T.C.

MLL ETM BAKANLII

ELEKTRK-ELEKTRONK TEKNOLOJS

YRYEN MERDVEN VE YOL MAKNE

DARES 523EO0064

Ankara, 2012

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak

rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme

materyalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.

i

AIKLAMALAR ................................................................................................................... iii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1. YRYEN MERDVENN/YOLUN GENEL YAPISI ..................................................... 3

1.1. Yryen Merdiven/Yol ................................................................................................. 3 1.2. Tarihi ve Geliimi ......................................................................................................... 7 1.3. Yryen Merdivenlerin alma Sistemi ...................................................................... 8 1.4. Yryen Merdiven ve Yolun Yaps ............................................................................. 9 1.5. zel Formlarda Yryen Merdiven Sistemleri ........................................................... 12

1.5.1. Spiral Yryen Merdiven .................................................................................... 12 1.5.2. Tekerlekli Sandalye Merdiveni ............................................................................ 13

1.6. Yryen Merdiven skeleti ......................................................................................... 16 1.7. Yryen Merdivenin Montaj ..................................................................................... 19 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 22 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 25

RENME FAALYET2 .................................................................................................. 26 2. KUMANDA DEVRES ..................................................................................................... 26

2.1. Kumanda Devresi ........................................................................................................ 26 2.1.1. Pano Genel Bileenleri ........................................................................................ 30 2.1.2. Revizyon Soketi ................................................................................................... 34 2.1.3. Yryen Merdiven Enerji htiyac ve Kolon Hatt .............................................. 36

2.2. Sigortalar ..................................................................................................................... 39 2.2.1. Otomatik Sigorta .................................................................................................. 39 2.2.2. Yryen Merdiven/Yol Sigortalar ...................................................................... 40 2.2.3. Topraklama .......................................................................................................... 42 2.2.4. alterler ................................................................................................................ 42 2.2.5. Kontaktrler ......................................................................................................... 44

2.3. Koruma Rleleri .......................................................................................................... 48 2.3.1. Faz Koruma Rlesi .............................................................................................. 48 2.3.2. Kaak Akm Rlesi .............................................................................................. 48 2.3.3. Termik Role ......................................................................................................... 50 2.3.4. Motor Koruma alteri .......................................................................................... 51 2.3.5. Rleler ................................................................................................................. 52

2.4. Kontrol Kartlar ........................................................................................................... 53 2.4.1. Kontrol Kartlaryla Kontrol ................................................................................. 56 2.4.2. PLC (Programlanabilir Lojik Kontrol) ile Kontrol .............................................. 59

UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 67 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 71

RENME FAALYET3 .................................................................................................. 72 3. YRYEN MERDVEN/YOLUN TAHRK .................................................................. 72

3.1. Tahrik Sistemi ............................................................................................................. 72 3.1.1. Tahrik stasyonu .................................................................................................. 74 3.1.2. Dn stasyonu .................................................................................................. 74 3.1.3. G Aktarm nitesi ............................................................................................ 76 3.1.4. Ana Tahrik Zinciri ............................................................................................... 78

NDEKLER

ii

3.1.5. Fren ...................................................................................................................... 81 3.2. Ana Tahrik Motoru ..................................................................................................... 87

3.2.1. Asenkron Motor ................................................................................................... 87 3.2.2. Yryen Merdiven Motor Gc Seimi .............................................................. 88 3.2.3. Yryen Merdiven/Yollarda Hz Kontrol.......................................................... 89

3.3. Makine-Motor Yalama Sisteminin almas ........................................................... 97 3.3.1. Yalama Metotlar ............................................................................................... 98

UYGULAMA FAALYET ............................................................................................ 104 LME VE DEERLENDRME .................................................................................. 108

MODL DEERLENDRME ............................................................................................ 109 CEVAP ANAHTARLARI ................................................................................................... 110 KAYNAKA ....................................................................................................................... 111

iii

AIKLAMALAR KOD 523EO0064

ALAN Elektrik Elektronik Teknolojisi

DAL/MESLEK Elektromekanik Tayclar

MODLN ADI Yryen Merdiven ve Yol Makine Dairesi

MODLN TANIMI

Yryen merdiven/yolun genel yapsn ve makine dairesini

oluturan ksmlar ve grevlerini anlatan renme

materyalidir.

SRE 40/32

N KOUL

YETERLK Yryen merdiven yol, makine dairesi donanmlarnn bakm

ve onarmn yapmak

MODLN AMACI

Genel Ama

Bu modl iin gerekli atlye ortam salandnda yryen

merdiven/yolu seerek kumanda devresi elamanlar ile tahrik

sisteminin TS EN 115 /Mart 1998-Yryen Merdiven/yol

(Gvenlik Kurallar, Konstrksiyon ve Tesisat in)

Ynetmeliine uygun olarak kontroln ve deiimini

yapabileceksiniz.

Amalar

1. Her trl yryen merdiven ve/veya yolu kullanm alanlarna gre seebileceksiniz.

2. Her trl yryen merdiven ve/veya yolun kumanda devresinin elemanlarnn kontroln ve deiimini

yapabileceksiniz.

3. Her trl yryen merdiven ve/veya yolun tahrikini TS EN 115 /Mart 1998-Yryen Merdiven/yol (Gvenlik

Kurallar, Konstrksiyon ve Tesisat in) Ynetmeliine

uygun olarak kontroln ve deiimini yapabileceksiniz. ETM RETM

ORTAMLARI ve

DONANIMLARI

Donanmlar: Yryen merdiven deney seti

Ortam: Atlye ortam ve iletmeler

LME ve

DEERLENDRME

Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra

verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.

retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test,

doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarak

modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri

lerek sizi deerlendirecektir.

AIKLAMALAR

1

GR Sevgili renci,

Hayatmz kolaylatrmada yaam kalitemizi ykseltmede elektrikli cihaz ve

makinelerin byk katks vardr. Bu makinelerden biri de yryen merdiven/yol

sistemleridir. Gnmzde hzla artan byk alveri merkezlerinde, metrolarda ve

modernleen ehirlerimizin her tarafnda grmeye baladmz bu sistemlerin kullanm alan

gn getike artmaktadr. Kullanm kolaylklar, salad yararlar, Trkiyede retilmeye

balayan paralaryla ucuzlayan fiyat, bu sistemler iin gelecek vaat etmektedir. Gelien her

i kolunda olduu gibi bu konuda da yetimi insan gcne ihtiya her geen gn

artmaktadr.

Yryen merdiven/yol sistemleri mekanik, elektrik ve elektronik sistemlerini iinde

barndrr. imdiye kadar rendiiniz ya da renmekte olduunuz birok konunun

uygulama alandr. Yryen merdiven/yol sistemleri; motorlara yol verme, sensrler,

otomatik kumanda teknikleri, pano montaj ve PLC konularnda rendiiniz bilgilerin

uygulama alanlarndan biridir.

Yryen merdiven/yol modllerinin uygulama olanaklar, gnmz okul ortamlarnda

yeterli olmamakla beraber rencilerimiz sistemin alma mantn ve ksmlarn

rendiinde iletmelerde yryen merdiven/yollarn tamir ve bakmlarnn yaplmasna

zorluk ekmeden uyum salayabilecektir. retilen sistemler marka ve modellere gre

farkllk gsterebilir. Genel alma mant ve ksmlar ayndr.

Bu modlde yryen merdiven/yollarn genel yapsn, kullanlan elektrik ve

elektronik kumanda sistemlerinin eitlerini, almasn ve mekanik sisteminin zelliklerini

reneceksiniz.

GR

2

3

RENME FAALYET1

Her trl yryen merdiven ve/veya yolun paralarn seebileceksiniz.

evrenizde bulunan yryen merdiven/yollar inceleyiniz. Bu sistemlerin grnen ksmlarnn farkllklarn tartnz. D ortama alan ve kapal ortamlarda kullanlan sistemlerin farkllklarn

gzlemleyiniz.

1. YRYEN MERDVENN/YOLUN

GENEL YAPISI

1.1. Yryen Merdiven/Yol

Yryen merdiven/yol sistemleri insan naklinde her ynyle emsalsiz bir vastadr.

zellikleri arasnda az yer kaplamas, gvenilirlii, byk kitlelere ayn anda ve kesintisiz

hitap etmesi, hz, zaman tasarrufu ve d grnmnn estetiini sayabiliriz. Yryen

merdiven sistemlerinin ayn zamanda asansr sistemleriyle de desteklenmesi gerekir. Bunun

nedeni ok yal, ocuk arabal ya da bedensel engelli kimselerin basamak seerken zorluk

ekmeleridir. Bu durumdaki kiiler iin zel yryen merdivenler retilmekle birlikte yaygn

deildir.

Yryen merdiven/yollar, gnmzde insan trafiinin bulunduu i merkezleri, byk

maazalar, sper marketler, demir yolu istasyonlar, havaalanlar, okullar, hastaneler,

fabrikalar, oteller, restoranlar ve dik eimli tepeler vs. yerlerde insan naklinin srekli ve

gvenli olarak salanmas iin yaygn olarak kullanlmaktadr. Byk topluluklarn belli

srelerde ulamnn salanmas gereken tiyatro, spor merkezi, sergi saraylar gibi yaplarda

yryen merdivenlerin etkin olarak kullanld yerler arasnda saylabilir. Ayrca byk

sergi saraylarnda, havaalanlarnda, metrolarda yryen merdivenlerin yannda zel bir hli

olan yryen yollar da kullanlmaktadr. Mimari ve kullanm amacna gre basamaksz,

spiral, zrller ve tekerlekli sandalye kullananlar iin ise zel tasarml yryen

merdivenler, yolcunun hareketini destekleyen ve maksimum gvenlik salayan bir sistem

olarak insanlarn hizmetine sunulmutur.

RENME FAALYET1

ARATIRMA

AMA

4

Resim 1.1: Yryen merdiven

lkemizdeki yryen merdiven/yol sistemlerinin tamamna yakn ithal edilmektedir.

Bu nedenle ncelikle yerli sanayinin AR-GE ve innovasyon (yenilik, bulu) alt yapsn

gelitirmeye ynelik yatrmlarn artrlmas gerekir. Bununla birlikte Trkiyede yryen

merdiven ve paralarnn bazlar yaplmaya balanmtr.

Resim 1.2: Farkl yryen merdiven uygulamas

5

Resim 1.3: Yryen merdiven sistemi

Yryen merdivenlerin grevi, insanlar srekli bir kattan dier kata gvenle

tamaktr. Gnmzde yryen merdivenler kadar olmasa da yryen yollar da

kullanlmaktadr. Yryen yollar, yryen merdivenlerin zel bir durumu olarak yryen

merdivenlerin tm avantajlarn salamas yannda basamak iermemesi nedeniyle bagaj,

bavul ve alveri arabalarnn tanmas asndan ok uygundur. Yryen yollarn dier bir

avantaj ise dz alanda yolcu ve yk tanmasna olanak salamasdr.

Yryen yollar ile yryen merdivenler arasndaki fark u ekilde aklayabiliriz:

letme yksekliinin 3-6 metre olduu yerlerde (rnein katlar aras) yryen merdiven,

uzun yol ve daha az trmanma ykseklii ya da dz yollar iin yryen yol kullanlr.

Dnyada iletme ykseklii 60 metreye kan yryen merdiven rnekleri vardr (Moskova

ve Leningrad metrolar).

Resim 1.4: Kapal ortamlarda kullanlan yryen yol

6

Yryen yollar yap olarak yryen merdivenlerden daha basit ve maliyet olarak

yaklak %50 daha ucuzdur.

Resim 1.5: Ak ortamda kullanlan yryen yol

ok eitli rnn farkl mesafelere yatay veya eimli iletiminde genel tama amal

kullanlan konveyrler ise germe tamburu ve bir motor-redktr sistemi ile hareket verilen

tahrik tamburu arasna gerilen banttan oluur. Anlatmlarda bu tama sistemleri arasndaki

en kark sisteme sahip yryen merdivenlerin zerinde durulacaktr.

