TÜRKİYE CUMHURİYETİ

MARMARA ÜNİVERSİTESİ

SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

YETİŞKİNLER İÇİN BESLENME BİLGİ DÜZEYİ ÖLÇEĞİ

GELİŞTİRİLMESİ VE GEÇERLİK-GÜVENİRLİK ÇALIŞMASI

HİLAL BATMAZ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

BESLENME VE DİYETETİK

ANABİLİM DALI

2018-İSTANBUL

2

TÜRKİYE CUMHURİYETİ

MARMARA ÜNİVERSİTESİ

SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

YETİŞKİNLER İÇİN BESLENME BİLGİ DÜZEYİ ÖLÇEĞİ

GELİŞTİRİLMESİ VE GEÇERLİK-GÜVENİRLİK ÇALIŞMASI

HİLAL BATMAZ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

BESLENME VE DİYETETİK

ANABİLİM DALI

DANIŞMAN

Doç. Dr. FATMA ESRA GÜNEŞ

2018-İSTANBUL

i

ii

BEYAN

Bu tez çalışmasının kendi çalışmam olduğunu, tezin planlanmasından yazımına kadar

bütün safhalarda etik dışı davranışımın olmadığını, bu tezdeki bütün bilgileri akademik

ve etik kurallar içinde elde ettiğimi, bu tez çalışmayla elde edilmeyen bütün bilgi ve

yorumlara kaynak gösterdiğimi ve bu kaynakları da kaynaklar listesine aldığımı, yine

bu tezin çalışılması ve yazımı sırasında patent ve telif haklarını ihlal edici bir

davranışımın olmadığı beyan ederim.

Hilal BATMAZ

iii

TEŞEKKÜR

Yüksek lisans eğitimim süresince, tez konumun belirlenmesi, çalışmamın

planlanması, gerçekleştirilmesi ve sonuçlandırılmasında her türlü bilimsel ve manevi

desteğini esirgemeyen değerli danışman hocam Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri

Fakültesi Beslenme ve Diyetetik Bölüm Başkanı Doç. Dr. Fatma Esra Güneş’e ve

kıymetli diğer bölüm hocalarımıza,

Tez çalışmam boyunca engin bilgi ve deneyimiyle her daim desteğini yanımda

hissettiğim Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyoistatistik Anabilim Dalı Başkanı

sayın Prof. Dr. Gülnaz Nural BEKİROĞLU’na,

Çalışma ve eğitim hayatım süresince desteklerini hiçbir zaman esirgemeyen

değerli Özel Gebze Konak Hastanesi yönetimi ve iş arkadaşlarıma,

Hayatımın her anında olduğu gibi yüksek lisans eğitimim süresince desteğini hep

kalbimde hissettiğim sevgili dostum Uzm. Psk. Hilal Kübra Şirin‘e,

Hayatım boyunca tüm süreçlerde ve verdiğim her kararda yanımda olan ve beni

daima destekleyen babam Ahmet Batmaz, annem Nurhan Batmaz, kardeşlerim

Oğuzhan Batmaz ve Orhun Ali Batmaz’a sonsuz teşekkürlerimi sunarım.

Hilal BATMAZ

iv

İÇİNDEKİLER

TEZ ONAYI…………………………………………………………………….........i

BEYAN ........................................................................................................................ ii

TEŞEKKÜR ............................................................................................................. iiii

İÇİNDEKİLER ......................................................................................................... iv

TABLOLAR LİSTESİ ............................................................................................. vii

KISALTMALAR ve SİMGELER ........................................................................... ix

ÖZET ........................................................................................................................... 1

ABSTRACT ................................................................................................................ 2

1. GİRİŞ ve AMAÇ .................................................................................................... 3

2. GENEL BİLGİLER ............................................................................................... 5

2.1. Sağlıklı Beslenme ve İlgili Kavramlar .............................................................. 5

2.2. Beslenme Bilgisi ................................................................................................ 5

2.3. Beslenme Bilgi Düzeyini Etkileyen Faktörler ................................................... 6

2.4. Beslenme Durumuna Etki Eden Faktörler ......................................................... 6

2.5. Beslenme İle İlgili Sık Görülen Sağlık Sorunları .............................................. 8

2.5.1. Obezite ........................................................................................................ 9

2.5.2. Kalp Damar Hastalıkları ............................................................................. 9

2.5.3. Hipertansiyon .............................................................................................. 9

2.5.4. Kanser ....................................................................................................... 10

2.5.5. Diyabet ...................................................................................................... 10

2.5.6. Yeme Bozuklukları ................................................................................... 11

2.5.7. Malnütrisyon ............................................................................................. 11

2.6. Öğünler ve Öğün Örüntülerinin Önemi ........................................................... 11

v

2.6.1. Öğün Sayısı ve İçeriğinin Önemi.............................................................. 11

2.6.2. Kahvaltının Önemi .................................................................................... 13

2.7. Beslenme Bilgisinin Kaynakları ...................................................................... 13

2.8. Beslenme Eğitimi ve Önemi ............................................................................ 15

2.9. Ölçme Aracının Geliştirilmesine Yönelik Veri Çözümleme Yöntemleri ....... 16

2.9.1. Güvenirlik ................................................................................................. 16

2.9.2. Geçerlik ..................................................................................................... 17

2.10. Beslenme Bilgisinin Değerlendirilmesinde Ölçek Geliştirilmesi ve Önemi 18

3. GEREÇ ve YÖNTEM .......................................................................................... 21

3.1. Araştırmanın Yeri, Zamanı ve Örneklem Seçimi ............................................ 21

3.2. Araştırmanın Türü ........................................................................................... 21

3.3. Verilerin Toplanması ve Değerlendirilmesi .................................................... 21

3.4. Ölçeğin Geçerlik Güvenirlik Analizleri .......................................................... 25

3.5. “Yetişkinler İçin Beslenme Bilgi Düzeyi Ölçeği (YETBİD)’in “

Değerlendirilme Ölçütleri ....................................................................................... 26

3.6. Verilerin İstatistiksel Değerlendirilmesi ......................................................... 27

4. BULGULAR ......................................................................................................... 28

4.1. Ölçeğin Geçerlik-Güvenirlik Analiz Sonuçları ............................................... 28

4.2. Demografik Bilgiler ........................................................................................ 29

4.3. Bireylerin Beslenme Bilgi Düzeyleri .............................................................. 44

5. TARTIŞMA ve SONUÇ ...................................................................................... 64

6. KAYNAKLAR ..................................................................................................... 82

7. EKLER .................................................................................................................. 90

7.1. YETBİD Ölçeği (Ek 1) ................................................................................... 90

7.2. Etik Kurul İzni (Ek 2) ...................................................................................... 97

vi

7.3. Uzman Görüşü Formu ( Ek 3) ......................................................................... 98

7.4. Uzman Görüşleri (Ek 4) .................................................................................. 99

7.5. Bildiri Kabul Yazısı (Ek 5) ........................................................................... 101

8. ÖZGEÇMİŞ ........................................................................................................ 102

vii

TABLOLAR LİSTESİ

Tablo 1. Ölçek maddelerin konulara göre dağılımı ............................................... 23

Tablo 2. Beslenme bilgi düzeyi ölçeğinin değerlendirilme ölçütleri ..................... 27

Tablo 3. İçsel Yapı Geçerliliğinde Alt ve Üst Grup Puan Ortalamalarının

Karşılaştırılması ...................................................................................... 29

Tablo 4. Katılımcıların tanımlayıcı özellikleri (n=104) ........................................ 30

Tablo 5. Katılımcıların antropometrik değerleri.................................................... 32

Tablo 6. Katılımcıların besin desteği kullanma durumları ve kullanılan besin

destekleri ................................................................................................. 32

Tablo 7. Katılımcıların öğünlerle ilgili tanımlayıcı özellikleri .............................. 33

Tablo 8. Katılımcıların beslenme eğitimi ile ilgili bulguları ................................. 34

Tablo 9. Katılımcıların diyet yapma durumu ve nedeni ........................................ 35

Tablo 10. Beslenme eğitimi alma durumlarına göre ortalama puanların

karşılaştırılması ....................................................................................... 36

Tablo 11. Cinsiyete göre temel beslenme ve besin tercihi ortalama puanlarının

karşılaştırılması ....................................................................................... 36

Tablo 12. Alkol kullanma durumuna göre temel beslenme ve besin tercihi puan

ortalamalarının karşılaştırılması .............................................................. 37

Tablo 13. Sigara kullanma durumuna göre temel beslenme ve besin tercihi

ortalamalarının karşılaştırılması .............................................................. 37

Tablo 14. Öğün atlama durumuna göre temel beslenme ve besin tercihi

ortalamalarının karşılaştırılması .............................................................. 38

Tablo 15. Diyet yapma durumuna göre temel beslenme ve besin tercihi puan

ortalamalarının karşılaştırılması .............................................................. 39

Tablo 16. Cinsiyete göre BKİ gruplarının değerlendirilmesi .................................. 39

Tablo 17. Cinsiyete göre BKİ değerlerinin ortalaması ve standart sapması ........... 40

viii

Tablo 18. BKİ gruplarına göre temel beslenme ve besin tercihi puan ortalamalarının

karşılaştırılması ....................................................................................... 41

Tablo 19. Beslenmeye ayrılan bütçeye göre temel beslenme ve besin tercihi puan

ortalamalarının karşılaştırılması, F ve p değerleri ................................... 42

Tablo 20. Medeni durumlarına göre temel beslenme ve besin tercihi puan

ortalamalarının karşılaştırılması .............................................................. 43

Tablo 21. YETBİD ölçeğindeki “Temel Beslenme” önermelerine verilen cevapların

ortalama puanları, standart sapmaları, dağılımları ve yüzdeleri ............. 45

Tablo 22. YETBİD ölçeğindeki “Besin Tercihi” önermelerine verilen cevapların

dağılımları, yüzdeleri, ortalama puanları ve standart sapmaları ............. 54

Tablo 23. Bireylerin cinsiyetlerine göre temel beslenme bilgi puan ortalamaları,

standart sapmaları ve t değerleri.............................................................. 59

Tablo 24. Bireylerin öğrenim durumlarına göre temel beslenme ve besin tercihi

puan ortalamaları, standart sapmaları ve f değerleri ............................... 60

Tablo 25. Bireylerin sağlık sorunu varlığına göre temel beslenme ve besin tercihi

puan ortalamaları, standart sapmaları...................................................... 61

Tablo 26. Bireylerin yaş gruplarına göre temel beslenme ve besin tercihi puan

ortalamaları, standart sapmaları ve f değerleri ........................................ 62

Tablo 27. Öğün sayısına göre beslenme temel beslenme ve besin tercihi puan

ortalamaları, standart sapmaları ve f değerleri ........................................ 63

ix

KISALTMALAR ve SİMGELER

ABBİD : Adölesan Beslenme Bilgi Düzeyi Ölçeği

BKI : Beden Kitle İndeksi

Ca : Kalsiyum

Cm : santimetre

Kg : kilogram

Mg : Magnezyum

TBSA : Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırması

TUİK : Türkiye İstatistik Kurumu

TURDEP : Türkiye Diyabet Prevalans Çalışmaları

YETBİD : Yetişkin Beslenme Bilgi Düzeyi Ölçeği

1

Yetişkinler İçin Beslenme Bilgi Düzeyi Ölçeği Geliştirilmesi Ve Geçerlik-

Güvenirlik Çalışması

Öğrencinin Adı: Hilal BATMAZ

Danışmanı: Doç. Dr. Fatma Esra GÜNEŞ

Anabilim Dalı: Beslenme ve Diyetetik Anabilim Dalı

ÖZET

Amaç: Bu çalışmanın amacı yetişkinler için beslenme bilgi ölçeği geliştirmek ve bu

ölçeğin geçerlik-güvenirliğini test etmektir.

Gereç ve Yöntem: Çalışma bir ölçek geliştirme araştırmasıdır. Veri toplama aracı

olarak sosyo-demografik özellikleri ölçen bir anket ile “Yetişkinlerde Beslenme Bilgi

Düzeyi Ölçeği(YETBİD)” uygulanmıştır. Veriler SPSS 15.0 paket programında

değerlendirilmiştir. Verileri değerlendirmek için ki-kare testi, tek yönlü varyans

analizi,, t-testi, F-testi uygulanmıştır. Güvenirlik için Cronbach’s Alpha ile test-tekrar

test yöntemleri; geçerlik için uzman kanısına dayalı geçerlik, Pearson korelasyon

katsayısı ve %27’lik alt-üst grup karşılaştırma yöntemleri kullanılmıştır. En düşük

anlamlılık düzeyi p<0,05 olarak kabul edilmiştir.

Bulgular: YETBİD’in “Temel beslenme” bölümü için güvenirlik katsayısı

Cronbach’s Alpha=0,72 “Beslenme tercihi” bölümü için Cronbach’s Alpha =0,70

bulunmuştur. Tekrar testi sonrası iki grubun ortalama puanları arasında kliniksel bakış

açısından anlamlı bir fark bulunamamıştır(p=0,013, p=0,095). Her iki bölümde de

%27’lik alt grup ve üst grubun arasında yüksek derecede anlamlı bir fark bulunmuştur

(p=0,0001). Bu sonuç ölçeğin alt ve üst grupları birbirinden ayırma yeteneğinin yüksek

olduğunu göstermektedir.

Sonuç: Bu çalışmaya göre YETBİD yetişkinlerin beslenme bilgi düzeylerini ölçmede

pratik bir ölçme aracı olarak kullanılabilir.

Anahtar Kelimeler: yetişkin, beslenme bilgi düzeyi, ölçek, geçerlik, güvenirlik

2

Development of A Nutrition Knowledge Level Scale For Adults and Validation-

Reliability Study

ABSTRACT

Objective: The aim of this study is to develop a nutrition knowledge level scale for

adults and to test its validity and reliability.

Material and Methods: This research is a scale development study. As data collection

tool, a survey measures volunteers’ socio-demographic features” and also Nutrition

Knowledge Level Scale For Adults (NKLSA)” is applied. Data acquired as a result of

the research is evaluated via SPSS 15.0 statistical software packages. For the

evaluation of tha data acquired, chi-square test, one-way analysis of variance test, t-

test, F-test are applied. For reliability, test-retest and cronbach alpha methods ; for

validity, expert-based validity, pearson correlataion coefficient and %27 upper and

lowet group comparison methods are used. The Lowest severity level is accepted as

p<0,05.

Findings: The cronbach alpha values for the basic nutrition and food preference part

are 0,72 and 0,70, respectively. There was no significant difference in the clinical

scores between the mean scores of two groups after retest(p=0,013, p=0,095). In both

parts, there was a significant difference at a high level between the 27% subgroup and

the upper group (p=0,0001). This result indicates that this scale has a high ability to

seperate the upper and lower groups. The scale is valid.

Results: According the study, NKLSA can be used pratically to measure the nutrition

knowledge levels of adults.

Keywords: adult, nutrition knowledge level, scale, validity, reliability

3

1. GİRİŞ ve AMAÇ

Sağlığı merkez alan bakım sisteminde başlıca amaçlardan biri, kişinin sağlığı

iyileştirici davranışları kazanmasını sağlamaktır. Bunun kazanılması da yeterli

derecede beslenme bilgi düzeyine sahip olmayla yakından ilgilidir (Denke, 2001). Bir

toplumun sağlıklı olması, toplumun gelişmişlik seviyesini belirleyen temel unsurdur

(Baysal, 2012).

Beslenme bilgisi, beslenmeyle ilgili süreçlerin, diyet ve sağlık, diyet ve hastalık,

gıdaların majör besin kaynağı ve diyet önerileri gibi konularla ilgili bilgileri

kapsamaktadır. Bu tanım ihtiyaç durumunda kişiden kişiye veya toplumdan topluma

göre değiştirilebilmektedir (Miller ve Cassady, 2015).

Yetersiz beslenme bilgisi birçok hastalığın ortaya çıkmasına zemin

hazırlamaktadır. Beslenme bilgi yetersizliğinden dolayı bireylerde hatalı olan

beslenme alışkanlıkları yerleşebilir ve bu alışkanlıklardan kurtulmak oldukça zordur.

Bu yüzden beslenme konusunda bilgi sahibi olmak gereklidir (Çekal,2007; Baysal,

2002). Beslenme bilgisi sağlıklı beslenme alışkanlıklarının kazanılmasında esas role

sahiptir. Bununla birlikte yapılan çalışmalarda beslenme bilgi düzeyinin beslenme

davranışını değiştirmede etkili olma durumu gösterilememiştir (Feren ve ark., 2011).

Beslenme bilgisi ile davranışı arasındaki ilişkili tartışmalı olsa da, birçok çalışma

beslenme eğitiminden sonra daha iyi beslenme bilgisi ve daha iyi kilo kayıpları

olduğunu göstermektedir. Aşırı yağ tüketiminden kaçınmak, daha sağlıklı pişirme

yöntemlerinin seçilmesi, yüksek enerjili ve yüksek yağlı besinlerin tüketiminin

azaltılması, öğün planlama, etiket okuma alışkanlığı beslenme bilgisine dahil

edebileceğimiz başlıklardır (Klohe ve ark., 2006).

Beslenme bilgisinin davranışa dönüşümünde doğru bir orantı beklenmesine

rağmen araştırmaların bu hipotezi destekleyici olmamasındaki nedenlerden birisi bilgi

düzeyinin iyi bir şekilde ölçülememesi olabilir. Bilgi düzeyini ölçmek güçtür ve

geçerli ve güvenilir ölçümler için iyi bir ölçek yapısı gereklidir (Feren ve ark., 2011).

4

Yeterli ve dengeli beslenme alışkanlıklarıyla ilgili yapılacak değişiklikler

bireylerin sağlığını korurken, yaşlılıkta ortaya çıkabilecek hastalıkların önlenmesinde

de etkilidir (Şanlıer, 2009).

Beslenme bilgisi toplumun her kesiminin beslenme durumu ve alışkanlıklarını

etkiler (Şanlıer, 2005). Sağlığın korunması için beslenme bilgisi ve durumunun

saptanması gerekmektedir. Bu şekilde beslenme eğitimi ve beslenme danışmanlık

hizmetleri etkili bir şekilde planlanarak topluma uygulanabilir (Hodul, 2001).

Hatalı beslenme alışkanlıkları çoğu kronik hastalığın gelişmesinden sorumludur

ve beslenme bilgisi beslenme alışkanlıklarını etkileyebilmektedir. Beslenme

alışkanlıklarını değerlendirebilmek için iyi geliştirilmiş etkili bir beslenme bilgisi

değerlendirme envanterine ihtiyaç vardır. Bu envanter test, ölçek, anket ya da araç

olarak da nitelendirilebilir. Etkili bir ölçme ve değerlendirme envanterinin ihtiyaçlarını

karşılamak için temel kriter geçerlilik ve güvenirlik testleri uygun düzeylerde

karşılamasıdır (Whati ve ark, 2011).

Kline, beslenme bilgisi de dahil olmak üzere psikolojik özellikleri ölçmek için

kullanılabilecek geçerli ve güvenilir bir test formunun oluşturulmasında bir dizi kriter

tanımlamıştır (Kline, 2015).

Parmenter ve Wardle yetişkinlerdeki genel beslenme bilgisini ölçmek için kendi

anketlerini geliştirirken psikometrik ölçümler üzerinde durmuşlar ve beslenme

bilgisinin tasarımı ve değerlendirilmesi için bir ölçek geliştirmişlerdir (Parmenter ve

Wardle, 1999).

Bu araştırmanın amacı yetişkinler için beslenme bilgi düzeyi ölçeği geliştirmek,

geçerlilik ve güvenirliğini test etmektir. Literatüre bakıldığında ülkemizde adölesanlar

için geliştirilmiş ve geçerlik güvenirliği yapılmış bir ölçek olmasına rağmen

yetişkinlerin bilgi düzeyini ölçmeye yönelik bir ölçeğin bulunmaması bu çalışmanın

temelini oluşturmaktadır (Özdoğan, 2013). Bu ölçeğin yetişkin bireylerin temel

beslenme ve besin tercihleriyle ilgili beslenme bilgi düzeylerini değerlendirmesi

beklenmektedir. Yetişkinlerin beslenme düzeylerinin belirlenmesi için kullanılacak

geçerli ve güvenilir bir ölçek ile birlikte ihtiyaçlar doğrultusunda yeni çalışmalara

kaynak oluşturmak hedeflenmiştir.

5

2. GENEL BİLGİLER

2.1. Sağlıklı Beslenme ve İlgili Kavramlar

Sağlık, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından bireyin sadece vücudunda hastalık

ve sakatlığın olmayışı değil; kişinin fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden tam bir iyilik

halinde olması olarak tanımlanmıştır (Bilge, 2013). Bireylerin yetersiz ve dengesiz

beslenmesi büyüme ve gelişmede eksikliklere neden olabilir (Bilge, 2009).

Sağlıklı beslenme çeşitli besinlerle dengeli beslenerek, tüm besin ögelerini bireyin

gereksinimi kadar alması ve olması gereken vücut ağırlığını korumasıdır. Sağlıklı

beslenmeye daha anne karnındayken başlanmalı ve yaşam boyu vücudun büyümesi,

yenilenmesi, çalışması ve kronik hastalıkların önlenmesi için devam ettirilmelidir. Bu

faaliyetlerin devamı için gerekli olan enerji ve besin ögelerinin yeterli miktarlarda

alınması ve vücutta uygun şekilde kullanılması yeterli ve dengeli beslenme olarak

tanımlanmaktadır. Yani yeterli ve dengeli beslenmeye sağlıklı beslenme

denilebilmektedir.

Beslenme kavramı insanın yaşamsal faaliyetlerini sürdürebilmesi için gerekli olan

besin öğelerini tüketmesidir (Çekal, 2007).

İdeal beslenme kavramı “en yüksek seviyede sağlıklı yaşam, en düşük seviyede

hastalık riski”, yani en yüksek seviyede iyilik hali hedeflenmektedir. Beslenme, karın

doyurmak, açlık duygusunu bastırmak ya da o anda istediği besinleri tüketmek değildir

(Besler, 2015). Aynı zamanda beslenme, bireye keyif vermeli, kendisini iyi

hissettirmelidir. Buradan da anlaşıldığı üzere, beslenmenin fizyolojik ve psikolojik

durum üzerinde yararlı etkileri bulunmaktadır (Yücecan, 2008).

2.2. Beslenme Bilgisi

Bilgi toplumunda olduğumuz gerçeğini kabul edersek bilgi bir güçtür. Bilgiyi

bileni bilmeyenden ayıran olarak tanımlayabiliriz. Beslenme bilgisi beslenme ve besin

öğeleri bilgisidir. Beslenme bilgisi dahilinde besin öğelerinin enerji içerikleri, yağlar,

6

karbonhidratlar, proteinler, vitamin ve mineral kaynakları, fitokimyasalların

kaynakları değerlendirilebilir.

Halk sağlığı beslenmesinde beslenme bilgisinin durumu ve açıklayıcı rolü

belirsizdir. Bu alandaki belirsizliğin çoğu beslenme bilgi ve davranışının doğasındaki

kavramsal kafa karışıklığıyla ortaya çıkmıştır. Beslenme bilgisi tüketicilerin gıda

davranışlarındaki değişiklikleri için gereklidir ama yeterli bir faktör değildir (Worsley,

2002).

2.3. Beslenme Bilgi Düzeyini Etkileyen Faktörler

Beslenme bilgi düzeyini etkileyen birçok faktör bulunmaktadır. Sosyal çevre akla

gelen ilk faktörlerdendir. Üniversite öğrencileriyle yapılan bir çalışmada üniversite

öncesi ilde yaşayan öğrencilerin beslenme bilgi puan ortalaması anlamlı derecede daha

yüksek bulunmuştur (Vançelik ve ark., 2007). Bu sonuçta ilde yaşayan öğrencilerin

beslenme ile ilgili bilgilere, TV, gazete, dergi ve diğer iletişim araçlarına daha kolay

ulaşması etkili olabilir. Belçikalı kadınlarla yapılan bir araştırmada eğitim seviyesi,

yaş ve meslek türünün beslenme bilgisini en çok etkileyen faktörler olduğu

gösterilmiştir (De Vriendt ve ark., 2009).

2.4. Beslenme Durumuna Etki Eden Faktörler

Beslenme, sağlığı korumak ve yaşam kalitesini yükseltmek için doğru ve bilinçli

yapılması gereken bir davranıştır. Bu davranış yaşamın her döneminde devam

ettirilmelidir (Bilge, 2013).

Vücudun büyümesi, gelişmesi ve çalışması için gerekli olan besin ögelerinin

yeterli miktarlarda alınması ve uygun şekilde kullanılması yeterli ve dengeli beslenme

olarak ifade edilmektedir. Doğru beslenmenin amacı yeterli ve dengeli beslenmenin

devam ettirilmesidir (Besler, 2015). Yeterli ve dengeli beslenme alışkanlığının

kazanılmasıyla birçok kronik hastalığın önüne geçilebilmektedir.

Yapılan çalışmalar bireylerin sağlıklı bir biçimde yaşayabilmesi için yetmişe

yakın besin maddesine ihtiyacı olduğunu ortaya koymuştur. Ayrıca sağlıklı büyüme-

7

gelişim ve üretken olarak uzun süre yaşamak için bu öğelerin her birinden günlük ne

kadar alınması gerektiği de belirlenmiştir (Çekal, 2007). Enerji ve besin ögeleri

vücudun ihtiyacı kadar alınamaz ise yetersiz beslenme durumu ortaya çıkmakta ve

vücudun işlevlerini yerine getirmesi azalmaktadır. Sağlıklı besin seçimi

yapılmadığında ve besinlerde çeşitlilik sağlanmadığında ya da yanlış pişirme

yöntemleri uygulandığında, besin maddelerinin bazıları vücuda alınamamaktadır. Bu

duruma dengesiz beslenme denir. Dengesiz beslenme; insanın verimli çalışma,

planlama ve keşfetme yeteneğini düşürerek sağlığını olumsuz yönde etkilemektedir.

Bireyin beslenme durumu kişiden kişiye değişmekle beraber bireyin yaşı,

cinsiyeti, genetik özellikleri, beslenme durumu ve diğer yaşam biçimi şekilleri

(fiziksel aktivite ve sigara içme alışkanlığı gibi), sosyal ve çevresel etmenler (ev

koşulları, sanitasyon ve hijyen gibi), stres, çalışma koşulları ve aile desteği gibi birçok

diğer sosyal ve kültürel çevre özelliklerinin ürünüdür (Pekcan, 2008).

Beslenme bilgisinin diyet kalitesine olan etkisinin araştırıldığı bir çalışmada

sosyoekonomik durum ve beslenme bilgisinin diyet kalitesini de etkilediği

gösterilmiştir (Mclead ve ark., 2011). Cinsiyet, yaş ve sosyal gruplar arasında sağlığı

artırıcı besinlere karşı tutum ve farkındalık açısından farklılıklar bulunmaktadır

(Bogue ve ark., 2005).

Beslenme alışkanlıklarına etki eden kişisel faktörlere bakmak gerekirse;

davranışlar, inançlar, bilgiler, özsaygı, öğün ve atıştırmalık örüntüsü, ağırlık kontrolü

üzerinde etkilidir. Kişisel faktörlerin yanında bireyin sosyal-çevresindeki

değişikliklerde ağırlık kontrolü üzerine etkilidir. Yeme alışkanlıklarına etki eden

sosyal çevresel faktörler ise aile, arkadaşlar ve diğer yakın çevredir (Story, 2002).

Bunların yanında toplumsal değişmeler beslenme alışkanlıklarının da zamanla

değişmesine yol açmaktadır. Örneğin ekonomik düzeyin azalması ile besine ulaşmakta

zorluk yaşanırken; ekonomik düzeyin yükselmesi ile bireylerde genellikle geleneksel

besinler yerine enerji değeri yüksek, besleyici değeri düşük saflaştırılmış besinlere

eğilimi artırmaktadır (Çekal, 2008).

Beslenme bilgisi besin tercihi ve besin ögesi alımını etkileyebilir. Bir çalışmada

beslenme bilgisi yüksek olan grupta total yağ, doymuş yağ ve hayvansal kaynaklı tekli

doymamış yağ alımının beslenme bilgisi düşük olan gruptan daha az olduğu

8

gösterilmiştir. Beslenme bilgisinin beslenme davranışını etkilediği çeşitli çalışmalarla

gösterilmiştir. Halk sağlığı önlemleri planlanırken daha sağlıklı beslenme

alışkanlıkları kazanan bireylerin bunu beslenme davranışlarına yansıttığı göz önünde

bulundurulmalıdır. Beslenme eğitimleri, sağlıklı besinlere ulaşılabilirlik ve

sosyoekonomik durum beslenme davranışları için önemlidir (Dallongeville ve ark.,

2001; De Vriendt ve ark., 2009; Brug, 2008). Bugüne kadar kanıtlar iyi tasarlanmış

çalışmaların eksikliğinden dolayı yetersiz olsa da, sağlıklı beslenme için çevresel,

sosyokültürel, fiziksel ve ekonomik şartlar önem taşımaktadır (Brug, 2008).

2.5. Beslenme İle İlgili Sık Görülen Sağlık Sorunları

Beslenme çağımızın önemli odak noktalarından biridir. Günümüzde milyonlarca

insan açlık ve yetersiz beslenmenin getirdiği olumsuzluklarla savaşırken, diğer bir

kesim de aşırı ve yanlış beslenme nedeniyle yaşamlarını erken yaşta yitirmekte veya

çalışamaz duruma gelmektedirler (Bilge, 2009).

Beslenmemiz için önemli herhangi bir temel besin öğesi alınmadığında,

gereğinden az ya da çok alındığında, sağlığı bozucu bir etki göstermektedir (Çekal,

2007). Yetersiz ve dengesiz beslenmenin mental ve fiziksel gelişmede güçlük,

davranış bozuklukları ve zekâ ortalamalarında düşüşe neden olduğu belirtilmektedir

(Oktar, 2003).

Dengesiz beslenme nedeniyle bazı kronik hastalıkların sıklığında artış

saptanmıştır. Bu hastalılar daha çok kalp ve damar hastalıkları, hipertansiyon (HT), tip

2 diyabet (DM), obezite, osteoporoz, konstipasyon, divertikülozis gibi bazı kalın

bağırsak hastalıkları, demir eksikliği anemisi (DEA), malnütrisyon gibi sağlık

sorunlarıdır (Besler, 2014).

Yetersiz ve dengesiz beslenme pellegra, beriberi, skorbüt, anemi gibi bazı

hastalıkların oluşmasında doğrudan etkiye sahip iken bazılarında ise dolaylı etkiye

sahiptir. Yetersiz ve dengesiz beslenen bireyler kolay hasta olurlar ve hastalıklar daha

ağır seyreder. Ayrıca, herhangi bir besin maddesinin yetersiz alınması durumunda

vücutta o besin öğesinin görevi yerine getirilemeyeceğinden vücut çalışması da

aksamakta ve hastalık baş göstermektedir (Bilge, 2009).

9

2.5.1. Obezite

Obezite Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından Vücut Kitle İndeksinin (VKİ) 30

ve üzeri olması olarak tanımlanmaktadır. Şişmanlık ve obezite kardiyovasküler

hastalıklar, diyabet ve hipertansiyon için risk faktörüdür. Buna ek olarak obezite diğer

birçok kronik hastalığı şiddetlendirir. Osteoartrit, dislipidemi, safra taşı, kas iskelet

problemleri bunlardan bazılarıdır (Field, 2001). Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)

sağlık araştırması verilerine göre 15 yaş ve üzeri bireylerde hafif şişmanlık görülme

sıklığı erkeklerde %37,3, kadınlarda %28,4 şişmanlık görülme sıklığı erkeklerde

%13,2, kadınlarda %21,0’dır. Toplam prevalansta ise; hafif şişmanlık%33,0,

şişmanlık %16,9’dur (TÜİK, 2010).

