Zhvillimi, organizimi dhe performanca institucionale e ...doktoratura.unitir.edu.al/wp-content/uploads/2014/06/Doktoratura... · Zhvillimi, organizimi dhe performanca institucionale

Zhvillimi, organizimi dhe performanca institucionale e operacionale e portit detar mbi baza konceptuale e kontekstuale:

Nj reflektim mbi portin detar t Durrsit

Pr t marr gradn shkencore Doktor

Prgatitur nga Udhheqs shkencor

MND. Krenar IBRAHIMI Prof. Dr. Mimoza KASIMATI

Tiran, 2014

REPUBLIKA E SHQIPRIS

UNIVERSITETI I TIRANS FAKULTETI I EKONOMIS

DEPARTAMENTI I MANAXHIMIT

Kjo faqe lihet bosh pr efekt t faqosjes


Nj reflektim mbi portin detar t Durrsit Krenar Ibrahimi iii

Prmbajtja

Prmbajtja ............................................................................................................................................................ iii

Indeksi i figurave.................................................................................................................................................... vii Indeksi i tabelave................................................................................................................................................... viii Lista e shkurtimeve ................................................................................................................................................. ix

Parathnie ........................................................................................................................................................... xii

1. Hyrje ............................................................................................................................................................. 1 1.1 Formulimi i problemit krkimor............................................................................................................... 1 1.2 Objektivat, hipotezat dhe shtjet empirike t tezs................................................................................. 2 1.3 Metodologjia e prdorur pr krkim......................................................................................................... 4

1.3.1 Inputet e krkimit.................................................................................................................................. 4 1.3.2 Metodat e krkimit................................................................................................................................ 5 1.3.3 Rezultatet e krkimit ............................................................................................................................10

1.4 Struktura e disertacionit...........................................................................................................................11

Pjesa I Konceptualizimi i portit detar si kluster territorial, institucional e operacional mbi baza kontekstuale .........................................................................................................................................12

2. Kontekstualizimi i portit detar .................................................................................................................13 2.1 Konteksti hapsinor .................................................................................................................................14

2.1.1 Porti si port pr tregtin dhe turizmin ndrkombtar ..........................................................................14 2.1.2 Porti si nyje n sistemin e transportit ...................................................................................................15 2.1.3 Porti si nyje rrjetesh industriale e logjistike .........................................................................................16

2.2 Konteksti kohor .......................................................................................................................................20 2.3 Konteksti social-ekonomik......................................................................................................................25

2.3.1 Aktiviteti portual - kluster aktivitetesh social-ekonomike t derivuara ...................................................25 2.3.2 Klusteri portual si njsi analize e aktivitetit social-ekonomik t portit detar ..........................................26 2.3.3 Qllimi dhe objektivat social-ekonomike portuale ................................................................................26

2.4 Konteksti funksional ...............................................................................................................................28 2.4.1 Funksioni i mirfillt portual ...............................................................................................................30 2.4.2 Funksionet e jashtme portuale si pjes e aktivitetit portual ...................................................................31 2.4.3 Funksionet e derivuara t portit detar ..................................................................................................32 2.4.4 Funksioni logjistik i portit detar n zinxhirt e furnizimit......................................................................33

2.5 Konteksti organizativ ..............................................................................................................................34 2.5.1 Organizimi i infrastrukturs dhe superstrukturs portuale ....................................................................35 2.5.2 Organizimi i funksioneve t brendshme portuale ..................................................................................36 2.5.3 Mbi organizimin e pronsis s burimeve dhe shrbimeve portuale ......................................................38 2.5.4 Modelet baz t organizimit t burimeve, funksioneve dhe aktorve portuale ........................................39

2.6 Konteksti institucional.............................................................................................................................40 2.6.1 Stakeholders portual ..........................................................................................................................41

2.6.1.1 Disa veori t teoris s stakeholders ..........................................................................................41 2.6.1.2 Kush jan stakeholders portual? ................................................................................................43

2.6.2 Objektivat dhe influenca e aktorve portual n vendim-marrje............................................................46 2.6.3 Konkurrenca dhe bashkpunimi portual ...............................................................................................46

2.6.3.1 Tipet e konkurrencs dhe konkurrueshmria si kritere t przgjedhjes s portit detar....................47 2.6.3.2 Fushat, pengesat dhe prfitimet nga bashkpunimi portual ..........................................................50

3. Konceptualizimi i portit detar si kluster mbi baza kontekstuale .....................................................51


