zamani_dusunmek_yazmak

7/29/2019 zamani_dusunmek_yazmak

1/33

Zaman d nmek, Zaman yazmak

www.derindusunce.org Fikir Platformu 1

Zaman d nmek,

Zaman yazmak


2/33



Bu kitap Derin Dnce FikirPlatformunun okurlarna

armaandr.

www.derindusunce.org
http://www.derindusunce.org/http://www.derindusunce.org/


3/33




4/33




5/33



indekiler

nsz ....................................................................................................................................................... 6

Kirli bir eydir zaman(zlem Yaz)....................................................................................................... 8

Zaman; Bnyamini Bekleyiidir, Yusufun(Cemile Bayraktar)............................................................ 12

Tasavvuf ve Kuantum fizii (Ibrahim B. Syed)....................................................................................... 16

Zaman akp gidiyor (Rafet Gnay)...................................................................................................... 21

Roman Trnde Zaman Kavram ve Kullanm (Suzan Baarslan)...................................................... 23

Ayy bu yaznz ok uzun, hi vaktim yok! (Mehmet Ylmaz).................................................................. 30


6/33



nsz

Zaman insann hissiyatyla alglayamad, bilimsel, dnsel, hatta psikolojik boyutlar olan birgereklik. Zaman yaadmz hayatn kendisi. Ama bu kadar nemli olan Zaman ile aram za mesafekoymak, Zamann dna kp onu ke fetmek mmkn m?

Zaman konusundaki bu ilk kitab mzda Derin Dnce yazarlar zor bir ie giriiyorlar: Zaman dnmek ve Zaman yazmak. Zamann NE?olduunu sorgulayaca mz ikinci kitaptan nce NASIL? olduuna bakt k bu ilk makalelerde. NE? ve NASIL?sorular Zamana bakmzda ana eksenioluturuyor nk bilimsel yolla, deney ve gzlemle ilerleyemedi imiz anlarda dncenin yard mnaSanat yeti iyor. Neden? Suzan Baarslandan bir alnt :

...Bir olgunun/durumun/olayn gerek zaman sresini dolayszca yanstmak zorundaolmayan yazar, sanatsal zaman denilen younlatrlm ya da yaylm*1+ bir zaman dilimi kullanr ve roman, modern bir ifde ekli olduuna gre, onun zaman bilincimizin eitli ekillerini ifde etmesi kanlmaz bir gerektir. Ayn zamanda roman, iinde yaanlanartlarn ounun etkilendii insan tecrbesini srekli bir ekilde ortaya serdiine gre,insann zaman bilincini ayrntl bir ekilde ve bu tecrbenin bir paras olarak vermesi detabiidir. Bir romanda zaman kavramn aratrmak, romancnn metafizik kavramlarn, psikoloji anlayn ve ustaln aratrmak demektir. Bu ayn zamanda romancy, onun iindeyaad tecrbe dnyasn, yaratt roman dnyasn, ayn devirde yaayan okuyucular, o

gnden bugne kadar romana yazarn dnce ve hesaplarnn dnda kalan bir zamanmesafesinden yaklaan okuyucular iine alan bir ilikiler an incelemek d emektir. Bu da,phesiz, romandaki en nemli olgulardan birisinin zaman olduu sonucunu ortaya karr. ..


7/33




8/33



Kirli bir eydir zaman(zlem Yaz)

Virginia Wolf kendine ait bir oda yeter demiti yazyazmak iin. Ve yazn diyordu; erkekler ne dnrdiye dnmeden yazn!

Dardan matkap sesleri geliyor. ldrtc bir ekildegn boyu devam edecek. Hi durmayacak. Her neyapyorlarsa hi bitiremiyorlar. Bitmeyecek bittiindede bir dieri balayacak. nce sert kararl, demiri kesergibi giriyor beynime. Kafatasm ilk anda direniyorolmal. Ses, tok kzgn: trrrr. Sonra yumuak dokularageldiinde rahatlyor matkap, sesi inceliyor ve git gideyavalayan bir vnnn sesi ile snmleniyor. Birkadakika ara verdiinde mala sesleri geliyor, hrt hrt vebalad yeniden nce direnli, sonra yava, muzaffer ve

bir vnnn sesi..

Kendime ait bir odam yok. 6 yanda kzmn bile kendine ait bir odas var iki senedir benim yok. Onuniin nce ben! diyebilecek salamlkta bir benliin olmal.

Anneee bacam sinek srm kadm yara oldu, acyor, nce alayan kzm giriyor ieri, sonra aynkapdan yan odada avaz avaz baran btn kahramanlar bok suratl, prtlek bakl izgifilmlerinden birinin sesi.-Kama kzm -veee kanyor ama. -Kzm kama, hadi dar

-Buras benim odam!Aldn m aznn payn ve vnnnn
http://www.derindusunce.org/2010/07/16/kirli-bir-seydir-zaman/http://www.derindusunce.org/author/ozlemyagiz/http://www.derindusunce.org/author/ozlemyagiz/http://www.derindusunce.org/author/ozlemyagiz/http://www.derindusunce.org/author/ozlemyagiz/http://www.derindusunce.org/2010/07/16/kirli-bir-seydir-zaman/


9/33



Biraz sonra aabeyi ile barmaya balayacaklar. Ya kavga edecekler ya oynayacaklar ama her ikihalde de biteviye baracaklar. Ben barmaya balayacam sonra susunnn, yeter artk belki 30. kessesleneceim, ks o televizyonun sesini! sonra vnnn, hrt hrt hrt

Nice zamandr gecenin bir vaktinde kelimeler hcum ediyor kafama. Krk dkk yarm yamalak,anlar, hznl tatl ac Zaman ile ilgili yazmaya davet etmi alkan editrm hepimizi. Nicezamandr geceleri vnsz saatlerde zaman akp duruyor belleimde. Sradan, sra d anlar;unutulmu, kflenmi, hafzamn ukurunda kaybolmu Geceleri yazmak olmaz, geceler aileninolmal. Geceleri aile dediin aile olmal. Neden gndzleri yapmyorsun bu ileri iyice koptukbirbirimizden.

Herkes hakl. Ama kelimeler bir tek geceleri geliyor ou zaman. Pek olmaz ama bazen sessizlikolduu saatlerde. O saatlerde kim ne dnr diye dnmeden yazacak cesaretim de geliveriyorgibi. Belki de bana yle geliyor. Hain bir neter var elimde. Olmaz diyorum bu yazlmaz bunu yazarsan

incinirler, olmaz unu da yazma seni incitirler. Acmasz bir eletirmenim var matkabn beynimi deldiikeciklerden birine saklanm, durmadan konuuyor. Kabiliyetsizliin o senin. Eer kabiliyetin olsaben diliyle yazmak istemezdin hibir eyi. Baka dnyalarn olurdu, baka zamanlarn. Yank saraylarina ederdin sen de. Kurak topraklar, ana tank olabilirdin kendini aabilseydin. Bir hcredeyapayalnz canm acyor anne deyip cinnete terk edilen Berivann hikayesini yazabilirdin mesela. Ocesaret o yetenek olsayd sende bu kadar megul olmazdn kendinle. Berivan olman gerekmezdiBerivan anlatmak iin.

yi de ben beni anlatmak istiyorum. Yegane tandm ya da tandm sandm kiiyi. Derin izlerbrakacak cmlelerim yok benim. Yzlerce yl sonra okunduunda insanlar arpacak derin felsefianlam ieren kelimeler. Hi olmad. Liseli ocuklarn kompozisyon devleri gibi bakalarnncmlelerini kata kata yazdn be sayfa yaznn ne kymeti var. Kendi kelimelerim olmal benim,kendi fikirlerim. nansz deilsem de inancm bile kendi kelimelerimle konumay isterim.

Baka hayatlar kurmak, baka dnyalara girmek. Bir nevi tanrla soyunmak deil mi? Bykhikayeciler de bir nevi bu iin tanrs. Kabul etmek g ama Tanr deilim ben. Bilmeden grmedenyazamyorum. Grdm hissetmeden. Ne yank saraylarda dolatm ne bir gece karl topraklardayrdm elini tutup annemin, kym yakldnda. Dorusunu isterseniz ounuzun grd hibiryeri grmedim. Grdm yerlerde ise ounuzun kefettii hibir detay kefedemedim. nsanlarnyzlerine baktmda duygularn, dncelerini okuyanlardan da deildim. Bir ocuk bile dahabaarldr bu konuda benden.

***Bir gn hatrlyorum hatralarn ierisinden Daha ocuklarn len saatlerinde gzn ap koarakpc bana oturmad gnlerden biri. Kahvaltlarn peynir zeytin ekmekle yapld, ocuklarn sokaktaoynamak iin can att gnler. Bir Karadeniz kasabasnda kvrck sal bir kz hatrlyorum. Balkondaoturuyoruz hep beraber. Elinde bir dilim brek var. nnde ekerli bir ay. Nadir mutlu saatlerdenbirini yayoruz. Kimse kimseyle kavga etmiyor. Para , miras, soy sop, asalet konuulmuyor. Yamuryaarken mis gibi bir toprak kokusu geliyor. Toprak mis gibi kokuyor diyor annem. Yamur yadndatoprak kokuyor o gnler. Yamur yadnda imeklerin gzelliini ve toprak kokusunu dnyorocuklar. Hangi alveri merkezine gidip hangi hamburger meny alp eve mutsuz dneceini deil.nsanlar mutsuzluk veriyor ocuklara, bitmeyen mal mlk, soy sop tartmalar mutsuzluk veriyor.Ama yaan yamur, akan imek, bir dilim brek, ekerli ay en ok da o topran kokusu mutlulukvaat ediyor. Hayaller kurduruyor acmaszca.


10/33



nsanlar mutsuzluk veriyor yine birbirlerine bunca zaman getikten sonra benim hayatm dedike.Ama ocuklar avutacak bir toprak kokusu, imeklere baktka hayaller kurduracak bir dost alem deyok artk. Hrs dolu ocuklar. Bilgisayar ekranlarndan km anime karakterler gibi kt kt

bakyorlar insann yzne. O baklar ile paralanyor annelerin kalpleri. (Dnyann en kadimsorusunu sorduruyorlar yeniden. Nerede hata yaptm. Anne olmak vicdan azab ekmek deil mi biryerde.) imekler akan ge bakmyorlar bile. Balkona kp deniz manzarasna da. Baksalar da neanlyorsun anne diyorlar aptal aptal uzaklara bakmaktan. Uzaklara bakmak nasl da aptalca geliyoronlara. Hayal kurmuyor ocuklar. Mutsuz da olsalar toprak kokusu nu duyduklar zaman bir gn neolursa olsun bir ey olacaklarna dair, birileri iin bir anlamlar olacaklarna dair saatler sren hlyalaryok. Kameral cep telefonlar var onlarn, ilek mobilyal k odalar. Deep freezede sevdikleriyiyecekler. Sucuk severler, pizza severler, eit eit ukulatalar sonra. Bayramlarda ukulatayemenin tadn bilemezler. Her gn ukulata yerler nk. Yeni yllarda frndan kan mis gibikzarm tavuk da bir ey deildir. Tavuk skc bir yiyecektir. Hi muz yemeyi zlememilerdir.Zeytinyal fasulyeyi azlarna srmezler. Hayal etmez ocuklar. Bir gn kendi kelimeleri olan bir

yazar olabileceklerine, ocuklarna neeli sofralar kurabileceklerine dair dlere dalmazlar. Annelerinhi aklnn ermedii, ermedii iin de aaland oyunlar oynarlar internetten. Kaybettikehrslanrlar. Kazandka yine hrslanrlar.