2.5.2. Kalp Damar Hastalıkları

Kardiyovasküler hastalıklar (KVH) geniş spektrumlu bir hastalık grubu olmakla

birlikte kalp, beyin ve diğer periferal dokuları besleyen arterleri etkilemektedir.

Sedanter yaşam, kan lipitlerinin yüksek olması, kiloluluk ve obezite, aşırı tuz tüketimi,

doymuş yağ asitlerinin fazla tüketimi, düşük posa alımı, yetersiz sebze-meyve

tüketimi, aşırı enerji alımı, sigara ve alkol tüketimi KVH risk faktörlerindendir

(Aksoydan, 2013). Ölüm nedenleri arasında Türkiye’de %47,73 ile ilk sırada yer

almaktadır. Serebrovasküler hastalıkların insidansı erkeklerde yüz binde 69,6

kadınlarda ise yüz binde 72,1 ‘dir. Toplam prevalans ise binde 3,19’dur (TBSA, 2010).

2.5.3. Hipertansiyon

Tansiyon, kan basıncı olarak tanımlanabilir. Hipertansiyon (yüksek tansiyon),

kanın damarlara fazla basınç yaparak tansiyonun gün içinde belli bir süre yüksek

olmasıdır (Güçlü, 2012). Hipertansiyonun birçok nedeni olmakla birlikte en önemli

nedeni aşırı tuz tüketimidir. Ekmek, hazır gıdalar, pizza, hazır yemekler, peynir, zeytin

en fazla tuz içeren gıdalardır. Hastalara ve sağlık personeli tuz tüketimi konusunda

eğitilmeli ve hastalar tuz tüketimi fazla olduğunda tansiyonlarının yükseleceğini

10

bilmelidirler (Aydınalp, 2013). Hipertansiyon sık görülen kronik bir hastalıktır. Elde

edilen verilere göre Türkiye’de hipertansiyon prevalansı 2010 yılında erkeklerde

%8,4, kadınlarda %16,8 ve tüm bireylerde %12,7’dir (TBSA, 2010).

2.5.4. Kanser

Kanser genel olarak hücrelerin kontrolsüz çoğalması olarak tanımlanabilmektedir

(Kutluk, 2001). Kontrolsüz çoğalan bu hücreler diğer hücrelerin işlevlerini

yapmalarına engel olarak hastalık durumunu oluştururlar.

Kanserin genel nedenleri; toksik kimyasal maddeler, hava kirliliği, sağlıksız içme

suyu, yanlış besin seçimi ve kötü beslenme, genetik, radyasyon, hormonlar ve diğer

nedenler olarak sayılabilir. En önemli nedenlerden biri olarak beslenmenin kanser

oluşumundaki rolüne bakacak olursak; yetersiz diyet posası, uygun olmayan pişirme

yöntemleri, gıdalarda kullanılan zararlı ve yüksek dozda katkı maddeleri, aşrı veya

yetersiz beslenme, küf ve toksinler gibi nedenler sayılabilmektedir (Sağlık Bakanlığı,

2012).

Türkiye’de kanserler yetişkinlerde %13,1 ile ölüm nedenleri arasında ikinci sırada

yer alır. TÜİK Ölüm Nedeni İstatistiklerine (2009) göre %21,1 (erkek %24,9 ve kadın

%16,5) ile de yine ölüm nedeni olarak ikinci sırada yer alır (TBSA, 2010).

2.5.5. Diyabet

Pankreastan salgılanan insülin hormonu yetersizliği ya da salgılanan insülin

hormonuna karşı dokularda direnç gelişmesi sonucu kan glukozunun yükselmesiyle

karakterize kronik bir hastalıktır (Yıldız, 2008). Diyabet (DM) mortalite ve

morbititeyi arttırıcı komplikasyonlarının olması nedeniyle hem bireye hem de topluma

ekonomik yük getirir, yaşam kalitesini düşürür. Görülme sıklığının hızla artmasından

dolayı da önemli bir hastalıktır (Tümer, 2011). Türkiye Erişkin Kalp Sağlığı ve

Hipertansiyon Araştırması ve Risk Faktörleri (TEKHARF) çalışmasında prevalans

%8,4 (E %8,1; K %8,9) bulunmuştur. TURDEP-II’ye göre Türk erişkin toplumunda

diyabet sıklığının %13,7’ye ulaştığı görülmüştür (TBSA, 2010).

11

2.5.6. Yeme Bozuklukları

Yeme bozuklukları kişide sosyal, psikolojik ve tıbbi sorunlara neden olan ve

yaşam kalitesinin düşmesine neden olan yeme davranışı bozuklukları olarak

tanımlanmaktadır (Öyekçin, 2011).

2.5.7. Malnütrisyon

Malnütrisyon; vücudun ihtiyacı olan enerji, protein ve makro besinlerin en düşük

düzeyin altında alınmasıyla oluşan patolojik bir tablodur. Protein ve enerji vücuda

yetersiz alınırsa veya vücut tarafından kullanılamazsa vücut kitlesi ve yağ dokusunda

ciddi kayıplar oluşur, bu tablo ise protein-enerji malnütrisyonu (PEM) olarak

adlandırılır. Yetişkinlerde PEM in başlıca nedenleri; anoreksiya, yetersiz yiyecek

alımı, diyabet, malabsorbsiyonlar, uzamış infeksiyonlardır (Eker, 2006). Beslenme

alışkanlıklarının olumlu yönde değiştirilmesi, kronik hastalık riskinin azaltılmasında

temel parametredir.

2.6. Öğünler ve Öğün Örüntülerinin Önemi

Bireyin fizyolojik sağlığı için yemeklerin tüketim aralığı ile öğün başına düşen

makro ve mikro besin öğeleri miktarları ve oranları oldukça önem taşımaktadır.

Günlük hayatta bireyler besin hazırlama, sağlıklı besin bulma ve öğün bulma konusuna

önem vermelidirler. Yeterli ve dengeli bir beslenme önerisi olarak uzmanlar günde en

az üç öğün önermektedirler (Sağlık Bakanlığı, 2004).

2.6.1. Öğün Sayısı ve İçeriğinin Önemi

Tüketilen besinlerin vücut tarafından kullanılması birçok etmene göre farklılık

gösterebilmektedir. Besinlerin ne şekilde tüketildiği, nasıl tüketildiği veya ne zaman

tüketildiği vücutta kullanımlarını etkilemektedir. Tek besin ağırlıklı beslenme, uzun

12

süreler aç kalma veya bir öğünde fazlaca beslenme gibi durumlarda organizmayı

olumsuz etkileyebilir.

Bir günde tüketilen öğün sayısı, atlanılan öğünler, öğün atlama nedenleri, ara öğün

yapma durumları ve yemek yemeyi etkileyen her türlü psikolojik durumlar bireyin

beslenme alışkanlığını yansıtır (Özçelik, 2000).

Doğru beslenmede öğün sayısı ne kadar önemli ise öğün içeriği de bir o kadar

önemlidir. Besin ögelerinin öğünlerdeki dağılımı ne kadar dengeli olursa

metabolizmanın da o kadar düzenli çalıştığı bilinmektedir. Tek bir besin ögesiyle

beslenilen diyetle vücut canlılığını kaybetmekte ve birçok olumsuz durumla

karşılaşılmaktadır. Öğünlerde tüm besin gruplarıyla çeşitlilik sağlanmalıdır. Bu durum

protein sentezi ile ilgilidir. Amino asitlerin bir arada ve yeterli düzeylerde bulunmaları

vücudun fizyolojik işleyişi için önemlidir. Eksik amino asit alımı diğer öğünlerle telafi

edilememektedir. Proteini tüketimini iki öğünde alanlarda azot dengede kalırken, üç

öğünde yiyenlerde pozitif bir denge sağlanmaktadır (Gül, 2011).

Günlük yaşam şartları dikkate alındığında, yiyeceklerin günde en az üç öğünde

tüketilmesi ve öğünler arasında geçen sürenin 4-5 saat olması önerilmektedir. Kanda

şeker düzeyi ortalama 100 ml’ de 70-100 mg olduğunda enerji üretimi düzenlidir.

Hücreler şekeri kullandıkça şekerin kandaki düzeyinde ve enerji üretiminde azalma

görülür. Kan şekeri düşen bireylerde halsizlik, dikkat dağınıklığı, kuvvetsizlik, açlık

hissi ve baş ağrısı görülebilir. Eğer kan şekeri normal seyrederse enerji üretimi

kolaylaşır, bireyin enerjisi artar, tokluk hissi oluşur, düşünme kabiliyeti artar,

davranışları pozitif etkilenir. Ancak yüksek kan şekeri seviyeleri uyku durumu yaratır

ve kişinin çalışma verimini düşürür (Gül, 2011).

Akşam ile sabah öğünü arası yaklaşık 11-12 saattir. Bu süre içinde vücudumuz

enerji harcamaya devam etmektedir. Eğer sabah öğünü yapılmazsa bu süre uzar. Bu

kadar uzun süreli açlık sonucu baş dönmesi, baş ağrısı, halsizlik, titreme, hipoglisemi

gibi olumsuzluklar kaşımıza çıkabilir (Kavaz, 2009).

Düzensiz beslenme öğünden alınan verimi düşürmektedir. Ana öğün sayısını

azaltmak insülin yanıtını, vücut yağ profilini, enerji kaybını ve yağ depolanmasını

olumsuz etkileyebilir. Fazla kilolu bireylerde öğün atlama alışkanlığının yaygın

13

olduğu, en çok atlanan öğünün ise sabah kahvaltısı olduğu bilinmektedir (Kavaz,

2009).

Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde kahvaltı öğünü atlanmaktadır. Ayrıca

özellikle ergenlik çağındaki çocukların ara öğün seçenekleri olarak meyve-sebze

tüketimleri az, tatlı ve meşrubat tüketimleri daha yaygındır (Custers, 2009).

2.6.2. Kahvaltının Önemi

Güne verimli başlamak için sabah kahvaltısı büyük önem taşımaktadır. Akşam

yemeği ile sabah arasında yaklaşık 12 saatlik bir süre geçmekte ve bu süre içinde

vücut, besinlerin tümünü kullanmaktadır.

Kahvaltı yapmadan güne başlamak bireyde halsizlik, dikkat dağınıklığı ve baş

ağrısı gibi sıkıntılara neden olabilmektedir (Kutluay-Merdol, 2001). Kahvaltı günün

en önemli öğünü olmasına karşın en çok ihmal edilenidir. Özellikle okul çocuklarının

yeterli ve dengeli kahvaltı yapmaları gerekirken çeşitli nedenlerle ya hiç yapmadıkları

ya da çocukların dengesiz bir kahvaltıyla okula gittikleri belirlenmiştir (Özdoğan,

2012).

Düzenli ve doğru kahvaltı yapan bireylerin yüksek seviyede mikro besin ögesi

alması, yağ alımının az olması ve alınan posanın yüksek olması bilinen yararlı

etkilerdendir (Schlundt, 1992). Kahvaltının beyin işlevindeki etkisi, bireyin kahvaltı

ile akşam yemeğinin niteliğine ve genel beslenme durumuna göre farklılık

göstermektedir (Özdoğan, 2012).

2.7. Beslenme Bilgisinin Kaynakları

Beslenme bilimi sürekli gelişen ve gelişmeye devam eden bir bilim dalıdır.

Beslenme bilgisi insanoğlunun davranış ve tutumlarını etkiler, hangi besini yemesi

veya yememesi gerektiği konusunda bilgi verir. Bireyler bu bilgileri diyetisyenler ve

besin etiketlerinden alabilmektedirler. Ancak insanlar çoğu beslenme bilgisini radyo,

TV, gazeteler, magazinler ve internetten elde etmektedirler (Tayfur, 2014). Bu kitle

iletişim araçları beslenme bilgisi elde etmede en yaygın kullanılan araçlardandır. Bu

14

durum bilgiye kolay ulaşma bakımından olumlu bir sonuç gibi görünse de artan bilgi

kirliliği ve bilimsel olmayan bilgilerin paylaşılması insan sağlığını olumsuz yönde

etkilemektedir (Aktaş, 2013). Gerek televizyon ve radyoda gerek basında bazı

endüstriyel ürünlerin reklamları geniş yer tutmaktadır. Bu reklamlar tüketici üzerinde

belli bir algı oluşturarak veya var olan algılarını değiştirerek besin tercihlerini

değiştirebilmektedir. Değişen besin tercihleri ise toplumun bir ürünü fazla veya az

tüketmesine neden olmaktadır (Yılmaz, 2007).

Ailede ve okulda alınan doğru beslenme bilgisi ise olumlu beslenme

alışkanlıklarının kazanılmasını ve bu alışkanlıkların sürdürebilmesini sağlamaktadır.

Anne-baba ve okulda alınan doğru beslenme bilgisi çocuğun bu bilgileri yaşamına

uygulayarak daha sağlıklı besin tercihleri yapmasını sağlayacaktır. Ayrıca yetişkin bir

birey olduğunda çevresindekileri ve kuracağı aileyi de etkileyerek olumlu beslenme

alışkanlıklarının yayılmasını ve sürdürülmesini sağlayacaktır (Sabbağ ve ark., 2011).

Doğru beslenme bilgisine ulaşabilmek için öncelikle bilginin nereden geldiğine

bakılmalıdır. Verilen beslenme bilgisinin bir kişinin görüşü olup olmadığı, bir gazete

haberi veya reklam olup olmadığı, bir çalışmanın sonuçları olup olmadığı ve hükümet

tarafından bilimsel olarak desteklenip desteklenmediği önemlidir. Bireysel olarak

beyan edilen beslenme bilgisi gerçekçi deneylerle test edilmediği için doğruluğu kabul

edilemez. Televizyon, gazete medya vb. bir ürünün satışını arttırmak için gerçekçi

olmayan beyanlarda bulunabilir. Hükümet rehberleri ise bilimsel bir komite tarafından

güncel bilimsel çalışmalar derlenerek geliştirilmektedir. Bu rehberler halk için sağlıklı

beslenme önerileri geliştirilmek için yapılmaktadır. Bunlar broşür ve kitapçık olarak

yayımlanmaktadır. Eğer verilen beslenme bilgisi bir çalışmanın sonucu ise, çalışmanın

onaylanması, tekrarlanması ve sağlıklı beslenme önerileri yapmak için uygulanabilir

olması gerekmektedir. Tek bir çalışmanın verilerinin yeterli olmadığı

unutulmamalıdır. Burada önemli olan doğru beslenme bilgisini kullanarak uygun besin

seçimini yapmak ve beslenme kararını vermektir (Tayfur, 2014).

15

2.8. Beslenme Eğitimi ve Önemi

Beslenme eğitimi ile toplumu yeterli ve dengeli besin tüketme alışkanlıklarının

geliştirilmesi, yanlış ve olumsuz beslenme uygulamalarının ortadan kaldırılması,

besinlerin sağlık bozucu duruma gelmesinin önlenmesi ve besin kaynaklarının daha

etkin, daha ekonomik kullanılması konularında halkın eğitilerek beslenme durumunun

düzeltilmesi amaçlanmaktadır (Baysal 2002, Murathan ve ark, 2015). Yapılan

araştırmalar beslenme eğitim programlarının beslenme bilgisi üzerine etkisi olduğunu

ve eğitim düzeyi yükseldikçe beslenme bilgisinin de buna paralel olarak arttığını

göstermiştir (Aytekin, 1999).

Beslenme bilgi yetersizliğinin yanlış beslenmeye neden olabileceği bilinen bir

gerçektir. Bilgi yetersizliği sonucunda bireylerde meydana gelen olumsuz yeme

davranışlarından kurtulmak da bir o kadar zordur. Beslenme bilgisi de ancak beslenme

eğitimi ile olmaktadır (Sabbağ, 2003; Sabbağ, 2011).

Günümüzde yetersiz bilginin önüne geçilebilmesi ve kronik hastalıkların

önlenmesi amacıyla dünya genelinde Birleşmiş Milletler ve beslenme ilgili örgütler

sağlıklı beslenme rehberlerini geliştirerek halkın bilinçlenmesine yönelik çalışmalarını

arttırmışlardır. Ancak bu çalışmalara rağmen, rehberlerdeki bilgilerin toplum

tarafından uygulanmasıyla ilgili sorunlar bulunmaktadır. Bu sorunların önlenememesi

ve toplum tarafından uygulanamamasının sebebi olarak eksik beslenme eğitim

programları gösterilebilir. Sürekli ve etkin olması beslenme eğitimleri ile halkın

beslenme bilgi seviyesi artırılabilir. Verilecek bu eğitimlerin halkın sosyal, kültürel ve

ekonomik şartlarına uyum sağlaması gereklidir. Aile eğitimi ve anaokullarında

başlayan eğitimlerin toplumun bilgi seviyesini artırmada etkili olacağı

öngörülmektedir (Baysal, 1998).

Eksik beslenme bilgisi çocukların büyüme ve gelişmesini doğrudan

etkilemektedir. Bu durum dolaylı olarak toplumların yapısında olumsuz durumlar

ortaya çıkarmaktadır (Sabbağ, 2011).

İnsan sağlığı üzerinde etkili olan eğiticilerin veya uzmanların yeterli bilgi

seviyesine sahip olması toplumu doğru yönlendirmek adına önemlidir (Sakar, 2013).

Yapılan araştırmalar, beslenme eğitim programlarının beslenme bilgisi üzerinde etkisi

16

olduğunu belirlediği gibi eğitim seviyesi yükseldikçe beslenme bilgisinin de buna

paralel arttığını göstermiştir (Sabbağ, 2003).

Beslenme eğitiminin temel amacı, toplumu oluşturan bireylere doğru bilgiler

vererek daha iyi beslenme alışkanlıkları kazandırmak olmalıdır. Beslenmenin sağlık

üzerine etkileri topluma doğru bir şekilde aktarılmalı ve toplumun beslenme davranış

bilincinin geliştirilmesi gerekmektedir. Beslenme çok yönlü bir davranıştır. Eğitimler

verilirken bireylerin ekonomik, sosyal, kültürel, kişisel ve inançsal özellikleri ve

tutumları göz önünde bulundurulmalıdır (Sakar, 2013; Sabbağ, 2011). Toplumun

beslenme eğitiminde dikkat edilmesi gereken en temel konu toplumda bilgi

karışıklığına neden olmayan, açık ve net bilgilerin kullanılmasıdır. Eğitim verecek

bireyin de yeterli bilgi seviyesine sahip olması ve bilgiyi aktarmada açık ve anlaşılır

yöntemler kullanması önem taşımaktadır (Kutluay, 2012).

2.9. Ölçme Aracının Geliştirilmesine Yönelik Veri Çözümleme Yöntemleri

2.9.1. Güvenirlik

Ölçme aracının ölçtüğü özelliği ya da özellikleri, diğer bir deyişle etkilenerek

ölçülere yansıttığı etki kaynaklarını, bu kaynaklarda bir değişme olmadığı sürece, ne

derecede bir kararlılıkla ölçülere yansıtabildiğini gösterir (Özçelik 2010).

Cronbach Alpha

Ölçümlerin güvenirliğini kestirmek için Cronbach tarafından geliştirilen (α) alpha

katsayısı yöntemidir (Turgut ve Baykul 2010). Alfa katsayısı 0,00 ile 0,40 arasında ise

ölçek güvenilir değildir, 0,40 ile 0,60 arasında ise ölçek düşük güvenirliktedir, 0,60 ile

0,80 arasında ise oldukça güvenilirdir, 0,80 ile 1,00 arasında ise yüksek derecede

güvenilir bir ölçektir (Özdamar, 2011).

17

Test-tekrar test

Testin uygulama koşullarındaki değişmelerden etkilenmeme, yani ölçüleri,

uygulama koşullarındaki farklılaşmaların etkisine kapalı tutma derecesinin bir

göstergesidir (Özçelik 2010). Bu yöntemde testin aynı gruba belirli zaman aralığında

tekrar uygulanmasıyla elde edilen puanlar arasındaki tutarlılık ölçüsüne bakılır

(Özdoğan, 2013).

2.9.2. Geçerlik

Bir ölçme aracının ölçmeyi amaçladığı özelliği tam ve doğru olarak, bir başka

özellikle karıştırmadan ölçebilme derecesine geçerlik denir (Tavşancıl 2010).

Kapsam geçerliği

Testi oluşturan maddelerin, ölçülmek istenen bilgiyi ölçmede nicelik ve nitelik

olarak yeterli olup olmadığının uzman görüşleriyle sorgulanmasına kapsam geçerliği

denir (Tezbaşaran 2008, Büyüköztürk 2011).

Kapsam geçerliği bir testin, bu testle ölçülmek istenen davranışları ne derecede

kapsadığını ifade etmek olarak tanımlanır. Her uzmandan, her test maddesinin ilgili

davranışı yoklayıp yoklamadığı konusundaki görüşünün alınması işlemine uzman

kanısına dayalı geçerlik denmektedir (Baykul 2010). Çalışmamızdaki kapsam

geçerliliği için konusunda uzman öğretim görevlilerine uzman görüşü formu

gönderilmiştir (Ek 3).

Kriter Geçerliği

Yapı geçerliği testin/ölçeğin ölçmek istediği yapıyı başka yapılara karıştırmadan

ölçüp ölçmediğini gösterir.

18

Dışsal yapı geçerliği

Dışsal yapı geçerliliğindeki amaç, ölçülen tutum boyutunda bir başka amaçlı

benzer ölçekle bu benzerliğin ne derece geçerli bir ölçüt olup olmadığını bulmaktır.

İçsel yapı geçerliği

Yapı, birbirleriyle ilgili olduğu düşünülen belli öğelerin ya da öğeler arasındaki

ilişkilerin oluşturduğu bir örüntüdür (Tekin, 2012).

2.10. Beslenme Bilgisinin Değerlendirilmesinde Ölçek Geliştirilmesi ve

Önemi

Beslenme bilgisi, beslenmeyle ilgili süreçlerin, diyet ve sağlık, diyet ve hastalık,

gıdaların temel besin kaynağı ve diyet önerilerinin bilgisini kapsar. Bununla birlikte

bu tanım ihtiyaç durumunda kişiden kişiye veya toplumdan topluma göre

değiştirilebilir (Miller ve Cassady, 2015).

Beslenme bilgisi bireylerin, ailelerin ve toplumların beslenme durumları ve

alışkanlıklarını etkileyen etmenlerden olup beslenme alışkanlıklarının kazanılmasında

esas role sahiptir (Baysal, 2011; Worlsey, 2002).

Fakat sadece bilmek bu davranışın gerçekleşmesinde yeterli değildir. Ancak yine

de beslenme eğitiminin bu konudaki önemi unutulmamalıdır (Worsley, 2002).

Beslenme bilgisi, beslenme alışkanlıklarının değişim bileşenlerinden biri olarak kabul

edilir. Ancak beslenme bilgisinin beslenme davranışını değiştirmede ne kadar etkili

olduğu henüz netleşmemiştir. Bunda beslenme bilgisinin iyi ölçülememesi bir etken

olabilir. Bilgi düzeyini ölçmek güçtür ve geçerli ve güvenilir ölçümler için iyi bir ölçek

yapısı gereklidir (Feren ve ark, 2011).

Ölçekleri geliştirirken geçilen tüm aşamalarda bazı kriterlere uymak gerekir. Bu

kriterlere uyulmazsa geçerlik ve güvenirliği düşük ölçekler geliştirilir. Geçerlik,

ölçeğin ölçmeyi amaçladığı özelliği, başka özelliklerle karıştırmadan, doğru ölçebilme

derecesidir. Geçerlik seviyesi ölçeğin kullanım amacına, uygulandığı gruba ve

uygulama biçimine göre değişebilir. Güvenirlik ise ölçeğin, ölçmek istediği değişkeni

19

ne tutarlılıkla ölçtüğünün ya da ölçme sonuçlarının hatalardan arınmış olmasının

derecesidir. Geçerliği istenen düzeyde olmayan bir ölçekle, istatistiksel testlerin gücü

azalır ve gruplar arası farkın anlamlı olarak tespit edilmesi engellenir ya da çok daha

fazla sayıda katılımcının araştırmaya dahil edilmesini zorunlu kılarak maliyet artışı ve

zaman kaybına neden olabilir. Güvenirliği düşük bir test ise yapılan ölçümde “bias”a

neden olarak, özellikle klinik uygulamada bazı hatalı kararlara zemin hazırlayabilir

(Karakoç ve Dönmez, 2014).

Beslenme bilgisinin güvenilir ölçümü için geçerli ve güvenilir bir ölçeğe ihtiyaç

vardır (Venter, 2008). Kline, beslenme bilgisi de dahil olmak üzere psikolojik

özellikleri ölçmek için kullanılabilecek geçerli ve güvenilir bir test formunun

oluşturulmasında bir dizi kriter tanımlamıştır(Kline, 2015). Parmenter ve Wardle

yetişkinlerdeki genel beslenme bilgisini ölçmek için kendi anketlerini geliştirirken

psikometrik ölçümler üzerinde durmuşlar ve beslenme bilgisinin tasarımı ve

değerlendirilmesi için bir ölçek geliştirmişlerdir (Parmenter ve Wardle, 1999).

Ülkemizde beslenme bilgi seviyesinin ölçüldüğü çalışmalarda genellikle

güvenilirlik çalışmaları Amerika veya Avrupa’da yapılmış beslenme anketleri

kullanılmaktadır. Ancak unutulmamalıdır ki beslenme bilgi seviyesi toplumlara göre

farklılık gösterebilmektedir. Bu yüzden ülkemizde yapılacak çalışmalarda

kullanılmadan önce bu anketlerinin geçerlilik ve güvenilirliğinin araştırılması

gerekmektedir (Uncu ve Soykan 2007).

Yapılan literatür araştırmasında ülkemizde yetişkinlerin beslenme bilgi düzeyini

ölçen geçerli ve güvenilir bir ölçeğe rastlanmamıştır. Çoğu araştırmada kullanılan

beslenme bilgisi anketlerinin geçerli ve güvenilirliğinin test edilmediği görülmektedir

(Tütüncü ve Karaismailoğlu, 2013; Şanlıer ve ark., 2017; Yarar ve ark., 2011, Çekal,

2008).

2009 yılında Şanlıer ve arkadaşları gençlerin beslenme bilgi düzeylerini ölçmek

için hali hazırda bir ölçek olmadığı için kendi oluşturdukları ve geçerlilik-güvenirlik

yaptıkları ölçeklerini kullanmışlardır (Şanlıer ve ark, 2009). Konuyla ilgili 2014

yılında Aydın ve arkadaşları tarafından adölesanların bilgi düzeylerini ölçmek

amacıyla ABBİD Ölçeği oluşturulmuş ve geçerlilik güvenirlik çalışmaları yapılmıştır

20

(Aydın, 2014). 2013 yılında Özdoğan, adölesanların yeme davranışlarını ve beslenme

bilgilerini ölçen bir ölçek geliştirmiştir (Özdoğan, 2013).

Ülkemizde beslenme konuları içerisinde yer alan beslenme bilgisi ve yeme

davranışlarını değerlendirmeye yönelik birçok çalışma yapılmıştır ve yapılmaktadır.

Bu çalışmalarda ölçme araçları (anket, çoktan seçmeli test, ölçek vb.) araştırıcıların

kendileri tarafından veya daha önce yapılan araştırmalardan alınarak kullanılmaktadır.

Aynı amaç doğrultusunda hazırlanan anketler incelendiği zaman; soruların

içeriklerinin farklı olduğu görülmektedir. Bunun doğal bir sonucu olarak çalışmalarda

bütünlük sağlanamadığı düşünülmektedir (2013, Özdoğan).

21

3. GEREÇ ve YÖNTEM

3.1. Araştırmanın Yeri, Zamanı ve Örneklem Seçimi

Çalışmanın örneklemi İstanbul’da yaşayan, amaca uygun, iletişim problemi

olmayan gönüllü yanıt vermeyi kabul eden 18-65 yaş arası 105 yetişkinden

oluşmaktadır. Örneklemi oluşturan yetişkinlerin evreni temsil etmesi açısından kadın

ve erkeklerin sayıları birbirine yakın seçilmiştir. Eksik bilgi veren 1 kişi çalışmaya

dâhil edilmemiştir. Çalışma 104 yetişkin üzerinden yürütülmüştür.

Araştırma hakkında katılımcılara yazılı ve sözlü bilgi verilerek araştırmayı kabul

edenlerle görüşme yapılmıştır.

İlk veriler 1 Eylül 2017-1 Ekim 2017 tarihleri arasında toplanmıştır. Tekrar testi

için 104 yetişkin içinden rastgele 50’si seçilmiş ve 1 Kasım-1 Aralık 2017 arasında

ikinci veriler toplanmıştır. Araştırma 1 Eylül 2017-1 Haziran 2018 arasında

yürütülmüştür.

3.2. Araştırmanın Türü

Araştırma ile yetişkinlerin beslenme bilgilerini belirlemeye yönelik ölçek

geliştirilmesi amaçlanmıştır Bu belirlemeler yetişkinlerin görüşlerine dayalı olması

nedeniyle araştırma betimsel niteliktedir.

3.3. Verilerin Toplanması ve Değerlendirilmesi

Anket formu(Ek-1) araştırmacılar tarafından birinci elden veri toplama yöntemi

olan yüz yüze görüşme tekniği kullanılarak doldurulmuştur. Anket formunun yaklaşık

doldurma süresi 10 dakika olarak planlanmıştır.

Çalışmanın gerçekleştirilebilmesi için Sağlık Bilimleri Enstitüsü Etik

Kurulu’ndan (Ek 2) gerekli izinler alınmıştır.

22

Araştırmada veri toplama aracı olarak hazırlanan test 5 alt bölümden

oluşmaktadır. Ölçeğin ilk kısmında katılımcıların sosyo demografik özellikleri, sağlık

ile ilgili davranışlarını ve beslenme alışkanlıklarını sorgulayan bir anket, ikinci

kısmında temel beslenme bilgi düzeylerini ölçen “Temel Beslenme Bilgisi” ölçeği,

üçüncü kısımda katılımcıların kendilerini besin-sağlık ilişkisi hakkında

değerlendirdikleri VAS ölçeği, dördüncü kısımda besin tercihi bilgisini sorgulayan

“Besin Tercihi” ölçeği, beşinci kısımda katılımcıların kendilerini tercih konusunda

değerlendirdikleri VAS ölçeği kullanılmıştır. Kullanılan veri toplama aracı EK-1’de

verilmiştir.

Katılımcıların boy uzunluğu ve vücut ağırlığı kendi beyanlarından elde edilmiştir.

Yaşları araştırmacı tarafından doğum yılı bilgisinden hesaplanmıştır.

Sosyo demografik anket toplam 25 sorudan oluşmaktadır. Anketin ilk bölümü

bireylerin cinsiyeti, yaşı, boy uzunluğu, vücut ağırlığı, sağlık durumu, sigara içme

durumu, alkol kullanma durumu, medeni durumu, öğrenim durumu, çalışma durumu,

mesleği, evde yaşayan birey sayısı, evin toplam gelirinden beslenmeye ayrılan

bütçenin yüzdesi; ikinci bölümü vitamin-mineral desteği kullanma durumu, öğün

sayısı, en önem verilen öğün, öğün atlama durumu, en çok atlanan öğün, beslenmeye

ilgili eğitim alma durumları, hangi kaynaklardan beslenme bilgisini edindikleri ve

beslenmeye ilişkin hangi konuda eğitim almak istedikleri, diyet yapma durumları ve

nedenlerine ilişkin soruları içermektedir. Sosyo demografik anketin geneli çoktan

seçmeli sorulardan oluşmakta olup ucu açık sorulara da yer veriliyorken 2 soruda

birden çok seçenek işaretlenmesine izin verilmiştir.