Nj reflektim mbi portin detar t Durrsit Krenar Ibrahimi iv

3.1 Nga kontekstualizimi tek konceptimi i portit detar .................................................................................51 3.1.1 Mbi konceptin n prgjithsi dhe konceptimin e portit detar tregtar n veanti .....................................51

3.1.1.1 Rndsia e gjasht konteksteve portuale pr konceptimin e nj porti detar tregtar ........................52 3.1.1.2 Kuadri teorik i konceptimit mbi baza kontekstuale t portit detar dhe zhvillimit t tij ...................56

3.1.2 Mbi klusterin statistikor, social-ekonomik dhe portual..........................................................................58 3.1.2.1 Nga klusteri statistikor dhe rrethet industriale tek klusteri social-ekonomik..................................58 3.1.2.2 Nga klusteri social-ekonomik tek klusteri portual........................................................................60

3.2 Konceptimi i portit detar si kluster social-ekonomik me 2 sisteme + 3 nyje...........................................61 3.2.1 Porti Sistem operacional transferimi pr njerz e mallra midis detit e toks.......................................66 3.2.2 Porti Sistem institucional aktorsh e ujdish social-ekonomike............................................................67 3.2.3 Porti Port pr rrjetet e tregtis dhe turizmit ndrkombtar...............................................................71 3.2.4 Porti Nyje e transportit multimodal detar e toksor ...........................................................................72 3.2.5 Porti Nyje n zinxhirt e industris, logjistiks dhe furnizimit ............................................................73

3.3 Nj prpjekje pr riformulimin e portit detar tregtar ...............................................................................74

Pjesa II Rikonceptimi i zhvillimit, (ri-)organizimit e performancs institucionale e operacionale t portit detar .......................................................................................................................................75

4. Zhvillimi dhe reformimi institucional e operacional i portit detar.................................................77 4.1 Evolucioni i mendimit mbi zhvillimin (social-)ekonomik t/prmes firmave ........................................77

4.1.1 Zhvillimi ekonomik nga fiziokratt tek Alfred Marshall.........................................................................77 4.1.2 Teoria evolucionare e zhvillimit ekonomik nga Schumpeter ..................................................................79 4.1.3 Teoria e prgjithshme e rritjes s firms nga Penrose...........................................................................79 4.1.4 Teoria evolucionare e ndryshimit ekonomik prmes firmave nga Nelson et Winter................................80 4.1.5 Teoria institucionale e prcaktimit t performancs ekonomike nga North............................................81

4.2 Funksionet social-ekonomike si marrdhnie institucionale e operacionale ...........................................82 4.2.1 Funksionet social-ekonomike si marrdhnie prmes vendimeve e veprimeve .......................................83 4.2.2 Funksionet social-ekonomike si t drejta pronsie mbi burimet: qasja Gov-Ad-Man .............................84

4.3 Zhvillimi institucional e operacional i firms si agjent social-ekonomik................................................86 4.4 Nga zhvillimi i firms tek zhvillimi institucional e operacional i portit detar.........................................87 4.5 Reforma e zhvillimit institucional e operacional t firms n prgjithsi ...............................................88 4.6 Nga reforma e firms te ajo e zhvillimit institucional e operacional t portit .........................................91

4.6.1 Konceptimi aktual i reforms institucionale e operacionale t zhvillimit portual ...................................92 5. (Ri-)Organizimi institucional e operacional i zhvillimit t portit detar.........................................95

5.1 Funksionet e governancs, administrimit e manaxhimit t portit detar ...................................................95 5.2 Kuptimi, roli dhe funksionet tradicionale t Autoritetit Portual publik...................................................98

5.2.1 Roli i AP n governancn, administrimin dhe manaxhimin e klusterit portual .......................................99 5.2.2 Katr funksionet tradicionale baz t Autoritetit Portual n nivelet Gov-Ad-Man................................101

5.3 Analiz kritike e modeleve aktuale t organizimit portual ....................................................................102 5.3.1 Modelet port shrbim, vegl, landlord e privat ...................................................................................104 5.3.2 Modelet portuale bazuar n funksionet rregullator, pronar toke e operator ........................................109

5.4 Nj model i ri i organizimit t burimeve, funksioneve dhe aktorve portual ......................................113

6. Performanca e zhvillimit institucional e operacional t portit detar ...........................................115 6.1 Natyra e aktorve portual ....................................................................................................................115 6.2 Funksionet n nivelet vendim-marrse t zhvillimit t aktivitetit portual .............................................117 6.3 Performanca aktuale e do aktori n funksionin prkats portual .........................................................117