Hi aldatamazsnz bu ocuklar sonra. Sama sapan vatan millet Sakarya iirleri ile kalpleritprdamaz. Yerli mal haftalarnda kuru yemi, portakal yiyerek mutlu olacak, alkuunu, AtetenGmlei okuyarak Feride olmay hayal edecek ocuklar da deillerdir. Ama hibir eye de inanmazlar.Sadece kt bakl anime karakterleri ssler dlerini. Doa st yetenekleri ve ellerinde kllarvardr bi tek. Ah tutmutur belki baka corafyalarn ocuklarnn. Bunca mutsuzluk bunca mitsizlikondandr yaadmz. Hayatn bir yannda ocuklar elinde kllar olan kt bakl karakterlerinbysndedir. Hayatn dier yarsnda ellerinde ta olan ocuklar fkeli baklarnn ardnda bir gn,bir gece vakti evlerinden bir basknla gtrlm yaknlar ile beraber ocukluklarna son verenlerinintikamn alacak eli silah gerilla hayalleri kurar belki de. Ah tutmutur memleketin bir kesindesr otlatrken, annesini doktora yetitirirken yanan kavrulan bedenleri ile hayat son bulmuocuklarn. Onlar baklarn dikmitir hepimize. O yzden artk toprak kokmaz yamurlar. O yzdengvenlikli evlerinde hayalleri pc ekranndan teye ulamayan ocuklar bu kadar kt nazarlarlabakarlar etraflarna. O yzden sama gelir yamur ncesi denizin manzaras bu ocuklara.

Her ey samadr nice zamandr. Feridenin yaad aklar lkler kadar sama. Kandil akamlarsamadr ninelerin ellerini pmek. Bayramlarda giyecein papucu geceleri kalkp kalkp sevmeksama. Ylba geceleri kavgasz gmbrtsz bir aile ve beraberce tombala oynamay dnmeksamadr, yallardan bilmem kanc defadr dinlediin sava yllar yklerini yeniden dinlemeksama.

Kana atee bulanmken lkenin dousu, batsnda vur patlasn al oynasn bir dnya vardr. Tekneturlarnda gzel kzlar gbek atma yarmalar yaparlar. Salla halk etkile diye baran DJ lerinlklar altnda. Sallar halk etkilerler tm gleri ile gzel kzlar. Halk da tklm tk birikmitiretraflarna hani etkilenebilmek iin. lkenin dousunda birileri gerilla cenazelerini yakar, ta atanocuklara mesaj olsun diye. Yank cenazelere baktka dalar arr fkeli ocuklar. lkenin batsndageceler lgn geer. Binlerce liralk ayakkablar antalar vardr stinye Parktan alnm, sellitsorununu halletmi k kadnlarn. Reina gecelerinde rak rak rak poz verirler magazinfotoraflarna porselen dilerini gstererek. alkuu okumak samadr bu d nya da KaramazovKardelerin ruh tahlillerine kulak verecek zamanlar da yoktur insanlarn. lkenin batsnda evraklarbekler insanlar, i takipleri, ihaleler. Hi bitmeyen istekleri vardr anime karakterlerine dnmocuklarn. Anneler gelecek kaygs ile dertlenirler. Dershaneden dershaneye koarlar ocuklar ile


11/33



birlikte. Deneme snav sonular ile gler deneme snav sonular ile alarlar. Hzla akp geen birhayata yetimek gerekir gcn nisbetinde. stiklal caddesinde hzla akar hayatlar. Hzla tkenirmrler Tuzla tershanelerinde. Ve hzldr Boaz gecelerinde sallayp halk etkilerken. lkenin

dousunda nasl akar hayatlar bilinmez. Anlayamaz batdaki adam neden fkelidir konuurken buKrtlerin hep yzleri. Anlamak gerekmez ahkam kesmek iin ya, zaten dnecek vakit de pekyoktur. Hzl akar zaman oralarda.

O yzden toprak kokmaz yamurlar, o yzden anne yemekleri ile mutlu olamaz ocuklar. O yzdenyllar akp geerken ve toprak arrken seni akn, kafas karksndr. Neydi bu imdi. Yaadmbunca yl ama anlam neydi tm bunlarn diye sorar durursun nadir vnnnsz saatlerde.

Mutlu olmasa da mutlulua dair hayalleri de kalmamtr insanlarn.

nk zaman kirli bir eydir. Kirletir balkonda ayn yudumlayan kvrck sal kk kzlar.

Hayallerine ihanet ederek balar her ey. Umursamadka kirlenir dler. Vnnsz saatlerdeyazlmam her satr bir umursamazlk kozas rer o kzn etrafna.

Yerli mal haftalarnda yemi yiyip ark syleyen kzlar ront yapmaz bu lkenin topraklarnda artk.Aclar ebeveynlerimizin cinnetleri yznden yaanmaz ocuk kalplerimizde okuldan eve dnnce.Cinnet bizzat kk kzlarndr artk. Souk yalnz hcrelerden dayanamyorum canm acyor anne diyebarrlarken yititirirler akllarn.

nk kirli bir eydir zaman. Bir yalanla gelmi bir yalanla sona ermektedir tm hayatn.


12/33



Zaman; Bnyamini Bekleyiidir, Yusufun(Cemile Bayraktar )

And the lamp-light oer him streaming throws his shadows on the floor; And my soul from out that shadow that lies floating on the floor Shall be lifted nevermore!

Ceplerimde insanlar tadm dnyorum. Arlm bundan olsa gerek. Diyorum, ken di kendime.yle ellerim cebimde, gzlerim bir yaz dizisini takip ediyor. Gzlerimin satr balarndan kayylauyuuyor parmaklarm. Ellerim ceplerimde, ancak yoklayamyorum. O temiz adamn, tertemizleriniokuyorum. Ak tanmlyor, her bulduu maddeye can vererek, yaratmak bu diyorum, ekliyorum:Estafirullah. Alex, diyor. Bir yalnzlk yrynn eylemcisi. Sola kayyor gzlerim, emekilik tmdenhikye. An ile gzlerim, kulaklarma iliiyor. Saatin tik taklarna veriyorum kendimi, gece 01.43. Ne

anlam var ki zamann? Ben tik taklara bakyorum, dnyorum; gryor muyum, yoksa duyuyormu? Arkamdan bir ses geliyor; biraz actacak . Oysa yalnzm,01.44. Kimin sesi. Birden irkiliyorum:
http://www.derindusunce.org/2010/09/21/zaman-bunyamini-bekleyisidir-yusufun%e2%80%a6/http://www.derindusunce.org/2010/09/21/zaman-bunyamini-bekleyisidir-yusufun%e2%80%a6/http://www.derindusunce.org/author/cemilebayraktar/http://www.derindusunce.org/author/cemilebayraktar/http://www.derindusunce.org/author/cemilebayraktar/http://www.derindusunce.org/wp-content/uploads/2010/09/marti_zaman_nedir.jpghttp://www.derindusunce.org/author/cemilebayraktar/http://www.derindusunce.org/2010/09/21/zaman-bunyamini-bekleyisidir-yusufun%e2%80%a6/


13/33



Alex. Ne ho bir tat brakyor azmda, zikrederken, ne tatl ve naif, tekrarlyorum: Alex. Birlikteyryelim mi?

Heybemde, bir eyler tayorum, diyen bir hadsiz. Bir hadsiz giriyor, Alex ile tik tak ritmindeyrdm kumsaln fonuna. Ne bo az var Tanrm? Ne ok apulcu air. Alex duymadan bir kfrsavuruyorum, en alasndan ve okkal.

Bir mart geiyor stmzden. Tik tak. Martlar byle ses karmaz ki? Gzlerimi ksarak, geeviriyorum bam, yok yok onun sesi deil bu.

-iir okur musun?

rkiliyorum, nar ieine benzer bir koku ile, hafif geviyorum, irkilmekle birlik, hay Allah, ilk kez obana sesleniyor, Alexmi. Kibirli bir kadn deilim, sadece o rol seviyorum. imden kendime

kkrdyorum, dm felfecir okuyor; ben okumuyorum, bir sredir yazyorum , diyorum. Ne tatlglyor. Yok yok glmyor, sadece yznn sol taraf biraz hareket etti, mimikleri tatl. Dilerimisaklyorum. An ile yine balyor; tik tak. Saate bakyorum, 01.53. Hesaplyorum, 9 kk dakika,iimde eyrek mrlk scaklk. Zaman m, o da ne? Arkama dnyorum, siyah beyaz dnemfilmlerinden bir sahneyi canlandrarak stelik, ayak izlerimiz. An yoktur, his vardr. An geer, iz kalr.Zamann stnde bir zaman, zaman geti, ayak izlerimizden anlyorum. 4 sra ayak izi, yan yana.Birlikte yryoruz, anlyorum.

Hafiflediimi hissediyorum. Kim getiyse hayatmdan, yahut mhladysa oraya kendini, arkamdakiayak izlerime beki klyorum hepsini. Herkes benden arkada kalyor. En nde ben yryorum. Kibirlibir kadn deilim, sadece o rolde kendimi seviyorum.

im hala scak. Bir mide gurultusu gibi balyor yine tik tak, tik tak. Lanet olas mart, kim simit verirsana, yahut hangi yknn esas hayvansn, hangi iirin ktasnda geersin? Tik tak, tik tak, bir midegurultusu, iimi yalyor imdi. Korkuyorum; ya yol biterse, ya zaman t kenirse. Ah Alex.

Siyah bir glge gibi yanmda, benden uzun, biraz irice, hep solumda yryor. Samda deniz, ortadaben, solumda Alex. Bakmyorum, gya, dalgal salar bir siluet halinde geiyor iimden. Acaba o da?O da, benim boynuma dolanm, kelimelerimin yarsn yutan salarma bakyor mu? Keke bakmasa,salarmdan kelimelerimi, kazrcasna ekip kopartyorum.

Yryoruz. Samda deniz, ortada ben, solumda Alex. Tik tak, tik tak, zaman saryor ruhlarmz.

Yryoruz, her adm bir kelime; iimden, iime iime yazyorum, kelime kelime. Tam azmdankacak; susuyorum. Sabrm yok, kibrim ok. Siyah, beyaz ve gri. Deniz, ben ve Alex. Byleyim ite,yine beyaz ben istemeden dahi ben oluyorum. Kaderim hep vitrinin en temiz temasndan fkryorucuma b ucama. Siyah, beyaz ve gri. Deniz, ben ve Alex. krolsun, hayat hep samdan balyorsralamaya.

Yine irkiliyorum. 02.20 hesaplamaya alyorum, ka dakika oldu? Vazgeiyorum. Yok yokgemiyorum da, ey Kelime bulamyorum. Ceplerimi yokluyorum, hal a yok. Elimi boynumatayorum, okarcasna, bir ekite, boynuma dolananlardan bir tutam kelime ekiyorum. Alexlizamanlarmn ksa paragraflarna ekliyorum. Ka dakikadr susuyoruz? Zaman nasl geer? Nedirhatta? Hangi zaman, Alexli olanlar m? Bilmiyorum. Sanyorum. Tam konuacam, dilimi

sryorum. Dilerimi pranga klyorum. Yine balad, lanet olas tik tak. Dur ykyorsun, hayrbozuyorsun, hayr hayr yaratyorsun. imdi imdi hissettiriyorsun; biz zamann iinden geerken,


14/33



zaman bizim iimizden, biz sustuumuzda, zaman stmze bulandnda, biz artk yok; benoluyorum. Ve anlyorum. Alex bir piyon, o yok. Ben varm, beni yaratan zaman. imden geen tiktaklar. Ezberliyorum. Alex yok, o bir piyon.

- Poe okudun mu hi?

Dudaklarm bkyorum. Azmdan zincirden boalrcasna, dklyor kelimeler, hepsi zehirzemberek; yarsn salarmdan skmm, yars dilimi evirerek azmda dansz gibi kvrlveriyorona doru, zaman yine kaybediyorum, hani Alex yoktu? Kendi sesimden rkyorum, nasl su gi biakyor kelimeler, naslsa akyor, rkntm devrediyorum, nasl bir doutur o, balyorum.