Resim 1.6: Yryen merdiven ve yol sisteminin birlikte kullanlmas

7

1.2. Tarihi ve Geliimi

Malzemeleri eik dzlemde tama dncesi eski zamanlarda ortaya km ve

uygulanm olmasna karn malzemelerin hareket eden dzlemsel yzeylerde tanmas fikri

yakn gemite ortaya atlmtr. Yryen merdivenlerin gelimesinde ve gnlk hayatmzda

bugnk yerini almasnda Nathan Ames, Jesse W.Reno, Jacques Halle, George H.Wheeler,

Charles D.Seeburger ve James M.Dodge gibi birok kiinin katklar bulunmaktadr.

Yryen merdivenlere ait ilk patent Nathan Ames tarafndan Revolving Stairs ad

ile 1859 ylnda Amerikada alnmtr. Bu patent ile tescilli yryen merdiven trnakl

basamaklarn zincir ile tahrik edilmesi esasna gre almaktadr ve sabit trabzanlara

sahiptir ancak bu patent ad altnda hibir retim yaplmamtr.

lk yryen merdiven Worl Fair Groundda Chicagoda 1892 ylnda yerletirildi.

Jesse W.Reno tarafndan gerekletirilen yryen merdivenin ilk kullanld yer ise Coney

Islanddr. 1896 ylnda Old Iron Pier binasna yerletirilen yryen merdiven her biri 100

mm geniliinde ve 600 mm uzunluunda paralardan oluan bir konveyr yardmyla

almaktayd. Bu patent, yryen merdiveni oluturan dzlemleri bu dzlemlere paralel

konumda olan tek bir zincirle tahrik etme esasna gre tasarlanmt. Bu yryen merdiven

yatay ile 25 derecelik bir as, sabit bir trabzan ve kat dzlemlerine k ksmlarnda tarak

plakalar vard. gen ekilli bir platformu destek alan bu rampa en st ve en alt

ksmlardaki dililere sarl bir kay vastasyla hareket etmekteydi.

lk modern yryen merdiven patenti 1892 ylnda George H.Wheeler tarafndan

alnmtr. Wheeler patenti almasna ramen haklar 1898 ylnda Charles D. Seeburgere

devretti. Seeburgerin gelitirdii modelin ilk denemeleri 1899 ylnda New Yorkta bulunan

Otis Elevator Co. firmasnn tesislerinde gerekletirildi. Seeburgerin yryen merdivenin

ilk kullanm 1900 ylnda Paris Fuarnda gerekleti. ngilterede Seeburgerin dizayn olan

ve 13 metre uzunluundaki ilk yryen merdiven ise 1911 ylnda Londrada Earls Court

metro istasyonunda hizmete girmitir. Seeburger tarafndan gelitirilen 7 m apnda ve 10,7

metre trmanma yksekliindeki ilk spiral yryen merdiven 1906 ylnda patent alnarak

Londra metrosunda kullanlmaya balanm ancak 1911 ylnda kaldrlmtr. Yryen

merdiven anlamndaki Escalator ismi ilk defa 1912de Otis Elevator Company tarafndan

bir reklam brornde kullanlmtr. Modern anlamdaki ilk yryen merdiven 1960l

yllarda dikkati ekti ve 1970li yllarn sonlarnda ise yryen merdivenler ile ilgili

gelimeler hz kazand. Bu dnemdeki yryen merdivenlerin giri hz yaklak 0,5m/sn.,

yolcu tama hz 7m/sn. ve yolculuk sona ererken k hz tekrar 0,5m/sn. olmaktayd. Bu

uygulamalarda trabzan hznn yryen hzna, basamak pozisyonunun ve hzlarnn

birbirlerine uyumu vb. birok zelliin tekrar gzden geirilmesi gerekliydi. Bu gelimeler

tamamlandnda yryen merdiven/yol ile 60 ile 600 metre arasndaki mesafelerin dey

olarak kat edilmesi olanakl hle gelmiti. Mesafeler dikkate alndnda otomatik olarak

hareket eden bu tama sistemi optimum bir zm salamtr.

8

1.3. Yryen Merdivenlerin alma Sistemi

Yryen merdivenler kapal alanlarda alan ve d ortamda alanlar olarak

snflandrlabilir. D ortamda alan merdivenlerin korozyona kar dayankl olmas

gerekir. Birbirleri arasndaki gzle grlebilir fark korkuluk sistemleridir. Kapal alanlarda

alanlarda korkuluk sistemi malzemesi olarak cam kullanlrken d ortamda paslanmaz

elik levhalar tercih edilir.

Yryen merdivenlerin genel boyutlarn baz deiken parametreler belirler.

Deiken parametreler, trmanma as, trmanma ykseklii, basamak genilii ve hzdr.

Hz ve basamak genilii tama kapasitesi ile doru orantldr. Yryen merdivenler

kurulacaklar yerler iin yaplan trafik hesabna gre yeterli tama kapasitesini salayacak

ekilde dizayn edilir. Trmanma ykseklii yryen merdivenin balantsnn yaplaca

kotlar aras dikey mesafedir. Trmanma as standart hle getirilmi olup 25, 27,3, 30, ve

35 dir.

Yryen merdivenler alma prensibi olarak konveyrlere benzemektedir. Yryen

merdivenin alt ksmnda alt dn istasyonu, st ksmnda ise tahrik istasyonu

bulunmaktadr. ki istasyonu birbirine balayan raylar vastasyla kapal bir dng oluur.

Basamaklarn birbirleriyle balantsnn salanmas ve tahrik edilmesi iin tekerlekli

zincirler kullanlr. Alt ve st istasyondaki zincir dililerin arasnda gerdirilen zincirlere

balanan basamaklar kapal dng iinde birbirlerini takip eder.

Gvenlik mhendislerinin talimatna gre yryen merdivenin hz 1 m/sn.den daha

yksek seilemez. Buna karlk 1 m/sn. stndeki hzlarda ancak yksek tama kapasitesine

ulalr. Yksek hzlarda insanlarn yryen merdivene binmeleri ve inmeleri esnasnda

problemler olumaktadr. Bu nedenle yryen merdivenlerin basamak hzlar 0,5 ila 0,75

m/sn. arasnda seilir. Yryen merdivenler iin maksimum eim 35 dir.

nsanlarn gvenli bini-inii iin hava limanlarnda apron ksm 0,8 ile 1,2 m

geniliinde yaplr. Burada 0,5 m/sn. iin minimum deer daha yksek hzlarda daha byk

deerler alnmaldr. Byk bir ounlukla basamakl yryen merdivenler 30 ile 35

arasnda eimlerde yaplmaktadr. Basamak adedi ise yryen merdivenin toplam yolu

boyunca hesaplanarak bulunur. Yryen merdivenin nemli elemanlarnda biri olan el band,

usuz lastik yol olarak ve basamaklardan 0,9-1 metre ykseindeki yan korkuluklar zerinde

zel kesitli olarak yaplr. Yolcularn rahat bir ekilde ellerini yaslayacaklar ve basamak

hzna uyumlu hareket eden bir el band olmaldr.

Yryen merdivenlerin trafik younluuna gre srekli alan veya durup alan

modelleri de vardr. Optik mekanik alglayclarla trafik kontrol edilir. Dk younlukta,

sistem almazken younluk arttnda sistem devreye girmektedir. Dier bir dizaynda ise

yryen merdivenin iki farkl hz vardr. lk nce dk hzda alrken yolcu younluu

artnca sistem otomatik olarak yksek hza kmaktadr.

9

1.4. Yryen Merdiven ve Yolun Yaps

Yryen merdivenle ilgili Trk standard, yryen merdiven ve yryen yollar-

gvenlik kurallar-konstrksiyon ve tesisat adl TS EN115tir. Yryen merdiven ve bandn

tanmn TS EN115e gre yle yapabiliriz.

Yryen merdiven: Aa ve yukar ynde insan tamaya yarayan, basamakl, sonsuz hareketli, elektrik tahrikli nitedir.

Yryen yol: Ayn ya da farkl trafik dzeylerine yolcu tamaya yarayan, sonsuz hareketli yrme yollu (paletler, yol), elektrik tahrikli nitedir.

Yryen merdivenler devaml yryen ynlendirici konveyrler olarak en etkili

ekilde kullanlmaktadr. Bir yryen merdiven veya bandn yaps; st, alt ve orta ksm

olmak zere ana blmden oluur.

Gnmzde geleneksel yryen merdiven olarak adlandrlan standart bir yryen

merdiven ana elamanlar unlardr:

skelet Tahrik motor grubu Ana tahrik zinciri ve dilisi Basamaklar ve makaralar Basamak tahrik dilisi Basamak teker hatt (klavuzu) El band El band tahrik zinciri ve dilisi El band tahrik kasna El band gergi tekeri Alt ve st taban yzeyleri Emniyet freni Giri platformu Giri basama Yalama dzenei V kay Korumalar Kumanda panosu

10

ekil 1.1: Yryen merdiveni oluturan ksmlar

Yryen merdiven parametrelerini yle sralayabiliriz:

Trmanma ykseklii (H) Yryen merdivenin yolcu tayaca kotlar arasndaki dikey mesafedir. Merdivenin

montajnn yaplaca binann kotlar aras dikey mesafe trmanma yksekliini belirler.

Toplam merdiven uzunluu (Lt) Yryen merdivenin yolcu tayaca kotlar arasndaki yatay mesafedir. Merdivenin

montajnn yaplaca binann kotlar aras yatay mesafe merdiven toplam boyunu belirler.

11

Trmanma as (A) Yryen merdivenlerde trmanma alar 27,3, 30, ve 35 olarak belirlenmitir.

Trmanma asnn belirlenmesi yryen merdivenin kullanm amacna ve trmanma

yksekliine baldr.

Hz ve basamak genilii (V, Wb) Yryen merdivenin hznn ve basamak geniliinin tama kapasitesi ile doru

orantldr. Trafik hesaplarna gre birim saat iinde tanacak yolcu saysn karlayacak hz

ve basamak genilii seilir. Yryen merdivenin hz; trmanma as 30 ye kadar (dhil)

olan yryen merdivenlerde 0,75 m/sn.n. yi, trmanma as 30 den byk ve 35 ye kadar

olan yryen merdivenlerde 0,50 m/sn.n. yi gememelidir.

Tama kapasitesi (z) lgili konuda ayrntl olarak aklanacaktr. Genel olarak basamak genilii ve hza

baldr.

Yryen merdiven/yollar ihtiyaca gre konumlandrlr. Baz uygulamalarda sadece

k iin kullanlrken dier uygulama ekli hem k hem de ini iin kullanmaktr.

Tablo 1.1: Yryen merdiven/yollar iin teknik deerler

htiya tespit edildikten sonra yryen merdiven/yol sistemleri yerletirilir. ekil 1.2

de farkl konumlandrmalar gsterilmitir.

12

ekil 1.2: Yryen merdivenlerin konumlandrlmalar

1.5. zel Formlarda Yryen Merdiven Sistemleri

zel formlarda yryen merdiven sistemlerinin eitleri unlardr:

1.5.1. Spiral Yryen Merdiven

zel ihtiyalar sonucunda yryen merdivenler farkl formlarda da yaplmtr. Bu

formlara sk rastlanmaz. Resim 1.7de spiral yryen merdiven grlmektedir.

Resim 1.7: Spiral yryen merdiven

Genel yap, kontrol ve kumanda ksmlar ayn olmakla beraber zel eklinin

gereklilii olarak farkl asesi vardr. Spiral yryen merdivenin ksmlar ekil 1.3te

gsterilmitir.

13

ekil 1.3: Spiral yryen merdivenin ksmlar

1.5.2. Tekerlekli Sandalye Merdiveni

zrller ve tekerlekli sandalye kullananlar iin ise zel tasarml yryen

merdivenler ekil 1.4te grlmektedir.

Devaml almaz, tekerlekli sandalyelerin sabitlenmesi iin zel basamak sistemine

sahiptir. Tekerlekli sandalye aprona vardnda sistem durur.

14

ekil 1.4: Tekerlekli sandalye iin yryen merdiven

15

ekil 1.5: Tekerlekli sandalye iin zel basamaklar

16

1.6. Yryen Merdiven skeleti

Yryen modern merdiven/yollarn temel ksmna iskelet denir. Yryen merdiven

paralar bu iskelet zerine monte edilir.

Resim 1.8: Yryen merdiven iskeleti

Yryen merdivenin kurulduu karkasa iskelet (truss) denir. Yryen merdivenin

paralar Resim 1.8de grld gibi bu iskelet zerine monte edilir. skelet; cvata, perin

ya da kaynakla birbirine balanan elik elamanlardan oluan tayc bir kafestir. skelet

yryen merdiven reticisinden salanp yine firma yetkilileri tarafndan st, alt ve gerekirse

orta ksmlarndaki belirli noktalardan binaya sabitlenir. skeletin alt ve st ksm yatay, orta

ksm eimli olarak tasarmldr.