6.3.1 Mbi performancn dhe matjen e saj n nj aktivitet social-ekonomik ..................................................117 6.3.2 Arsyet e matjes s performancs portuale...........................................................................................119 6.3.3 Metodat e matjes s performancs portuale........................................................................................121 6.3.4 Rikonceptimi i performancs s zhvillimit institucional e operacional portual.....................................123


Nj reflektim mbi portin detar t Durrsit Krenar Ibrahimi v

6.4 Performanca e krahasuar e do funksioni portual .................................................................................128

Pjesa III Analiz e zhvillimit, (ri-)organizimit e performancs institucionale e operacionale n portin e Durrsit ...............................................................................................................................129

7. Zhvillimi, organizimi e performanca institucionale n portin e Durrsit ..................................131 7.1 Prgjegjsit institucionale t ndrmarrjes shtetrore n portin e Durrsit ...........................................131

7.1.1 Ndrmarrja shtetrore socialiste Porti Detar i Durrsit (3.4.19451.1.1992)...................................131 7.1.1.1 Objekti i veprimtaris s ndrmarrjes shtetrore socialiste Porti Detar i Durrsit .....................132 7.1.1.2 Prgjegjsit qeverisse t ndrmarrjes shtetrore socialiste Porti Detar i Durrsit...................132

7.1.2 Ndrmarrja shtetrore kapitaliste Porti Detar Durrs (1.1.19924.12.1998)....................................133 7.1.2.1 Objekti i veprimtaris s ndrmarrjes shtetrore kapitaliste Porti Detar Durrs ........................133 7.1.2.2 Prgjegjsit qeverisse t ndrmarrjes shtetrore kapitaliste Porti Detar Durrs .....................133

7.1.3 Shoqria anonime Autoriteti Portual Durrs (4.12.19988.6.2006) ....................................................134 7.1.3.1 Objekti i veprimtaris s shoqris anonime Autoriteti Portual Durrs ....................................138 7.1.3.2 Prgjegjsit qeverisse t shoqris anonime Autoriteti Portual Durrs..................................139

7.1.4 Personi juridik publik Autoriteti Portual Durrs (pas dats 8.6.2006) .................................................140 7.1.4.1 Ligji Pr Autoritetin Portual...................................................................................................140 7.1.4.2 Statuti i personit juridik publik Autoriteti Portual Durrs...........................................................147 7.1.4.3 Objekti i veprimtaris s personit juridik publik Autoriteti Portual Durrs .................................147 7.1.4.4 Prgjegjsit qeverisse t personit juridik publik Autoriteti Portual Durrs ............................148

7.1.5 Evolucioni i strukturs s qeverisjes s Autoritetit Portual Durrs......................................................148 7.2 Aktort dhe funksionet institucionale t zhvillimit t portit Durrs prej 2004......................................148

7.2.1 Roli dhe funksionet e institucioneve private n zhvillimin e portit detar t Durrsit .............................149 7.2.2 Roli dhe funksionet e institucioneve publike n zhvillimin e portit detar t Durrsit.............................150 7.2.3 Funksionet e Ministris prgjegjse pr portet detare n RSH ............................................................151

7.2.3.1 Drejtoria e Politikave t Transportit Detar sot Drejtoria e Prgjithshme Detare .......................152 7.2.3.2 Instituti i (Studimeve t) Transportit .........................................................................................154 7.2.3.3 Plani Kombtar i Transportit pr periudhn 20052023.............................................................155 7.2.3.4 Strategjia Sektoriale e Transportit pr periudhn 20082013.....................................................156

7.2.4 Funksionet e Kshillit Drejtues t APD si shoqri anonime e person juridik publik .............................159 7.2.4.1 Funksionet qeverisse ligjore t KD t APD si shoqri anonime e person juridik publik.............159 7.2.4.2 Funksionet qeverisse reale t KD t APD si shoqri anonime e person juridik publik ...............162

7.3 Organizimi dhe transferimi institucional i zhvillimit n portin e Durrsit ............................................164 7.3.1 Modeli Port shrbimi i (ri-)organizimit institucional n portin e Durrsit.........................................164 7.3.2 Modeli Port vegl i (ri-)organizimit institucional n portin e Durrsit..............................................165 7.3.3 Modeli Port landlord i (ri-)organizimit institucional n portin e Durrsit.........................................166

