใบ ขอบใบเวา ผลกลม เม อยงดบสเขยวออน มลายผลสเขยวตามยาวไปหาข�วผล เม อสกผลจะเปล ยนเปนสแดง ดอกมะแวงเครอเกดเปนชอ กลบดอกสมวงสด อบเรณเปนสเหลองสด ตดกนดสวยงาม ผลมะแวงสดมรสขมเชนเดยวกบมะแวงตน พชในวงศ Solanum มประมาณ 1,500 สปช ส สวนใหญมถ นกาเนดในเขตรอนและก งรอนในอเมรกากลาง อเมรกาใต ออสเตรเลย อเมรกา และประมาณ 25 สปช ส มถ นกาเนดในเอเชยตะวนออกเฉยงใต มะแวงตนมข�นกระจดกระจายต�งแตอนเดยตลอดไปถงเอเชยตะวนออกเฉยงใต การปลกและดแลรกษา มะแวง (http://boonrarat.net/smunprai/mawang.htm , 2554) เปนท�งพชผกท ใชเปนอาหารและเปนยาสมนไพรท รจกกนมานานในดานโภชนาการ เราใชผลสดรบประทานเปนผก ซ งผลของมะแวงจะชวยบารงธาตทาใหเจรญอาหาร สาหรบประโยชนทางยา ในตารบยาแผนโบราณท�งไทย และตางประเทศ ไดกลาวถงสรรพคณของ มะแวงไวในการใช เปนยาแกไอขบเสมหะ และกระทรวงสาธารณสขไดมประกาศ ในราชกจจานเบกษา เม อวนท 1 กนยายน 2511 ระบยา "ประสะมะแวง" ใหเปนยาสามญประจาบาน แผนโบราณ สาหรบใชแกไอ ขบเสมหะ มะแวงขยายพนธดวยเมลด ตามปกตนกจะเปนตวกระจายพนธ โดยเฉพาะมะแวงเครอจะพบข�นเองตาม ธรรมชาตแถว กรงเพทฯ นนทบร และจงหวดปรมณฑลของกรงเทพฯ สวนตางจงหวดท วประเทศนกกจะเปนตวกระจายพนธมะแวงตน ท�งชนดมหนามและไมมหนาม ในลกษณะของการ

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

21

ปลกเพ อขายหรอทายาสมนไพร กจะมปลกกนเปนธรกจบางสาหรบสวนครวในบานน�น นอยบานนกท จะนามะแวงมาปลกเพ อรบประทานเปนผก ประเภทผลรบประทานสด แตในชนบทอสาน คนพ�นบานอสานนยมบรโภคผกพ�นบานท มรสขมเปนสวนใหญ จงไมแปลกท คนพ�นบานอสานจะรบประทานมะแวงผลสดเปนผกสด มะแวงตนมหนามจะใชเวลางอกจากเมลดนาน 1-2 สปดาหหรอมากกวาเลกนอย ตนมะแวงจะออกดอกเม อตนมอายประมาณ 2-3 เดอน ผลมะแวงตนมหนามสามารถเกบเปนผลสดไดภายหลงจากดอกบานและผสมพนธแลวประมาณ 2-4 สปดาห มะแวงตนชนดมหนาม ชอดอกหน งๆ จะตดผลปละ 2 -8 ผล ตนมะแวงมอายยนยาวไดมากกวา 1 ปข�นไป การหยอดเมลดมะแวงตนมหนามเพ อการขยายพนธ ควรหยอดลกประมาณ 0.5-1 เซนตเมตร อณหภมท ตนมะแวงเจรญเตบโตไดด คอ 25-32 องศาเซลเซยส ความช�นสมพทธ 80 เปอรเซนตและมรมเงาประมาณ 50 เปอรเซนต เราจะยายกลามะแวงจากกระบะเพาะลงถงพลาสตกดาสาหรบปลกเม อตนมะแวงมใบจรง 2-3 ใบ และเม อตนมะแวงมความสง 15 - 20 เซนตเมตรในถงปลก จงยายจากถงปลกลงแปลงปลกกลางแจง โดยใชระยะปลกระหวางตน 1 เมตร ระยะระหวางแถวหางกน 1 เมตร ถาจะปลกเปนสวนครว ควรปลกในกระถางมงกรท มเสนผานศนยกลาง 17 น�ว ลก 15น�ว ปลกเพ อเปนไมประดบและเปนพชสมนไพรในบาน ถาปลกมะแวงเครอกตองทาซมใหตน เล�อยคลมในลกษณะก งรมก งแดดจงจะดสวยงาม และไมมอนตรายจากหนามของมน เพราะจดใหข�นและเจรญเตบโตเปนท เปนทาง ศตรของมะแวงตนมหนามมอยตวเดยว คอไสเดอน ฝอยรากปม (Meloidogyne aenaria)

สรรพคณทางยาสมนไพรของมะแวง สรรพคณทางยาสมนไพรของมะแวงตนและมะแวงเครอ (ชวจต : ฉบบท� 35 : 16 มนาคม 2543) 1. รากมะแวงตนชนดมหนามใชรกษาโรคหลอดลมอกเสบและโรคหอบหด (bronchitis and asthma) เมลดใชแกปวดฟน (Prosea,1996) 2. ผลสดมะแวงตนชนดไมมหนาม แกไอ ขบเสมหะ รกษาเบาหวาน ขบปสสาวะ มการทดลองในสตวพบวา น�าสกดผลมฤทธT ลดน�าตาลในเลอด แตมฤทธT นอย ระยะการออกฤทธT ส�น พบ สเตยรอยดประมาณคอนขางสง ไมควรใชตดตอกนเปนเวลานาน (สมนไพรสวนสรรกขชาต, 2539) 3. ผลสดมะแวงเครอ เปนสวน ผสมหลก ในยาประสะ (เขาเคร องยา) มะแวงขององคการเภสชกรรมซ งผลตข�นตาม ตารบยาสามญประจาบานแผนโบราณ 4. สวนประกอบสาคญยาสมนไพรแผนโบราณ "มะแวง" ขององคการเภสชกรรม คอ ผลมะแวง 16 สวน ใบกะเพรา 4 สวน (ใบกะเพรา-ขบลม แกปวดทอง ทองเสย คล นไสอาเจยน) ใบตานหมอน 4 สวน(ใบตานหมอน - แกตานซางในเดก รกษาลาไส ฆาพยาธ) ใบสวาด 4 สวน (ใบ

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

22

สวาด-ขบลม แกจกเสยด แกปสสาวะพการ) หว (เหงา) ขม�นออย 3 สวน (เหงาขม�นออย แกทองรวง อาเจยน แกไข ผสมในยาระบายเพ อใหระบายนอยลง สมานแผล) และสารสม 1 สวน (สมนไพรสวนสรรกขชาต, 2539 และ จากซองบรรจยาสมนไพรมะแวงขององคการเภสชกรรม ผลตเม อ 20 เมษายน 2542)

5. มะแวงเครอตารายาไทย ใชผลสดแกไอ ขบเสมหะ ใชขนาด 4-10 ผล โขลกหรอตาพอแหลก ค�นเอาน�า ใสเกลอเลกนอย จบบอยๆ หรอเค�ยวกลนเฉพาะน�าจนหมดรสขม ผลสดมะแวงเครอใชขบปสสาวะ แกไข และเปนยาขมเจรญอาหารดวย (สมนไพรสวนสรรกชาต, 2539 หนา 190-191) 6. มะแวงท�งสามชนด คอ มะแวงตนไรหนาม (Solanum sanitwongsei Craib) มะแวงตนมหนาม (Solanum violaceum Ortega) และมะแวงเครอ (Solanum triobatum Linn.) มสรรพคณเปนผกสมนไพรรกษาโรคเหมอนกน คอ แกไอ ขบเสมหะ และเจรญอาหาร (ผกไทย-ยาไทย , 2539 หนา 2 ) สรรพคณของมะแวงตน (สถาบนการแพทยแผนไทย , 2541) ราก – แกเสมหะ น�าลายเหนยว แกไอ แกไขสนนบาต แกโลหตออกทางทวารหนก ทวารเบา ท�งตน – แกโลหตออกทางทวารหนก ทวารเบา ใบ – บารงธาต แกวณโรค แกไอ ผล – บารงน�าด รกษาโรคเบาหวาน แกไอ แกเสมหะ แกน� าลายเหนยว แกคอแหง ขบปสสาวะ รกษาโรคทางไต และกระเพาะปสสาวะ แกโลหตออกทางทวารหนก ทวารเบา วธและปรมาณท�ใช : �. ใชเปนยาขมเจรญอาหาร แกไอ และแกโรคหอบหด ใชมะแวงตน ผลแก ในเดก ใช m-g ผล ใชเปนน�ากระสายยา กวาดแกไอ ขบเสมหะ ผใหญ ใช ��-m� ผล รบประทาน เค�ยวแลวกลนท�งน�าและเน�อ รบประทานบอยๆจนกวาอาการจะดข�น m. ใชลดน�าตาลในเลอด รกษาเบาหวาน ใชมะแวงตนโตเตมท ��-m� ผล รบประทานเปนอาหารกบน�าพรก คณคาทางดานอาหารและโภชนาการของมะแวงตน ลกมะแวงตน ใชเปนผกได แตนยมนอยกวามะแวงเครอ ลกมะแวงตนมวตามนเอ คอนขางสง คณคาทางโภชนาการของมะแวงเครอ ในสวนท รบประทานได ��� กรม ใหสารอาหารท มประโยชนมากมาย ประกอบดวย

• พลงงาน nb.�� กโลแคลอร • ความช�น �m.g% • ไขมน �� กรม

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

23

• วตามน B� �.�a มลลกรม • วตามน Bm �.�� มลลกรม • วตามน C � มลลกรม • วตามน A �,g�g IU • แคลเซ ยม n� มลลกรม • เหลก �.� มลลกรม • ฟอสฟอรส �� มลลกรม • โปรตน m.� กรม • เสนใย g.g กรม • ไนอะซน �.a มลลกรม

สารเคมท�พบในมะแวงตน สาร Solasodine จะพบไดในสวน ผล ใบ และตน นอกจากน�ในใบและผลยงพบ Solanine , Solanidine Beta-sitosterol และ Diogenin ฤทธ=ทางเภสชวทยา-ฤทธ=ทางชวภาพ และขอมลสนบสนนการใชสมนไพรมะแวงตนในทางคลนก

1. ฤทธT ตอระบบทางเดนหายใจ ; การศกษาฤทธT ขยายหลอดลมโดยใหมะแวงตน กบผปวยโรคทางเดนหายใจเร� อรง จานวน g�n คน พบวาใหผลในการบรรเทาอาการหอบหด หลอดลมอกเสบและอาการไอได แตไมไดผลขณะท มอาการหอบหด

2. ฤทธT ลดน�าตาลในเลอด ; สารสกดอลคาลอยดจากมะแวงตน มฤทธT เพ มน�าตาลในเลอดในขณะท สารสกดกลยดคไซดมฤทธT ลดน�าตาลในเลอด และพบวาเม อฉดสานสกดกลยโคไซดจากดอกและลาตนของมะแวงตน ความเขมขนรอยละ �� ในขนาด ���.� มลลลตรตอกโลกรมเขาทางใตผวหนงหนถบจกรยานสามารถเหน ยวนาใหชก

3. ฤทธT ความเปนพษตอเซลล และการศกษาความเปนพษ สารสกดมะแวงตน ดวยคลอโรฟอรมและดวยเอธานอลมฤทธT เปนพษตอเซลลมะเรงหลายสายพนธ สวนการศกษษสารบรสทธT ท สกดไดจากมะแวงตน พบวามความเปนพษตอเซลลมะเรงและยบย �งการเจรญของเน�องอก ท�งในการศกษาแบบในหลอดทดลองและในสตวทดลอง ไมพบอาการพษจากสารสกดในแอทานอลจากลาตนมะแวงตน ท�งจากการใหยาโดยวธกรอกเขาทางปากหรอฉดเขาใตผวหนงของหนถบจกร สรรพคณของมะแวง (http://boonrarat.net/smunprai/mawang.htm , 2554) 1. ลาตน ใชลาตนแหงประมาณ 10-15 กรม นามาตมเอาน�ากนเปนยาชวยยอยอาหาร ขบปสสาวะ ขบเสมหะ แกปวด ฟกช�า ทาใหเลอดหมนเวยนไดด

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

24

2. ใบ ใชใบสด นามาตาใหละเอยดพอกบรเวณแผล ใชหามโลหต แกฝบวมมหนอง เปนตน 3. ผล ใชผลสด นามาตมกนเปนยาแกไอ ขบเสมหะ หรอใชเมลดในผล นามาเผาไฟเอาควนสดดมแกปวดฟนได 4. ราก ใชรากสด นามาตาใหละเอยดใชพอกเทาท แตกเปนแผล มะแวงกบสขภาพ มะแวงเปนยาแกไออยางด และยงใชแกเบาหวานไดดวย โดยเฉพาะเบาหวานซ งมผคนเปนกนมากข�น แมวาโรคน�ไมหายขาดแตถามมะแวงคบาน รจกกนกชวยเสรมฤทธT การใชยาแกเบาหวานไดด มะแวงท พดถงน� นกพฤกษศาสตร จะแบงมะแวงไดเปน 2 ตนตางกน คอ มะแวงเครอ ช อวทยาศาสตรวา Solanum trilobatum Linn. และ มะแวงตน ช อวทยาศาสตรวา Solanum indicum Linn. แตถาเปนหมอยาแผนโบราณทานวา ท�ง 2 ตนน� มสรรพคณทางยาคลายคลงกนใชแทนกนได แตมกนยมใชมะแวงเครอมากกวา แมกระท งนาผลมะแวงมากนเปนผกจ�มน�าพรก กนยมใชมะแวงเครอเชนกน ดงน�นเม อดตามตารายากลางบานของแพทยยาไทย พบวามการเค�ยวกนผลมะแวงเครอสดๆ 5 – 6 ลก โดยกนเฉพาะน�าจนหมดรสขมแลวคายกากท�ง ใชแกอาการไอ หรอใชวธ นาเอาลกมะแวงเครอสดๆ 5 – 10 ผล มาตาค�นเอาแตน�า แลวแตงเกลอเลกนอย ใชจบบอยๆ แกไอ หรอเค�ยวกนผลสดท�งน�าท�งเน�อกไดผลเชนกน การใชมะแวงเครอแกไอน� ไมไดมอยในตารายากลางบานหรอชาวบานใชกนในอดตเทาน�น เปนเวลาหลายปมาแลวท คณะกรรมการอาหารและยา(อย.) อนญาตใหใชมะแวงเครอผสมอยในตารายาท ไดรบการข�นทะเบยนเปนยาแผนโบราณหลายขนาน หรอกระท งตารบยา แกไอ มะแวงไซรป (น�าเช อมมะแวง) ท ใชตวยาหลกคอผลมะแวงเครอ ผสมดวยรากมะแวงท�ง 2 ชนด แตงดวยชะเอมและน�าผ�งใหมรสหวานเพ อใหเดกกนไดดวย หรอตารบยาท ทาเปนลกอมมะแวง กมจาหนายกนพอสมควร ถานามาเปนอาหารประจาม�อสาหรบผท เปนเบาหวาน ใหกนผลมะแวงโตเตมท จ�มน�าพรกเปนประจา กสามารถชวยลดน�าตาลในเลอด ผลมะแวงท�งสองชนดยงมวตามนเออยสง ดวย มการนามะแวงเครอและมะแวงตนศกษาในสตวทดลอง พบวาสามารถลดน�าตาลในเลอดในสตวทดลองได แมวายงไมมการศกษากบคน แตในทฤษฎการแพทยแผนไทยใหหลกการไววา รสยาแตละรสใหสรรพคณยาท ตางกน รสขม โดยท วๆ ไปจะมสวนชวยลดน�าตาลในเลอดได เชน บอระเพด มะระ ฟาทะลายโจร ลกมะแวงท�ง 2 ชนดกมรสขม จงมสรรพคณแตโบราณใชแกเบาหวาน และถาจะกลาวใหครบตามสรรพคณโบราณ ผลมะแวงเครอ ใชแกไอ ขบเสมหะ แกน�าลายเหนยว รกษาโรคเบาหวาน บารงด บารงเลอด แกโลหตออกทางทวารหนกและทวารเบา ยาอมมะแวงขององคการเภสช แกไอขบเสมหะ (http://darweetrading.weloveshopping.com , 2554)