Garip, l gibi dinledi. Dirilir gibi dnd, ve:

- Neden, eviri okumadn?

Ne sylemeli imdi, ellerimi cebime soktum, an gesin iin birka sahte mimik de evirdim, gzelyzmde. Ahmak. Sanrm gzlerime bakmaya alyor. Oh olsun, lanet martdan da cm aldm,Kuzgunu klarak bir ah. Ne syleyecektim, oldu bir eyler, artk Alex mat. Hi, dedim. eviri iir, iirdeildir.

- Nasl yani?

Ahmak, susmuyor. Hala mat mat soruyor. Neredeyse grnmeyecek. Hi ite diyorum. Hibirzaman olarak eviriyorlar, bence bir daha asla olarak evrilmeli.

- O zaman yle oku.

Tik tak balyor. ok kr. Alex konuuyor. Ben duymuyorum, tik taklar sayyorum. Kurgu tmdendeiti. Samda deniz, ortada ben, solumda zaman. Ben zamann iindeyim, Alex tmden dnda. Neolmu olabilir? Demin zamann iinde erimesin diye daha az nefes aldm, tkendiim birncyken ne oldu? Ne oldu, ne oldu da zamana devirdi bu arpnt kendini, ne oldu?

kindi; kyam ahit, saat; 17.21

Gne gidiyor mu ne? Ah gitse, ay gelse

Uyumuum, uyanm, saat ka, hala m? 17.22 gn bitirmiim, ne manal. Gece gelecek, yine yinekalbim atmaya balyor, elimi koyuyorum hissediyorum, koymuyorum yine, vallahi yayorum.

Uyumuum, rya; 17.24. Unutmular beni burada gya. Karanlk. Bu kez tik taklar kalbimden geliyor.Gremiyorum, sayyorum. Tik tak, tik tak; sanrm, sanrm 17.26.

Rya. Kuyudaym. Mart, ben, Alexin cesedi. Yerde kanl gmlei. Hala m rya, sanrm bu kssa.Vakti kaybediyorum, yakalayamadm tik taklar artk ok daha ksa. Karanlk kuyu; mart, ben, Alexincesedi, yerde kanl gmlei. Karanlk. Grmyorum; bi liyorum.

Kuyu. eri ieri bir ses; Zleyha. Hayr, ben Yusuf. Ben demiyorum ama ses benim, cevap, cevap yine

benim. Kuyudan ses veren, evet o benim. Kuyu dahi benim.


15/33



Kuyu. eri ieri bir ses; saat ka? Hay Allah, yine unuttum, kardm tik taklar. Hzlcageveliyorum; kalbim ka kez arptysa vakit o dur, saat o, dahi zaman o. Sus, diyor. Getin, tamam.

Rya. Babam gryor. Ama Bnyamin kr, hem sar. Dilerim yine, dilimi kesiyor, inliyorum;Bnyamin, buradaym. Nafile, Bnyamin sar, Bnyamin kr. Duymuyor, grmyor. O grmyor, oduymuyor, ben seslenemiyorum. Ama gryorum, dua gibi alm elleri, nce ge, sonra bana.Aryor, aryor bak, elleriyle yora yora. Dilimi bir kuvvet, syryorum dilerim arasndan, var gcmle:Bnyamin, buradaym, gel!

Gzlerim kapal. kindi akam aras uyunmaz, uyumuum. Rya. Bir kuzgun dokunuyor omzuma,korkuyorum. Bir sryorum; Bnyamin. Uyan, diyor, uyan ben geldim. Kuyuya uzanan bir beyaz el,Bnyamin. Gitme diyorum, gitme. Bir daha asla , diyor. Bir daha asla .

-Saat ka?

-Sorma, bir daha asla.

Anlyorum. An dahi kavumadr. Saat katr? Vakit nedir? Zaman ne kadar?

Tamam, diyor Bnyamin, getin tamam. Geti tamam. Zaman budur, diyor. Ne saydn tik tak, neyaktrdn rakam. Zaman budur, bir gz kapatp ancaya kadar geen an.

Yumuyorum gzlerimi. Bnyamin diyor, bir daha asla.

Yorgunum, ykselecek belki ruhum belki ruhun; benden vazgeme, benden vazgeme.

Tik tak, tik tak. Anlyorum; Alex andr, Bnyamin zaman. Geveliyorum; benden vazgeme, bendenvazgeme.

Tik tak, tik tak. Yumuyorum, ellerimi ceplerimde. Ceplerim; insan dolusu. Yumuyorum, bir beyazkat, alyorum: 18.00. Sayklyorum; benden vazgeme, benden vazgeme.

12 evval - Samsun

Glgesi akyor zemine yksekteki lambad anVe bu glgeden, yerde uzanm yatan,

Ykselecek mi ruhum? - hibir zaman Edgar Allan Poe - Kuzgun


16/33



Tasavvuf ve Kuantum fizii (Ibrahim B. Syed)

Ibrahim B. Syed, Ph.D, D.Sc.Uluslar aras slami Aratrmalar Dernei Bk

eviren: Ekrem Senai

Tasavvuf ve kuantum teorisinin birok ortak noktas bulunmaktadr. rnein, fizikilerle sufilerindnya grleri birbirine ok yakndr. Mekanistik dnya grnn aksine, Sufiler, evrendekihereyin birbiriyle ilikili olduunu, ayn mutlak gerein farkl cilveleri , tezahrleri olduunudnrler. Geree erimek, varlktaki tekliin ve karlkl ilikinin farkna varmak, benliini amakve kendisini mutlak gereklik iinde tanmlamaktr.

Mekanistik bilim olduka karmak bir matematik dille ifade edilir. Buna karn ta savvufun dilimeditasyondur. Sufiler, bu yolla elde edilen bilgilerin ifade edilemeyeceini sylerler. Sufilerintecrbe ettii hakikat, belirsiz ve ayrt edilemeyecek bir hviyettedir. Akl bilgi kayna olarakgrmezler ama onu tecrbelerini analiz etmek ve yorumlamak iin bir ara olarak kullanrlar.

Gzlem ekillerinin farkll dolaysyla bilimsel deney ve Sufi tecrbesi arasnda bir paralellikkurulmas ilk bakta tuhaf gelebilir. Fizikiler detayl takm almas ve ok sofistike teknolojikynte mler kullanrlar; buna karn sufiler bilgiyi igzlem yoluyla, arasz ve aletsiz bir ekilde, zikir(meditasyon) srryla elde ederler. Temel para fiziinde bir deneyi tekrarlamak yllarca sren detaylbir eitimi gerektirir; derin Sufi tecrbesi de genellikle deneyimli bir ustann elinde gerekleir veyllar srer. Fizikilerin teknik aparatlar ne derece karmaksa Sufi bilincinin derin zikr halinde ikenfiziksel ve ruhsal durumu da en az o derece karmaktr. Yani bilim adamlar ve sufiler, normal b irinsann ulaamayaca gerekleri gzlemlemek iin karmak metodlar kullanma konusunda ortak birzellie sahiptir.
http://www.derindusunce.org/2010/07/20/tasavvuf-ve-kuantum-fizigi/http://www.derindusunce.org/2010/07/20/tasavvuf-ve-kuantum-fizigi/http://www.derindusunce.org/2010/07/20/tasavvuf-ve-kuantum-fizigi/http://www.derindusunce.org/author/deepblue/http://www.derindusunce.org/author/deepblue/http://www.derindusunce.org/author/deepblue/http://www.derindusunce.org/author/deepblue/http://www.derindusunce.org/2010/07/20/tasavvuf-ve-kuantum-fizigi/


17/33



Zikr

Zikr zihinsel skunet ile bilinci rasyonaliteden sezgisellie kaydrr. Bu sessizlik nefes alp vermeyi

dzenlemek veya Allah, la ilahe ilallah seslerine odaklanmakla baarlr. Dua ve ibadet de akldevreden karan zikr kapsamnda deerlendirilir, zikrin daha statik formlar olan skunet hali vehuzur hislerine yol aar. Bu pratikler bilincin meditatif modunu gelitirir.

Zikrde, zihin tm dncelerden ve kavramlardan boaltlr ve bu ekilde sezgisel kademeyehazrlanr. Rasyonel zihin susturulduunda, sezgisel kademede fevkalade bir bilin dzeyi ortayakarr, kavramsal dnce filtresi devre d kalm ve sezgisel deneyim n plana kmtr. Bumeditasyonel durumun ana zellii evre ile tek olma bilin durumudur, bu safhada artk tecezzi,ayrlk sona ermi, tm farkllklar ortadan kalkmtr.

Hakikatin iten gzlenmesi

Tasavvuf hakikatin dorudan iten gzlenmesine dayanr; fizik ise bilimsel deneylerle doal fenomenigzlemler. Fizikte, modeller ve teoriler tahminidir ve bunlar modern bilimsel aratrmann temelinitekil eder. Dolaysyla Einsteinn deyimiyle, matematiin kurallarna uyduu srece, kesin deildir;kesin olduu srece de, geree tekabl etmez. ([Albert Einstein, 1936, "Albert Einstein: The HumanSide", Helen Dukas ve Banesh Hoffmann] ayrca The Tao of Physics by Fritjof Capra, Bantam NewAge Books, New York, 1980, sy. 27. Mantk eyann doasn analiz ettiinde, absrd veya paradokslakarlamak zorundadr. Bu sufilerce hep byle olmutur, bunun bilimde bir problem halini almas iseson dnemlere tekabl eder.

Doa, bilim adamlarnca makro alem iinde incelenir ve bu alem, 5 duyu ile hissedilir bir dnyadr.

Kelimeler, akli kavramlar ve grntler hep bu tecrbeye dayanr ve dolaysyla doa fenomenini tarif etmek bu duyularla snrldr. Atom ve atom alt dnyasnda ise duyularmzn tesine geilir, buyzden bilgi artk duyulardan temin edilemez. Konutuumuz dil, duyularmzn gzlemlediigrntler bu alemi tanmlamak iin yetersiz kalmaktadr.

Doann derinine nfuz ettike, olaan dilin kavramlarn ve algsal grntleri daha fazla terk etmekzorundayz. Atomu ve atomsal yapy aratrrken, bilim algsal hayal gcmzn snrlarn aar vedolaysyla artk mantk ve sa duyuya mutlak bir kesinlikle dayanamanz mmkn olmaz. Kuantumfizikileri bilime, eyann doasna ait ilk alametleri kazandrmlardr. Sufiler gibi, fizikiler degerein 5 duyunun dna kan tecrbesi ile uramakta ve bu deneyimin paradoksal ynleriylekarlamaktalar. Gelinen noktada, modern fiziin model ve grntleri Sufilerinkine son derece

benzerlik iindedir.

letiim problemi

Bilim adamlar ortak dilimizin atomik ve atom alt gereklii hibir ekilde tanmlayamadn farkettiler. Fizikte relativitenin ve kuantum mekaniinin ortaya kmasyla, klasik mantn tesinegeilmesi ve kullandmz dilin bu yeni gereklii ifade edemeyecei ortaya kt. Sufiler daimahakikatin dilin snrlarn atn fark etmiler ; akl ve akli kavramlar amaktan korkmamlardr.Sufiler de, fizikiler gibi dil sknts yaamaktadrlar: Her iki grup da bilgilerini paylamak istemekte,ama bu nu yapmaya kalktklarnda mantksal elikiler ve paradokslar ortaya kmaktadr.

In dalitesi


18/33



Kuantum fiziinde, paradoksal durumlarn kayna genellikle n dual tabiatyla veya daha genelifadeyle, elektromanyetik radyasyonla ilgilidir. Ik, dalgalar eklinde giriim oluturur. Bu durum ikik kayna kullanldnda gzlenir, k parlak ve snk dokular oluturur. Dier yandan,

elektronmanyetik radyasyon da fotoelektrik etki retir: ksa dalga boylu k (rn, ultraviyole, x -nlarveya gama nlar) baz metallerin yzeyine arptnda, yzeyden elektron drebilirler. Bu yzden,yzey hareketli paralardan oluuyor olmaldr.