7.3.3.1 Plan biznesi strategjik dhe paketat PPP t masterplanit pr periudhn 20082030......................167 7.3.3.2 Konesionet e vitit 2013 n zbatim t masterplanit 20082030 pr portin e Durrsit ..................169

7.4 Mbi performancn e zhvillimit institucional n portin detar t Durrsit ...............................................170 7.4.1 Performanca e portit detar t Durrsit krahasuar me portet detare shqiptare .....................................170 7.4.2 Performanca e portit detar t Durrsit krahasuar me portet e Ballkanit jugor ....................................171 7.4.3 Performanca e portit detar t Durrsit krahasuar me portet e deteve Adriatik e Jon ...........................172 7.4.4 Efektiviteti i vendim-marrjes institucionale n/pr portin detar t Durrsit .........................................172

8. Zhvillimi, organizimi e performanca operacionale n portin e Durrsit....................................173 8.1 Prgjegjsit operacionale t ndrmarrjes shtetrore n portin e Durrsit ............................................173

8.1.1 Ndrmarrja shtetrore socialiste Porti Detar i Durrsit (3.4.19451.1.1992)...................................173 8.1.1.1 Prgjegjsit operacionale t Drejtorit t ndrmarrjes shtetrore socialiste .................................173

8.1.2 Ndrmarrja shtetrore kapitaliste Porti Detar Durrs (1.1.19924.12.1998)....................................174 8.1.2.1 Prgjegjsit operacionale t Drejtorit t ndrmarrjes shtetrore kapitaliste................................174

8.1.3 Shoqria anonime Autoriteti Portual Durrs (4.12.19988.6.2006) ....................................................176 8.1.3.1 Prgjegjsit operacionale t Drejtoris (Ekzekutive) n shoqrin anonime APD .....................176

8.1.4 Personi juridik publik Autoriteti Portual Durrs (pas dats 8.6.2006) .................................................177 8.1.4.1 Prgjegjsit operacionale t Drejtoris Ekzekutive t personit juridik publik APD....................177

8.2 Njsit dhe funksionet operacionale t zhvillimit t portit Durrs prej 2004........................................178


Nj reflektim mbi portin detar t Durrsit Krenar Ibrahimi vi

8.2.1 Burimet njerzore dhe struktura organizative e Autoritetit Portual Durrs .........................................179 8.2.2 Zhvillimi i infrastrukturs dhe superstrukturs n portin detar t Durrsit ..........................................182

8.2.2.1 Projektet pr zhvillim infrastrukture e superstrukture prpara masterplanit 2008........................182 8.2.2.2 Zhvillimi i infrastrukturs dhe superstrukturs sipas masterplanit t RH 20082030 ..................188

8.2.3 Marketingu dhe promocioni n portin detar t Durrsit......................................................................190 8.2.3.1 Plan-bizneset e Autoritetit Portual Durrs .................................................................................191 8.2.3.2 Struktura e tarifave e Autoritetit Portual Durrs.........................................................................193 8.2.3.3 Analiza strategjike SWOT e portit t Durrsit ...........................................................................195 8.2.3.4 Promocioni n portin detar t Durrsit.......................................................................................195

8.2.4 Operacionet e prpunimit pr anije, mallra e udhtar n portin detar t Durrsit..............................196 8.3 Indikatort e performancs operacionale n zhvillimin e portit t Durrsit ..........................................197

8.3.1 Indikator e probleme t performancs operacionale q njihen n portin e Durrsit ...........................197 8.3.2 Historiku dhe struktura e trafikut t mallrave n portin e Durrsit gjat 19482012 ...........................202

8.3.2.1 Nj krahasim i trafikut t parashikuar me trafikun real n portin e Durrsit ................................206 8.3.2.2 Metodologjia e prdorur pr parashikimin afat-gjat t trafikut n portin e Durrsit ...................209

8.3.3 Indikatort kryesor t performancs operacionale n portin e Durrsit .............................................210 8.3.3.1 Indikatort e kohve t anijeve dhe prdorimit t kalatave n portin e Durrsit...........................210 8.3.3.2 Indikatort e produktivitetit si norma t prpunimit t mallrave n portin e Durrsit...................215

8.4 Indikatort e performancs financiare n zhvillimin e portit t Durrsit...............................................220

9. Konkluzionet dhe rekomandimet e tezs .............................................................................................225 9.1 Volumi i puns dhe krijimtaris n shifra .............................................................................................225 9.2 Konkluzione q lidhen direkt me shtat hipotezat teorike baz t studimit ..........................................226 9.3 Konkluzione mbi tet shtjet funksionale n portin e Durrsit............................................................228