“Temel beslenme ve besin-sağlık ilişkisi” ölçeği 20, “Besin tercihi” ölçeği 12

maddeden oluşmaktadır. Literatürden çalışma kapsamına yönelik çeşitli ulusal ve

uluslararası çalışmalar örnek alınarak soru havuzu oluşturulmuş ve bu soru havuzu

içerisinden amaca yönelik önermeler 5’li likert ölçeği şekline getirilmiştir. Ölçeğe

araştırmacı tarafından kamu spotları, sağlık bakanlığı politikaları ve zorunlu eğitim

müfredatı göz önünde bulundurularak oluşturulmuş ve uzman görüşlerin

değerlendirilmesiyle onaylanan önermeler de eklenmiştir. 10 kişilik bir pilot çalışma

yapıldıktan sonra anlaşılmayan önermeler ölçekten çıkarılmış veya düzenlenmiştir.

Son hali verilen ölçek 105 yetişkine uygulanmıştır. Hatalı bilgi verilen bir kişi çalışma

23

dışı bırakılarak kalan 104 kişi içerisinden ulaşım sorunu olmayan 50 kişi amaca

yönelik seçilerek ölçek tekrar uygulanmıştır.

Katılımcılar “Temel beslenme ve besin-sağlık ilişkisi” başlığı altındaki 20

önermeye ve “Besin tercihi“ başlığı altındaki 12 önermeye kesinlikte katılıyorum,

katılıyorum, ne katılıyorum ne katılmıyorum, katılmıyorum, kesinlikle katılmıyorum

yanıtlarından birini vermişlerdir. Doğru önermelere kesinlikte katılıyorum cevabını

verenler 4 puan, katılıyorum cevabını verenler 3 puan, ne katılıyorum ne katılmıyorum

cevabını verenler 2 puan, katılmıyorum cevabını verenler 1 puan, kesinlikle

katılmıyorum cevabını verenler 0 puan almışlardır. Yanlış önermelere kesinlikte

katılıyorum cevabını verenler 0 puan, katılıyorum cevabını verenler 1 puan, ne

katılıyorum ne katılmıyorum diyenler 2 puan, katılmıyorum diyenler 3 puan, kesinlikle

katılmıyorum diyenler 4 puan almışlardır. Temel beslenme başlığı altında alınabilecek

maksimum puan 80, besin tercihi başlığı altında alınabilecek maksimum puan 48’dir.

Katılımcılar beslenme-sağlık arasındaki ilişkiyi ve günlük hayattaki besin

tercihlerinin doğruluğunu 0’dan 10’a kadar derecelendirme yapan ayrı birer VAS

ölçeği ile değerlendirmiştir.

Tablo 1. Ölçek maddelerin konulara göre dağılımı

Temel Beslenme Besin Tercihi

n % n %

Vitamin-mineral 10 50,0 1 8,3

Yağlar 4 20,0 2 16,7

Karbonhidratlar 2 10,0 4 33,4

Proteinler 2 10,0 2 16,7

Posa 1 5,0 1 8,3

Tuz 1 5,0 1 8,3

Su 0 0,0 1 8,3

Toplam 20 100,0 12 100,0

24

“Temel Beslenme ve Besin Sağlık İlişkisi” altındaki 20 önermenin 10 tanesi

vitamin ve mineraller, 4 tanesi yağlar, 2 tanesi karbonhidratlar, 2 tanesi proteinler, 1

tanesi posa, 1 tanesi de tuz ile ilgili konuları kapsamaktadır.

“Salam ve sosis gibi işlenmiş et ürünlerinin içerisinde bulunan yağlar sağlık için

zararlıdır.”, “Zeytinyağı kolesterol içerir.”, “Balığın doymuş yağ içeriği kırmızı etten

yüksektir.” Ve “Yağlar, protein ve karbonhidratlara göre daha az enerji içerirler.”

önermeleri yağlarla ilgilidir.

“Doğal, taze sıkılmış meyve suları şeker içermez.” ve “Karbonhidratlar temel

enerji kaynağıdır.” önermeleri karbonhidratlarla ilgilidir. “Meyvelerin protein içeriği

yüksektir”, “Yumurta ile kırmızı et protein miktarı açısından benzerdir.” önermeleri

proteinlerle ilgilidir.

“Kuru fasulye piyazının lif içeriği yüksektir.” önermesi posa ile ilgilidir. “Tuzun

fazla tüketilmesi tansiyonu etkilemez.” önermesi tuz ile ilgilidir.

“Besin Tercihi” altındaki 12 önermenin 4 tanesi karbonhidratlar, 2 tanesi yağlar,

2 tanesi proteinler, 1 tanesi tuz, 1 tanesi vitamin ve mineraller, 1 tanesi su, 1 tanesi de

posa ile ilgili konuları kapsamaktadır.

“Şeker hastalarının meyve suyu yerine meyvenin kendisini(mümkünse kabuğunu

soymadan) tüketmeleri daha sağlıklıdır.”, “Ara öğünde tatlı bisküvi yerine kepekli

galeta tüketmek daha doğru bir seçimdir.”, “Çocukların beslenme çantasına gofret

yerine 3-4 adet kuru kayısı koymak daha faydalıdır.”, “Beyaz ekmek, tam

tahıllı(esmer) ekmeğe göre daha sağlıklıdır.” Önermeleri karbonhidratlarla ilgilidir.

“Gıdalarla aldığı yağ miktarını azaltmak isteyen bir birey tavuk kızartma yerine

tavuk ızgara tercih etmelidir.”, “Gıdalardan aldığı yağ miktarını azaltmak isteyen birisi

light süt tercih edebilir.” önermeleri yağlarla ilgilidir.

“Öğündeki protein oranını yükseltmek isteyen bir kişi, bulgurlu ıspanak yemeği

yerine yumurtalı ıspanak yemeğini tercih etmelidir.”, “Hayvansal kaynaklı

besinlerin(et, balık, süt, yumurta gibi) içerisindeki proteinler, vücut sağlığı için çok

önemlidir.” Önermeleri proteinlerle ilgilidir.

“Alınan tuzu azaltmak için lahana turşusu yerine lahana salatası tercih

edilmelidir.” önermesi tuz ile ilgilidir.

25

“Bir yetişkinin sıvı ihtiyacını çay ve kahve gibi içecekler yerine su tüketerek

karşılaması daha doğrudur.” önermesi sıvı ihtiyacı ile ilgilidir.

“Havuç iyi bir A vitamini kaynağıdır.”, “Vitamin ve mineraller enerji verir.”,

“Dondurulmuş ürünlerin besin değeri taze besinlerden daha düşüktür.”, Süt ve süt

ürünlerinde bulunan kalsiyum minerali kemik ve diş sağlığı için önemlidir.”, “Kemik

erimesinden korunmada gerekli olan D vitaminin en iyi kaynağı güneştir.”, “E vitamini

görme duyusu için oldukça etkili bir vitamindir.”, Portakalda bulunan C vitamini

bağışıklığı güçlendirerek soğuk algınlığı ve gribal enfeksiyonlara karşı korur.”,

“İçerdiği vitaminlerden dolayı tam tahıllı(esmer) ekmek tüketmek sinir sistemi için

faydalıdır.”, “Kırmızı et B12 vitamini içerdiği için unutkanlığı önlemede etkilidir.”,

“Kırmızı ve mor renkli sebze ve meyveler kanserden koruyucudur.”, “Vitamin ve

mineralleri doğrudan besinlerden almak yerine ilaç şeklindeki besinlerle almak daha

faydalıdır.” önermeleri vitamin ve mineraller ile ilgilidir.

3.4. Ölçeğin Geçerlik Güvenirlik Analizleri

Ölçeğimizin geçerlik çalışması kapsam ve kriter olmak üzere iki ana başlıkta

incelenmiştir.

Çalışmamızda uzman kanısına dayalı geçerlik çalışması kapsamında ölçeğin

katılımcıların beslenme bilgisini ölçmeye uygun olup olmadığını değerlendirmek

amacıyla beslenme alanında görev yapan 2 konu uzmanının görüşlerine

başvurulmuştur.

Uzmanlara, Uzman Görüşü Yönergesi formları (EK-3) ile “Yetişkinler için

Beslenme Bilgi Düzeyi Ölçeğinin” (EK-1 ) taslak hali gönderilmiştir. Uzmanlar

ölçeklerdeki maddeler hakkındaki görüşlerini gönderilen form üzerinde doldurmuş,

uygun olmayan yönergeler için ise açıklama kısmına not düşerek geri yollamışlardır (

EK-4). Uzman görüşlerine dayanılarak beslenme bilgisi ölçeğinden öneriler

doğrultusunda bazı maddeler çıkarılmış veya önermeler üzerinde düzenlemeler

yapılmıştır.

Ölçeğimizin kriter geçerliliği dışsal yapı ve içsel yapı geçerliliği olmak üzere iki

ana başlıkta incelenmiştir.

26

Dışsal yapı geçerliliği için Pearson korelasyon katsayısı marifetiyle benzer bir

ölçekle karşılaştırma yapılmıştır. Literatürde yetişkinler için geliştirilmiş veya

uyarlanmış Türkçe bir ölçek olmadığı için bir başka ölçekle karşılaştırma işlemi için

her konu başlığının arkasına konuyla ilgili bir VAS ölçeği eklenmiştir.

3.5. “Yetişkinler İçin Beslenme Bilgi Düzeyi Ölçeği (YETBİD)’in “

Değerlendirilme Ölçütleri

Yetişkinler için beslenme bilgi düzeyi ölçeğinin değerlendirme ölçütlerinden

alınan puanlar kötü, orta, iyi ve çok iyi olarak değerlendirilmiştir.

Ölçekten alınan puanlar normal dağılıma uydukları için yüzdelik dilimlere

ayrılmıştır. Temel beslenme bölümünden alınabilecek en yüksek puan 80’dir. Analiz

sonuçlarına bakıldığında temel beslenme bölümünden alınan en yüksek puan 76, en

düşük puan 35, ortanca puan 52, ortalama puan 53, standart sapma ise 8,1’dir. Besin

tercihi bölümünden alınabilecek en yüksek puan 48’dir. Analiz sonuçlarına

bakıldığında besin tercihi bölümünden alınan en yüksek puan 48, en düşük puan 24,

ortanca puan 38, ortalama puan 38, standart sapma ise 5,6’dIr. Her iki bölümde de

ortanca ve ortalama değerler arasında fark yoktur. Analiz sonuçları, yüzdelik dilim

dağılımları ve standart sapmalar göz önünde bulundurulduğunda temel beslenme için

10 birimlik, besin tercihi için de 6 birimlik aralıklar oluşturulması uygun görülmüştür.

Ölçeğin iki ana başlığı olan “Temel Beslenme Bilgisi” ve “Besin-Tercihi Bilgisi”

ölçeklerinin değerlendirilme ölçütleri Tablo 2‘de gösterilmiştir.

27

Tablo 2. Beslenme bilgi düzeyi ölçeğinin değerlendirilme ölçütleri

Puan Aralığı Sınıflandırma

Temel Beslenme ( toplam puan 80)

<45

45-55

56-65

>65

Kötü

Orta

İyi

Çok iyi

Besin Tercihi (toplam puan 48)

<30

30-36

37-42

>42

Kötü

Orta

İyi

Çok iyi

Tablo 2’de görüldüğü gibi temel beslenme puanı 45’den küçük olan katılımcıların

bilgi düzeyi kötü, 45-55 puan arası olanların bilgi düzeyi orta, 56-65 puan arası

olanların iyi, 65 puan üzeri olanların bilgi düzeyi çok iyi olarak değerlendirilmiştir.

Besin tercihi puanı 30’dan küçük olan katılımcıların bilgi düzeyi kötü, 30-36 puan

arası olanları orta, 37-42 puan arası olanların iyi, 42 puan üzeri olanların bilgi düzeyi

çok iyi olarak değerlendirilmiştir.

3.6. Verilerin İstatistiksel Değerlendirilmesi

Araştırma sonucunda elde edilen veriler, Windows ortamında SPSS 15.0

İstatistiksel paket programı ile değerlendirilmiştir. Nitel ve nicel değişkenler için

uygun tanımlayıcı değerler verilmiştir.

Nitel değişkenler, sayı (n) ve yüzde (%) olarak, nicel değişkenler ise ortalama ve

standart sapma (x±SS) olarak ifade edilmiştir.

Değişkenler normal dağılımlıdır ve parametrik testler uygulanmıştır. Nitel

değişkenler arasındaki farkın belirlenmesi için “Ki-kare Testi”, iki grubun

karşılaştırılmasında parametrik test koşullarının sağladığı değişkenler için t-testi ve

ikiden fazla grubun karşılaştırılmasında F-testi uygulanmıştır. Dışsal yapı geçerliliği

için Pearson korelasyon katsayısı marifetiyle benzer VAS ölçeğiyle karşılaştırma

yapılmıştır. İçsel yapı geçerliliğinde alt ve üst %27’lik grup Unpaired T Testi ile

karşılaştırılmıştır. En düşük önem düzeyi p<0,05 olarak kabul edilmiştir.

28

4. BULGULAR

Yetişkinler için beslenme bilgi düzeyi ölçeği geliştirmek amacıyla yürütülen

araştırmanın bu bölümünde ölçeğin geçerlik ve güvenirlik çalışma sonuçları ile

bireylerin çeşitli değişkenler açısından değerlendirilmesine ait bulgular

bulunmaktadır.

4.1. Ölçeğin Geçerlik-Güvenirlik Analiz Sonuçları

Ölçme aracının güvenirliğini saptamak amacıyla iki ayrı yönteme başvurulmuştur.

Bunlardan ilki Cronbach’s Alpha katsayısı yöntemidir. Bu yöntemde yetişkinler için

beslenme bilgi düzeyi ölçeğindeki bölümlerin iç güvenirlik katsayısı olan “Cronbach’s

Alpha” hesaplanmıştır. “Temel beslenme” başlığındaki 20 maddenin iç güvenirlik

katsayısı Cronbach Alpha=0,72, “Beslenme tercihi” başlığındaki 12 maddenin iç

güvenirlik katsayısı Cronbach’s Alpha =0,74 bulunmuştur.

Güvenirliğin tespiti için yapılan diğer yöntem ise test tekrar test yöntemidir.

Yetişkinler için beslenme bilgi testi 104 katılımcıdan 50’si rastgele seçilerek 4 hafta

sonra tekrar uygulanmıştır. İki grubun temel beslenme ortalama puanları arasında

istatistiksel olarak fark çıksa da p=0,013’ dür. Bu değer p=0,05’ e çok yakın bir

değerdir. Bu yüzden ortaya çıkan 2 puanlık farkın kliniksel bakış açısından önemi

yoktur. Besin tercihi ortalama puanları arasında puan farkı çıkmamıştır (p=0,115,

p>0,05).

Temel beslenme bilgisi ile besin-sağlık ilişkisi karşılaştırılmış ve aralarında

anlamlı ancak zayıf bir ilişki bulunmuştur (r=0,243, p=0,013, p<0,05). Besin tercihi

ile tercih doğruluğu karşılaştırılmış arasında ilişki bulunmamıştır (r=0,095, p=0,278,

p>0,05). Ölçeğin temel beslenme bölümü dışsal yapı geçerliliğini sağlarken besin

tercihi bölümü bu geçerliliği sağlamamıştır. Ancak her iki bölümde de alınan puanlar

bilen ile bilmeyeni ayırt edici niteliktedir.

İçsel yapı geçerliliğinin tespiti için ölçeğin kendi puanlarına dayalı olarak tutuma

aşırı uçlarda sahip olanları üst ve alt grup olarak (%27’lik grup) ayırdıktan sonra, bu

29

iki grubun ortalamaları Unpaired T testi ile karşılaştırılmıştır. Test sonuçları tablo 3’te

gösterilmiştir.

Tablo 3. İçsel Yapı Geçerliliğinde Alt ve Üst Grup Puan Ortalamalarının

Karşılaştırılması

Alt ve Üst Puanlar Ort ± SS t p

Temel beslenme

19,677 0,0001* Alt %27’lik grup 44,2 ± 3,0

Üst %27’lik grup 64,1 ± 4,3

Besin tercihi

Alt %27’lik grup

Üst %27’lik grup

31,2 ± 2,5

23,760

0,0001*

45,1 ± 1,6

Temel beslenme puanı %27’lik alt grupta olan bireylerin temel beslenme puanı

ortalaması 44,2 ± 3,0, %27’lik üst grupta olan bireylerin temel beslenme puanı

ortalaması 64,1 ± 4,3’tür. Besin tercihi puanı %27’lik alt grupta olan bireylerin besin

tercihi puan ortalaması 31,2 ± 2,5, %27’lik üst grupta olan bireylerin besin tercihi puan

ortalaması 45,1 ± 1,6’dır. Analiz sonuçlarına göre her iki ölçekte de alt grup ve üst

grubun arasında yüksek derecede anlamlı bir fark çıkmıştır (p=0,0001). Bu sonuç

ölçeğin alt ve üst grupları birbirinden ayırma yeteneğinin yüksek olduğunu

göstermektedir.

4.2. Demografik Bilgiler

Bu bölümde araştırmaya katılan bireylerin kişisel bilgileri yer almaktadır.

Araştırmaya katılan bireylerin tanımlayıcı özellikleri Tablo 4’te gösterilmiştir.

30

Tablo 4. Katılımcıların tanımlayıcı özellikleri (n=104)

Özellikler n %

Cinsiyet

Erkek 53 51,0

Kadın 51 49,0

Sigara İçme

İçmiyor 59 56,7

İçiyor 44 42,3

Alkol kullanma

Kullanmıyor 67 64,4

Kullanıyor 37 35,6

Medeni durum

Bekâr 33 31,7

Evli 71 68,3

Çalışma durumu

Çalışmıyor 26 25,0

Çalışıyor 78 75,0

Eğitim durumu

İlköğretim 23 22,1

Lise 18 17,3

Lisans 58 55,8

Lisansüstü 5 4,8

Meslek

Sağlık personeli 1 1,0

Ev hanımı 11 10,6

Mühendis 4 3,8

İşçi 22 21,2

Öğretmen 32 30,8

Memur 8 7,7

Öğrenci 9 8,7

Serbest meslek 17 16,3

Sağlık sorunu

Yok 86 82,7

Var * 18 17,3

İnsülin direnci

Yok 100 96,2

Var 4 3,8

Ortopedik rahatsızlık

Yok 100 96,2

Var 4 3,8

Sinir sistemi rahatsızlığı

Yok 102 98,1

Var 2 1,9

Alerji

Yok 102 98,1

Var 2 1,9

Diyabet

Yok 103 99,0

Var 1 1,0

31

Tablo 4’ün devamı;

Tansiyon

Yok 100 96,2

Var 4 3,8

Kalp

Yok 102 98,1

Var 2 1,9

Migren

Yok 103 99,0

Var 1 1,0

Otoimmün hastalıklar

Yok 100 96,2

Var 4 3,8

*Birden fazla sağlık sorunu içerebilir.

Araştırmaya katılan yetişkinlerin %51’i (n=53) erkek, %49’u (n=51) kadın;

%31,7’si (n=33) bekar, %68,3’ü (n=71) evlidir. Örneklemimizdeki sigara kullanma

sıklığı %42,3’ü (n=44), alkol kullanma sıklığı %35,6’sı (n=37) olarak saptanmıştır.

Katılımcıların çoğu (%75) çalışmakta olup yarısından fazlası (%55,8’) lisans eğitim

seviyesine sahiptir. Bunu sırasıyla ilköğretim(%22,1), lise (%17,3) ve lisansüstü

(%4,8) takip etmektedir. Meslek gruplarına göre dağılıma bakıldığında örneklemin

%30,8’i öğretmenlerde), %21,2’si işçilerden, %16,3’ü serbest meslek çalışanlarından,

%10,6’sı ev hanımlarından, %8,7’si öğrencilerden, %7,7’si memurlardan, %3,8’i

mühendislerden ve %1’i sağlık personelinden oluşmaktadır.

Araştırmaya katılan yetişkinlerin %82,7’sinin (n=86) sağlık sorunu yoktur,

%17,3’ünün (n=18) sağlık sorunu bulunmaktadır. Sağlık sorunlarına göre dağılıma

bakıldığında %3,8 (n=4) tansiyon, %3,8 (n=4) otoimmüm hastalıklar, %3,8 (n=4)

insülin direnci, %3,8 (n=4) ortopedik hastalıklar, %1,9 (n=2) alerji, %1,9 (n=2)

diyabet, %1,9 (n=2) kalp hastalığı, %1,9 (n=2) sinir sistemi hastalığı, %1 (n=1) migren

görülmektedir. Araştırmaya katılanların günlük ortalama su tüketimleri 6,6 ± 5,0

bardaktır. Örneklemdeki kişilerde ortalama evde yaşayan birey sayısı 3,5 ±1,1’dir.

Araştırmaya katılan bireylerin antropometrik değerleri Tablo 5’te gösterilmiştir.

32

Tablo 5. Katılımcıların antropometrik değerleri

Ort ± SS Alt Değer Üst Değer

Yaş 36,5 ± 11,2 18 62

Boy uzunluğu (cm) 169,3 ± 9,1 153 191

Vücut ağırlığı (kg) 74,6 ± 21,2 43 185

BKİ (kg/m2) 25,9 ± 7,1 17,0 68,7

Araştırmaya katılanların yaş ortalaması 36,5 ± 11,2, boy uzunluğu ortalaması

169,3 ± 9,1 cm, vücut ağırlığı ortalaması 74,3 ± 21,2 kg’dir. Katılımcıların BKİ

ortalaması 25,9±7,15 kg/m2’dir. Katılımcılar arasında minimum yaş değeri 18,

maksimum yaş değeri 62; minimum boy değeri 153 cm, maksimum boy değeri 191

cm; minimum kilo değeri 43 kg, maksimum kilo değeri 185 kg; minimum BKİ değeri

17,0 kg/m2, maksimum BKİ değeri 68,7 kg/m2’dir.

Tablo 6. Katılımcıların besin desteği kullanma durumları ve kullanılan besin

destekleri

*Birden fazla işaretlenebilir.

n %

Beslenme desteği alma durumu

Hayır 89 85,6

Evet 15 14,4

Toplam 104 100

Alınan besin desteği cinsi*

Multi vitamin 10 9,6

B grubu vitaminleri 4 3,8

D vitamini 1 1,0

Omega-3 3 2,9

Ca-Mg 1 1,0

Demir 1 1,0

33

Katılımcıların %14,4’ü (n=15) besin desteği aldığını bildirmiştir. Besin desteği

alanların %9,6’sı (n=10) multi vitamin, %3,8’i (n=4) B grubu vitaminleri, %2,9’u

(n=3) omega-3, %1’i (n=1) D vitamini, %1’i (n=1)Ca-Mg desteği, %1’i (n=1) ise

demir desteği kullandığını bildirmiştir. Katılımcılardan birden fazla besin desteği

kullananlar bulunmaktadır.

Katılımcıların beslenmeye ayırdıkları bütçeye bakıldığında, toplam bütçeden

beslenmeye %50 ve üzeri ayıranların katılımcıların %19,2’sini (n=20), %40

ayıranların katılımcıların %32,7’sini (n=34), %30 ayıranların katılımcıların %28,8’ini

(n=30), %20 ayıranların katılımcıların %11,5’ini (n=12), %10 ayıranların

katılımcıların %5,8’ini (n=6), %5 ayıranların katılımcıların %1,9’unu oluşturduğu

görülmektedir.

Katılımcıların öğünlerle ilgili tanımlayıcı özellikleri Tablo 7’de gösterilmiştir.

Tablo 7: Katılımcıların öğünlerle ilgili tanımlayıcı özellikleri

n %

Öğün sayısı

2 18 17,3

3 63 60,6

4 20 19,2

5 3 2,9

En önemli ana öğün

Sabah 51 49,0

Öğle 15 14,4

Akşam 38 36,5

Atlanan öğünler

Kahvaltı 35 34,7

Öğle 36 35,6

Akşam 10 9,9

Kuşluk 8 7,9

İkindi 2 2,0

Gece 1 1,0

Hiçbiri 9 8,9

34

Katılımcıların %60,6’sı (n=63) 3 öğün, %19,2’si (n=20) 4 öğün, %17,3’ü (n=18)

2 öğün, %2,9’u (n=3) 5 öğün beslendiklerini bildirmiştir. Katılımcıların ortalama öğün

sayısının 3 olduğu ve genellikle öğle yemeğini daha çok tercih ettikleri saptanmıştır.

Katılımcıların çoğu (%91,1) öğün atladığını bildirmiştir. Katılımcıların %49’una

(n=51) göre en önemli öğün sabah kahvaltısı, %36,5’ine (n=38) en önemli öğün akşam

yemeği, % 14,4’üne (n=15) göre en önemli öğün öğle yemeğidir.

En çok atlanan öğüne göre bakıldığında, katılımcıların %35,6’sının (n=36) öğle

yemeğini, %34,7’sinin (n=35) sabah kahvaltısını, %9,9’unun (n=10) akşam yemeğini,

%7,9’unun (n=8) kuşluk ara öğününü, %1’inin (n=1) gece ara öğünün atladıkları

gözükmektedir.

Katılımcıların beslenme eğitimi ile ilgili bulgular Tablo 8’de gösterilmiştir.

Tablo 8. Katılımcıların beslenme eğitimi ile ilgili bulguları

n %

Beslenme ile ilgili eğitim alma durumu

Eğitim almamış 54 51,9

Eğitim almış 50 48,1

Eğitim alınan kaynak*

TV, radyo 27 26

Gazete, dergi 18 17,3

Dersler, okul, öğretmen 11 10,6

Anne, baba, aile 2 1,9

Sağlık personeli 12 11,5

Diyetisyen 17 16,3

Eğitim alma isteği

Yok 33 31,7

Var 71 68,3

Eğitim konusu *

Kilo alma-verme 29 27,9

Şeker hastalığı 7 6,7

Kalp hastalığı 9 8,7

Çocuk beslenmesi 11 10,6

Yaşlılıkta beslenme 2 1,9

Sağlıklı beslenme 47 45,2

*Birden fazla işaretlenebilir sorular.

Araştırmaya katılan yetişkinlerin %51,9’u (n=54) beslenme ile ilgili herhangi bir

kaynaktan daha önce bilgi aldığını , %48,1’i (n=50) beslenme ile ilgili herhangi bir

kaynaktan daha önce bilgi almadığını bildirmiştir. Katılımcıların %26’sı (n=27) bu

35

bilgiyi televizyon ve radyodan, %17,3’ü (n=18) gazete ve dergilerden, %16,3’ü (

n=17) diyetisyenden, % 11,5’i (n=12) sağlık personelinden, %10,6’sı (n=11)

öğretmen, okul ve derslerden, % 1,9’u (n=2) ise anne, baba veya aileden aldıklarını

bildirmişlerdir. Araştırmaya katılan yetişkinler arasından birden fazla seçeneği

işaretleyenler bulunmaktadır. Katılımcıların %68,3’ü (n=71) beslenme ile ilgili bilgi

almak istediklerini ,%31,7’si ( n=33) beslenme ile ilgili eğitim almak istemediklerini

bildirmiştir. Katılımcıların %45,2’si (n=47) sağlıklı beslenme, %27,9’u (n=29) kilo

alma-verme, %10,6’sı (n=11) çocuk beslenmesi, %8,7’si (n=9) kalp hastalığı, %6,7’si

(n=7) şeker hastalığı, %1,9’u (n=2) yaşlılıkta beslenme konusunda eğitim almak

istediklerini bildirmişlerdir.

Katılımcıların diyet yapma durumu ve nedeni Tablo 9’da gösterilmiştir.

Tablo 9. Katılımcıların diyet yapma durumu ve nedeni

n %

Diyet yapma durumu

Yapıyor 79 76,0

Yapmıyor 25 24,0

Diyet yapma nedeni*

Hastalık 2 1,9

Kilo verme 20 19,2

Sağlıklı yaşama 6 5,8 *Birden fazla işaretlenebilir.

Katılımcıların %24’ü (n=25) herhangi bir nedenden dolayı diyet yaptıklarını

bildirmişlerdir, %76’sı n=(79) diyet yapmamaktadır.

Katılımcıların %19,2’si (n=20) kilo vermek amacıyla, %5,8’i (n=6) sağlıklı

yaşama amacıyla, %1,9’u (n=2) hastalık dolayısıyla diyet yapmaktadır.

Araştırmaya katılan bireylerin beslenme eğitimi alma durumlarına göre ortalama

puanlarının karşılaştırılması Tablo 10’da gösterilmiştir.

36

Tablo 10. Beslenme eğitimi alma durumlarına göre ortalama puanların

karşılaştırılması

Beslenme Eğitimi

Alma Durumu

n ort±SS t p

Temel Beslenme

Eğitim alan

50

53,2 ± 8,0

0,278

0,799

Eğitim almayan 54 52,8 ± 8,3

Beslenme Tercihi

Eğitim alan

50

38,4 ± 5,6

0,380

0,705

Eğitim almayan 54 38,0 ± 5,6

Beslenme ile ilgili daha önce eğitim alanların temel beslenme ve besin-sağlık

ilişkisi puan ortalaması 53,2 ± 8,0‘dır. Beslenme ile ilgili eğitim almayan bireylerin

temel beslenme besin-sağlık ilişkisi puan ortalaması 52,8±8,3’tür.

Beslenme ile ilgili daha önce eğitim alanların besin tercihi puan ortalaması 38,4 ±

5,6‘dır. Beslenme ile ilgili eğitim almayan bireylerin besin tercihi puan ortalaması 38,0

± 5,6’dır.

Beslenme eğitimi alma durumuna göre temel beslenme puanı ve besin tercihi

puanı t-testi ile karşılaştırılmıştır. Aralarında istatistiksel olarak anlamlı bir fark

bulunamamıştır (p>0,05).

Araştırmaya katılan bireylerin cinsiyete göre ortalama puanlarının

karşılaştırılması Tablo 11’de gösterilmiştir.

Tablo 11. Cinsiyete göre temel beslenme ve besin tercihi ortalama puanlarının

karşılaştırılması

Cinsiyet n Ort ± SS t p

Temel Beslenme

2,688 0,008* Erkek 53 55,1 ± 7,9

Kadın 51 50,9 ± 7,9

Besin Tercihi

2,070 0,041* Erkek 53 39,3 ± 5,0

Kadın 51 37,0 ± 5,9 *p<0,05

Cinsiyete göre temel beslenme puanı ve besin tercihi puanları t-testi ile

karşılaştırılmıştır. Erkeklerin temel beslenme puanı (55,1 ± 7,9) kadınlardan (50,9 ±

37

7,9) istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksek bulunmuştur (p=0,008). Beslenme

tercihi konusunda erkeklerin puan ortalaması (39,3 ± 5,0) kadınlardan (37,0 ± 5,9)

anlamlı derecede daha yüksek bulunmuştur (p=0,041).

Araştırmaya katılan bireylerin alkol kullanma durumuna göre temel beslenme ve

besin tercihi ortalamalarının karşılaştırılması Tablo 12’de gösterilmiştir.