Resim 1.9: Yryen merdiven iskeleti detay

17

skeletin tanmas ve montajnn kolay olmas iin iki paradan ibaret olabilir. Kk

boyutlu olan merdivenler tek paradr. ki paradan oluan iskeletin montaj da ok

nemlidir. Bu montajn hatasz yaplmasna zen gsterilmelidir. Eer montaj esnasnda

birleme yerlerinde hata meydana gelirse merdiven salkl almaz ve ksa zamanda

mekanik arzalara yol amaya balar.

Resim 1.10: skelet birleim yeri

ekil 1.6: Yryen merdivenin zeminle balants

Balant kulaklar zerlerinde bulunan ayar cvatalar yardmyla merdivenin zeminle

paralellii salanr (ekil 1.7).

ekil 1.7: Balant kulaklar ve ayar cvatalar

18

Resim 1.11: skeletin yerletirilmesi

skeletin alt ve st ksm yatay, orta ksm eimli olarak tasarmldr. Alt ksmnda ya

biriktirme kab, tahrik zinciri dn kasna tayan zincir gergi ayar arabas bulunur. st

ksmnda ise motor odas ve tahrik grubu bulunur (ekil 1.5).

ekil 1.8: Yryen merdiven makine dairesi ve tahrik sistemi

Yolcularn merdivene rahat inip binmeleri iin basamaklarn kat seviyelerinde yatay

konuma gelmeleri, iskeletin iinde iki tarafa da monte edilmi olan hatlar zerinde zel

klavuzlarn denmesiyle olur.

Yan panellerin grevi yolcular korumaktr. Yan paneller iskelete genellikle cvata ile

balanr.

Gerekten gereken alanlarda doru olarak kullanldklarnda yryen merdivenlerin

ok verimli olduklar grlr. Yryen merdivenler bina girilerine insanlarn kolaylkla

grebilecekleri yerlere yerletirilmelidir. Yryen merdivenlerin bina iindeki konumu

ekici olmal ve girileri insan younluunun fazla olduu yerlerde olmaldr.

19

Resim 1.12: Tek paral yryen merdiven

1.7. Yryen Merdivenin Montaj

Yryen merdiven ve bandn projelendirmesi ve montaj (yerleim) ilemi deydeki

ykseklik artnn belirlenmesi, yryen merdivene alt veya st yaya giri hacminin

belirlenmesi, st ve alt alma noktalarnn tekil edilmesi admlar ile balamaktadr.

Bir yryen merdiven st, alt ve orta blmden oluur. Alt blmde basamak girii,

sabit alt platform, basmak dzletirme sistemi bulunur. st ksmda ise sabit st platform,

elektrikli tahrik motoru, kontrol mekanizmas bulunur. Orta ksm snrlar dhilinde istenilen

uzunlukta olup basamaklar, yan paneller, destekler ile hareketli trabzanlarn uzunca bir

ksmna sahiptir (ekil 1.8).

ekil 1.9: Yryen merdivenin alanlar

20

ASMEye (Amerika makine mhendisleri birlii) gre yryen merdivenler yatayla

30 derece yapacak ekilde kurulur. Fakat baz Avrupa lkelerinde yerden kazanmak amac

ile eim 35 derece olmakta ve 27,3 derece eimli uygulamalara da rastlanmaktadr. Eim

deerleri retici firma ve tesisin kurulaca lke normlar ile merdivenin kullanlaca

yapnn koullarna baldr. Yryen merdivenler genelde 30 derecelik bir eim asnda

kurulduklar iin alma noktalar arsndaki uzaklk genellikle kot farknn 1,732 kat

olmaktadr. Her iki alma noktas kurularak reticinin kendine zg standart yer hacim

koullar kapsamnda gerekli tayc elamanlarn yap iine yerletirilmeleri salanmaldr.

Bu tayc elamanlara gelecek olan tepki kuvvetleri yryen merdivenin uzunluk ve

geniliine baldr.

ekil 1.10: Yryen merdiven teknik izimi

Yryen merdiven ya da bandn yerleim blgesini belirlerken nce dikey ykseklik,

daha sonra alt ve st boluklar dikkate alnr. Bir yryen merdiven projesi destek kirii ve

d dekorasyonlar da kapsar. Kurulu yerinin belirlenmesinin ardndan retici firmann

belirledii standart boyut ve hacimler yap iinde salanp uygun destekler yapya ilave

edilir. Bu desteklerin seim ve montajnda sistemin iletimi srasnda yapya uygulayaca

maksimum kuvvetleri tayacak dayanmda olmas esas alnmaldr.

Yksekliin 5,5 mden fazla olduunda st ve alt ksmlara koyulan desteklere ilave

olarak orta ksmda da bir destek gerekir.

Montaj srasnda takip edilmesi nerilen ilem sras aada verilmitir:

21

skelet montaj ve yerletirilmesi st ksma tahrik grubunun kurulmas Alt ksma zincir gergi arabasnn yerletirilmesi ve hizalanmas Motorun st ksma konulmas ve hizalanmas st yan kollarn montaj Alt yan kollarn montaj Trabzan destek kollarn montaj Trabzan yataklarnn yerletirilmesi Taban gerdirme mekanizmasnn kurulmas Sva ileri iin ara verilmesi Tahrik gurubunun hizalanmas Motorun hizalanmas Kontrol aletleri, elektrik kutusu ve panolarn balanmas Hat kol ve desteklerinin montaj Eri hatlarn ve uzatma hatlarnn yerletirilmesi Yan duvar destek kol ve stunlarnn yerletirilmesi Yalayclarn yerletirilmesi Trabzan zincir dilisi ve zincirinin montaj Basamak zincirlerinin montaj Krk zincir ve basamak kontrol Zemin plakalar, giri kapaklar ve tarak plakalarnn yerletirilmesi Trabzanlar ve fralarn montaj Yryen merdivenin altrlp denenmesi Basamaklarn denge ayarlar ile yan plakalarn montaj

Sistemin salkl almas iin bu ilemlerin doru ve salam yaplmas arttr.

ilikteki kalitenin sistemin toplam kalitesine etkisi byktr.

22

UYGULAMA FAALYET

Aada verilen llere uygun yryen merdivenin parametrelerini Tablo 1-1den

gerekli deerleri bularak yryen merdivenin tasarmn yapnz (Ar alma artlar iin

metro, ar gibi).

Trmanma ykseklii (H) : 3,5 m

Basamak genilii (Wb) : 800 mm

lem Basamaklar neriler

Yryen merdivenin uzunluunu bulunuz.

30o iin hesap yapacanz unutmaynz.

Kapasite deerini bulunuz.

Kapasitenin saat bana tanacak insan says olduunu unutmaynz.

Basamak yatay admn bulunuz.

Yatay basamaklarn hem alt hem de st trafik noktasnda ayn sayda getiini

unutmaynz.

UYGULAMA FAALYET

23

Basamak hzn belirleyiniz.

Basamak hznn trmanma asna bal olduunu unutmaynz.

24

KONTROL LSTES

Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin

Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak rendiklerinizi

kontrol ediniz.

Deerlendirme ltleri Evet Hayr

1. Yryen merdiveni revizyon konumuna alabildiniz mi?

2. Yryen merdiven/yolun kumanda devre elamanlarn kontrol 3. edebildiniz mi?

4. Yryen merdiven/yolun kumanda devre elamanlarnn deiimini yapabildiniz mi?

5. Revizyon konumundan kararak sistemi devreye alabildiniz mi?

DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.

Kendinizi yeterli grmyorsanz, renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz

Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

25

LME VE DEERLENDRME Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen

bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz.

1. ( ) Yryen merdiven/yol sistemlerinin kullanm giderek artmaktadr.

2. ( ) Tm yryen merdivenlerin alma sistemi ayndr.

3. ( ) Yryen yollarn kurulum maliyeti yryen merdivenlerden daha fazladr.

4. ( ) Yryen merdiven ya da yolun tercih edilmesinde asl belirleyici olan trmanma yksekliidir.

5. ( ) lkemizde yryen merdiven/yol ksmlarndan hibiri retilmemektedir.

6. ( ) Yryen yollar, yk tamak iin gelitirilmitir.

7. ( ) Ak alanda kullanlan sistemlerle kapal alanlarda kullanlan sistemler arasnda hibir farkllk yoktur.

8. ( ) Sistem asesinin yerletirilmesi ekip iidir.

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap

verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.

Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

LME VE DEERLENDRME

26

RENME FAALYET2

Her trl yryen merdiven ve/veya yolun kumanda devresinin elemanlarnn

kontroln ve deiimini yapabileceksiniz.

PLC ve Montaj modln inceleyiniz. Pano Montaj modln inceleyiniz. Kontaktr, Rle, Koruma Elemanlar ve Montaj modln inceleyiniz. evrenizde bulunan yryen merdiven/yollar inceleyiniz. Bu sistemlerin grnen ksmlarnn farkllklarn tartnz. D ortama alan ve kapal ortamlarda kullanlan sistemlerin farkllklarn

gzlemleyiniz.

2. KUMANDA DEVRES

2.1. Kumanda Devresi

Genel olarak yryen merdiven/yolun kontrol ve kumanda yaps ekil 2.1de

gsterilmitir.

ekil 2.1: Yryen merdiven/yolun kontrol ve kumanda yaps

AMA

ARATIRMA

RENME FAALYET2

27

Resim 2.1: Yryen merdiven/yol kumanda panosu

Btn elektrik sistemlerinin kontrol ve koruma ksmlarnda olduu zere yryen

yol/merdiven sistemlerinin kontrol, kumanda ve koruma elemanlarnn topland yerler

vardr. Elektrik panolarnn kurallara uygun bir ekilde dzenlenmesi, sistemin altrlmas

ve kontrol iin hayati nem arz eder. Yryen merdiven yol sistemlerinin sahip olduu

pano ve tesisatlarnda kullanlan elemanlarn zelliklerinden bahsetmek gerekir.

Resim 2.2: Yryen merdiven makine dairesi

28

Biri yukarda dieri aada olmak zere iki pano olabilir. Bu panolardan biri snr

anahtarlarndan gelen kablolarn topland ve ana panoya iletildii ara kutu; dieri ise

kontrol, kumanda ve koruma elemanlarnn topland elektrik panosudur.

Resim 2.3: Ara pano

Ara panoda genellikle herhangi kontrol kumanda eleman yoktur. Kablolar iin ara

istasyon grevi yapar. Bu arza takibinde ve montajda kolaylk salar. Ara pano detay

Resim 2.4te gsterilmitir.

Resim 2.4: Ara pano detay

29

Ana pano sistemin btn kontrol ve kumanda sisteminin topland ksmdr.

Oluturulmasnda pano montaj kurallarna uyulmaldr. erdii elemanlar sistemin

ihtiyacna gre farkllklar gsterse de temelde bulunmas gereken elemanlar standarttr.

Marka ve modele gre baz deiiklikler gstermekle birlikte genel olarak elektrik

panolarn oluturan elemanlar Resim 2.5te gsterilmitir.

Resim 2.5: En basit yryen merdiven, pano bileenleri

Ana panoya gelen ve giden balantlar unlardr:

Enerji hatt Snr anahtarlarnn balantlar Sensr balantlar Motor balantlar

30

Resim 2.6: Ana panoya gelen ve giden balantlar

2.1.1. Pano Genel Bileenleri

Yryen merdiven/yol sistemlerinde iki pano olduu yukarda sylenmiti.

Panolardan biri kontrol kumanda elemanlarnn topland ksm dieri genellikle kablolar

iin gei hattyd. ekil 2.2de ve 2.3te gsterilen panolarda ise aktif elemanlar panolar

arasnda paylatrlmtr. Bu farkl markalarn farkl tercihleridir.

ekil 2.2: Ara pano genel bileenleri

31

Ara pano genel bileenleri:

Stop Revizyon soketi Arza gstergesi 220 V AC priz Kontrol kart Arza gstergesi 2 Elektronik devre ve rlelerin gerilimini salayan transformatr Otomatik sigorta Kontrol kart sigortas alma saati gstergesi Yan sa konta Klemens

Panolarda bulunan muhtemel elemanlar unlardr:

Ana alter Makinenin, dn istasyonlarnn ya da kontrol cihazlarnn yaknnda motora, fren

brakma tertibatna ve gerilimli iletkenlerdeki kontrol devrelerine giden enerjiyi kesecek

yetenekte bir ana anahtar konur. Ana alter olarak drtl gurup otomat alterler kullanlr. Bu

alter ayn zamanda motorlar ksa devreye kar korur, faz ve ntr keser. Bu anahtar;

kontrol ve bakm iin gerekli olan priz klarna ya da aydnlatmaya giden enerjiyi kesmez.