ยาอมมะแวง ชวยปองกนและรกษาอาการในระบบทางเดนหายใจไดอยางครอบคลมพยาธสภาพคอ บรรเทาอาการไอ ละลายและขบเสมหะ ฝาดสมานลาคอ ทาใหเสมหะไมเกาะตดอยนานจง

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

25

ไมตดเช�องาย นอกจากน�ยงชวยใหหายใจโลง มสารออกฤทธT ฆาเช�อออนๆ จงระงบการอกเสบและปองกนไมใหเกดการตดเช�อท รนแรงได สรรพคณท หลากหลายน� เกดข�นได เพราะวธคดท เรยบงายแตลกซ� งและใชสมนไพรธรรมชาตท เหมาะสมกลมกลน ซ งแตกตางจากยาอมแผนปจจบนท ใชตวยาเด ยวๆ จงออกฤทธT ไดเฉพาะอยางและใชสารปรงแตงเคม ยาอมสมนไพรไทยน� เภสชกรไทยสามารถผลตตามหลก GMP ใหปลอดจากเช�อโรคและสารปนเป� อน เกบไดนานถง 2 ป โดยไมตองใชสารกนบด แพทยยอมรบในสรรพคณ นามาใชกบผปวยในโรงพยาบาลมากข�น และเปนท นยมในกลมประชาชนท อาศยในเขตเมอง ซ งตองผจญกบฝ นละอองและมลพษรอบตวทกๆ วน สวนประกอบสาคญ "ยาอมมะแวง" คอ ผลมะแวง รอยละ 18.89 โดยน�าหนก ใบกะเพราแดง รอยละ 5.90 ใบตาลหมอน รอยละ 5.90 ใบสวาด รอยละ 4.71 ขม�นออย รอยละ 4.425 สารสม รอยละ 2.19 ผลมะแวงท นยมใชม 2 ชนด คอ มะแวงเครอ มช อทางวทยาศาสตรวาSolanum trilobatum

Linn.มเอนไซมออกซเดส สวนมะแวงตน มช อทางวทยาศาสตร วาSolanum indicum Linn.เปนสมนไพรท มวตามนเอ วตามนบ วตามนซ และมสารสาคญคออลคาลอยด ชนดโซลาโซดน (solasodine) และโซลานน (solanine) ซ งเปนสารท ออกฤทธT ตอระบบประสาทและระบบการหายใจ จงชวยบรรเทาอาการไอได นอกจากน� ยงมสารลกนน lignin) และซาโปนน (saponin) ทาหนาท เหมอนยาปฏชวนะชวยระงบการอกเสบและละลายเสมหะไดด แตเน องจากอาจมพษในตวเอง จงใชสารสมกาจดพษท ไมตองการ สมนไพรอ นๆ ชวยทาใหหายใจโลง บรรเทาอาการหวดและอาการคล นไสอาเจยน

ยาอมมะแวงเปนยาอมสมนไพรท ชวยบรรเทาอาการไอและปองกนไมใหมการตดเช�อท รนแรงในระบบทางเดนหายใจได เพราะ 1. มฤทธT ฆาเช�อออนๆ จงระงบการอกเสบได 2. ทาใหเสมหะออนตว ละลาย ถกขบ หรอฝาดสมานออกไปไดเรว ไมอยในลาคอนาน เช�อโรคจงไมเกดข�นหรอฝงตวไดงาย 3. บรรเทาอาการไอ จงไมทาใหเกดการอกเสบ 4. ทาใหหายใจโลง บรรเทาอาการหวดหรอภมแพได

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

26

5. หากถงข�นเจบคอ สามารถใชรวมกบฟาทะลายโจรได การใชยาสมนไพรมะแวง (http://www.medplant.mahidol.ac.th/user/reply.asp?id=��gg , 2555) สาหรบรายงานความเปนพษของยาประสะมะแวง ซ งประกอบไปดวยมะแวงเครอและมะแวงตน มรายงานความเปนพษของมะแวง ดงน� มะแวงเครอ: เม อฉดสารสกด glycoside ของมะแวงตนขนาด 108.7 มล./กก. ความเขมขน 10% เขาใตผวหนงหนเมาส พบวาทาใหเกดอาการชก แตเม อใหสารสกดดวยอลกอฮอลและน�า (1:1) ไมพบพษใดๆ ไมวาจะใหดวยวธการปอนหรอฉดเขาใตผวหนง มะแวงตน : Dhar และคณะ ไดทดสอบความเปนพษของสารสกดตนมะแวงตนดวยเอทา-นอลและน�า (1:1) โดยฉดสารสกดเขาชองทองหนถบจกร ในขนาด 50 มก./กก. พบวาสารสกดมคา LD50 เทากบ 900 มก./กก. Abraham และคณะ ทดลองฉดสารสกดสวนเหนอดนของมะแวงตนดวยเอทานอลและน�า (1:1) เขาชองทองหนถบจกร พบวาสารสกดมคา LD50 เทากบ 383 มก./กก. สาหรบขอควรระวงในการใชมะแวงชนดอมและชนดน�า ตารบยาประสะมะแวงท มระบในบญชยาหลกแหงชาตม 3 ชนดเทาน�นไดแก ชนดผง ชนดเมด และชนดลกกลอน สวนยาแกไอมะแวงน�นมขายท วไปในทองตลาด ซ งไมมขอระบเก ยวกบขอควรระวงวาชนดอมหรอชนดน�ามขอควรระวงในการใชมากกวากน แตส งสาคญคอผใชควรใชยาตามวธการใชยาท ระบไวตามฉลากของยาอยางเครงครด รายละเอยดวธการใชและขอควรระวงของตารบยาประสะมะแวงตามบญชยาหลก ขนาดและวธใช ชนดผง -ผใหญ รบประทานคร� งละ 1-1.4 กรม เม อมอาการ ละลายน�ามะนาวแทรกเกลอรบประทาน -เดก อาย 6-12 ป รบประทานคร� งละ 200-400 มลลลกรม เม อมอาการ ละลายน�ามะนาวแทรกเกลอรบประทาน ชนดเมดและชนดลกกลอน -ผใหญ รบประทานคร� งละ 1-1.4 กรม เม อมอาการ ละลายน�ามะนาวแทรกเกลอรบประทาน หรอใชอม -เดก อาย 6-12 ป รบประทานคร� งละ 200-400 มลลกรม เม อมอาการ ละลายน�ามะนาวแทรกเกลอรบประทาน หรอใชอม ขอควรระวง -ไมควรใชตดตอกนนานเกน 15 วน หากไมดข�นควรรบปรกษาแพทย

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

27

-ในผปวยท ตองจากดการใชเกลอ ไมควรใชน�ามะนาวแทรกเกลอ พชผกผลไมไทยมคณคาเปนท/งอาหารและยา “มะแวง” “มะแวง” (ดวงจนทร เกรยงสวรรณ , mna�) มช อพ�นบานวา มะแวงตน มะแควงขม และมะแวง มช อวทยาศาสตรวาโซลานม อนดคม (Solanum indicum L.) จดอยในวงศโซลานาซอ� (Solanaceae) "มะแวง" จดเปนท�งพชผกท ใชเปนอาหารและเปนยาสมนไพรท รจกกนมานานในดานโภชนาการ เราใชผลมะแวงสดรบประทานเปนผก ซ งผลของมะแวงจะชวยบารงธาตทาใหเจรญอาหาร สาหรบ ประโยชนทางยา ในตารบยาแผนโบราณท�งไทย และตางประเทศ ไดกลาวถงสรรพคณของมะแวงไวในการใชเปนยาแกไอ ขบเสมหะ และกระทรวงสาธารณสขไดมประกาศ ในราชกจจานเบกษา เม อวนท 1 กนยายน 2511 ระบยา "ประสะมะแวง" ใหเปนยาสามญประจาบานแผนโบราณ สาหรบใชแกไอ ขบเสมหะ “มะแวง” มคณคาทางโภชนาการคอ ประกอบดวย คารโบไฮเดรต เสนใย โปรตน แคลเซยม ฟอสฟอรส เหลก วตามนเอ วตามนบ 1 วตามนบ 2 ไนอาซน วตามนซ มสารประกอบประเภทสเตย-รอยดฅ เชน เบตาซโตสเตอรอล(?- sitosterol) ไดออสเจนน(diosgenin) และมสารอลลาลอยดโซลานน(solnine) และโซลานดน(solanidine) และรสขม สรรพคณของมะแวงและวธใช สวนท ใชประโยชนของ "มะแวง" คอ ผล รากและใบ ซ งแตละสวนจะใหสรรพคณแตกตางกนดงตอไปน� �. ผลแก มสรรพคณใชแกไอ ขบเสมหะ ขบปสสาวะ ลดน�าตาลในเลอดไดเลกนอย เจรญอาหารและบารงน�าด แกไข m. ผลสกและดบ ใชเปนน�ากระสายกวาดคอ เพ อรกษาอาการไอ และชวยขบเสมหะ ใชเตรยมยาประสะมะแวง g. ราก ใชเปนยาแกไขสนนบาต กดเสมหะ ขบปสสาวะ ขบลม แกไอ แกคน a. ใบ แกกระษย ทองแขง ทองผก ในตาราจลพกด มะแวงท�งสอง จะหมายถง มะแวงตน มะแวงเครอ ซ งมรสเปร� ยว ข นขม แกเสมหะ แกไอ แกน�าลายเหนยว ในรายงานเก ยวกบมะแวง พบวาคนอนเดยใชใบและผลของมะแวงในการรกษาอาการคน และใชรากมะแวงเปนยาขบลม มะแวงเครอ หรอท คนเหนอเรยกวา มะแขงขม เปนไมเล�อยมหนาม ใบคลายตาลง ดอกสมวง ลกดบมสเขยวเปนลาย ลกสกสแดง ข�นตามท รกรางท วไป ในท น� จะขออนญาตเรยกส�น ๆ วา มะแวง มะแวงตามสรรพคณยาไทยบอกไววา ผลมะแวง ใชขบปสสาวะ ละลายกอนน ว ขบเสมหะ แกน�าลายเหนยว แกไอ แกเบาหวาน บารงเลอด รากมะแวง แกเสมหะ น�าลายเหนยว แกไอ ขบปสสาวะ จากประสบการณของผใชมะแวง สวนใหญมกเหนพองตองกนวา สรรพคณท เขาตากรรมการมากท สด คอ มะแวง ชวยแกไอ ขบเสมหะ ไดดเหลอเกน ความ

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

28

ดเดนของมะแวง ทาใหมการพฒนาเปนตารบยาข�นมา มช อวายาประสระมะแวง มสวนประกอบ คอผลมะแวง �� สวน ใบกะเพรา ใบตาน หมอน ใบสวาด อยางละ a สวน หวขม�นออย g สวน สารสม � สวน ยาขนานน� ถกประกาศเปนยาสามญประจาบานสาหรบใชแกไอ ขบเสมหะ และในขณะน�ทางองคการเภสชกรรมไดผลตข�นมาขายแลวหาซ�อไดท วไป ความดเดนของมะแวงน� อกเชนกนท ทาใหมะแวงถกใชเปนน�ากระสายยาแกไอ วธใชกคอ เอาลกมะแวงมาตาใหละเอยด ค�นเอาน�าท ไดมาละลายยาแกไอเพ อเสรมฤทธT แกไอใหดย งข�น และวธใชแกไอกแสนจะงายดายเพยงใชลกมะแวงดบแกท ยงมสเขยวอยหรอใชลกสกท มสแดง ลกย งสดย งด เอามาอมแลวขบพอใหลกแตก คอย ๆ กลนน�าท ออกจากลกมะแวงทละนดเม อหมดน�าแลวกคายกากท�งแลวอมลกใหม อมทละลกตดตอกน g - �� ลก วนละ g - a คร� ง หรอทกคร� งท ไอ ลกมะแวงมรสขมในตอนแรก แตหลงจากยาหมดจากปากไปสกพกหน งจะรสกวาหวานชมคอ บางทานใชลกมะแวงจ�มน�าพรกกนพรอมขาวสก m - g ลกเชนกน มาตาใหละเอยดผสมเกลอมะนาว บางทานใสพรกข�หนตาลงไปดวยนดหนอย เตมน�าลงไปเลกนอย คนใหเขากนดแลวค�นกรอง เอาน�ายาท ไดจบไปทละนดจบไปเร อย ๆ

การแปรรปผลตภณฑอาหาร วตถประสงคของการแปรรปอาหาร การแปรรปอาหาร (พมพเพญ พรเฉลมพงศ และนธยา รตนาปนนท เขาถงไดจากhttp://www.foodnetworksolution.com , 2554) เปนกระบวนการตางๆ ท กระทาตออาหารเพ อวตถประสงคดงน� 1. เพ อการถนอมอาหาร (food preservation) เน องจากวตถดบท ใชเพ อการแปรรปอาหาร เปนวตถดบทางการเกษตร เชน ผก ผลไม เน�อสตว นม ซ งวตถดบเหลาน� เส อมเสยไดงาย การแปรรปอาหารมวตถประสงคเพ อยดอายการเกบรกษาอาหารถนอมรกษาคณภาพอาหารดานตางๆ ของอาหารใหใกลเคยงของสด ชะลอและปองกนการเส อมเสย (food spoilage) ของอาหารท�งการเส อมเสยเน องจากจลนทรย (microbial spoilage) การเส อมเสยเน องจากปฏกรยาทางเคม และ การเส อมเสยทางกายภาพเพ อใหมอาหารบรโภคไดตลอดท�งป และสามารถจาหนายไดกวางขวางข�น 2. เพ อใหอาหารมความปลอดภยตอบรโภค เพราะกระบวนการตางๆท ใชเพ อการแปรรปอาหารต�งแตการเตรยมวตถดบ เชน การลางการคดคณภาพ รวมท�งกรรมวธการถนอมอาหาร เชน การแปรรปอาหารดวยความรอน การแชเยอกแขงอาหาร การทาแหงมเปาหมายเพ อใหอาหารปลอดภย ลดความเส ยงจากอนตรายในอาหาร (food hazard) ไดแก อนตรายจากจลนทรยท ทาใหเกดโรค (pathogen) สารเคมท อาจปนเป� อนมากบอาหาร กาจดสารพษตางๆท มอยในอาหารตามธรรมชาต

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

29

ทาใหอาหารมคณภาพสอดคลองกบมาตรฐานดานความปลอดภย (food safety) ในระดบชาต และระดบสากล เชน GMP , HACCP , BRC เปนตน 3. เพ อเพ มมลคา (value added) ใหกบอาหาร ทาใหผประกอบการไดรบผลกาไรซ งเปนวตถประสงคหลก ท ขบเคล อนอตสาหกรรมอาหาร การเพ มมลคาอาหารอาจทาไดหลายมต เชน ในแงของการผลต อาจพจารณาเร องการใชประโยชนจากวตถดบอยางคมคา เพ มผลผลต ลดการสญเสย เพ มประสทธภาพการผลตดวยการใชเคร องจกรและอปกรณแปรรปอาหารในดานการตลาดการเลอกใชบรรจภณฑอาหารท ดงดดความสนใจ หรอ การพฒนาผลตภณฑใหมใหมความแตกตาง สาหรบผบรโภคเฉพาะกลมมคณคาทางโภชนาการสงข�น 4. เพ อเพ มความหลากหลายใหกบผลตภณฑอาหาร ทาใหสามารถตอบสนองตอความตองการของผบรโภคไดอยางกวางขวางท�งในวงกวาง และตอบสนองผบรโภคกลมท มความตองการพเศษ เชน อาหารสาหรบเดก อาหารสาหรบผรกสขภาพ อาหารสาหรบนกกฬา อาหารสาหรบผปวยเฉพาะโรค 5. เพ อสะดวกแกการบรโภค ผลตภณฑอาหารสาเรจรปทาใหผบรโภค งาย สะดวก รวดเรว ในสภาวะท เวลาท เรงรบ ลดเวลาในการเตรยมอาหาร และการนาไปแปรรปตอ 6. การขนสงและการเกบรกษา เชน เคร องด มผง มน�าหนกเบา ขนสงสะดวก และเกบรกษาไดนานท อณหภมหอง การแปรรปเปนผลตภณฑอาหารชนดตางๆ