Tablo 12. Alkol kullanma durumuna göre temel beslenme ve besin tercihi puan

ortalamalarının karşılaştırılması

Alkol Alma

Durumu

n Ort ± SS t p

Temel

Beslenme

Alkol almıyor

67

54,0 ± 8,1

1,687

0,095

Alkol alıyor 37 51,2 ± 7,9

Besin Tercihi

Alkol almıyor

67

38,7 ± 5,9

1,224

0,224

Alkol alıyor 37 37,2 ± 4,8

Alkol kullanma durumuna göre temel beslenme puanı ve besin tercihi puanları t-

testi ile karşılaştırılmıştır. Alkol kullanmayanların temel beslenme puan ortalaması

54,0 ± 8,1, besin tercihi puan ortalaması 38,7 ± 5,9 iken alkol kullananların temel

beslenme puan ortalaması 51,2 ± 7,9, besin tercihi puan ortalaması 37,2 ± 4,8’dir.

Alkol kullanım bakımından temel beslenme puanı ve besin tercihi puanı ortalamaları

arasında İstatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunmamaktadır (p>0,05).

Araştırmaya katılan bireylerin sigara içme durumlarına göre temel beslenme ve

besin tercihi ortalamalarının karşılaştırılması Tablo 13’te gösterilmiştir.

Tablo 13. Sigara kullanma durumuna göre temel beslenme ve besin tercihi

ortalamalarının karşılaştırılması

Sigara Kullanma

Durumu

Ort ± SS t p

Temel Beslenme

Sigara kullanmıyor

53,8 ± 8,1

1,213

0,228

Sigara kullanıyor 51,9 ± 8,1

Besin Tercihi

Sigara kullanmıyor

38,3 ± 6,1

0,341

0,734

Sigara kullanıyor 37,9 ± 4,8

38

Sigara içmeyen bireylerin temel beslenme puan ortalaması (53,8 ± 8,1), sigara

içen bireylerden (51,9 ± 8,1) daha yüksektir. Sigara içmeyenlerin besin tercihi puan

ortalaması (38,3 ± 6,1), sigara içenlerden (37,9 ± 4,8) daha yüksektir. Sigara içme

durumlarına göre temel beslenme ve besin tercihi puanları t testi ile karşılaştırılmıştır.

Aralarında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunamamıştır (p=0,228, p=0,734).

Araştırmaya katılan bireylerin öğün atlama durumuna göre temel beslenme ve

besin tercihi ortalamalarının karşılaştırılması Tablo 14’te gösterilmiştir.

Tablo 14. Öğün atlama durumuna göre temel beslenme ve besin tercihi

ortalamalarının karşılaştırılması

Öğün Atlama

Durumu

n Ort ± SS t p

Temel Beslenme

Öğün atlamıyor

12

58,0 ± 8,8

2,275

0,025*

Öğün atlıyor 92 52,4 ± 7,8

Beslenme

Tercihi

Öğün atlamıyor

12

40,5 ± 5,5

1,574

0,119

Öğün atlıyor 92 37,8 ± 5,5

*p<0,05

Öğün atlama durumuna göre temel beslenme puanı ve besin tercihi puanları t-testi

ile karşılaştırılmıştır. Öğün atlamayanların temel beslenme puan ortalaması (58,0 ±

8,8), öğün atlayanlardan (52,4 ± 7,8) daha yüksektir. Bu fark istatistiksel olarak

anlamlıdır (p=0,025). Öğün atlama durumuna göre besin tercihi puanları arasında

anlamlı bir fark yoktur (p>0,05).

Araştırmaya katılan bireylerin diyet yapma durumuna göre temel beslenme ve

besin tercihi puan ortalamalarının karşılaştırılması Tablo 15’te gösterilmiştir.

39

Tablo 15. Diyet yapma durumuna göre temel beslenme ve besin tercihi puan

ortalamalarının karşılaştırılması

Diyet Yapma

Durumu

n Ort ± SS t p

Temel Beslenme

Diyet yapmıyor

79

53,2 ± 8,3

0,300

0,765

Diyet yapıyor 25 52,6 ± 7,7

Besin Tercihi

Diyet yapmıyor

79

37,8 ± 5,6

1,145

0,255

Diyet yapıyor 25 39,3 ± 5,3 *Birden fazla seçenek işaretlenmiştir.

Diyet yapmayanların temel beslenme puan ortalaması (53,2 ± 8,3), diyet

yapanlardan (52,6 ± 7,7) daha yüksektir. Diyet yapanların besin tercihi puan

ortalaması (39,3 ± 5,3), diyet yapmayanlardan (37,8 ± 5,6) daha yüksektir. Diyet

yapma durumuna göre temel beslenme ve besin tercihi puanları t testi ile

karşılaştırılmıştır. Aralarında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamıştır

(p>0,05).

Araştırmaya katılan bireylerin su içme miktarına göre temel beslenme ve besin

tercihi puanı arasındaki ilişkiye Pearson Korelasyon katsayısı ile bakılmıştır. Su içme

miktarı ile temel beslenme bilgi puanı arasında zayıf ancak istatistiksel olarak anlamlı

bir ters korelasyon vardır (r=0,267, p=0,005, p<0,005).

Araştırmaya katılan bireylerin cinsiyete göre BKİ gruplarının değerlendirilmesi

Tablo 16’da verilmiştir.

Tablo 16. Cinsiyete göre BKİ gruplarının değerlendirilmesi

Kadın Erkek

BKİ n % n % X2 P

18,5 altı

18,5-24,9

25-29,9

30 ve üzeri

0 %0

26 %51

14 %27,5

11 %21,5

4 %7,5

23 %43,4

18 %34

8 %15,1

4,974

0,174

Tablo 16’da görüldüğü gibi kadın katılımcılardan BKİ değeri 18,5 kg/m2 ve

altında kalan kişi olmamakla birlikte, kadınların %51’inin (n=26) BKİ’si 18,5-24,9

40

kg/m2 arasında, %27,5’inin (n=14) BKİ’si 25-29,9 kg/m2 arasında, %21,5’inin (n=11)

BKİ’si 30 kg/m2 ‘nin üzerindedir.

Erkek katılımcıların %7,5’inin (n=4) BKİ değeri 18,5 kg/m2 ve altındadır. Erkek

katılımcıların %43,4’ünün (n=23) BKİ’si 18,5-24,9 kg/m2 arasında, %34’ünün (n=18)

BKİ’si 25-29,9 kg/m2 arasında, %15,1’inin (n=8) BKİ’si 30 kg/m2‘nin üzerindedir.

Kadın ve erkek katılımcılar BKİ gruplarına göre karşılaştırıldığında aralarında

istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamaktadır (p=0,174).

Cinsiyete göre BKİ değerlerinin ortalaması ve standart sapması Tablo 17’de

gösterilmiştir.

Tablo 17. Cinsiyete göre BKİ değerlerinin ortalaması ve standart sapması

BKİ n Ort ± SS t p

Kadın

Erkek

51

53

26,2 ± 6,4

25,6 ± 7,8

0,443

0,659

Çalışmaya katılan erkeklerin BKİ ortalaması 25,6 ± 7,8 kg/m2, kadınların BKİ

ortalaması 26,2 ± 6,4 kg/m2’dir.

Araştırmaya katılan bireylerin BKİ gruplarına göre temel beslenme ve besin

tercihi puanlarının F testi ( tek yönlü anova testi) ile karşılaştırılması Tablo 18‘de

gösterilmiştir.

41

Tablo 18. BKİ gruplarına göre temel beslenme ve besin tercihi puan

ortalamalarının karşılaştırılması

BKİ Grupları

n

%

Ort±SS

Alt

değer

Üst

değer

f

p

Temel Beslenme

18,5 kg/m2 ve altı

4

3,8

55,5±

10,7

45,0

69,0

0,180

0,910

18,5-24,9 kg/m2 49 47,1 52,6 ± 9,4 35,0 76,0

25-29,9 kg/m2 32 30,8 52,7 ±

6,2

45,0 64,0

30 kg/m2 ve üzeri 19 18,3 53,4 ± 7,0 43,0 68,0

Toplam 104 100 52,9 ± 8,1 35,0 76,0

Besin Tercihi

18,5 kg/m2 ve altı

4

3,8

37,5 ± 5,7

34,0

46,0

0,706

0,551

18,5-24,9 kg/m2 49 47,1 37,7 ± 6,0 24,0 47,0

25-29,9 kg/m2 32 30,8 37,9 ± 5,1 27,0 48,0

30 kg/m2 ve üzeri 19 18,3 39,8 ± 5,4 31,0 48,0

Toplam 104 100 38,2 ± 5,6 24,0 48,0

Katılımcılardan BKİ değeri 18,5 kg/m2 ve altı olan 4 bireyin ortalama temel

beslenme puanı 55,0 ± 10,7, minimum puanı 45,0, maksimum puanı 69,0’dır.

Katılımcılardan BKİ değeri 18,5-24,9 kg/m2 arası olan 49 bireyin ortalama temel

beslenme puanı 52,6 ± 9,4, minimum puanı 35,0, maksimum puanı 76,0’dır.

Katılımcılardan BKİ değeri 25-29,9 kg/m2 arası olan 32 bireyin ortalama temel

beslenme puanı 52,7 ± 6,2, minimum puanı 45,0, maksimum puanı 64,0’dır.

Katılımcılardan BKİ değeri 30 kg/m2 ve üzeri olan 19 bireyin ortalama temel

beslenme puanı 53,4 ± 7,0, minimum puanı 43,0, maksimum puanı 68,0’dır.

Katılımcılardan ortalama temel beslenme puanı 52,9±8,1, minimum puanı 35,0,

maksimum puanı 76,0’dır.

Katılımcılardan BKİ değeri 18,5 kg/m2 ve altı olan 4 bireyin ortalama besin tercihi

puanı 37,5 ± 5,7, minimum puanı 34,0, maksimum puanı 46,0’dır.

Katılımcılardan BKİ değeri 18,5-24,9 kg/m2 arası olan 49 bireyin ortalama besin

tercihi puanı 37,7 ± 6,0, minimum puanı 24,0, maksimum puanı 47,0’dır.

42

Katılımcılardan BKİ değeri 25-29,9 kg/m2 arası olan 32 bireyin ortalama besin

tercihi puanı 37,9 ± 5,1, minimum puanı 27,0, maksimum puanı 48,0’dır.

Katılımcılardan BKİ değeri 30 kg/m2 ve üzeri olan 19 bireyin ortalama besin

tercihi puanı 39,8 ± 5,4, minimum puanı 31,0, maksimum puanı 48,0’dır.

Katılımcılardan ortalama besin tercihi puanı 38,2 ± 5,6, minimum puanı 24,0,

maksimum puanı 48,0’dır.

Araştırmaya katılan bireylerin BKİ gruplarına göre ortalama temel beslenme

puanları ve besin tercihi puanları karşılaştırıldığında aralarında istatistiksel olarak

anlamlı bir fark bulunmamıştır.

Araştırmaya katılan bireylerin beslenmeye ayırdıkları bütçeye göre temel

beslenme ve besin tercihi puan ortalamalarının karşılaştırılması Tablo 19’da

gösterilmiştir.

Tablo 19. Beslenmeye ayrılan bütçeye göre temel beslenme ve besin tercihi puan

ortalamalarının karşılaştırılması, F ve p değerleri

Beslenmeye

Ayrılan

Bütçe

n ort±SS Alt değer Üst değer F p

Temel

Beslenme

%5

2

52,0±14,1

42,0

62,0

0,399

0,849 %10 6 50,0±6,1 41,0 57,0

%20 12 52,0±6,1 43,0 64,0

%30 30 52,4±6,3 40,0 65,0

%40 34 54,1±9,3 39,0 76,0

%50 ve üstü 20 53,8±9,9 35,0 74,0

Toplam 104 53,0±8,1 35,0 76,0

Besin Tercihi

%5

2

37,0±11,

3

29,0

45,0

1,320

0,262

%10 6 33,0±5,0 25,0 40,0

%20 12 38,7±5,4 29,0 46,0

%30 30 37,9±4,5 30,0 46,0

%40 34 39,2±5,6 31,0 48,0

%50 ve üstü 20 38,2±6,4 24,0 48,0

Toplam 104 38,2±5,6 24,0 48,0

43

Karşılaştırılan grup sasıyı 2’den fazla olduğu için beslenmeye ayrılan bütçeye

göre temel besin ve beslenme tercihi puan ortalamaları F testi ile karşılaştırılmıştır.

Beslenmeye ayırdıkları bütçe %5 (n=2) olan bireylerin temel besin puan

ortalaması 52,0 ± 14,1, %10 (n=6) olan bireylerin temel besin puan ortalaması 50,0 ±

6,1, %20 (n=12) olan bireylerin temel besin puan ortalaması 52,0 ± 6,1, %30 (n=30)

olan bireylerin temel besin puan ortalaması 52,4 ± 6,3, %40 (n=34) olan bireylerin

temel besin puan ortalaması 54,1 ± 9,3, %50 (n=20) ve üstü olan bireylerin temel besin

puan ortalaması 53,8 ± 9,9’dür. Beslenmeye ayrılan bütçe ile temel beslenme puanı

arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki yoktur (p=0,849).

Beslenmeye ayırdıkları bütçe %5 (n=2) olan bireylerin besin tercihi puan

ortalaması 37,0 ± 11,3, %10 (n=6) olan bireylerin besin tercihi puan ortalaması 33,0 ±

5,0, %20 (n=12) olan bireylerin besin tercihi puan ortalaması 38,7 ± 5,4, %30 (n=30)

olan bireylerin besin tercihi puan ortalaması 37,9 ± 4,5, %40 (n=34) olan bireylerin

temel besin puan ortalaması 39,2 ± 5,6, %50 (n=20) ve üstü olan bireylerin temel besin

puan ortalaması 38,2 ± 6,4’dır. Beslenmeye ayrılan bütçe ile besin tercihi puanı

arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki yoktur (p=0,262).

Araştırmaya katılan bireylerin medeni durumlarına göre temel beslenme ve besin

tercihi puan ortalamalarının karşılaştırılması Tablo 20’de gösterilmiştir.

Tablo 20. Medeni durumlarına göre temel beslenme ve besin tercihi puan

ortalamalarının karşılaştırılması

Medeni Durum n Ort ± SS t p

Temel Beslenme Puanı

Bekâr

33

52,5 ± 9,5

-0,418

0,677

Evli 71 53,2 ± 7,4

Besin Tercihi Puanı

Bekâr

33

37,2 ± 6,4

-1,229

0,222

Evli 71 38,6 ± 5,1

Medeni durumu evli olanların temel beslenme puan ortalaması (53,2 ± 7,4), bekâr

olanlardan (52,5 ± 9,5) daha yüksektir. Evli olanların besin tercihi puan ortalaması

(38,6 ± 5,1), bekâr olanlardan (37,2 ± 6,4) daha yüksektir. Medeni durumlarına göre

44

temel beslenme ve besin tercihi puanları t testi ile karşılaştırılmıştır. Aralarında

istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamıştır (p=0,677, p=0,222).

4.3. Bireylerin Beslenme Bilgi Düzeyleri

Katılımcıların “Temel Beslenme” ile ilgili önermelere verdikleri cevapların

dağılımları, ortalama puanları ve yüzdeleri Tablo 21’de gösterilmiştir.

45

Tablo 21. YETBİD ölçeğindeki “Temel Beslenme” önermelerine verilen

cevapların ortalama puanları, standart sapmaları, dağılımları ve yüzdeleri

Kesinlikle

katılıyorum Katılıyorum

Ne

katılıyorum

Ne

katılmıyorum

Katılmıyorum Kesinlikle

katılmıyorum

f % f % f % f % f % ort±SS

Doğal, taze

sıkılmış meyve

suları şeker

içermez.

19 18,3 23 22,1 12 11,5 30 28,8 20 19,2 2,0±1,4

Havuç iyi bir A

vitamini

kaynağıdır.

38 36,5 40 38,5 24 23,1 1 1,0 1 1,0 3,0±0,8

Vitamin ve

mineraller

enerji verir.

35 33,7 43 41,3 11 10,6 6 5,8 9 8,7 1,1±1,2

Karbonhidratlar

temel enerji

kaynağıdır.

41 39,4 26 25,0 31 29,8 6 5,8 0 0,0 2,9±0,9

Dondurulmuş

ürünlerin besin

değeri taze

besinlerden

daha düşüktür.

54 51,9 35 33,7 10 9,6 2 1,9 3 2,9 3,2±0,9

Meyvelerin

protein içeriği

yüksektir.

13 12,5 25 24,0 27 26,0 24 23,1 15 14,4 2,0±1,2

Yumurta ile

kırmızı et,

içerdikleri

protein miktarı

açısından

benzerdir.

23 22,1 48 46,1 20 19,2 9 8,7 4 3,8 2,7±1,0

Zeytinyağı

tüketmek

kolesterolü

yükseltir

2 1,9 11 10,6 26 25,0 47 45,2 18 17,3 2,6±0,9

46

Tablo 21’in devamı (1);

Kuru fasulye

piyazının lif

içeriği

yüksektir.

15 14,4 48 46,2 30 28,8 9 8,7 2 1,9 2,6±0,9

Salam ve sosis

gibi işlenmiş et

ürünlerinin

içerisinde

bulunan yağlar

sağlık için

zararlıdır.

65 62,5 30 28,8 3 2,9 3 2,9 3 2,9 3,4±0,9

Süt ve

ürünlerinde

bulunan

kalsiyum

minerali kemik

ve diş sağlığı

için önemlidir.

65 62,5 33 31,7 5 4,8 1 1,0 0 0,0 3,5±0,6

Kemik

erimesinden

korunmada

gerekli olan D

vitaminin en iyi

kaynağı

güneştir.

60 57,7 30 28,8 11 10,6 3 2,9 0 0,0 3,4±0,7

E vitamini

görme duyusu

için oldukça

etkili bir

vitamindir.

22 21,2 27 26,0 44 42,3 8 7,7 3 2,9 1,4±1,0

Portakalda

bulunan C

vitamini

bağışıklığı

güçlendirerek

soğuk algınlığı

ve gribal

enfeksiyonlara

karşı korur.

68 65,4 31 29,8 5 4,8 0 0,0 0 0,0 3,6±0,5

47

Tablo 21’in devamı (2);

İçerdiği

vitaminlerden

dolayı tam

tahıllı(esmer)

ekmek

tüketmek sinir

sistemi için

faydalıdır.

30 28,8 26 25,0 41 39,4 6 5,8 1 1,0 2,7±0,9

Tuzun fazla

tüketilmesi

tansiyonu

etkilemez.

10 9,6 7 6,7 10 9,6 32 30,8 45 43,3 2,9±1,2

Kırmızı et B12

vitamini

içerdiği için

unutkanlığı

önlemede

etkilidir.

36 34,6 30 28,8 29 27,9 7 6,7 2 1,9 2,8±1,0

Kırmızı ve mor

renkli sebze ve

meyveler

kanserden

koruyucudur.

39 37,5 27 26,0 28 26,9 10 9,6 0 0,0 2,9±1,0

Balığın doymuş

yağ içeriği

kırmızı etten

daha yüksektir.

23 22,1 22 21,2 36 34,6 17 16,3 6 5,8 1,6±1,1

Yağlar, protein

ve

karbonhidratlara

göre daha az

enerji içerirler.

14 13,5 25 24,0 34 32,7 23 22,1 8 7,7 1,8±1,1

Araştırmaya katılan bireylerin temel besin bilgileri ile ilgili ifadelere verdiği

cevaplar incelendiğinde;

“Doğal, taze sıkılmış meyve suları şeker içermez.” önermesine katılımcıların

%18,3’ü (n=19) “kesinlikle katılıyorum”, %22,1’i (n=23) “katılıyorum”, %11,5’i

(n=12) “ne katılıyorum ne katılmıyorum”, %28,8’i (n=30) “katılmıyorum”, %19,2’si

(n=20) “kesinlikle katılmıyorum” yanıtını vermiştir. Bu önermeye “kesinlikle

48

katılıyorum” olarak cevap verenler 0 puan, “katılıyorum” olarak cevap verenler 1

puan, “ne katılıyorum ne katılmıyorum” olarak cevap verenler 2 puan, “katılmıyorum”

olarak cevap verenler 3 puan, “kesinlikle katılmıyorum” olarak cevap verenler 4 puan

almışlardır. Bu önerme için ortalama puan 2,0 ± 1,4 bulunmuştur.

“Havuç iyi bir A vitamini kaynağıdır.” Önermesine katılımcıların %36,5’i (n=38)

“kesinlikle katılıyorum”, %38,5’i (n=40) “katılıyorum”, %23,1’i (n=24) “ne

katılıyorum ne katılmıyorum”, %1’i (n=1) “katılmıyorum”, %1’i (n=1) “kesinlikle

katılmıyorum” yanıtını vermiştir. Bu önermeye “kesinlikle katılıyorum” olarak cevap

verenler 4 puan, “katılıyorum” olarak cevap verenler 3 puan, “ne katılıyorum ne

katılmıyorum” olarak cevap verenler 2 puan, “katılmıyorum” olarak cevap verenler 1

puan, “kesinlikle katılmıyorum” olarak cevap verenler 0 puan almışlardır. Bu önerme

için ortalama puan 3,0 ± 0,8 bulunmuştur.

“Vitamin ve mineraller enerji verir.” önermesine katılımcıların %33,7’si (n=35)

“kesinlikle katılıyorum”, %41,3’ü (n=43) “katılıyorum”, %10,6’sı (n=11) “ne

katılıyorum ne katılmıyorum”, %5,8’i (n=6) “katılmıyorum”, %8,7’si (n=9)

“kesinlikle katılmıyorum” yanıtını vermiştir. Bu önermeye “kesinlikle katılıyorum”

olarak cevap verenler 0 puan, “katılıyorum” olarak cevap verenler 1 puan, “ne

katılıyorum ne katılmıyorum” olarak cevap verenler 2 puan, “katılmıyorum” olarak

cevap verenler 3 puan, “kesinlikle katılmıyorum” olarak cevap verenler 4 puan

almışlardır. Bu önerme için ortalama puan 1,1 ± 1,2 bulunmuştur.

“Karbonhidratlar temel enerji kaynağıdır.” önermesine katılımcıların %39,4’ü

(n=41) “kesinlikle katılıyorum”, %25’i (n=26) “katılıyorum”, %29,8’i (n=31) “ne

katılıyorum ne katılmıyorum”, %5,8’i (n=6) “katılmıyorum” yanıtını vermiştir.

Katılımcılardan %1’i (n=0) “kesinlikle katılmıyorum” yanıtını veren olmamıştır. Bu

önermeye “kesinlikle katılıyorum” olarak cevap verenler 4 puan, “katılıyorum” olarak

cevap verenler 3 puan, “ne katılıyorum ne katılmıyorum” olarak cevap verenler 2 puan,

“katılmıyorum” olarak cevap verenler 1 puan, “kesinlikle katılmıyorum” olarak cevap

verenler 0 puan almışlardır. Bu önerme için ortalama puan 2,9 ± 0,9 bulunmuştur.

“Dondurulmuş ürünlerin besin değeri taze besinlerden daha düşüktür.”

önermesine katılımcıların %51,9’u (n=54) “kesinlikle katılıyorum”, %33,7’si (n=35)

“katılıyorum”, %9,6’sı (n=10) “ne katılıyorum ne katılmıyorum”, %1,9’u (n=2)

49

“katılmıyorum”, %2,9’u (n=3) “kesinlikle katılmıyorum” yanıtını vermiştir. Bu

önermeye “kesinlikle katılıyorum” olarak cevap verenler 4 puan, “katılıyorum” olarak

cevap verenler 3 puan, “ne katılıyorum ne katılmıyorum” olarak cevap verenler 2 puan,

“katılmıyorum” olarak cevap verenler 1 puan, “kesinlikle katılmıyorum” olarak cevap

verenler 0 puan almışlardır. Bu önerme için ortalama puan 3,2 ± 0,9 bulunmuştur.

“Meyvelerin protein içeriği yüksektir.” önermesine katılımcıların %12,5’i (n=13)

“kesinlikle katılıyorum”, %25’i (n=24) “katılıyorum”, %26’sı (n=27) “ne katılıyorum

ne katılmıyorum”, %23,1’i (n=24) “katılmıyorum”, %14,4’ü (n=15) “kesinlikle

katılmıyorum” yanıtını vermiştir. Bu önermeye “kesinlikle katılıyorum” olarak cevap

verenler 0 puan, “katılıyorum” olarak cevap verenler 1 puan, “ne katılıyorum ne

katılmıyorum” olarak cevap verenler 2 puan, “katılmıyorum” olarak cevap verenler 3

puan, “kesinlikle katılmıyorum” olarak cevap verenler 4 puan almışlardır. Bu önerme

için ortalama puan 2,0 ± 1,2 bulunmuştur.

“Yumurta ile kırmızı et, içerdikleri protein miktarı açısından benzerdir.”

önermesine katılımcıların %22,1’i (n=23) “kesinlikle katılıyorum”, %46,1’i (n=48)

“katılıyorum”, %19,2’si (n=20) “ne katılıyorum ne katılmıyorum”, %8,7’si’u (n=9)

“katılmıyorum”, %3,8’i (n=4) “kesinlikle katılmıyorum” yanıtını vermiştir. Bu

önermeye “kesinlikle katılıyorum” olarak cevap verenler 4 puan, “katılıyorum” olarak

cevap verenler 3 puan, “ne katılıyorum ne katılmıyorum” olarak cevap verenler 2 puan,

“katılmıyorum” olarak cevap verenler 1 puan, “kesinlikle katılmıyorum” olarak cevap

verenler 0 puan almışlardır. Bu önerme için ortalama puan 2,7 ± 1,0 bulunmuştur.

“Zeytinyağı tüketmek kolesterolü yükseltir.” önermesine katılımcıların %1,9’u

(n=2) “kesinlikle katılıyorum”, %10,6’sı (n=11) “katılıyorum”, %25’i (n=26) “ne

katılıyorum ne katılmıyorum”, %45,2’si (n=47) “katılmıyorum”, %17,3’ü (n=18)

“kesinlikle katılmıyorum” yanıtını vermiştir. Bu önermeye “kesinlikle katılıyorum”

olarak cevap verenler 0 puan, “katılıyorum” olarak cevap verenler 1 puan, “ne

katılıyorum ne katılmıyorum” olarak cevap verenler 2 puan, “katılmıyorum” olarak

cevap verenler 3 puan, “kesinlikle katılmıyorum” olarak cevap verenler 4 puan

almışlardır. Bu önerme için ortalama puan 2,6 ± 0,9 bulunmuştur.

“Kuru fasulye piyazının lif içeriği yüksektir.” önermesine katılımcıların %14,4’ü

(n=15) “kesinlikle katılıyorum”, %46,2’si (n=48) “katılıyorum”, %28,8’i (n=30) “ne

50

katılıyorum ne katılmıyorum”, %8,7’si’u (n=9) “katılmıyorum”, %1,9’u (n=2)

“kesinlikle katılmıyorum” yanıtını vermiştir. Bu önermeye “kesinlikle katılıyorum”

olarak cevap verenler 4 puan, “katılıyorum” olarak cevap verenler 3 puan, “ne

katılıyorum ne katılmıyorum” olarak cevap verenler 2 puan, “katılmıyorum” olarak

cevap verenler 1 puan, “kesinlikle katılmıyorum” olarak cevap verenler 0 puan

almışlardır. Bu önerme için ortalama puan 2,6 ± 0,9 bulunmuştur.

“Salam ve sosis gibi işlenmiş et ürünlerinin içerisinde bulunan yağlar sağlık için

zararlıdır.” önermesine katılımcıların %62,5’i (n=65) “kesinlikle katılıyorum”,

%28,8’i (n=30) “katılıyorum”, %2,9’u (n=3) “ne katılıyorum ne katılmıyorum”,

%2,9’u (n=3) “katılmıyorum”, %2,9’u (n=3) “kesinlikle katılmıyorum” yanıtını

vermiştir. Bu önermeye “kesinlikle katılıyorum” olarak cevap verenler 4 puan,

“katılıyorum” olarak cevap verenler 3 puan, “ne katılıyorum ne katılmıyorum” olarak

cevap verenler 2 puan, “katılmıyorum” olarak cevap verenler 1 puan, “kesinlikle

katılmıyorum” olarak cevap verenler 0 puan almışlardır. Bu önerme için ortalama puan

3,4 ± 0,9 bulunmuştur.

“Süt ve ürünlerinde bulunan kalsiyum minerali kemik ve diş sağlığı için

önemlidir.” önermesine katılımcıların %62,5’i (n=65) “kesinlikle katılıyorum”,

%31,7’si (n=33) “katılıyorum”, %4,8’i (n=5) “ne katılıyorum ne katılmıyorum”, %1’i

(n=1) “katılmıyorum” yanıtını vermiştir. Katılımcılardan “kesinlikle katılmıyorum”

yanıtını veren olmamıştır. Bu önermeye “kesinlikle katılıyorum” olarak cevap verenler

4 puan, “katılıyorum” olarak cevap verenler 3 puan, “ne katılıyorum ne katılmıyorum”

olarak cevap verenler 2 puan, “katılmıyorum” olarak cevap verenler 1 puan,

“kesinlikle katılmıyorum” olarak cevap verenler 0 puan almışlardır. Bu önerme için

ortalama puan 3,5 ± 0,6 bulunmuştur.

“Kemik erimesinden korunmada gerekli olan D vitaminin en iyi kaynağı

güneştir.” önermesine katılımcıların %57,7’si (n=60) “kesinlikle katılıyorum”,

%28,8’i (n=30) “katılıyorum”, %10,6’sı (n=11) “ne katılıyorum ne katılmıyorum”,

%2,9’su (n=3) “katılmıyorum” yanıtını vermiştir. Katılımcılardan “kesinlikle

katılmıyorum” yanıtını veren olmamıştır. Bu önermeye “kesinlikle katılıyorum”

olarak cevap verenler 4 puan, “katılıyorum” olarak cevap verenler 3 puan, “ne

katılıyorum ne katılmıyorum” olarak cevap verenler 2 puan, “katılmıyorum” olarak

51

cevap verenler 1 puan, “kesinlikle katılmıyorum” olarak cevap verenler 0 puan

almışlardır. Bu önerme için ortalama puan 3,4 ± 0,7 bulunmuştur.

“E vitamini görme duyusu için oldukça etkili bir vitamindir.” önermesine

katılımcıların %21,2’si (n=22) “kesinlikle katılıyorum”, %26’sı (n=27)

“katılıyorum”, %42,3’ü (n=44) “ne katılıyorum ne katılmıyorum”, %7,7’si (n=8)

“katılmıyorum”, %2,9’u (n=3) “kesinlikle katılmıyorum” yanıtını vermiştir. Bu

önermeye “kesinlikle katılıyorum” olarak cevap verenler 0 puan, “katılıyorum” olarak

cevap verenler 1 puan, “ne katılıyorum ne katılmıyorum” olarak cevap verenler 2 puan,

“katılmıyorum” olarak cevap verenler 3 puan, “kesinlikle katılmıyorum” olarak cevap

verenler 4 puan almışlardır. Bu önerme için ortalama puan 1,4 ± 1,0 bulunmuştur.

“Portakalda bulunan C vitamini bağışıklığı güçlendirerek soğuk algınlığı ve gribal

enfeksiyonlara karşı korur.” önermesine katılımcıların %65,4’ü (n=68) “kesinlikle

katılıyorum”, %29,8’i (n=31) “katılıyorum”, %4,8’i (n=5) “ne katılıyorum ne

katılmıyorum” yanıtını vermiştir. Katılımcılardan “katılmıyorum” ve “kesinlikle

katılmıyorum” yanıtını veren olmamıştır. Bu önermeye “kesinlikle katılıyorum”

olarak cevap verenler 4 puan, “katılıyorum” olarak cevap verenler 3 puan, “ne

katılıyorum ne katılmıyorum” olarak cevap verenler 2 puan, “katılmıyorum” olarak

cevap verenler 1 puan, “kesinlikle katılmıyorum” olarak cevap verenler 0 puan

almışlardır. Bu önerme için ortalama puan 3,6 ± 0,5 bulunmuştur.