Kuantum teorisinin erken safhalarnda, fizikiler elektromanyetik radyasyonun nasl olup da hempartikllerden ( ok kk bir hacimde skm cisimlerden) , hem de dalgalardan (uzayda geni biralana yaylan) olutuu konusunda aknla dtler. Bu durumu ifade etme imkan yoktu.

Sufizm gerekliin paradoksal ynleri ile ba edebilmek iin birok yntem gelitirdi. Attar, Hafz, IbnArabi, Rumi, Bistami, ve dierlerinin almalar aknlk verici elikilerden bahseder. Ayrca,bunlarn zl, gl ve son derece iirsel dilleri okuyucunun mantksal akl yrtme alkanlklarnn

tesine geer. Heisenberg bir keresinde Bohra sorar: Atom deneylerinde grdmz gibi doagerekten absrd olabilir mi? (Werner Heisenberg. Physics and Philosophy. Harper Torchbooks, NewYork, Harper and Row, 1958, p.42)

Makroskobik aleme ait olan duyumsal deneyimlerimiz, bize imgel eri ve akli kavramlar resmetmek vebunlar dil ile ifade etmemize olanak tanr. Bu dil doal fenomeni tanmlamak iin yeterlidir.Newtonun evrensel mekanik modeli makroskobik alemi tanmlar. Yirminci yzylda, fizikiler atomunve atom at paracklarn varln deney yoluyla doruladlar. Bu paralar duyusal alglarmzntesinde olduundan, onlarla ilgili bilgimiz artk dorudan duyusal deneyimden kaynaklanmyordu.Dolaysyla eylerin esas doas ile urarken daha nce bahsettiimiz problemlerle karlamamzkanlmazdr.

Modern fizik

Sufiler hakikat tecrbe etmenin anlk olduunu ve insann bilincinin yaayabilecei en artc olayolduunu syler. Bu, 5 duyu ile kavranan alemi alt st eden bir deneyimdir. Sufiler bunu dibi kmkova olarak tanmlyorlar.

Fizikiler de ayn ekilde yirminci yzyln ilk ksmnda ortaya kan atom teorisiyle dnya grlerinintemellerinin sarsldn hissettiler. Tarif ettikleri kavramlar sufilerin tariflerine benziyordu.Heisenberg yle diyecekti: Modern fizikteki son gelimeler ancak fiziin temellerinin hareketetmeye baladn ve bu hareketin zemini bilimden ayracak hissi oluturduu fark edildikten sonra

anlalabilir. ( Werner Heisenberg. Fizik ve Felsefe. Harper Torchbooks, Harper and Row, New Yor k.1958, sy. 167)

Modern fiziin bulgular mekan, zaman, nesne, sebep ve etki gibi kavramlarda derin deiimlerigerekli kld. Bu kavramlar dnyay deneyimlememiz iin ok temel eyler olduundan, bunlardeitirmeye alan fizikilerin yaadklar tam bir ok haliydi. Bu deiimlerin sonucu olarak ortayayeni ve tamamen farkl bir dnya gr kt ve hala formle edilmesi sryor. Kuantum teorisidoann birbirine bamlln gsteriyor, dolaysyla bizi evrenin fiziksel nesnelerin oluturduu birey deil ama tek btnn komplike iliki anda bulunan birok parasndan oluan bir btn olarakanlatyor. Ayn sufilerin algladklar gibi.

Zaman-mekan


19/33



Sufilerin 5 duyunun alglad alemin tesine geip, boyutlu dnyay aarak, ok boyutlu birgereklie eritii anlalyor. Relativistik fizik iin, kii drt-boyutlu zaman- mekan gereinigrebiliyorsa, bunda paradoksal bir durum yoktur. Sufilerin zaman ve mekan nosyonlar relativite

teorisinin anlattna ok yakndr.

Tasavvufta, hakikatn zaman -mekan karakterinin gl sezgisi vardr. Sufiler klli bir yok olu halitecrbe ederler, yle ki orada akl ve beden, nesne ve obje ayrm yoktur. Tam murakabe halinde,zamansz mekan ve mekansz zaman yoktur, nk bunlar birbirine gemektedir. Fizikil er mekan-zaman nosyonunu bilimsel deneylere dayandrrlar, Sufiler ise bunu tasavvufa dayandrr. Modern fiziin greceli modelleri ve teorileri Sufizmin dnya grnn iki ana elemann betimler:evrenin teklii ve asl olarak dinamik karakteri. Mekan farkl derecelerde bklmtr ve zamanevrenin farkl blgelerinde farkl hzda akar. boyutlu klidyen mekan ve zamann lineer akfenomeni fiziksel dnyann alg tecrbeleriyle snrl olduundan, hakikate ulalmas iin ncebunlarn terk edilmesi g erekir.

Sufiler tecrbelerini daha yksek bilin seviyelerine geniletmekten bahsederler. Ve bu seviyelerinmekan ve zamana ait radikal farkl deneyimleri ierdiini sylerler. Meditasyonla/murakabe ile -boyutlu mekann ve zamann tesine getiklerini vvurgularlar. Anlarn birbirini takip ettii lineer birdilimden ok, sonsuz, zamansz ve dinamik bir imdiki zaman deneyimlerler. Ruhsal dnya gemi,imdi, gelecek gibi zaman dilimlerinden olumaz, nk kendilerini mevcut zamann an iindesktrmlardr ve hakikati bu an iinde tecrbe etmektelerdir.

Ktle-enerji denklii

Einstein ktle-enerji denkliini basit bir matematiksel eitlikle gstermiti: E=mc2. Fizikiler parann

ktlesini karl olan enerji birimleriyle lerler. Ktlenin enerjinin bir formundan baka bir eyolmadnn kefiyle parack kavramnda kkten bir deiiklik gerekli oldu. nk paracklar basitmaddelerden deil ama enerji kuantalar (demetleri)nden oluuyordu. Enerji ise hareket veproseslerle ilikiliydi, bunun anlam atom alt paracklarn aslnda dinamik bir doas bulunduu vezaman-mekan olarak drt boyutlu bir varlklar olduuydu. Yani hem mekan hem de zaman ynleribulunmaktayd: onlarn mekan yn onlar belirli bir ktleye sahip birer nesne olarak grnmesin isalyor, zaman ynleri ise onlar edeer enerjideki proses haline getiriyordu.

Atom alt paracklar gzlendiinde, onlar birer madde olarak grmyoruz. Tm grdmz sreklibirinden dierine deien dokular, enerjinin srekli dans. Atom altu dnyann partiklleri sadece okhzl hareket asndan deil ama prosesler ynnden de aktif. Maddenin varl ve hareketi ayrlamaz,

nk bunlar sadece ayn zaman -mekan gereinin farkl ynleridir.

Normal olmayan bilin seviyelerinde, Sufiler makroskobik s eviyede zaman ve mekann birbirinegetiinin farkndadr. Dolaysyla onlarn makroskobik dnyay grdkleri ekil fizikilerin atom altparacklar fikrine ok benzemektedir. Sufiler iin, tm bileik eyler geicidir. Gerek tm formlarntesindedir ve tm tanm ve spesifikasyonlar aar. Dolaysyla ekilsiz ve botur. Sufiler dnyafenomeninin zihnin hayali tezahrleri olduunu dnrler ve kendi bana bir gereklie sahipolmadn sylerler.

Sonu

Modern fiziin ana teori ve modelleri tutarl ve Sufizmle son derece uyum iinde bir dnya groluturdu. Bu paralelliin nemi muhakkatr.. Her iki yaklam da - fizikte maddenin derinlikleri ve


20/33



Sufizmde bilincin derinlikleri-gnlk yaamn grnen alldk grntlerinin ardndaki farkl gereikefettikleri noktada buluuyorlar. Fizikiler bilgilerini deneylerden elde ediyorlar, Sufiler ise bilgilerinimeditatif i gzlemle elde ediyorlar. Sufiler ie bakyor ve farkl bilin kademelerine ulayorlar.

Aslnda, Sufilerin kendi bedenini deneyimlemesi alemi deneyimlemenin anahtar olarak grlyor.

Bir dier benzerlik ise iki grup gzlemlerinin de olaan hislerin ulaamayaca alanlarda vuku bulmas:fizikiler iin atomik ve atom alt dnyalar ; Sufiler iinse 5 duyunun ald olaan d bilinkademeleri Her iki grup iin, bu ok boyutlu tecrbe 5 duyu alemini amakta ve dolaysyla gnlkkullandmz lisan ile ifade edilememektedir.

Kuantum fizii ve Sufizm insan zihninin rasyonel ve sezgisel fakltelerinin birbirini tamamlayanparalar. Modern fizik dnyay rasyonel zihnin son derece uzmanlamas ile deneyimliyor; Sufiler isesezgisel zihnin son derece uzmanlamas ile. kisi de dnyann tam anlalmas iin gereklidir. Sufizmayann en derin tabiatn anlamak iin gereklidir ve bilim de modern yaam iin gereklidir. Bu yzden

Sufi sezgisi ve bilimsel analiz arasnda dinamik bir etkileime ihtiya vardr. Referanslar:

1. The Dancing Wu-Li Masters by Gary Zukav. 1994. : An Overview of the New Physics. Bantam NewAge Books. New York.

2. Capra, Fritjof, 2000. The Tao of Physics : An Exploration of the Parallels Between Modern Physicsand Eastern Mysticism. Shambhala, Boston

3. Heisenberg, W. 1974. Across the Frontiers. Harper and Row, New York.

4. Heisenberg, W. 1958. The Physicists Concepti on of Nature. Harcourt, Brace & Company, NewYork.

5. Physics and Man. 1970, Robert Karplus. W. A. Benjamin, Inc. New York.

6. Wilber, K editor. 1984. Quantum Questions: Mystical Writings of the Worlds Great Physicists.Shambhala, Boston.

7.Schrodinger, E. 1967. What is Life. Cambridge University Press, Cambridge.

8. Schrodinger, E. 1964. My View of the World. Cambridge University Press, Cambridge.

9. Einstein, A. 1934. Essays in Science. Philosophical Library, New York.

10. Einstein, A. 1950. Out of My Later Years. Philosophical Library, New York.

11. Pir Vilayat Inayat Khan. 1999. Awakening: A Sufi Experience. Tarcher/Putnam, New York.

12. Carl Ernst. 1997. Shambala Gudie to Sufism, Shamabla Publications, Boston.


21/33



Zaman akp gidiyor (Rafet Gnay)

Zaman insanolunun duyu organlar ile alglayamad, fiziki, felsefi, psikolojik ve sosyolojik boyutlarolan bir fenemon(olgu) ve gerektir. nsann iinde bulunduu psikolojik durum ve yaadmzolaylarn niteliine bal olarak alglanan, hissedilen ve znel bir zaman olarak nitelendirilen birzamandan da sz edilebilir. Bazen bizler, iinde yaadmz olay ve yaantlarn ilginliine vezenginliine bal olarak zamann nasl uup gittiinin farknda olmayabilir ve zaman nasl da hzlgeti diye yaknrz.

Zaman yaadmz hayatn ta kendisidir. nsan hayat belli bir zaman diliminden olumaktadr.Allahn izni ile 900 yl yaam Hz. Nuh(a.s) bile ; bir kapdan girdim, dier kapdan ktm diyebilecekkadar vakurlu mtevaz bir yaam srmtr. Zamann alglan ve kullan biimi, gemitengnmze kltrlere ve toplumlara gre deiebilmektedir. Geleneksel toplumlarda zaman, olduka

esnek, bitimsiz bir kaynak olarak alglanr. Zaman ldrmek, zaman bo eylerle doldurmak, zamanngemediinden yaknmak girift duygulu insanlarn vazgeemedii sylemlerdir. Oysa gelimitoplumlarda zaman, ayrntl biimde zaman dilimlerine ayrlm ve buna uygun rgtlenmi birdzendir. Zaman tasarruf edilem eyen, kiralanamayan, satn alp dn verilemeyen, oaltlamayan,geri dndrlmez bir yoldur.