กรรมวธการถนอมผลตผลการเกษตรหรอการแปรรปเปนผลตภณฑอาหารชนดตาง ๆ น�น(บหลน พทกษพล เขาถงไดจาก http://guru.sanook.com/encyclopedia , 2554) มการปฏบตตอเน องกนมาหลายวธ แตละวธอาจจะแตกตางกนออกไปในรายละเอยดปลกยอยแลว แตความนยมในทองถ น ซ งอาจจะแบงออกไดดงน� การทาใหแหง 1. การตากแดด คนโบราณสงเกตเหนวาเมลดธญพชและถ วตาง ๆ เม อแกและท�งไวใหแหงตามธรรมชาตสามารถเกบไวไดนาน ดงน�นจงมการเลยนแบบธรรมชาต โดยการผ งลมและตากแดดใหแหง เพ อจะไดผลตภณฑท สามารถเกบไวไดนาน เชน กลวยตาก ปลาแหง ผกตากแหง เคร องเทศ เปนตน สาหรบเน�อสตว เชน เน�อววหรอเน�อหมในกรณท มเน�อสดเหลอมากกมการทาแหงเชน เดยวกน โดยแลเปนช�น นามาคลกเกลอเพ อปองกนการเนาเสย แลววางแผบนตะแกรงหรอกระดง นาออกตากแดดจนแหง ในระหวางตากกกลบช�นเน�อใหทกสวนไดรบความรอนจากแสงแดด เม อแหงแลวจงนามาเกบ โดยการผ งบนกระจาดไมตองปดมดชด เพราะจะทาใหมกล นเหมน 2. การกวน การกวนเปนการลดปรมาณน�าในเน�ออาหารอกวธหน ง โดยใชความรอนต า

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

30

เชน มะมวงกวนทเรยนกวน เปนตน ผลไมท จะนามากวนมกจะเปนผลไมสกท เหลอจากการรบประทานสด นาเฉพาะเน�อผลไมน�นมาขย�ใหเน�อแตกแลวใสกระทะ หรอหมอ ต�งไฟออน ๆ หรอปานกลาง ใชไมพายคนหรอกวนผลไมน�นใหเขากนและกวนไปเร อย ๆ เพ อใหน�าระเหยออกและไมใหเน�อผลไมตดกบ กระทะ จนกระท งเน�อผลไมน�นขนเหนยว แลวจงยกออกจากเตาไฟ และคนตอไปอกจนกระท งความรอนลดลง นาเขาเกบในขวดหรอหมอ แลวปดฝา การกวนผลไมท ไมคอยมรสหวาน สวนมากจะนยมเตมน� าตาล เพ อเพ มความหวานใหผลไม น�น เชน สบปะรด เน องจากมรสเปร� ยว ดงน�นการกวนสวนมากจะเตมน�าตาลเพ อเพ มความหวาน และอาจเตมเกลอเลกนอยเพ อเพ มรสชาตหรอบางชนดอาจเตมกะทดวย เชน การกวนกลวย เปนตน ผลประเภทฟกทอง มนเทศ เผอก โดยปกตจะสามารถเกบไดหลายวน เพราะมเปลอกหนาแตอาจจะนามากวนเพ อเกบไวรบประทานเปนอาหารหวานได 3. การตมหรอน งแลวตากแหง การตมหรอน งหรอลวก จะเปนการไลฟองอากาศจากเน�อเย อของวตถดบและยบย �งการเปล ยนแปลงทางเคม โดยเฉพาะอยางย งเปนการรกษาสของผลตภณฑ ปองกนการเนาเสย เชน กงแหง ทาโดยตมกงสดในน�าเกลอเจอจาง แลวนามาเกล ยบนตะแกรงหรอเส อท ทาดวยไมไผตากแดดใหแหง เม อสงเกตเหนวาเปลอกกงกรอบกเอาเปลอกออกซ งทาไดหลายวธ เชน ใสถงผาแลวทบดวยของหนก ๆ หรอฟาดกบพ�น เพ อใหเปลอกกงและหวหลดออกจากตวกง นามาฝดเอาเปลอกและหวกงออก ตวเน�อกงท เหลอจะมสชมพนามาเกล ยบนตะแกรงหรอเส อ เพ อตากแดดอกคร� งหน งจนแหง การตากแดดท�งสองระยะจะใชเวลาประมาณ 3 – 5 วน ท�งน�แลวแตความรอนจากแสงแดดและปรมาณของกงบนเส อ เม อแหงดแลวเกบใสในภาชนะท ปดสนท สามารถเกบไวรบประทานไดเปนเวลานาน การรมควน วธน�จะใชในการเกบรกษาปลาในรปของปลายางแหง ข�นตนตองทาความสะอาดปลาโดยเอาไสและพงออกใหหมด ลางใหสะอาด แลว วางปลาบนตะแกรงไมไผเหนอกองไฟท มควนเช�อเพลงท ใชเพ อทาใหเกดควน ไดแก กาบมะพราว ชานออย ข� เล อย โดยทาใหเกดการเผาไหมอยางชา ๆ และมควนออกมา จะตองครอบเตาดวยภาชนะท สามารถเกบควนใหรมปลาอยภายใน ใชถานหรอฟนเปนตวท ทาใหเกดความรอนในการยางหม นกลบปลาบอย ๆ ควนจะจบท ตวปลาแลวยงจบท ผวของปลาทาใหมสน�าตาลอมเหลอง และทาใหปลามกล นหอมเฉพาะตวชวนรบประทานปลาท นยมทาเปนปลารมควน ไดแก ปลาเน�อออน ปลาชอน ปลากดทะเล ฯลฯ ปลารมควนถาเกบโดยแขวนผ งลม และมอากาศถายเทจะสามารถเกบไวไดประมาณ 2 - 3 เดอน

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

31

หลกการแปรรปอาหาร (http://www2.swu.ac.th/royal/book5/b5c4t2.html , 2555) สาเหตของการเส�อมเสยของอาหาร

อาหารเปนแหลงของสารอาหารตางๆท จาเปนตอการดารงชวต อาหารจะเกดประโยชนไดกตอเม อปราศจากเช�อจลนทรยท กอใหเกดโรค ไมมสารเคมท เปนอนตราย เชน ยาฆาแมลง ยากาจดวชพช ยากาจดเช�อรา หรอมสารกนเสยในปรมาณท ไมสงเกนเกณฑมาตรฐานท กาหนดโดยสานกงานคณะกรรมการอาหารและยา นอกจากน�นแลวอาหารจะตองมคณภาพด มลกษณะปรากฏ รสชาต ส กล น รส และลกษณะเน�อสมผสเปนท ยอมรบของผบรโภค มอายการเกบนานพอสมควร ตลอดจนมราคาท เหมาะสม อาหารท มาจากพชและสตวจะเส อมคณภาพและเนาเสยไดงายหลงจากการเกบเก ยวหรอหลงการฆาสตว เพราะเซลลในพชผลท เกบเก ยวมาแลวยงคงมชวต จงมการหายใจและการเปล ยนแปลงทางเคมภายในตลอดเวลา ทาใหน�าหนกของพชลดลงเม อเกบไว กล นรสและสผวของพชมการเปล ยนแปลง เชน ผลไมมเน�อนม ผกเห ยวเฉาและน ม สวนอาหารท มาจากสตว แมวาเซลลสตวท ผานการฆาและชาแหละแลวจะไมมการหายใจเหมอนเซลลของพช แตมการเปล ยนแปลงเกดข�นเน องจากเอนไซมในเน�อเย อจะยอยสลายสารอาหารตางๆ เชน โปรตน ไขมน และคารโบไฮเดรต ทาใหมโมเลกลส�นลง เน�อสมผสของเน�อสตวจะนม ยย มน�าเย�ม สจะคล�า การเส อมคณภาพและการเนาเสยของอาหารเรวหรอชาเปนผลมาจากจานวนเช�อจลนทรยท ตดมากบอาหารตามธรรมชาต พนธพชหรอสตว สภาพและคณภาพของดนท ใชเพาะปลกหรอสภาพท ใชในการเล�ยงสตว การปฏบตในการเพาะปลก ตลอดจนการปฏบตกอนและหลงการเกบเก ยวหรอการฆาสตว สาเหตสาคญท ทาใหอาหารเกดการเปล ยนแปลง ไดแก

�. จลนทรย ซ งเปนส งมชวตขนาดเลกท เหนไดดวยกลองจลทรรศน ไดแก รา ยสต และแบคทเรยหลายชนดทาใหอาหารเส อมเสยหรอทาใหอาหารเปนพษ จลนทรยเหลาน� มอยแลวตามธรรมชาตโดยปนเป� อนมากบอาหาร น�า หรออากาศ สามารถเจรญและเพ มจานวนไดหากอยในสภาพแวดลอมท เหมาะสม ถาส งแวดลอมไมเหมาะสม เชน ไมมอาหาร น�า อากาศ ฯลฯ แบคทเรยบางชนดจะสรางสปอร (sporeforming bacteria) ทาใหทนความรอน ความเยน ความแหง สารกนเสยไดด ทาใหการทาลายยากมากข�น

m. เอนไซม เปนโปรตนในเซลลท ทาหนาท เปนตวเรงปฏกรยาตางๆ การเปล ยนแปลงของอาหารในระหวางการเกบรกษาเกดข�นจากเอนไซมในอาหารและเอนไซมจากจลนทรยซ งปนเป� อนมากบอาหาร เชน การเกดสน�าตาลในผลไมเม อมการช�า การเกดกล นเนาเสย

g. แมลงและสตว ทาใหเกดการเสยหายแกอาหารโดยการลดปรมาณของสารอาหารลง และทาใหอาหารไมนารบประทาน ตลอดจนเปนพาหะของโรคบางชนด รอยท เกดจากการเจาะหรอกดแทะจะเปนจดท ทาใหอาหารเกดการเส อมเสยไดงายย งข�น

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

32

a. ปจจยภายนอก เชน แรงกระทบกระแทกจากภายนอกอาจทาใหอาหารเกดการบอบช�า แตกหก ทาใหไมนารบประทาน สวนอาหารสดถามการช�าจะทาใหเอนไซมเรงปฏกรยาตางๆใหเรวข�น ปรมาณของออกซเจน โลหะหนก แสง ตลอดจนการเปล ยนแปลงของอณหภมในระหวางการผลตและการเกบรกษาจะเรงใหเกดการเส อมเสยเรวข�น ปจจยท�ตองควบคมในกระบวนการแปรรปและการเกบรกษา

ในระหวางกระบวนการแปรรปและการเกบรกษาจะตองควบคมปจจยตางๆท เก ยวของกบการเกดปฏกรยาเคมและการเพ มจานวนของเช�อจลนทรยดงตอไปน�

�. อณหภม เปนปจจยท สาคญท สด เน องจากอณหภมมผลตอการเกดปฏกรยาเคม การทางานของเอนไซม และการเพ มจานวนของเช�อจลนทรย การแปรรปอาหารไมวาจะเปนการแชเยน การแชแขง การฆาเช�อดวยความรอน ลวนแตเปนการแปรรปท เก ยวกบอณหภม เพราะอตราการเปล ยนแปลงของอณหภมในระหวางกระบวนการแปรรปหรอการเกบรกษาจะมความสมพนธกบอตราเรวของการเกดปฏกรยาเคมและอตราเรวในการทาลายจลนทรย อณหภมต าไมสามารถทาลายจลนทรยเพยงแตยบย �งการเจรญ ถาอาหารแชเยนหรอแชแขงมอณหภมสงข�น จลนทรยสามารถเจรญได ทาใหอาหารเนาเสยหรอเปนอนตรายตอผบรโภค อณหภมสงกวา 60 ◌ซ สามารถทาลายจลนทรยท ไมสรางสปอรได

m. ความเปนกรด - ดาง (pH) ในอาหาร มอทธพลตอการเกดปฏกรยาเคมและการทางานของเอนไซม ตลอดจนการเจรญของจลนทรย การเปล ยนแปลงของความเปนกรด-ดาง อาจจะเรงหรอทาใหเกดปฏกรยาเคมในอาหารชาลง แบงอาหารออกเปนสองกลมใหญ คอ อาหารท มความเปนกรด (acid foods) ซ งมความเปนกรด-ดางต ากวา 4.6 เชน ผกและผลไมท มรสเปร� ยว อาหารดอง เปนตน และอาหารท มความเปนกรดต า (low acid foods) ซ งมความเปนกรด-ดางสงกวา 4.6 เชน เน�อ นม ไข ผกบางประเภท เชน เหด หนอไม เปนตน

g. ปรมาณน�าอสระ (water activity, aw) จะมผลตอการเกดปฏกรยาตาง ๆ เชน การเกดออกซเดชน การเกดสน�าตาลในอาหาร การเปล ยนสเขยวของคลอโรฟลลและสมวงแดงของแอนโธ-ไซยานนในผกและผลไม รวมไปถงชนดและปรมาณของจลนทรยท สามารถเจรญในอาหารน�นๆ การลดปรมาณน�าอสระจะชวยยดอายการเกบของอาหารได

a. สวนประกอบของกาซในบรรยากาศระหวางการเกบรกษา โดยเฉพาะอยางย งปรมาณของออกซเจน ซ งจะมผลตอการเกดปฏกรยาการเตมออกซเจนตาง ๆ จงควรเลอกใชบรรจภณฑหรอปรบบรรยากาศท เหมาะสม เชน อาหารท มไขมนสงไมควรมออกซเจนเขาไปสมผสกบอาหาร อาหารประเภทเน�อสตวสด เชน เน�อวว ตองการใหมออกซเจนเลกนอย เพ อใหเน�อมสแดงสด

n. ปจจยอ น ๆ เชน แสง โลหะหนก แรงกระแทก โดยการควบคมดวยวธการตางๆท เหมาะสม โดยท วไปการยดอายการเกบหรอการแปรรปอาหารมกจะทาการควบคมปจจยท ไดกลาวมา

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

33

ขางตนโดยใชวธการผสมผสานหลกการแปรรปตาง ๆ เขาดวยกน เชน หากอาหารมความเปนกรด - ดางสงกวา 4.6 และ aw สงกวา 0.85 จะตองใชอณหภมสาหรบฆาเช�อในการทาอาหารกระปองสงกวา 100 ◌ซ แตถาอาหารมความเปนกรด-ดางต ากวา 4.6 จะใชอณหภมในการฆาเช�อต ากวาหรอเทากบ 100 ◌ซ ได เชน สบปะรดกระปองจะใชอณหภมในการฆาเช�อ ประมาณ 85 - 90 ◌ซ ขณะท เหดกระปองจะใชอณหภมประมาณ 116 - 121 ◌ซ ในการฆาเช�อ หลกการในการเลอกใชกรรมวธการแปรรปอาหารจงข�นกบชนดและประเภทของอาหาร โดยเฉพาะปรมาณน�าและความเปนกรด-ดางของอาหาร การควบคมปจจยแวดลอม เชน อณหภม ความช�น อากาศท ผานเขาไปในภาชนะบรรจ และอณหภมในการเกบรกษาจะชวยทาใหการแปรรปมประสทธภาพย งข�น การเลอกใชวธการแปรรปใดข�นอยกบเงนทนและตลาดของผลตภณฑเปนสาคญ การแปรรปโดยใชความรอน

