ZAJEDNICE ŽIVOTA OSOBA ISTOG SPOLA EVROPSKE … 2015 BIH... · Homoseksualnost kao psihoseksualni poremećaj identiteta desetom revizijom Međunarodne klasifikacije bolesti, povreda

ZAJEDNICE IVOTA OSOBA ISTOG SPOLA U PRAVU ZEMALJA EVROPSKE UNIJE

Dr sci.B

oris Krei


Autor: Dr sci.Boris Krei, docent

Sarajevo, 2015.

Edicija Ljudska prava, Sarajevskog otvorenog centra.Ediciju ureuje Emina Bonjak. Knjiga 37.

Naslov: ZAJEDNICE IVOTA OSOBA ISTOG SPOLA U PRAVU ZEMALJA EVROPSKE UNIJEAutor: Boris KreiLektura: Nina TikveaPrelom naslovnica: Fea BobiIzdava: Sarajevski otvoreni centar, www.soc.ba Za izdavaa: Saa Gavri

Sarajevski otvoreni centar/autor

Nekomercijalno umnoavanje, fotokopiranje ili bilo koji drugi oblik reprodukcije cijele publikacije ili njenih dijelova je poeljno, uz prethodno pismeno informisanje izdavaa na mail: [email protected].

Ova publikacija je realizovana zahvaljujui velikodunoj podrci amerikog naroda putem Amerike agencije za meunarodni razvoj, USAID-a.Svi stavovi, miljenja i sadraj u ovoj publikaciji su odgovornost autora i nuno ne odraavaju stavove USAID-a ili Vlade Sjedinjenih Amerikih Drava.

DR SCI.BORIS KREI


Sarajevo, 2015.

-------------------------------------------------CIP - Katalogizacija u publikacijiNacionalna i univerzitetska bibliotekaBosne i Hercegovine, Sarajevo

347.6:342.726-055.3(4)

KREI, Boris Zajednice ivota osoba istog spola u pravuzemalja Evropske unije / Boris Krei. - Sarajevo: Sarajevski otvoreni centar, 2015. - 152 str. ;24 cm. - (Edicija Ljudska prava / Sarajevskiotvoreni centar ; knj. 37)

Bibliografija: str. 135-144 i uz tekst.

ISBN 978-9958-536-33-5

COBISS.BH-ID 22164230-------------------------------------------------

SADRAJ

PREDGOVOR AUTORA 9

I ZAJEDNICA IVOTA OSOBA ISTOG SPOLA 12

II UREENJE ZAJEDNICE IVOTA OSOBA ISTOG SPOLA U PRAVU EU I VIJEA EVROPE 14

1. Akti EU 141.1. Primarni izvori 15

1.1.1. Amsterdamski ugovor 151.1.2. Ugovor iz Nice 161.1.3. Ugovor iz Lisabona 17

1.2. Sekundarni izvori 181.2.1. Uredbe 181.2.2. Direktive 191.2.3. Rezolucije 26

2. Akti Vijea Evrope 283. Zajednice ivota osoba istog spola u praksi Evropskog suda pravde 314. Zajednice ivota osoba istog spola u praksi Evropskog suda za ljudska prava 40

4.1. Pravo na potivanje privatnog ivota 414.2. Pravo na potivanje porodinog ivota 444.3. Postojanje diskriminacije u pogledu ostvarivanja prava na

odreene beneficije koje pripadaju heteroseksualnim parovima 484.4. Pravo na osnivanje porodice 51

III ZAJEDNICE IVOTA OSOBA ISTOG SPOLA U ZEMLJAMA EU 571. Istospolni brak u zemljama EU 59

1.1. Legislativna reforma i definiranje rodno neutralnog braka 591.2. Uslovi za zakljuenje punovanog istospolnog braka 64

1.2.1. Nepostojanje ve sklopljenog braka 641.2.2. Punoljetstvo 651.2.3. Odsustvo srodstva 661.2.4. Sposobnost za rasuivanje ili poslovna sposobnost 671.2.5. Slobodno izjavljene volje 681.2.6. Neosuivanost za ubistvo ili sauesnitvo u ubistvu branog partnera 69

1.3. Stvarna i mjesna nadlenost za sklapanje istospolnog braka 691.4. Mogunost konverzije registrovanog partnerstva u brak 711.5. Lina prava i dunosti istospolnih branih partnera 731.6. Nastanak roditeljskog odnosa izmeu istospolnih branih partnera i djece 73

1.6.1. Medicinski potpomognuta oplodnja u istospolnom braku 781.6.2. Usvojenje djeteta od strane istospolnih branih partnera 81

1.7. Imovinski odnosi istospolnih branih partnera 841.8. Prestanak istospolnog braka 90

2. Registrovano partnerstvo u zemljama EU 952.1. Pojam i modeli registrovanog partnerstva 992.2. Uslovi za zasnivanje registrovanog partnerstva 101

2.2.1. Nepostojanje ve zasnovanog registrovanog partnerstva ili braka 1012.2.2. Punoljetstvo 1032.2.3. Odsustvo srodstva 1042.2.4. Sposobnost za rasuivanje ili poslovna sposobnost 1052.2.5. Dravljanstvo i prebivalite 106

2.3. Forma nastanka registrovanog partnerstva 1082.4. Lina prava i dunosti istospolnih partnera u registrovanom partnerstvu 1122.5. Imovinski odnosi istospolnih partnera u registrovanom partnerstvu 1132.6. Nastanak roditeljskog staranja izmeu istospolnih registrovanih partnera i djece 1172.7. Ostala prava istospolnih partnera u registrovanom partnerstvu 124

2.7.1. Pravo na izdravanje 1242.7.2. Pravo na nasljeivanje 1252.7.3. Prava iz radnih odnosa 127

2.8. Prestanak registrovanog partnerstva 127

ZAKLJUNA RAZMATRANJA 131

LITERATURA 135

O AUTORU 151

O SARAJEVSKOM OTVORENOM CENTRU 152

9ZAJEDNICE IVOTA OSOBA ISTOG SPOLA U PRAVU ZEMALJA EVROPSKE UNIJE

PREDGOVOR AUTORA

Svakoj osobi je potrebno ostaviti pravo da izrazi svoj stav u pogledu prihvatanja ili neprihvatanja legalizacije istospolne zajednice. Meutim, ti stavovi ne smiju biti formirani na osnovu mrnje, osude ili prezira.

Homoseksualnost kao psihoseksualni poremeaj identiteta desetom revizijom Meunarodne klasifikacije bolesti, povreda i uzroka smrti, vie se ne smatra boleu. Uprkos tome, u veini drutava homoseksualnost se smatrala socijalnim tabuom. Socijalna stigmatizacija homoseksualno orijentisanih osoba pokuava se minimalizirati pravnim normiranjem istospolnih zajednica ivota, podvrgavajui ih principu razliito, ali ravnopravno.

Upravo radi potrebe zatite prava na razliitost evropsko zakonodavstvo od kraja 90-ih godina prolog stoljea poinje donositi akte koji zabranjuju diskriminaciju po osnovu spolne orijentacije1 i uvodi zatitu homoseksualaca i njihovih zajednica. U sekundarnim i primarnim izvorima prava Evropske unije (u daljem tekstu: EU) propisuje se zabrana diskriminacije po osnovu seksualne orijentacije. Amsterdamski ugovor predstavlja jedan od najvanijih meunarodnih akata kojima se zabranjuje diskriminacija po osnovu seksualne orijentacije. U Povelji EU o osnovnim pravima (iz 2000. godine, zamijenjenom istoimenom Poveljom iz 2007.- 2007/C 303/01), takoe se zabranjuje diskriminacija po osnovu seksualne orijentacije. Pravo na sklapanje braka prema navedenoj Povelji nije u vezi sa osobama razliitog spola, ve je pravo na sklapanje braka zagarantovano nacionalnim zakonima koji ureuju izvravanje prava na brak.

U direktivama Vijea Evropske unije (u daljem tekstu: VEU) i Evropskog parlamenta (u daljem tekstu: EP) nakon 2000. godine seksualna orijentacija je uvedena kao zabranjeni osnov diskriminacije. Meutim, ovim aktima se nije puno odmaklo u zatiti homoseksualno orijentisanih osoba, mada se to moglo uiniti, s obzirom na obavezujui karakter ovih akata. Dravama lanicama data je mogunost (nisu obavezane) da istospolne partnere tretiraju kao brane partnere, odnosno drave lanice su obavezane da ih tretiraju kao lanove porodice, ukoliko zakon drave lanice, u koju ulazi istospolni partner, tretira ovaj odnos kao ekvivalent braku.

1 Spolna je orijentacija dio identiteta osobe, a odnosi se na emocionalnu i seksualnu usmjerenost prema drugim osobama. Ako je izraeno zanimanje za osobu istoga spola, govorimo o homoseksualnoj orijentaciji. Zanimaju li nas osobe suprotnog spola, rije je o heteroseksualnoj orijentaciji, a ako se zanimanje pokazuje za oba spola, to je biseksualna orijentacija ili biseksualnost. - Rada Bori, Pojmovnik rodne terminologije prema standardima Europske unije, Zagreb, 2007., str. 88. U ovoj knjizi, kao i u naunom, pravnom i svakodnevnom diskursu, termin spolna ori-jentacija predstavlja ekvivalent terminu seksualna orijentacija. Oba termina se ravnopravno koriste.

10

Evropski sud pravde je dugo odbijao pruati zatitu istospolnim partnerima. Tek 2008. godine ovaj Sud donio je odluku u korist istospolnih partnera, zauzevi stav da homoseksualni partner moe naslijediti dio penzije svog partnera ukoliko je njihov odnos ekvivalentan braku. U isto vrijeme, naglasio je da se odbijanjem prava na penziju vri diskriminacija po osnovu seksualne orijentacije.

Zajednicama osoba istoga spola zatitu u posljednje vrijeme prua i Evropski sud za ljudska prava (u daljem tekstu: ESLJP). ESLJP zatitu prua u okviru prava na potivanje privatnog ivota (lan 8. Evropske konvencije o zatiti ljudskih prava i osnovnih sloboda; u daljem tekstu: EKLJP), ili u kontekstu zabrane diskriminacije (lan 14. EKLJP). Meutim, do prihvatanja ovakvog stava trebalo je da protekne dug vremenski period, unutar kojeg su odbijani zahtjevi homoseksualnih partnera za zatitu njihovih prava. U odluci iz 1999. godine ESLJP je eksplicitno naveo da lista osnova za zabranu diskriminacije, iz lana 14. EKLJP-a, nije iscrpljujua, ve samo ilustrativna, te da se odredba lana 14. EKLJP-a mora tumaiti iroko. Takvo tumaenje, dakle, otvara put priznavanju prava na potivanje privatnog ivota homoseksualnim osobama i shodno tome, zabranjuje diskriminaciju po osnovu seksualne orijentacije u bilo kom segmentu ivota (imovinski odnosi, nasljedno-pravni odnosi, obrazovanje, socijalna prava i sl.). Spremnost da prui zatitu istospolnim zajednicama ESLJP je pokazao tek 2003. godine, kada je prvi put utvrdio postojanje diskriminacije izmeu homoseksualnih i heteroseksualnih partnera i pruio zatitu homoseksualnom partneru. Istina, zatita nije pruena u okviru prava na potivanje porodinog ivota, ve prava na dom, ali to ipak, ne umanjuje znaaj ove odluke.

Danas je u EU zakonski legalizovana zajednica ivota osoba istoga spola u 23 od ukupno 28 zemalja. vedska je prva drava u kojoj je donesen poseban Zakon o homoseksualnim zajednicama (1988.), a propisivao je zatitu osoba istoga spola koje ive zajedno tako to je upuivao na primjenu pravila koja vrijede za vanbranu zajednicu ene i mukarca. U zemljama EU postoje tri osnovna naina regulisanja istospolne zajednice. Manji broj zemalja dozvoljava zakljuenje braka izmeu osoba istoga spola, odnosno istospolni brak [Holandija (2000.), Belgija (2003.), panija (2005.), vedska (2009.), Norveka (2007.), Portugal (2010.), Island (2010.), Danska (2012.) i Francuska (2013)].

Vei broj zemalja usvojio je koncept registrovanog partnerstva [Danska(1989.), Francuska (1999.), Njemaka (2000.), Finska (2001.), vicarska (2001.), Luksemburg (2004.), Velika Britanija (2005.), Andora (2005.), Slovenija (2005.), eka (2006.), Maarska (2009.), Austrija (2010.), Lihtentajn (2011), Hrvatska (2014), Malta (2014), i Italija u sljedeim regijama: Toscana, Umbria, Campania, Marche, Veneto, Puglia, Lazio i Liguria].