“İçerdiği vitaminlerden dolayı tam tahıllı(esmer) ekmek tüketmek sinir sistemi

için faydalıdır.” önermesine katılımcıların %28,8’i (n=30) “kesinlikle katılıyorum”,

%25’i (n=26) “katılıyorum”, %39,4’ü (n=41) “ne katılıyorum ne katılmıyorum”,

%5,8’i (n=6) “katılmıyorum”, %1’i (n=1) “kesinlikle katılmıyorum” yanıtını

vermiştir. Bu önermeye “kesinlikle katılıyorum” olarak cevap verenler 4 puan,

“katılıyorum” olarak cevap verenler 3 puan, “ne katılıyorum ne katılmıyorum” olarak

cevap verenler 2 puan, “katılmıyorum” olarak cevap verenler 1 puan, “kesinlikle

katılmıyorum” olarak cevap verenler 0 puan almışlardır. Bu önerme için ortalama puan

2,7 ± 0,9 bulunmuştur.

“Tuzun fazla tüketilmesi tansiyonu etkilemez.” önermesine katılımcıların %9,6’sı

(n=10) “kesinlikle katılıyorum”, %6,7’si (n=7) “katılıyorum”, %9,6’sı (n=10) “ne

katılıyorum ne katılmıyorum”, %30,8’i (n=32) “katılmıyorum”, %43,3’ü (n=45)

52

“kesinlikle katılmıyorum” yanıtını vermiştir. Bu önermeye “kesinlikle katılıyorum”

olarak cevap verenler 0 puan, “katılıyorum” olarak cevap verenler 1 puan, “ne

katılıyorum ne katılmıyorum” olarak cevap verenler 2 puan, “katılmıyorum” olarak

cevap verenler 3 puan, “kesinlikle katılmıyorum” olarak cevap verenler 4 puan

almışlardır. Bu önerme için ortalama puan 2,9 ± 1,2 bulunmuştur.

“Kırmızı et B12 vitamini içerdiği için unutkanlığı önlemede etkilidir.” önermesine

katılımcıların %34,6’sı (n=36) “kesinlikle katılıyorum”, %28,8’i (n=30)

“katılıyorum”, %27,9’u (n=29) “ne katılıyorum ne katılmıyorum”, %6,7’si (n=7)

“katılmıyorum”, %1,9’u (n=2) “kesinlikle katılmıyorum” yanıtını vermiştir. Bu

önermeye “kesinlikle katılıyorum” olarak cevap verenler 4 puan, “katılıyorum” olarak

cevap verenler 3 puan, “ne katılıyorum ne katılmıyorum” olarak cevap verenler 2 puan,

“katılmıyorum” olarak cevap verenler 1 puan, “kesinlikle katılmıyorum” olarak cevap

verenler 0 puan almışlardır. Bu önerme için ortalama puan 2,8 ± 1,0 bulunmuştur.

“Kırmızı ve mor renkli sebze ve meyveler kanserden koruyucudur.” önermesine

katılımcıların %37,5’i (n=39) “kesinlikle katılıyorum”, %26’sı (n=27) “katılıyorum”,

%26,9’u (n=28) “ne katılıyorum ne katılmıyorum”, %9,6’sı (n=10) “katılmıyorum”

yanıtını vermiştir. Katılımcılardan “kesinlikle katılmıyorum” yanıtını veren

olmamıştır. Bu önermeye “kesinlikle katılıyorum” olarak cevap verenler 4 puan,

“katılıyorum” olarak cevap verenler 3 puan, “ne katılıyorum ne katılmıyorum” olarak

cevap verenler 2 puan, “katılmıyorum” olarak cevap verenler 1 puan, “kesinlikle

katılmıyorum” olarak cevap verenler 0 puan almışlardır. Bu önerme için ortalama puan

2,9 ± 1,0 bulunmuştur.

“Balığın doymuş yağ içeriği kırmızı etten daha yüksektir.” önermesine

katılımcıların %22,1’i (n=23) “kesinlikle katılıyorum”, %21,2’si (n=22)

“katılıyorum”, %34,6’sı (n=36) “ne katılıyorum ne katılmıyorum”, %16,3’ü (n=17)

“katılmıyorum”, %5,8’i (n=6) “kesinlikle katılmıyorum” yanıtını vermiştir. Bu

önermeye “kesinlikle katılıyorum” olarak cevap verenler 0 puan, “katılıyorum” olarak

cevap verenler 1 puan, “ne katılıyorum ne katılmıyorum” olarak cevap verenler 2 puan,

“katılmıyorum” olarak cevap verenler 3 puan, “kesinlikle katılmıyorum” olarak cevap

verenler 4 puan almışlardır. Bu önerme için ortalama puan 1,6 ± 1,1 bulunmuştur.

53

“Yağlar, protein ve karbonhidratlara göre daha az enerji içerirler.” önermesine

katılımcıların %13,5’i (n=14) “kesinlikle katılıyorum”, %24’ü (n=25) “katılıyorum”,

%32,7’si (n=34) “ne katılıyorum ne katılmıyorum”, %22,1’i (n=23) “katılmıyorum”,

%7,7’si (n=8) “kesinlikle katılmıyorum” yanıtını vermiştir. Bu önermeye “kesinlikle

katılıyorum” olarak cevap verenler 0 puan, “katılıyorum” olarak cevap verenler 1

puan, “ne katılıyorum ne katılmıyorum” olarak cevap verenler 2 puan, “katılmıyorum”

olarak cevap verenler 3 puan, “kesinlikle katılmıyorum” olarak cevap verenler 4 puan

almışlardır. Bu önerme için ortalama puan 1,8 ± 1,1 bulunmuştur.

Katılımcıların “Besin tercihi” ile ilgili önermelere verdikleri cevapların

dağılımları, ortalama puanları ve yüzdeleri Tablo 22’de gösterilmiştir.

54

Tablo 22. YETBİD ölçeğindeki “Besin Tercihi” önermelerine verilen cevapların

dağılımları, yüzdeleri, ortalama puanları ve standart sapmaları

Kesinlikle

katılıyorum Katılıyorum

Ne katılıyorum

Ne

katılmıyorum

Katılmıyorum Kesinlikle

katılmıyorum

f % F % f % f % f % Ort±SS

Şeker hastalarının

meyve suyu yerine

meyvenin

kendisini(mümkünse

kabuğunu

soymadan)

tüketmeleri daha

sağlıklıdır.

44 42,3 43 41,3 12 11,5 5 4,8 0 0,0

3,2±0,8

Şekerli besinler

yerine lifli besinler

tüketmek kabızlığı

önler.

43 41,3 34 32,7 15 14,4 8 7,7 4 3,8

3,0±1,1

Gıdalarla aldığı yağ

miktarını azaltmak

isteyen bir birey

tavuk kızartma

yerine tavuk ızgara

tercih etmelidir.

49

47,1

41

39,4

8

7,7

4

3,8

2

1,9

3,2±0,9

Bir öğündeki aldığı

proteini artırmak

isteyen kişi,

bulgurlu ıspanak

yemeği yerine

yumurtalı ıspanak

yemeğini tercih

etmelidir.

39 37,5 38 36,5 19 18,3 7 6,7 1 1,0

3,0±0,9

Ara öğünde tatlı

bisküvi yerine

kepekli galeta

tüketmek daha

doğru bir seçimdir.

48 46,2 33 31,7 15 14,4 8 7,7 0 0,0

3,1±0,9

55

Tablo 22’nin devamı;

Çocukların

beslenme çantasına

gofret yerine 3-4

adet kuru kayısı

koymak daha

faydalıdır.

74 71,2 25 24 5 4,8 0 0,0 0 0,0

3,6±0,5

Bir yetişkinin sıvı

ihtiyacını çay ve

kahve gibi içecekler

yerine su tüketerek

karşılaması daha

doğrudur.

65 62,5 28 26,9 8 7,7 2 1,9 1 1,0

3,4±0,8

Vitamin ve

mineralleri

doğrudan

besinlerden almak

yerine ilaç

şeklindeki

vitaminlerden almak

daha faydalıdır.

5 4,8 5 4,8 8 7,7 29 27,9 57 54,8

3,2±1,0

Hayvansal kaynaklı

besinlerin (et, balık,

süt, yumurta gibi)

içerisindeki

proteinler vücut

sağlığı için çok

önemlidir.

65 62,5 34 32,7 4 3,8 1 1,0 0 0,0

3,5±0,6

Beyaz ekmek, tam

tahıllı(esmer)

ekmeğe göre daha

sağlıklıdır.

2 1,9 6 5,8 18 17,3 31 29,8 47 45,2

3,1±1,0

Alınan tuzu

azaltmak için lahana

turşusu yerine

lahana salatası tercih

edilmelidir.

34 32,7 35 33,7 30 28,8 4 3,8 1 1,0

2,9±0,9

Gıdalardan aldığı

yağ miktarını

azaltmak isteyen biri

light süt tercih

edebilir.

22

21,2

35

33,7

29

27,9

15

14,4

3

2,9

2,5±1,0

56

“Şeker hastalarının meyve suyu yerine meyvenin kendisini(mümkünse kabuğunu

soymadan) tüketmeleri daha sağlıklıdır.” önermesine katılımcıların %42,3’ü (n=44)

“kesinlikle katılıyorum”, %41,3’ü (n=43) “katılıyorum”, %11,5’i (n=12) “ne

katılıyorum ne katılmıyorum”, %4,8’i (n=5) “katılmıyorum” yanıtını vermiştir.

Katılımcılardan “kesinlikle katılmıyorum” yanıtını veren olmamıştır. Bu önermeye

“kesinlikle katılıyorum” olarak cevap verenler 4 puan, “katılıyorum” olarak cevap

verenler 3 puan, “ne katılıyorum ne katılmıyorum” olarak cevap verenler 2 puan,

“katılmıyorum” olarak cevap verenler 1 puan, “kesinlikle katılmıyorum” olarak cevap

verenler 0 puan almışlardır. Bu önerme için ortalama puan 3,2 ± 0,8 bulunmuştur.

“Şekerli besinler yerine lifli besinler tüketmek kabızlığı önler.” önermesine

katılımcıların %41,3’ü (n=43) “kesinlikle katılıyorum”, %32,7’si (n=34)

“katılıyorum”, %14,4’ü (n=15) “ne katılıyorum ne katılmıyorum”, %7,7’s’i (n=8)

“katılmıyorum”, %3,8’i (n=4) “kesinlikle katılmıyorum” yanıtını vermiştir. Bu

önermeye “kesinlikle katılıyorum” olarak cevap verenler 4 puan, “katılıyorum” olarak

cevap verenler 3 puan, “ne katılıyorum ne katılmıyorum” olarak cevap verenler 2 puan,

“katılmıyorum” olarak cevap verenler 1 puan, “kesinlikle katılmıyorum” olarak cevap

verenler 0 puan almışlardır. Bu önerme için ortalama puan 3,0 ± 1,1 bulunmuştur.

“Gıdalarla aldığı yağ miktarını azaltmak isteyen bir birey tavuk kızartma yerine

tavuk ızgara tercih etmelidir.” önermesine katılımcıların %47,1’i (n=49) “kesinlikle

katılıyorum”, %39,4’ü (n=41) “katılıyorum”, %7,7’si (n=8) “ne katılıyorum ne

katılmıyorum”, %3,8’i (n=4) “katılmıyorum”, %1,9’u (n=2) “kesinlikle

katılmıyorum” yanıtını vermiştir. Bu önermeye “kesinlikle katılıyorum” olarak cevap

verenler 4 puan, “katılıyorum” olarak cevap verenler 3 puan, “ne katılıyorum ne

katılmıyorum” olarak cevap verenler 2 puan, “katılmıyorum” olarak cevap verenler 1

puan, “kesinlikle katılmıyorum” olarak cevap verenler 0 puan almışlardır. Bu önerme

için ortalama puan 3,2 ± 0,9 bulunmuştur.

“Bir öğündeki aldığı proteini artırmak isteyen kişi, bulgurlu ıspanak yemeği

yerine yumurtalı ıspanak yemeğini tercih etmelidir.” önermesine katılımcıların

%37,5’i (n=39) “kesinlikle katılıyorum”, %36,5’i (n=38) “katılıyorum”, %18,3’ü

(n=19) “ne katılıyorum ne katılmıyorum”, %6,7’si (n=7) “katılmıyorum”, %1’i (n=1)

“kesinlikle katılmıyorum” yanıtını vermiştir. Bu önermeye “kesinlikle katılıyorum”

57

olarak cevap verenler 4 puan, “katılıyorum” olarak cevap verenler 3 puan, “ne

katılıyorum ne katılmıyorum” olarak cevap verenler 2 puan, “katılmıyorum” olarak

cevap verenler 1 puan, “kesinlikle katılmıyorum” olarak cevap verenler 0 puan

almışlardır. Bu önerme için ortalama puan 3,0 ± 0,9 bulunmuştur.

“Ara öğünde tatlı bisküvi yerine kepekli galeta tüketmek daha doğru bir seçimdir.”

önermesine katılımcıların %46,2’si (n=48) “kesinlikle katılıyorum”, %31,7’si (n=33)

“katılıyorum”, %14,4’ü (n=15) “ne katılıyorum ne katılmıyorum”, %7,7’si (n=8)

“katılmıyorum” yanıtını vermiştir. Katılımcılardan “kesinlikle katılmıyorum” yanıtını

veren olmamıştır. Bu önermeye “kesinlikle katılıyorum” olarak cevap verenler 4 puan,

“katılıyorum” olarak cevap verenler 3 puan, “ne katılıyorum ne katılmıyorum” olarak

cevap verenler 2 puan, “katılmıyorum” olarak cevap verenler 1 puan, “kesinlikle

katılmıyorum” olarak cevap verenler 0 puan almışlardır. Bu önerme için ortalama puan

3,1 ± 0,9 bulunmuştur.

“Çocukların beslenme çantasına gofret yerine 3-4 adet kuru kayısı koymak daha

faydalıdır.” önermesine katılımcıların %71,2’si (n=74) “kesinlikle katılıyorum”,

%24’ü (n=25) “katılıyorum”, %4,8’i (n=5) “ne katılıyorum ne katılmıyorum” yanıtını

vermiştir. Katılımcılardan “katılmıyorum” ve “kesinlikle katılmıyorum” yanıtını

veren olmamıştır. Bu önermeye “kesinlikle katılıyorum” olarak cevap verenler 4 puan,

“katılıyorum” olarak cevap verenler 3 puan, “ne katılıyorum ne katılmıyorum” olarak

cevap verenler 2 puan, “katılmıyorum” olarak cevap verenler 1 puan, “kesinlikle

katılmıyorum” olarak cevap verenler 0 puan almışlardır. Bu önerme için ortalama puan

3,6 ± 0,5 bulunmuştur.

“Bir yetişkinin sıvı ihtiyacını çay ve kahve gibi içecekler yerine su tüketerek

karşılaması daha doğrudur.” önermesine katılımcıların %62,5’i (n=65) “kesinlikle

katılıyorum”, %26,9’u (n=28) “katılıyorum”, %7,7’si (n=8) “ne katılıyorum ne

katılmıyorum”, %1,9’u (n=2) “katılmıyorum”, %1’i ( n=1) “kesinlikle katılmıyorum”

yanıtını vermiştir. Bu önermeye “kesinlikle katılıyorum” olarak cevap verenler 4 puan,

“katılıyorum” olarak cevap verenler 3 puan, “ne katılıyorum ne katılmıyorum” olarak

cevap verenler 2 puan, “katılmıyorum” olarak cevap verenler 1 puan, “kesinlikle

katılmıyorum” olarak cevap verenler 0 puan almışlardır. Bu önerme için ortalama puan

3,4 ± 0,8 bulunmuştur.

58

“Vitamin ve mineralleri doğrudan besinlerden almak yerine ilaç şeklindeki

vitaminlerden almak daha faydalıdır.” önermesine katılımcıların %4,8’i (n=5)

“kesinlikle katılıyorum”, %4,8’i (n=5) “katılıyorum”, %7,7’si (n=8) “ne katılıyorum

ne katılmıyorum”, %27,9’u (n=29) “katılmıyorum”, %54,8’i ( n=57) “kesinlikle

katılmıyorum” yanıtını vermiştir. Bu önermeye “kesinlikle katılıyorum” olarak cevap

verenler 0 puan, “katılıyorum” olarak cevap verenler 1 puan, “ne katılıyorum ne

katılmıyorum” olarak cevap verenler 2 puan, “katılmıyorum” olarak cevap verenler 3

puan, “kesinlikle katılmıyorum” olarak cevap verenler 4 puan almışlardır. Bu önerme

için ortalama puan 3,2 ± 1,0 bulunmuştur.

“Hayvansal kaynaklı besinlerin (et, balık, süt, yumurta gibi) içerisindeki

proteinler vücut sağlığı için çok önemlidir.” önermesine katılımcıların %62,5’i (n=65)

“kesinlikle katılıyorum”, %32,7’si (n=34) “katılıyorum”, %3,8’si (n=4) “ne

katılıyorum ne katılmıyorum”, %1’i (n=1) “katılmıyorum” yanıtını vermiştir.

Katılımcılardan “kesinlikle katılmıyorum” yanıtını veren olmamıştır. Bu önermeye

“kesinlikle katılıyorum” olarak cevap verenler 4 puan, “katılıyorum” olarak cevap

verenler 3 puan, “ne katılıyorum ne katılmıyorum” olarak cevap verenler 2 puan,

“katılmıyorum” olarak cevap verenler 1 puan, “kesinlikle katılmıyorum” olarak cevap

verenler 0 puan almışlardır. Bu önerme için ortalama puan 3,5 ± 0,6 bulunmuştur.

“Beyaz ekmek, tam tahıllı(esmer) ekmeğe göre daha sağlıklıdır.” önermesine

katılımcıların %1,9’u (n=2) “kesinlikle katılıyorum”, %5,8’i (n=6) “katılıyorum”,

%17,3’ü (n=18) “ne katılıyorum ne katılmıyorum”, %29,8’i (n=31) “katılmıyorum”,

%45,2’si ( n=47) “kesinlikle katılmıyorum” yanıtını vermiştir. Bu önermeye

“kesinlikle katılıyorum” olarak cevap verenler 0 puan, “katılıyorum” olarak cevap

verenler 1 puan, “ne katılıyorum ne katılmıyorum” olarak cevap verenler 2 puan,

“katılmıyorum” olarak cevap verenler 3 puan, “kesinlikle katılmıyorum” olarak cevap

verenler 4 puan almışlardır. Bu önerme için ortalama puan 3,1 ± 1,0 bulunmuştur.

“Alınan tuzu azaltmak için lahana turşusu yerine lahana salatası tercih

edilmelidir.” önermesine katılımcıların %32,7’si (n=34) “kesinlikle katılıyorum”,

%33,7’si (n=35) “katılıyorum”, %28,8’si (n=30) “ne katılıyorum ne katılmıyorum”,

%3,8’i (n=4) “katılmıyorum”, %1’i (n=1) “kesinlikle katılmıyorum” yanıtını

vermiştir. Bu önermeye “kesinlikle katılıyorum” olarak cevap verenler 4 puan,

59

“katılıyorum” olarak cevap verenler 3 puan, “ne katılıyorum ne katılmıyorum” olarak

cevap verenler 2 puan, “katılmıyorum” olarak cevap verenler 1 puan, “kesinlikle

katılmıyorum” olarak cevap verenler 0 puan almışlardır. Bu önerme için ortalama puan

2,9 ± 0,9 bulunmuştur.

“Gıdalardan aldığı yağ miktarını azaltmak isteyen biri light süt tercih edebilir.”

önermesine katılımcıların %21,2’si (n=22) “kesinlikle katılıyorum”, %33,7’si (n=35)

“katılıyorum”, %27,9’u (n=29) “ne katılıyorum ne katılmıyorum”, %14,4’ü (n=15)

“katılmıyorum”, %2,9’u (n=3) “kesinlikle katılmıyorum” yanıtını vermiştir. Bu

önermeye “kesinlikle katılıyorum” olarak cevap verenler 4 puan, “katılıyorum” olarak

cevap verenler 3 puan, “ne katılıyorum ne katılmıyorum” olarak cevap verenler 2 puan,

“katılmıyorum” olarak cevap verenler 1 puan, “kesinlikle katılmıyorum” olarak cevap

verenler 0 puan almışlardır. Bu önerme için ortalama puan 2,5± 1,0 bulunmuştur.

Bireylerin cinsiyetlerine göre temel beslenme bilgi puan ortalamalarının t testi ile

karşılaştırılmasına ilişkin veriler tablo 23’te gösterilmiştir.

Tablo 23. Bireylerin cinsiyetlerine göre temel beslenme bilgi puan ortalamaları,

standart sapmaları ve t değerleri

Cinsiyet n Ort ± SS t p

Kadın

Erkek

51

53

50,9 ± 7,9

55,1 ± 7,9

2,688

0,008* *p<0,05

Araştırmaya katılan erkeklerin temel beslenme bilgi puanı (55,1 ± 7,9)

kadınlardan daha yüksek (50,9 ± 7,9) bulunmuştur. Bu fark istatistiksel olarak

anlamlıdır (p=0,008).

Araştırmaya katılan bireylerin öğrenim durumlarına göre temel beslenme ve besin

tercihi puanlarının F testi ile karşılaştırılmasına ait veriler Tablo 24’te verilmiştir.

60

Tablo 24. Bireylerin öğrenim durumlarına göre temel beslenme ve besin tercihi

puan ortalamaları, standart sapmaları ve f değerleri

n Ort ± SS F p

Temel Beslenme

İlköğretim

Lise

Lisans

Lisansüstü

Toplam

23

18

58

5

104

50,5 ± 6,9

48,1 ± 4,3

55,1 ± 8,5

58,0 ± 8,9

53,0 ± 8,1

5,445

0,002*

Besin Tercihi

İlköğretim

Lise

Lisans

Lisansüstü

Toplam

23

18

58

5

104

37,6 ± 5,5

36,4 ± 5,3

38,5 ± 5,6

42,8 ± 5,4

38,2 ± 5,6

1,892

0,136

*p<0,05

Araştırmaya katılan bireylerden 23’ü ilköğretim, 18’i lise, 58’i lisans ve 5’i

lisansüstü eğitim seviyesine sahiptir. İlköğretim eğitim seviyesine sahip katılımcıların

ortalama temel beslenme puanı 50,5 ± 6,9, lise eğitim seviyesine sahip katılımcıların

ortalama temel beslenme puanı 48,1 ± 4,3, lisans eğitim seviyesine sahip katılımcıların

ortalama temel beslenme puanı 55,1 ± 8,5, lisansüstü eğitim seviyesine sahip

katılımcıların ortalama temel beslenme puanı 58,0 ± 8,9’tür.

İlköğretim eğitim seviyesine sahip katılımcıların ortalama besin tercihi puanı 37,6

± 5,5, lise eğitim seviyesine sahip katılımcıların ortalama besin tercihi puanı 36,4 ±5,3,

lisans eğitim seviyesine sahip katılımcıların ortalama besin tercihi puanı 38,5 ± 5,6,

lisansüstü eğitim seviyesine sahip katılımcıların ortalama besin tercihi puanı 42,8 ±

5,4’tür.

Araştırmaya katılan bireylerin temel beslenme ve besin tercihi puan

ortalamalarının eğitim seviyesi değişkenine göre anlamlı bir farklılık gösterip

göstermediğini belirlemek amacıyla yapılan tek yönlü varyans analizi (Anova)

sonucunda temel beslenme puanında grup ortalamaları arasındaki fark istatistiksel

açıdan anlamlı bulunmuştur(F=5,445; p=0,002). Farklılıkların kaynaklarını belirlemek

amacıyla tamamlayıcı post-hoc analizi yapılmıştır. Üniversite eğitim seviyesine sahip

katılımcıların temel beslenme puanı (55,1 ± 8,5) ilköğretim eğitim seviyesine sahip

katılımcılardan yüksektir (50,5 ± 6,9). Üniversite eğitim seviyesine sahip

61

katılımcıların temel beslenme puanı(55,1±8,5) lise eğitim seviyesine sahip

katılımcılardan yüksektir (48,1 ± 4,3). Lisansüstü eğitim seviyesine sahip

katılımcıların temel beslenme puanı (58,0 ± 8,9) lise eğitim seviyesine sahip

katılımcılardan yüksektir (48,1 ± 4,3).

Araştırmaya katılan bireylerin öğrenim durumlarına göre temel beslenme puanları

arasında istatistiksel olarak anlamlı pozitif bir korelasyon vardır (p=0,002).

Katılımcıların eğitim seviyesi arttıkça temel beslenme bilgi puanları da artış

göstermektedir. Besin tercihi puanları ile eğitim seviyesi arasında istatistiksel olarak

anlamlı bir fark bulunmamıştır (p=0,136).

Araştırmaya katılan bireylerin sağlık sorunu varlığına göre beslenme bilgi

düzeylerinin t testi ile değerlendirilmesine ait veriler Tablo 25’te verilmiştir.

Tablo 25. Bireylerin sağlık sorunu varlığına göre temel beslenme ve besin tercihi

puan ortalamaları, standart sapmaları

Sağlık Sorunu n % Ort±SS t p

Temel Beslenme

Sağlık sorunu var

Sağlık sorunu yok

18

86

17,3

82,7

55,3±5,9

52,5±8,4

-1,302

0,196

Besin Tercihi

Sağlık sorunu var

Sağlık sorunu yok

18

86

17,3

82,7

39,2±4,9

37,9±5,7

-0,893

0,374

Tablo 25’e baktığımızda araştırmaya katılan bireylerin %17,3’ünün (n=18) sağlık

sorunu bulunmakta iken %82,7’sinin (n=86) herhangi bir sağlık sorunu

bulunmamaktadır. Sağlık sorunu olan katılımcıların ortalama temel beslenme puanları

55,3 ± 5,9, ortalama besin tercihi puanları 39,2±4,9’dur. Sağlık sorunu olmayan

katılımcıların ortalama temel beslenme puanları 52,5±8,4, ortalama besin tercihi

puanları 37,9 ± 5,7’dir. İstatistiksel olarak sağlık sorunu varlığı ile temel beslenme ve

besin tercihi puanları arasında bir ilişki yoktur (p>0,05).

Araştırmaya katılan bireylerin yaş gruplarına göre temel beslenme ve besin tercihi

düzeylerinin F testi ile değerlendirilmesine ait veriler Tablo 26’da verilmiştir.

62

Tablo 26. Bireylerin yaş gruplarına göre temel beslenme ve besin tercihi puan

ortalamaları, standart sapmaları ve f değerleri

n % ort±SS F p

Temel Beslenme

18-34

35-50

51-65

Toplam

46

45

13

104

44,2

43,2

12,6

100,0

51,4±8,3

54,7±8,0

53,0±6,9

53,0±8,1

1,977

0,144

Besin Tercihi

18-34

35-50

51-65

Toplam

46

45

13

104

44,2

43,2

12,6

100,0

36,7±6,0

39,0±0,7

40,6±5,5

38,2±5,6

3,367

0,038*

*p<0,05

Araştırmaya 18-34 yaş arası 46 birey, 35-50 yaş arası 45 birey, 51-65 yaş arası 13

birey, 51-65 yaş arası 13 birey katılmıştır. 18-34 yaş grubundaki bireylerin ortalama

temel beslenme puanları 51,4 ± 8,3, besin tercihi puanları 36,7 ± 6,0’dır. 35-50 yaş

grubundaki bireylerin ortalama temel beslenme puanları 54,7 ± 8,0, besin tercihi

puanları 39,0 ± 0,7’dir. 51-65 yaş grubundaki bireylerin ortalama temel beslenme

puanları 53,0 ± 6,9, besin tercihi puanları 40,6 ± 5,5’tir. Toplam temel beslenme puan

ortalaması 53,0 ± 8,1, toplam besin tercihi puan ortalaması 38,2 ± 5,6’dır.

Araştırmaya katılan bireylerin yaş gruplarına göre temel beslenme ve besin tercihi

puanları arasındaki ilişkiye tek yönlü Anova testi ( F testi) ile bakılmıştır. Temel

beslenme bilgisi açısından yaş grupları arasında anlamlı bir fark gözlenmezken; besin

tercihi ile yaş grupları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmuştur

(p=0,038). Yaş arttıkça besin tercihi puanı artış göstermektedir. Farklılıkların

kaynaklarını belirlemek amacıyla tamamlayıcı post-hoc analizi yapılmıştır. 51-65 yaş

grubunun besin tercihi puanları (40,6 ± 5,5), 18-34 yaş grubundan (36,7 ± 6,0) yüksek

bulunmuştur.

Araştırmaya katlan bireylerin öğün sayılarına göre temel beslenme ve besin tercihi

puan ortalamaları, standart sapmaları, F değerleri Tablo 27’de verilmiştir.

63

Tablo 27. Öğün sayısına göre beslenme temel beslenme ve besin tercihi puan

ortalamaları, standart sapmaları ve f değerleri

Öğün Sayısı n % ort±SS F p

Temel Beslenme

1-2

3-4

5-6

Toplam

18

83

3

104

17,3

79,8

2,9

100,0

52,0 ± 6,4

53,0 ± 8,3

59,6 ± 10,4

53,0 ± 8,1

1,126

0,328

Besin Tercihi

1-2

3-4

5-6

Toplam

18

83

3

104

17,3

79,8

2,9

100,0

38,3 ± 5,9

38,1 ± 5,5

38,3 ± 7,5

38,2 ± 5,6

0,013

0,987

Araştırmaya katılanlardan öğün sayısı 1-2 olan 18, öğün sayısı 3-4 olan 83, öğün

sayısı 5-6 olan 3 kişi bulunmaktadır. Öğün sayısı 1-2 olanların temel beslenme

puanları 52,0 ± 6,4, besin tercihi puanları 38,3 ± 5,9; öğün sayısı 3-4 olanların temel

beslenme puanları 53,0 ± 8,3, besin tercihi puanları 38,1 ± 5,5; öğün sayısı 5-6

olanların temel beslenme puanları 59,6 ± 10,4, besin tercihi puanları 38,3 ± 7,5’tir. 5-

6 öğün beslenenlerin temel beslenme puanları az öğün beslenenlerden daha yüksektir.

Araştırmaya katılan bireylerin öğün sayılarına göre temel beslenme ve besin

tercihi puanları arasındaki ilişkiye tek yönlü Anova testi ( F testi) ile bakılmıştır. Öğün

sayıları açısından temel beslenme puanları arasında da besin tercihi puanları arasında

da anlamlı bir fark bulunmamıştır (sırasıyla p=0,328, p=0,987).

64

5. TARTIŞMA ve SONUÇ

Beslenme bilgisi; bireylerin, ailelerin ve toplumların beslenme ile ilgili

durumlarını ve alışkanlıklarını etkileyen en önemli etkenlerden birisidir(Baysal,

2011). Bu açıdan yetişkinlerin beslenme bilgi düzeyini ölçen ölçeklerin, geçerlik

güvenirlik çalışmasının yapılarak ortaya konulması oldukça önem taşımaktadır. Ülke

genelindeki yetişkinlerin beslenme bilgi düzeyini ölçen bir ölçeğin oluşturulması için

gerçekleştirilen bu çalışmada, iki ana bölümden oluşan ve her bölüm için ayrı geçerlik

ve güvenirliği yapılmış ve toplam 32 önerme içeren bir ölçek oluşturulmuştur.