การเลอกใชเคร องจกรและอปกรณในการแปรรปโดยการใชความรอนข�นอยกบอณหภมท ตองการฆาเช�อจลนทรย การฆาเช�อโดยการใชความรอน หมายถง การใชความรอนหรอระดบอณหภมสงในชวงเวลาส�น ๆ เพ อทาลายสารพษ จลนทรย เอนไซม พยาธ และแมลงตาง ๆ ในการแปรรปและถนอมรกษาอาหาร แบงการใหความรอนออกเปน 2 ระดบคอ

�. การฆาเช�อแบบพาสเจอไรซ (pasteurization) วตถประสงคเพ อทาลายจลนทรยท กอใหเกดโรคและไมสรางสปอร คณภาพของอาหารจะแตกตางจากวตถดบไมมากนก แตการฆาเช�อในระดบพาสเจอไรซไมสามารถทาลายสปอรของเช�อจลนทรยท เปนอนตรายตอผบรโภค ควรเกบ

รกษาผลตภณฑท ผานการพาสเจอไรซท อณหภมต ากวา 4° ซ หรออณหภมตเยน เพราะการเกบรกษาท อณหภมต าสามารถยบย �งการงอกของสปอร จงไมเปนอนตรายตอผบรโภค

m. การฆาเช�อแบบสเตอรไลซ (sterilization) เพ อทาลายจลนทรย รวมท�งสปอรของจลนทรยท ทาใหอาหารเปนอนตรายตอผบรโภคและสปอรสวนใหญท ทาใหอาหารเนาเสย ปรมาณความรอนท ใชในอตสาหกรรมอาหารจะอยในระดบท เรยกวา การฆาเช�อเชงการคา (commercial sterilization) เน องจากมไดทาลายเช�อจลนทรยท�งหมดแบบท ใชในการฆาเช�อทางการแพทย อาหารท ผานการแปร-รปในระดบการฆาเช�อเชงการคาอาจยงมสปอรของแบคทเรยทนรอน (thermophiles) หลงเหลออย แต

ไมเปนปญหาเน องจากอาหารถกเกบรกษาท อณหภมหองหรอต ากวา 45°ซ สปอรของแบคทเรยทนรอนจงไมงอกและเพ มจานวนทาใหอาหารเนาเสย วธการใหความรอนในการแปรรปอาหารแบงออกไดเปน 2 วธคอ การฆาเช�ออาหารกอนการบรรจ เชน การผลตนมพาสเจอไรซ การผลตนมหรอน�าผลไมยเอชท และการฆาเช�ออาหารภายหลงการบรรจ เชน การทาอาหารกระปอง

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

34

การแปรรปโดยการลดปรมาณน/าในอาหาร น�าเปนส งจาเปนในการดาเนนกจกรรมตาง ๆ ของเช�อจลนทรยและการเกดปฏกรยาเคม ใน

สภาพท มน�านอย จลนทรยจะอยในระยะพก คอ สรางสปอร อาหารจงเส อมเสยไดชาลง ปรมาณน�าท จลนทรยนาไปใชประโยชนได หรอปรมาณน�าท สามารถเปนตวกลางในการทาใหเกดปฏกรยาเคม เรยกวา ปรมาณน�าอสระ ซ งไมใชปรมาณน�าท�งหมดท มอยในอาหาร แตมความสมพนธกบปรมาณน�าในอาหาร การลดปรมาณน�าอสระท มอยในอาหารจงเปนการลดการเส อมเสยของอาหารจากปฏกรยาเคมและเช�อจลนทรย สามารถทาไดหลายวธ คอ

�. การระเหยน�าท มอยในอาหาร ทาไดโดยการตากแดด การอบแหง การทอด การเค ยวจนงวด การทาอาหารผง เชน การทานมผงและนมอดเมดในโครงการสวนพระองค สวนจตรลดา ซ งใชลมรอนระเหยน�าสวนใหญออกจากอาหารทาใหอาหารเปนผง

m. การลดสดสวนระหวางปรมาณน�าและของแขงท มในอาหาร ทาไดโดยการเตมของแขง เชน น�าตาลและเกลอลงในอาหาร เชน การแชอ มโดยใชน� าตาลความเขมขนสงๆหรอการดองเคม (salt stock) ซ งเปนการเกบรกษาหรอถนอมอาหารโดยใชเกลอความเขมขนสงประมาณ 16 % ทาใหน�าอสระลดลง อาหารจงเกบไดนาน ผลตภณฑท ผานการดองเคมแบบน�ตองนามาลางเพ อลดความเคมและปรงแตงรสชาตกอนนามาบรโภค

g. การเปล ยนสถานะของน�าใหเปนน�าแขง ทาไดโดยการแชเยอกแขงและเกบรกษาอาหารท

อณหภมต ากวา –20° ซ เชน การแชเยอกแขงเน�อสตวบกและสตวน�า การทาไอศกรม เปนตน อตสาหกรรมขนาดกลางและขนาดยอมสามารถแปรรปอาหารโดยการลดปรมาณน�าอสระ

ใหนอยลง โดยใชวธการระเหยน�า หรอการเพ มสดสวนของของแขงตอของเหลวโดยการเตมเกลอหรอน�าตาล เน องจากการลงทนในระยะแรกและตนทนในการประกอบการต ากวาการแชเยอกแขง การเลอกใชวธการระเหยน�าท แตกตางกนจะมผลตอคณภาพทางประสาทสมผสของอาหาร เชน ขาวตอก ไดจากการค วและทาใหน�าในเมลดขาวระเหยอยางรวดเรว ดนโครงสรางของเมลดขาวใหแตกออก ขาวแตน ไดจากการตากแหงและทอด วธการแปรรปท แตกตางกนน�ทาใหผลตภณฑท ไดมเน�อสมผสและกล นรสแตกตางกน การพองตวและความกรอบของผลตภณฑจะข�นกบองคประกอบและปรมาณน�าในอาหาร ตลอดจนวธการและอตราเรวในการระเหยน�า อตสาหกรรมขนาดกลางและขนาดยอมสามารถใชเทคโนโลยท เหมาะสมแปรรปวตถดบในทองถ นเปนผลตภณฑท มเน�อสมผสแบบตางๆ เชน การทาผลตภณฑจากขาว เชน ขาวเมา ขาวแตน ขาวตอก การทาผลตภณฑจากผกและผลไม เชน การกวน การตากแดด เปนตน

ปญหาสวนใหญท พบในอาหารท ผานการยดอายการเกบโดยการลดปรมาณน�าแตไมเกบท อณหภมต าคอ การเจรญของเช�อจลนทรยประเภทเช�อราและการหนของผลตภณฑท มไขมนสง ดงน�นผผลตควรทาการบรรจผลตภณฑในภาชนะท สามารถปองกนการผานเขา - ออกของอากาศ หรอลด

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

35

ปรมาณออกซเจนท มอยในภาชนะบรรจ อาหารแหงท ตองการรกษาความกรอบควรบรรจในกลองกระดาษหรอวสดกนกระแทกอกช�นหน ง เพ อลดปญหาการแตกหกของผลตภณฑ การแปรรปโดยการหมก

การหมกเปนกระบวนการแปรรปโดยการใชเช�อจลนทรยปรบสภาวะของอาหารใหเหมาะกบการเจรญของจลนทรยท ตองการ แตไมเหมาะสมกบการเจรญและเพ มจานวนของจลนทรยชนดท เปนอนตรายและชนดท ทาใหอาหารเส อมเสย และยงทาใหผลตภณฑมกล นรสหรอลกษณะท ตองการ ตวอยางการหมกผลตภณฑตางๆ ไดแก

�. ผลตภณฑเน�อสตวและสตวน�า เชน ไสกรอกอสาน แหนม ปลารา น�าปลา น�าบด เช�อแบคทเรยจะทาหนาท เปล ยนคารโบไฮเดรตเปนกรดแลคตก ซ งจะทาใหอาหารมรสเปร� ยวและความเปนกรดเพ มข�น ไมเหมาะกบการเจรญและเพ มจานวนของจลนทรยชนดอ น ๆ ท�งท เปนอนตรายและทาใหอาหารเนาเสย ความเขมขนของกรดแลคตกท เกดข�นประมาณ 0.8 – 1.2 % ในการหมกอาจมการเตมดนประสวหรอสารประกอบไนไตรทและไนเตรทเพ อยบย �งการเจรญของแบคทเรยคลอสตรเดยม และมการเตมเคร องเทศเพ อเพ มกล นรส กระบวนการหมกเพ อใหเกดกรดแลคตกมกทาใหอาหารอยในสภาพท ไมมอากาศหรอมนอย เชน การหอหมดวยใบตองหรอพลาสตกใหแนนในการทาแหนม การปดฝาภาชนะบรรจ เชน ไห โอง ถงซเมนตในระหวางการทาน�าปลา เปนตน เพ อใหแบคทเรยท ผลตกรดแลคตกเจรญไดด

m. ผลตภณฑจากผกและผลไม เชน ผกและผลไมดอง ไดจากการหมกในน�าเกลอความเขมขนประมาณ 2.5 – 6 % เพ อใหเช�อจลนทรยท ตดมากบผลตผลทางการเกษตรสรางกรดแลคตก จนไดความเขมขนของกรดแลคตกภายหลงกระบวนการหมกประมาณ 1 %

g. กลมผลตภณฑนม เชน โยเกรต เนยแขง เช�อจลนทรยท สรางกรดแลคตกจะทาหนาท เปล ยนน�าตาลแลคโตสในนมใหเปนกรดแลคตก ทาใหอาหารมความเปนกรดเพ มข�น ยบย �งการเจรญของเช�อจลนทรยชนดอ น

a. ผลตภณฑเคร องด ม เชน ไวน สาเก กระแช สาโท บร นด และวสก� หรออาหารก งแขงก งเหลว เชน ขาวหมาก ยสตจะทาหนาท เปล ยนน�าตาลใหเปนเอทธลแอลกอฮอล ซ งเปนพษกบจลนทรยสวนใหญท ยงหลงเหลออยในอาหาร ทาใหไมสามารถเพ มจานวนหรอทาใหผลตภณฑเนาเสย

n. ผลตภณฑสารปรงรส เชน การผลตน�าสมสายช ทาโดยการนาเอทธลแอลกอฮอลมาหมกตอโดยแบคทเรยท สามารถเปล ยนแอลกอฮอลเปนกรดน�าสมหรอกรดอะซตก (acetic acid) หรอผลตกรดมะนาวหรอกรดซตรก โดยใชเช�อราแอสเพอจลส ไนเจอร (Aspergillus niger) หมกแปงมนสาปะหลง

D. กลมผลตภณฑจากถ�วเหลอง เชน เตาเจ�ยวหรอซอhว ไดจากการหมกถ วเหลองโดยเช�อราแอสเพอจลส ออไรเซ (Aspergillus oryzae) ซ งจะทาหนาท สรางเอนไซมยอยโมเลกลของ

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

36

คารโบไฮเดรตและโปรตนใหส�นลง จากน�นทาการหมกตอโดยยสตและแบคทเรยท สรางกรดแลคตก ทาใหเกดกล นรสของผลตภณฑ

การแปรรปโดยกระบวนการหมกสาหรบอตสาหกรรมขนาดกลางและขนาดยอมมกพบวามจลนทรยท ตดมากบผลผลตทางการเกษตรปนเป� อนและทาใหมจลนทรยชนดท ไมตองการมาก การหมกตองใชเวลานาน และผลตภณฑท ไดมคณภาพไมคงท ดงน�นถาตองการใหประสทธภาพของกระบวนการหมกสงข�นควรใชกลาเช�อ (starter) ท มความบรสทธT สง เชน กลาเช�อสาหรบการหมกเตาเจ�ยวและซอhว กลาเช�อสาหรบทาแหนม กลาเช�อสาหรบทาไวน เปนตน ซ งขณะน� มหนวยงานราชการและมหาวทยาลยหลายแหงสามารถผลตกลาเช�อเหลาน�ได ผลพลอยไดของผลตภณฑท ผานกระบวนการหมกโดยเช�อจลนทรย คอ สารอาหารบางชนดท ผลตโดยเช�อจลนทรย เชน วตามนชนดตาง ๆ รวมถงสารท ใชยบย �งการเจรญของจลนทรยท เปนพษตอรางกาย ทาใหผลตภณฑท ผานการหมกแตกตางจากผลตภณฑท ผานการดองหรอปรงรสดวยการน�าสมสายช เพราะการดองดวยน�าสมและเคร องปรงรสเปนการปรบความเปนกรด – ดางของอาหาร ใหมรสชาตเปนไปตามตองการและยบย �งการเจรญของจลนทรยท ไมตองการ การเตมกรดน�าสมจากภายนอกมขอไดเปรยบกวาการหมกจากการใชระยะเวลาในการผลตท ส�นลง และควบคมการผลตไดงายกวาผลตภณฑท ผานกระบวนการหมกโดยเช�อจลนทรย ผลตภณฑท ผานกระบวนการหมกจนมความเปนกรด-ดางต ากวา 4.6 ทาใหสามารถฆาเช�อไดโดยการใชความรอนไมเกน 100 ◌ซ เพ อหยดการเจรญของเช�อจลนทรยท จะดาเนนกจกรรม และทาใหอาหารมรสเปร� ยวมากเกนไป อาหารท ไมไดผานการฆาเช�อดวยความรอนภายหลงการหมก เชน แหนม ไสกรอกอสาน เม อเปร� ยวไดท แลวถายงไมบรโภคควรเกบท อณหภมต ากวา 8 ◌ซ เพ อชะลอการเจรญ การเพ มจานวน และการผลตกรดของจลนทรย บรรจภณฑท ใชกบอาหารท มความเปนกรดควรเลอกใชบรรจภณฑท ทนตอการกดกรอน และหากผลตภณฑตองผานการฆาเช�อดวยความรอน ไมวาจะเปนระดบพาสเจอไรซหรอสเตอรไลซ บรรจภณฑท ใชควรทนความรอนสงได เชน ขวดแกว กระปองเคลอบแลคเกอร เปนตน การแปรรปโดยใชสารเคม

ในปจจบนยงคงมการใชสารเคมเพ อยดอายการเกบของอาหาร ซ งการเตมสารเคมบางคร� งอาจไมจาเปนและเปนการส�นเปลอง สารเคมบางชนดท ไมอนญาตใหใชในอาหาร เชน บอแรกซ ฟอรมาลน มความผดตามกฏหมาย การเตมสารเคมเหลาน�อาจเกดเพราะความรเทาไมถงการณหรอโดยจงใจ สารเคมหรอสารเจอปนอาหารจดเปนอาหารควบคมเฉพาะตามพระราชบญญตอาหาร ดงน�น กระทรวงสาธารณสขจงทาการควบคมชนดและปรมาณการใชในอาหารแปรรปหลายชนด ตามประกาศกระทรวงสาธารณสขเร องวตถเจอปนอาหาร ซ งแบงวตถหรอสารเจอปนอาหารออกเปน

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

37

หมวดตาง ๆ ตามวตถประสงคในการใชดงน� 1. วตถประสงคใชปรบความเปนกรด-ดาง เชน กรดซตรก กรดฟอสฟอรก กรดแลคตก

กรดอะซตก แคลเซยมคารบอเนต เปนตน 2. วตถประสงคใชเพ อกนการรวมตวเปนกอน เชน โซเดยมซลเคต แคลเซยมสเตยเรต 3. วตถประสงคใชกนหนและเสรมฤทธT วตถท ใชกนหน เชน โทโคฟรอล กรดฟอสฟอรก 4. วตถประสงคใชเปนเกลอ เชน โซเดยมฟอสเฟต แคลเซยมซลเฟต 5. วตถประสงคใชเปนอมลซไฟเออร สเตบไลเซอร และสารทาใหขน เชน กวรกม คารา-