Istospolni brak, registrovano partnerstvo i neformalna kohabitacija kao prihvaeni modeli zajednice ivota osoba istog spola nisu u potpunosti izjednaeni s tradicionalnim brakom. U pojedinim sluajevima razlike su determinirane biolokim faktorima, npr. utvrivanje oinstva i materinstva, dok se u ostalim sluajevima radi o nespremnosti zakonodavca da istospolnim partnerima prizna istovjetna prava koja uivaju i brani partneri. Nastanak roditeljskog odnosa i mogunost ostvarivanja roditeljskog staranja trenutno su najspornija pitanja prilikom legalizacije istospolne zajednice ivota. Istospolni parovi u veem broju zemalja koje su legalizovale istospolno registrovano partnerstvo, nemaju mogunost ostvarivanja roditeljskog staranja. Mogunost ostvarivanja drugih prava koja pripadaju heteroseksualnim parovima u velikoj mjeri zavisi od modela zajednice ivota u kojoj se nalaze istospolni parovi.

12

I. ZAJEDNICA IVOTA OSOBA ISTOG SPOLA

Porodino pravo, kao grana prava u okviru pravnog sistema, skup je pravnih normi koje ureuju porodicu i odnose izmeu lanova porodice koji nastaju izmeu branih i vanbranih partnera, izmeu roditelja i djece i ostalih srodnika, te ustanovu starateljstva2. Prilikom pravnog ureenja porodice i porodinih odnosa neophodno je uvaavati promjene koje nastaju u njima, zahtjeve konkretnog drutva i vremena, potrebe i zahtjeve lanova porodice za ureenjem njihovih odnosa na novi, odnosno izmijenjen nain3. Prema tome, porodino pravo nije statino, ono mora pratiti i drutvene i ekonomske promjene modernog drutva.

U dananje vrijeme na promjene porodinog prava utie nekoliko trendova, kao to su4:

- Izjednaavanje prava ene i mukarca, to ima povoljne posljedice za odnose u braku i za roditeljski status oba roditelja;

- Traenja od sudova da vie panje obrate buduim potrebama lanova porodice;

- Vea panja djeci nego odraslima, za koje se pretpostavlja da su u pravilu sposobni brinuti se sami o sebi;

- Porastu priznavanja i davanja veih prava vanbranim partnerima, kohabitantima i istospolnim partnerima;

- Privatizacije porodinog prava. Religiozna, autoritarna i patrijarhalna koncepcija porodice se zamjenjuje prirodnom, ugovornom i individualistikom koncepcijom zasnovanom na traenju sree5;

- Nova, meunarodna dimenzija porodinog prava;- Legalizacija istospolne zajednice ivota.

U posljednjih dvadeset godina zahtjev za jednakim tretmanom osoba homoseksualne orijentacije, odnosno legalizacijom zajednice ivota osoba istog spola u privatnoj, profesionalnoj i javnoj sferi predstavlja jednu od najveih kontroverzi savremenog prava, politike i morala. Tokom zadnja dva desetljea, u svim zemljama Evrope vode se otre debate o pravu istospolnih parova na sklapanje braka i pravima koja proizlaze iz tog braka. Ideja o omoguavanju stupanja u brak istospolnim partnerima potie javne rasprave u mnogim zemljama zapadne Evrope. Nacionalni sudovi i zakonodavna tijela suoena su sa zahtjevima homoseksualno orijentisanih osoba za jednakost, u smislu prava i prednosti te zatite koja proizlazi iz braka. Promjene drutvenih i ekonomskih odnosa, kao i promjene u poimanju jednakosti, privatnosti

2 Nerimana Tralji, Suzana Bubi, Brano pravo, Pravni fakultet Sarajevo, Sarajevo, 2007., str. 11.

3 Ibid.4 Mira Alini i dr., Obiteljsko pravo II izmijenjeno i dopunjeno izdanje, Narodne

novine d.d., Zagreb, 2006., str. 5.5 Vidi ire: Zoran Ponjavi, Novo porodino zakonodavstvo proces privatizacije porodinog

prava, Zbornik radova sa savjetovanja 16. i 17. oktobar, Kragujevac, 2006., str. 5.


i autonomije pojedinca, nepobitno utiu i na promjene u pravnim shvatanjima porodinih odnosa i porodinog prava uopte.

Krajem osamdesetih godina XX stoljea dolazi do pravnog priznanja zajednica ivota osoba istog spola. Od tada, postignut je veliki napredak. Danas je u zemljama EU mogue identifikovati dva modela zajednice ivota osoba istog spola.

Prvi model zajednice ivota osoba istog spola je brak. Priznanje istospolnog braka predstavlja osnovni cilj gay mukaraca i lezbijki u zapadnim zemljama. Ne samo da je istospolni brak u samom srcu javnih rasprava, ve pitanje istospolnog braka danas predstavlja i dio ireg pokreta za graanska prava. Priznavanje istospolnog braka ima vrlo znaajne posljedice na drutvene promjene. U vezi sa procesom priznavanja prava na brak istospolnim partnerima postavlja se pitanje jednakosti spolova, to se odraava na koncepciju rodnih uloga. S druge strane, dolazi do promjene definicije braka. Sada brak, kao institut, mora ispuniti svoj cilj uzimajui u obzir i istospolne partnere.

Drugi model ove zajednice je istospolna kohabitacija6. U teoriji su zastupljena tri tipa pravno priznate kohabitacije7:

1. Prvi je formalni tip, odnosno tip registracije prema kojem kohabitacija nastaje od trenutka registracije. Mnogi savremeni pravni sistemi legalizovali su zajednicu ivota osoba istoga spola kao registrovano partnerstvo, tako da bi se danas moglo govoriti o prerastanju branog prava u partnersko pravo ili o partnerskom pravu kao dijelu porodinog prava8;

2. Drugi je ugovorni tip prema kojem se nastanak i pravne posljedice prestanka kohabitacije ureuju ugovorom;

3. Trei je tip de facto kohabitacije, odnosno presumptivni tip, prema kojem se pretpostavlja da kohabitacija proizvodi pravna dejstva od trenutka ispunjenja odreenih kriterija. Osnovna razlika izmeu formalnog i presumptivnog tipa kohabitacije se ogleda u injenici da kohabitanti kod presumptivnog tipa nemaju obavezu registracije zajednice ivota. Ovaj tip zajednice ivota bio je osnova za proirenje prava osoba istoga spola te danas, kao samostalan reim, nije zastupljen u zemljama EU. U Portugalu i Belgiji ovaj tip istospolne zajednice ivota egzistira uporedo sa istospolnim brakom.

Navedeni modeli zajednice ivota bit e objanjeni kasnije. Prethodno je potrebno sagledati akte EU kojima se zabranjuje diskriminacija po osnovu seksualne orijentacije, kao i presude Evropskog suda pravde i ESLJP-a.

6 Naglasak na istospolno je stavljen iz razloga postojanja, u uporednom pravu, i kohabitacije izmeu osoba razliitoga spola.

7 Vidi ire: Miriam Dudley, et all., Rights for Cohabitees who should qualify, Northern Ireland Legal Quarterly, vol. 55., No. 1., str. 8 15.

8 Gordana Kovaek Stani, Porodino pravo partnersko, deje i starateljsko pravo, Tree izdanje, Univerzitet u Novom Sadu, Pravni fakultet centar za izdavaku delatnost, Novi Sad, 2009., str. 63.

14

II. UREENJE ZAJEDNICE IVOTA OSOBA ISTOG SPOLA U PRAVU EU I VIJEA EVROPE

Razvoju pravnog ureenja zajednica ivota osoba istog spola i prava osoba homoseksualne orijentacije u pravu EU i Vijea Evrope doprinose osnovna naela savremenog drutva, kao to su demokratizacija, dekriminalizacija i zabrana diskriminacije.

1. Akti EU

Da bismo razumjeli prava homoseksualno orijentisanih osoba u aktima EU, potrebno je prvenstveno objasniti izvore prava EU, koji se dijele na primarne i sekundarne. Primarni izvori prava EU ili primarno komunitarno pravo, su osnivaki ugovori koji su doneseni u cilju stvaranja EU, ugovori koji ih dopunjuju ili mijenjaju uz anekse i protokole te odreeni akti komunitarnih institucija, odnosno predstavnika drava lanica u okviru ovih institucija9. Sekundarni izvori prava su akti doneseni od strane zakonodavnih institucija EU. Rije je o pravnim propisima koji su doneseni i stupaju na snagu u postupku propisanim u ugovorima i u okviru nadlenosti EU10.

Kao osnovni sekundarni izvori prava pojavljuju se uredbe, direktive, odluke, preporuke i miljenja. Prema odredbi lana 249. Ugovora iz Mastrihta, sekundarni izvori obavezujui su u cijelosti i neposredno se primjenjuju u svim dravama lanicama. Direktive su obavezujue za drave lanice kojima su upuene, ali ostavljaju dravama lanicama izbor u pogledu naina ostvarivanja zadatih ciljeva. Odluke su obavezujui akti za drave lanice kojima su upuene, dok su preporuke i miljenja neobavezujui pravni akti11.

Komunitarno pravo karakterie i postojanje akata uz koje su manje ili vie vezana pravna dejstva, a koji kao takvi nisu navedeni na listi akata u lanu 249. Ugovora. Ovi akti se nazivaju nedefinisanim, neimenovanim ili Non-Treaty aktima. Uglavnom se radi o obavjetenjima, rezolucijama, memorandumima, komunikacijama, programima, smjernicama i akcionim planovima12.

Pravnu steevinu ili acquis communautaire (komunitarno pravo) ine norme i odluke donesene od strane institucija EU i drava lanica u cilju provedbe tih propisa, te komunitarna pravna naela i odluke Evropskog suda pravde. Komunitarno pravo naziva se i pravom EU.

9 Nevenko Misita, Osnovi prava Evropske unije, Magistrat Sarajevo, Sarajevo, 2002., str. 257.

10 Tamara apeta, Sinia Rodin, Osnove prava Evropske unije, Zagreb 2009., str. 11.11 Ibid.12 Nevenko Misita, str. 302.


Ono ima supremaciju u odnosu na zakonodavstvo drava lanica i/ili se moe primjenjivati neposredno. Supremacija komunitarnog prava podrazumijeva da u sluaju sukoba komunitarnog i nacionalnog propisa prednost ima onaj prvi. Neposredna primjena prava znai da pravila komunitarnog prava treba primjenjivati u cijelosti i na jedinstven nain u svim dravama lanicama, od dana njihovog stupanja na snagu i sve dok su na snazi. Neposredno dejstvo podrazumijeva mogunost da se fizika ili pravna osoba pred nacionalnim sudom neposredno poziva na pravo utvreno komunitarnim propisom.13

Svaka drava lanica koja se eli prikljuiti EU mora prihvatiti osnivake ugovore (primarno pravo) i druge sadraje izvedene iz ugovora (sekundarno pravo), te uskladiti svoje zakonodavstvo s pravnom steevinom EU14.

1.1. Primarni izvori

Primarni izvori EU, koji ureuju pitanje zatite osoba homoseksualne orijentacije, odnosno uvode zabranu diskriminacije po osnovu seksualne orijentacije su Amsterdamski ugovor i Ugovor iz Nice. Primarnim izvorima se ne normira obaveznost ureenja istospolnih zajednica ivota, ve se njima prua zatita osobama homoseksualne orijentacije.

1.1.1. Amsterdamski ugovor

Amsterdamski ugovor u pravo EU uvodi princip jednakosti i zabranu diskriminacije, izmeu ostalog navodei i zabranu diskriminacije po osnovu seksualne orijentacije. Amsterdamski ugovor stvorio je osnovu za budue direktive ija su osnovna naela jednak tretman i borba protiv diskriminacije zasnovane na razlikama na osnovu spola, rase ili etnikog porijekla, religije ili vjerovanja, invaliditeta, starosti ili seksualne orijentacije.