Bu anahtar kilitlenebilir zelliktedir ve ana anahtarn kontrol mekanizmas kapaklarn

almasndan sonra kolaylkla ve hzla ulalabilir olmas iin kapak n blmesine konur.

Ana anahtarlar, yryen merdiven ya da bandn normal iletme artlarnn ierdii en

yksek akm kesebilme yeteneine ve kategori AC3e denk gelen kesme kapasitesine sahip

deerde seilir.

Hangi alterin hangi yryen yol veya merdivene ait olduu kolaylkla ayrt

edilebilecek ekilde iaretlenmelidir. Birden fazla alter olmas durumunda bu iaretlemeler

yaplr.

32

Resim 2.7: Yryen merdiven ana panosu

Aydnlatma ve priz devreleri anahtar ve sigortalar Panolarda bulunan prizlerin ve merdiven/yol mekanik blmlerinde bulunan

aydnlatmalar iin kullanlr.

Topraklama Ntr iletken ve toprak iletim iletkeni ayr olmaldr. Toprak balantlar kendine ait bir

baradan yaplmal ve tahrik istasyonlarndaki toprak balant ular ile kazara gerilimli olma

ihtimali olan yryen merdivenin deiik paralar arasndaki balantlarn elektrik

33

sreklilii salanmaldr. Topraklama kolon hatt kesiti en az 16 mm, linyeleri ise faz

kesitinden az olmamak kayd ile en az 4 mm bakr kablo olarak kullanlr. Bylelikle

olabilecek bir elektrik kaa durumunda kaak akm koruma rlesini artrarak merdiveni

durdurur. Hz kontrol sisteminin salkl alabilmesi iin de iyi bir topraklama hattnn

olmas gerekir.

Faz koruma rlesi Besleme hattn ar gerilimlere kar korumak amacyla kullanlr.

Kaak akm rlesi Herhangi bir nedenle kaak akmlara kar kullanlr.

Hz kontrol cihaz Yryen merdiven ar yklenme, voltaj dm, hzn kontrol edilmesi, ar akm

ve sistem kaaklar hz kontrol cihaznca ikinci bir emniyet olarak kontrol edilmektedir.

Ayrca faz koruma rlesinin arza yapmas veya grevini yerine getirememesi durumunda

cihaz faz giriindeki devrelerini korumak amal kendi kendini kapatarak merdiveni

durdurur. Uygun artlar salanncaya kadar bu konumda kalr.

ekil 2.3: Kontrol kartnn pano iine yerleimi ekil

2.4: Kontaktr takm

34

Kontaktr takm Motorun almasn ve dier sistemlerin almas iin kullanlr.

Kablo balantlar Yryen merdivenin ana anahtarlarnn ya da anahtarlarnn almasndan sonra da

baz balant ular gerilimli kalyorsa gerilimli olmayan balant ularndan aka ayrlm

durumdadr. Gerilim 50 voltu geiyorsa bunlar etiketleme ile belirtilmektedir.

Mekanik korumay devam ettirmek iin kablolarn koruyucu mahfazas anahtarlarn ya

da mekanizmalarn iine girmekte ve ularnda yksk taklmaktadr. Eer ayn kablo ya da

boru, farkl gerilimlerde iletkenler tayorsa hepsi en yksek gerilim iin yaltlm

durumdadr. Gvenlik devrelerine yerletirilmi priz ve portatif aydnlatma iin semeli tipte

olan ve herhangi bir alet gerektirmeden kartlabilen fi-priz dzenleri, yanl

yerletirilemeyecek ekilde tasarlanmtr.

Yapnn iindeki tahrik ve dn istasyonlarnn ve makine dairesinin aydnlatlmas,

devaml bu yerlerden birinde duran portatif bir lambayla salanmaktadr. Bu yerlerin her

birinde bir ya da daha fazla priz konmaktadr. Elektrik aydnlatmann ve priz klarnn

beslemesi, ayr bir kablo ile ya da yryen merdiven ana anahtarndan nce alnan bir k

ile yaplarak makineyi besleyen g kaynandan bamsz hle getirilir.

2.1.2. Revizyon Soketi

Teknisyen bu aparat ile elektrik panosunu amadan yryen merdivenin yn kontrol,

durdurma ve altrma gibi temel ilevlerini kontrol edebilir. Panonun zerinde ilgili sokete

taklarak kullanlr. Tamir ve bakm aamalarnda teknisyene kolaylk salar.

ekil 2.5: Revizyon soketi

Teknisyen, stop butonuna basarak sistemi durdurduktan sonra revizyon soketini pano

zerindeki yerine takar. Artk sistemin ilevleri revizyon soketi vastasyla teknisyen

tarafndan kumanda edilebilir.

35

Revizyon soketi zerinde drt buton vardr:

Yukar hareket Aa hareket Durdurma Dorulama

Yukar ya da aa hareketin salanmas iin istenilen yn butonuyla ayn anda

dorulama butonuna da baslmas gerekir. Bu, yanllkla yn butonlarna baslp kaza olmas

riskine kar konulmutur.

Resim 2.8: Revizyon soketi kumanda ksm

Resim 2.9: Revizyon soketi ve kablosu

36

Resim 2.10: Revizyon soketinin taklmas

Resim 2.11: Revizyon soketiyle kontrol

2.1.3. Yryen Merdiven Enerji htiyac ve Kolon Hatt

Panoda g bileenlerini seilebilmek iin sistemin harcayaca enerji

hesaplanmaldr. Malzeme deiimlerinde mutlaka arzal malzeme ayns ya da zellik

olarak elenii ile deitirilmelidir.

Enerji ihtiyacnn tespiti iin yryen merdivenin tayaca yk bulmak, bunun iin

yryen merdivenin basamak adedini belirlemek gerekir. Avan projede en uygun imalat

derecesi olan 30 derece diklik kabul edilmelidir. Yryen merdivenin balama kotu ile

tama kotu arasndaki fark yani ykseklik mimari projeden alnp 1,732 ile arplrsa

(1/tan30 = 1,732) merdivenin iz dm boyu bulunur. Bu deer 0,40a blnrse (basamak

boyu) basamak adedi elde edilir. Basamak adedine B denirse bu durumda tanacak yk;

37

Q = 80 Kg x B x Y x D

A = Toplam basamak adedi

Y = Basamaktaki yolcu says (Basamak uzunluuna gre deiir.)

D = Genilie gre younluk

(Kii arl 80 kg olarak kabul edilmitir. )

Bu durumda gerekecek enerji miktar

N = ( V x Q x Sin 30 ) / ( 102 x ) KW olacaktr.

Burada verimlilik katsaysnn kt artta 0,50 olarak alnmas imalatta oluabilecek

deiikliklere imkn tanmas asndan iyi olur. Bu enerji ihtiyacna gre gerekli kolon hatt

ve tehizat seilebilir. Yukardaki formlden bulunan enerji miktarn aydnlatma, priz ve

kontrol tablosu ihtiyalarn dikkate alarak 1,5 ile arptktan sonra kolon hatt mesafesine

uygun olacak ekilde gerilim dm hesab yaplr.

L mimari projeye uygun alnmaldr. Bunun iin aadaki forml kullanlr.

3 Faz iin %e: = 0,0124 x

L .N .

S . (bakr tel iin)

%e : Yzde gerilim dm

L : Hat uzunluu (mt)

N : G (KW)

S : letken kesiti (mm2)

Tablo 2.1: G ihtiyacna gre alnmas geren deerler

Kablo kesitlerinin ekebilecei akm miktar seilen motor gcne gre kesici ve

sigortalarn seilmesi gerekir. Ancak sigorta deerleri seilen kablonun akm limitinden

yksek olamaz.

38

Motor devrelerinde ana kesici ve sigortalarn dnda motorlar ar akma kar da

korunmaldr. Motor anma akmna uygun termik rle seimleri yaplmal, her hz devresi

iin akma uygun termik rle kullanlmaldr. Motor koruma devrelerinde termik ayarlar

motor anma akmna ok yakn olmal, konulan sigorta deerleri uygun olmaldr. Akmn bir

kontrol parametresi olarak kullanld kontrol sistemlerinde (vektr kontrol) termik aranmaz

ancak akm, frekans kontrol ve voltaj kontrol sistemlerinin ounda bir kontrol parametresi

deildir. Bu tr tablolarda termik rle aranmaldr. Otomatik sigortalar termik olarak

kullanlamaz. Devreye konan kesici, sigorta deerinin stnde devreyi kesebilme gcnde

olmaldr. Devre iinde sralanan sigortalar daima kendinden sonraki sigortadan byk

olmal fakat aada verilen deerlerin stne kmamaldr. Motorlarda kullanlan uzun

besleme hatlar iin yukardaki deerlerde gerilim dm hesab yaplmaldr. Bu

almalardan sonra asansr kolon hattna ok benzer bir kolon hatt izilebilir. Kolon

hattnda yryen merdiven veya bandn kendine ait 30 mA bir kaak akm rlesi ile sral faz

rlesinin gsterilmesine dikkat edilmelidir.

ekil 2.6: rnek kolon hatt

39

2.2. Sigortalar

Btn elektrik sistemlerinde sistemi korumak iin devre kesiciler kullanlr. Bunlardan

biri de sigortadr. Pano konusunda hesaplamas yaplan ana sigortalar haricnde yryen

merdiven /yol sistemleri farkl amalara hizmet eden sigortalara sahiptir.

2.2.1. Otomatik Sigorta

Otomatik sigortalar, bal bulunduu elektrik devresini ar akm ve ksa devrelere

kar korur. Devrenin kolayca alp kapatlmasna imkn salar. Otomatik sigortalar 2 A'dan

63 A'ya kadar 1,2,3 ve 4 kutuplu olarak imal edilir.

TS 5018 EN 60898 standartlarna gre B ve C olmak zere iki ayr tipi mevcuttur.

B tipi: Ev aydnlatmas, priz ve kumanda devrelerinde C tipi: Transformatr, ok sayda fluoresant lamba gibi endktif yklerde

kullanlr.

Herhangi bir arza durumunda devreyi aan cihaz, kol yukar kaldrlarak devreye

sokulur. Koldan bamsz atrma dzeni arza devam ettii srece devreyi yeniden

aacaktr.

Otomatik sigortalar ksa devre annda devreyi ok ksa srede aar. Bu sayede ksa

devre akmnn termik ve manyetik zorlanmalar snrlandrlr. Kk boyutlar ve raya

taklabilene zellii montaj esnasnda kolaylk salar. Balant terminallerine verilen dizayn

sayesinde kaza ile dokunma ortadan kaldrlmtr.

Otomatik sigortalar, 6kV'lik darbe gerilimine dayanr. 55C'lik evre scaklnda

srekli alabilir ve % 95'lik bal neme dayanabilir. Kablo girilerine 25 mm2

lik kablo

balanabilir. Tekli ya da oklu gruplar hlinde kullanlabilir.

Resim 2.12: Otomatik sigorta

40

Resim 2.13: Otomatik sigorta sembol ve akm deerleri

2.2.2. Yryen Merdiven/Yol Sigortalar

Yryen merdiven /yol panolarnda birok otomatik sigorta vardr.

Ana giri sigortalar (Her faz iin ayr sigorta kullanlr.) Priz sigortas G devresi sigortalar

ekil 2.7: G devresi sigortalar

41

Aydnlatma sigortalar

Basamak aydnlatmas

Elcik aydnlatma

Giri aydnlatmas

ase aydnlatmas

Dekoratif aydnlatmalar

Istma sistemi sigortalar

Istma sigortas

Istma bobini sigortas

Istma ubuu sigortas

Motor stma fan sigortas

Farkl model ve markalara bal olarak sigorta adedi deiebilir.