จแนน แคลเซยมคลอไรด เจลาตนชนดรบประทาน เลซทน อซตเลตเตตไดสตารชฟอสเฟต แอซด ทรตเตตสตารช

6. วตถประสงคใชเพ อกนเสย เชน กรดซอรบก กรดเบนโซอก 7. วตถประสงคใชเพ อการคงรป เชน แคลเซยมคลอไรด แคลเซยมซเตรท 8. วตถประสงคใชเปนแครเออรโซลเวนต เชน กลเซอรน โปรปลนไกลคอล 9. วตถประสงคอ น ๆ ในปจจบนผบรโภคตองการบรโภคอาหารท มการแตงส กล นรส จากสารสงเคราะหนอยลง

และนยมอาหารท มสวนผสมของสารเจอปนอาหารท พบตามธรรมชาตมากข�นซ งเปนแนวโนมท ด ผผลตอาหารสามารถใชประโยชนจากการไมใชสารเจอปนอาหาร หรอการใชสารเจอปนอาหารในปรมาณต า หรอการใชสารเจอปนอาหารท มอยในวตถดบตามธรรมชาตเปนจดขายได ตวอยางเชน น�าพรกแกง ซ งประกอบดวยเคร องเทศหลายชนดท มคณสมบตเปนสารกนเสยตามธรรมชาตและมเกลอในปรมาณสง ซ งชวยลดปรมาณน�าอสระ ในการทาน�าพรกแกงอาจไมจาเปนตองเตมสารกนเสยหากกระบวนการผลตมความสะอาดเพยงพอและเลอกใชบรรจภณฑท ถกตองเหมาะสม เชน ปองกนการเจรญของเช�อรา โดยบรรจใหเตมภาชนะหรอใชสารดดซบออกซเจน มฉลากซ งระบอายการเกบวาควรบรโภคกอนวนท ………… และควรเกบในท เยน การใชวธการแปรรปแบบผสมผสาน

รปแบบผสมผสาน (hurdle technology) เปนกรรมวธการแปรรปท ใชวธการตาง ๆ ท ไดกลาวถงขางตนรวมกน เชน การควบคมอณหภม ปรมาณน�าอสระ ความเปนกรด - ดาง ความเขมขนของออกซเจน ใหอยในระดบท ไมกอใหเกดการเปล ยนแปลงคณภาพของอาหารมากนก ท�งทางดานคณคาทางโภชนาการ และคณภาพของอาหารทางดานประสาทสมผส ดงน�นอาหารจะมคณภาพใกลเคยงกบอาหารสดหรออาหารท ปรงสกใหม การควบคมปจจยเหลาน� เหมอนเปนการสรางอปสรรคหรอส งกดขวาง (hurdle) รวมกนจนทาใหสภาพแวดลอมในการเจรญและเพ มจานวนของเช�อจลนทรยไมเหมาะสม ทาใหจลนทรยชะงกการเจรญหรอไมเพ มจานวน จงมจานวนเช�อจลนทรยในระดบท ไมทาใหอาหารเส อมเสยหรอเปนอนตรายตอผ ดงน�นอาหารจงเส อมเสยจากจลนทรยชา

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

38

กวาอาหารท ไมไดผานการแปรรป ในท น� จะยกตวอยางอาหารท สามารถนามาแปรรปแบบผสมผสานในระดบอตสาหกรรมขนาดกลางและขนาดยอม โดยแบงเปนกลมดงน�

�. อาหารพรอมปรง (ready-to-cook food) อาหารในกลมน� เปนอาหารสดท ผานการทาความสะอาด ตดแตง และบรรจพรอมท จะใหผบรโภคนาไปปรงได เน องจากอาหารดงกลาวเปนอาหารสด จงควรจากดชนดของอาหารเปนอาหารท มความช�นต า เชน ถ วเมลดแหง น�าตาล เคร องเทศบางชนด หากตองการเตรยมอาหารพรอมปรงท มความช�นสง ควรทาเฉพาะผกและผลไม ซ งเปนอาหารหมท มองคประกอบหลกคอ น�า ใยอาหาร เกลอแร วตามน และคารโบไฮเดรต มไขมนและโปรตนต า เช�อจลนทรยท ตดมากบอาหารหรอปนเป� อนในระหวางการแปรรป จะเพ มจานวนไดชากวาในอาหารเน�อสตวท มโปรตนสง การเตมสารเจอปนอาหาร เชน การจมลงในสารละลายกรดซตรก เปนการปรบความเปนกรด-ดางท ผวของอาหาร และปองกนการเปล ยนสหรอการจมลงในสารละลายปอแตสเซ ยมเมตาไบซลไฟต เพ อปองกนการเปล ยนสและยบย �งการเจรญของจลนทรยบางชนด เหลาน� เปนการเพ มอปสรรคหรอส งกดขวางการเจรญของเช�อจลนทรย โดยเฉพาะอยางย งเม อใชรวมกบการแชเยนและการจากดปรมาณออกซเจนท ผานเขา - ออกโดยใชบรรจภณฑท เหมาะสม อาหารพรอมปรงในกลมของเน�อสตวและผลตภณฑประมงควรทาการบรรจเน�อสตวซ งมโปรตนสงแยกตางหากจากสวนท เปนผกท เปนสวนประกอบ เน องจากอาหารในกลมของเน�อสตวมสารอาหารหลกท จาเปนแกการเจรญของจลนทรยครบถวน คอ โปรตน ไขมน การผสมรวมกนกบอาหารประเภทผกและผลไมจะทาให

จลนทรยหลายชนดเจรญไดและทาใหอาหารเสยเรวกวาปกต จงควรเกบท อณหภมต ากวา 8 ° ซ ดงน�นหากจะทาการเตรยมอาหารประเภทน� โดยใหมสวนประกอบครบท�งเน�อสตวหรอปลากบผก เชน การทามะระยดไสหมสบ จะตองเกบท อณหภมเดยวกบอณหภมท ใชในการแชเยนเน�อสตว ไมควรใชอณหภมท ใชสาหรบผกและผลไม

m. อาหารพรอมบรโภค อาหารพรอมบรโภคท สามารถทาการรกษาคณภาพโดยวธการผสมผสานควรเปนอาหารท มปรมาณน�าอสระประมาณ 0.6-0.9 ซ งจดเปนอาหารท มน�าอสระปานกลาง (IMF) ไมควรใชวธการแปรรปแบบผสมผสานกบอาหารท มความช�นสง เพราะอาหารเหลาน�นตองใชการแปรรปโดยความรอนจงจะยดอายการเกบได การจากดปรมาณน�าจะทาใหมจลนทรยนอยชนดท สามารถเจรญได อาหารในกลมน�ไดแก น�าผ�ง ขนมอบ ขนมหวานไทย ๆ อาหารแชอ มหรอดองเคม สามารถยดอายการเกบใหนานกวาเดมไดเพราะมน�าตาลหรอเกลอชวยชะลอการเพ มจานวนของเช�อจลนทรย ไมจาเปนตองใชสารกนเสยหรอใชในปรมาณนอย และควรใชบรรจภณฑท สามารถปรบบรรยากาศใหมออกซเจนต าเพ อลดการเจรญของเช�อรา

เน องจากอาหารท ผานการแปรรปโดยวธการผสมผสานเหลาน�จะตองใชอณหภมต าในการเกบรกษา หากกลมเกษตรกรหรอสหกรณไมสามารถลงทนดานระบบทาความเยนท ตองใชจนกวาผลตภณฑจะถงมอผบรโภคกอาจทาการผลตและบรรจในปรมาณมาก เพ อขายใหอตสาหกรรมอาหาร

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

39

ขนาดใหญในลกษณะการรบชวงการผลต หรอสงใหโรงแรมและภตตาคารในพ�นท ท ไมหางไกลจากชมชนของตนมากนก หลกสาคญของการแปรรปแบบผสมผสานน� คอ ความสะอาดของสถานท ผลต เคร องใชและอปกรณ น�า และบคลากรท ทาการแปรรป เพ อลดปญหาท เกดข�นจากการปนเป� อนของเช�อจลนทรยในระหวางการผลต

การแปรรปสมนไพร

สมนไพรแหง (http://www.ku.ac.th/e-magazine/julya�/know/herbs.html ,mnnn) ใชได

สะดวก โดยเฉพาะอยางย งเม อจะนาไปด มท สานกงาน ด มระหวางเดนทาง หรอด มนอกบาน สมนไพรแหงออกฤทธT เปนสองเทาของสมนไพรสด โดยท วไปใชสมนไพรแหงในอตรา 1 หยบมอ หรอ 1 ชอนชาตอน�ารอน 1 ถวยชาขนาดท วไป ถาเปนสมนไพรสดอาจใชสดสวน 2 ชอนชาตอน�า 1 ถวย

สมนไพรสด สามารถทาเปนสมนไพรแหงไดหลายวธดวยกน โดยตากแดดโดยตรง ประมาณ 2 แดด อบใหแหงในเตาอบขนาดเลกดวยความรอนต า ๆ ประมาณ 35-45 องศาเซลเซยส ใชเวลานาน ๆ หรอหอผาขาวบางแขวนไวในท อากาศโปรงกได วธหน งท เหมาะกบชวตสมยใหมคอ นาสมนไพรท�งใบมาวางบน กระดาษซบชนดหนานม ซ งวางบนจานกระเบ�องขนาดใหญ แลวปดทบดวยกระดาษซบอกแผนหน ง พรอมถวยเลก ๆ ใสน�าสะอาดประมาณ 2-3 ชอนโตะ นาเขาอบในเตาไมโครเวฟดวยความรอนต า ๆ ประมาณ 5-10 นาท หรอจนกวา สมนไพรจะแหงด เกบสมนไพรแหงในภาชนะแกวสชา กระเบ�อง หรอโลหะท มฝาปดผนกแนนกบอากาศไดด เกบไว ใหหางจากความรอนและแสงแดด ซ�อหรอทาสมนไพรแหงคราวละนอย ๆ และควรลงวนท ไวกนลมวาเกบสมนไพรแหง ไวต�งแตวนท เทาไหร โดยปกตถาเกบดวยวธท ถกตอง แลวนาออกผ งแดดซ� าทก 2 เดอน จะสามารถเกบไวใชได นานถง 8-12 เดอน การใชสมนไพรแหงท บรรจสาเรจวางขาย ควรใชใหหมดภายในเวลา 4-6 เดอน หามใชสมนไพรแหง หมดอาย หากสงเกตไดวาน�าสมนไพรท ไดมสหนก หรอสหมน ๆ ขน มฝา รสปราหรอเฝ อน แสดงวาสมนไพรน�นเกาเกนไป ไมควรด มอยาเกบสมนไพรแหงไวในภาชนะเดยวกบเคร องเทศหรอเคร องปรงอ น ๆ เน องจากสมนไพรจะดดซบเอากล น และรสจากส งขางเคยงไดงาย การใชน�าประปาโดยตรงอาจมโลหะหนก ปรอท แคลเซยม และสารกลมไบ-คารบอเนตตาง ๆ ปนเป� อนมาจากทอ สงน�าหรอน�าใตดน ถาสงเกตวาน�าท ตมแลวมฝาบาง ๆ จบอยบนผวหนา แสดงวาน�ามสารอ นปนเป� อนอย การตม เคร องด มสมนไพรควรใชเฉพาะน�ากรองสะอาดเทาน�น อกวธหน งท ชวยไดคอใชมะนาวฝานบางเปนแวนลอยไวใน เคร องด ม กรดกลมซตรกจากมะนาวจะชวยลดอนมลกลมไบคารบอเนตท ปนเป� อนอยได

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

40

การชงสมนไพร ตองใชน�าท ยงมออกซเจนคงอยมาก ๆ จะชวยใหสารสาคญในสมนไพรกระจายตว ออกมาไดดข�น ดงน�น อยาปลอยใหน�าเดอดท�งอยนานเกนกวา 1-2 นาท และไมควรใชน�าท ตมเดอดมาแลวมาตมซ� า เน องจากน�าท ตมเดอดมาแลวจะมออกซเจนหลงเหลออยนอย วธท ดกวาคอตมน�าใหมทกคร� งท จะชง เคร องด ม ตมพอเดอด และตมแตนอยพอใชใหหมดในคราวเดยวจะดกวาการชงสมนไพรสวนท เปนใบ ดอก หรอ กานจะใชเวลาประมาณ 3-5 นาท สวนท เปนหว แกน เปลอก หรอผลควรท�งไวไมต ากวา 15 นาท

สาหรบภาชนะท ใชเตรยมเคร องด มจะตองสะอาด และควรเลอกใชใหเหมาะสมกบชนดของพชท จะนามา ปรงเคร องด ม โดยท วไปนยมใชภาชนะกระเบ�องเคลอบหรอแกวทนความรอน โดยเฉพาะอยางย ง การปรงเคร องด ม จากพชท ใหรสเปร� ยวอยางมลเบอร มะมวง สบปะรด มะขาม มะเฟอง เชอร ฯลฯ กควรใชภาชนะเซรามกหรอเคร อง เคลอบ เน องจากกรดท มอยในสมนไพรจะทาปฏกรยากบภาชนะอยางอะลมเนยมหรอทองเหลอง ซ งจะทาใหรสชาต ของเคร องด มเปล ยนไป ซ� ามโลหะหนกสลายออกมาปนอกดวย

การช ง ตวง วด จะชวยทาใหน�าสมนไพรท ปรงมรสชาตคงท เหมอนกนทกคร� ง ดงน�น ควรทราบอตราสวนของการช ง ตวง วด ท ใชในท น� ดงน�

1 ถวยตวง มปรมาตรเทากบ 250 มลลลตร (16 ชอนโตะ) 1 ถวยชา มปรมาตรเทากบ 75 มลลลตร 1 ชอนโตะหรอชอนคาว มปรมาตรเทากบ 15 มลลลตร 1 ชอนตวง มปรมาตรเทากบ 8 มลลลตร 1 ชอนชา มปรมาตรเทากบ 5 มลลลตร

การใชประโยชนสมนไพร

ปจจบนการใชสมนไพร (อรสา ดสถาพร , 2551)ไดมการเปล ยนแปลงจากรปแบบเดม การใชสมนไพรไมไดจากดอยแคยา แตมความหลากหลายและพฒนาไปอยางมาก รปแบบลกษณะของการใชเปนยาจากสมนไพรสดหรอแหงพฒนาเปน สารสกดมากข�น การนาไปใชเปนไปอยางกวางขวาง โดยมการศกษาวจยและการใชเทคโนโลยใหม ๆมากข�น เชน ผลตภณฑเคร องสาอาง อาหารเสรมสขภาพ การใชในการผลตปศสตวหรอสตวเล� ยง ใชในการผลตพชปลอดภยจากสารพษ หรอผลตภณฑตางๆในบานเรอน เปนตน

สมนไพรท ไดรบการพฒนาผลตภณฑอยางกวางขวางและตอเน องมไมมากชนด แตกเปนตวอยางใหเหนความหลากหลาย ยกตวอยางขม�นชน มภมปญญาโบราณใชขม�นต�งแตเกดจนตายใชขม�นชนทาหนงศรษะของนาคหลงจากท โกนผมแลวเพ อรกษาแผลท อาจจะเกดจากใบมดโกน ขม�นชนเปนสวนผสมในปนท กนกบหมาก นามาใชรกษาพษแมลงสตวกดตอยได ใชเปน

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

41

เคร องสาอางทาผวหนาทาใหผวหนานมนวลและรกษาสว ใชในการอาบน�า โดยทาขม�นชนหมกไว ท ผวสกพกแลวขดออกดวยสมมะขามเปยก จะทาใหผวผดผอง ใชทาใหทารกแรกเกดเพ อเปนยาฆาเช�อ ใชแทนสบ และใชเปนยารกษาผวกนมใหศพเนา คนทางภาคใตใชขม�นชนในการแตงกล นและรสอาหารหลายชนด เชน แกงเหลอง แกงไตปลา แกงกะหร ไกทอดขม�น ขาวหมกไก เปนตน ซ งขม�นชนมสรรพคณในการบรรเทาอาการทองอดเฟอ ชวยยอยอาหาร รกษาแผลในกระเพาะอาหารและบารงรางกาย ปจจบนรปแบบและผลตภณฑขม�นชนท มในทองตลาด สามารถพฒนาและนามาใชประโยชนหลากหลายกวาเดม เชน