Bir zamanlar psikoloji kitabnda okuduum bir blm vard. Hayatn ve getirilerinin kymetinianlamak iin tavsiye edilen bir metot vard iinde. Deniyordu ki: Arada bir, ok bunaldnzda,hayatn sizin iin ekilmez hale geldiini dndnzde kendinize 10 dk ayrn ve kendi cenazetreninizi dnn . Cmleyi ilk okuduumda irkilmitim. Ben giriin akabinde daha pozitif bir gelimeve tavsiye bekliyordum . Ama kendi lmnz ve cenazemizi dnmemiz tavsiye ediliyordu.

Tylerim diken diken oldu ve yazarn samaladn dndm o an Ama nyarg dman biri olarakokumaya devam ettim. Diyordu ki: Bunlar dndnzde dnyadaki yerinizi, dnyay ter k ettiinizde oluacak boluu, sevdikleriniz ve sizi sevenler iin neminizi anlayacaksnz. zellikleinsanlarn sizin iin neler syleyeceini, onlar iin ne ifade ettiinizi hissetmeye aln. O andan geriyednme ansnz olmadn, hayat denen kredinizin bittiini ve onlara yant verme ansnz olmadndnn. Dnyadaki kslklerin, ayrlklarn, kavgalarn yannda bu acnn ve geri dnlmezliinkorkun aresizliini yaayn. Brakn cannz yansn, brakn alevler iinde kavrulsun tm ruhunuz. Orada o musalla tanda dnn kendinizi. Seyredin u an evrenizde olanlarn yz ifadelerini. Akllarndan ve yreklerinden geen cmleleri hayal edin. Kitaba devam etmeden braktm kenara vegzlerimi kapatp aynen dnmeye baladm. Nianlm, annemi, babam, kardelerimi, dostlarm,akademisyen hocalarm ve tm evremi oturttum tek tek kendi cenaze trenimdeki yerlerine. Birer

birer yerletirdim tabutumun evresine hepsini. Hayatmda ok nadir bu kadar canm yanmt.Nianlm ayakta durmaya alyordu per perian. Koca nar babacm, belli belirsiz dualar okuyordu,
http://www.derindusunce.org/2010/07/24/zaman-akip-gidiyor/http://www.derindusunce.org/2010/07/24/zaman-akip-gidiyor/http://www.derindusunce.org/author/rafetgunay/http://www.derindusunce.org/author/rafetgunay/http://www.derindusunce.org/author/rafetgunay/http://www.derindusunce.org/author/rafetgunay/http://www.derindusunce.org/2010/07/24/zaman-akip-gidiyor/


22/33



o gzmden hala gitmeyen vakur duruuyla. Annem, cierinden bir para canl canl koparlm gibiEvlaadmmm diye hem iine hem dna aktyordu gzyalarn. Kardelerim, akrabalarm: okerken gitti, doyamad sevdiklerine. Diyordu acyan ses tonlaryla. Ve dostlarm, hocalarm Onlar da

aknd. Bazs: daha dn birlikteydik, nasl olur diyordu, bazs: tezi yarm kald, ok alkanddiyordu. Bunlar seyredip onlara Hayr lmedim Buradaym demek istedim hayal olduunuunutup. Sonra anladm yazarn ne demek istediini daha devamn okumadan kitabn. Farkndalknemli bir kavramdr eitimde, psikolojide. Belki de hi aklmza gelmeyen ve gelmeyecek birfarkndal gstermek istemiti yazar. Kitab okumaya ne gcm kalmt, ne de isteim. Almamgereken dersi ve mesaj almtm. u an da bunlar yazarken bile ok kt oldum. Bu olayda tekfarknddalk da yok stelik. Biraz kendime geldikten sonra devam ettim hayatmn e n zor hayaline.Srada evremdekilerin lmmn akabinde neler syleyecekleri vard. Usulen ve nezaketensylenenlerin dnda Onlarda braktm izleri, yaananlar ve yaanamayanlar elden geirerek benkonuturacaktm hayalimde. lerini okuyacaktm, senaryo bana ait olarak Gerek duygulardulamaya altm, lm acsnn etkisiyle girilen duygusal mod deildi, deifre etmem gereken

metin. Sevgili nianlm Nasl dayanr bensizlie? O ki her eyini benim iin feda edip komutu bana.Hayatnn tek adam imdi toprak olacakt. Bir daha seni seviyorum diyemeyecekti. Bir daha heveslebirinden iek alamayacakt. Ve her gelen gece bensizliini haykracakt yzne. Tek cmlesi takld oan iime: oyunbozanlk yaptn be, hani beraber lecektik!. Baba m ve annem, o bugne kadar evlatolarak mutlu edecek hibir ey yapamamann acsyla kahrolduum gzel insanlar Helaldi phesizhaklar Bilerek hi krmamtm onlar. ff bile dememitim. zerine titredikleri evlatlar onlardannce gmt ite nlerinde ve dualarna muhtatm. A anne babann ekebilecei bir acyd kievladn cenazesinde bulunmak Her halde insann uzun yaadna zld nadir anlardan olsagerek. Dierlerine gemiyorum artk. Bu yazy u an yazp sizlerle paylatma gre dierlerineartk sizlerde dhilsiniz. Sizler kim bilir neler dnr ve yazardnz. Annem u an yanmda alyor,sanki gerekmi gibi. Oysaki yazarn amac Yaamann ve hala nefes alyor olmann kymetinigstermekti. Benim de yle Dediim zm zor sre iki satrla zetlenemeyecek kadar girift bengn kurduum hayalle artk yaadm her salisenin hakkn vermeye alarak yaamaya alyorum,format attm kendime. Hala nefes alyor olduuma krettim. Gzlerimi atm anda o kt ve acsahne bitmi , perde kapanmt. Peki ya hayal deil de, gerek olsayd ve perde bir daha almamakzere kapansayd

Ltfen buradan aldklarnz tartn, dnn ve hayatnz gzden geirin. lmn ne zamangeleceini Cenab - Erhamr Rahiminden baka bilen yok. te bu yzden hazr yayorken ve nefesalyorken yapabileceklerinizi yapn, ertelemeyin. Bilerek - bilmeyerek krdnz kalpleri tamir edin. Sizisevenlere ve sevdiklerinize daha fazla zaman ayrn. Ve en nemlisi, verdii - vermedii, ald-almad, her ey iin, tekrar tekrar kredelim yceler ycesi Yaradana.


23/33



Roman Trnde Zaman Kavram ve Kullanm (Suzan Baarslan )

Bir olgunun/durumun/olayn gerek zaman sresini dolayszca yanstmak zorunda olmayan yazar,sanatsal zaman denilen younlatrlm ya da yaylm*1+ bir zaman dilimi kullanr ve roman,modern bir ifde ekli olduuna gre, onun zaman bilincimizin eitli ekillerini ifde etmesikanlmaz bir gerektir. Ayn zamanda roman, iinde yaanlan artlarn ounun etkilendii insantecrbesini srekli bir ekilde ortaya serdiine gre, insann zaman bilincini ayrntl bir ekilde ve butecrbenin bir paras olarak vermesi de tabiidir. Bir romanda zaman kavramn aratrmak,romancnn metafizik kavramlarn, psikoloji anlayn ve ustaln aratrmak demektir. Bu ayn

zamanda romancy, onun iinde yaad tecrbe dnyasn, yaratt roman dnyasn, ayn devirdeyaayan okuyucular, o gnden bugne kadar romana yazarn dnce ve hesaplarnn dnda kalanbir zaman mesafesinden yaklaan okuyucular iine alan bir ilikiler an incelemek demektir.*2+ Buda, phesiz, romandaki en nemli olgulardan birisinin zaman olduu sonucunu ortaya karr.

Romancnn romann dokurken zaman yok saymas imkanszdr. Smsk deilse bile az okyksnn ipini elinde tutmas gerekir yoksa o da bizim gibi anlalmaz duruma gelir ve bu romanciin kt bir kusurdur. diyen Forster, zaman yok etmeye alan Steini rnek verir, Steinin bunuroman zamann boyunduruundan kurtararak yalnzca deerlere dayal yaam dile getirmeyiumduu iin yaptn ama baarl olamadn ifade eder ve ekler. Roman zamann

boyunduruundan tam olarak kurtardnz m, artk hibir ey dile getiremez olur nk yalnzcadeerlere dayal yaam dile getirmeyi amalayan roman, anlalmaz ve bu yzden deersiz birduruma gelecektir.[3] Zamann yok saylmas abalarnn tam tersi bir tutumda mevcuttur. XX.yzyln bandan beri, mesela Proust, Thomas Mann ve M. Butorun verdikleri eserlerle birliktezaman, sadece bir tema veya bir grevin tamamlanmasna bal bir art olmann yannda, romannbizzat kendi konusu haline gelmitir. denilerek romanda zaman kavramnn ok farkl anlamlarkazand sylenmekte, M. Butorun Roman dnyasna adm attmz andan itibaren, en azndan trl zaman anlayn bir arada dnmek gerekir: Macerann kendi zaman, yazya geirme zamanve Lecture(okuma) zaman*4+ eklindeki tasnifi dikkat ekmektedir. Bu tasnifi zetlediimizde:

Macerann kendi zaman: Zamann tarihi boyutudur. Anlatlan macera tarihin hangi boyutunda yeralmakta ve ne kadar srmektedir; bir ailenin krk yllk hikyesi mi, bir adam sresi veya trafik lambas
http://www.derindusunce.org/2010/07/14/roman-turunde-zaman-kavrami-ve-kullanimi/http://www.derindusunce.org/2010/07/14/roman-turunde-zaman-kavrami-ve-kullanimi/http://www.derindusunce.org/author/suzanbasarslan/http://www.derindusunce.org/author/suzanbasarslan/http://www.derindusunce.org/author/suzanbasarslan/http://www.derindusunce.org/author/suzanbasarslan/http://www.derindusunce.org/2010/07/14/roman-turunde-zaman-kavrami-ve-kullanimi/


24/33



nn deiim sresi kadar bir zamanla m snrldr ve bu sre tamamen d leme ve kronolojiye mibaldr yoksa takvim ve saat ile lme imkn olmayan hayatn zne bal psikolojik bir srearkasnda yok mu olur? *5+

Romann yaps, kompozisyonu irdelenirken zaman esi terimsel anlamyla bu balamda dnlr.Anlatlanlar nasl bir zaman dilimi iinde gemitir? Sresi nedir? Bunlar ve bunlara benzer sorularzaman romann bir boyutu olarak alglamaya gtrr bizi.*6+ zellikle romandaki tarihsel ve nesnelzaman esi romann ieriini anlamada, kiilerini ynlendiren etkenleri tanma da romandaki srel(olayn balama ve bitim) zamandan daha nemli bir unsur olarak karmza kar.*7+

Yazar, macerann getii zamana ait her bir ayrnty romanna aktarabilir mi? Bu mmkn deil.Hibir ayrnty anlatmadan anlatmak mmkn deilse yazar hangi teknikleri kullanmaldr? zetleme,zamanda ani atlama, uur kayb, hzl kayt, zaman kopukluklar bu tekniklerden birkadr. Ksa sreierisinde geen olaylar konu edinen romanlarda, romanc fiziki veya sosyal hayatn belirsizlii iinde

belirli sayda manzara, olay, ayrnt semelidir. slup, hayal lemi ksacas sanat gc kuvvetli olan biryazar birka dakika ierisinde szl olarak ifade edebilecek olaylar ok geni h acimli eser olarakyorumlayabilir. Balzac kronolojik dzenin yerine sosyal zaman dzenini getirir ve romanlarndakronolojiye uygun zaman dzeninden ok, mozaik gibi paralardan oluan zaman anlayndan szedilir. On yldr grmediimiz bir kiinin hayat kendisi veya bir bakas tarafndan yarm saat iindeanlatlr ve siz bu kiinin hayatna ait dier paralarn da mutlaka anlatlacan bilirsiniz. Sosyalzamann bizlere syledii bu dnyada kendi iinde btnlk arz eden hibir eyin olmad ve hereyin mozaik halinde kk paralardan olutuudur, zaman da buna dahildir. Anlatlan macerayabal olarak, ok az unsur semenin dnda, en basit roman dnyas anlatm, tahmin yollaryla, geriyednlerle, vakalarn birbiri iine girmeleriyle vb. yollarla ifde kazanan ve izaf olarak karmakgrnen bir zaman atsn kullanan anlatm tarzdr. Bulunduunuz zamana gre (ilk yaz zaman)

gelecekteki bir olay tahmin yoluyla anlatma sanatna Prolepse ve bulunduumuz zamana gredaha nce olmu bir olay hatrlatma sanatna Analopse (ie bak) diyen Proustun zamankavramlarn sistematik incelemelere dayandran Genette, tarih sras bozuk anlatm veya tarih dzeniile yaz zaman arasndaki uyumsuzluk biimleri bal altnda bu kavramlar inceler .