Ölçeğin kapsam geçerliği için uzman görüşlerine başvurulmuştur. Güvenirliğin

saptanması için Cronbach’s Alpha katsayısı ve test tekrar test yöntemi kullanılmıştır

(Temel Beslenme ve Besin Tercihi bölümleri için sırasıyla Cronbach’s Alpha= 0,72

ve 0,74). Her iki bölümde de yapılan tekrar testleri sonrası puanlar arasında klinik

bakış açısından anlamlı farklılıklar çıkmamıştır (p=0,013 ve 0,115,p>0,05). Dışsal

yapı geçerliliğinin tespiti için literatürde benzer bir ölçek olmadığı için her bölümün

arkasına eklenen ve bireylerin kendilerini değerlendirdikleri VAS ölçekleri ile

karşılaştırma yapılmıştır. Temel beslenme bilgisi ile besin-sağlık ilişkisi

karşılaştırılmış ve aralarında anlamlı ancak zayıf bir ilişki bulunmuştur (r=0,243,

p=0,013, p<0,05). Besin tercihi ile tercih doğruluğu karşılaştırılmış arasında ilişki

bulunmamıştır (r=0,095, p=0,278, p>0,05). Ölçeğin temel beslenme bölümü dışsal

yapı geçerliliğini sağlarken besin tercihi bölümü bu geçerliliği sağlamamıştır. Ancak

her iki bölümde de alınan puanlar bilen ile bilmeyeni ayırt edici niteliktedir. Ölçeğin

temel beslenme bölümü dışsal yapı geçerliliğini sağlarken besin tercihi bölümü bu

geçerliliği sağlamamıştır. İçsel yapı geçerliliğinin tespiti için ölçeğin kendi puanlarına

dayalı olarak tutuma aşırı uçlarda sahip olanları üst ve alt grup olarak (%27’lik grup)

ayırdıktan sonra, bu iki grubun ortalamaları Unpaired T testi ile karşılaştırılmıştır.

Analiz sonuçlarına göre her iki ölçekte de alt grup ve üst grubun arasında yüksek

derecede anlamlı bir fark çıkmıştır (p=0,0001). Geçerlik çalışması kapsamında yapılan

analizler sonucunda YETBİD’in yeterince kapsamlı olduğu ve istenilen yapıyı ölçtüğü

sonucuna varılmıştır.

65

Ülkemizde yetişkinler için geliştirilen ölçeklere rastlanmamasına rağmen

adölesanlarla ilgili yapılan çalışmalar mevcuttur. Literatüre bakıldığında geçerlik ve

güvenirlik için uzman görüşüne başvurma yöntemi, Cronbach’s Alpha katsayısı, test

tekrar test yöntemi ve alt üst grup puan ortalamalarının karşılaştırılması yönteminin

sıklıkla kullanıldığı görülmektedir(Aydın ve ark., 2014, Özdoğan, 2013, Bukenya ve

ark., 2017, Jones ve ark., 2015, Turconi ve ark., 2003). Aydın ve arkadaşları 2014

yılında adölesanların bilgi düzeylerini ölçmek amacıyla yaptıkları çalışmada ölçeğin

dil geçerliği için dil bilimcilere, kapsam geçerliği için uzman görüşlerine

başvurmuştur. Güvenirlik için test tekrar test yöntemi, yapı kavram geçerliği için

faktör analizi, içsel yapı geçerliği için alt ve üst grup puan ortalamalarının

karşılaştırılması ile Mann-Whitney U testi, iç tutarlık için Pearson Korelasyon

katsayısı ve Cronbach’s Alpha güvenirlik katsayısı yöntemleri kullanılmıştır. Yapılan

analizler sonucunda ABBİD ölçeğinin Cronbach’s Alpha değeri 0,86 olarak

bulunmuştur. %25 alt ve %25 üst puan ortalamaları arasındaki fark anlamlı

bulunmuştur (p<0,001). Test tekrar test puanları arasında pozitif korelasyon

bulunmuştur (r=0,71, p<0,001). Tüm bulgular sonucunda ABBİD ölçeğinin geçerli ve

güvenilir olduğu bildirilmiştir (Aydın ve ark., 2014). Özdoğan, 2013 yılında

adölesanların yeme davranışı ve beslenme bilgi düzeylerini saptamaya yönelik yaptığı

ölçek geliştirme çalışmasında geçerliğin belirlenmesinde kapsam ve yapı geçerliğini

incelemiş, güvenirlik için Kuder-Richardson (KR-20) ve Cronbach’s Alpha iç tutarlık

katsayısı ile test tekrar test güvenirlik yöntemlerini kullanmıştır. Beslenme bilgi

testinin faktör yüklerinin 0,303-0,572 arasında değiştiğini, KR-20’nin 0,89 olduğunu

ve iki boyuttaki Cronbach’s Alpha değerlerinin 0,72 ve 0,89 olduğunu bildirmiştir.

Tüm bu sonuçlara dayanarak ölçeğin geçerli ve güvenilir bir yapıya sahip olduğu

gösterilmiştir (Özdoğan, 2013). Dünyadaki çeşitli ölçek geliştirme çalışmalarına

bakıldığında Cronbach’s Alpha iç tutarlık katsayısının, Pearson korelasyon

katsayısının ve test tekrar test yönteminin sıklıkla kullanıldığı görülmektedir. Jones ve

ark. (2015), yetişkinlerin beslenme bilgi düzeylerini ölçmek için geliştirdikleri ve

geçerlik güvenirliğini test ettikleri çalışmalarında iç tutarlılık katsayısı olan

Cronbach’s Alpha değerini 0,91 olarak bildirmişlerdir. Güvenirlik çalışmalarında test

tekrar test kullanmışlardır (r=0,95). Beslenme dersi alan öğrencilerin beslenme bilgi

seviyeleri diğerlerine göre anlamlı derecede yüksek bulunmuştur (p<0,001). Bu yapı

66

geçerliliğinin sağlandığını göstermektedir (Jones ve ark., 2015). Bukenya ve ark., 2017

yılında Uganda’daki yetişkinler için geliştirdikleri genel beslenme bilgi anketinin

kapsam geçerliği için beş beslenme uzmanında oluşan bir komiteden görüş almıştır.

Yapı geçerliği ve test tekrar test güvenirliği için mühendisliği ve beslenme

öğrencilerine 2 hafta arayla aynı anketi uygulamışlar ve anketin güvenilirliğini

göstermişlerdir (r=0,85). İç tutarlılık için Cronbach’s Alpha (Cronbach’s Alpha>0,95)

ve test tekrar test güvenirliği (r=0,089) kabul edilebilir seviyelerde bulunmuştur.

Mühendislik ve beslenme öğrencilerinin beslenme bilgi puanları arasında anlamlı bir

fark bulunmuştur (p<0,001). Sadece beslenme önerileri üzerindeki yapı güvenilir

bulunmamıştır (Cronbach’s Alpha=0,051, test tekrar test r=0,55). Gıda grupları (41

madde), gıda seçimi(2 madde), beslenme hastalık ilişkisi( 14 madde), Uganda’daki

gıda zenginleştirmeleri(22 madde) konularını içeren son anket Uganda’daki

yetişkinlerin beslenme bilgisini değerlendirmek için iyi kapsam ve yapı içeriğine ve

test tekrar test güvenirliğine sahip bulunmuştur. Turconi ve ark., 2003 yılında İtalya’da

yaşayan adölesanlann beslenme bilgisi, alışkanlıkları ve davranışlarını araştırdıkları

çalışmalarında güvenirlik analizleri yapmışlar ve Cronbach’s alpha katsayının 0,55 ile

0,75 arasında değiştiğini bildirmişlerdir. Aynı çalışmada iç tutarlık katsayısının sadece

iki bölümde zayıf olduğu bildirilmiştir. Pearson korelasyon katsayısının en yüksek

değeri 0,88, en düşük değeri 0,78 olarak bildirilmiştir. Bu sonuçlar istatistiksel olarak

anlamlı bulunmuştur (p<0,01). Ölçek adölesanların beslenme durumlarını saptamak

için uygun bulunmuştur. Diğer yaş gruplarına da uyarlanabileceği bildirilmiştir

(Turconi ve ark, 2003). Parmenter ve Wardle (1999) İngiltere’de adölesanların genel

beslenme bilgilerini ölçmek için gerçekleştirdikleri çalışmalarında Cronbach’s alpha

değerinin 0,70-0,97 arasında değiştiğini bildirmişlerdir. Yaptıkları test tekrar test

sonucunda güvenirliğin en az olması gereken 0,7 değerinden daha yüksek olduğunu

bildirmişlerdir (Parmenter ve Wardle, 1999). Bottcher ve ark. ( 2017) yaptıkları

geçerlik çalışmasında iç geçerlik (Cronbach’s Alpha= 0,653) ve test tekrar test

güvenirliğini (r=0,853) kabul edilebilir bulmuşlardır.

Yapılan bu çalışmada, bireylerin cinsiyetlerine göre temel beslenme puanları

karşılaştırıldığında erkeklerin temel beslenme bilgisinin kadınların temel beslenme

bilgisinden daha yüksek olduğu görülmektedir (Tablo 11). Üniversite öğrencileriyle

yapılan bir başka çalışmada öğrencilerin cinsiyet değişkenine göre beslenme bilgi

67

düzeyleri arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamıştır ancak

araştırmamıza benzer şekilde erkeklerin beslenme bilgi düzeyi ortalamasının daha

yüksek olduğu görülmüştür (Murathan ve ark, 2015). Bu çalışmanın sonuçlarının

aksine olmak üzere; Hendie ve ark. (2008) 18 yaş ve üzeri 201 kişi üzerinde

Avusturyalı toplumun demografik özelliklerinin beslenme bilgisi üzerine etkilerini

inceledikleri çalışmanın sonucunda kadınların (n=171) beslenme puanının (67,0 ±

17,5) erkeklerin (n=30) beslenme puanından (59,7 ± 18,7) daha yüksek olduğunu

tespit etmişledir (Hendie ve ark., 2008). Zaborowicz ve ark. (2016) öğrencilerin

cinsiyete göre (277 kız, 179 erkek) diyet davranışları ve beslenme bilgi düzeylerini

ölçtükleri araştırmalarında, iki grubun da beslenme bilgi düzeyinin yeterli olduğunu,

kız öğrencilerinin %34,7’sinin iyi beslenme bilgisine erkeklerin ise , %25,1’inin iyi

beslenme bilgisine sahip olduğunu bildirmişlerdir. Bu farklılığın nedeni olarak

erkeklerin beslenmeye ilgisizliği ve kadınların gıda alımında ve hazırlanmasında daha

ilgili olmaları gösterilebilir. Bu çalışmada erkeklerin beslenme bilgi düzeylerinin daha

yüksek olmasının nedeni olarak çalışma grubunun yaş ortalamalarının, eğitim

seviyelerinin ve sosyokültürel özelliklerinin farklılığı gösterilebilir.

Bu çalışmaya katılan bireylerden kadınların BKİ ortalamalarının 26,2 ± 6,4,

erkeklerin BKİ ortalamalarının 25,6 ± 7,8 olduğu görülmektedir (Tablo 17). Bu

çalışmadan farklı olarak Sakamaki ve arkadaşlarının (2005) Pekin Üniversitesi tıp

öğrencileri ile (n=540) yaptıkları çalışmada BKİ ve cinsiyet ilişkisine bakılmıştır.

Erkek öğrencilerin (n=230) BKİ ortalamaları 21,4 ± 2,5 kg/m2, kız öğrencilerin

(n=310) BKİ ortalamaları ise 20,0 ± 1,8 kg/m2 sonucu ortaya çıkmıştır.

Çalışmamızda kadınların %21,5’inin, erkeklerin ise %15,1’inin % BKİ’si 30

kg/m2 ve üzerinde bulunmuştur. Kadınlar arasında BKİ’si 18,5 kg/m2 altında olan birey

bulunmamaktadır. Erkeklerin %15,1’inin BKİ’si 18,5 kg/m2 altındadır. Bu çalışmanın

aksine, Wang ve ark. (2011) Çin’de beş ilde 18-80 yaş arası 3207 kişi üzerinde

yetişkinlerde BKİ’nin sağlıkla ilişkisini incelenmişlerdir. Çalışmanın sonucunda

kadınların %8,6’sının 30 kg/m2 ve üzeri BKİ değerine, erkeklerin %10,2’sinin 30

kg/m2 ve üzeri BKİ değerine sahip olduğu bulunmuştur.

Çalışmamızda kadınların %10’unun 18,5 kg/m2 ve altı BKİ değerine, erkeklerin

%7,1’inin 18,5 kg/m2 ve altı BKİ değerine sahip olduğu saptanmıştır. Bu çalışmada

68

cinsiyet ve BKİ arasında anlamlı bir fark olmadığı görülmektedir Diğer çalışmalarla

benzerlik göstermemesinin nedeni toplumların beslenme alışkanlıklarının

farklılığından dolayı ve diğer çalışmalardaki örneklem büyüklüğü ve yaş aralığının

daha fazla olmasından dolayı olabilir.

Bu çalışmada, bireylerin BKİ’si 18,5 kg/m2 ve altı olanların beslenme puan

ortalamaları 55,5 ± 10,7, 18,5-24,9 kg/m2 olanların 52,6 ± 9,4 , 25-29,9 kg/m2 olanların

52,7 ± 6,2, 30 ve üzeri olanların 53,4 ± 7,0 olduğu görülmektedir (Tablo 18). BKİ

grupları ile temel beslenme ve besin tercihi puanları arasında anlamlı bir ilişki

bulunamamıştır ancak BKİ’si 30 kg/m2 ve üzeri olan grupta puan ortalamalarının daha

yüksek olduğu görülmektedir. Benzer şekilde, Brien ve ark. 2007’de 18-65 yaş arası

(n=145) kadın (%63) ve erkeklerle (%37) yaptıkları bir çalışmada BKİ ve beslenme

bilgi düzeylerini incelenmişlerdir. Beslenme bilgi puan ortalamaları ve BKİ değerleri

arasında anlamlı bir ilişki olduğu görülmüştür (p<0,05). Bu bireylerin %2,8’inin

BKİ’si zayıf ve puan ortalamasının 15,5 ± 2, %43,4’ünün BKİ değerleri normal ve

puan ortalamalarının 15,5 ± 2,6, %31,0’inin hafif şişman ve puan ortalamalarının

15,3±1,3, %22,1’inin 1.dereceden obez ve puan ortalamalarının 15,4 ± 2,6, %0,7’sinin

2.derece obez ve puan ortalamalarının 19,0 ± 0,0 olduğu saptanmıştır.

Çalışmamızın aksine Tütüncü ve Karaismailoğlu’ nun (2013) üniversite

öğrencileri üzerinde yaptıkları çalışmada BKİ grupları arasında beslenme bilgi puanı

açısından anlamlı bir farklılık çıkmasa da BKİ değeri düşük grupta olan bireylerin

beslenme puan ortalaması (20,6 ± 2,5) fazla kilolu veya obez olan bireylerden

(20,1±3,7 ) daha yüksek bulunmuştur. Şanlıer ve arkadaşlarının 2009 yılında yaptıkları

çalışmada zayıf, normal ve şişman bireyler arasında beslenme bilgi puanları arasında

anlamlı farklılıklar olmadığı, genel puan ortalamalarının benzer olduğu gösterilmiştir.

Araştırmaya katılan bireylerin temel beslenme puan ortalamaları ile eğitim

seviyesi arasında anlamlı bir farklılık bulunmuştur (F=5,445; p=0,002). Yapılan

araştırmadaki bireylerin %4,8’nin yüksek lisans, %55,8’inin lisans, %17,3’ünün lise,

%22,1’inin ilköğretim eğitim seviyesine sahip olduğu (Tablo 4) görülmektedir.

Lisansüstü eğitim seviyesine sahip bireylerin temel beslenme ve besin tercihi puanları

diğer gruplardan daha yüksek bulunmuştur. Eğitim seviyesi ile temel beslenme puanı

arasında anlamlı bir fark bulunmuştur (p=0,002<0,05). Bu gruplar içindeki en anlamlı

69

fark üniversite ve lise eğitim seviyesine sahip bireyler arasında çıkmıştır (p=0,005).

Eğitim seviyesi ile besin tercihi puanı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark

çıkmasa da eğitim seviyesi arttıkça besin tercihi puanının da arttığı gösterilmiştir.

Çekal (2008) tarafından orta yaşlı ve yaşlılar üzerinde yapılan bir çalışmada

ortaöğrenim eğitim seviyesine sahip bireylerin beslenme bilgi düzeyleri ilköğretim

eğitim seviyesine sahip yaşlılardan anlamlı derecede yüksek bulunmuştur. Parmenter

ve arkadaşları da (2000) yüksek eğitim ve sosyoekonomik seviyeye sahip bireylerde

beslenme bilgi düzeyinin daha yüksek olduğunu bildirilmiştir. Bu sonuçlar bizim

çalışmamızla benzerdir.

Bu çalışmaya katılan bireylerin yaş aralıklarına göre temel beslenme bilgi puan

ortalamaları 18-34 yaş aralığında olanların 51,4 ± 8,3, 35-50 yaş aralığında olanların

54,7 ± 8,0, 51-65 yaş aralığında olanların 53,0 ± 6,9; besin tercihi puan ortalamaları

18-34 yaş aralığında olanların 36,7 ± 6,0, 35-50 yaş aralığında olanların 39,0 ± 0,7,

51-65 yaş aralığında olanların 40,6 ± 5,5 olduğu görülmektedir (Tablo 26). Benzer

olarak Tuna’nın (2005) satış elemanlarının beslenme bilgi düzeylerinin, beslenme

alışkanlıklarının ve çalışma koşullarının değerlendirilmesi üzerine yapmış olduğu

çalışmasında 15-20 yaş grubunun (n=84) puan ortalamalarının 23,8 ± 5,7 , 21-25 yaş

gurubunun (n=156) puan ortalamalarının 24,3 ± 4,7, 26-30 yaş grubunun (n=90) puan

ortalamalarının 25,7 ± 5,1 olduğu ve puan ortalamalarının yüksek olduğu yaş

gruplarının benzerlik gösterdiği görülmektedir. Diğer gruplara göre 35-50 yaş

grubundaki bireylerin beslenme puan ortalamalarının daha yüksek çıkmasının nedeni

sosyokültürel ve eğitim seviyesi farklılıkları olabilir. Çalışmamıza benzer şekilde 2000

yılında İngiltere’de beslenme bilgisindeki demografik değişimi araştıran Parmenter ve

arkadaşları yaşlılar ve gençlerle karşılaştırıldığında orta yaş grubunun beslenme

bilgisinin daha yüksek olduğunu bildirilmiştir. Bu çalışmalardan farklı olarak Cocburn

ve ark. (2014)’nın seviye 2 (n=136) ve seviye 3 (n=27) olan 163 spor antrenörü

üzerinde sporcu beslenmesi bilgi anketi uygulayarak beslenme bilgilerini ölçtükleri

çalışmada 18-30 yaş (n=48), 31-40 yaş (n=28), 41-50 yaş (n=48), 51 yaş ve üzeri

(n=39) antrenörler alınarak yaş gruplarına göre beslenme bilgileri incelenmiştir.

Çalışmada 51 yaş ve üzerindeki antrenörlerin beslenme bilgi puanları diğer yaş

gurubundaki antrenörlerden daha yüksek bulunmuştur.

70

Çalışmamıza benzer bir sonucu Hendie ve ark. (2008) 18 yaş ve üzeri 201 kişi

üzerinde Avusturyalı toplumun demografik özelliklerinin beslenme bilgisi üzerine

etkilerini araştırdıkları çalışmadan elde etmişlerdir. Bu çalışmada18-34 yaş aralığı

(n=82) ile 35 yaş ve üzeri (n=119) kişilerin beslenme bilgileri karşılaştırıldığında 35

yaş ve üzeri kişilerin beslenme bilgi puanlarının (72,0 ± 15,7) 18-34 yaş aralığındaki

kişilerin beslenme bilgi puanlarına (57,1 ± 17,0) göre daha yüksek olduğu

saptanmıştır. Çıkan sonuçlara göre bireylerin kazanmış oldukları bilgi ve

deneyimlerinin beslenme bilgi puan ortalamasını etkilemiş olduğu söylenebilir. Bu

çalışmaya benzer şekilde Yücel’in 2015 yılında yaptığı çalışmada sağlık çalışanlarının

yaş gruplarına göre beslenme bilgi puan ortalamaları karşılaştırıldığında 45 yaş üzeri

ile 35-44 yaş grubundaki katılımcıların genel beslenme bilgisi puan ortalamalarının

19-24 yaş ve 25-34 yaş grubu katılımcılardan anlamlı derecede yüksek olduğu

gösterilmiştir.

Verilere göre beslenme bilgi düzeyinin yaşa bağlı olarak arttığı sonucuna

varılabilir. Çekal 2008’de orta yaşlı ve yaşlı bireylerin beslenme bilgi düzeyleri

üzerine yaptığı araştırmada 64 yaş ve altı gruptaki katılımcıların %76,3’ünün beslenme

bilgisinin yeterli ve iyi, 65 yaş ve üstü katılımcıların %74,2’sinin beslenme bilgisinin

yeterli ve iyi olduğunu bildirmiştir. Çekal bu farklılığın nedeni olarak 64 yaş ve altı

gruptakilerin eğitim düzeyinin 65 yaş ve üstü bireylerden daha yüksek olmasına

bağlamıştır.

Araştırmaya katılan bireylerin günlük öğün sayılarına bakıldığında %17,3’ü

(n=18) 1-2 öğün, %79,8’i (n=83) 3-4 öğün, %19,2’si (n=23) 5-6 öğün beslenmektedir.

Bu bireylerin en önem verdiği ana öğünlere bakıldığında %49’u (n=51) kahvaltıya,

%14,4’ü (n=15) öğle öğününe, %36,5’i (n=38) akşam öğününe önem vermektedir.

Bireylerin %91,1’i öğün atladığını belirtmiştir. Öğün atlayan bireyler (n=95)

incelendiğinde %85,2’si ana öğünleri, %14,8’i ara öğünleri atlamaktadır. Benzer

şekilde Ermiş ve ark. (2015) tarafından Samsun Ondokuz Mayıs Üniversitesi

öğrencileriyle yapılan araştırmada, öğrencilerin %76,1’inin öğün atladığı

bildirilmiştir. Gül’ün (2011) üniversite öğrencilerinin beslenme alışkanlıklarına

yönelik tutum ve davranışları üzerine 18 yaş ve üstü öğrenciler ile yaptığı araştırmada

(n=350) öğrencilerin % 82,3’ünün öğün atladığı bildirilmiştir. Önay’ın (2010), Selçuk

Üniversitesi Akşehir Sağlık Yüksekokulu Hemşirelik öğrencilerinin beslenme

71

alışkanlıklarını ve besin tüketim sıklıklarını belirlemek amacıyla 179 öğrenci üzerinde

yaptıkları araştırmada, öğrencilerin %62’sinin öğün atladığı saptanmıştır. Özçelik ve

Sürücüoğlu’nun (2000), 400 sağlık personelinin beslenme alışkanlıklarını saptamak

amacı ile yaptığı bir çalışmada, %62,25'inin günde üç öğün yemek yedikleri, en çok

atlanan öğünün sabah kahvaltısı (%41,25) olduğu, öğün atlama nedenleri arasında

%66,70 oranı ile unutma/fırsat bulamama nedeninin ilk sırada yer aldığı, Tuncay’ın

(2008) Başkent Üniversitesi’nde eğitim gören 18–24 yaş arası kız öğrencilerin sabah

kahvaltısı yapma ve beslenme alışkanlıklarını belirlemek amacıyla 300 üniversite

öğrencisi üzerinde yaptığı bir çalışmada en çok atlanan öğünün kahvaltı olduğu (Çetin,

2013), Filiz ve Demir (2004); Sevindi, Yılmaz G., İbiş ve Yılmaz, B., (2007); Yılmaz

ve Özkan (2007); Mazıcıoğlu ve Öztürk (2003), üniversite öğrencilerinin beslenme

alışkanlıkları ile ilgili yapılan çalışmalarda, en fazla atlanan öğünün sabah kahvaltısı

olduğu, en az akşam öğününün atlandığı görülmüştür (Gül, 2011). Yapılan

araştırmalar incelendiğinde genelde bireylerin günde 3 öğün beslendikleri ve öğün

atladıkları, en çok atlanılan öğünün kahvaltı olduğu belirtilmiştir. Bizim

araştırmamızda da benzer şekilde 3-4 öğün beslenen bireylerin sayısının daha fazla

olduğu saptanmıştır. Sağlık çalışanlarının beslenme bilgi seviyelerini araştırıldığı bir

çalışmada katılımcıların %26,8’inin 3 ana öğünden az, %73,2’sinin 3 öğün ve daha

fazla öğün beslendiği bildirilmiştir. Sağlık çalışanlarının %65,7’sinin düzenli kahvaltı

yaptığı, %34’ünün öğün atladığı, en fazla atlanan öğünün öğlen yemeği olduğu

(%46,5) gösterilmiştir (Yücel, 2015).

Araştırmamızda öğün sayısı 5-6 olan bireylerin temel beslenme puan ortalaması

(53,0 ± 8,3) diğer gruplardan yüksek bulunmuştur. Ancak öğün sayısına göre besin

tercihi puan ortalamasına bakıldığında gruplar arasında fark görülmemektedir.

Araştırmamıza katılan bireylerin %17,3‘ünün en az bir sağlık problemi

bulunmaktadır. En çok görülen sağlık problemlerine baktığımızda %3,8 ortopedik

rahatsızlık, %3,8 tansiyon, %3,8 insülin direnci, %3,8 otoimmün hastalıkları, %1,9

kalp hastalıkları, %1,9 alerji, %1,9 sinir sistemi hastalıkları, %1 diyabet ve %1 migren

görülmektedir. Sağlık sorununun varlığına göre temel beslenme ve besin tercihi puanı

karşılaştırıldığında herhangi bir sağlık sorunu olan bireylerin temel beslenme ve besin

tercihi puan ortalaması sağlık problemi olmayanlardan daha yüksektir. Bir tekstil

fabrikasında çalışan işçilerin beslenme durumlarının araştırıldığı bir çalışmada

72

katılımcıların %72,8’inin herhangi bir sağlık probleminin olmadığı, %27,2’sinin ise

en az bir tane kronik hastalığının olduğu belirlenmiştir. Bu çalışmanın aksine en sık

görülen sağlık sorunu olarak mide problemleri (%30,3), anemi (%16,8) ve kas iskelet

sistemi hastalıkları (%12,9) görülmektedir. Bu farklılığın nedeni işçilerin çalışma

şartlarının uygunsuzluğu ve sosyoekonomik seviye farklılığına bağlı olarak kaliteli ve

yeterli besine ulaşamamak gösterilebilir. Sağlık çalışanlarının beslenme bilgi

düzeylerinin araştırıldığı bir çalışmada katılımcıların %20,2’sinde en az bir sağlık

probleminin olduğu saptanmıştır. En çok görülen sağlık sorunları olarak hipotiroid,

hipertansiyon, gastrit ve diyabet bildirilmiştir(Yücel, 2015).

Kanada’da yapılan bir araştırmada öğretmenlerin %28'i kronik bir hastalığı

olduğunu belirtmiştir. Kadınlarda en sık görülen kronik hastalıklar sırasıyla demir

eksikliği (%32,6), iyot yetersizliği hastalıkları (%11,9), osteoporoz ve

hipertansiyon(%4,1) iken; erkeklerde ise en sık görülen hastalıklar sırasıyla

hipertansiyon (%50), diyabet (%25), osteoporozdur(%12,5) (Vatanparast ve ark,

2010). Bu çalışmada, herhangi bir sağlık sorunu bulunma durumunun diğer yapılan

çalışmalardan daha az olduğu görülmektedir. Bunun sebebi araştırma grupları

arasındaki yaş ortalaması, BKİ ortalaması, eğitim düzeyi ve sosyoekonomik düzey

farklılıkları gösterilebilir.

Yaptığımız bu çalışmada, katılımcıların %14,4’ü beslenme desteği aldığını

bildirmiştir. Alınan besin desteklerine baktığımızda %9,6 multivitamin-mineral, %3,8

B kompleks vitaminler, %2,9 omega-3, %1 D vitamini, %1 kalsiyum-magnezyum

minerali ve %1 demir mineralinin kullanıldığı görülmektedir. Farklı olarak,

NHANES-III çalışmasına göre en az bir vitamin-mineral desteği kullanma oranı %53,

yetişkinler arasında en sık kullanılan vitamin-mineral desteği (yaklaşık %40)

multivitamin-mineraller olarak bildirilmiştir (Gahche ve ark., 2011). İşçilerin

beslenme durumlarının araştırıldığı bir çalışmada katılımcıların %5,7’si vitamin ve

mineral desteği kullandıklarını bildirmişlerdir (Şentürk, 2017). Aynı çalışmada

vitamin mineral desteği kullanan bireylerin %30,4’ünün multivitamin-mineral,

%17,4’ünün B-kompleks vitaminler, %17,4’ünün demir, % 13,1’inin c vitamini-folik

asit-çinko-demir içeren multivitamin, %8,8’inin kalsiyum ve D vitamini kullandığı

belirlenmiştir ( Şentürk, 2017). Bunun nedeni olarak sosyoekonomik farklılıklar,

çalışma grubunun sağlık durumlarındaki farklılıklar ve toplumlararası bilinç düzeyi

73

farklılıkları gösterilebilir. Ayrıca, benzer olarak, Sharma & Adiga'nın (2014) yaptıkları

bir çalışmada en sık kullanılan besin desteklerinin multivitaminler, C vitamini ve B

grubu vitaminlerinin olduğu belirlenmiştir.

Öğretmenlerin beslenme desteği kullanma durumları ve sağlık inanışlarının

araştırıldığı bir araştırmada ise öğretmenlerin %41,5'inin ek vitamin-mineral

kullandığı tespit edilmiştir(Yardımcı ve ark, 2018). Bu oran bizim çalışmamızdan

oldukça yüksektir. Aynı çalışmada en sık kullanılan besin desteği multivitamin-

mineral destekleri (%20,7) olarak tespit edilmiş bunu demir (%15,2) ve B grubu

vitaminleri (%8,1) takip etmiştir(Yardımcı ve ark, 2018). Araştırmamızla benzer

şekilde bu çalışmada da en sık kullanılan destek olarak multivitamin-mineral

destekleri ve B grubu vitaminleri görülmektedir. Kanada’da yapılan bir başka

çalışmada da öğretmenlerin besin desteği kullanım sıklığı %41,5 olarak

saptanmıştır(Vatanparast ve ark, 2010). Öğretmenlerin bu derece yüksek vitamin-

mineral desteği kullanmasının sebebinin yoğun iş temposu gereği daha dinç olmak

istemeleri ve hala ülkemizde özellikle kadınlarda daha sık görülen anemi belirtilerin

önlenmesine yönelik olabileceği düşünülmektedir.