U lanu 13. Amsterdamskog ugovora se navodi: Ne dovodei u pitanje druge odredbe ovog ugovora, a u okviru ovlatenja koja se njime prenose na Zajednicu, Vijee, djelujui jednoglasno na prijedlog Komisije i nakon konsultacija sa Evropskim parlamentom, moe preduzeti odgovarajue mjere kako bi se borilo protiv diskriminacije

13 Vidi ire: Nevenko Misita, str. 230 244.14 Vaughne Miller, The EUs Acquis Communautaire, House of Commons Library,

London, United Kingdom, 2011., str.1. Preuzeto 03.03.2011. sa: http://www.google.ba/url?sa=t&rct=j&q=european+law

%2Bacquis+communautaire%2Bpdf&source=web&cd=1&cad=rja&ved=0CEEQFjAA&url=http%3A%2F%2Fwww.parliament.uk%2Fbriefingpapers%2FSN05944.pdf&ei=KYs0UMCuGj04QTZv4DgAg&usg=AFQjCNFrujw0Pl1fnzmFm_ 56aNEClXUjw

16

na osnovu spola, rasnog ili nacionalnog porijekla, vjeroispovijesti ili uvjerenja, invalidnosti, godina starosti ili seksualne orijentacije.15

Normiranje zabrane diskriminacije na osnovu seksualne orijentacije u Amsterdamskom ugovoru, na nivou EU, ima vee efekte i pogodnosti od onih koji se postiu kada to reguliu same drave lanice. Stvaranje jedinstvenog prava ili shvatanja o zabrani diskriminacije na nivou EU pomae i zemljama koje ele postati njene lanice da svoja prava usklade sa osnovnim standardima EU16.

Meutim, odredbi lana 13. Amsterdamskog ugovora moe se prigovoriti sa vie aspekata. Odluka VEU-a mora biti jednoglasna, ime se umanjuje vrijednost ove odredbe, razliiti stavovi o homoseksualnosti mogu sprijeiti postizanje jednoglasnosti i preduzimanje odgovarajuih mjera onda kada one budu zaista potrebne radi zatite osoba homoseksualne orijentacije17. Uloga koja je dodijeljena EP-u je prilino slaba. Zapravo, Parlament se samo konsultira sa VEU-om i Evropskom komisijom, Parlament nema pravnu obavezu davati svoje prijedloge. Nadalje, sam lan 13. ne stvara pravo na zabranu diskriminacije, ve samo daje pravo VEU-u da usvoji odreene mjere ukoliko primijeti da su one neophodne. Dakle, rtva diskriminacije ne uiva, na osnovu lana 13., pravnu zatitu, sve dok VEU ne usvoji daljnji pravni propis za njegovu primjenu.

1.1.2. Ugovor iz Nice

Ugovorom iz Nice18 izmijenjen je lan 7., prema kojem na temelju obrazloenog prijedloga jedne treine drava lanica, EP-a ili Evropske komisije, VEU moe veinom od etiri petine svojih lanova, a nakon dobijanja saglasnosti EP-a, utvrditi da postoji oita opasnost teeg krenja naela iz lana 7. stav 1. i moe dravi uputiti odgovarajue preporuke. Prije nego to utvrdi da je drava uinila teu povredu naela, VEU e sasluati dotinu dravu lanicu i odluujui u skladu s istim postupkom moe pozvati nezavisne osobe da u razumnom roku podnesu izvjetaj o stanju u toj dravi lanici. Izmjenom lana

15 Amsterdamski ugovor je potpisan 2. oktobra 1997. godine, a na snagu je stupio 01. 05. 1999. godine. Preuzeto 03.03.2011. sa: www.eurotreaties.com/amster-damtreaty.pdf

16 Helen Meenan, Equality Law in an Enlarged European Union, Cambridge Univer-sity press, 2007., str. 58.

17 Suzana Bubi, Istospolna zajednica u pozitivnom pravu i perspektive, Zbornik radova Pravnog fakulteta Sveuilita u Mostaru, Aktuelnosti graanskog i trgovakog zakonodavstva i pravne prakse, Meunarodno savjetovanje, Neum, 2005, str. 185 205.

18 Ugovor iz Nice potpisan je 26. 02. 2001. godine, a stupio je na snagu 01. 02. 2003. godine. Preuzeto 03.03.2011. sa: http://eur-lex.europa.eu/en/treaties/dat/12001C/htm/12001C.html


7. smanjen je kvorum odluivanja za donoenje preporuka u oblasti diskriminacije, koji je prije morao biti jednoglasan.

Na sastanku Evropskoga vijea u Nici 2000. godine prihvaena je i Povelja Evropske unije o osnovnim pravima19, koja prvi put u istoriji EU, u jedinstvenom tekstu, utvruje niz graanskih, politikih, ekonomskih i socijalnih prava svih graana i osoba s prebivalitem u EU. lanom 21. Povelje propisuje se zabrana diskriminacije na temelju spola, rase, boje koe, etnikog ili socijalnog porijekla, genetskih osobina, jezika, vjere ili uvjerenja, politikog ili bilo kakvog drugog miljenja, pripadnosti nacionalnoj manjini, imovine, roenja, invalidnosti, dobi ili seksualne orijentacije.

Odredbom lana 9. Povelje normira se pravo na stupanje u brak i osnivanje porodice: Pravo na stupanje u brak i osnivanje porodice zajameno je u skladu sa nacionalnim zakonima koji ureuju ostvarivanje tih prava. Izostavljanje navoenja ene i mukarca kao titulara ovog prava moe se protumaiti kao ostavljanje mogunosti da se nacionalnim zakonima prizna pravo na brak i homoseksualcima20.

1.1.3. Ugovor iz Lisabona

Ugovor iz Lisabona21 potpisan je 13.12.2007. godine, a stupio je na snagu 01.12.2009. godine. Lisabonskim ugovorom ostvaren je veliki napredak kada je u pitanju zatita osnovnih prava u okviru EU. Ovim Ugovorom predvieno je da Povelja o osnovnim pravima ima istu pravnu snagu kao i sami ugovori22 i na taj nain je zavren dugotrajni proces evolucije zatite ljudskih prava u okviru EU. Ugovor iz Lisabona se ne poziva na originalnu verziju Povelje koju su drave lanice potpisale u Nici, ve na verziju koja je revidirana za potrebe ovog Ugovora, koju su institucije potpisale 12. decembra 2007. godine.

Povelja o osnovnim pravima reafirmie prava koja proizlaze naroito iz ustavnih tradicija i zajednikih meunarodnih obaveza drava lanica, iz EKLJP-a, iz Socijalne povelje koju su usvojili EU i Vijee Evrope, kao i iz prakse Suda pravde EU i ESLJP-a23.

19 Povelja Evropske unije o osnovnim pravima. Preuzeto 15.03. 2011. sa: http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2010:083:0389:0403:EN:PDF

20 Suzana Bubi, Istospolna zajednica u pozitivnom pravu i perspektive, str. 196. 21 Ugovor iz Lisabona preuzet 05.01.2011. sa: www.hrcak.srce.hr/file/7829922 lan 6. Ugovora iz Lisabona.23 Jelena erani, Ratifikacija Lisabonskog ugovora reforma Evropske unije: bi-

lans i perspektive, Strani pravni ivot 3/2009., str. 16 18.

18

1.2. Sekundarni izvori

Sekundarni izvori se oznaavaju kao izvedeno pravo i slabije su pravne snage od primarnih. Sekundarni izvori su akti razliite pravne snage, ali odreenog znaaja za drave lanice i budue lanice EU. Prava homoseksualno orijentisanih osoba zatiena su: uredbama, direktivama, preporukama i rezolucijama.

1.2.1. Uredbe

Uredbe se odnose na sve drave lanice, pravne i fizike osobe, imaju direktnu primjenu i obavezujue su u cijelosti, te imaju snagu zakona. Zabranjena je bilo kakva izmjena i dopuna, tumaenje i objava uredbi u slubenim glasnicima drava lanica. Ukoliko same uredbe to predviaju, drave trebaju usvojiti dodatne provedbene akte. Uredbe kojima se tite prava homoseksualnih osoba odnose se na jednako postupanje i uslove zapoljavanja dunosnika i drugih slubenika te pristupima fondovima za regionalni razvoj.

Uredba Vijea 781/98 od 7. aprila 1998. godine o izmjenama i dopunama Pravilnika o jednakom postupanju za dunosnike i uslove zaposlenja ostalih slubenika Evropske zajednice24, u dodatom lanu 1a. propisuje: Dunosnici imaju pravo na jednako postupanje u skladu sa ovim Pravilnikom bez obzira na (...) spol i seksualnu orijentaciju i bez obzira na odredbe koje zahtijevaju odreeni brani status. Dunosnici e biti izabrani bez obzira na rasu, politiko, filozofsko ili vjersko uvjerenje, spol ili seksualnu orijentaciju i bez obzira na brani status i porodinu situaciju (lan 27. stav 2. Uredbe). Izmijenjeni lan 12. stav 1. Uredbe, koji se odnosi na privremeno osoblje, takoe ukljuuje primjenu ovog Pravilnika.

Pravilnik o jednakom postupanju za dunosnike i uslove zaposlenja ostalih slubenika Evropske zajednice ponovo je izmijenjen Uredbom Vijea 723/2004 od 22. marta 2004. godine25. Izmjene se odnose na usklaivanje propisa u borbi protiv diskriminacije, u skladu sa Ugovorom iz Amsterdama, a njima se zahtijeva uvoenje politike

24 Council Regulation (EC, ECSC, Euratom) No 781/98 of 7 April 1998 amend-ing the Staff Regulations of Officials and Conditions of Employment of Oth-er Servants of the European Communities in respect of equal treatment. Preuzeto 08.04.2011. sa: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/ LexUriServ.do?uri=CELEX:31998R0781:EN:HTML

25 Council Regulation (EC, EURATOM) No 723/2004 of 22 March 2004 amending the Staff Regulations of officials of the European Communities and the Condi-tions of Employment of other servants of the European Communities. Preuzeto 08.04.2011. sa: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ /LexUriServ.do?uri=OJ:L:2004:124:0001:0118:EN:PDF


jednakih mogunosti za sve, bez obzira na, izmeu ostalog, seksualnu orijentaciju i brani status. lanom 1d. Pravilnika se zabranjuje bilo kakva diskriminacija po osnovu seksualne orijentacije.

Uredba Vijea (EZ) br. 1083/2006 od 11. jula 2006. kojom se utvruju ope odredbe o Evropskom fondu za regionalni razvoj, Evropskom socijalnom fondu i Kohezijskom fondu i o ukidanju Uredbe (EZ) br. 1260/1999.26 drave lanice i Evropska komisija e poduzeti odgovarajue korake kako bi sprijeili bilo kakvu diskriminaciju u toku provedbe fondova, izmeu ostalog i po osnovu seksualne orijentacije u toku razliitih faza (lan 16. Uredbe).

1.2.2. Direktive

Direktive, za razliku od uredbi, ne zamjenjuju nacionalne norme evropskom normom. Upravo suprotno, Ugovorom o Evropskoj zajednici predvieni nain primjene direktiva se vri posredstvom internog prava svake od drava lanica. Interno pravo mora biti prilagoeno sa pravom EU u mjeri u kojoj je to nuno da bi se ostvario cilj zbog kojeg je direktiva u prvom redu i bila usvojena, no to ne znai da svaka drava lanica u podruju direktive ima jednake norme27. U tom su smislu direktive akti federalnog karaktera, jer omoguavaju istovremeno i jedinstvo ali i razliitosti izmeu sastavnih dijelova EU njenih drava lanica. U integraciji koja se sastoji od razliitih sastavnica drava i naroda koji imaju mnogo razliitih karakteristika: razliitu istoriju, kulturno nasljee, klimu, jezik, pa stoga i navike, potrebe i elje, ne udi da su upravo direktive tip akta izuzetno pogodne za ostvarivanje jedinstva u raznolikosti, to je i moto evropskih integracija28.

U jednom broju direktiva VEU-a i EP-a, donesenih nakon 2000. godine, seksualna orijentacija je uvedena kao novi osnov po kojem se ne smije vriti diskriminacija. Obavezujui karakter koji imaju direktive doprinosi zatiti osoba homoseksualne orijentacije, a time i ivotnih zajednica koje oni zasnuju. Meutim, zatita ovih zajednica nije dovoljno osigurana, tako da one i dalje mogu ostati nezatiene29.

Proces antidiskriminacijske borbe u pogledu seksualne orijentacije obiljeava Direktiva Vijea Evropske unije, kojom se uspostavlja opi okvir za jednak tretman u zapoljavanju i zanimanju (u daljem

26 Council Regulation (EC) No 1083/2006 of 11 July 2006 laying down general pro-visions on the European Regional Development Fund, the European Social Fund and the Cohesion Fund and repealing Regulation (EC) No 1260/1999. Preuzeto 08.04.2011. sa: http://i4c.eu/about_the_programme_EC1083-2006.pdf

27 Sinia Rodin i Tamara apeta, Uinci direktiva Europske unije u nacionalnom pravu - s izabranim presudama Europskog suda u punom tekstu i komentarom, Ministarstvo pravosua Republike Hrvatske, Zagreb, 2008., str. 8.

28 Ibid.29 Suzana Bubi, str. 194.

20

tekstu: Direktiva 2000/78 EC)30, odnosno zabrane diskriminacije u zapoljavanju na osnovu rasnog ili etnikog porijekla, vjeroispovijesti ili uvjerenja, dobi, invalidnosti ili seksualne orijentacije.