Resim 2.14: Yryen merdiven/yol aydnlatmalar

Yapnn iindeki tahrik ve dn istasyonlarnn ve makine dairesinin aydnlatlmas,

devaml bu yerlerden birinde duran portatif bir lambayla salanr. Bu yerlerin her birine bir

ya da daha fazla priz konur. Elektrik aydnlatmann ve priz klarnn beslemesi, ayr bir

kablo ile ya da yryen merdiven ana anahtarndan nce alnan bir k ile yaplarak

makineyi besleyen g kaynandan bamsz hle getirilmitir.

Gvenlik devrelerine yerletirilmi, priz ve portatif aydnlatma iin semeli tipte olan

ve herhangi bir alet gerektirmeden kartlabilen fi-priz dzenleri, yanl

yerletirilemeyecek ekilde tasarlanmtr.

Ana giri sigortalar haricindeki stma, korkuluk aydnlatmas ve tarak aydnlatmas

gibi yan donanmlarn her biri bamsz olarak kapatlabilir. Her bir anahtar ana anahtara

yakn yerletirilir ve karkla mahal vermeyecek ekilde isimleri yazlr.

42

Priz klarn besleyen kaynak, makineyi besleyen kaynaktan farkldr ve btn

fazlar ayr bir anahtarla kesilmektedir. Priz klar; 2P+T (2 kutup+toprak iletkeni), 250 V,

anahtarlardan dorudan beslenir durumdadr.

2.2.3. Topraklama

Ntr iletken ve toprak iletim iletkeni ayn olmaldr. Toprak balantlar kendine ait bir

baradan yaplmal ve tahrik istasyonlarndaki toprak balant ular ile kazara gerilimli olma

ihtimali olan yryen merdiven deiik paralar arasndaki balantlarn elektrik sreklilii

salanmaldr. Topraklama kolon hatt kesiti en az 16mm2, linyeleri ise faz kesitinden az

olmamak kayd ile en az 4 mm2 bakr kablo olarak kullanlmaktadr. Bylelikle olabilecek

bir elektrik kaa durumunda kaak akm koruma rlesini artrarak merdiveni durdurur. Hz

kontrol sisteminin salkl alabilmesi iin de iyi bir topraklama hattnn olmas gerekir.

2.2.4. alterler

alterler panonun elektriini kesmek iin kullanlr. Elektrik yk alterleri, kompakt,

ani ama-kapamal, ayn fazda iki ayr noktadan kesme zeliine sahiptir. Ayn anda btn

fazlar keser. Sigortal ve sigortasz tip yk alterleri TS EN 60947-3, IEC 60947-3 ve VDE

0660 standartlarna gre AC 23 snfna uygun olmaldr.

Resim 2.15: Yryen merdivende kullanlan ana alter

43

Kullanlan alterlerin zellikleri:

Yksek kesme kapasitesi Yksek elektrik ve mekanik dayanm Kendini temizleme yeteneine sahip srtnmeli ve dner kontak sistemi Her faz zerinde drt ayr noktadan kesme Modern teknoloji ve kompakt tasarm El hareketinden bamsz hzl kapama-kesme ilemi Kk boyut Termoset malzemeden yaplm, aleve ve sya dayankl gvde Panoya arkadan veya n yzden monte edilebilme Pano derinliine gre ayarlanabilme Kilitleme zellii

Yk alteri, komple nite iine yerletirilmi sabit kontak baklar ve kendine has

kontak sisteminden olumutur. Bu sistemle, kesme enerjisi kontaklar arasnda blnr.

Enerjinin kontaklar arasnda blnmesi ve yk kesme hcrelerindeki ark sndrc

elemanlar sayesinde kontak yzeyindeki ark en aza indirilmitir. Arkn az olmas kontak

mrn uzatr. 160 A alterlerde srtnmeli, dier byk boy alterlerde ise dner kontak

sistemi vardr.

Srtnmeli ve dner kontak sistemleri her ama-kapamada temiz ve shhatli bir

temasn gereklemesini temin eder. zel yay sistemleri sayesinde kontaklardaki gei

direnleri ve enerji kayplar minimuma indirilmitir. Akm, alter iinde her faz iinde drt

noktadan kesilir. Bu zellik, alterin hem akm kesme kapasitesini ykseltir hem de

buonlar her iki ucundan devreden ayrr. Bylece iki ucundan devreden ayrlan buonlar

daha emniyetli bir ekilde deitirilir.

Emniyet, panoda enerji yokken yani "O" konumunda, kumanda kolu asma kilit ile

tamamen kilitlenerek yetkisiz kiilerin devreye enerji vermesi nlenebilir.

alter gvdesinde ve yaltkan ksmlarda sya ve atee dayankl, su geirmeyen

malzemeler kullanlmtr. Gvde malzemesi cam elyafl polyester reineden olup elektrik ve

mekanik zellikleri ok yksektir. Fazlar arasndaki yaltm mesafesi herhangi bir atlamaya

kar olduka geni tutulmutur. Buna ramen sigortal tiplerde araya ilave seperatrler

konularak hem daha iyi bir yaltm hem de olabilecek el temaslarna kar koruma

salanmtr.

Ama-kapama mekanizmas ve kumanda kolu: Ama-kapama mekanizmas btn

kutuplarn birlikte ve ok hzl almasn salar. Ama-kapama hz el hareketinden

bamszdr. Kumanda kolu gemeli tipte olup boyu, istenen pano derinliine gre

ayarlanabilir. Gsterge plakas ve kumanda kolu sayesinde alterin hangi konumda olduu

rahatlkla grlebilir. alterin ak-kapal konumlar arasnda kumanda kolu 90C'lik bir

deiim gstermektedir.

44

2.2.5. Kontaktrler

Elektrik devrelerini ap kapamaya yarayan ve gerilimle kumanda edilebilen byk

gteki elektromanyetik anahtarlara kontaktr denir.

Kontaktrler, bata elektrik motorlar olmak zere kompanzasyon stma gibi elektrik

tesislerinin kablo ile uzaktan kumanda edilmelerine imkn salar. Termik rleler ile

kullanldnda ise cihazlar ve tesisleri ar yk akmlarna kar korur. Kontaktrler,

genellikle alak gerilimde kullanlr. Kumanda ettii devreyi nominal akm altnda ap

kapayabildii gibi belirli orandaki ar akmlar da kesebilir.

ekil 2.8: Kontaktr kontaklar

ekil 2.9: Yryen merdivende kontaktr kullanm

Kontaktrn kullanm snflar

Kontaktrlerle ilgili IEC 60158-4-1 olarak bilinen uluslararas standart gnmzde

yerini IEC 60947-4-1 standardna brakmtr. Kullanm snflar uygulamaya gre kapama

akmn, kesme akmn, g faktrn belirler. AC kullanm snflar alternatif akmla, DC

kullanm snflar DC akmla ilgili snflardr. IEC 60158 standardnda belirtilen AC1, AC2,

AC3, AC4, snflarna ek olarak yeni IEC 60947-4-1 standardnda AC5ten AC8e kadar

olan aydnlatma lambalar, trafolar, kapasitr birimleri ve soutma kompresrlerini kapsayan

yeni kullanm snflar konulmutur.

45

Resim 2.16: Yryen merdivenlerde kullanlan kontaktr rnekleri

Tablo 2.2: Kontaktr kullanm snflar

46

Yryen merdiven yol sistemlerinde ykleri srmek ya da kontrol etmek iin

kullanlr. Kumanda ksmndan gelen sinyale bal olarak rleler tarafndan altrlr.

Yryen merdiven / yol sistemlerinde kullanlan olas kontaktrler unlardr:

Yldz gen kontaktr grubu Elcik klandrma kontaktr Frekans konvektr iin kontaktr (motor hz kontrol iin bu yntem

kullanlmsa)

Ana kontaktr Scaklk kontaktr Role kontrol kontaktr Hz kontrol kontaktr Yn kontrol kontaktr Otomatik yalama iin kontaktr Istma sistemi iin kontaktr

Resim 2.17: Yryen merdiven/yol panolarnda kullanlan kontaktr rnekleri

Besleme kayna, besleme devresine seri balanm ve birbirinden bamsz iki

kontaktr ile kesilir. Yryen merdiven durduu zaman kontaktrlerden biri ana devreyi

amad zaman yeniden altrmak mmkndr. nvertrl sistemlerde invertrn ksna

seri balanm iki kontaktr, yldz-gen balantlarda drt kontaktr, dorudan beslemeli

sistemlerde kontaktr kullanlmaktadr.

Kontaktr arzalar ve etkileri

Kontaktrler kataloglarda verilen teknik verilere uygun olarak kullanlmad veya

besleme ebekesinde hatalar meydana geldii takdirde arzalar sz konusu olabilir.

47

Kontaktrlerin olas devre d kalma nedenleri

Seim doru yapldysa ve iletme artlar bozuk deilse bir kontaktr milyonlarca kez

gvenli bir ekilde ama-kapama yapabilir. Aada, kontaktrlerde en sk karlalan

arzalar ile bu arzalarn nedenleri ve zmleri verilmitir.

Kumanda (bobin) devresi kablolarnn ar uzun olmas baz sorunlara yol aabilir.

Uzun kablolarda boyunca gerilim dmnn byk olmas kapamay zorlatrrken ar

byk kesitli kablo kapasitans ise amaya engel oluturur. Genellikle kumanda devresi iin

tavsiye edilen kablo kesit ve uzunluu kataloglarda verilir. Kumanda kablosu tavsiye edilen

deerden uzun oluyorsa daha byk bir boyutta kontaktr kullanmak daha dk bobin

gerilimi kullanmak veya bobine paralel bir diren veya endktif empedans balamak tavsiye

edilir.

Kontaktr iinde kir veya yabanc paracklarn olmas, zorlu atmosfer koullar ve

korozyon, zellikle uzaktan kumanda ile kontaktrn kapanmas ilemini engelleyebilir.

Byle bir hata ile karlaldnda kir ve toza kar kuvvetli bir temiz hava akm ile

kontaktr temizlenmeli, muhafaza daha kapal ve korunakl hle getirilmeli, devre kontrol

edilmeli, iletkenlii bozucu bir etken varsa bertaraf edilmelidir.

Kontaktr bobini dk veya yksek gerilim sonucunda yanabilir. Ayrca hava

aralndaki toz ve yabanc cisimler de bunu kolaylatrr. Bobin yanmasyla

karlaldnda nce gerilim ve frekans kontrol edilmeli, kararl bir kumanda gerilimi

salanmaldr.

Kapasitif etkiden baka amay engelleyen bir baka olay da kontaklarn yapmasdr.

Bu yapmann sebebi yksek akmda anahtarlama, ksa devre veya yldz gen geiindeki

hata olabilir. Bir ksa devre olumusa nce ksa devrenin sebebi bulunmal ve kontrol

devresi sigortas yenilenmelidir.

Kontaktrn grltl almasn sebebi ise hava aralnda toz vb. yabanc

paracklarn bulunmas, nve yzeyinin uzun sre almaktan yenilmi olmas, uygun

olmayan gerilim ve frekanstr. Bunlar engellemek iin nve yzeyinin temiz kalmas

salanmal, gerekirse gerilim ve frekansa gre bobin deiiklii yaplmaldr.

Bobin deitirme: Kontaktrn iki yannda bulunan vidalar sklr. st paralar ayrp alt ksmnda kalan bobin, yuvasndan karlarak yerine yeni

bobin taklr. st para yerine yerletirilerek kontaktr kapatlr. Ancak

montaj esnasnda yayn yerine oturmasna dikkat edilmelidir.

Ama akmna bal kontak mr: Belli bir alt cihazndaki kontak erime kayb, genel olarak ama akmna baldr ve kontak mrleri diyagramlarla

verilir. Kontaktrlerin en byk kullanm alan motorlarn iletilmesidir.

Motorlarn farkl iletme trleri IEC 60947-4-1de snflandrlmtr.

48

2.3. Koruma Rleleri

Resim 2.18: Koruma rleleri ve otomatik sigorta

2.3.1. Faz Koruma Rlesi

Fazlarn dengesizlii, fazlardan en az birinin kesilmesi veya fazlarn yer deitirmesi

durumlarnda kontrolre uyar gndererek merdivenin almasn durdurur.