- ยาเมดขม�นชนและแคปซลขม�นชน รกษาและบรรเทาอาการทองอดเฟอ จดเปนยาสามญ ประจาบาน อยในบญชยาหลกแหงชาตและเปนยาในงานสาธารณสขมลฐาน ซ งสามารถวาง จาหนายไดในรานคาท วไป และเบกคายาจากระบบประกนสงคมได

- แผนฟลมไคโตซานผสมสารสกดจากขม�นชนและน�ามนขม�นชน สาหรบปดรกษาแผลบน ผวหนง มประสทธภาพยบย �งการเจรญเตบโตของเช�อแบคทเรยท ทาใหเกดโรคบนผวหนง

- ผลตภณฑอาหารเสรมสขภาพ เชน แคปซลสารสกดเคอรคมนอยด ซ งเปนสารตานอนมล อสระ (Antioxidants) ชวยในการบารงรางกาย

- ผลตภณฑเคร องเทศและสวนผสมในอาหาร เชน ผงขม�น ผงกระหร สผสมอาหาร เนย มสตารด ผกดอง และขาวหอมมะลเคลอบขม�นชนพรอมปรง

-ผลตภณฑเคร องสาอาง เชน สบ สบเหลว โลช นบารงผว ครมบารงผว และมการนานา โนเทคโนโลยมาใชในการผลตเคร องสาอางจากขม�นชน เชน เจลลางหนา โทนเนอร และครม บารงผวหนา ท มสวนผสมของสารสกดเคอรคมนอยด (THC) ในไลโปโซม ซ งจะชวยคนความชม ช�นใหแกผว และตานอนมลอสระ อนเปนสาเหตของผวแกกอนวย

- ผลตภณฑสาหรบใชในสปา เชน สวคนธบาบด (Aromatherapy) ผงขดผว และเปน สวนประกอบในลกประคบ

- ผลตภณฑโลช นกนยงน�ามนขม�นชน มคณสมบตในการไลยงไดด ปลอดภยสาหรบผใช สตวเล�ยง และส งแวดลอมผลตภณฑสาหรบสตวเล�ยง

- สเปรยรกษาโรคผวหนงสาหรบสนขและแมว มสวนผสมของน�ามนขม�นชน รกษาโรค ผวหนงท เกดจากการตดเช�อแบคทเรย Staphylococcus intermedius และเช�อรา Microsporum canis

และ Trichophyton mentagrophytes

- เจลรกษาโรคผวหนงสาหรบสนขและแมว มสวนผสมของสารสกดเคอรคมนอยด รกษา โรคผวหนงท เกดจากการตดเช�อแบคทเรย Staphylococcus intermedius

- การใชเปนสวนผสมในอาหารสตว เชน ไก สกรและกง ตามภมปญญาทองถ นใช ปองกนและรกษาโรคหวด บด และทองเสยในไก

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

42

- การใชปองกนและกาจดศตรพชตามภมปญญาทองถ น เชน ดวงเจาะเมลด ดวงงวงขาว มอดขาวเปลอก หนอนกระท ไรแดง มอดแปง หนอนหลอดหอม หนอนใยผก หนอนผเส�อและ แมลงวนทอง

งานวจยท�เก�ยวของ ศรรตน พลศรกาญจน (2543) ไดทาการศกษาเร องการพฒนาผลและระยะเวลาในการเกบเก ยวมะแวงเครอเพ อใหไดปรมาณสารสเตยรอยดอลคาลอยดสง ผลการศกษาทางชววทยา พบวา การเจรญเตบโตทางลาตนเม อใหปยรองพ�นสตร 15-15-15 ในอตรา 0 25 และ 50 กโลกรมตอไร ไมมความแตกตางทางสถต อยางไรกตามผลผลตของมะแวงเครอมแนวโนมสงข�นเม อไดรบปยในอตราท สงข�น สวนการศกษาระยะเวลาท ผลมปรมาณสารสเตยรอยดอลคาลอยดสง ศกษาโดยการวเคราะหปรมาณสารสเตยรอยดอลคาลอยดของผลแหงท เกบเก ยวเม ออาย 15 20 25 30 35 40 และ 45 วนหลงดอกบาน โดยวธ ยว สเปคโตรสโคป (UV spectroscopy) ซ งเทยบคาเปนเปอรเซนตกบสารมาตรฐานโซลาโซ-ดน และหารปแบบรงคเลขผวบาง (TLC chromatogram) ท มตวดดซบ (absorbance) คอ silica gel GF254 ภายใตระบบนาพา (solvent system) คอ คลอโรฟอรม : เมธานอล = 8 : 2 แลวทดสอบดวยน�ายาพน dragendorff’s และ anisaldehyde/sulfuric acid พบวา อายผลท เหมาะสมกบการเกบเก ยวและใหสารสเตยรอยดอลคาลอยดสง คอระยะท ผลเขยวโตเตมท แตยงไมสก คอผลท อาย 35 วนหลงดอกบานในตนท ไมใสปย และผลท อาย 30 วนหลงดอกบานในตนท ใสปย 25 และ 50 กโลกรมตอไร คนธรส ปานแกว , เสาวณย เลศวรสรกล , วชย หฤทยธนาสนตT และ วารณ ธนะแพสย (mnab) ไดทาการศกษาเร องการพฒนาผลตภณฑชาสมนไพรผสมเจรมถ วเหลองเพ อสขภาพ เน องจากถ วเหลองมเลซตนและไอโซฟลาโวนซ งเปนประโยชนอยางย งตอผสงอาย ดงน�นจงเปนวตถดบท นาสนใจ ในการนามาพฒนาเปนผลตภณฑเพ อสขภาพ จากการสารวจพฤตกรรมของผบรโภคท มตอผลตภณฑชาสมนไพรโดยการสมตวอยางแบบโควตา พบวาผบรโภครอยละ 31.73 รบประทานผลตภณฑชาสมนไพรนานๆคร� ง ชาขงเปนท นยมบรโภคมากท สดคดเปนรอยละ 15.49 และใบเตยคดเปนรอยละ 5.98 งานวจยน� จงพฒนาชาชงสมนไพรผสมเจรมถ วเหลองดวยวธ Mixture Design พบวาอตราสวนท เหมาะสม คอ เจรมถ วเหลอง:ขง:ใบเตย เทากบ 40.21:25.77:34.02 และสภาวะท เหมาะสมในการชงชาเพ อใหไดปรมาณเลซตนมากท สด คอ 3 นาท การทดสอบผบรโภคจานวน 200 คน โดยใชวธ Central Location Test คะแนนโดยเฉล ยของชาชงสมนไพรผสมเจรมถ วเหลองดานลกษณะปรากฏ ส กล นโดยรวม กล นรสโดยรวม และความชอบรวม เทากบ 6.42, 6.50, 6.85, 6.62 และ 7.06 ตามลาดบ การยอมรบคดเปนรอยละ 72.5 การตดสนใจซ�อคดเปนรอยละ 62.0 หลงจากผบรโภคทราบ

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

43

คณประโยชนของผลตภณฑ พบวาการยอมรบในตวผลตภณฑสงข�นคดเปนรอยละ 94.0 การตดสนใจซ�อเพ มข�นคดเปนรอยละ 82.5 ผบรโภคยอมรบราคาขาย 75 บาท/กลอง วนย สมประสงค ,

วชร ประชาศรยสรเดช และ ปราโมทย ไตรบญ (mna�) ไดรวบรวมและ

ศกษาลกษณะทางพฤกษศาสตรของพชสกลมะเขอ (Solanum L.) ในภาคเหนอ ผลการศกษาพบวา 1. การรวบรวมและศกษาลกษณทางพฤกษศาสตรของพชสกลมะเขอในภาคเหนอ 9 จงหวด ไดแก เชยงราย แมฮองสอน เชยงใหม พะเยา ตาก แพร นาน ลาพน และลาปาง ระหวางเดอนตลาคม 2539 ถงเดอนกนยายน 2544 พบ 15 ชนด ไดแก มะเขอหนาม (Solanum aculeatissimum Jacq.) มะแวงนก (S.americanum Mill.) พรกนก (S. denticulatum Blume) ฝาแปง (S.erianthum D.Don) มะป (Solanum

ferrox L. var. ferrox cv. group Sinkade) กลมมะเขอยาว มะเขอมวง มะเขอกรอบ มะเขอข น และมะเขอแกง (S. melongena L.) มะเขอหวาน เปบปโน (S. muricatum Ait) มะป (S. praetermissum

Kerr ) มะแขวงขม (S. sanitwongsei Craib) ผกดด (S. spirale Roxb.) มะแขวง (S. torvum Sw.) มะแขวงเคอ (S. trilobatum L.) มนฝร ง (S. tuberosum L.) มะแขวงขม (S. violaceum Ortega) มะเขอตน (S.wrightii Benth.) 2. การจาแนกชนดของพชสกลมะเขอใชลกษณะทางพฤกษศาสตรท สาคญคอ ประเภทของขน และ/ หรอ หนามท ปรากฏบรเวณสวนตาง ๆ ของตน ใบ ดอก ผล หรอไมมหนาม ลกษณะวสยท เปนไมพมขนาดเลกหรอไมตน รปรางของใบ และ/หรอผล 3. พชสกลมะเขอในภาคเหนอใชประโยชนเปนพชผก 7 ชนด ไดแก มะป (Solanum ferrox L. var. ferrox cv. group Sinkade) กลมมะเขอยาว มะเขอมวง มะเขอกรอบ มะเขอข น และมะเขอแกง (S.melongena L.) มะป (S. praetermissum Kerr ) มะแขวงขม (S. sanitwongsei Craib) ผกดด (S.spirale Roxb.) มะแขวง (S. torvum Sw.) มะแขวงเคอ (S. trilobatum L.) และ มะแขวงขม (S. violaceum Ortega) ใชประโยชนเปนไมประดบ 1 ชนด ไดแก มะเขอตน (S. wrightii Benth.) ใชประโยชนเปนไมผล ไดแก มะเขอหวาน เปบปโน (S. muricatum

Ait.) ใชปรงอาหาร 1 ชนดไดแก มนฝร ง (S. tuberosum L.) เปนวชพช 1 ชนดไดแก มะแวงนก (S.

americanum Mill.) ใชใบเปนวสดสาหรบตากอาหารพวกถ วเนา 1 ชนด ไดแก ฝาแปง (S. erianthum

D.Don)

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

บทท� 3

วธดาเนนการวจย งานวจยเร องการพฒนาผลตภณฑจากมะแวงในคร� งน� มวธดาเนนการ 2 สวน ดงน� สวนท 1 การพฒนาผลตภณฑจากมะแวง สวนท 2 การยอมรบผลตภณฑจากมะแวงของผบรโภค

สวนท� 1 การพฒนาผลตภณฑจากมะแวง การพฒนาผลตภณฑจากมะแวง มการดาเนนงาน ดงน�

1. ศกษาการแปรรปผลตภณฑอาหารและสมนไพร ลกษณะท วไป สรรพคณทางยาสมนไพรของมะแวงจาก หนงสอ เอกสาร งานวจย และทางอนเตอรเนต

2. สรปผลการศกษาเพ อนาไปพฒนาผลตภณฑจากมะแวงโดยใชเทคนคการแปรรปผลตภณฑอาหาร

3. พฒนาผลตภณฑจากมะแวงโดยใชตารบพ�นฐาน ในรป 3.1 มะแวงเช อม 3.2 มะแวงดอง 3.3 มะแวงแชอ ม 3.4 แยมมะแวง 3.5 ชามะแวง 3.6 มะแวงแชน�าผ�ง

สวนท� 2 การยอมรบผลตภณฑจากมะแวงของผบรโภค นาผลตภณฑท พฒนาข�นท�งหมดมาประเมนการยอมรบผลตภณฑจากมะแวงของผบรโภคใชผทดสอบชมจานวน 12 คน โดยใชวธการประชมกลม (Focus Group) ใหผชมตดสนใจยอมรบผลตภณฑโดยพจารณาแตละผลตภณฑจากความชอบ ลกษณะท ปรากฏ ส กล น และรสชาต แลวตดสนใจยอมรบผลตภณฑ

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

45

ประชากรและกลมตวอยาง

ประชากร คอ กลมผบรโภคท ช นชอบอาหารแปรรปประเภท เช อม แชอ ม และดอง เปนตน กลมตวอยาง คอ กลมผบรโภคจานวน 12 คน ท มอายต�งแต 20 ปข�นไป แบงเปน ครอาจารย

จานวน 2 คน ขาราชการ จานวน 2 คน นกศกษา จานวน 2 คน แมบาน จานวน 3 คน ผจาหนายผลไมแปรรป จานวน 3 คน ไดกลมตวอยางจากการสมแบบเจาะจง (Purposive Sampling) การเกบรวบรวมขอมล

เกบรวบรวมขอมลโดยการประชมสนทนากลม (Focus Group) การวเคราะหขอมล

จดเตรยมประเดนการประชมสนทนากลมเพ อสรปผลการยอมรบผลตภณฑจากมะแวง

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

บทท� 4

ผลการวเคราะหขอมล

ผลงานวจยเร�องการพฒนาผลตภณฑจากมะแวงในคร� งน� มผลการวจยแบงเปน 2 สวน คอ สวนท� 1 การพฒนาผลตภณฑจากมะแวง สวนท� 2 การยอมรบผลตภณฑจากมะแวงของผบรโภค

สวนท� 1 การพฒนาผลตภณฑจากมะแวง จากการศกษาลกษณะท�วไปของมะแวงพบวาผลมสเขยว เปลอกบาง เมลดเลก ลกษณะ

คลายมะเขอพวง ผลออนมสเขยวออน เม�อแกจดสเขยวเขม ผลสกมสแดงหรอสสม เน�อในน�มคลายมะเขอเทศ รสชาตขมและข�น ดงน�นเมอจะนามาแปรรปจงตองคานงถงลกษณะทางกายภาพและรสชาตทขมและขน แนวคดในการแปรรปคอมะแวงมสรรพคณทางสมนไพรเปนยาทดและไดรบการยอมรบกนอยางแพรหลายท�งผนยมยาแผนโบราณและยาแผนปจจบน แตมความขมสงมากจนยากทจะรบประทาน ทวไปทนยมรบประทานกนคอผลสดเปนผกจ�มน�าพรก และยาอมแกไอมะแวง ผวจยนาวธการแปรรปมะแวงเพอรบประทานเปนอาหาร หรอเครองดม ซ งจะตดความขมออกไดคอวธแปรรปแบบพ�นบานทคนไทยนยมกนไดแก การดอง การแชอม ผวจยจงเลอกการแปรรปอาหารท�คณสมบตพ�นฐานของผลมะแวงมความเปนไปไดท�งส�น 6 แบบ คอ มะแวงเช�อม มะแวงดอง มะแวงแชอ�ม แยมมะแวง ชามะแวง และมะแวงแชน�าผ�ง โดยมรายละเอยดการพฒนาผลตภณฑจากมะแวงแตละประเภทดงน� มะแวงเช�อม