Prema lanu 3. Direktive2000/78 EC, u vezi sa lanom 1., zabranjena je diskriminacija po osnovu seksualne orijentacije u svim aspektima radnih odnosa, ukljuujui i obrazovanje, sindikalne ili profesionalne organizacije.

Njena provedba varira u zemljama lanicama EU. U pogledu seksualne orijentacije, u osam drava lanica primjenjuje se u oblastima koje se odnose na rad i zapoljavanje, u deset drava se primjenjuje i izvan oblasti rada i zapoljavanja, kao to su oblasti socijalnog osiguranja, zdravstvene zatite, obrazovanja i sl., a u devet drava lanica postoji tendencija da se zabrani diskriminacija na temelju seksualne orijentacije u svim podrujima na koje se odnosi zabrana diskriminacije na osnovu rasnog i etnikog porijekla.

Direktiva 2000/78 EC ne pravi razliku u tretmanu izmeu braka i drugih zajednica ivota (npr. registrovanog partnerstva). U taki 22. Preambule Direktive 2000/78 EC se navodi: Ova Direktiva ne dovodi u pitanje nacionalne zakone o branom statusu i pogodnostima koje proizlaze iz toga. Evropski sud pravde je odluivao o sljedeem pitanju: da li se u dravama u kojima nije dozvoljen istospolni brak dozvoljavaju razlike u tretmanu izmeu osoba koje su u braku i onih koje su u istospolnim zajednicama ivota ili se takve razlike u tretmanu mogu podvesti pod oblik diskriminacije po osnovu seksualne orijentacije? Ovaj sud je jasno odbacio ideju da taka 22. Preambule Direktive 2000/78 EC opravdava bilo koju razliku u tretmanu braka i drugih zajednica ivota31. Meutim, ovo ne znai da drave lanice moraju priznati instituciju ekvivalentnu braku, doputajui na taj nain da i istospolni partneri koriste beneficije branih partnera32.

Do 2. decembra 2003. godine, prava predviena u Direktivi 2000/78 EC moraju biti ugraena u nacionalne zakone svih drava lanica. Drave koje su u procesu pridruivanja ili se ele pridruiti EU moraju uskladiti s njom svoje nacionalno zakonodavstvo prije formalnog pristupa EU33.

30 Council Directive establishing a general framework for equal treatment in employment and occupation (2000/C 177 E/07) (Text with EEA relevance) COM(1999) 565 final 1999/0225(CNS) (Submitted by the Commission on 6 Jan-uary 2000). Preuzeto 20.04.2011. sa: http://minoritycentre.org/sh/node/542

31 Case C-267/06, Tadao Maruko v. Versorgungsanstalt der deutschen Bhnen od 1. aprila 2008. godine. Preuzeto 12.04.2011. sa:http://archive.equal-jus.eu/72/1/C-267-06.pdf

32 Report by ILGA Europe, Equality for lesbian and gay rights, A relevant issue in the EU Accesion Proces, The European Region of the International Lesbian and Gay Association, 2001., str. 82.

33 Ibid.


U Direktivi o pravu na ponovno spajanje porodice iz 2003. godine34, nakon navoenja osoba koje se smatraju lanovima porodice, dravi se ostavlja mogunost da ulazak i zadravanje u zemlji dozvoli i nevjenanom partneru po osnovu propisno dokazane registrovane zajednice [ili stabilnog dugogodinjeg odnosa (lan 4. stav 3.)]. Kao dokaz ovog porodinog odnosa (u skladu sa lanom 5. stav 2.) se smatra registrovana zajednica ivota (ili prethodna kohabitacija). Meutim, normiranje u ovoj odredbi da drava lanica moe (a ne da je obavezna) odluiti da registrovane partnere tretira jednako kao brane partnere, ostavlja mogunost diskriminacije.35 Osobe koje se smatraju lanovima porodice odreene u ovoj Direktivi smatraju se lanovima porodice i u Direktivi o statusu dravljana treih zemalja koji imaju dui vremenski period boravka iz 2003. godine36. U Preambuli ove Direktive u taki 5. se zabranjuje bilo kakva diskriminacija po osnovu seksualne orijentacije.

Direktiva 2004/83/EZ Vijea Evropske unije od 29. aprila 2004. godine, o minimalnim mjerilima prema kojima se dravljanima treih zemalja ili osobama bez dravljanstva priznaje status izbjeglica ili osoba koje na drugi nain trebaju meunarodnu zatitu te o sadraju odobrene zatite (u daljem tekstu: Direktiva 2004/83/EZ)37. lanom 10. Direktive 2004/83/EZ normiraju se elementi koje drave lanice uzimaju u obzir pri procjenjivanju razloga za progon. U lanu 10. stav 1. taka d. se navodi slijedee: Ovisno o okolnostima u dravi porijekla, posebnom drutvenom skupinom moe se smatrati i skupina koja se temelji na zajednikim osobinama seksualne orijentacije. Seksualna orijentacija se ne moe shvaati u smislu da ukljuuje radnje koje se u skladu s nacionalnim pravom drave lanice smatraju krivinim djelima. Aspekti povezani sa rodom mogu se uzeti u obzir, premda oni sami po sebi ne stvaraju pretpostavku za primjenu ovog lana.

U kojoj mjeri homoseksualci mogu traiti zatitu po osnovu Direktive 2004/83/EZ odluivalo se u Njemakoj. Gospodin Khavandi, iranski dravljanin, koji je iz Turske u Njemaku doao decembra 2000. godine, podnio je zahtjev za dobijanje azila, tvrdei da je pobjegao od progona zbog svoje homoseksualnosti. Njegov zahtjev je odbijen u aprilu 2001. godine, pri emu njemake vlasti zauzimaju stanovite

34 Council Directive 2003/86/EC on the right to family reunification of 22.9.2003. Preuzeto 20.04.2011. sa: http://www.europa.eu.int/eur-lex/pri/en/oj/dat/2004/l_229/l_22920040629en 0035 0048.pdf

35 Suzana Bubi, str. 194.36 Council Directive 2003/109/EC of 25 November 2003 concerning the status of third-

country nationals who are long-term residents. Preuzeto 20.04.2011. sa: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:32003L0109:EN:HTML

37 Council Directive 2004/83/EC of 29 April 2004 on minimum standards for the qualification and status of third country nationals or stateless persons as refu-gees or as persons who otherwise need international protection and the con-tent of the protection granted. Preuzeto 21.04.2011. sa: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:32004L0083:EN:HTML

22

da se gospodin Khavandi ne bi trebao suoiti sa progonom sve dok iranske vlasti nemaju saznanje o njegovoj seksualnoj orijentaciji. Njemake vlasti takoe odbacuju strahove od kazne ibanja ili smrtne kazne, insistirajui na tome da gospodin Khavandi ne bi trebao imati bilo kakve strahove sve dok njegova homoseksualnost nije ispoljena u javnosti38. Njemaki sud je zatraio prethodno miljenje od Evropskog suda pravde u vezi sa homoseksualno orijentisanim osobama i njihovim zahtjevom za traenje azila u skladu sa Direktivom 2004/83/EZ. Pitanja koja je postavio njemaki sud su sljedea:

- U kojoj mjeri su zatiene osobe homoseksualne orijentacije? - Da li osobi homoseksualne orijentacije moe biti saopteno da

svoju seksualnu orijentaciju skriva u domicilnoj zemlji i ne dopusti da bude poznata drugima?

- Da li su pitanja zatite javnog reda i morala relevantna pri tumaenju lana 10. stav 1. taka d. Direktive 2004/83/EZ ili bi homoseksualne aktivnosti trebale biti zatiene na isti nain kao i heteroseksualne aktivnosti?

Na drugo pitanje odgovor je jednim dijelom dao Vrhovni sud Velike Britanije. U julu 2010. godine, britanske vlasti su odbile traitelja azila po istim osnovama kao i njemake vlasti. Vrhovni sud Velike Britanije odgovorio je na neka od postavljenih pitanja, tumaei odredbe izbjeglikog prava Velike Britanije. Jednoglasan stav ovog suda je da obavezivanje na sakrivanje svoje seksualne orijentacije u cilju izbjegavanja progona predstavlja krenje osnovnih prava na slobodu udruivanja sa osobama iste seksualne orijentacije39.

U Preambuli Direktive 2004/58/EZ Evropskog parlamenta i Vijea, od 29. aprila 2004., o pravu graana Unije i lanova njihovih porodica na slobodu kretanja i boravka na teritoriju drava lanica (u daljem tekstu: Direktiva 2004/58/EZ)40, drava lanica EU se obavezuje na potivanje prava i sloboda i pridravanje principa priznatih u Povelji Evropske unije o osnovnim pravima. Prema lanu 2. stav 2. taka b.

38 Preuzeto 08.04.2011. godine sa: http://www.migrationnewssheet.eu/?page_id=2228

39 Jedan od pet sudija izjavio je da homoseksualni traitelji azila moraju biti slobod-ni da se drue sa osobama svoje seksualne orijentacije, bez straha od progona i da osobe homoseksualne orijentacije treba da imaju pravo da ispolje svoju ori-jentaciju na isti nain kao i osobe heteroseksualne orijentacije. Gospodin Hope, zamjenik predsjednika, rekao je da se ne smije oekivati da osoba prikriva as-pekte svoje seksualne orijentacije, koje ne eli sakriti. Preuzeto 10. 04. 2011. sa: http://www.migrationnewssheet.eu/?page_id=2228

40 Direktiva 2004/58/EZ Evropskog parlamenta i Vijea, od 29. aprila 2004., o pravu graana EU i lanova njihovih porodica o slobodi kretanja i boravka na teritoriju drave lanice, kojom se vri izmjena i dopuna Uredbe (EEZ-a) broj 1612/68 i ukidaju Direktive 64/221/EEZ, 68/360/EEZ, 72/194/EEZ, 73/148/EEZ, 75/34/EEZ, 75/35/EEZ, 90/364/EEZ, 90/365/EEZ i 93/96/EEZ. Preuzeto 10.04.2011. sa: www.pravo.hr/images/50003246/Direktiva%202004-38%20HR.doc


Direktive 2004/58/EZ, kao lan porodice se smatra i partner s kojim graanin EU ima registrovanu istospolnu zajednicu po osnovu zakonodavstva drave lanice, ako je po zakonodavstvu drave lanice domaina registrovana istospolna zajednica izjednaena s branom zajednicom, te prema uslovima utvrenim u mjerodavnim zakonima drave lanice domaina. Znai, dravi je nametnuta obaveza da registrovanu zajednicu tretira kao brak samo onda kada je ona u nacionalnom pravu izjednaena sa brakom.

Pri primjeni Direktive 2004/58/EZ, a u pogledu istospolnih zajednica ivota, postavljaju se tri pitanja. Prvo se odnosi na graane EU koji su sklopili istospolni brak po zakonu svoje drave (pitanje se odnosi na zemlje koje su dopustile mogunost zakljuenja istospolnog braka), odnosno, da li se osoba koja se nalazi u istospolnom braku smatra suprunikom prema Direktivi 2004/58/EZ i u dravi lanici domainu ili drava lanica domain moe odbiti priznanje ovog braka. Prilikom odreenja lanova porodice, Direktiva 2004/58/EZ nije nametnula obavezu dravi domainu da osobu iz istospolnog braka, zakljuenog u dravi porijekla, smatra suprunikom. Rezultat proputanja odreenja da se suprunikom smatra i ova osoba, dovela je do toga da odreene drave lanice (Estonija, Grka, Irska, Italija, Latvija, Malta, Litva, Poljska, Slovenija, Slovaka) odbijaju priznanje istospolnog braka zakljuenog u dravi porijekla. Odbijanjem ovog priznanja, odnosno nesmatranjem osobe iz istospolnog braka suprunikom, u smislu lana 2. stav 2. taka b. Direktive 2004/58/EZ, uskrauje se automatski pravo ulaska i boravka u dravi lanici domainu prema taki 6. Preambule Direktive 2004/58/EZ. Kako se osoba iz istospolnog braka ne smatra suprunikom, drava domain moe odluiti da li e odobriti ulazak i boravak osobama koje nisu navedene u definiciji porodice, uzimajui pri tome u obzir odnose sa graaninom Unije i sve druge okolnosti kao to je finansijska i fizika ovisnost o graaninu EU41. Prema izvjetaju Agencije EU o osnovnim pravima u pogledu homofobije i diskriminacije po osnovu seksualne orijentacije u dravama lanicama EU, nepriznavanje osobe iz istospolnog braka kao lana porodice predstavlja direktnu diskriminaciju po osnovu seksualne orijentacije, to predstavlja krenje lana 26. Meunarodnog pakta o graanskim i politikim pravima i opeg naela jednakosti, to je ponovljeno u lanu 21. Povelje Evropske unije o osnovnim pravima42. Drugo pitanje se odnosi na istospolne partnere koji su u dravi porijekla zakljuili registrovano partnerstvo, te na priznanje registrovanog partnerstva u dravi domainu. Prema lanu 2. stav 2. taka b. Direktive 2004/58/EZ, lanom porodice se smatra i partner graanin EU koji je registrovao istospolnu zajednicu temeljem zakonodavstva drave lanice, ako je po zakonodavstvu drave lanice domaina,

41 Taka 6. Preambule Direktive 2004/58/EZ.42 Olivier De Schutter, Homophobia and Discrimination on Grounds of Sexual Ori-

entation in the EU Member States-Part I Legal Analysis, European Union Agen-cy for Fundamental Rights, 2008., str. 63.