2.3.2. Kaak Akm Rlesi

Eer gvenlik kontaklarna giden devre bir koruma trafosundan geiyorsa toprak

kaana kar bu devreler denetlenmelidir. Elektrik gvenlik cihaz bulunan devrelerde

toprak arzasnn olmas, tahrik makinesinin durmasna neden olmaldr.

Yryen merdiven/yol sistemleri insanlarn metal aksamlarna temas edebilecekleri

yapda olabilir. Bu nedenle kaak akm koruma rlesi kullanm, hem insan sal hem de

cihazn sorunsuz alabilmesi iin gereklidir.

Evlerde, i yerlerinde ve sanayide elektrikli aletlerin kullanmnn artmas beraberinde

kaak akmlarn oluma riskini de artrmaktadr. Bununla beraber, her yl birok kii elektrik

kazalarnn kurban olmakta ve yangnlarn % 40' elektrik enerjisinin hatal kullanm

sonucunda meydana gelmektedir. Bu yzden birok lkede ve lkemizde kaak akm

koruma cihazlarnn kullanm zorunlu hle getirilmitir. Elektrik akmnn ve geriliminin

insanlar zerinde ne gibi etkilere sebebiyet verecei ve hangi deerlerin snr deerler olduu

Tablo 2.3te verilmitir.

Tablo 2.3: Kaak akm koruma alterine ait genel teknik tablo ve kontrol emas

49

Tablo 2.4: Kaak akm rlesi kullanm deerleri

Resim 2.19: Yryen merdiven panosunda kullanlan kaak akm rlesi

ekil 2.10: Kaak akm koruma alterinin kontrol emas

50

2.3.3. Termik Role

Ar yk veya faz kesilmesi durumunda motoru kontaktr yoluyla devre d brakr.

IEC 60947-4-1 normlarna uygun olarak 25Ae kadar evre scaklna kar kompanze

edilmi olarak retilmektedir. Her faz bir ar akm asna baldr. Bunlar sndklarnda

diferansiyel ama ubuunu iterek devreyi atrr. Fazlardan birinin kesilmesi durumunda

bimetallerden sadece ikisi alr ve ar akm acs ar ykleme durumunda olduundan

daha abuk ileme geer. Termik rle mekanizmas evre scaklndaki deimeleri

kompanze ederek rlenin evre scaklndan etkilenmesini nler.

Yardmc kontaklar: Ac, biri kapayan ve dieri kesen iki konta harekete geirir. Kesen kontak, motor kontaktrn devreden kararak motora giden

enerjiyi keser. Kapayan kontak ise farkl amalarla kullanlabilir.

Reset butonu: Reset butonu otomatik veya manuel konumuna getirilebilir. Otomatik (A) konumunda bimetaller souyunca yardmc kontak ilk

pozisyonuna geri dner ve kontaktr ekerek motor alr. Manuel (M)

konumunda ise bimetaller souduktan sonra tekrar devreye almak iin reset

butonuna baslmas gerekir.

Test butonu: Test butonuna basldnda motor kontaktr devreden karlr. Devreyi kapayan kontak ileme gemez. Test butonu ekilerek kesen kontak

alr ve kapayan kontak kapanr. Reset butonunun pozisyonuna gre cihaz

otomatik olarak veya elle start pozisyonuna getirilir.

Tablo 2.5: Termik rlelere ait akm zaman erisi

51

ekil 2.11: Termik rle g balants

2.3.4. Motor Koruma alteri

Resim 2.20: Yryen merdiven panosunda kullanlan motor koruma rlesi

Normal artlarda anma akmna veya ayarland akma kadar olan devrelerde ama

kapama yapmaya ve kapal durumda almann srekliliini salamaya, ar akmlarda ve

ksa devre akmlarnda otomatik olarak kesme yapmaya yarayan manuel kumandal termik

ve manyetik korumal bir anahtarlama dzeneidir. AC 3 tipi yklere gre dizayn ve imal

edilmitir. Dier yk cinslerinde ise uygun seim yaplmasna dikkat edilmelidir.

52

Resim 2.21: Motor koruma rlesi

ekil 2.12: Balant ekilleri

2.3.5. Rleler

Dk gerilim ve akmla ile yksek gl bir alcy altrabilmek

(anahtarlayabilmek) iin kullanlan elemanlara rle denir. Tamamen otomatiklemeye

balayan retim aralarnda yzlerce tip ve modelde rle kullanlmaktadr. Tek kontakldan

tutun 510 kontaklsna kadar geni bir model yelpazesine sahip rlelerin almas her

modelde de ayndr.

Mekanik olarak alt iin ok arza yapar. Kontaklar srekli birbirine yapp

aldklar iin oluan elektrik atlamalar zamanla kontaklarn oksitlenmesine ve iletimini

kaybetmesine neden olur. letime geme sresi uzundur.

Ayrca kontaklar ekilip brakld iin sesli alr. Kolay srlebildii ve fiyatnn

uygunluu sebebiyle kullanmdadr.

Salamlk kontrol, avometrenin ohmmetre kademesinde bobin direnci llp

salamlk kontrol yaplabilir. Uygun gerilim verilerek kontak hareketleri yine ohmmetre ya

da buzzer ile test edilebilir.

53

Resim 2.22: Rlenin i yaps

PLC ya da kontrol kart klarna balanarak kontaktrleri kumanda etmek iin

kullanlr.

Yryen merdiven/yol sistemlerinde kullanlan olas rleler:

Sinyalizasyon rlesi Yangn rlesi Faz ayarlama rlesi Fren rlesi Yn rlesi Yava hz rlesi Emniyet devresi rlesi Tarak plakas s kontrol rlesi

2.4. Kontrol Kartlar

Yryen merdiven kontrol sistemi, endstriyel ortamdaki yksek dzeydeki

elektriksel grlt, elektromanyetik parazitler, mekanik titreimler, yksek veya dk

scaklk gibi olumsuz koullar altnda alabilir zellikteki kontrolrler kullanlarak

yaplabilmektedir. Alglayclardan ald bilgiyi kendine verilen programa gre ileyen ve i

elemanlarna aktaran mikroilemci ve /veya mikro denetleyici tabanl elektronik bir cihazdr.

Ayrca sistem arzasnn deerlendirilmesi, kayd ve saklanmas iin kullanlr.

Gvenlik devreleri kontrol ksmna bal olmadan alr.

54

ekil 2.13: Kontrol dngs

Yryen merdiven/yol sistemlerinde iki tip kontrol kumanda sistemi kullanlmaktadr.

Kontrol kart PLC (programlanabilen lojik kontrolr)

Baz tayc sistemlerde PLC'ler uygun programla kullanlrken baz tayc

sistemlerde ise kontrol kartlar vardr.

Hangi tip kontrol kumanda sistemi kullanlrsa kullanlsn temelde iki sistemin yapt

iler ayndr. ki sistem de (kontrol kartlar ya da PLC'ler) sensr ve snr anahtarlarndan

aldklar bilgiler dhilinde tayc sistemi kontrol eder. Herhangi bir sorun durumunda

nceden programlanm ilemleri yapar. Arzalar ekran, display ya da ledlerle teknisyene

bildirir. Fakat birbirlerine gre avantaj ve dezavantajlar vardr. Daha gelimi sistemlerde

kontrol ilemi asansrleri de iine alacak ekilde geniletilip bilgisayarla yaplmaktadr

(ekil 2.14). Bu tip kontrolde e zamanl olarak yolcu trafiine bal olarak tama

sistemlerinin hz ayarlanabilmektedir. Yangn, acil durum gibi e zamanl tepkiler tek

merkezden kumanda edilebilmektedir.

ekil 2.14: Bilgisayar kontroll asansr ve yryen merdiven/yol sistemi

55

Yryen merdiven kontrol sistemlerinin temel zellikleri unlardr:

Sra denetimi: Merdivene start verilmesi ile frenin amas, motor kontaktrlerinin ekmesi ve yn bilgisinin dorulanmas

Sre denetimi: Merdivenin s ve hz kontrol

Veri ynetimi: Yryen merdiven alma prensibinin ierdii her trl srete oluabilecek verilerin toplanmas ve srelerin gerektii ekilde

ynlendirilmesi, referans veriler ile karslatrlmas, incelenmesi, izlenmesi,

raporlanmas amacyla baka bir cihaza aktarlabilmesi ilemleri

letiim zellikleri: PLC'ler kendi aralarnda, kiisel bilgisayarlarla ve dier akll cihazlarla iletiim salayabilmektedir. Gnmzde bina otomasyonu

sitemine sahip modern yaplar olduka yaygnlamaktadr. PLC'lerin iletiim

zellikleri kullanlarak yryen merdivenlerin modern sistemlere uyumluluu

kolayca ve tam anlamyla salanabilmektedir.

Kompleks yap: Birden ok makineli yryen merdiven ve merdiven stop kontaklarnn bilgilerinin kontroln ayn anda bellekteki her i elemanna ait

alt programlar ile yapabilmektedir.

Esneklik: Programda deiiklik kolay ve hzl bir ekilde yaplabilmektedir (sadece PLC'lerde). Bylece merdivenin uzun zaman dilimleri arasndaki

alma verileri, bakm ve isteniyorsa program revizyonu hzl bir ekilde

yaplabilir.

Grntleme: Bir PLC program ile ilgili devrenin almas direkt olarak monitrden izlenebilmektedir. Kontrol kartlarnda ise arza kodlar ledlerle ya

da displaylerle verilebilir. Ayrca arza tarama yaplabilmekte ve gemi alma

durumlar sonradan izlenebilmektedir.

Gvenlik alterleri el band hz ve motor hzyla ilgili hatalarn tespiti ve izlenmesi

bata olmak zere yryen merdivenin genel isleyiinin kontrol salanr. Ayrca PLC'nin

+24 V'lik ks ile revizyon kutusundaki acil durdurma butonu altrlr.

Hata izleyebilme zellii ile yryen merdivenin test edilmesinde, ayarlanmasnda ve

bakm onarmnda byk kolaylk salar. Normal seyir esnasnda devrelerde bir hata

olutuunda, yryen merdiven zerindeki hata gstergesinde hata kodu belirir. Beliren

hataya gre gereken bakm veya onarm yaplr, hata giderildiinde ekran kendini yeniler.

Yryen merdiven elektrik sisteminde kontrolr kullanm ile birlikte kullanlacak g

panosunda dorudan besleme veya tercihe gre kademesiz hz kontrol cihaz, faz koruma

rlesi, fren kontaktr, sigortalar vs. bulunur.

Yryen merdivenin gvenlii, TS EN115'e gre insan tayan yryen merdivenlerin

almas, bakm ve acil durumlar srasnda muhtemel kaza risklerine kar insan ve eyalar

56

korumak maksadyla ilgili gvenlik kurallarn tanmlar. Bu gvenlik kurallar gereince

yryen merdiven gvenlii 21 adet gvenlik alteri ile salanmtr. 1 adet motor zinciri

emniyet kopma alteri, 2 adet alt istasyon gerdirme emniyet alteri, 4 adet el band sktrma

emniyet alteri, 4 adet tarak sktrma emniyet alteri, 2 adet istasyon anahtar alter, 2 adet

acil durdurma butonu, 2 adet basamak emniyet alteri, 2 adet istasyon mantar butonu, 2 adet

el band kopma kontadr.

2.4.1. Kontrol Kartlaryla Kontrol

Resim 2.23: Yryen merdiven/yol kontrol kart

Kontrol kartlar, tayc sistemleri istenilen ekilde altrmak iin tasarlanm

elektronik devrelerdir.

Temel olarak mikrodenetleyici ya da mikroilemci evresine kurulmu devrelerdir.

Baz kontrol kartlarnda iki ilemci vardr. Kontak ya da sensrlerden aldklar bilgiye gre

ilerine yklenmi program altrp sistemi kontrol eder. Arza kodlar vastasyla display

ya da ledlerle oluan arzalar teknisyene bildirir. Beslemesini pano iindeki transformatr ve

DC besleme katndan alr. Her sistem iin farkl tasarlanr ve kullanlr. Bir marka model iin

tasarlanm kontrol kart dier yryen merdiven/yol sistemine uyumu yoktur. Kontrol

kartlarna teknisyenin mdahalesi son derece snrldr. Arzas durumunda beslemesi ve

sigortalar kontrol edilebilir. Bundan sonu alnamazsa ilgili arza blmne gnderilir.