การเช�อมมะแวงใชมะแวงผลแกซ� งมสเขยว เร�มจากการเดดข�วมะแวงออกลางใหสะอาดนาไปเช�อมในน�าตาลโดยเหมอนของเช�อมโดยท�วไปใสน�าแลวเทน�าตาลลงไปประมาณคร� งถวย เช�อมออกมาแลวมรสขมมากและเน�อมะแวงน�มเละ จงแกไขการโดยใชน�าปนใสแชไวซ� งโดยปกตการทาขนมจะแชไวประมาณ 2-3 ช�วโมง จงแชน�าปนใสไว ประมาณ 3 ช�วโมงและ 1 คน ผลการเช�อมของมะแวงท�แชน�าปนใส 3 ช�วโมงและ 1 คนไมแตกตางกนเน�อมะแวงไมน�มเละเทาคร� งแรก แตรสชาตขมและมกล�นข�นมากเม�อเตมน�าตาลมากข�นทาใหรสชาตดข�นเลกนอยเม�อกลนลงคอจะมท�งความขมและกล�นข�นอยในลาคอ แตเน�องจากตองการใหเปนอาหารแปรรปเพ�อสขภาพจงทดลองเปล�ยนจากน�าตาลเปน

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

47

น�าผ�งวธการเหมอนกนคอแชน�าปนใสเม�อตกข�นพกใหแหงใสน�าผ�งลงไปโดยไมใสน�าจากน�นใสมะแวงลงเช�อมโดยใชวธเดยวกบเช�อมน�าตาลรสหวานท�ไดแตกตางกนแตความขมและข�นเหมอนเดม

ภาพท� 3 มะแวงเช�อม สตรน&าตาล

สวนผสม

น�าตาล 1 ถวยตวง น�าเปลา 1 ถวยตวง น�าปนใส

วธทา

1. เตรยมผลมะแวงโดยนาผลมะแวงแกเดดข�วออกใหหมด ลางใหสะอาด 2. นาผลมะแวงท�ไดไปแชน�าปนใสประมาณ 3 ช�วโมง 3. เทน�าเปลาใสภาชนะ โรยน� าตาลใหท�วใสมะแวง เค�ยวไฟออนจนน�าตาลเหนยวขนและซม

เขาเน�อมะแวง 4. บรรจในภาชนะท�แหงสะอาด ปดฝาใหสนท สตรน&าผ&ง

สวนผสม มะแวง 1 ถวยตวง น�าผ�ง 1 ถวยตวง น�าปนใส

วธทา 1. เตรยมผลมะแวงโดยนาผลมะแวงแกเดดข�วออกใหหมด ลางใหสะอาด 2. นาผลมะแวงท�ไดไปแชน�าปนใสประมาณ 3 ช�วโมง 3. เทน�าผ�งใสภาชนะ ใสมะแวงเปดไฟออนรอจนเดอด

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

48

4. บรรจในภาชนะท�แหงสะอาด ปดฝาใหสนท

มะแวงดอง

มะแวงดองใชมะแวงผลแกซ� งมสเขยว เร�มจากการเดดข�วมะแวงออก ลางใหสะอาด ทาน�าเกลอรอใหเยนแลวเทใสผลมะแวงท�เตรยมไวพอวนรงข�นเทน�าเกลอออกแลวตมน�าเกลอใหมรอจนเยนใสลงในขวดปดฝาอกคร� งพอวนท� 5 มะแวงเน�อเร�มน�มเละ จากการสงเกตพบวาในการดองเม�อถงตอนเชาของวนรงข�นจะเร�มมฝาขาว จงนาน�าเกลอมาตมใหมเปนการฆาเช�อโรคไดแตน�าเกลอขมมากข�นจงใชตมน�าเกลอเปล�ยนใหมรสชาตท�ไดเปนเคม ขม ข�นเม�อนามาผ�งใหแหง จะไมมเน�อในเหลอเลย เม�อจ�มพรกกบเกลอรสชาตดข�นเลกนอย

ภาพท� 4 มะแวงดอง สวนผสม

มะแวง 1 ถวยตวง เกลอปน 1/3 ถวยตวง น�าเปลา 2 ถวยตวง น�าปนใส

วธทา

1. เตรยมผลมะแวงโดยนาผลมะแวงแกเดดข�วออกใหหมด ลางใหสะอาด 2. นาผลมะแวงท�ไดไปแชน�าปนใสประมาณ 3 ช�วโมง แลวผ�งใหแหง 3. ตมเกลอปนใหเดอด ยกลงพกใหเยน 4. นาผลมะแวงใสขวด เทน�าเกลอใหทวมผลมะแวงปดฝาท�งไว 3-4 คน (ตมน�าเกลอใหมทกวนเพ�อไมใหน�าดองเปนฝาขาว)

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

49

มะแวงแชอ�ม

การเช�อมมะแวงใชมะแวงผลแกซ� งมสเขยว เร�มจากการเดดข�วมะแวงออกลางใหสะอาด นาไปแชอ�มโดยใชสตรการแชอ�มท�วไป ทดลองแชน�าเกลอ1 - 3 คน พบวา 1 คนเหมาะสมท�สดเพราะมเน�อเหลออยเม�อนาไปดองในน�าเช�อมเพ�อแชอ�มเม�อท�งไวนานข�นเน�อในจะคอยๆ หายไปเหลอแตเปลอกท�มความใสเพราะถกเคลอบดวยน�าเช�อมและมเมลดท�แหงลงอยดานในผลมะแวงแตมะแวงแชอ�มมรสชาตดกวามะแวงเช�อมและดอง สวนผสม

มะแวง 1 ถวยตวง เกลอปน 1/3 ถวยตวง น�าตาล 1 ถวยตวง น�าเปลา 3 ถวยตวง น�าปนใส

วธทา 1. เตรยมผลมะแวงโดยนาผลมะแวงแกเดดข�วออกใหหมด ลางใหสะอาด 2. นาผลมะแวงท�ไดไปแชน�าปนใสประมาณ 3 ช�วโมง แลวผ�งใหแหง 3. ตมเกลอปนใหเดอด ยกลงพกใหเยน 4. นาผลมะแวงใสขวด เทน�าเกลอใหทวมผลมะแวง ปดฝาท�งไว 1 คน 5. ลางมะแวงใหสะอาด ผ�งใหแหง 6. เทน�าและน�าตาลทรายลงในภาชนะ ตมใหเดอดดวยไฟออนประมาณ 10 นาท 7. ตกมะแวงบรรจในขวดท�สะอาด เทน�าเช�อมใหทวมผลมะแวง 8. รงเชานาน�าเช�อมออกตมน� าเช�อมใหมแชตออก 3-5 คน (ตองนาน�าเช�อมออกแลวเปล�ยนใหมหรอนาน�าเช�อมเกาต�งไฟใหเดอดอกคร� งท�งไวใหเยน

นามาใสในมะแวง)

แยมมะแวง

การทาแยมใชมะแวงผลสกซ�งมสสมและแดง เร�มจากการนามะแวงสกเดดข�วออกลางใหสะอาด ทาน�าเช�อม เทมะแวงสกลงในน�าเช�อม ใชทพพบดผลมะแวงสกใหแตก และกวนจนเหนยวเขากนด แตเปลอกมะแวงเหนยวไมแตกออกจากกนและแยมไมขนเหนยวสวนรสชาตมท�งขม หวานและข�น จงเพ�มมะนาวเพ�อชวยลดความขมลง และเพ�มมะละกอชวยในดานความหอมหวาน และปรบวธใหมโดยเอาผลมะแวงและมะละกอป�นรวมกน เทลงในน�าเช�อม ใสน�ามะนาวตามลงไป ใชไฟปานกลางกวนใหเหนยวสดทายใสเพคตนแตเม�อปรบสตรแลวรสชาตเหมอนเดมคอขม หวานและข�น

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

50

จากน�นปรบเปล�ยนจากมะละกอเปนแอปเป� ลท�มมกล�นหอมรสหวานอมเปร� ยวรสชาตท�ไดดข�น คอมรสหวาน รสเปร� ยวชวยทาใหความขมลดลงมความกลมกลอมแตมกล�นข�นตดท�ลาคอ สดทายจงใชดอกเกกฮวยเพ�อดบกล�นข�น ผลท�ไดคอ แยมมะแวงมรสหวานหอมอมขมเม�อกลนลงคอรสกช�นใจ ไมมความข�น

ภาพท� 5 แยมมะแวง สตร 1

สวนผสม

มะแวง 1 ถวยตวง น�าเช�อม 1 ถวยตวง มะนาว 2 ลกใหญ เพคตน

วธทา

1. เตรยมผลมะแวงโดยนาผลมะแวงสกเดดข�วออกใหหมด ลางใหสะอาด 2. นาผลมะแวงท�ไดป�นใหละเอยด 3. เทน�าเช�อมใสภาชนะ ต�งไฟปานกลาง 4. ใสผลมะแวง น�ามะนาว และเตมเพคตนเลกนอยใหเหนยวขน สตร 2

สวนผสม มะแวง 1 ถวยตวง มะละกอ 1 ถวยตวง น�าเช�อม 1 ถวยตวง มะนาว 2 ลกใหญ เพคตน

วธทา

1. เตรยมผลมะแวงโดยนาผลมะแวงสกเดดข�วออกใหหมด ลางใหสะอาด

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

51

2. นาผลมะแวงท�ไดป�นรวมกบมะละกอใหละเอยด 3. เทน�าเช�อมใสภาชนะ ต�งไฟปานกลาง 4. ใสผลมะแวงและมะละกอป�น น�ามะนาว และเตมเพคตนเลกนอยใหเหนยวขน สตร 3

สวนผสม

มะแวง 1 ถวยตวง แอปเป� ล 1 ถวยตวง น�าเช�อม 1 ถวยตวง มะนาว 2 ลกใหญ เพคตน

วธทา

1. เตรยมผลมะแวงโดยนาผลมะแวงสกเดดข�วออกใหหมด ลางใหสะอาด 2. นาผลมะแวงท�ไดป�นรวมกบแอปเป� ลใหละเอยด 3. เทน�าเช�อมใสภาชนะ ต�งไฟปานกลาง 4. ใสผลมะแวงและแอปเปลป�น น�ามะนาว เกกฮวย และเตมเพคตนเลกนอยใหเหนยวขน

ชามะแวง

การทาชามะแวงใชมะแวงผลแกซ� งมสเขยว เร�มจากนาผลมะแวงแกมาตากแดดใหแหง เดดข�วออกใหหมดนามาบดใสถงชา คร� งแรกใส 1.5 กรมรสกวาเม�อชงน�าแลวมะแวงละลายออกมานอยเกนไป จงเพ�มเปน 2 กรมทาใหน�าชาออกมาดเม�อชงด�มรสกขมและมกล�นข�นแตชมคอและขบเสมหะไดด จากน�นจงตดรสข�นดวยเกกฮวยซ�งมสรรพคณทาใหชมคอแกรอนใน โดยใสมะแวงบด 2 กรม และเกกฮวยดอกลงไปเยบปากถงชาดวยดายฝายสขาวเพ�อไมใหเจอปนสารเคม ลง และเม�อด�มไปเร�อยๆรสกชมคอและขบเสมหะไดด โดยสามารถ เตมน�าชงด�มไดเร�อยจนกวาจะหมดรสมะแวง โดยประมาณคอ 3-4 แกว สาหรบผท�ทานขมไมไดใหเตมน�าผ�งเพ�อลดความขม

ภาพท� 6 ชามะแวง

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

52

สตร 1

สวนผสม มะแวง 2 กรม

วธทา 1. เตรยมผลมะแวง ลางใหสะอาด 2. นาผลมะแวงท�ไดไปตากแดดจนแหง 3. นาผลมะแวงท�ไดเดดข�ว บดใหละเอยด ช�งใสถงชา 2-2.5 กรม

สตร 2

สวนผสม

มะแวง 2 กรม ดอกเกกฮวยแหง

วธทา 1. เตรยมผลมะแวง ลางใหสะอาด 2. นาผลมะแวงท�ไดไปตากแดดจนแหง 3. นาผลมะแวงท�ไดเดดข�ว บดใหละเอยด ช�งใสถงชา 2-2.5 กรม และดอกเกกฮวย

มะแวงแชน&าผ&ง

การทามะแวงแชน�าผ�งใชมะแวงผลแกซ� งมสเขยว เร�มจากการเดดข�วมะแวงออกลางใหสะอาดนาแชน�าปนใส 3 ช�วโมง ผ�งใหแหงนาไปใสขวดเทน�าผ�งใหทวมผลมะแวงปดฝาใหสนท

ภาพท� 7 มะแวงแชน�าผ�ง

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

53

สวนผสม

มะแวง 1 ถวยตวง น�าผ�ง 1 ถวยตวง น�าปนใส

วธทา

1. เตรยมผลมะแวงโดยนาผลมะแวงแกเดดข�วออกใหหมด ลางใหสะอาด 2. นาผลมะแวงท�ไดไปแชน�าปนใสประมาณ 3 ช�วโมง แลวผ�งใหแหง 3. นาผลมะแวงใสขวด เทน�าผ�งใหทวมผลมะแวง ปดฝาใหสนท

สวนท� 2 การยอมรบผลตภณฑจากมะแวงของผบรโภค นาผลตภณฑท�พฒนาข�นท�งหมดซ�งประกอบ มะแวงเช�อมสตรน�าตาลและสตรน�าผ�ง มะแวงดอง มะแวงแชอ�ม แยมมะแวงสตร 1 สตร 2 และสตร 3 ชามะแวง และมะแวงแชน�าผ�ง มาประเมนการยอมรบผลตภณฑจากมะแวงของผบรโภค ใชผทดสอบชมจานวน 12 คน โดยใชวธการประชมกลม (Focus Group) ใหผชมตดสนใจยอมรบผลตภณฑโดยพจารณาแตละผลตภณฑจากความชอบ ลกษณะท�ปรากฏ ส กล�น และรสชาต แลวตดสนใจยอมรบผลตภณฑ ในการประชมกลมน�นเปดโอกาสใหผ ชมทกคนไดโตตอบ ถกปญหา อภปรายรวมกน และเปล�ยนทศนคตกนในทกดานของผลตภณฑท�พฒนาข�น จากการประชมกลมมขอสรปเก�ยวกบผลตภณฑมะแวงท�พฒนา ดงน�

1. มะแวงเช�อม 1.1 สตรน�าตาล พบวา ผลมะแวงมสเขยวเขมข�น รสชาตหวาน ขมและข�นมาก

ความขมตดล�นและลาคอ รสไมถกปาก 1.2 สตรน�าผ�ง พบวา ผลมะแวงมสเขยวเขมข�นแตสตรน�าตาลสนารบประทานกวา

รสชาตหวานแตไมหวานเหมอนน�าตาล ขมและข�นมาก ความขมตดล�นและลาคอ รสไมถกปาก 2. มะแวงดอง พบวา ผลมะแวงมสเขยวสดใส รสเคม ขมและข�นมาก 3. มะแวงแชอ�ม พบวา ผลมะแวงมสเขยวเขมข�น รสชาตหวานอมเคมเลกนอย มความขม

และข�นไมมาก ผชมสงอายชอบมากกวาผชมอายนอย 4. แยมมะแวง

4.1 สตร 1 ผลมะแวงมสแดงสด สวยนารบประทาน มรสหวาน ขมและข�นตดล�นและลาคอ

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

54

4.2 สตร 2 ผลมะแวงมสแดงสด สวยนารบประทาน มรสหวาน ขมและข�นตดล�นและลาคอ

4.3 สตร 3 ผลมะแวงมสแดงสดเขมกวา 2 สตรแรก สวยนารบประทาน มรสหวาน ขม แตมกล�นหอมช�นใจ และชมคอ

5. ชามะแวง เม�อชงน�ารอนใหสเหมอนชาท�วไป การด�มชาคร� งแรกรสกขมแตมความหอม เม�อด�มตอความขมลดลง ไมมกล�นข�น แตยงคงความหอมช�นใจและชมคอ

6. มะแวงแชน�าผ�ง ผลมะแวงมสเขยวเขมสวย มรสขม แตมความหวานตดเลกนอย ผลสรปการยอมรบผลตภณฑจากมะแวงของผบรโภค พบวา ผลตภณฑท�ผบรโภคจะนาไปบรโภคในลกษณะการแปรรปอาหาร เพ�อใหผบรโภคสามารถบรโภคมะแวงไดตลอดเวลาท�ตองการอกท�งสามารถรองรบกลมผบรโภคท�เปนกลมผสงอายและกลมผรกสขภาพ คอ แยมมะแวงสตรท� 3 และชามะแวง