24

registrovana istospolna zajednica izjednaena sa branom zajednicom te prema uslovima utvrenim u mjerodavnim zakonima drave lanice domaina. Dravama koje su omoguile zakljuenje istospolnog braka, a pri tome su zabranile dalju registraciju istospolnog partnerstva (Norveka, vedska i Island), bilo bi neprihvatljivo da osobu iz istospolnog partnerstva ne smatraju lanom porodice, pod izgovorom da one omoguavaju istospolnim partnerima da sklope brak te da njihova nacionalna zakonodavstva ne poznaju institut registrovane istospolne zajednice43. Meutim, drave koje ne normiraju mogunost zakljuenja istospolnog braka niti normiraju zakljuenje istospolnog registrovanog partnerstva prema domaem pravu (Bugarska, Estonija, Grka, Irska, Italija44, Kipar, Latvija, Litva, Malta, Poljska i Slovaka) ili normiraju mogunost zasnivanja zajednice ivota osoba istoga spola, ali su uinci takve zajednice preslabi da bi se smatrali ekvivalentni braku (Slovenija45), nisu dune istospolnim partnerima omoguiti

43 Ibid. str. 65.44 Italijanski Kasacioni sud iskljuio je mogunost spajanja porodice dravljaninu

Novog Zelanda koji se nalazi u istospolnoj de facto zajednici sa italijanskim dravljaninom. Sud je utvrdio da iako Novi Zeland priznaje istospolne zajednice ivota, stranac koji trai pravo na spajanje porodice u Italiji, a po osnovu istospolnog de facto odnosa, ne moe se smatrati lanom porodice u smislu italijanskog zakona. Sud navodi da ak i sudska praksa ESLJP-a izriito preputa nacionalnim zakonodavstvima da odreuju uslove i pravne posljedice priznanja porodinih odnosa. Stoga ne postoji obaveza za drave lanice EU da automatski priznaju homoseksualne zajednice. Decision n. 6441, issued on 17 March 2009, the Italian Court of Cassation. Preuzeto 14.04. 2011. sa: http://www.unisi.it/dipec/palomar/italy006_2009.html

45 Ustavni Sud Slovenije, u predmetu Blai i Kern od 2. jula 2009. godine, zauzeo je stanovite da se registrovano partnerstvo istospolnih partnera, u pogledu prava na nasljeivanje, moe uporediti sa branom zajednicom. Razlike izmeu branih partnera i partnera iz istospolnog registrovanog partnerstva, a u pogledu prava na nasljeivanje, ne zasnivaju se na objektivnim okolnostima, ve na razlici u pogledu seksualne orijentacije. Sud je potvrdio da je diskriminacija po osnovu seksualne orijentacije zabranjena prema lanu 14. stav 1. Ustava Slovenije i da nema ustavno-pravne osnove za razliit tretman. Ova odluka po prvi put diskriminaciju po osnovu seksualne orijentacije podvodi pod pojam diskriminacije po osnovu bilo kojih drugih okolnosti iz lana 14. stav 1. Ustava Slovenije.Odluka Ustavnog suda Slovenije je vana i iz razloga to sud u svom obrazloenju navodi da je registrovano partnerstvo izmeu istospolnih partnera slino braku. Kljuni elementi braka i registrovanog partnerstva su stabilna veza izmeu dvije osobe koje su bliske jedna drugoj, koje jedna drugu pomau i podravaju. S druge strane, lan 8. Zakona o registraciji istospolne partnerske zajednice (Uradni list RS, t. 65/05) takoe navodi da su registrovani partneri duni jedan drugog pomagati i potivati, to je slino odnosu izmeu mukarca i ene. Ova Odluka takoe ima i posljedice na uivanje prava koja proizlaze iz Direktive 2004/58/EZ.Presuda Ustavnog suda Slovenije, Blai i Kern, od 2. jula 2009. godine, preuzeta 13.04.2011. sa: http://odlocitve.us-rs.si/usrs/us-odl.nsf/0/5ec66748a09c70a4c12575ef002111d8/$FILE/U-I-425-06.pdf.


automatsko pravo ulaska i boravka. Ipak, to ne znai da navedene drave mogu jednostavno ignorisati postojanje istospolnog partnerstva. lanom 3. stav 2. taka b. Direktive 2004/58/EZ normira se da drava lanica domain u skladu sa svojim nacionalnim pravom olakava ulazak i boravak i partneru, odnosno partnerki, s kojim/om je graanin/ka EU u trajnoj vezi, uz odgovarajuu urednu potvrdu.

Tree pitanje se odnosi na istospolne partnere koji nisu niti u braku niti u registrovanoj zajednici ivota, ali ive zajedno. Odnosno, da li prema lanu 3. stav 2. taka a i b Direktive 2004/58/EZ, drava domain mora olakati ulazak i boravak istospolnim partnerima (kohabitantima) pod uslovom da oni dijele isto domainstvo ili da izmeu njih postoji trajan odnos46. Direktivom 2004/58/EZ se u lanu 3. stav 2. ne odreuje nain na koji istospolni/e partneri/ce mogu dokazati da dijele isto domainstvo ili da izmeu njih postoji trajni odnos. Nejasna formulacija ovog lana u pogledu dokaznih sredstava dovodi do pravne nesigurnosti. Zapravo, ostavljanje mogunosti dravi domainu da na osnovu svog prava odreuje koja se dokazna sredstva mogu koristiti moe dovesti do nejednake primjene Direktive 2004/58/EZ. Tako, npr., u estonskom pravu prilikom dokazivanja de facto odnosa utvruje se samo injenica da partneri dijele zajedniko domainstvo bez mogunosti dokazivanja de facto zajednice po osnovu trajnog odnosa47.

Sljedei problem u provedbi Direktive 2004/58/EZ je to istospolni par kao dokaz ispunjavanja uslova iz lana 3. stav 2. taka b. dravi domainu treba dostaviti dokumentovan dokaz (lan 10. stav 2. Direktive). Drava porijekla ima mogunost odbijanja da prepozna bilo koji oblik zajednice ivota izmeu istospolnih partnera, to predstavlja direktnu diskriminaciju po osnovu seksualne orijentacije48.

Zabrana diskriminacije po osnovu seksualne orijentacije normirana je i u taki 5. Preambule Direktive Vijea 2004/114/EZ od 13. decembra 2004. o uslovima prihvata dravljana treih zemalja u svrhu studiranja, razmjene uenika, neplaenog kolovanja ili dobrovoljnog rada49, kao i u taki 24. Preambule Direktive Vijea 2005/71/EZ od 12. oktobra 2005. o posebnom postupku za ulazak dravljana treih zemalja radi naunog istraivanja50.

46 Conference Edition, European Union Agency for Fundamental Rights, Annual Report, 2010., str. 93.

47 Ibid.48 Ibid. Rumunski novi Graanski zakonik (2011.) u lanu 227. izriito zabranjuje

istospolne brakove i istospolna partnerstva, kao i priznavanje istospolnih i heteroseksualnih registrovanih partnerstava koja su sklopljena u inostranstvu a izmeu dravljana Rumunije ili dravljana Rumunije i stranaca.

49 Council Directive 2004/114/EC of 13 December 2004 on the conditions of admis-sion of third-country nationals for the purposes of studies, pupil exchange, unre-munerated training or voluntary service. Preuzeto 21.04.2011. sa: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/site/en/oj/2004/l_375/l_375200 41223en00120018.pdf.

50 Council Directive 2005/71/EC of 12October 2005 on a specific procedure for admitting third-country nationals for the purposes of scientific research.Preuzeto 21.04.2011. sa:http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:32005L0071:EN:HTML

26

1.2.3. Rezolucije

Zabrana diskriminacije homoseksualno orijentisanih osoba, poticanje legalizacije zajednica ivota osoba istoga spola, kao i priznanja istospolnih zajednica od strane drava lanica EU normirani su odreenim brojem rezolucija EP-a. Rezolucije se u literaturi oznaavaju kao Non Treaty akti, odnosno ostali sekundarni pravni akti51. Rezolucije spadaju u lepezu akata kojima Ugovor o EU generalno negira pravnoobavezujui karakter. Meutim, ostali sekundarni pravni akti, gdje spadaju i rezolucije, mogu uticati na oblikovanje pravnih pitanja u oblasti na koju se odnose52.

EP je 1994. godine prihvatio Rezoluciju o jednakim pravima homoseksualaca i lezbijki u Evropskoj zajednici53. Ovom Rezolucijom pozivaju se drave lanice da okonaju nejednak tretman osoba homoseksualne orijentacije (taka 7.), na zatitu homoseksualaca od svih oblika diskriminacije (taka 8.), na preduzimanje mjera radi iniciranja borbe protiv rastueg broja akata nasilja protiv homoseksualaca (taka 9.), da zajedno s nacionalnim homoseksualnim udruenjima, preduzmu mjere i iniciraju kampanju za borbu protiv svih oblika drutvene diskriminacije homoseksualaca te na ohrabrenje i finansijsku podrku udruenja homoseksualaca (taka 11.). Komisija Evropske zajednice je pozvana u Rezoluciji da pripremi Nacrt preporuke o jednakim pravima homoseksualaca, naroito istiui da bi trebalo da se ukine zabrana homoseksualnim partnerima da sklope brak ili zajednicu ekvivalentnu braku i da se partnerima iz registrovane zajednice garantuju puna prava i koristi koja imaju brani partneri te da se ukinu sva ogranienja njihovih prava da budu roditelji ili da usvoje ili podiu djecu partnera (taka 14.).

Rezolucijom o potivanju ljudskih prava u Evropskoj uniji iz 2000. godine54 pozivaju se drave lanice da garantuju (jednoroditeljskim porodicama, vanbranim parovima) i istospolnim parovima ista prava koja uivaju tradicionalni parovi i porodice, posebno u oblasti poreskog prava, finansijskih i socijalnih prava. Drave lanice koje to jo nisu uinile, pozvane su da amandmanima na zakone prepoznaju registrovane zajednice osoba istog spola, priznajui ista prava i obaveze eni i mukarcu u tim zajednicama (take 5660.).

51 Nevenko Misita, str. 302.52 Nevenko Misita, str. 359.53 Resolution on equal rights for gays and lesbians in the EC (A3-0028/94). Preuzeto

20.04.2011. sa: http://www.europarl.europa.eu/omk/omnsapir.so/pv2?PRG=CALDOC&FILE=980917&LANGUE=EN&TPV=DEF&SDOCTA=10&TXTLST=7&Type_Doc=RESOL&POS=1

54 European Parliament resolution on respect for human rights in the European Union (1998-1999) (11350/1999 C5-0265/1999 1999/2001(INI)). Preuzeto 20.04.2011. sa: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2000:377:0344:0354:EN:PDF


Rezolucijom o situaciji vezanoj za osnovna prava u Evropskoj uniji (iz 2003)55, u treem dijelu, koji se odnosi na jednakost i antidiskriminacionu politiku, EP je pozvao drave lanice da utiu na smanjenje diskriminacije po osnovu seksualne orijentacije (taka 99.), da slijede eksplicitnu i koherentnu politiku u borbi protiv diskriminacije prema homoseksualcima, da promoviu njihovu drutvenu emancipaciju i integraciju i pomognu u borbi protiv predrasuda kroz kulturu i obrazovanje, posebno pokretanjem kampanje obavjetavanja i solidarnosti na evropskom nivou (taka 100.). U dijelu koji se odnosi na oblike zajednica, Parlament je otiao i dalje od ovih poziva za uklanjanje diskriminacije, pozvavi drave lanice da priznaju nebrane zajednice, kako one izmeu osoba razliitog, tako i istog spola, i da im priznaju ista prava koja se primjenjuju na brak (taka 102.). Pored toga, Parlament insistira na tome da EU stavi uzajamno priznanje nebrane zajednice i problem braka izmeu osoba istog spola na politiku agendu i da napravi nacrt specifinih prijedloga o ovome. Znai, u ovom se dokumentu otilo dalje od prethodno navedenog, jer se ovdje ne pominju samo istospolne zajednice, ve se na dnevni red hoe staviti i pitanja koja se tiu istospolnih brakova i njihovog priznavanja u meunarodnom privatnom pravu56.