Araştırmaya katılan bireylerin daha önce beslenme eğitimi alma durumlarına

bakıldığında %48,1’i beslenme eğitimi aldığını, %51,9’u beslenme eğitimi almadığını

belirtmektedir (Tablo 8). Katılımcıların %26’sı bu bilgiyi televizyon ve radyodan,

%17,3’ü gazete ve dergilerden, %16,3’ü diyetisyenden, % 11,5’i sağlık personelinden,

%10,6’sı öğretmen, okul ve derslerden, % 1,9’u ise anne, baba veya aileden aldıklarını

bildirmişlerdir. Güven’in 2010 yılında Yalova’da 15 yaş üstü 257 birey üzerinde

yaptığı çalışmada katılımcıların beslenme ile ilgili bilgilerini 168 kişi ( % 65,4)

televizyon, internet, gazete vb., 129 kişi ( % 50,2) aile, akraba, arkadaşlar vb. , 100

kişi (% 38,9) okul eğitimi içinde, 41 kişi (% 16) beslenme uzmanı, 33 kişi (% 12,8)

konferans, panel, seminer vb. ve 8 kişi ( % 3,1) diğer kaynaklardan öğrendikleri

gösterilmiştir. Adıyaman ilinde eğitim gören üniversite öğrencileri üzerinde yapılan

araştırmada; katılımcıların büyük oranı (%65,6) beslenme ile ilgili bilgilerini

gazeteler, güncel dergiler, broşürler gibi yazılı kaynaklardan edindiklerini belirtmiştir.

Bunu sırasıyla televizyon, radyo (%48,0), aile, yakın akrabalar (%42,4), okul (%26,8),

bilimsel dergi, kitaplar (%18,8), internet, vcd vb. kaynaklar (%12,0) ve komşu, arkadaş

çevresi (%5,2) takip etmiştir (Erten 2006). Bu çalışmaya benzer şekilde Sabbağ

74

(2003)’ın, ilköğretim okullarında görevli öğretmenlerin (n=381) beslenme

alışkanlıkları ve beslenme bilgi düzeylerini saptamak amacıyla yaptığı araştırmada

%71,9’sinin beslenme konusunda ders almadıkları, daha önce beslenme eğitimi

almayan bireylerin yüzdelerinin daha yüksek olduğu saptanmıştır. Bu çalışmanın

aksine 2007 yılında üniversite öğrencilerinin beslenme alışkanlıklarını inceleyen

Yılmaz ve Özkan çalışmalarında öğrencilerin %69,7’sinin beslenme ile ilgili eğitim

aldıklarını, eğitim alanların ise bu eğitimi okul (%95,9), konferans ve panel gibi

toplantılar (%4,1) ile aldıklarını saptamıştır. Bu çalışmanın sonucunun bizim

araştırmamızdan farklı çıkmasındaki sebep olarak araştırma grubunun öğrencilerden

oluşması ve bu öğrencilerin okul müfredatlarında sağlıkla ilgili zorunlu derslerin

bulunması gösterilebilir. Negüzel (2009), okul kantinlerinde çalışan personelin

(n=185) beslenme bilgi düzeylerini belirlemek amacıyla yaptığı çalışmada personelin

%69,2’sinin mesleği ile ilgili beslenme eğitimi aldığı, beslenme eğitimi alan bireylerin

almayan bireylerden daha fazla olduğunu göstermektedir. Bu araştırmanın

sonucundaki farklılığın nedeni olarak okul kantininde çalışan bireylerin öğrencilerin

sağlığı söz konusu olduğu için ara ara eğitime tabi tutulmaları gösterilebilir. Erten

(2006) Adıyaman ilinde eğitim gören üniversite öğrencilerinin beslenme bilgilerini ve

alışkanlıklarını tespit etmek amacıyla yaptığı araştırmada; öğrencilerin % 72,8’inin

beslenme konusunda herhangi bir eğitim almadığını tespit etmiştir. Üniversite

öğrencileri üzerinde yapılan bu araştırmada beslenme eğitimi almayanların oranı bu

çalışmadan yüksektir. Bu durumun oluşmasında sosyokültürel farklılıklar ve yaş

ortalamasının yüksekliği etkili olmuş olabilir. Bu çalışmanın aksine 2013 yılında

Tütüncü ve Karaismailoğlu tarafından yapılan üniversite öğrencilerinin beslenme bilgi

düzeylerinin araştırıldığı çalışmada öğrencilerin %67,1’inin beslenme eğitimi aldığı

bildirilmiştir. Beslenme eğitimi aldıklarını bildiren katılımcıların %80,5’i bu bilgileri

okul içi eğitimlerden, %19,5’i konferans ya ad panellerden aldığını bildirmişlerdir.

Beslenme eğitimini aldıkları kaynaklara bakıldığında %15,4 gazete-dergi, %15,2 TV,

%17,9 internet, %3 el broşürü, %17,5 kitap, %24,8 bilimsel yayınların olduğu

görülmektedir. Elit seviyedeki sporcuların beslenme bilgilerinin araştırıldığı bir

çalışmada ise katılımcıların %56,5’inin beslenme konusunda eğitim aldığı, bu eğitimin

kaynağı olarak da %28,4 antrenör, %6,9 dersler, %4,8’i eski sporcular

gösterilmektedir(Yarar ve ark, 2011).

75

Yapılan bu çalışmada Tablo 10’da görüldüğü gibi beslenme eğitimi alan bireyler

ile almayan bireyler arasında beslenme puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı

bir fark çıkmasa da beslenme eğitimi alan bireylerin temel beslenme puan ortalaması

(53,2 ± 8,0) ve besin tercihi puan ortalaması (38,4 ± 5,6), beslenme eğitimi

almayanların temel beslenme puanı (52,8 ± 8,3) ve besin tercihi puan ortalamasından

(38,0 ± 5,6) daha yüksek bulunmuştur. Bu çalışmayı destekler nitelikte olan Parmenter

ve Wardle (1999)’un diyetetik öğrencileri (n=74) ile bilgisayar teknolojileri bilimi

öğrencilerinin (n=94) beslenme bilgi düzeylerini araştırdığı çalışmada diyetetik

öğrencilerinin beslenme bilgi puan ortalamaları 98,8 ± 8,1, bilgisayar teknolojileri

bilimi öğrencilerinin beslenme bilgi puan ortalaması 60,1 ± 16,1 bulunmuştur.

Diyetetik öğrencilerinin beslenme bilgi puan ortalamasının daha yüksek olmasının

nedeni olarak öğrencilerin beslenme bilgisi eğitimi almış olmaları gösterilmektedir.

Bu çalışmaya paralellik gösteren Cocburn ve ark. (2014)’nın 163 antrenörün beslenme

bilgisini inceledikleri çalışmada araştırmaya alınan antrenörlerden sadece %25,2’si

(n=41) daha önce bir beslenme eğitimi almıştır. Beslenme eğitimi alan antrenörlerin

beslenme puan ortalamasının (40,9 ± 17,0) almayan antrenörlerden (13,5 ± 3,7) daha

yüksek olduğu saptanmıştır. Erten (2006) üniversite öğrencileri üzerinde yaptığı

çalışmasında beslenme eğitimi alan grubun puan ortalamasının (27,9 ± 4,3) beslenme

eğitimi almayan gruptan ( 24,4 ± 3,8) anlamlı derecede daha yüksek olduğunu

bildirmiştir. Karayormuk (2002) beslenme dersi alan ve almayan üniversite

öğrencilerinin beslenme bilgi ve alışkanlıklarını araştırdığı çalışmasında beslenme

dersi alan öğrencilerin beslenme bilgisinin daha yüksek olduğunu göstermiştir.

Yapılan araştırmalar incelendiğinde beslenme eğitimiyle birlikte beslenme bilgi

puanının arttığı görülmektedir.

Yapılan araştırma da Tablo 15’te görüldüğü gibi şuan diyet yapma durumları ile

temel beslenme ve besin tercihi puanları karşılaştırıldığında diyet yapmayan bireylerin

çoğunlukta (%76) olduğu görülmektedir. Diyet yapmayan bireylerin temel beslenme

puan ortalaması (53,2 ± 8,3), diyet yapanların temel beslenme puan ortalamasından

(52,6 ± 7,7) yüksektir. Diyet yapanların besin tercihi puan ortalaması (39,3 ± 5,3),

diyet yapmayanların besin tercihi puan ortalamasından (37,8 ± 5,6) yüksektir.

Çalışmamızın aksine Smith ve arkadaşları 1995 yılında yaptıkları araştırmada

beslenme bilgi düzeyinin beslenme davranışı için belirleyici olduğunu, 2-3 kez yapılan

76

diyet değişikliklerinin de beslenme bilgisini artırdığını bildirmişlerdir(Smith ve ark.,

1995). Ancak diğer çalışmalar beslenme bilgisi ile daha sağlıklı diyet uygulamaları

veya kilo kontrolü arasında ilişki bulamamışlardır (Allison ve ark., 1995).

Yapılan araştırmada Tablo 21’de görüldüğü gibi karbonhidrat, protein, yağ ve

posa ile ilgili sorulara katılımcıların yaklaşık yarısı doğru cevap vermiştir. Ancak

“Meyvelerin protein içeriği yüksektir.” Önermesinde %37,4’ü doğru cevap verirken

bu önermede kararsız bireyler (%26) diğer önermelerden daha fazladır. Bu çalışmaya

benzer şekilde bir şekilde sağlık çalışanlarıyla yapılan araştırmada “Meyveler, iyi

kalite protein, demir, B12 vitamini ve çinko kaynadığıdır.” önermesine katılımcıların

%43’ü doğru cevap vermiş, %22,4’ü kararsız kalmıştır. Protein kaynakları hakkında

yeterli bilgiye sahip olmamak bireylerin günlük diyet örüntülerinde dengeli bir tabak

oluşturmalarının önüne geçebilir. Katılımcıların çoğu hayvansal kaynaklı besinlerde

bulunan proteinin vücut için önemiyle ilgili iyi derecede bilgi seviyesine sahiptir.

“Karbonhidratlar temel enerji kaynağıdır.” Önermesine katılımcıların çoğu doğru

cevap vermişlerdir. Aynı çalışmada katılımcılar “Vücudun enerji ihtiyacı özellikle

karbonhidratlardan karşılanır.” Önermesine çoğunlukla( %67) doğru cevap

vermişlerdir(Yücel, 2015) ve bu çalışmanın sonuçları ile benzerdir. Posa ile ilgili bir

önerme olan “Kuru fasulye piyazının lif içeriği yüksektir.” önermesine katılımcıların

büyük çoğunluğu (%60,6) doğru cevap vermişlerdir. Yapılan bir çalışmada sağlık

çalışanlarına yöneltilen “Günlük posa alımını artırmak için haftada en az 2 kez

kurubaklagil tüketilmelidir.” önermesine çalışanların çoğu(%66) doğru yanıt

vermişlerdir(Yücel, 2015). Kıbrıs’ta kamuda çalışan kadınların beslenme bilgi

düzeylerinin ve beslenme alışkanlıklarının araştırıldığı bir çalışmada sağlıklı olmak

için “zeytinyağı-mısırözü” yağlarının tüketilmesi gerektiğini kadınların %96,82’si

bilmiştir. Aynı çalışmada posa ihtiyacının karşılanabileceği besin sorulmuş ve

katılımcıların çoğu( %77,7) kurubaklagil-sebze cevabını vererek doğru

yanıtlamışlardır. “Proteinin en önemli kaynağı hangisidir?” sorusuna kadınların

çoğu(%88,3) yumurta ve süt ürünleri diyerek doğru yanıtı vermiştir(Kavaz, 2009) ve

bu çalışmanın sonucu ile benzerdir. Kadınlar makro besin ögeleri ile ilgili bilgi

sahibidirler. Bu çalışmaya benzer olarak Çekal (2007)’ın aşçıların (n=148) beslenme

(besin öğeleri) bilgi düzeyleri üzerine yaptığı bir araştırmada makro besin ögeleriyle

77

ilgili sorulara doğru cevap veren bireylerin sayısı diğer sorulara doğru cevap veren

bireylerden daha fazladır.

Katılımcıların çoğu (%85,6) “Dondurulmuş ürünlerin besin değeri taze

besinlerden daha düşüktür.” önermesine doğru cevap vermişlerdir. Araştırma

kapsamında “Tuzun fazla tüketilmesi tansiyonu etkilemez.” Önermesine katılımcıların

çoğu (%74,1) doğru cevap vermiştir. “Alınan tuzu azaltmak için lahana turşusu yerine

lahana salatası tercih edilmelidir.” önermesine katılımcıların çoğu doğru cevap

vermiştir. Bu çalışmaya benzer şekilde Çekal (2008)’ ın çalışmasında yüksek

tansiyonlu bir bireyin hangi yiyeceği yememesi gerektiği sorusuna katılımcıların çoğu

tuzlu besinler diyerek doğru yanıt vermişlerdir. Diyetle fazla miktarlarda sodyum alımı

yüksek kan basıncı için bir risk faktörüdür. Salamura ve tuzlanmış yiyecekler fazla

miktarda sodyum içermektedir (Baysal, 2011).

Önermelerden alınan puanlara bakıldığında katılımcıların enerjinin kaynakları

konusunda yetersiz bilgiye sahip oldukları görülmektedir. Vitamin ve minerallerin

enerji verdiğini düşünerek bu önermeden puan alamayan ya da az puan alan birey

sayısı doğru bilen birey sayısından fazladır. Vitamin ve minerallerin enerji kaynağı

olduğunu düşünen birey sayısı çoğunluktadır (%75). Ancak vitamin ve mineraller

enerji vermezler (Baysal,2011).

Katılımcılardan “Yağlar, protein ve karbonhidratlara göre daha az enerji içerirler.”

Önermesine yanlış cevap veren birey sayısı doğru cevap veren birey sayısından

fazladır. Bu çalışmaya benzer şekilde; Çekal’ın 2008 yılında orta yaşlı ve yaşlı

bireylerin beslenme bilgi düzeylerini araştırdığı çalışmasında da bireyler en fazla

enerji veren besinin hangisi olduğu sorusunu çoğunlukla yanlış yanıtlamışlardır

(Çekal, 2008). Yücel’in 2015 yılındaki çalışmasında “1 gram protein, yağ,

karbonhidrat yıkımı sonucu kaç kalori oluşur?” sorusuna yanlış yanıt verenlerin oranı

(%65,7) doğru yanıt verenlerin oranından yüksek(%34,3) bulunmuştur. Bu çalışmanın

aksine beden eğitimi ve spor bölümünde okuyan ve beslenme dersi alan üniversite

öğrencilerinin beslenme bilgi düzeyinin ölçüldüğü bir araştırmada öğrencilere enerji

kaynağı olarak kullanılmayan besin ögesi sorulmuş ve öğrencilerin büyük çoğunluğu

vitamin diyerek doğru cevabı vermiştir(Murathan ve ark, 2015). Bunun nedeni olarak

çalışma grubunun daha önce beslenme ile ilgili ders almaları ve bilgilerinin henüz taze

78

olması gösterilebilir. Yağlar 9 kcal/g enerjiye sahip iken protein ve karbonhidratlar 4

kcal/g enerjiye sahiptir (Baysal,2011). Enerji veren yiyeceklerin ya da hangi yiyeceğin

daha fazla enerji verdiğinin bilinmesi bireylerin kilo kontrolü açısından önemlidir(

Çekal,2008).

Bu çalışmaya katılan bireylerin çoğu (%62,5) zeytinyağının kolesterol

içermediğini bilmişlerdir. Çekal’ın araştırmasında da katılımcıların yarısından fazlası

kolesterol içermeyen besini doğru bilmişlerdir (Çekal, 2008). Kolesterol yalnızca

hayvansal gıdalarda bulunur (Baysal, 2009). Bireylerin kolesterol kaynağı besinleri

bilmesi kalp ve damar hastalıklarının gelişmesini engellemek açısından önemlidir.

İşlenmiş et ürünlerinin içinde trans yağlar vardır (Baysal, 2009). Trans yağ asitleri

doymuş yağ asitleri gibi metabolize edilirler ve bu nedenle kolesterolü yükseltebilirler.

Kanda LDL denilen kötü kolesterolü yükselttikleri için sağlık için zararlıdırlar

(Bulduk,2005). “Salam ve sosis gibi işlenmiş et ürünlerinin içerisinde bulunan yağlar

sağlık için zararlıdır.” önermesine katılımcıların çoğu kesinlikle katılıyorum

demişlerdir.

A vitamini adipoz dokuda önemli miktarda depolanır. Yağda eriyen bir vitamindir

ve enerji metabolizmasında doğrudan işleve sahip değildir. Enerjinin kullanımını

dolaylı yoldan destekler. Hastalıklara karşı direnci artırır ve alacakaranlıkta görmeyi

sağlar. Yeşil yapraklı sebzeler ve sarı turuncu meyveler iyi kaynaklarındandır

(Çekal,2008). Bu çalışmadaki katılımcıların çoğu ( %75) A vitaminin kaynağını doğru

bilmişlerdir. Farklı olarak, Çekal’ın araştırmasında bireylerin çoğu A vitamininin en

çok hangi besinde bulunduğu sorusuna yanlış cevap vermişlerdir. Bireylerin A

vitamini yetersizliğine bağlı hastalıklardan korunmak için kaynağı olan yiyecekleri

bilmesi önemlidir.

Bu çalışmada vitamin ve minerallerin hangi görevlerde kullanıldığıyla ilgili olan

“E vitamini görme duyusu için oldukça etkili bir vitamindir.” önermesinde bireylerin

neredeyse yarısı (%42,3) kararsız kalmıştır. Bu durum kişilerin beslenme davranışını

olumsuz etkileyebilir. E vitamininin vücuttaki en önemli görevi antioksidant özelliği

ile ilgilidir. En iyi kaynakları ise yeşil yapraklılar, yağlı tohumlar, kuru baklagiller ve

tahıl taneleridir (Baysal, 2009).

79

Ülkemizde özellikle kadınlarda menopozdan sonra kemik kaybı hızlanmaktadır.

Bu nedenle kalsiyum içeren yiyeceklerin tüketilmesi ve D vitamininden yararlanmak

önem kazanmaktadır. Bu nedenle bireylerin D vitamini ve kalsiyum kaynaklarını

bilmesi önemlidir (Çekal, 2008). D vitamini kalsiyum metabolizmasını düzenleyen bir

vitamindir. Bu özelliği ile kemikler ve dişlerin sertleşmesini sağlar. D vitamini güneş

ışınlarının etkisiyle vücut tarafından yapılabilmektedir. Balık karaciğerinde

yoğunlukla bulunur. Kalsiyumun birinci işlevi kemik ve dişlerin gelişimi ve sağlığının

korunmasıdır. Kalsiyum eksikliğinde kemik erimesi gözlenebilir. En iyi kaynakları süt

ve ürünleridir (Baysal, 2009). Bu çalışmada, D vitamini kaynağı ve kalsiyum

mineralinin vücutta hangi görevlerde kullanıldığıyla ilgili katılımcılar çoğunlukla

doğru cevap vermişlerdir. Benzer şekilde 2008 yılında orta yaşlı ve yaşlı bireyler ile

yapılan bir çalışmada katılımcıların çoğu kalsiyumun vücutta kemik oluşumunda rol

oynayan bir mineral olduğunu doğru yanıtlamışlardır. Ancak D vitaminin en fazla

hangi besinde bulunduğu sorusuna yanlış cevap verenlerin sayısı doğru cevap

verenlerden fazladır (Çekal, 2008). Çalışmaya benzer şekilde, bir araştırmada sağlık

çalışanlarına “Hangisi osteoporozun tedavisinde ve osteoporozdan korunmada önemli

olan mineralin kaynaklarından birisi değildir?” diye sorulmuş ve çoğunluğun cevabı

(%70,1) şeker olmuştur. Katılımcıların kalsiyumun kaynakları hakkında iyi derecede

bilgi seviyesine sahip olduğu söylenebilir (Yücel, 2015). Diğer bir çalışmada,

öğrencilere kemik ve dişlerin yapısını oluşturan mineral sorulmuş ve büyük çoğunluğu

kalsiyum diyerek doğru cevap vermişlerdir (Murathan ve ark, 2015). Tüm bu

sonuçlara bakıldığında yetişkinlerin kalsiyumun kaynakları ve faydalarıyla ilgili bilgi

sahibi oldukları söylenebilir.

C vitaminin insan serumundaki bağışıklık öğelerinden IgA, IgM ve komplement

düzeylerini artırdığı, virüslerin aktivitelerini engellediği bildirilmiştir. Vücudu

enfeksiyonlardan ve bakteri toksinlerinden korur. En iyi kaynakları taze meyve ve

sebzelerdir. Bu çalışmada katılımcıların çoğu (%95,2) C vitamini ile ilgili önermeye

doğru cevap vermişlerdir. Benzer şekilde orta yaşlı ve yaşlı bireyler ile yapılan bir

çalışmada katılımcıların çoğu c vitaminin en çok bulunduğu besini doğru

yanıtlamışlardır(Çekal, 2008).

B12 vitamini sinir sistemi ve pernisyöz anemi için çok önemli bir vitamindir.

Eksikliğinde kansızlık, baş ağrısı, yorgunluk, depresyon, unutkanlık ve benzeri bilişsel

80

işlev yetersizlikleri görülebilir. En iyi kaynakları hayvansal besinlerdir. Bu

çalışmadaki katılımcıların çoğu (%63,4) B12 vitamininin unutkanlığı önlemede etkili

olduğuyla ilgili önermeye doğru cevap vermişlerdir. Bireylerin vitamin ve

minerallerin vücuttaki işlevleriyle ilgili bilgi sahibi olmaları hastalıklardan korunmada

ve sağlıklı beslenmede kolaylık sağlar.

Kırmızı ve mor renkli meyve sebzeler antioksidanlardan zengindir. Bu sayede

kanserden koruyucu etkileri vardır (Baysal, 2011). Katılımcıların çoğunluğu (%63,5)

kırmızı ve mor renkli sebze ve meyvelerin bu özelliğiyle ilgili doğru yanıt

vermişlerdir.

Katılımcıların çoğu (%53,8) “İçerdiği vitaminlerden dolayı tam tahıllı (Esmer)

ekmek tüketmek merkezi sinir sistemi için faydalıdır.” Önermesine doğru yanıt

vermiştir. Tam tahıllı ekmeklerin vitamin ve mineral içeriği daha yüksektir ( Baysal,

2009). Bu çalışmanın aksine Çekal’ın araştırmasında katılımcıların yarısından çoğu

daha besleyici olan ekmek türünü yanlış yanıtlamışlardır (Çekal, 2008). Ülkemizde

ekmek tüketimi fazladır. Bu yüzden bireylerin daha besleyici ekmekleri seçebilmeleri

ileride oluşabilecek sağlık problemlerinin önüne geçmede etkili olabilir.

Tablo 20’de görüldüğü gibi “Balığın doymuş yağ içeriği kırmızı etten daha

yüksektir.” önermesinde bilgi sahibi olmayanların sayısı daha yüksek ( %77,9)

bulunmuştur. Bunun sebebi olarak bireylerin doymuş ve doymamış yağ arasındaki

farkla ilgili bilgi yetersizliği ile yaygın bir şekilde kullanılan balık yağının algıyı

bozması örnek gösterilebilir. Katılımcıların çoğu (%82,7) vitamin ve minerallerin

doğrudan besinlerden alınması gerektiğini düşünmektedirler.

Araştırmamızda katılımcıların çoğu besin-hastalık ilişkisi ile ilgili iyi derecede

bilgi seviyesine sahip bulunmuştur. “Şeker hastalarının meyve suyu yerine meyvenin

kendisini(mümkünse kabuğunu soymadan) tüketmeleri daha sağlıklıdır.” önermesine

katılımcıların çoğu (%83,6) doğru cevap vermişlerdir. Benzer bir şekilde Çekal (2008)

da çalışmasında şeker hastalarının şekerli yiyecekler tüketmemesi gerekir sorusuna

büyük çoğunlukta doğru yanıtı almıştır. Besin tercihiyle ilgili önermelerden alınan

puanlar iyi derecede yüksektir.

Bireyler diyetlerindeki yağ oranını azaltmak, protein içeriğini artırmak, tuz

oranını azaltmak, şeker içeriğini azaltmak, posa miktarını artırmak ve günlük

81

hayatlarındaki su tüketimini artırmak ile ilgili konularda iyi derecede beslenme bilgi

seviyesine sahiptirler.

Sonuç olarak hazırlanan ölçeğin dikkate alınan amaçları yansıttığı görülmüştür.

Geçerlik ve güvenirlik çalışmaları yapılan YETBİD ölçeğinin bu haliyle yetişkinlerin

beslenme bilgi düzeylerini ölçmede kullanılabilecek geçerli ve güvenilir bir ölçme

aracı olarak kullanılabileceği kabul edilmiştir.

Geçerlik ve güvenirliği yapılan YETBİD Ölçeğinin bu alanda araştırma yapacak

olarak diğer araştırmacılara katkıda bulunacağı düşünülmektedir. Bu alanda

çalışanlara farklı yaş grupları ya da farklı hastalık veya meslek grupları için de

beslenme bilgisini saptamak amacı ile yeni ölçekler geliştirmeleri önerilebilir. Her yaş,

meslek ve hastalık grubunun beslenme bilgi düzeylerinin ve beslenmede dikkat etmesi

gereken noktaların farklı olabileceği göz önünde bulundurularak soru/madde havuzu

oluşturulmalıdır.

“Beslenme sağlığın temelidir” ilkesi doğrultusunda toplumdaki tüm bireylerin

beslenme bilgi düzeyini yükseltici çalışmalar yapılmalıdır. Toplumun eğitimi ve

sağlığı gibi önemli konularda çalışan meslek gruplarındaki kişilerin beslenme bilgi

düzeyleri belirlenmeli; daha sonra çeşitli projelerle toplumdaki diğer kesimlere de

ulaşılmalıdır. Bireylerin beslenme bilgi düzeylerini arttırmak ve geliştirmek için halk

eğitim merkezleri, kültür merkezi vb. kurumlarda beslenme eğitimi verilmeli,

verilecek olan beslenme eğitimi, eğitimi alacak kişilerin öğrenim durumları göz

önünde bulundurularak herkesin anlayabileceği bir dilde verilmelidir. Ülkemizde

ilköğretim müfredatı içerisinde sadece fen teknolojileri dersi kapsamında değil de,

seçmeli ders olarak beslenme eğitiminin yer alması ya da okullarda velilere verilen

kurslar kapsamında yer alması hususunda çalışmalar yürütülerek beslenme bilinci

yerleştirilmeli ve toplumun yanlış beslenme bilgisi edinmesi önlenmelidir.

82

6. KAYNAKLAR

Aksoydan E. Kardiyovasküler Hastalıklar Epidemiyolojisi: Türkiye’de ve Dünya’da

Durum, Baş M. ve Saka M. Kardiyovasküler Hastalıklarda Etiyolojik Faktörler,

Önleme Ve Tedavide Beslenme Yaklaşımı, 1.Basım, Ankara, 2013, s:9-28.

Aktaş N. Cebirbay A. Tüketicilerin Beslenme Bilgilerine Erişmede Kullandıkları

Kitle İletişim Araçları Üzerine Bir Araştırma, Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi,

2013; 11:47-56.

Alison E. Field,ScD; Eugenie H. Coakley; Aviva Must, PhD; Jennifer L. Spadano,

MA; Nan Laird, William H. Dietz, MD, PhD; Eric Rimm, ScD; Graham A. Colditz.

Impact of Overweight on the Risk of Developing Common Chronic Diseases During

a 10-Year Period, Jama Internal Medicine, J, 2001 ;161(13).

Allison, D. B., Kanders, B. S., Osage, G. D., Faith, M. S., Heymsfield, S. B., Heber,

D., ... & Blackburn, G. L. Weight-related attitudes and beliefs of obese African-

American women. Journal of Nutrition Education, 1995; 27(1), 18-23.

Aslan D. Beden Algısı İle İlgili Sorunların Yaratabileceği Beslenme Sorunları,

Hacettepe Ü. Tıp Fak. Halk Sağlığı AD, Ankara, 2004; 9:326-329.

Aydın, R., Öz, F., Metintaş, S., Emiral, G. Ö., & Önsüz, M. F. Adölesan Beslenme

Bilgi Düzeyi (Abbid) Ölçeği Geliştirilmesi Ve Geçerlilik-Güvenirlik Çalışması. Halk

Sağlığı Kongresi, 2014.

Aydınalp A. Kardiyovasküler Hastalıklar ve Hipertansiyon, Baş M. ve Saka M.,

Kardiyovasküler Hastalıklarda Etiyolojik Faktörler, Önleme ve Tedavide Beslenme

Yaklaşımı, 1.Basım, Ankara, 2013, s:71-81.

Baysal A. Beslenme. Hatipoğlu Yayınları, 14. Baskı, Ankara, 2013, s:560.

Baysal A. Beslenme. Hatipoğlu Yayınları, 2007, Ankara, s:532.

Baysal A. Sağlıklı Beslenme, Uzmanların Önerisi, Tüketicinin Algılaması, Beslenme

Ve Diyet Dergisi, 1998, 27(2); s:1-4.

Baysal A. Beslenme. Hatiboğlu Basım ve Yayım, 12. Baskı, Ankara, 2011, s:157-

235.

Baysal, A., Bozkurt, N., Pekcan, G., Besler, T., Aksoy, M., Merdol, Kutluay, T.

Diyet El Kitabı, Ankara, 2002.

Bektas, M., Malak, A. T., Yumer, A. S., Korkmaz, M., & Özkan, A. Turkish

university students' nutritional habits regarding cancer prevention and healthy

lifestyles. Asian Pac J Cancer Prev, 2010; 11(5), 1347-50.

Besler H. T. ve ark. Türkiye’ye Özgü Beslenme Rehberi 2015, Ankara, 2015.

83

Besler T., Bilici S., Buzgan T. Türkiye Obezite (Şişmanlık) ile Mücadele ve Kontrol

Programı, 2010-2014, 1.Basım Sağlık Bakanlığı Yayın No:773 Ankara 2010.

Bilge A., Bayram E., Can İ. N. Binicier İ. Hekim Gözüyle Sağlıklı Beslenme ve Öne

Çıkan Güncel Konular İnceleme ve Değerlendirme, 2013, Ankara.

Bilge E. Bir İşletmede Çalışanların Beslenme Durumları ve Enerji Harcamalarının

Değerlendirilmesi. T.C. Trakya Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Halk Sağlığı

Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 2009, Edirne (Danışman: Yard. Doç. Dr. U.

Berberoğlu).

Bogue, J., Coleman, T., Sorenson, D. Determinants of consumers' dietary behaviour

for health-enhancing foods. British Food Journal, 2005;107(1): 4-16.

Bottcher, M.R., Marincic, P.Z., Nahay, K.L., Baerlocher, B.E., Willis, A.W., Park, J.,

Gaillard, P., Greene, M.W. Nutrition knowledge and Mediterranean diet adherence in

the southeast United States: Validation of a field-based survey instrument. Appetite,

2017; 111, 166-176.

Brien O. G., Davies M. Nutrition Knowledge and Body Mass İndex, Health Educ

Res. 2007; 22(4):571-5.

Brug, J. Determinants of healthy eating: motivation, abilities and environmental

opportunities. Family practice, 2008;25(1), i50-i55.

Bukenya, R., Ahmed, A., Andrade, J.M., Toussaint, D.S.G.. Validity and reliability

of General Nutrition Knowledge Questionnaire for adults in Uganda. Nutrients,

2017; 9(2), 172.

Charina J., Iredale L., Prvan T., O’Connor H.T. Evaluation Of General Nutrition

Knowledge İn Australian Military Personnel, Journal of the Acedemy of Nutrition

and Dietetics, 116 (2), February 2016, s: 251-258.

Chıkvaidze ve ark. Types of Reproductive Dissorders in Underweight And

Overweight Young Females and Correlations of Resoective Hotmonal Changes With

BMI, Iran J Reprod Med.; 2015, 13(3):135-140.