9.3.1 Zhvillimi, organizimi dhe performanca institucionale n portin detar t Durrsit................................228 9.3.2 Zhvillimi, organizimi dhe performanca operacionale n portin detar t Durrsit ................................230

9.4 Rekomandime n nivel politik, praktik e krkimor edhe pr portet detare ...........................................231

Referencat bibliografike teorike (T), empirike (E) e personale (P) ......................................................234 T.1 Libra e fjalor - version letr .................................................................................................................234 T.2 Libra ose krer librash - version elektronik (.pdf) .................................................................................234 T.3 Botime nga institucione, porte detare e shoqata portuale, universitete e institute .................................238 T.4 Artikuj n revista e konferenca shkencore ............................................................................................242 T.5 Botime n adresa interneti .....................................................................................................................246 T.6 Teza disertacioni PhD e mikroteza Masteri...........................................................................................247 T.7 Ligje apo statute portuale ......................................................................................................................247 T.8 Fjalor dhe adresa n internet................................................................................................................248 E.1 Libra .pdf, botime shkencore e mediatike pr portin e Durrsit............................................................248 E.2 Akte e normativa ligjore e rregullatore n dhe pr portin e Durrsit.....................................................251 E.3 Adresa n internet t institucioneve q kan lidhje me portin e Durrsit ..............................................256 P.1 Botime shkencore personale n revista dhe konferenca kombtare e ndrkombtare...........................256

Anekset ..........................................................................................................................................................257 A.1 Parime, metoda e koncepte t reja administrimi e manaxhimi pr portet..............................................257 A.2 Indikatort e performancs portuale ......................................................................................................264 A.3 Pyetsort pr zhvillimin, organizimin e performancn n portet shqiptare .........................................275

A.3.1 Anketim pr probleme t zhvillimit/funksionimit t portit detar: Kndvshtrimi i AP ...........................275 A.3.2 Anketim pr probleme t zhvillimit/funksionimit t portit detar: Kndvshtrimi i aktorve portual

privat: operator/stivador, agjensi detare, spedicioner, etj. ..........................................................283 A.3.3 Pyetsor pr veprimtarin e Autoritetit Portual Durrs ......................................................................284 A.3.4 Pyetsor pr veprimtarin e Kshillit Drejtues t Autoritetit Portual Durrs.......................................285