EP u Rezoluciji o zatiti manjina i antidiskriminacijskim politikama u proirenoj Evropi57 iz 2005. godine poziva Komisiju da preduzme korake u pogledu zapreka slobodnom kretanju u EU, a koje se odnose na brane i legalno priznate homoseksualne parove (taka 24.). Takoe, EP primjeuje da postoji potreba za akcijom protiv homofobije i sa zabrinutou primjeuje poveanje nasilja nad homoseksualcima.

Rezolucijom Evropskog parlamenta o homofobiji u Evropi58 iz 2006. godine snano se osuuje bilo kakva diskriminacija po osnovu seksualne orijentacije (taka 1.), pozivaju se zemlje lanice da se LGBT osobe zatite od homofobinih govora mrnje i nasilja te da se osigura istospolnim parovima uivanje prava na dostojanstvo i zatitu kao i ostatku drutva (taka 2.). Nadalje se pozivaju sve drave lanice da usvoje zakonske propise u smislu ukidanja diskriminacije s kojom se susreu istospolni partneri/ce u podruju nasljeivanja, imovinskih odnosa, stanarskog prava, penzionih prava, poreza i socijalne zatite (taka 11.).

55 European Parliament resolution on the situation concerning basic rights in the European Union (2001) (2001/2014(INI)) P5_TA (2003) 0012. Preuzeto 20.04.2011. sa: http://www.europarl.europa.eu/omk/omnsapir.so/pv2?PRG=DOCPV&APP=PV2&SDOCTA=3&TXTLST=1&TPV=DEF&POS=1&Type_Doc=RESOL&DATE=150103&DATEF=030115&TYPEF=A5&PrgPrev=TYPEF@A5|PRG@Q

56 Suzana Bubi, str. 185 205.57 European Parliament resolution on the protection of minorities and anti-

discrimination policies in an enlarged Europe (2005/2008(INI)). Preuzeto 20.04.2011. sa: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2006:124E:0405:0415:EN:PDF

58 European Parliament resolution on homophobia in Europe. Preuzeto 20.04.2011. sa: http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+TA+P6-TA-20060018+0+DOC +XML+V0//EN

28

Priznanju zajednica ivota istospolnih partnera doprinosi i usvojena Rezolucija o graanskopravnim, trgovakopravnim, porodinopravnim i meunarodno privatnopravnim aspektima akcionog plana za provedbu tokholmskog programa59 od 23. decembra 2010. godine. Takom 40. navedene Rezolucije se naglaava potreba da se osigura uzajamno priznavanje slubenih dokumenata izdanih od strane dravne uprave. Pozdravljaju se napori Komisije da se osnai ostvarivanje prava i sloboda kretanja graana EU, snano se podupire omoguavanje priznanja i uinaka dokumenata koji se odnose na graanski status, pozivaju se drave na daljnje napore za smanjenje prepreka za graane koji ostvaruju svoja prava na slobodno kretanje, naroito s obzirom na pristup socijalnim beneficijama na koje imaju pravo i njihovo pravo na glasanje na opinskim izborima. Priznanje slubenih dokumenata koji se odnose na graanski status od strane svih drava lanica znailo bi ujedno i priznanje istospolnih zajednica ivota u dravama koje u svojim nacionalnim zakonodavstvima ne reguliu pitanja istospolnih zajednica ili ih uopte ne priznaju.

EP, usvajanjem rezolucija koje se odnose na zatitu homoseksualno orijentisanih osoba i zabranu diskriminacije prema takvim osobama, izraava jasan stav da je potrebno u svim dravama lanicama EU omoguiti priznanje zajednica ivota osoba istoga spola.

2. Akti Vijea Evrope

Vijee Evrope (u daljem tekstu: VE) je regionalna meunarodna organizacija, osnovana radi ostvarenja veeg jedinstva meu lanicama kako bi se ouvali i promicali ideali i zajednika naela te poticao ekonomski i socijalni napredak. Najvaniji zadaci VE su jaanje demokratije, zatite ljudskih prava i pravne drave na evropskom kontinentu. Vijee Evrope je samostalna meunarodna organizacija odvojena odEU.

U jednom broju preporuka donesenim od strane VE pozivaju se drave lanice da zatite prava homoseksualno orijentisanih osoba. Preporuka predstavlja pravno neobavezujui akt, ona je specifian oblik apela, u pravilu upuenog dravama lanicama, kojim se adresati pozivaju na odreeno ponaanje u odreenim oblastima od interesa za Zajednicu60.

Potrebu za zatitom homoseksualno orijentisanih osoba Parlamentarna skuptina je uoila jo 1981. godine, kada je usvojena Rezolucija o diskriminaciji homoseksualaca61. Ovom Rezolucijom poziva

59 European Parliament resolution of 23 November 2010 on civil law, commercial law, family law and private international law aspects of the Action Plan Implementing the Stockholm Programme (2010/2080(INI)). Preuzeto 21.04.2011. sa: http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?type =TA&language=EN&reference=P7-TA-2010-0426

60 Nevenko Misita, str. 300.61 Resolution 756 (1981) on discrimination against homosexuals. Preuzeto 02.04.2011.

sa: http://assembly.coe.int/Main.asp?link=/Documents/AdoptedText/ta81/ERES756.htm


se Svjetska zdravstvena organizacija da izbrie homoseksualnost iz Meunarodne klasifikacije bolesti (taka 6.).

Preporuka Parlamentarne skuptine o diskriminaciji homoseksualaca62 usvojena je 1981. godine. U Preporuci se poziva Odbor ministara da pozove drave lanice koje u svojim zakonima predviaju krivino gonjenje za homoseksualni in izmeu odraslih osoba, uz pristanak da iste ukinu (taka 7/i.), kao i da pozovu sve drave lanice da normiraju dozvoljenu dobnu granicu za homoseksualne odnose kao i za heteroseksualne (taka 7/ii.). Preporukom se pozivaju drave lanice da unite postojee evidencije o homoseksualnim osobama i da se ukine praksa voenja evidencije o homoseksualcima od strane policije ili bilo kojih drugih organa (taka 7/iii/a.). Drave lanice se pozivaju da osiguraju jednak tretman za osobe homoseksualne orijentacije u pogledu zapoljavanja, plaa, sigurnosti radnog mjesta, posebno u javnom sektoru (taka 7/iii/b.).

Skoro dvadeset godina nakon usvajanja ove Preporuke, Parlamentarna skuptina 2000. godine usvaja Preporuku 1474 Stanje lezbijki i homoseksualaca u dravama lanicama Vijea Evrope63, kojom se pozivaju drave lanice da usvoje zakone kojima se registrovanim istospolnim partnerima omoguava da ostvaruju odreena prava (taka 11/iii/i).

Preporukom CM/Rec(2010)5 Odbora ministara/ministrica dravama lanicama o mjerama za suzbijanje diskriminacije na osnovu seksualne orijentacije ili rodnog identiteta64 se u etvrtoj glavi, Pravo na potovanje privatnog i porodinog ivota, preporuuje dravama lanicama da trebaju osigurati da zakonodavstva koja priznaju prava nevjenanim parovima, ista primjenjuju na nediskriminirajui nain i na osobe istoga spola, ukljuujui porodinu penziju i stanarska prava.Tamo gdje nacionalno zakonodavstvo priznaje istospolno registrovano partnerstvo, drave lanice trebaju nastojati osigurati da pravni status i prava i obaveze istospolnih partnera budu jednaka heteroseksualnim parovima u uporedivoj situaciji. Ukoliko nacionalno zakonodavstvo ne priznaje prava ili obaveze istospolnim i nevjenanim parovima, drave lanice se pozivaju da razmotre mogunost legalizacije, bez diskriminacije bilo koje vrste, ukljuujui parove razliitog spola i parove istog spola u rjeavanju praktinih problema u vezi sa drutvenom stvarnou u kojoj ive.Uzimajui u obzir da najbolji interes djeteta treba biti primarni kriterij, razmatranje odluka koje se odnose na roditeljsku odgovornost

62 Recommendation 924 (1981) on discrimination against homosexuals. Preuzeto 13.04.2011. sa: http://assembly.coe.int/Main.asp?link=/Documents/AdoptedText/ta81/EREC924.htm

63 Recommendation1474(2000)Situation of lesbians and gays in Council of Europe member states. Preuzeto 05.03.2011. sa: http://assembly.coe.int/Main.asp?link=/Documents/AdoptedText/ta 00/EREC1474.htm

64 Recommendation CM/Rec(2010)5 of the Committee of Ministers to member states on measures to combat discrimination on grounds of sexual orientation or gender identity. Preuzeto 01.02.2011. sa: http://www.ured-ravnopravnost.hr/slike/File/Dokumenti/cm-rec-2010-5e.pdf

30

ili staranje nad djetetom, zemlje lanice trebaju osigurati da se takve odluke donose bez diskriminacije na temelju seksualne orijentacije ili rodnog identiteta roditelja. Uzimajui u obzir najbolji interes djeteta, drave lanice iji nacionalni zakon doputa da pojedinci usvajaju djecu, trebaju osigurati da se zakon primjenjuje bez diskriminacije na temelju seksualne orijentacije ili rodnog identiteta.

Uviajui da su neke odredbe Evropske konvencije o usvojenju djece iz 1967. godine zastarjele te da praksa Evropskog suda za ljudska prava odstupa od njih, 27.11.2008. godine donesena je revidirana Konvencija o usvojenju djece, koja je stupila na snagu 01.09.2011. godine65. Za razliku od Konvencije iz 1967. godine, normira se iri krug potencijalnih usvojilaca. lanom 7. st. 1. revidirane Konvencije o usvojenju djece normira se da usvojiti mogu:

a) dvije osobe razliitog spolaI. koje su meusobno sklopile brak

II. koje su, ako takav institut postoji, registrovale svoju zajednicub) jedna osoba.

lanom 7. st. 2. revidirane Konvencije normira se da drave imaju slobodu proiriti podruje primjene Konvencije na istospolne parove koji su meusobno sklopili brak ili su meusobno registrovali partnerstvo. Drave, takoe, imaju slobodu proiriti podruje primjene ove Konvencije na parove suprotnoga spola i istospolne parove koji ive zajedno u stabilnoj vezi.

Konvencijom je ostavljeno svakoj pojedinoj dravi da pitanje usvojenja djeteta od strane istospolnih partnera uredi na nain koji je u skladu sa nacionalnim zakonodavstvom.

Zbog njenog znaaja, iako nije akt ni EU ni VE, ne moe se ne pomenuti Rezolucija o krenju ljudskih prava na temelju seksualne orijentacije i rodnog identiteta usvojena 17. juna 2011. godine, donesena od Vijea za ljudska prava Ujedinjenih naroda. Ova Rezolucija je prvi dokument UN-a sa posebnim naglaskom na krenje ljudskih prava na temelju seksualne orijentacije i rodnog identiteta.Rezolucijom se potvruje univerzalnost ljudskih prava kao i zabrinutost zbog nasilja i navedenih osnova diskriminacije66.

Ovakvim angaovanjem Vijea za ljudska prava alje se vaan signal podrke aktivisticama i aktivistima koji se bave pitanjima zatite prava osoba drugaije seksualne orijentacije i priznaje legitimnost njihovoga rada. U Rezoluciji se trai da Visoki povjerenik za ljudska prava pripremi studiju o nasilju i diskriminaciji na temelju seksualne orijentacije i rodnog identiteta.67

65 Tekst revidirane Konvencije preuzet 28.02.2012. sa: http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/QueVoulezVous.asp?NT=202&CM=1&CL=ENGKonvenciju su do februara 2012. godine ratifikovale: Danska, Norveka, panija, Ukrajina i Rumunija.

66 Tekst Rezolucije preuzet 24.06.2011. sa: http://ilga.org/ilga/static/uploads /files/2011/6/17/RESOLUTION%20L9rev1.pdf

67 Drave koje podravaju Rezoluciju su: Argentina, Belgija, Brazil, ile, Kuba, Ekvador,


3. Zajednice ivota osoba istog spola u praksi Evropskog suda pravde

Evropski sud pravde (u daljem tekstu: ESP) predstavlja najviu pravnu instancu EU. Osnovan je 1952. godine Ugovorom o osnivanju Evropske zajednice za ugalj i elik, a 1958. godine postao je jedinstven organ za sve tri zajednice. Sjedite ESP-a je u Luksemburgu68. Da bi se olakao rad ESP-a, 1989. godine osnovan je Sud prve instance, tako da ESP ine dva suda, Sud Evropske zajednice i Sud prve instance69. Sud prve instance nadlean je u postupcima predvienim lanovima 263., 265., 268., 270. i 272., s izuzetkom onih koji su dodijeljeni specijaliziranim sudovima uspostavljenim u skladu sa lanom 257. i onih zadranih po osnovu Statuta u nadlenosti Evropskog suda70.