Hikyenin kesildii zamandan, tarih dzensizliini ayran zaman mesafesine menzil (portee), bu tarihdzensizliinin yer ald bazen ksa bazen uzun olan sreye de yaygnlk (amplitude) adlarverilecektir. Genette, bu iki snf daha belirgin alt snflara blm, iten, dtan ve karmaprolepse ve anelepse yntemleri olarak tasnif etmitir.

Romanlarda temel olarak imdiki zaman, gelecek zaman, geni zaman kullanlr. Ancak bunlar dahakarmak bir ekilde de kullanlabilir. Olmu veya gelecekteki bir vakay, bu zamanla aktarabiliryazar. Gelecekteki bir zaman iin imdiki zaman ve gelecek zaman kullanm; gemi bir vakayanlatmak iin imdiki zaman; gemi zaman imdiki zamanla anlatldna gre, gelecekteki bir vakaiin de imdiki zaman kullanm imkn vardr. Bu kullanm sadece zaman dilimlerinin kullanmndadeil, lye bal zamann sresinde de olmutur. Son dnemde yaynlanan romanlarda sreninuzun zamanl olmasndan ziyade bir anlk sreler zerine dikkat younlatrlm , zaman binlerceparaya blnm ayna veya mikroskobik parack olarak karmza kmtr. Eserlerde, zaman vemekan asndan ztlk ifade eden buras -imdi, ve gelecek zaman -baka yer eklinde ikili sistemlerzerine kurularak imdiki zamann gnlk hayatn dar erevesi iinde olan yaps, gelecek zamanngnlk hayat snrlayan zaman dairesinden kma imkn kullanlmasyla krlmtr. *8+ Kimiromanclar (Balzac, Thomas Mann, A.Hamdi Tanpnar gibi) iyi, kt gibi satresel


25/33



deerlendirimler le dile getirirler zaman esini romanda. Daha dorusu romanclar, imdiki zamanla,gemi zaman ktlerler ya da gemi zaman iyi olarak deerlendirip yceltir, imdiki zamanktlerler.*9+ Aslnda bu deerlendirme, imdi -gemi zamana ideolojik bak asyla iyi-kt

deerlendirmesini yaparak zaman ahlk kategorileri iinde alglamann bir sonucudur ve zamansorunu karsndaki tavr iin bilimsel olmayan bir durumdur.

Bir de Birici-Tekil-ahs inde yaad Zaman vardr ki bu zaman anlay, birinci tekil ahs anlatcnnkulland romanlara aittir. Anlatcnn, daha nce olup bitmi olaylar kaydederken, iinde yaadzamanla olan ilikisi kastedilmektedir yani hem olaylarn olduu zamanda, hem de olaylarn hikyecitarafndan anlatld zamanda bulunmak. Bu durum nc bir zaman da ortaya karr, okuyucununeseri okuduu zaman. Birden bire roman boyutlu bir rgye kavuacaktr. *10+

Yine bir yntem deiiklii de zaman aknda gerekletirilmi ve zaman ak hzlandrlpyavalatlarak zamanda ritim deiiklii yaplmtr. Tasvir de zaman okuyucuya hissettiren dier birunsur olarak karmza kar. D dnya ile ilgili manzara insanda, zaman zaman sezme, tahmin etme,anmsama ve insan baka bir zamana gtren basit imajlar gibi ruhsal bir fenomenin olumasnazemin hazrlarlar kimi zamanda hikyenin askya alnmasyla bir kiinin hayle dalmas, bir eitsonsuzluk ierisine imajlar raptetmek suretiyle zaman kavramn ortadan kaldrr.*11+

Jean Ricardounun iki dzeyli zaman kavramnn temel ayrm zerine zaman tahlili anlay yledir:Hayl dnyas(fiction). Anecdote(fkra) veya gerek anlamda hikye(histoire) zaman veanlatma(narration) zaman. Burada devreye anlatm ekilleri de girer ve anlatm ekillerine gre

anlatmn hz deiir. Yazya geirme zaman, macerann cereyan ettii kendi zaman ile ayn zamanerevesinde kronolojik bakmdan ilerleme gerektirir; ancak anlatcnn yaad ve baml olduusre snrl olduundan, atlama, geriye dnme, ani duraklama yoluyla gelime kaydeder.*12+

Yazya geirme zaman: Yazar, iinde yaad zaman birimine olayn getii zaman biriminden tab olarak daha fazla nem verebilir. Yaanlan zamandaki ruh hali macerann getii zamandaki olaylarayansyabilir, yazar sonu itibariyle yaad dneminden etkilenime aktr.*13+ Yaad devirdenetkilenmeyen romanc yoktur, yazlan topya olsa bile. Mendilov, Her romancnn eseri, ister kendizamannn meselelerini ele alsn, isterse bu meselelerden fildii bir kuleye ka temsil etsin, akaveya im yoluyla yazld zamann sosyal olaylarnn bir yorumudur. Hatta topyalar bile, esasta

yaayan gerein negatifini verirler ve yazarn kendi zamannda kt olarak niteledii eyleriyanstrlar. En bamsz yazar bile, elik kancalarla yaad devrin ruhuna baldr. *14+ diyerekyazarn bu etkilenimini ifde etmektedir. Zaman hzla ilerleyen ve durmayan bir sretir ve bu srete yazya gemeyen romann birok parasdeerini/nemini yitirme tehlikesiyle kar karyadr veya yazya geiri sresindeki yazarn romantekniindeki, sosyolojik ve ideolojik deiimler, yazma zorunluluu eseri etkileyecektir. Bu da romannyazarn geliim izgisinden geri kalma tehlikesini douracaktr. Yine de yazarn anlatcya kazandrdgizli ahsiyet sahnede kald srece, anlatcnn kulland sre eserde daha etkin olacak vezamandaki tutarszl ve keyfilii engelleyecektir.*15+

Lektr zaman: Okuyucunun hikye ile karlap tant zaman ile hikyedeki macerann cereyanettii veya anlatld zaman arasnda her zaman bir kopukluk vardr ve bu kopukluk yllar gese de


26/33



ayn kalr. Ancak yazya aktarma zaman ile lektr zaman arasndaki mesafe, kitabn anlamnn veyamuhtevasnn kuaktan kuaa deitirilmesine gre farkllk arz eder. Kelimelerdeki anlam deiimidnce ve hayat tarzlarnn deiimi adan aa daha da belirginleir, yazya geirme ve okuma

eylemi arasndaki zaman kopukluunu kanlmaz klar. Buna toplumun okuma alkanlklarnn veokuma fonksiyonunun deiimi, sosyo-ekonomik sistem, ferd farkllklar da eklendiinde romantekniinin etkilenimini beraberinde getirir. Burada devreye okuyucu girer ve yazar okuyucununserbest ve giriken tavrl olmasn ister ki okuyucu kendini anlatcnn yerine koyabil sin ve eserikendine gre yeniden yaratabilsin. Ama okuyucuyu yazarn kendi zamanna hapsetmek iin yaadzamann dna karmaktan daha ok, eserin deifre edilme yollarn okuyucuya vermek suretiyle onudaha zengin bir zamann ierisine sokmaya almaktr. Bylece okuyucunun anlay ile romankahramanlarnn anlay arasndaki zaman kopukluunu ortadan kaldrmak mmkn olacaktr. *16+

Okuyucunun iinde yaad mutlak ve gerek imdiki zamanla, yani bir roman okuduu zamanla,

roman bakiilerinin iinde bulunduklar zaman arasndaki uyumazlk, tarihi roman yazarlarnnsrekli bir ekilde yz yze geldii, yeteneklerini zorlayan bir glktr. Fakat iinde yaad zamanntemalaryla ilgilenen romanc da, ayn glklerle kar karyadr. *17+ ster istemez okuyucu birekilde kendi zamannn gereklerine dnmek ve yaratlan hayli dnyadan uzaklamak zorundadr.Burada yazar devreye girer ve okuyucuyu romann zamannda tutmaya alr. Romann ilkdnemlerinde yazarn romana mdahalesiyle okuyucu romann zamanndan uzaklatrlrken dahasonralar(XVI: ve XVII.yy) destan teorisi ile romanlar hikyenin ortasnda bir noktadan balayarak veyasonuna doru bir yerden balayarak, geriye dnler yapmas ve balang noktasndan ncekiolaylar anlatarak tekrar esas olaylar dizisine dnmesiyle hikyesini tamamlarken; XVIII. Ve XIX. yzylromanlarnda baka bir gelenek domu, roman kendi iinde birer btn olan blmlere ayrlarakanlatlmtr. Modern roman ise giri blmnn roman bakiisinin tantlmasndan veya ilk sahnenin

yaratlmasndan sonra, kesintisiz bir ekilde verilmesine kar karak giri blmn dnmlolarak geriye dnler ve gelecee k tutan hkmler eklinde esas hikyenin iine yerletiriponunla rerek yapmaktadrlar. Kronolojik zamanda ileri geri srama (chronological looping) teknii,zaman deitirme (time -shift) metodu ile imdiki zaman oda sk sk deitiinden, nisb anlamdagemi ve hl hikye iinde amal bir ekilde eritilmi, fiillerin zamanlar birbirine karm veyakaynatrlm bylece gemi hlden ayr hissedilmemi, gemi hlin iinde ve onunla yaatlmtr.Gemi, hlden kopuk ve tamamlanmam bir zaman kesiti deil, deien bir imdiki zamann hidurmakszn gelien blm olmutur. Aslnda bilin ak tekniini kullanan btn yazarlar iingemi kavram yoktur, onlar, byyp zenginleen bir imdiki zamana inanrlar, nk gemiinhibir noktas kendi bana var olamaz, her ey hldeki deiikliklere baldr. inde gemii tayanbu ed ebi imdiki zaman kavram modern bir kavramdr. Bu, gemiin deimez bir ekilde gemiliiniim eden zaman kavramn terk etmek demektir. Bu zaman anlay, destanda gemile hl arasndakifark vurgulayan, giri blmn esas olaylar dizisinin iine sokan tekniin kullanlmasna son verir.