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

บทท� 5

สรปผล อภปรายผล และขอเสนอแนะ

งานวจยเร องการพฒนาผลตภณฑจากมะแวงในคร� งน� ผวจยดาเนนการศกษาแบงเปน 2 สวน คอ สวนท 1 การพฒนาผลตภณฑจากมะแวง สวนท 2 การยอมรบผลตภณฑจากมะแวงของผบรโภค โดยกาหนดขอบเขตของการวจย ประกอบดวย ขอบเขตเน�อหา เปนการวจยเพ อพฒนาผลตภณฑจากมะแวง โดยใชเทคนคการแปรรปผลตภณฑอาหาร และ ขอบเขตระยะเวลา ดาเนนการระหวาง ตลาคม 2555 ถง กนยายน 2556 มรายละเอยดในการวจยสรปไดดงน� วตถประสงคของงานวจย

เพ อพฒนาผลตภณฑจากมะแวง

ประชากรและกลมตวอยาง

ประชากร คอ กลมผบรโภคท ช นชอบอาหารแปรรปประเภท เช อม แชอ ม และดอง เปนตน กลมตวอยาง คอ กลมผบรโภคจานวน 12 คน ท มอายต�งแต 20 ปข�นไป แบงเปน ครอาจารย

จานวน 2 คน ขาราชการ จานวน 2 คน นกศกษา จานวน 2 คน แมบาน จานวน 3 คน ผจาหนายผลไมแปรรป จานวน 3 คน ไดกลมตวอยางจากการสมแบบเจาะจง (Purposive Sampling)

การเกบรวบรวมขอมล

เกบรวบรวมขอมลโดยการประชมสนทนากลม (Focus Group) การวเคราะหขอมล

จดเตรยมประเดนการประชมสนทนากลมเพ อสรปผลการยอมรบผลตภณฑจากมะแวง

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

56

สรปผล

จากการศกษาลกษณะท วไปของมะแวงพบวาผลมสเขยว เปลอกบาง เมลดเลก ลกษณะคลายมะเขอพวง ผลออนมสเขยวออน เม อแกจดสเขยวเขม ผลสกมสแดงหรอสสม เน�อในน มคลายมะเขอ-เทศ รสชาตขมและข น ดงน�นเม อจะนามาแปรรปจงตองคานงถงลกษณะทางกายภาพและรสชาตท ขมและข น แนวคดในการแปรรปคอมะแวงมสรรพคณทางสมนไพรเปนยาท ดและไดรบการยอมรบกนอยางแพรหลายท�งผนยมยาแผนโบราณและยาแผนปจจบน แตมความขมสงมากจนยากท จะรบประทาน ท วไปท นยมรบประทานกนคอผลสดเปนผกจ�มน�าพรก และยาอมแกไอมะแวง ผวจยจงนาวธการแปรรปมะแวงเพ อรบประทานเปนอาหาร หรอเคร องด ม ซ งจะตดความขมออกได การแปร-รปอาหารมท�งส�น 6 แบบ คอ มะแวงเช อมสตรน�าตาลและสตรน�าผ�ง มะแวงดอง มะแวงแชอ ม แยมมะแวงสตร 1 สตร 2 และสตร 3 ชามะแวง และมะแวงแชน�าผ�ง

ผลสรปจากวธการประชมกลม (Focus Group) ของผทดสอบชมจานวน 12 คน โดยใหผ ชมตดสนใจยอมรบผลตภณฑโดยพจารณาแตละผลตภณฑจากความชอบ ลกษณะท ปรากฏ ส กล น และรสชาต แลวตดสนใจยอมรบผลตภณฑ พบวา มะแวงเช อมสตรน�าตาลและสตรน� าผ�ง ผลมะแวงมสเขยวเขมข�น รสชาตหวาน ขมและข นมาก ความขมตดล�นและลาคอ รสไมถกปาก มะแวงดอง ผลมะแวงมสเขยวสดใส รสเคม ขมและข นมาก มะแวงแชอ ม ผลมะแวงมสเขยวเขมข�น รสชาตหวานอมเคมเลกนอย มความขมและข นไมมาก ผชมสงอายชอบมากกวาผชมอายนอย แยมมะแวง สตร 1 และสตร 2 ผลมะแวงมสแดงสด สวยนารบประทาน มรสหวาน ขมและข นตดล�นและลาคอ สวนสตร 3 ผลมะแวงมสแดงสดเขมกวา 2 สตรแรก สวยนารบประทาน มรสหวาน ขม แตมกล นหอมช นใจ และชมคอ ชามะแวง เม อชงน�ารอนใหสเหมอนชาท วไป การด มชาคร� งแรกรสกขมแตมความหอม เม อด มตอความขมลดลง ไมมกล นข น แตยงคงความหอมช นใจและชมคอ มะแวงแชน� าผ�ง ผลมะแวงมสเขยวเขมสวย มรสขม แตมความหวานตดเลกนอย และผลสรปการยอมรบผลตภณฑจากมะแวงของผบรโภค พบวา ผลตภณฑท ผบรโภคจะนาไปบรโภคในลกษณะการแปรรปอาหาร เพ อใหผบรโภคสามารถบรโภคมะแวงไดตลอดเวลาท ตองการอกท�งสามารถรองรบกลมผบรโภคท เปนกลมผสงอายและกลมผรกสขภาพ คอ แยมมะแวงสตรท 3 และชามะแวง

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

57

อภปรายผล

แยมมะแวงสตรท 3 และชามะแวงท ไดรบการยอมรบโดยผชมจากวธการประชมกลม (Focus Group) มสรรพคณดงท ดวงจนทร เกรยงสวรรณ กลาวไวใน “มะแวง” วา ผลแก มสรรพคณใชแกไอ ขบเสมหะ ขบปสสาวะ ลดน�าตาลในเลอดไดเลกนอย เจรญอาหารและบารงน� าด แกไข สวน ผลสกและดบ ใชเปนน�ากระสายกวาดคอ เพ อรกษาอาการไอ และชวยขบเสมหะ และเปนสมนไพรท ใชวตถประสงคของการแปรรปอาหาร ดงท พมพเพญ พรเฉลมพงศ และนธยา รตนา-ปนนท กลาวไวใน “การแปรรปอาหาร” วาเปนกระบวนการตางๆ ท กระทาตออาหาร เพ อการถนอมอาหารเน องจากวตถดบท ใชเพ อการแปรรปอาหาร เปนวตถดบทางการเกษตร เพ อใหอาหารมความปลอดภยตอบรโภค เพราะกระบวนการตางๆท ใชเพ อการแปรรปอาหารต�งแตการเตรยม รวมถงกรรมวธการถนอมอาหารมเปาหมายเพ อใหอาหารปลอดภย ลดความเส ยงจากอนตรายในอาหาร เพ อเพ มความหลากหลายใหกบผลตภณฑอาหาร ทาใหสามารถตอบสนองตอความตองการของผบรโภคไดอยางกวางขวางท�งในวงกวาง และตอบสนองผบรโภคกลมท มความตองการพเศษ เพ อสะดวกแกการบรโภค ทาใหผบรโภค มความสะดวก รวดเรว และงายตอการบรโภคตามสภาวะเวลาท เรงรบ ลดเวลาในการเตรยมการ และสะดวกตอการเกบรกษา ขอเสนอแนะ

งานวจยเร องการพฒนาผลตภณฑจากมะแวง มขอเสนอแนะดงน�

1. ควรตรวจสอบคณภาพหรอมาตรฐานตามประกาศกระทรวงสาธารณสข เพ อใหสามารถผลตและจาหนายไดในอนาคต

2. การวจยคร� งน� เปนเพยงสตรพ�นฐานของผลตภณฑท ยอมรบ ควรปรบปรงสตรใหเหมาะสม และครอบคลมกบทกวย 3. ขอเสนอแนะในการวจยคร� งตอไป ควรนาพชสมนไพรชนดอ นมาพฒนาใหมความหลากหลาย เพ อเปนทางเลอกใหกบ ผบรโภคมากย งข�น

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

บรรณานกรม

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

59

บรรณานกรม

กรมการแพทย กระทรวงสาธารณสข. (2541). ผกพ�นบาน ภาคอสาน 2541. กรงเทพฯ: โรงพมพ องคการสงเคราะหทหารผานศก.

คนธรส ปานแกว , เสาวณย เลศวรสรกล , วชย หฤทยธนาสนต1 และ วารณ ธนะแพสย. (2549). การ พฒนาผลตภณฑชาสมนไพรผสมเจรมถ$วเหลองเพ$อสขภาพ. มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

เจนจบ ย5งสมล. (2537). สารานกรมสมนไพรไทย. กรงเทพฯ: บรษท ว.พร8นท.(1991)จากด. ชวจต : ฉบบท5 35 : 16 มนาคม 2543. มะแวงตนและมะแวงเครอ. วนท5คนขอมล 20 ตลาคม 2554,

จากเวบไซด: http://www.khaolaor.asia/news/hn_preview.php?id=HVVVWX ดวงจนทร เกรยงสวรรณ. (2547). พชผกผลไมไทยมคณคาเปนท�งอาหารและยา ตอน“มะแวง”.

บทความวทยรายการสาระความรทางการเกษตร ประจาวนจนทรท5 22 มนาคม 2547. วนท5คนขอมล 10 ตลาคม 2554, จากเวบไซด: http://natres.psu.ac.th/radio/radio_article/ radio[W-[]/[W-[]VV^_.htm

พมพเพญ พรเฉลมพงศ และนธยา รตนาปนนท. (2554). วตถประสงคของการแปรรปอาหาร. วนท5 คนขอมล 10 ตลาคม 2554, จากเวบไซด: http://www.foodnetworksolution.com

มณฑา ลมปยประพนธ. (2554). การผลตพชสมนไพร. กรงเทพฯ: บรษท ว.พร8นท.(1991)จากด. วนย สมประสงค , วชร ประชาศรยสรเดช และปราโมทย ไตรบญ. (2546). รวบรวมและศกษา

ลกษณะทางพฤกษศาสตรของพชสกลมะเขอ (Solanum L.)ในภาคเหนอ. กรมวชาการเกษตร กรงเทพฯ.

ศกยพล ศมปราชญ. (2537). สมนไพรรมร�วปลกงาย ปลอดภย ใชประโยชนไดทกวน. กรงเทพฯ: ตนธรรม.

ศรรตน พลศรกาญจน. (2543). การพฒนาของผลและระยะเวลาในการเกบเก$ยวมะแวงเครอเพ$อให ไดปรมาณสารสเตยรอยดอลคาลอยดสง. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต, มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

บหลน พทกษพล. (2554). การแปรรปเปนผลตภณฑอาหารชนดตางๆ. วนท5คนขอมล 20 ตลาคม 2554, จากเวบไซด: http://guru.sanook.com/encyclopedia

อรสา ดสถาพร. (2551). การพฒนาพชสมนไพรจนในประเทศไทย. สานกสงเสรมและจดการ สนคาเกษตร กรมสงเสรมการเกษตร.

http://www.tratcc.ac.th/wwwstd/14samoonpai/page_kramloubohnton.html. วนท5คนขอมล 1 สงหาคม 2554.

http://www.boonrarat.net/nongpai[X/samunprai/important.html. วนท5คนขอมล 15 สงหาคม 2554.

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

60

http://boonrarat.net/smunprai/mawang.htm. วนท5คนขอมล 21 สงหาคม 2554. http://darweetrading.weloveshopping.com. วนท5คนขอมล 22 กนยายน 2554 http://www.medplant.mahidol.ac.th/user/reply.asp?id=WVhh. วนท5คนขอมล 5 พฤศจกายน 2555 http://www2.swu.ac.th/royal/book5/b5c4t2.html. วนท5คนขอมล 5 พฤศจกายน 2555 http://www.ku.ac.th/e-magazine/july[W/know/herbs.html. วนท5คนขอมล 8 พฤศจกายน 2555 http://www.rspg.or.th/plants_data/herbs/herbs_08_4.htm . วนท5คนขอมล 1 สงหาคม 2556.

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

ภาคผนวก ก

ภาพสาหรบบรรจภณฑ

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

63

ภาพท� 8 ภาพถวยชาแบบท� 1

ภาพท� 9 ภาพถวยชาแบบท� 2

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

64

ภาพท� 10 ภาพมะแวงสกแบบท� 1

ภาพท� 11 ภาพมะแวงสกแบบท� 2

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

65

ภาพท� 12 พ�นหลง

ภาพท� 13 ขอความ

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

ภาคผนวก ข

ประวตผวจย

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

67

ประวตคณะผวจย

ประวตหวหนาโครงการวจย

ช�อ นางนนทล บญทด การณยศร อาย 49 ป เลขท�บตรประชาชน $%&''(()$(***

Mrs. NONTHALEE BOONTHAD KAROONYASIRI

ตาแหนงปจจบน อาจารย ระดบ 7

สาขาวชาการจดการ คณะบรหารธรกจและเทคโนโลยสารสนเทศ

มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลสวรรณภม ศนยหนตรา จ.พระนครศรอยธยา )H)%(

โทรศพท ($I-$%$H)I ($I-%&%II& โทรสาร ($I-$%$H)I มอถอ (L)-LI)%*)(

อเมล kruunon@yahoo.com kruunon@hotmail.com

ประวตการศกษา

ปการศกษา ระดบ ช�อวฒ สาขาวชา วชาเอก สถาบน ประเทศ

2530

2541

ปรญญาตร

ปรญญาโท

บธ.บ

บธ.ม

บรหารธรกจ

บรหารธรกจ

การโฆษณา

การตลาด

ม.รามคาแหง

ม.รามคาแหง

ไทย

ไทย

สาขาท�มความชานาญเปนพเศษ (ท�แตกตางจากวฒการศกษา)

เคร�องหนง

ประสบการณท�เก�ยวกบการบรหารงานวจย

1. ภาพลกษณของสถาบนเทคโนโลยราชมงคล วทยาเขตพระนครศรอยธยาหนตรา

2. การจดรปแบบบรรจภณฑราชมงคล

3. การพฒนาบรรจภณฑของผลตภณฑชมชนเขตภาคอสาน แบบสญจร

4. การพฒนาบรรจภณฑของผลตภณฑชมชนเขตสงหบร

5. เคร�องบบอดขยะพลาสตกขนาดเลกแบบประหยด

6. โมเดลการตลาดของขาวโพดเทยน

สวพ.

มทร.ส

วรรณภ

ม

68

ประวตผรวมโครงการวจย

ช�อ นายวฒศาสตร คาคม อาย 42 ป เลขท�บตรประชาชน 3609900673866

Mr. Wuttisart Khumkom

ตาแหนงปจจบน พนกงานมหาวทยาลย

สาขาวชาการจดการ คณะบรหารธรกจและเทคโนโลยสารสนเทศ

มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลสวรรณภม ศนยหนตรา จ.พระนครศรอยธยา )H)%(

โทรศพท ($I-$%$H)I ($I-%&%II& โทรสาร ($I-$%$H)I มอถอ (L)II(II$H

ประวตการศกษา

ปการศกษา ระดบ ช�อวฒ สาขาวชา วชาเอก สถาบน ประเทศ

2524

2532

ปรญญาตร

ปรญญาโท

อส.บ

กจ.ม

วศวกรรม

อตสาหการ

การจดการ

ท�วไป

ว.เกษมบณฑต

ม.มหดล

ไทย

ไทย

ประสบการณท�เก�ยวกบการทางานวจย

1. การพฒนาบทเรยน E-Learning บนเครอขายอนเตอรเนต วชาการบรหารการผลต

2. ความพงพอใจของนกศกษาท�มตอการใชบรการโรงอาหารของ มทรส. ศนยหนตรา

3. เตาเผาขาวหลามประหยดพลงงาน

4. โมเดลการตลาดของขาวโพดเทยน