ESP na osnovu lana 234. Ugovora o Evropskoj zajednici nadlean je za donoenje prethodnih odluka o tumaenju Ugovora i akata institucija zajednice kao i o valjanosti tih akata71. U lanu 234. Ugovora razlikuju se dvije vrste ovlatenja, odnosno obaveza nacionalnih

Francuska, Gvatemala, Maarska, Japan, Meksiko, Norveka, Poljska, Republika Koreja, Slovaka, panija, vicarska, Ukrajina, Tajland, Velika Britanija, SAD, Urugvaj. Drave koje su ko-sponzori Rezolucije: Albanija, Argentina, Australija, Austrija, Belgija, Bolivija, Brazil, Kanada, ile, Kolumbija, Hrvatska, Kipar, eka,Danska, Estonija, Finska, Francuska, Njemaka, Grka, Honduras, Island, Irska, Izrael, Italija,Luksemburg, Holandija,Novi Zeland,Norveka, Poljska, Portugal,Rumunija, Srbija,Slovenija,Juna Afrika,panija, vedska, vicarska,Istoni Timor,Ujedinjeno Kraljevstvo VelikeBritanije i Sjeverne Irske, SADi Urugvaj. Suzdrane drave su: Burkina Faso, Kina iZambija. Odsutne drave su bile Kirgistan i Libija. Ibid.

68 Prema Ugovoru iz Lisabona Evropski sud pravde sastoji se od 27 sudija, po jedan iz svake drave lanice (lan 19.) i od osmoro generalnih pravobranilaca (lan 252). Imenuju ih drave lanice na period od est godina, pri emu se sastav suda djelimino mijenja svake tri godine. Sudije meu sobom biraju predsjednika ESP-a, koji tu funkciju obavlja tri godine (lan 253).

69 Osnivanjem Suda prve instance nije se proirila nadlenost ESP-a, samo je postupak u nekim podrujima iz jednostepenog pretvoren u dvostepeni. Pored Suda prve instance, prema Ugovoru iz Lisabona, EP i Vijee, postupajui u redovnom zakonodavnom postupku, mogu uspostaviti specijalizovane sudove pridruene ovom sudu koji mogu odluivali u prvom stepenu u odreenim tipovima postupaka pokrenutim u odreenim oblastima. lan 257. Lisabonskog ugovora.

70 lan 256. Lisabonskog ugovora.71 lan 234. (prije lan 177.) Ugovora o EU: Sud je nadlean za donoenje prethodnih odluka o:

(a) tumaenju ovog Ugovora;(b) valjanosti i tumaenju akata institucija Zajednice i Evropske sredinje banke;(c) tumaenju statuta tijela uspostavljenih aktom Vijea, kada ti statuti tako

predviaju. Kada se takvo pitanje postavi u predmetu o kojem rjeava sud drave lanice

protiv ije odluke nema pravnog lijeka prema nacionalnom pravu, taj sud e uputiti predmet na rjeavanje Sudu.

32

sudova. Sudovi protiv ijih je odluka mogue uloiti pravni lijek imaju ovlatenje, ali ne i obavezu, traiti tumaenje evropskog prava od ESP-a. Sudovi zadnje instance, s druge strane, obavezni su pokrenuti postupak kad se pred njima pojavi sporno pitanje u vezi sa tumaenjem evropske norme primjenjive u sporu. Prethodni postupak, koji pred ESP-om mogu ili ponekad moraju pokrenuti nacionalni sudovi, je najvaniji postupak za razvoj evropskog prava. Njegova osnovna svrha je da osigura ujednaenu primjenu prava Zajednice. Naime, zahvaljujui direktnom uinku presuda ESP-a, evropsko pravo svakodnevno primjenjuju brojni sudovi drava lanica, koji pripadaju razliitim pravnim kulturama. Stoga je lako mogue da ista norma pred razliitim sudovima bude drugaije shvaena. Kako bi se to izbjeglo, Ugovorom je predvien prethodni postupak, koji omoguava da konano tumaenje evropskog prava, obavezujue za sve nacionalne sudove, daje jedna institucija ESP.

Ono to je u ovom postupku vano nije to to je ESP ovlaten tumaiti evropsko pravo. On to, naravno, ini i u svim ostalim postupcima, jer je tumaenje prava nuan korak pri donoenju bilo koje sudske odluke. Ovlatenje ESP-a na tumaenje prava bilo bi samo po sebi nepotrebno. lan 234. Ugovora nije bitan ni zbog toga to daje ovlatenje ESP-u da tumai evropsko pravo, ve zato to je tumaenje ESP-a obavezujue za sve nacionalne sudove72. ESP je u nekoliko sluajeva tumaio odredbe Ugovora u pogledu prava homoseksualaca.

O pravu osoba homoseksualne orijentacije ESP prvi put je odluivao u predmetu Lisa Jacqueline Grant v. South-West Trains Ltd.73 Aplikantica Lisa Grant je radila za aviokompaniju i ve dugi niz godina putuje besplatno. Ona je vie od dvije godine ivjela u zajednici ivota sa svojom partnericom. Za svoju partnericu je eljela obezbijediti iste beneficije koje imaju i ostali zaposlenici aviokompanije za svoje partnere, iako nisu vjenani. Od strane svog efa bila je obavijetena da ne moe dobiti iste beneficije kao i ostali zaposlenici iz razloga to se ona nalazi u istospolnoj zajednici ivota. Lisa Grant je tuila South-West Trains Ltd (u daljem tekstu: SWTL) Industrijskom sudu u Southamptonu, radi diskriminacije po osnovu seksualne orijentacije. Industrijski sud je zatraio od ESP-a tumaenje lana 119. Ugovora Evropske zajednice (sadanji lan 141.)74 i Direktive 76/207EEC. Industrijski sud je, izmeu

72 Tumaenje evropskog prava bilo ono dato u prethodnom postupku ili u ostalim postupcima, koje potiu od ESP-a obavezuju sve nacionalne sudove u svim postojeim i buduim postupcima koji se pred njima vode. Na neki nain, stoga, interpretacije ESP-a imaju uinke erga omnes. Vidi presudu Flaminio: Case 6/64 Costa v. E.N.E.L. Presuda dostupna na web stranici: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUri Servb.do?uri=CELEX:61964J0006:en:HTML

73 Case C-249/96 [1998], Lisa Jacqueline Grant v. South-West Trains Ltd, ECR I-621. Preuzeto 26.04.2011. sa: http://www.hrcr.org/safrica/equality/Grant_South-West%20Trains.htm

74 lan 141. (bivi lan 119.) Ugovora Evropske zajednice: 1. Svaka drava lanica mora osigurati primjenu naela o jednakim plaama

radnika i radnica za isti rad ili rad iste vrijednosti.


ostalog, postavio i dva pitanja: Da li u svrhu tumaenja lana 119. Ugovora diskriminacija po osnovu spola ukljuuje i diskriminaciju po osnovu seksualne orijentacije zaposlenika i da li u svrhu tumaenja lana 119. Ugovora diskriminacija po osnovu spola ukljuuje i diskriminaciju po osnovu spola zaposlenikovog partnera?

Kako bi se utvrdilo da li je dolo do diskriminacije, ESP smatra da poreenje mora biti uinjeno izmeu mukarca i ene kako bi se utvrdilo da li poslodavac tretira ene drugaije od mukaraca ili vice versa. Nijedna strana se nije sloila sa navedenim poreenjem ESP-a. Zastupnici SWTL-a su tvrdili da pravilno poreenje treba biti izmeu Lisae Grant, lezbijke, i gay mukarca, argumentirajui da SWTL parovima koji se nalaze u istospolnim zajednicama ne omoguava putne olakice. Lisa Grant je tvrdila da poreenje treba biti u odnosu na heteroseksualni nevjenani par. Kao primjer je navela da je gospodin Poter, zaposlenik u SWTL-u, ostvario putne olakice za svoju partnericu, sa kojom nije u braku, te da je ona u istoj poziciji kao i gospodin Poter, a da njoj nisu dozvoljene putne olakice za njenu partnericu. Da se zakljuiti da Lisa Grant istie pitanje spolne diskriminacije u odnosu na svoju partnericu, odnosno razliito tretiranje mukog partnera i enske partnerice. Pored argumenta da se radi o spolnoj diskriminaciji, Grant istie i alternativni argument prema kojem ESP pod pojmom spolne diskriminacije treba podrazumijevati i seksualnu diskriminaciju. Argumentima Lisae Grant u korist je ila i presuda u predmetu P. v S. and Cornwall County Council75, u kojem je ESP odreujui svrhu Direktive 76/207 EEC

2. U svrhu ovog lana, plaa oznaava redovnu osnovnu ili minimalnu plau te svaku drugu naknadu u gotovini ili u naturi koju radnik prima neposredno ili posredno od svog poslodavca, a na temelju zaposlenja.

Jednaka plaa bez diskriminacije na temelju spola znai: da se plaa za isti rad plaen po uinku obraunava na temelju iste mjerne jedinice; da je plaa za rad plaena po satu jednaka za isti posao.3. Vijee mora, u skladu s postupkom iz lana 251. i nakon konsultacija s Gospodarskim

i Socijalnim odborom, donijeti mjere za osiguranje primjene naela jednakih mogunosti i jednakog postupanja prema mukarcima i enama u pitanjima zapoljavanja i radnog mjesta, ukljuujui i naelo jednake plae za isti rad ili rad iste vrijednosti.

4. Radi osiguranja potpune jednakosti u praksi izmeu mukaraca i ena u radnom okruenju, naelo jednakog postupanja ne smije sprijeiti niti jednu dravu lanicu da zadri ili uvede mjere koje osiguravaju odreene prednosti kako bi se olakalo nedovoljno zastupljenom spolu da se bavi profesionalnom aktivnosti, ili kako bi se sprijeio ili kompenzirao nepovoljan poloaj u profesionalnoj karijeri.

75 U predmetu P. v S. and Cornwall County Council ESP je zakljuio: (...) ako osoba dobije otkaz zato to namjerava da promijeni spol ili zato to je to ve uinila, tada se smatra da se prema takvoj osobi postupa nepovoljno u odnosu na druge pripadnike spola kome je ona smatrala da pripada prije nego to je promijenila spol. Tolerisanje takvog vida diskriminacije prema toj osobi bilo bi ravno nepotivanju dostojanstva i slobode na koje ona ima pravo i koje je Sud duan da titi.Case C-13/94

34

naveo da Direktiva 76/207 EEC treba da obezbijedi zabranu spolne diskriminacije za sve ljude, proirujui na taj nain poimanje spolne diskriminacije izvan odnosa mukarac/ena. Na taj nain ESP je pruio priliku i homoseksualno orijentisanim osobama da trae zatitu kao i transrodne osobe76. U korist argumenata Lise Grant ila je i odluka Komiteta za ljudska prava povodom predmeta Toonen v. Australia77. Komitet je u ovom predmetu stao na stanovite da spol definisan u odredbama Meunarodnog pakta o graanskim i politikim pravima ukljuuje seksualnu orijentaciju.

Generalni pravobranioci su pregledom i analizom predmeta P. v. S. and Cornwall County Council naveli tumaenje suda da se domet Direktive 76/207 EEC ne moe ograniiti samo na diskriminaciju po osnovu spola partnera. ESP je dao ire tumaenje naela jednakog postupanja na nain koji odgovara u sluajevima diskriminacije na osnovu spola, a koji se pojavljuju u dananjem drutvu. Sluajevi kao P. i Grant u dananjem drutvu pokazuju da poslodavac moe diskriminisati svoje zaposlenike ne samo po osnovu spola, ve i po osnovu spola njegovog partnera/partnerice, brae ili sestara i sl.78 Pregledavajui detaljno propise SWTL-a, a naroito pravilo 8. sadrano u Pravilniku o privilegijama zaposlenika koji propisuje olakice za partnere razliitoga spola koji nisu u braku, ukazuju na injenicu da se u ovom sluaju radi o pitanju spola partnera. Na osnovu toga generalni pravobranioci zakljuuju: (...) odredba poslodavca koja doputa olakice za putovanja partneru razliitoga spola od onoga koji je zaposlenik, a odbija dati olakice zaposlenikovom partneru istoga spola, predstavlja diskriminaciju na osnovu spola koja spada u domen lana 119. Ugovora EZ79.