Birinci tekil ahs hikyecinin kullanld romanlarla, nc tekil ahs hikyecinin anlatldromanlar arasndaki en belirgin fark bu zaman sorununda ortaya kar. nc tekil ahs anlatckullanan romanla rda hikye gemiten bugne getirilir; birinci tekil ahs hikyeci kullananromanlarda ise hlden gemie dnerek anlatm sz konusudur, bu da okuyucuda nc tekilanlatc kullanlan romanlarda olaylar sanki imdi oluyormu izlenimi uyandrrken, birinci tekil anlatckullanlan romanlarda olaylarn gemite olup bittii hissi dourur. Otobiyografik romanda bu sorun,okuyucuyu hikyedeki olaylarn iine sokabilmek iin, hikyeyi hatra ve mektup tekniklerinikullanarak zmlenmeye allmtr. Modern romanda ise, dramatik metot, diyaloglarn okkullanlmas ve snrl bak asyla bu sorun zmlenmeye allmtr. Dramatik metotta ama,


27/33



okuyucuya hikyedeki olaylar, olaylarn getii zaman ve meknda yaatmaktr. Burada yazardardadr ve tm giri ve gzlem yazarn deil, karakterlerindir, bylece esas olaylarn dnda kalan(yazarn gzlem ve varlnn belli olduu) giriin sebep olduu sorun -okuyucunun kendisini romann

zaman ve mekn iinde hissedememesi - zmlenmi olur.

Hikyede materyalin dolaysz, yorumsuz olarak sunulmas ifdeye canllk kazandrr ve bunu daromanda diyaloglar salar. Diyaloglarn ok olmas dramatik metotta okuyucuyu roman dnyasnniine sokmann en ak ve belli eklidir. Bazen diyaloglarn okluu romann esnekliini kaybettirebilirburada da zm hikye etme teknii ile diyalog teknii arasnda kalan nakil yoluyla ifde(represented speech) tekniidir. Diyaloglarn dorudan doruya ve nakil yoluyla verilmesininuzlatrlmasndan oluan bu teknik, karakterleri, yazar ve okuyucuyu, ayrlklarn daha az hissedildiibir btnn iinde birletirir ve onlarn birbiriyle zdelemelerini salar. Diyaloglarn olduklar gibikullanlmalarn salayan dier iki metot: monolog ve bilin akdr.

Snrl bak as (restricted point of view), romanda yazarn her eyi, tek bir karakterin bilinszgecinden geirerek vermesi veya romann byk bir blmnde yazarn roman dnyasna tek birkarakterin bak asndan bakmasdr. Bylece roman dnyas dolaysz bir ekilde verilir veromandaki okuyucu- karakter zdelemesini salanmakla kalmaz, ayn zamanda roman dnyas,gerek dnyadaki insanlarn davran ekillerini aslna uygun bir ekilde yanstr.*18+

Anlatda zaman sorunu zerinde duran Eco, unlar dil e getirir:yk zaman, anlatnn ieriinin bir parasn oluturur. Metin bin yl geti diyorsa, yk zaman bin

yldr. Ancak dilsel anlatm dzeyinde, yani kurmaca sylem dzeyinde, szceyi (enunciato) yazmak ve(okumak) iin gereken sre ok ksadr. te bu yzden hzl bir sylem zaman ok uzun bir ykzamann dile getirebilir. Doal olarak bunun tam tersi de sz konusu olabilir. Bir nceki konferanstaNervalin bir gece ile bir gnde olanlar bize aktarmak iin on iki blm ayrdn, ancak sonra iki ksablmde aylar yllar sren olaylar anlattn grmtk.*19+ Romanda karmza kan zaman(yk, sylem, okuma zaman) bazen akrlar ve bunun nedeni Ecoya gre hi de sanatsal deildir.Oyalanma her zaman soyluluun gstergesi deildir. Diyaloglarnda yk zaman ile sylem zamanarasndaki zdelemeyi temsil eden tipik durum olduu kabul edilir. Bazen edebiyat d nedenleryznden diyaloglar gerek bir diyalogdan daha uzun srm gibi gsterilir Eserin yazya geirilmezamannda balangca gre birok olay ve bunlara bak as deimektedir. Hikyenin okunduuzaman ile macerann getii zaman arasnda her zaman bir koukluk vardr Yllar getike macerann

kendisi ile yazya aktarlmas arsndaki zaman koukluu ls ayndr ancak yazya aktarma zamanile lektr zaman arasndaki mesafe, bir kitabn anlamnn veya muhtevasnn kuaktan kuaadeitirilmesine gre farkllk arz eder Okuyucu, romandaki sre ile aynilemez onun kendine zgyaad zaman vardr *20+

Deleuzenin zaman imgesi konusunda yapt detayl almlamalarda, Deleuze, zaman kavramnaBergsonun zaman zerine yazd yazlardan hareketle yaklamtr. Deleuze, antik an zamankavramnn, Kant ile kkl bir deiim geirdiini syler. Antik ada, zaman, hareketlerin ncesi vesonras dolaymnda bilinen bir ey iken, Kantta a priori bir hle kavuur. Yani, zaman insannbilincinde sorgulanamaz halde a priori halde vardr. Bergson ise bu zaman kavramn daha da

gelitirerek, Deleuzeye teorisi iin bir zemin hazrlar grnr.*21+


28/33



Gemi, imdiden sonra deil de ayn anda kurulmakta olduundan, zaman her anda kendinidoalar asndan farkl olan imdi ve gemi olarak ikiye blmek zorundadr; ya da baka birdeyile, imdiyi biri gemie, dieri gelecee tekabl eden iki yne ayrmak zorundadr. Zaman, ayn

anda kendini aklayarak blnmek zorundadr. Zaman iki asimetrik yne fkrr. Bunlardan biri tmgemii muhafaza ederken, dieri tm imdinin gemesini salar (2) Bu ekilde zaman, kronolojik birizgisellik izlemez. Nietzschenin oluuna tekabl eden bir zaman anlay sz konusudur. Buoluun tasavvuf sinemada nasl bir duruma iaret ettiini daha sonraki ksmlarda incelemeyealacam. Ancak, bu olutan kaynaklanan zamansal g sayesinde, zamansal uzay ile dncearasndaki ba aklayabildiimizi syleyebiliriz. Rodwickin syledii gibi, btnyle zihinsel birbiimde ileyen zaman imgesi, hareket imgesinin gndermede bulunduu ampirik dnyann tersine,tamamen dncenin kendisine gnderme yapmaktadr.*22+

Zaman imgesinde, artk hareket imgesindeki gibi bir takm hareketlere bal bir zaman deil,

tamamen dnceye ynelen, zihinsel balarla ynetilen bir kamera bilinci vardr. Deleuze, buanlamda, yk anlatmada klasik olan organik rejim yerine, kristal rejim dedii bir durumubenimser. Organik rejim, hareket imgesine baml iken, kristal rejim, zaman imgesine bamldr.Organik rejim, tamamiyle dsal gerekliin temsili ile snrlanrken, kristal rejim, kendi gerekliinikendisi yaratan bir dnme tarzna yol aar. Bu anlamda temsili bir karakteri yoktur. Deleuzeye greorganik ykleme, karakterlerin olaylara tepki vermesi veya eylemde bulunmalar ile ortaya kar.Bavuru kaynann dsal gereklik olduu bir durum sz konusudur burada. Kristal yklemeduyusal hareket ettiricilerin yerini, saf grsel durumlara terk eder. Hareket imgesi, hakikati sabit birgereklik olarak alr ve aktarmaya alrken, bir ncesi ve sonras olan nesnelerden hareket eder. Buanlamda hakikatin sadece aklla kavranabilen bir ynne dokunabilir. Zaman imgesi ise hakikati sabitve deimeyen bir ey olarak deil, bir olu olarak ele alr.*23+

*1+ Pospelov Gennadiy N., Edebiyat Bilimi, ev. Ylmaz Onay, Evrensel basm yayn,1995,stanbul, s.94. *2+ Stevick Philip, Roman Teorisi, ev.Sevim Kantarcolu, Gazi niversitesi Yaynlar, Ankara, 1988,s.231.*3+ Forster E. M., Roman Sanat, ev. nal Aytr, Adam Yaynlar, stanbul, 1985, s.81. [4] Bourneur, Roland ve Quellet, Real. Roman Dnyas ve ncelemesi, ev.Hseyin, Gm. KltrBakanl yaynlar:1085,s.120. *5+Bourneur, Roland ve Quellet, Real. Roman Dnyas ve ncelemesi, ev.Hseyin, Gm. KltrBakanl yaynlar:1085, s.120-122.

[6] zdemir Emin, Yaznsal Trler, mit Yaynclk, Ankara, 1994, s.263. *7+ zdemir Emin, Yaznsal Trler, mit Yaynclk,Ankara, 1994, s.264. *8+Bourneur, Roland ve Quellet, Real. Roman Dnyas ve ncelemesi, ev.Hseyin, Gm. KltrBakanl yaynlar:1085, s.123-127.*9+ zdemir Emin. Yaznsal Trler, mit Yaynclk,Ankara, 1994, s.264. *10+Stevick Philip. Roman Teorisi, ev.Sevim Kantarcolu, Gazi niversitesi Yaynlar, Ankara, 1988,s.235/236.*11+Bourneur, Roland ve Quellet, Real. Roman Dnyas ve ncelemesi, ev.Hseyin, Gm. KltrBakanl yaynlar:1085, s.129. *12+Bourneur, Roland ve Quellet, Real. Roman Dnyas ve ncelemesi, ev.Hseyin, Gm. KltrBakanl yaynlar:1085, s.132. *13+ Bourneur, Roland ve Quellet, Real. Roman Dnyas ve ncelemesi, ev.Hseyin, Gm. KltrBakanl yaynlar:1085, s.135.


29/33



*14+ Mendilow A.A., Romanda imdiki Zaman, Roman Sanat, Philip Stevick, ev. SevimKantarcolu, Gazi niversitesi Yaynlar, Ankara, 1988, s.232. [15] Bourneur, Roland ve Quellet, Real. Roman D nyas ve ncelemesi, ev.Hseyin, Gm. Kltr

Bakanl yaynlar:1085, s.135. *16+ Bourneur, Roland ve Quellet, Real. Roman Dnyas ve ncelemesi, ev.Hseyin, Gm. KltrBakanl yaynlar:1085, s.13136/140. *17+ Mendilow A.A., Romanda imdiki Zaman, Philip Stevick, Roman Teorisi, ev.SevimKantarcolu, Gazi niversitesi Yaynlar, Ankara, 1988, s.243/244. *18+ Mendilow A.A., Romanda imdiki Zaman, Philip Stevick, Roman Teorisi, ev.SevimKantarcolu, Gazi niversitesi Yaynlar, Ankara, 1988,s.245 -254.*19+ Eco Umberto, Anlat Ormannda Alt Gezinti, ev.Kemal Atalay, Can Yaynlar, stanbul, 1995,s.64.*20+ Eco Umberto, Anlat Ormannda Alt Gezinti, ev.Kemal Atalay, Can Yaynlar, stanbul, 1995,s.133-140.

*21+ Glen Enver, Sinema ile Tasavvuf likisinde Sinematografi, www.derindusunce.org . *22+ Rodwick D.N, Gilles Deleuzes Time Machine, Gilles Deleuzede mge Hareketi Olarak SinemaFelsefesi, ev. zcan Ylmaz St, Es Yaynlar,stanbul, 2005.*23+ Glen Enver, Sinema ile Tasavvuf likisinde Sinematografi, www.derindusunce.org .
http://www.derindusunce.org/http://www.derindusunce.org/http://www.derindusunce.org/http://www.derindusunce.org/http://www.derindusunce.org/http://www.derindusunce.org/http://www.derindusunce.org/http://www.derindusunce.org/


30/33



Ayy bu yaznz ok uzun, hi vaktim yok! (Mehmet Ylmaz)

Bazen iletiim kutusundan yazlarn uzunluu ile ilgili ikyet geliyor:

Ayy bu son yaznz ok uzun, vallahi sonuna kadar okuyamadm.