Cockburn E., Fortune A., Briggs M., Rumbold P. Nutritional Knowledge of UK

Coaches, Nutrients, 2014, 6(4):1442-53.

Custers K., Bulck J. V. Television Viewing, Computer Game Play and Book Reading

During Meals Are Predictors of Meal Skipping İn A Crosssectional Sample of 12-,

14- and 16-year-olds, Public Health Nutrition: 2009; 13(4), 537–543.

Çekal N. Aşçıların Beslenme (Besin Öğeleri) Bilgi Düzeyleri Üzerine Bir Araştırma,

Turizm Araştırmaları Dergisi, 2007; 18(1), s:64-74.

Çekal N. Orta Yaşlı ve Yaşlı Bireylerin Beslenme Bilgi Düzeyleri, Yaşlı Sorunları

Araştırma Dergisi, 2008, 1, s:14-28.

84

Çelik Ş. Türkiye’de Beslenme Yetersizliği Sorunları, Besin ve Beslenme Politikaları,

Beslenme ve Diyet Dergisi, 2001; 27(2), s:1-4.

Çetin G. Sarper F. Birinci ve Son Sınıfa Devam Eden Öğrencilerin Beslenme Bilgi

ve Alışkanlıkları Üzerine Bir Araştırma. Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri

Enstitüsü, 2013; 6(2), Ankara.

Çiftçi H. Obezitede Tıbbi Beslenme Tedavisinde Öğün Sayısının Ağırlık Kaybı,

Vücut Kompozisyonu ve Bazı Biyokimyasal Bulgulara Etkisi, 2009, Ankara.

Dallongeville, J., Marecaux, N., Cottel, D., Bingham, A. Association between

nutrition knowledge and nutritional intake in middle-aged men from Northern

France. Public Health Nutrition, 2001, 4(1): 27-33.

De Vriendt, T., Matthys, C., Verbeke, W., Pynaert, I., Henauw, S. Determinants of

nutrition knowledge in young and middle-aged Belgian women and the association

with their dietary behaviour. Appetite, 2009; 52(3), 788-792.

Denke, M. A. Metabolic effects of high-protein, low-carbohydrate diets.The

American journal of cardiology, 2001; 88(1), 59-61.

Eker E. Edirne İli Kentsel Alanında Yaşayan Erişkinlerde Beslenme Durum

Değerlendirilmesi. T.C. Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği Anabilim

Dalı Uzmanlık Tezi, 2006 Edirne (Danışman: Doç. Dr. N. Dağdeviren)

Ermiş E., Doğan E.,Erilli N.,Satıcı A. Üniversite Öğrencilerinin Beslenme

Alışkanlıklarının İncelenmesi: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Örneği. Spor ve

Performans Araştırmaları Dergisi, 2015, 6(1): 30-40.

Erten, M. Adıyaman ilinde eğitim gören üniversite öğrencilerinin beslenme

bilgilerinin ve alışkanlıklarının araştırılması. T.C. Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri

Enstitüsü, Aile Ekonomisi ve Beslenme Eğitimi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi,

2006, Ankara (Danışman: Prof. Dr. I. Şimşek).

Fatih O. Farklı Sosyo-Ekonomik Düzeydeki Ailelerin Beslenme Bilgi Düzeyleri ile

Sebze-Meyve Tüketim Alışkanlıklar Üzerinde Bir Araştırma, Gazi Üniversitesi,

Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007, Ankara (Danışman: Yrd. Doç.

Dr. F. Sarper).

Feren, A., Torheim, L., & Lillegaard, I. L. Development of a nutrition knowledge

questionnaire for obese adults. Food & nutrition research, 2011; 55(1), 7271.

Güçlü B.M., Sağlam S., İnce İ.E., Arıkan H., Savcı S. Hipertansiyon ve Egzersiz,

Sağlık Bakanlığı, ikinci Basım, 2012, Ankara, s:7.

Gül T. Sağlıklı Beslenme Kavramı ve Üniversite Öğrencilerinin Beslenme

Alışkanlıklarına Yönelik Tutum Ve Davranışları: Çukurova Üniversitesi Örneği,

Türkiye Cumhuriyeti Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Ekonometri

Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2011, Adana (Danışman: Yrd. Doç. Dr. E. Ö.

Güler).

85

Güven, E. Yalova ilinde yaşayan farklı eğitim ve gelir düzeyine sahip fertlerin

beslenme alışkanlıkları ve gıda güvenliği bilgisinin belirlenmesi üzerine bir

araştırma, Namık Kemal Üniversitesi, Gıda Mühendisliği Anabilim Dalı, Yüksek

Lisans Tezi, 2010, Tekirdağ (Danışman: Prof. Dr. Ş.Kurultay).

Hendrie G. A., Coveney J., Cox D. Exploring Nutrition Knowledge and The

Demographic Variation İn Knowledge Levels İn An Australian Community Sample,

Public Health Nutrition: 2008, 11(12), s: 1365–1371.

Hodul P. Ö. Adana il merkezi lise öğrencilerinde beslenme durumu ve beden

ağırlığını değiştirme plan ve girişimleri. Çukurova Üniversitesi, Tıpta Uzmanlık

Tezi, 2001, Adana, (Danışman: Prof. Dr. N. Bozdemir).

Jones, A.M.,Lamp, C., Neelon, M., Nicholson, Y., Schneider, C., Wooten, S.P.,

Zidenberg, C.S . Reliability and validity of nutrition knowledge questionnaire for

adults. Journal of nutrition education and behavior, 2015; 47(1), 69-74.

Karahan C. Aşçıların Beslenme Bilgi Düzeyleri. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri

Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010, Ankara (Danışman: Prof. Dr. M. Arlı).

Karakoç, F.Y.,Dönmez, L. Ölçek geliştirme çalışmalarında temel ilkeler. TED, 2014;

40(40).

Karayormuk Ö.N. Beslenme dersi alan ve almayan Afyon Kocatepe Üniversitesi

Meslek Yüksek Okulu öğrencilerinin beslenme bilgi ve alışkanlıkları üzerine bir

araştırma. Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Eczacılık Temel Bilimleri

Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2002, Ankara (Danışman: Prof. Dr.

A.B.Öktem).

Kavaz G. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) Lefkoşa’da Kamu Sektöründe

Çalışan Kadınların Beslenme Bilgileri ve Beslenme Alışkanlıklarının Belirlenmesi.

Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Ev Ekonomisi (Beslenme Bilimleri)

Anabilim Dalı, 2009, Ankara (Danışman: Prof. Dr. F. P. Çakıroğlu).

Kline, P. A Handbook of Test Construction (Psychology Revivals): Introduction to

Psychometric Design. Routledge. 2015.

Klohe-Lehman, D. M., Freeland-Graves, J., Anderson, E. R., McDowell, T., Clarke,

K. K., Hanss-Nuss, H., ... & Milani, T. J. Nutrition knowledge is associated with

greater weight loss in obese and overweight low-income mothers. Journal of the

American Dietetic Association, 2006; 106(1), 65-75.

Kozan D. Tokat’ta Spor Merkezlerine Devam Eden Kadınların, Beslenme

Alışkanlıkları, Zayıflamaya Yönelik Uygulamaları ve Beslenme Bilgi Düzeylerinin

Belirlenmesi. Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Beslenme Eğitimi

Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2013, Konya (Danışman: Doç. Dr. N. Akaş).

Kutluay Merdol, T. Kahvaltının Önemi ve Kahvaltı Örüntümüz, Türk Mutfak

Kültürü Üzerine Araştırmalar, Türk Halk Kültürünü Araştırma ve Tanıtma Vakfı,

Takav Matbaası, 2001, Ankara (Ed. K. Toygar).

86

Kutluay-Merdol T. Tarih Öncesi ve Sonrası Dönemlerde Beslenme Uygulamalarında

Oluşan Değişimlere Genel Bakış, Beslenme Antropolojisi-1, 1.Baskı, 2012.

Kutluk T., Kars A. Kanser Konusunda Genel Bilgiler, Türkiye Cumhuriyeti Sağlık

Bakanlığı Sağlık Projesi Genel Koordinatörlüğü, 2001.

Lindeberg S. Palaeolithic diet (‘‘stone age’’ diet), Scandinavian Journal of Nutrition,

2005;49(2):75-77.

Matvienko O. Impact Of A Nutrition Education Curriculum On Snack Choices Of

Children Ages Six and Seven Years, J Nutr Educ Behav, 2007;39, s: 281-285.

Mcleod, Emily R., Campbell, Karen J. Hesketh, Kylie D. Nutrition knowledge: a

mediator between socioeconomic position and diet quality in Australian first-time

mothers. Journal of the American Dietetic Association, 2011; 111(5): 696-704.

Merdol T. Beslenme Eğitimi ve Danışmanlığı, 2012, Ankara.

Miller, LMS, Cassady, DL. The effects of nutrition knowledge on food label use. A

review of the literature. Appetite, 2015, 92: 207-216.

Negüzel F. K. Okul Kantinlerinde Çalışan Personelin Beslenme Bilgi Düzeyleri,

Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009, Ankara

(Danışmanı: Prof. Dr. I. Şimşek).

Oktar İ, Şanlıer N. İlköğretim Okullarında Uygulanan Beslenme Programları ve

Öğrencilerin Beslenme Davranışları İle İlgili Öğretmen ve Yöneticilerin Görüşleri,

Gazi Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi/ Mesleki Eğitim Dergisi, 2003; 2, s: 1-8.

Öyekçin G.D., Şahin M.E. Yeme Bozukluklarına Yaklaşım, Türk Aile Hekimliği

Dergisi, 2011;15(1):29-35.

Özçelik A. Ö. Sağlık Personelinin Beslenme Alışkanlıkları Üzerinde Bir Araştırma,

Gıda Dergisi, 2000, Ankara.

Özdamar, K. Paket Programlar İle İstatistiksel Veri Analizi-1, Kaan Kitabevi, 2011,

Eskişehir, s:8.

Özdoğan Y. Adölesanların Yeme Davranışı ve Beslenme Bilgilerini Saptamaya

Yönelik Ölçek Geliştirme Çalışması. Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü,

Ev Ekonomisi Ana Bilim Dalı Doktora Tezi, 2013, Ankara (Danışman: Prof. Dr.

A.Ö. Özçelik).

Parmenter K., Waller J. Wardle J. Demographic variation in nutritionknowledge in

England. Health Education Research, 2000; 15(2), 163-174.

Parmenter K., Wardle J. Development of a General Nutrition Knowledge

Questionnaine for Adults, Europan Journal of Clinical Nutrition, 1999; 53(4), 298-

308.

87

Pekcan G. Beslenme durumunun saptanması. T.C. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık

Hizmetleri Genel Müdürlüğü Beslenme ve Fiziksel Aktiviteler Daire Başkanlığı,

Sağlık Bakanlığı Yayını, 2008, Ankara.

Sabbağ Ç. İlköğretim Okullarında Görevli Öğretmenlerin Beslenme Alışkanlıkları

Ve Beslenme Bilgi Düzeyleri, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü,

Beslenme ve Diyetetik Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2003, Ankara

(Danışmanı: Prof. Dr. M. S. Sürücüoğlu).

Sağlık Bakanlığı, Türkiye Beden Ağırlığı Algısı Araştırması, Sağlığın Geliştirilmesi

Genel Müdürlüğü, 2012.

Sakamaki R., Toyama K., Amamoto R., Liu C. J., Shinfuku N. Nutritional

Knowledge, Food Habits and Health Attitude Of Chinese University Students A

Cross Sectional Study, Nutrition Journal, 2005;4.

Sakar E. İlköğretim Okullarında Görevli Öğretmenlerin Beslenme Alışkanlıkları Ve

Beslenme Bilgi Düzeyleri, Yüksek Lisans Tezi, 2013, Ankara (Danışman: Prof. Dr.

F. Açkurt).

Sharma, A., & Adiga, S. Knowledge, attitude and practices related to dietary

supplements and micronutrients in health sciences students. Journal of Clinical and

Diagnostic Research: JCDR, 2014; 8(8), 10.

Smith, A. M. Baghurst, K., & Owen, N. Socioeconomic status and personal

characteristics as predictors of dietary change. Journal of Nutrition

Education,1995; 27(4), 173-181.

Soykan, A. U. Beslenme Sıklığı Anketlerinin Geçerliliği ve Güvenilirliği. Çukurova

Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2007, Adana, (Danışman: Prof. Dr. R. Burgut).

Story M., Neumark-Sztainer D. Individual and Environmental Influences on

Adolescent Eating Behaviors, JADA, French, 2002, 102(3):540-551.

Sürücüoğlu S. M. Geçmişten Günümüze İnsan Diyetini ve Sağlığını Etkileyen

Gelişmeler, Tayfur M, Diyetisyenin Çalışma Rehberi, 1.Baskı, 2014, Ankara, s;1-2.

Şanlıer N., Adanur, E., Uyar, G.Ö., Elibol, E., Coşkun, A.B., Erdoğan, R., Bozbaş, E.

Gençlerin Beslenme ve Gıda Güvenliğine İlişkin Bilgi ve Davranışlarının

Değerlendirilmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 2017; 25(3), 941.

Şanlıer N., ve ark. Gençlerin Beslenme Bilgi, Alışkanlık ve Davranışları İle Beden

Kütle İndeksleri Arasındaki İlişki, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2009; 29(2), s:

333-352.

Şanlıer N., ve Güler A. İlköğretimin ikinci kademesinde eğitim gören öğrencilere

verilen beslenme eğitiminin öğrencilerin beslenme bilgi düzeyi ve alışkanlıklarına

etkisi. Beslenme ve Diyet Dergisi, 2005; 32(2), s: 31-38.

88

Şentürk, B. Bir tekstil fabrikasında çalışan işçilerin beslenme durumlarının

saptanması, Başkent Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi,

2017, Ankara (Danışman: Doç. Dr. M. Saka).

T.C. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Beslenme Ve

Fiziksel Aktiviteler Daire Başkanlığı, Kanser ve Beslenme, Sağlıklı Beslenme Serisi,

2013, Ankara.

T.C. Sağlık Bakanlığı, Türkiye Beslenme Ve Sağlık Araştırması 2010, Hacettepe

Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Beslenme Ve Diyetetik Bölümü, T.C. Sağlık,

2014, Şubat.

Tayfur M. Beslenme Ve Diyetetik Alanında Bilginin Güvenilirliği, Tayfur M.,

Diyetisyenin Çalışma Rehberi, 1.Baskı, Ankara, 2014,s:424-425.

Turconi, G., Celsa, M., Rezzani, C., Biino, G., Sartirana, M.A. and Roggi, C.

Reliability of a dietary questionnaire on food habits, eating behaviour and nutritional

knowledge of adolescents. European Journal Clinical Nutrition, 2003;57(6), 753-763.

Tümer G., Çolak R. Tip 2 Diabetes Mellitusda Tıbbi Beslenme Tedavisi, Journal of

Experimental and Clinical Medicine, 2011, Samsun.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), Sağlık Araştırması. 2012.

Tütüncü, İ., & Karaismailoğlu, E. Üniversite öğrencilerinin beslenme bilgi

düzeylerinin belirlenmesi. Uluslararası Hakemli Akademik Spor Sağlık Ve Tıp

Bilimleri Dergisi,2013; 3(6), 29-42.

Vançelik, S., Önal, G.S., Güraksın, A., Beyhun, E. Üniversite öğrencilerinin

beslenme bilgi ve alışkanlıkları ile ilişkili faktörler. TSK Koruyucu Hekimlik

Bülteni, 2007; 6(4): 242-248.

Vatanparast, H.,Adolphe, J. L., & Whiting, S. J. Socio-economic status and

vitamin/mineral supplement use in Canada. Health Reports, 2010; 21(4), 19-25.

Venter, I. Construction of a valid and reliable test to determine knowledge on dietary

fat of higher-educated young adults. South African Journal of Clinical

Nutrition,2008; 21(3), 133-139.

Viliet J.S., Gustafson O.A., Nelson N. Feeling 'Too Fat' Rather Than Being 'Too Fat'

İncreases Unhealthy Eating Habits Among Adolescents - Even in Boys, Food

Nutrution Research, 2016.

Wang R., Jing W. M., Qiang X. M., Zhao Y. D., Yan Yan X., Gao Ç., Jia O. Body

Mass İndex and Health-related Quality of Life, in Adults: A Population Based Study

in Five Cities of China, The European Journal of Public Health, 2012; 22(4):497-

502.

89

Whati, L. H., Senekal, M., Steyn, N. P., Nel, J. H., Lombard, C., & Norris, S.

Development of a reliable and valid nutritional knowledge questionnaire for urban

South African adolescents. Nutrition, 2005; 21(1), 76-85.

Worsley A. Nutirition knowledge and foof consumption: can nutrition knowledge

change food behviour?. Asia Pacifis journal of clinical nutiriton, 2002, 11(3), 579-

585.

Yahya Ö., Altuhul S. İlköğretim 2. Kademe Öğrencilerinin Kahvaltı Alışkanlıkları,

Ankara Sağlık Bilimleri Dergisi, 2012.

Yarar, H., Gökdemir, K., Eroğlu, H., & Özdemir, G. Elit Seviyedeki Sporcuların

Beslenme Bilgi ve Alışkanlıklarının Değerlendirilmesi. Selçuk Üniversitesi Beden

Eğitimi ve Spor Bilim Dergisi,2011; 13(3), 368-371.

Yardımcı, H., Başpınar, B., & Özçelik, A. Ö. Health beliefs and use of dietary

supplements among teachers Öğretmenlerin sağlık inanışları ve diyet suplemanı

kullanma durumu. Journal of Human Sciences, 2018; 15(1), 331-339.

Yıldız E. Diyabet ve Beslenme, Sağlık Bakanlığı, 2008, Ankara.

Yılmaz E., Yılmaz İ., Uran H. Gıda Maddelerinin Tüketiminde Medyanın Rolü:

Tekirdağ İli Örneği, Gıda Teknolojileri Elektronik Dergisi, 2007;3, s:9-14.

YILMAZ, E., & Özkan, S. Üniversite öğrencilerinin beslenme alışkanlıklarının

incelenmesi. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, 2007; 2(6), 87-104.

Yücecan S. Optimal Beslenme, 2008, Ankara.

Yücel, B. Sağlık çalışanlarının beslenme alışkanları ve beslenme bilgi düzeylerinin

incelenmesi. Başkent Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi,

2015, Ankara (Danışman: Prof. Dr. M. Tayfur).

Zaborowicz K., Czarnocińska J., Galiński G., Kaźmierczak P., Górska K.,

Durczewski P. Evaluatıon of Selected Dıetary Behavıours of Students Accordıng To

Gender and Nutrıtıonal Knowledge, Rocz Panstw Zakl Hig 2016;67(1):45-50.

90

7. EKLER

7.1. Anket ve YETBİD Ölçeği (Ek 1)

ANKET

Anketi yapan anketör ismi:

Anket no:

Sizlere uygulayacağımız bu anketten elde edilen veriler sadece bilimsel amaçlı kullanılacak

olup katılımcılar herhangi bir ölçme ve değerlendirmeye tabii tutulmayacaktır.

Katılımlarınız için şimdiden teşekkür ederiz.

A- GENEL BİLGİLER ve BESLENME DAVRANIŞLARI

1. Cinsiyet

a. Kadın b. Erkek

2. Yaş- Doğum Tarihi (……...........…) (doğum yılı olarak belirtiniz.)

3. Boy (…….....cm) ( anketi yapan ölçecek)

4. Kilo (………...kg) ( anketi yapan ölçecek)

5. Herhangi bir sağlık sorununuz var mı? A. yok b. Var(belirtiniz.....................)

6. Sigar kullanıyor musunuz?

a. Evet b. Hayır c. Bazen

7. Alkol kullanıyor musunuz?

a. Evet b.Hayır c. Bazen

8. Medeni durum

a. Evli b. Bekar c. Boşanmış

9. Öğrenim durumunuz nedir? ( Lütfen bitirmiş olduğunuz veya halen okuyor

olduğunuz okulu işaretleyiniz.)

a. Okur-yazar değil b. Okur-yazar c. İlköğretim d. Lise e. Üniversite

f. Lisansüstü

91

10. Şuan çalışıyor musunuz?

a. Evet b. hayır

11. Mesleğiniz nedir? ……...…

12. Evde yaşayan birey sayısı nedir?........

13. Evin toplam gelirinden beslenmeye ayırdığınız yüzde nedir?

a. %5 b. %10 c.%20 d. %30 e.%40 f. %50 ve üstü

14. Günde kaç bardak su içersiniz?..................

15. Vitamin mineral desteği (hap şeklinde) kullanır mısınız?

a. Hayır b.Evet (belirtiniz......................................................................)

16. Günde kaç öğün beslenirsiniz? ............

17. En çok önem verdiğiniz öğün hangisidir?(Belirtiniz……….............)

a. sabah b.kuşluk (sabah öğle arası) c. öğle d. ikindi e. akşam f. gece ara öğünü

18. Öğün atlar mısınız?(Öğün atlamıyorsanız 21. Soruya geçiniz.)

a. Evet b. Hayır c. Bazen

19. Öğün atlıyorsanız en çok hangi öğünü atlarsınız?

a. Kahvaltı b. Öğle yemeği c. Akşam Yemeği

d. kuşluk (sabah ile öğle arasındaki ara öğün)

e. İkindi (öğle ile akşam arasındaki ara öğün) f. Gece ara öğünü

20. Daha önce sağlıklı beslenme ile ilgili herhangi bir eğitim/bilgilendirme aldınız mı?

(Almadıysanız 23. Soruya geçiniz.)

a. Evet b. Hayır c. Kısmen

21. Aldıysanız nereden aldınız?(Birden fazla işaretleyebilirsiniz.)

a. Televizyon /radyo ( reklam, kamu spotu vs….. )

b. Gazete/dergi

c. Dersler/öğretmen

d. Anne-baba

e. Sağlık görevlisi(doktor, hemşire vs.)

92

f. Diyetisyen

g. Diğer (Belirtiniz ……………….............................................………)

22. Beslenme ile ilgili eğitim/bilgilendirme almak ister misiniz? (İstemiyorsanız 24.

Soruya geçiniz.)

a. Evet b. Hayır

23. Eğitim/bilgilendirme almak isterseniz hangi konuda almak isterseniz?(Birden fazla

şık işaretleyebilirsiniz.)

a. Zayıflama b. Şeker hastalığında beslenme c. Kalp hastalığında beslenme

d. Çocuk beslenmesi e. Yaşlı beslenmesi f. Gebelikte beslenme

g. Emziklilikte beslenme h. Sağlıklı beslenme

i. Diğer (Belirtiniz............................................................ )

24. Şuanda herhangi bir neden ile diyet yapıyor musunuz?

a. Evet b. Hayır

25. Diyet yapıyorsanız nedeni nedir?

(Belirtiniz…..............................................................

93

YETİŞKİNLER İÇİN BESLENME BİLGİ DÜZEYİ (YETBİD) ÖLÇEĞİ

TEMEL BESLENME VE BESİN-SAĞLIK BİLGİSİ

Kes

inli

kle

kat

ılıy

oru

m

Kat

ılıy

oru

m

Ne

Kat

ılıy

oru

m

Ne

Kat

ılm

ıyo

rum

Kat

ılm

ıyo

rum

Kes

inli

kle

kat

ılm

ıyo

rum

1 Doğal, taze sıkılmış

meyve suları şeker

içermez.

2 Havuç iyi bir A vitamini

kaynağıdır.

3 Vitamin ve mineraller

enerji verir.

4 Karbonhidratlar temel

enerji kaynağıdır.

5 Dondurulmuş ürünlerin

besin değeri taze

besinlerden daha

düşüktür.

6 Meyvelerin protein içeriği

yüksektir.

7 Yumurta ile kırmızı et,

içerdikleri protein miktarı

açısından benzerdir.

8 Zeytinyağı tüketmek

kolesterolü yükseltir.

9 Kuru fasulye piyazının lif

içeriği yüksektir.

10 Salam ve sosis gibi

işlenmiş et ürünlerinin

içerisinde bulunan yağlar

sağlık için zararlıdır.

11 Süt ve süt ürünlerinde

bulunan kalsiyum

minerali kemik ve diş

sağlığı için önemlidir.

12 Kemik erimesinden

korunmada gerekli olan D

vitaminin en iyi kaynağı

güneştir.

13 E vitamini görme duyusu

için oldukça etkili bir

vitamindir.

14 Portakalda bulunan C

vitamini bağışıklığı

güçlendirerek soğuk

algınlığı ve gribal

enfeksiyonlara karşı

korur.

94

15 İçerdiği vitaminlerden

dolayı tam tahıllı(esmer)

ekmek tüketmek sinir

sistemi için faydalıdır.

16 Tuzun fazla tüketilmesi

tansiyonu etkilemez.

17 Kırmızı et B12 vitamini

içerdiği için unutkanlığı

önlemede etkilidir.

18 Kırmızı ve mor renkli

sebze ve meyveler

kanserden koruyucudur.

19 Balığın doymuş yağ

içeriği kırmızı etten daha

yüksektir.

20 Yağlar, protein ve

karbonhidratlara göre

daha az enerji içerirler.

***Beslenme ve sağlık arasındaki ilişkinin derecesi nasıldır? Değerlendiriniz.

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

hiç ilişki olmaması yüksek ilişki

olması

95

BESİN TERCİHİ

Kes

inli

kle

kat

ılıy

oru

m

Kat

ılıy

oru

m

Ne

Kat

ılıy

oru

m

Ne

Kat

ılm

ıyo

rum

Kat

ılm

ıyo

rum

Kes

inli

kle

kat

ılm

ıyo

rum

1 Şeker hastalarının

meyve suyu yerine

meyvenin kendisini

(mümkünse

kabuğunu

soymadan)

tüketmeleri daha

sağlıklıdır.

2 Şekerli besinler

yerine lifli besinler

tüketmek kabızlığı

önler.

3 Gıdalarla aldığı yağ

miktarını azaltmak

isteyen bir birey

tavuk kızartma

yerine tavuk ızgara

tercih etmelidir.

4 Bir öğündeki aldığı

proteini artırmak

isteyen kişi,

bulgurlu ıspanak

yemeği yerine

yumurtalı ıspanak

yemeğini tercih

etmelidir.

5 Ara öğünde tatlı

bisküvi yerine

kepekli galeta

tüketmek daha

doğru bir seçimdir.

6 Çocukların

beslenme çantasına

gofret yerine 3-4

adet kuru kayısı

koymak daha

faydalıdır.

7

Bir yetişkinin sıvı

ihtiyacını çay ve

kahve gibi içecekler

yerine su tüketerek

karşılaması daha

doğrudur.

96

8 Vitamin ve

mineralleri

doğrudan

besinlerden almak

yerin, ilaç

şeklindeki

vitaminlerden

almak daha

faydalıdır.

9 Hayvansal kaynaklı

besinlerin(et, balık,

süt, yumurta gibi)

içerisindeki

proteinler, vücut

sağlığı için çok

önemlidir.

10 Beyaz ekmek, tam

tahıllı(esmer)

ekmeğe göre daha

sağlıklıdır.

11 Alınan tuzu

azaltmak için lahana

turşusu yerine

lahana salatası

tercih edilmelidir.

12 Gıdalardan aldığı

yağ miktarını

azaltmak isteyen

birisi light süt tercih

edebilir.

***Günlük hayatınızda uyguladığınız besin tercihlerinizi ne kadar doğru

buluyorsunuz? Değerlendiriniz?

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

yetersiz, az derecede çok iyi derecede

yeterli

KATILIMINIZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİZ…

97

7.2. Etik Kurul İzni (Ek 2)

98

7.3. Uzman Görüşü Formu ( Ek 3)

Sayın Uzman,

Ölçekte yöneltilen önermeler, yetişkinlerin beslenme bilgilerini değerlendirmek

amacı ile hazırlanmıştır. Sonuçlar bu konudaki bilgileri belirlemek için kullanılacaktır.

Bu ölçekte 20 adet “Temel Beslenme”, 12 adet “Besin Tercihi” olmak üzere toplam

32 adet beslenme ile ilgili önerme bulunmaktadır.

Önermelerin konunun amacına uygun olup olmadığı, ölçülmek istenen alanı

temsil edip etmediği ve benimsenen sorun ile ilgili olup olmadığını belirlemek

amacıyla uzman görüşünüze ihtiyacımız vardır. Lütfen önermeleri; içerik, amaca

uygunluk, anlaşılırlık, uygulanabilirlik ve dil bilgisi açısından değerlendirerek uygun

görmediğiniz önermelerle ilgili düşünce ve önerilerinizi önermenin başlığı ve

numarasını yazarak AÇIKLAMALAR /ÖNERİLER kısmında lütfen kısaca belirtiniz.

Herhangi bir soru ile ilgili düzeltme yapmak istiyorsanız soruların üzerinde yapabilir

ya da sorunun düzeltilmiş şeklini yazabilirsiniz.

AÇIKLAMALAR/ÖNERİLER:

TEMEL

BESLENME

BESİN TERCİHİ

99

7.4. Uzman Görüşleri (Ek 4)

100

101

7.5. Bildiri Kabul Yazısı (Ek 5)

102

8. ÖZGEÇMİŞ

Adı HİLAL Soyadı BATMAZ

Doğum

Yeri TOKAT

Doğum

Tarihi 19.10.1990

Uyruğu T.C. Tel 05050954141

E-mail hilalbatmaz@hotmail.com

Eğitim Düzeyi

Mezun Olduğu Kurumun Adı Mezuniyet

Yılı

Lisans Başkent Üniversitesi Sağlık Bilimleri

Fakültesi/ Beslenme ve Diyetetik Bölümü 2014

Lise Kocaeli Anadolu Lisesi 2008

İş Deneyimi

Görevi Kurum Süre (Yıl - Yıl)

1 Diyetisyen Özel Gebze Konak Hastanesi 2010-halen

2 Diyetisyen İzmit Diyaliz Merkezi 2010-halen

103

Yabancı Dilleri Okuduğunu

Anlama* Konuşma* Yazma*

İngilizce İyi İyi İyi

Yabancı Dil Sınav Notu

YDS ÜDS IELTS TOEFL

IBT

TOEFL

PBT

TOEFL

CBT

FCE CAE CPE

80 - - - - - - - --

Sayısal Eşit Ağırlık Sözel

ALES Puanı 87,325 - -

Bilgisayar Bilgisi

Program Kullanma becerisi

MS Ofis Programları (Microsoft Word,

Microsoft PowerPoint, Microsoft Excel) Orta

*Çok iyi, iyi, orta, zayıf olarak değerlendiriniz.

Kurs, Seminerler ve Sertifikalar

KEPAN (Uluslar arası Klinik Enteral ve Parenteral Beslenme Kongresi)/ 2017

Gluten Duyarlılığı ve Çölyak Farkındalığı Sempozyumu/ Marmara Üniversitesi/

2016

104

Bariatrik Cerrahi Diyetisyenliği Kursu / 2015

Spor Diyetisyenliği Kursu/ 2014

Gençlik ve Spor Bakanlığı Akademisi KYK Eğitim Seminerleri ( Sosyal Medyayı

Yönetmek, Bir Arada Yaşama ve Hoşgörü Kültürü / 2014

Gençlik ve Spor Bakanlığı Akademisi Kariyer Semineri / 2013

Kardiyoloji Diyetisyenliği Kursu/ 2013

Onkoloji Diyetisyenliği Kursu/ 2012

Gençlik ve Spor Bakanlığı Akademisi Liderlik Semineri/ 2012

2.Ulusal Sağlıklı Yaşam Sempozyumu/ 2012

1.Ulusal Fiziksel Aktivite, Beslenme ve Sağlık Kongresi/ 2011