ESP je odluio da odbijanje putnih olakica za istospolnog partnera gospoice Grant ne predstavlja diskriminaciju na temelju spola i da stabilne veze izmeu istospolnih partnera nisu izjednaene sa brakom ili stabilnom vanbranom vezom izmeu osoba razliitoga spola, ime je odbacio i proirenje spolne diskriminacije na diskriminaciju po osnovu seksualne orijentacije, zanemarujui stavove koje su iznijeli generalni pravobranioci ESP-a, a koji su ili u korist Lisae Grant. Sud

(1996), P. v. S. and Cornwall County Council, Judgment of the Court of 30 April 1996. Preuzeto 25.04.2011. sa: http://homepage.univie.ac.at/elisabeth .holzleithner/EuGHPvS1996.pdf

76 Paul L. Spacknlan, Grant v. South-West Trains: Equality for Same-Sex Partners in the European Community, American UniversityInternational Law Review, Volume 12, No. 6, str. 1109 1110.

77 Toonen v. Australia, United Nations Human Rights Committee (Views on Communication, No 488/1992, adopted 31 March 1994) International Covenant on Civil and Political Rights, art 17 optional protocol, art 5 privacy and sexual orientation Tasmanian Criminal Code. Preuzeto 25.05.2011. sa: http://www.austlii.edu.au/au/journals/PLPR/1994/33.html

78 Paul L. Spacknlan, str. 1116.79 Ibid. str. 1117.


takoe navodi da pravo Zajednice, stabilne odnose izmeu osoba istoga spola ne smatra ekvivalentnim braku ili stabilnoj vezi izvan braka izmeu osoba suprotnog spola80. U pogledu navoda da je Komitet za ljudska prava podrao stanovite da spolna diskriminacija oznaava i diskriminaciju po osnovu seksualne orijentacije, ESP navodi da Komitet za ljudska prava nije sudska instanca i da njegove odluke nemaju obavezujuu pravnu snagu. Takva stanovita ne odraavaju do sada opeprihvaena tumaenja pojma spolne diskriminacije, koja se pojavljuju u razliitim meunarodnim dokumentima kojima se tite osnovna prava i ono u svakom sluaju ne moe predstavljati osnov za proirenje domena lana 119. Ugovora. Iz razmatranja predmeta slijedi da pravo Zajednice u ovom trenutku ne pokriva diskriminaciju po osnovu seksualne orijentacije, kada se ono pojavljuje kao meritum81.

U predmetu D and Kingdom of Sweden v. Council of the European Union82, gospodin D. je slubenik Vijea EU, vedskog dravljanstva, koji je 1995. godine u vedskoj registrovao zajednicu ivota sa drugim vedskim dravljaninom. Gospodin D. je 1996. godine podnio Vijeu zahtjev da se njegov status registrovanog partnera tretira ekvivalentno statusu koji imaju partneri u braku, radi dobijanja dodatka po osnovu zajednikog domainstva koji je predvien Uredbom Vijea 781/98. Ovom Uredbom dodatak po osnovu zajednikog domainstva bio je dodjeljivan samo slubenicima koji su u braku ili slubenicima koji nisu u braku, ali imaju djecu koju izdravaju83. vedsko pravo je osiguravalo jednak tretman za istospolne registrovane partnere kao i za brane partnere. Vijee EU je odbilo zahtjev gospodina D. navodei da se odredbe Uredbe 781/98 ne mogu tumaiti na nain da se istospolno registrovano partnerstvo tretira kao ekvivalent braku.

Uz potporu Kraljevine vedske, gospodin D. je podnio tubu Sudu prve instance. Sud je odbio zahtjev gospodina D. uz obrazloenje da se koncept braka mora shvatiti u tradicionalnom smislu te da pozivanje na zakon drava lanica nije potrebno tamo gdje postoji odredba Uredbe, koja zahtijeva neovisno tumaenje. Sud je smatrao da Vijee EU nema obavezu stabilnoj istospolnoj vezi dati ista prava kao i braku. U navedenom sluaju Vijee EU nije zakonodavac, ve se pojavljuje kao poslodavac. Gospodin D. i Kraljevina vedska (podrani od strane Danske i Holandije) podnijeli su albu ESP-u. Odluujui

80 Para 35. Lisa Jacqueline Grant v. South-West Trains Ltd.81 Para 47. Lisa Jacqueline Grant v. South-West Trains Ltd.82 Judgment of the Court of 31 May 2001. - D and Kingdom of Sweden v. Council

of the European Union. - Appeal - Official - Household allowance - Married official - Registered partnership under Swedish law. - Joined cases C-122/99 P and C-125/99 P. Preuzeto 26.04.2011. sa: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:61999J0122:EN:HTML

83 Izmjenama i dopunama Uredbe 2004. godine osiguran je jednak tretman u pogledu ostvarivanja prava na dodatak po osnovu zajednikog domainstva i za osobe u braku i za osobe u registrovanom partnerstvu. Vidi Annex VII., lan 1. stav 2. taka c/i.

36

u predmetu gospodina D., ESP prihvata injenicu da je istospolno registrovano partnerstvo legalizovano u jednom broju drava lanica, iako nepotpuno, ali da osoba iji se status razlikuje od statusa osobe koja je u braku ne moe biti pokriven pojmom suprunici prema Uredbi 781/98 te da Sud ne moe mijenjati navedene odredbe. Samo zakonodavac moe, tamo gdje je to prikladno, promijeniti datu situaciju, npr. izmjenom odredbi Uredbe84. U pogledu navoda da u ovom predmetu postoji spolna diskriminacija, ESP uzima iste argumente kao i u predmetu Grant. Sud naglaava da je irelevantno, u pogledu ostvarivanja prava na dodatak, da li je slubenik mukarac ili ena. Da li e aplikant ostvariti pravo na dodatak zavisi od pravne prirode veze izmeu slubenika i njegovog partnera85. ESP je podrao stav Suda prve instance da termin brak u Uredbi 789/98 zahtijeva neovisno tumaenje te da se tumaenje da li se partnerstvo smatra brakom nalazi u nadlenosti Suda. Od strane Suda je naglaeno da postoje tendencije legalizacije istospolnih zajednica, ali je istaknuto da ove zajednice karakterizira velika raznolikost i da promatranjem ovakvih zajednica u dravama lanicama one se razlikuju od braka. U svjetlu takvih okolnosti Sud navodi da se odredbe prava Zajednice, u odreenju pojma braka, ne mogu tumaiti na nain da obuhvataju i homoseksualna partnerstva slubeno registrovana po zakonima drava lanica, ve se one tumae prema namjeri zakonodavca86. Namjera zakonodavca u ovom sluaju nije bila da omogui dodatke po osnovu zajednikog domainstva i istospolnim partnerima.

Tadao Maruko v. Versorgungsanstalt der deutschen Bhnen87 je prvi predmet ESP u kojem je utvrena diskriminacija po osnovu seksualne orijentacije. Gospodin Maruko ivio je sa svojim partnerom u istospolnoj registrovanoj zajednici. Nakon smrti njegovog partnera Penziono osiguranje Njemakog nacionalnog pozorita odbilo mu je plaati porodinu penziju, s obzirom na to da su takve penzije bile predviene iskljuivo za brane partnere. Gospodin Maruko podnio je tubu protiv Njemakog nacionalnog pozorita. Bavarski administrativni sud u Mnchenu je od ESP-a zatraio tumaenje Direktive 2000/78/EC., koja se odnosi na jednakost na radnom mjestu. ESP je odluio da odbijanje zahtjeva za porodinom penzijom preivjelom istospolnom partneru ini direktnu diskriminaciju na temelju spolne orijentacije, ako je takvo pravo u uporedivoj situaciji dostupno branim partnerima88. Iako se odluka u predmetu Maruko ini revolucionarnom, ona u pogledu zatite prava homoseksualno orijentisanih osoba ima dvije slabosti. Prva se ogleda u tome to ESP u predmetu Maruko nije pruio zatitu

84 Para 38. D and Kingdom of Sweden v. Council of the European Union.85 Para 47. D and Kingdom of Sweden v. Council of the European Union.86 Para 36 i 37. D and Kingdom of Sweden v. Council of the European Union.87 Case C-267/06, Tadao Maruko v. Versorgungsanstalt der deutschen Bhnen.

Preuzeto 26.04.2011. sa: http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:62006J0267:EN:HTML

88 Para 72. Tadao Maruko v. Versorgungsanstalt der deutschen Bhnen.


tamo gdje je ona najvie trebala, a to je u onim pravnim sistemima koji ne poznaju bilo koji institut zajednice ivota osoba istoga spola. Odnosno, da bi postojala direktna diskriminacija prema ESP-u u datoj dravi mora biti legalizovana istospolna zajednica da bi uopte dolo do uporeivanja istospolne zajednice i braka. Druga slabost odluke jeste da ESP ostaje kod stava da se dalje definiranje i identificiranje taaka u pogledu daljih pravnih koraka EU, u datom sluaju, u potpunosti preputa dravama lanicama89.

Odluke ESP-a ukazuju na injenicu da brak, kao tradicionalna institucija, ostaje u iskljuivoj nadlenosti drava lanica. Ono to je primjetno u odlukama ESP-a jeste da ne postoji namjera da se dravama lanicama nametne obaveza legalizacije istospolnog braka. Ipak, ESP je jasno dao do znanja dravama lanicama da svoje nadlenosti u pogledu ureenja porodinih odnosa moraju urediti na nain koji je u skladu sa pravom EU i, posebno, da moraju potivati odredbe o zabrani diskriminacije. Ovo podrazumijeva da ogranienja predviena u nacionalnim pravima, a koja se odnose na ogranienja odreenih prava osobama koje nisu u braku, moraju biti opravdana da bi bila u skladu sa pravom EU. Ukoliko se takva ogranienja ne mogu opravdati, onda drave lanice moraju osigurati alternativne naine i oblike da bi i osobe koje nisu u braku mogle ostvarivati odreene pogodnosti.

ESP je sve do predmeta Maruko vrsto branio drave lanice i njihove stavove da odreene beneficije mogu ostvarivati samo brani partneri (predmeti Grant i D.). U predmetu Grant ESP ne samo da je dozvolio razliit tretman branih partnera u odnosu na osobe koje nisu u braku, ve je dao svoj blagoslov na razliit tretman u pogledu homoseksualnih i heteroseksualnih parova bez uvjerljivog opravdanja. Kritiki treba posmatrati i tumaenje termina sadanje stanje zakona drave lanice, koji sud koristi kada utvruje razliku izmeu istospolne i heteroseksualne zajednice ivota. U predmetu Maruko, oito je da pristup ESP-a vodi do toga da izmjene prava EU u cijelosti zavise od zakonodavaca drava lanica. Sada kada se i u direktivama jasno zabranjuje diskriminacija po osnovu seksualne orijentacije, Sud e morati usvojiti sofisticiraniji pristup, a to iz razloga to on ima aktivnu ulogu u spreavanju bilo kakve diskriminacije. Ukoliko ESP bude ostao pri tumaenju u predmetu Maruko, odnosno bude ostao pri stavu da ureenje porodice i braka spada u iskljuivu nadlenost drava lanica, onda postoji opasnost da padne na testu ouvanja naela nediskriminacije u pravu EU90.

Kada je ESP suoen sa diskriminacijom jezinih manjina, on ne pravi poreenje izmeu dvije grupe ljudi unutar drave lanice91. Umjesto toga on poredi da li se oni nalaze u istim okolnostima i odgovara

89 Gabriel N. Toggenburg, LGBT rights before court of justice. Preuzeto 16.04.2011. sa: www.ilga-europe.org/.../LGBT-Rights%20before%20the%20European%20Court%20of%20Justice.pdf.

90 Gabriel N. Toggenburg, LGBT rights before court of justice, str. 14.91 Ibid. str. 16.

38

na pitanje: da li je njihov jezik jednak? Oni koji se de facto nalaze u istim situacijama, trebali bi i de iure imati ista prava i beneficije, ukoliko se takvo ogranienje moe opravdati. Ovakav pristup ne bi trebao biti primijenjen samo u kontekstu odreivanja diskriminacije manjina, ve bi se trebao primjenjivati i u pogledu diskriminacije po osnovu seksualne orijentacije. Tamo gdje drave lanice davanjem odreenih beneficija prave razliku izmeu heteroseksualnih i homoseksualnih zajednica ivota, prilikom primjene direktiva koje zabranjuju diskriminaciju, ESP ne bi trebao primjenjivati direktive u odnosu na de iure postojanje ili specifinosti zajednica ivota. Uporedivost zajednica ivota treba zavisiti od toga da li je de facto situacija uporediva u konk