Btn elektronik sistemler gibi nem, sv ve darbeye kar hassastr. Panoya mdahale

hlinde kontrol kartlarnn bu durumlar dikkate alnmaldr.

ekil 2.15te bir kontrol kartnn blok emas gsterilmitir (PLC'lerde olduu gibi).

Giri Deerlendirme k ksmlarndan olumutur.

57

ekil 2.15: Kontrol kart blok diyagram

Aada bir yryen merdiven/yol sistemini kontrol eden kontrol kartnn zellikleri

verilmitir.

Resim 2.24: Farkl yryen merdiven/yol kontrol kart

Veri iletiimi hzl seri olarak yaplmaktadr. Yksek grnrlkte LED, mesaj ya da displaylarla alma ve arza

bilgilerini verir.

Sistem iinde olay kaydeden hafza birimleri vardr. Bu ekilde geriye dnk olumu arzalar tarih bilgisiyle beraber teknisyen alp deerlendirebilir.

Kontrol sistemine direkt eriim ya da pano zerinden soket yardmyla eriim salanabilir.

Zaman ayarl sistem altrlabilir. Ayarlanan zamanlarda otomatik yalama yapabilir. Keypad yardmyla snrl programlama yaplabilir.

58

Tek ve iki hzl sistemlerde motorlara istenilen hz balants kontrol kart klarna balanan role ve kontaktrlerle salanr.

Kademesiz hz kontrolnde uygun hz seimi ve VVVF cihazna bildirimi kontrol kartlar( ya da PLC'ler ) tarafndan yaplr.

Kontrol kartlaryla PLC'ler arasndaki temel fark uygun bir PLC seilip uygun

program yazldnda istenilen yrr merdiven/yol sistemlerinde kullanlabilir. Kontrol

kartlar ise sadece tasarmlarnn yapld yryen merdiven/yol sistemi iin uygundur.

Resim 2.25: Yryen merdiven/yol kontrol panosu

Resim 2.26: Yryen merdiven/yol kontrol panosu d kontrol butonlar ve arza kod

gstergeleri

59

2.4.2. PLC (Programlanabilir Lojik Kontrol) ile Kontrol

Yryen merdiven/yol sistemlerinin kontrol kumanda sistemlerinden biri de

PLClerdir.

Resim 2.27: eitli PLC cihazlar

PLC'lerin yaps, almas ve programlamasyla ilgili grdnz modllerde konular

detayl olarak anlatlmtr. Burada birka hatrlatma ve rnek bir yryen merdiven

program anlatlacaktr.

PLC: Programlanabilir denetleyiciler olarak adlandrlan sistemler, gnmzde

yaygn olarak otomatik kontrol dzenlerinde kullanlmakta olan mikroilemci tabanl

endstriyel otomasyon cihazlardr. PLC ikili giri sinyallerini ileyerek teknik ilemleri,

almalarn admlarn direkt olarak etkileyecek k iaretlerini oluturur. ounlukla

programlanabilir denetleyicilerin yapabilecei ilerde bir snr yoktur. PLC, bir i akndaki

btn admlan doru zaman ve doru sradaki bir hareket iinde olmasn salar. Kontrol

problemlerinin zmnde teknik olarak grlmtr ki bu problemlerin karmaklna gre

PLC uygulamalar deiebilir. Bununla beraber aadaki temel elemanlar PLC uygulamalar

iin daima gereklidir.

Kullanm avantajlar

PLCnin en byk avantaj, dk voltajlarda bakm maliyetlerinin elektromekanik

rle kontrol sistemlerine gre olduka ucuz olmasdr. Bunun yannda birok avantaj da

salamaktadr. Bunlar:

60

Basitlik: PLCnin modller yaps her trl zel uygulamalara ve sistemleri deitirebilme, hatalar dzeltme ve sistem deiikliklerin tamamna cevap

vermelidir.

zellikleri: PLCnin modler yaps her trl zel uygulamalara ve sistemlerin uzantlarna cevap verecek biimde almaldr.

Uygunluk: Elektromekanik sistem kontrolleri ve bunlarn devre balantlar gz nne alnrsa PLCnin yapt ie gre kaplad alan ve teferruat olduka

farkl lde olduundan yerden tasarruf edilir.

Deikenlik: PLCnin mekanikli paralar yoktur, genel amal kontrol aygtlardr. PLC, tekrar tekrar program yapacak biimde birok deiik

balantlar yerine getirebilecek ilave devre dizaynlar yapabilir.

Gerekilik: PLClerin elektromekaniki ksmlar olmad iin krlacak bozulacak paralar yoktur. PLC'ler sonra kullanlmak zere komple olarak

depolanabilir.

ekil 2.16: PLC alma sistemi

PLC'lerle tasarlanan sistemler daha esnek yapdadr. Gerekli bilgi salandnda

teknisyen programda gerekli dzenlemeleri yapabilir. Kontrol kartlarnda ise mdahale

sistemi izin verdii ekillerde olabilir.

Resim 2.28: Yryen merdiven sisteminde kullanlan bir PLC

61

Tablo 2.7: Resim 2.29daki PLCye ait zellik tablosu

PLC'lerle kontrol ve kumanda da ise uygun zelliklere (giri k says, hz, alma

ortam dikkate alnarak) sahip bir PLC seilir. stenilen ilemleri yapacak program yazlr.

Bu tip kontrol kumanda sistemi daha esnek yapdadr. alan programla ilgili bilgileri varsa

teknisyen gerekli dzeltmeleri ve deiiklikleri yapabilir. Arza takibi daha kolaydr.

Sistemin almasyla ilgili durumlar LCD gsterge zerinde izlenebilir.

rnek program

Programlama teknikleri yazl biimine gre iki gruba ayrlr. Dorusal

programlamada btn komutlar art arda yazlr ve yazl srasna gre yrtlr. Yapsal

programlamada ise program bloklar biiminde yaplar kullanlr. Her iki programlama

tekniinde de ilem komutlar ile programlama ve merdiven (ladder) diyagram ile

programlama biimleri kullanlabilir. Merdiven diyagram biiminde programlama, kontakl

kumanda devrelerinin ANSI standartlar devre simgeleri ile gsteriliine benzeyen bir

grafiksel programlama yntemi olup program girii grafiksel olarak yaplr. Bu programlama

tekniinde komutlar yerine normalde ak kontak, normalde kapal kontak, hatlar, rle

bobini, zamanlayc ve sayc gibi elemanlar simgeleyen kutular kullanlr.

Aada bir yryen merdiven iin rnek PLC program yazlmtr. imdiye kadar

ilemi olduunuz modlle de PLC seimi, kullanm ve program yazmn rendiniz.

rendikleriniz dorultusunda program deitirip gelitirebilirsiniz. Temel olarak

sistemlerin almas ayn olmasna ramen kullanlan emniyet kontaklarnn says, motorun

cinsine (DC AC) ya da hz kontrol cihazna bal olarak programlar farkllk gsterir.

62

ekil 2.17: rnek programn ak diyagram

63

ekil 2.18: rnek programn ladder diyagram

ekil 2.19: G kat

64

Kontak ve klar

I0.0 AIRI AKIM ROLES KONTAI

I0.1 BASAMAK KIRILMA KONTAI

I0.2 TARAK SIKIMA KONTAI

I0.3 OPTK SENSR GR

I0.4 STOP BUTONU

I0.5 AAI ANAHTAR KOTAI

I0.6 YUKARI ANAHTAR KONTAI

Q0.1 AAI YN KONTAKTR IKII

Q0.3 YUKARI YN KONTAKTR IKII

Q0.4 FREN BOBN KONTAKTR IKII

Q0.5 BASAMAK KIRILMA KAZ LAMBASI IKII

Q0.6 TARAK SIKIMA KAZ LAMBASI IKII

Bu program, tek hzl, optik sensrle almaya balayan, aa yukar hareket

edebilen ve temel koruma kontaklarna sahip yrr merdivene uygun olarak yazlmtr.

Btn yryen merdivenler iki ynde de hareket edebilir. Fakat uygulamada devaml

tek ynde altrlr. Bu nedenle tek taraflarnda optik alglayc vardr. Bu programda ise

hareket yn seildikten sonra optik sensr alglama yaparsa sistem seilen ynde hareketine

balar. Dolaysyla yukar hareket isteniyorsa optik sensrn alt girie yerletirildii kabul

edilmektedir.

Yukarda kontak ve klar yazlmtr.

Programn almas

Sisteme enerji verilir. Ar akm rlesi konta ve emniyet kontaklar kapaldr.

altrma ve yn anahtarnn durumu beklenmektedir. Bu anahtar geri dnl kontaklara

sahiptir.

Kontaklar I0.5 (aa) ve I0.6 (yukar) ya bal kabul edilmitir. stenilen seime gre

I0.5 ya da I0.6 kapanr. Yn seimi yaplmtr. rneimizde aa hareket seildiini kabul

edelim. I0.5 konta bir sreliine kapanr (anahtar kartmak iin ilk konumuna dnmek

zorunda) Q0.2 NC zerinden Q0.0 enerjilenir. Q0.0 a ait Q0.0 NO kontaklar kapanr. Bu

durumda I0.5 konta mhrlenir. Sistem alma yn belli olarak hazr beklemektedir. Bu

durumda motor hareketi yoktur. Yolcu geliini alglayan optik sensr konta I0.3 alglama

sresince kapanr. I.03 kontann bir sreliine kapanmasyla gecikmeli kapanan zaman

rlesi almaya balar ve ak kontaklarn (T31 ) kapatr.Q0.1 k aktif olur. Q0.1

kontann kapanmasyla Q0.4 kna bal fren bobinlerini besleyen kontaktr enerjilenir.

Frenleme devreden kar ve Q0.1 kyla g devresindeki M kontaktrn enerjilenir

motor harekete balar. Ayarlanan sre sonunda (rneimizde 2 dk.) T31 kontaklar ilk

konumuna dner. G katn besleyen Q0.1in enerjisi kesilir. Motor enerjisi ve fren

65

bobinlerinin enerjisi kesilir sistem durur. Optik sensrden I0.3 gelecek yeni yolcu bilgisini

bekler.

Yukar yn iin de anahtarla yn seimi yapldktan sonraki olaylar ayndr.

Sistemde enerji varken emniyet kontaklarndaki deiim (basaman krlmas sonucu

basamak kontann I0.1 almas) durumunda sistemin enerjisi kesilir. Motor alyorsa

durur. Frenleme yaplr. Q0.5 k enerjilenir (snr anahtarnn kapal konta aldnda

ak konta kapand iin). Bu ka bal ikaz lambas k vererek basamak krlma

kontann arza bildirdiini gsterir. Arza giderilip basamak krlma konta ilk konumuna

gelmeden sistem almaz.

Stop butonuna basldnda I0.4 ya da motor ar akm ektiinde I0.0 sistemin

enerjisi kesilir ve yryen merdiven durur. Burada fren bobinlerinin enerjisiz iken

frenlemenin yapldn tekrar hatrlatalm.

Aada Ladder diyagramn komut listesi verilmitir.

66

Komut listesi

67

UYGULAMA FAALYET

Yryen merdiven/yolun elektrik panosunu yerinden skerek kontroln

gerekletiriniz.

Gerekli gvenlik tedbirlerini alnz. Yryen merdiven/yol panosunu skp malzeme lm yapnz.

Yryen merdiven/yol makine daireleri kk alanlardr. inde alrken dikkatli

olmak gerekir. Pano iinde lm yapmak ya da malzeme deitirmek son derece zordur. Bu

nedenlerden dolay genellikle pano iindeki malzemelere ya da balantlara mdahale

edilirken pano yerinden kartlr ve rahat allabilecek konuma alnr. Pano yerinden

kartlrken ve geri taklrken zerinde gerilim olmamasna ok dikkat edilmelidir.

lem Basamaklar neriler

Sistemi durdurunuz ve gerekli gvenlik nlemlerini alnz.

Yryen merdivenin/yolun her iki giri ynne de uyar levhalar koymay

unutmaynz.

Pano gerilimini ana alterden kesiniz. Pano zerinde gerilim olmadndan

emin olunuz.

Bina beslemesinden enerjiyi keserek uyar levhalar koymay unutmaynz.

Makine dairesinde uygun konuma geliniz ve uygun anahtar/tornavida ile pano

balant somun/vidalarn sknz.

Makine dairesi kapaklarn dikkatli sknz.