Bazen de detayl bilgi isteyen gen bir arkadaa kitap tavsiye ediyorum,yant ilgin:

- Ben okumay sevmem, o kadar vaktim yok, tartmak iin gelmitim sitenize - Sayn X, Trkiyeyi seviyor musunuz? - Evet, elbette.- Bir savaa girsek lmeye hazr msnz? - Tabi, hem de seve seve ehit olurum. - Trkiyenin tarihini, sorunlarn anlamak iin bir haftanz yok ama lkenize hediye edecek birmrnz m var?- - Darbe planlar yapan niformal ekyalarn emrinde, hi bir ey anlamadan lerek ehitolmak mmkn m? Peygamberimiz (S.A.V) bu kan, soy yolundaki lme cahiliye lm demi. Biliyor muydunuz?

10 sayfalk uzun bir makalenin okunmas yaklak 40 dakika sryor. Konuya yabanc ise bir okuyucuveya referanslara, balantlara, bilmedii kelimelere gz atmak isterse bu sre 3 veya 4 ile arplabilir.Mesel Cemile Bayraktarn Qua Vadis mmet? enfes almas zerinde kolaylkla 2 saat geirebilirve ardndan arkadalarnzla bir demli ay etrafnda buluup konuyu tartmaya aabilirsiniz, yapt si zeyarm gn.
http://www.derindusunce.org/2009/06/26/ayy-bu-yaziniz-cok-uzun-hic-vaktim-yok/http://www.derindusunce.org/2009/06/26/ayy-bu-yaziniz-cok-uzun-hic-vaktim-yok/http://www.derindusunce.org/author/mehmetyilmaz/http://www.derindusunce.org/author/mehmetyilmaz/http://www.derindusunce.org/author/mehmetyilmaz/http://www.derindusunce.org/author/mehmetyilmaz/http://www.derindusunce.org/2009/05/30/qua-vadis-ummet/http://www.derindusunce.org/2009/05/30/qua-vadis-ummet/http://www.derindusunce.org/2009/05/30/qua-vadis-ummet/http://www.derindusunce.org/author/mehmetyilmaz/http://www.derindusunce.org/2009/06/26/ayy-bu-yaziniz-cok-uzun-hic-vaktim-yok/


31/33



Oysa ke yazarlar artk o kadar ksa yazyorlar ki yaknda sadece sloganms balklar yaynlanacak,ke yazs yerini ke balna brakacak:

- Darbe ne zaman olur?- Erdoana Bravo! - Yazklar olsun sana

Zaten ke yazarlar vakitsizlikten birbirleriyle paslayor artk.

nsanlar 5 dakika iinde her konuda fikir sahibi olunabileceine kanaat getirmiler. Bylece gnlk birgazeteyi elinize alarak 4 x 5 = 20 dakikada ekonomi, d politika, tarih ve terr sorunu hakknda o gnne dnmeniz gerektii size retiliyor.

Trkiyede kimsenin tarif edemedii bir Kemalizmi korumak adna Krtlerin dili yasakland, Asker

hapishanelerde ikence yapld, dindar kzlarn okumas ve almas engelleniyor, Ermenilerinkiliselerine, yetimhanele rine el kondu, Alevlere zorla din dersi dayatlyor, ufack ocuklar ar hapiscezalarna arptrlyor, lkemizi korumas gereken silahl gler silahlarn bize eviriyor Hepsinegnde 20 dakika yeter mi? Yetmeli! Vakit yok nk. Hereye zlyor ama hi bir eyle ilgilenmiyoryeni insan.

yi ki ke yazarlar var, yoksa bir sr kitap okumak gerekecekti. Gelin grn ki ou ke yazs dahayayna girmeden bayatlyor yeni olaylar olurken. Neden?

Srat fetiizmi modern zamanlarn hastalklarndan biri. Zaman alan her ey kt(!) artk.

yi ama bakr tencerelerde tahta kakla yava yava kartrlarak pien bir yemek neden dahalezzetliydi? Ddkl tencere bile tahtn mikro dalga frna kaptrd. 6 saatte usulca pimi bir kuyukebabn mikrodalgada pimi(!) bir kuzu etiyle karlatrdnz m hi? Peki, doal gbreyle yavayava byyen o domatesler neden daha gzel kokuyor?

Yemek yaparken iine zaman koymazsanz o yemek gzel olmaz. Bir akam yemeini ya da bir fincankahveyi frsat bilip toplanan dostlar srekli saatlerine baksalar ve 15 dakikada tatly yiyip kalksalar otoplantnn lezzeti olur mu? Grtk saylr m?

Dier yazarlar bilmem ama benim baz yazlar iin aylarca uratm oluyor. rneinMslmanlarn i hastalklar 11 kez yazld yayna girmeden nce. En iyi rnekleri bulmak,

yeterince derine inmek ama konuyu datmamak, uzun cmleleri, ansiklopedik ifadeleri krpp akclarttrmakHepsi vakit alyor. Sonu? 19 Mays 2007 den beri 11.745 kez okunmu. Yorumlarnuzunluundan ve zengin ieriinden grlebildii kadaryla iaret fiei dikkati istediimiz noktayaekmi, grevini yapm.

ine zaman katlmayan bir ey anlamn yitiriyor, bir ann iine skp kalyor. Ne ncesi var ne desonras. Tarih ve gelecek ile anlam kazanyor her ey. Artk pastahaneler bile 1881 den beri diyeyazyorlar tabelalarna. Bir anlam aray iinde cemiyet. En gzel muhallebiyi en ucuza satmakyetmiyor, insanlar bir anlam aryorlar. Kkken dedelerinin elinden tutup gittikleri o muhallebiciyi yada ninelerinin dibini hafif yakarak piirdikleri o stlalar Torunlarna miras brakabileceklerilezzetleri, kokular
http://www.derindusunce.org/2007/05/19/muslumanlarin-ic-hastaliklari-ve-neo-cahiliyye-devrinin-sonu/http://www.derindusunce.org/2007/05/19/muslumanlarin-ic-hastaliklari-ve-neo-cahiliyye-devrinin-sonu/http://www.derindusunce.org/2007/05/19/muslumanlarin-ic-hastaliklari-ve-neo-cahiliyye-devrinin-sonu/


32/33



Bir in atasz yle diyordu: 9 kadn bir ayda bir ocuk douramaz . Evet, her anlaml ey birazzaman alr. Endstriyel bir sre hzlandrlabilir. Mesela bir otomobili hzl retebilirsiniz. Ama hzlak yapamazsnz. Onun ad seks olur. En sonunda dilinizdeki kelimeler de anlamn kaybeder, diliniz

devrilir, altnda kalrsnz . ( bkz. ing. to make love , fr. faire lamour )

Bunun iin haftada bir kitap okumayan insanlarn vatan sevgisi konusunda phem var. Ne iinldn bilmeyen bir insann ehit olabileceinden de pheliyim. Gnah boynuma.

Srf bir komutan emretti diye lme koan insan intihara daha yakn gryorum. Zira dnmeyireddeden bir duru bu. Bar iin btn yollar denenmeden yaplan bir sava nasl cinayet olursabylesi bir sava ta lerek ehit olunabileceine de gerekten inanmyorum . Bir cinnet hli busadece.

lenler neden lyor? ntikam almak iin? Belki de savan o zor koullarndan o kadar bktlar ki

lm onlar iin bir kurtulu. Zaman katlmadan gidilen lm hzl yap lan yemekler gibi, lezzetsiz,anlamsz, cahilce bir lm.

Mslmanlarn i hastalklar adl yazda yle bir olay aktarmtm:

Hayber Gazvesi srasnda byk fedakrlklar gsteren Kuzman adndaki birisinin, sonundacehenneme gidecei Hz. Peygamber tarafndan haber verilmiti. Bunun zerine Ashab - kiramdanHuz Eksm, Kuzman izlemi ve Onun, ald yaralara sabredemeyip, klc zerine yaslanarak intihar ettiini grmtr. Kuzmann lm ekli Allah Resulune iletilince yle buyurmutur: Insanlar arasnda yle kimseler vardr ki, d grne gre, cennet ehline yarar hayrl iler yaparlar; halbuki kendileri cehennemlik tir. yle kimseler de vardr ki, cehennemliklere ait kt iler yaparlar, halbuki

kendileri cennetliktir (Buhri, Kader, 5, Rikk, 33; Mslim, Iman, 179).

nsan lmek iin bile zamana ihtiya duyar. Yaamay renmeyen lmeyi de renemez kanaatimce.Hayatnn hi olmazsa bir ksmn lmeyi renmeye ayrmal insan. Neden leceini ya da lm (vebakalarnnkini) neden gze aldn bilmeli. Bu bili ancak anlam ile yani zamanla olabilir.

Trk bayra yakld zaman deliye dnen, ehit cenazelerinde yeter diye baran bu insanlar nasl oluyor da her gn yzlerce Trk vatandann hayatn tehlikeye atabiliyorlar yollarda? Geenlerdeken bir Kuran kursu binasnn altnda kalan ocuklar , din bir bayram olan Ramazan kutlarkenyollarda can verenler, dnlerde kurun yiyen gelinler damatlar Din, itima btn faaliyetlerimiziniinde lm var. lmne seviyoruz, urunda len varsa vatan diyoruz topraa . Kanla sulanm

topran stnde, rengini kandan alan bir bayran altnda bir mezbahada yaar gibiyiz! yi amanereden geliyor bu hemoglobin ak?

diye sormutuk lm Sevgisi Nedir? isimli yazmzda.

Evet, zamansz hi bir ey olmuyor. Yaz yazlmyor, kitap okunmuyor, yaanmyor ve hatta dorudrst lnemiyor bile.

lm ya da Hayat kavramlarn ayr ayr alglamaktansa birbirlerini tamamlayan paralar olarakgrmenin yararn savunduumuz Yaama plak gzle bakarken isimli makaleden bir paragraflabitirelim sz:
http://www.derindusunce.org/2007/05/19/muslumanlarin-ic-hastaliklari-ve-neo-cahiliyye-devrinin-sonu/http://www.derindusunce.org/2007/05/19/muslumanlarin-ic-hastaliklari-ve-neo-cahiliyye-devrinin-sonu/http://www.derindusunce.org/2007/05/19/muslumanlarin-ic-hastaliklari-ve-neo-cahiliyye-devrinin-sonu/http://www.derindusunce.org/2008/08/03/allah-akil-yoluyla-kesfedilebilir-mi/http://www.derindusunce.org/2008/08/03/allah-akil-yoluyla-kesfedilebilir-mi/http://www.derindusunce.org/2008/10/13/tuzladan-aktutune-kazalar-ve-zayiatlar/http://www.derindusunce.org/2008/10/13/tuzladan-aktutune-kazalar-ve-zayiatlar/http://www.derindusunce.org/2008/10/13/tuzladan-aktutune-kazalar-ve-zayiatlar/http://www.derindusunce.org/2008/04/04/yasama-ciplak-gozle-bakarken/http://www.derindusunce.org/2008/04/04/yasama-ciplak-gozle-bakarken/http://www.derindusunce.org/2008/04/04/yasama-ciplak-gozle-bakarken/http://www.derindusunce.org/2008/04/04/yasama-ciplak-gozle-bakarken/http://www.derindusunce.org/2008/10/13/tuzladan-aktutune-kazalar-ve-zayiatlar/http://www.derindusunce.org/2008/08/03/allah-akil-yoluyla-kesfedilebilir-mi/http://www.derindusunce.org/2007/05/19/muslumanlarin-ic-hastaliklari-ve-neo-cahiliyye-devrinin-sonu/


33/33


Nabzmzn ka defa ataca, akcierimizi ka defa doldurup boaltacamz belli. nsan ana rahminedt anda dnmeye balayan bir saya bir tr kum saati gibi iliyor. st tarafn deil ama aaden kumlar grebiliyoruz. Balayan veya biten bir ey yok, sadece belli saydaki kum tanesi yer

deitiriyor.

Documents

zamani_dusunmek_yazmak