UYGULAMA FAALYET

68

Panoyu ok sarsmadan gerilen kablo olup olmadna dikkat ederek yerinden

gevetiniz.

Anahtar takm ya da tornavida takmlar yardmyla panoyu yerinden

yavaa sknz. Skm srasnda

vidalar mutlaka uygun yerde muhafaza

ediniz.

Kablolar dikkatli bir ekilde taknz.

Kablolarla urarken sktnz ya da taktnz yerin doru olduundan emin

olunuz.

69

Panoyu greceiniz uygun bir yere koyunuz.

Gerilen kablolara dikkat ediniz. Gerekirse yerinden sknz.

Panoda gerekli lm ve kontrolleri yapnz.

Panolarda lm yaparken teknisyenin rahat alabilecei bir konumda olmas

ok nemlidir. Bu kazalar da nlemeye

yneliktir.

Gerekli kontroller yapldktan sonra enerjisini kesiniz ve yerine monte ediniz.

Yerine monte ederken gerilme sonucu sktnz kablo vb. paralar yerine

monte ediniz.

Revizyon soketi yardmyla ksa sreli alma ile fonksiyon kontrol yapnz.

Sistemi altrrken basamaklara dikkat ediniz.

Revizyon konumundan karak sistemi devreye alnz.

Her iki girie koyduunuz gvenlik levhalar kaldrnz.

70

KONTROL LSTES

Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin

Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak rendiklerinizi

kontrol ediniz.

Deerlendirme ltleri Evet Hayr

1. Yryen merdiveni/yolu revizyon konumuna alabildiniz mi?

2. Tahrik sistemi koruma kapan aabildiniz mi?

3. Yryen merdiven/yolun tahrik motorunu fiziksel olarak

kontrol edebildiniz mi?

4. Yryen merdiven/yolun tahrik motorunu ksa sreli almaya alarak kontrol edebildiniz mi?

5. Yryen merdiven/yolun tahrik motorunun deiimini yapabildiniz mi?

6. Tahrik sistemi koruma kapan yerine monte edebildiniz mi?

7. Sistemi revizyon konumundan kararak devreye alabildiniz mi?

DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.

Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz

Evet ise lme ve Deerlendirme ye geiniz.

71

LME VE DEERLENDRME Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen

bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz.

1. ( ) Yryen merdiven/yol sistemlerinde genellikle iki pano vardr.

2. ( ) Ana alter sistemin tm elektriini keser.

3. ( ) Yryen merdiven/yol sistemlerinde kullanlan elektrik malzemeleri AC3 standardna uymaldr.

4. ( ) Kaak akm rlesi ncelikle yolcu gvenlii iin konulur.

5. ( ) Revizyon soket girii her iki panoda da bulunur.

6. ( ) Yryen merdiven/yol sistemlerinde role ve sensr beslemesi 24 volttur.

7. ( ) Yryen merdiven/yol sistemlerinde iki tip kontrol sistemi vardr.

8. ( ) PLC 'ler kontrol kartlarna nazaran teknisyenin mdahalesine daha aktr.

9. ( ) Komple kurulmu bir yryen merdiven sistemi iin uygun herhangi bir PLCye program yazlarak sistem altrlabilir.

10. ( ) Revizyon soketi ile sistemin almas kontrol edilebilir.

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap

verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.

Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

LME VE DEERLENDRME

72

RENME FAALYET3

Her trl yryen merdiven ve/veya yolun tahrikini 95/16/AT asansr ynetmeliine

uygun olarak kontroln ve deiimini yapabileceksiniz.

Asenkron Motor Kumanda Teknikleri modln inceleyiniz. AC DC Makineler modln inceleyiniz. Dnme hareketlerinin sistemlere nasl aktardn inceleyiniz. Elektrik motorlarnda hz kontrol metotlarn aratrnz. Hareketli mekanizmalarda yalamann gerekliliini tartnz.

3. YRYEN MERDVEN/YOLUN TAHRK

3.1. Tahrik Sistemi

Yryen merdivenlerde tahrik sistemi ksma ayrabiliriz:

G aktarm nitesi Fren Ana tahrik motoru

Yryen merdivenler alma prensibi olarak konveyrlere benzer. Yryen

merdivenin alt ksmnda alt dn istasyonu, st ksmnda ise tahrik istasyonu

bulunmaktadr. ki istasyonu birbirine balayan raylar vastasyla kapal bir dng oluur.

Basamaklarn birbirleriyle balantsnn salanmas ve tahrik edilmesi iin tekerlekli

zincirler kullanlr. Alt ve st istasyondaki dililerin arasnda gerdirilen basamak zincirlerine

balanan basamaklar kapal dng iinde birbirlerini takip eder.

AMA

RENME FAALYET3

ARATIRMA

73

ekil 3.1: Yryen merdiven tahrik sistemi

Tahrik sistemi u ksmlardan oluur:

Fren ama motoru Fren band Bask yay Volan Gergi ayar eksantrii Ya lme ubuu Ya doldurma kapa Asenkron motor Redktr Ana tahrik zinciri Tayc ase Ana tahrik dilisi

74

3.1.1. Tahrik stasyonu

Genel olarak yryen merdivenlerin almas, basamaklarn tekerlekli zincirler

tarafndan ekilmesi prensibine dayanr. Motor tarafndan salanan dndrme hareketi tahrik

zinciri ile basamak tahrik sistemine iletilir. El band tahrik zinciri vastasyla da basamak

tahrik sisteminden el band tahrik sistemine dndrme hareketi iletimi gerekleir. Bylece

el band ve basamaklar ayn g kaynandan e zamanl olarak tahrik edilmi olur. El band

hz ile basamak/palet hznn ayn olmas salanm olur.

Tahrik istasyonu, yryen merdivenin st platformunun altna yerletirilir. Grevleri

alt istasyonda olduu gibi basamaklarn hareket ynnn 180 deimesine olanak salamak

ve motordan ald dndrme hareketi ile basamaklarn ve el bandnn tahrik edilmesini

salamaktr. Balant kulaklarndan direkt olarak tayc sisteme baldr.

ekil 3.2: Tahrik istasyonu

3.1.2. Dn stasyonu

Yryen merdivenin alt platformunda yer alr. Grevleri basamaklarn 180 yn

deitirmesini salayarak kapal bir dng kurmak ve zerinde bulunan gerdirme sistemi ile

basamak tahrik zincirlerini gerdirerek basamaklarn saa veya sola gezinmelerine mani

olmaktr. Balant kulaklarndan direkt olarak tayc sisteme baldr.

ekil 3.3: Alt dn istasyonu

75

Resim 3.1: Alt dn istasyonu

Resim 3.2: Tahrik motorunun gcn direkt basamak zincirine veren farkl bir tahrik sistemi

ekil 3.4: El band tahrik nitesi

76

3.1.3. G Aktarm nitesi

Motor milinin dnme hareketinin sisteme aktarlmasn salayan ksmdr. Yryen

merdiven tahrikinde tek kademeli redktrl, zincir mekanizmal, paralel aft ve sonsuz vida

mekanizmal tahrik sistemleri kullanlmaktadr. Baz yryen merdivenlerin tahrikinde zincir

arkna her iki taraftan bal dili kutulu iki ayr tahrik nitesi bulunabilir. Tahrik grubunun

tamiri veya yryen merdivenin muayenesi gibi ilerde kullanlmak zere yedek daha dk

kapasiteli tahrik grubu olabilir. Tahrik zincirinin gerginlii salanmaldr. Bunun iin de

eitli yntemler uygulanabilir.

Alt ksmnda ya biriktirme kab ve tahrik zinciri dn kasnan tayan zincir gergi

ayar arabas bulunur. st ksmda ise motor ve tahrik grubu bulunur. Motor, yryen

merdiveni dorudan dili veya zincir ya da her ikisinin birlikte kullanlmas ile oluan bir

grup vastasyla tahrik eder. Tahrik iin genelde tek veya ift hzl asenkron (alternatif akm)

motorlar, seyrek olarak da doru akm motorlar kullanlmaktadr. Bu motorlar iki ynde de

dnebilme zelliine sahiptir, bu sayede bir yryen merdiven ya da yol aa veya yukar

ynde tama amac ile kullanlabilir.

G direkt olarak motordan transfer edilir, motor flan ile dili kutusuna baldr. Dili

aftndaki moment zincir dili vastasyla basamak tahrik miline iletilir. Bu tahrik nitesi ana

gvdeye bal plaka vastasyla hareket edebilir. Zincir gerdirme ilemi eksantrik bir para

vastasyla gerekleebilir.

Redktrler (vidal milli dili kutusu)

Yksek hzl motor mili ile dk hzl tahrik kasna arasnda bir devir hz,

dndrme momenti deiimi oluturur. Pratikte kullanlan sonsuz vidal dili kutularnn

verimi % 45 - % 55 arasnda olduu dnlrse motor gc mekanik g ihtiyacna gre

1,75-2,25 kat byk seilmek zorundadr. Bu motor koruma sistemi, kablolama ve alt

cihazlarnn da byk seilmesini gerektirir.

Resim 3.3: Redktr i yaps

77

Resim 3.4: Redktr ve motor nitesi

Resim 3.5: Yryen merdiven redktr ve yalama girii

Resim 3.5: Redktr

78

3.1.4. Ana Tahrik Zinciri

Zincirler ekme ve tahrik eleman olarak kullanlr. Sarlmaya elverili olduklar iin

kk apl zincir dilileri veya makaralar ile altrlabilir.

Yryen merdiven/yol sistemlerinde, redktrden alnan hareket ana tahrik zinciri

vastasyla basamak tahrik zincirlerine aktarlr. Ana tahrik zincirleri basamak zincirlerinden

farkl yapdadr. Lamelli zincirlerdir. ift sra olarak kullanlr.

Lamelli zincir Lamel ad verilen eitli ekillerdeki bir takm sac levhacklarn pimlerle mafsall

olarak birletirilmesiyle oluan zincirlere lamelli zincir denir. elikten imal edilir.

ekil 3.5: Lamelli zincir

Resim 3.6: Ana tahrik zinciri

79

Resim 3.7: Ana tahrik zincirleri

Ana tahrik zinciriyle ilgili teknisyenin en nemli grevi, zincirin yasz kalmamasna

dikkat etmektir. Periyodik olarak zincir zerinde birikmi ya ve toz artklar

temizlenmelidir. Basamak zincirine gre boyu olduka ksa olduu iin hava scaklna

bal olarak uzamas ok azdr ve gerginlik ayar yaplmas pek gerekmez. Bu zincirlerin

zerinde kopmay, gevemeyi ve hareketi alglayan manyetik sensrler mevcuttur.

Resim 3.8: Ana tahrik zincirinin tahrik ettii aft ve dilisi

80

G aktarm nitesinin elemanlar

Resim 3.9: st istasyon basamak tahrik sistemi

Resim 3.10: st istasyon el band tahrik sistemi

Resim 3.11: Basamak ara tahrik zincir dilisi, basamak tahrik zincir dilisi

81

Resim 3.12: Basamak tahrik mili, el band tahrik mili

Resim 3.13: El band tahrik kasna

3.1.5. Fren

Btn hareketli sistemlerde olduu gibi elektromekanik tayclarn da istenildii

anda durdurulmas gerekir. Frenlemeden kast sistemin almas istenmedii zaman yaplan

durdurma ilemidir. Kontrol sistemi, hangi durumlarda frenlemenin yaplacan belirler.

rnein, elektrik kesildiinde hareketli hldeyken stop butonuna basldnda, zincirin

kopmas ya da basamaklarn yana kaymas gibi durumlarda sistemin hareketi hzl bir ekilde

durdurulmaldr. Frenleme gc seilirken tam dolu bir yryen merdivenin aa hareketi

esnasnda durdurmak iin gerekli g referans alnr. nk en yksek durdurma gcne bu

durumda ihtiya duyulur.

Manyetik ve/veya mekanik fren kullanlmaktadr. Frenleme motor miline yaplan

baskyla gerekletirilir. Balatalar motor miline bask yaparak motor hareketini durdurur.

Sistem kapal iken bask vardr. Sistem almaya baladnda fren motoru balatay gevetir

ve motor mili dnmeye balar. Manyetik frenlerde ise balata bobinlere verilen elektrik

yoluyla gevetilir ya da sktrlr. Fren balatalarnn durumu mikro anahtarlarla kontrol

kartna bildiri