Nj reflektim mbi portin detar t Durrsit Krenar Ibrahimi vii

Indeksi i figurave

Figura 1. Struktura e disertacionit doktoral (Autori, 2011)...........................................................................................11 Figura 2. Triptiku portual (Vigari, 1979; burimi: Ducruet, 2005). ..............................................................................15 Figura 3. Qasja multi-nivel pr aksesibilitetin toksor dhe dinamikn e portit detar (Notteboom, 1998). .......................17 Figura 4. Integrimi funksional dhe ekonomia e shkalls n sistemet zinxhir t orientuar nga porti (Robinson, 2002). ....18 Figura 5. Ndrveprimet e kanaleve n nj sistem t integruar manaxhimi portual (Bichou et Gray, 2004).....................19 Figura 6. Projektimi dhe integrimi i operacioneve portuale n nivel logjistik e zinxhir-furnizimi (UNCTAD, 2004). ....19 Figura 7. Model zhvillimi i korridoreve dhe hierarkis (n sistemet) portuale (Taaffe et al., 1963). ..............................20 Figura 8. Modeli Anyport i evolucionit hapsinor e kohor t nj porti - versioni origjinal me 6 etapa (Bird, 1963). .......21 Figura 9. Modeli Anyport - versioni i modifikuar me 3 etapa (Rodrigue et al. 2003).....................................................21 Figura 10. Evolucioni i nj porti dhe faza e rajonalizimit n hinterland (Notteboom et Rodrigue, 2005). ......................22 Figura 11. Koncepti cikl-jete portual: versioni konvencional (ngurtsim) e bashkkohor (rizhvillim) (Charlier, 2007).22 Figura 12. Koncepti cikl-jete portual: versioni matricor, n koh (T) dhe hapsir (L) (Charlier, 2007). .....................22 Figura 13. Funksionet e jashtme si shrbime operacionale pr anije, mallra e njerz n port (UNCTAD, 1975, 1992a).32 Figura 14. Kush ofron direkt shrbimet operacionale n portet detare (Brooks et Cullinane 2007b, ESPO, 2011). ........38 Figura 15. Pamja e firms: (a) manaxheriale me ndryshimet brenda e jasht, (b) stakeholders (Freeman, 1984). ..........42 Figura 16. Porti si nyje pr kontakte e kontrata mes stakeholders - AP landlord (Notteboom et Winkelmans, 2002).....44 Figura 17. Komuniteti portual sipas sistemit: a) Portnet (PSA, 2010); dhe b) APICS (APA, 2011). ..............................45 Figura 18. Kuadr teorik i propozuar pr konceptimin kontekstual t portit detar dhe zhvillimit t tij (Autori, 2013). ...57 Figura 19. Model governance i propozuar pr rrethet industriale (Alberti, 2001)..........................................................59 Figura 20. Metoda e prcaktimit t kufijve gjeografik dhe ekonomik t klusterit (De Langen, 2004). ........................60 Figura 21. Modeli i konceptit kluster portual 2 sisteme + 3 nyje (Autori, 2011).........................................................61 Figura 22. Modeli multifunksional i portit Antwerp (Bruyninckx, Waterschoot, 2011; Van Mulders, 2012). ..............66 Figura 23. Porti detar si sistem-prodhimi dhe produkti transhipment i tij (Walter, 1999). .............................................67 Figura 24. Zonat funksionale n zinxhirin e transportit (UNCTAD, 1976e). ................................................................72 Figura 25. Porti si nyje intermodale n zinxhirin e transportit detar e toksor (Autori, 2009)........................................72 Figura 26. Porti detar Antwerp si hallk shrbimesh logjistike midis hinterland e foreland (Waterschoot, 2011). .........73 Figura 27. Nyjet det- e tok-portuale t zinxhirit logjistik t kontenierit (Londoo-Kent et Kent, 2003). ......................73 Figura 28. Ndarja e governancs korporative nga manaxhimi i korporats (Tricker 2003, 2009)...................................83 Figura 29. Nj model tre dimensional i governancs portuale (Wang et al. 2004).......................................................101 Figura 30. Klasifikim ndrkombtar standard pr tipet e porteve (Stevens, 1997).......................................................104 Figura 31. Konceptualizimi i modelit t governancs portuale modulare (Brooks et Cullinane, 2007b).......................110 Figura 32. Performanca institucionale e operacionale n qasjet: a) Gov-Ad-Man dhe b) efektienc (Autori, 2010).....125 Figura 33. Evolucioni i statusit dhe strukturs qeverisse n portin e Durrsit gjat 19452013 (Autori, 2013)...........148 Figura 34. Aktort kryesor n rrjetin infomacional t portit t Durrsit (Ndreu 2010, web APD 2011)......................148 Figura 35. Organigrama e DPTD dhe DPD (MPPTT web 2010; DPD web 2013). .....................................................151 Figura 36. Shtrirja dhe format e ujdive gjenerike PPP n portet detare (RH 2008; Burimi: RebelGroup). ...................166 Figura 37. Modelet portuale dhe partneriteti publik-privat (Pleindoux, 2012).............................................................167 Figura 38. Harta dhe pamje google e terminalit lindor n portin Durrs (MPPT et APD 2012, EMS-APO web 2013).170 Figura 39. Skema organizative e rekomanduar n 1999 pr APD - port shrbimi i komercializuar (APD, 2010a). ......176 Figura 40. Struktura organizative e APD n vitin 2006 (APD, 2010a)........................................................................179 Figura 41. Struktura organizative e APD n mars 2012 (APD, web). .........................................................................180 Figura 42. Pamje e portit t Durrsit: (a) Jug-Veri dhe (b) Perndim-Lindje (APD, 2010a). .......................................182 Figura 43. Alternativa m e mir pr shfrytzimin afat-gjat t toks n portin e Durrsit (Louis Berger, 2000). ........185 Figura 44. Shfrytzimi i territorit n portin e Durrsit prpara masterplanit RH (Autori, 2008 [adaptim i RH]). ..........187 Figura 45. Masterplani teknik pr portin e Durrsit (RH, 2008). ................................................................................189 Figura 46. Skema organizative e Drejtoris s Shrbimeve Operacionale t APD (APD, 2011). .................................196 Figura 47. Model relacional n MS-Access pr llogaritje performance n operacionet e anijes n port (Autori, 2009).198 Figura 48. Grafiku i trafikut t mallrave import-eksport-total n portin e Durrsit gjat 19582012 (Autori, 2013).....205 Figura 49. Struktura e shpenzimeve t APD pr vitin 2006 (majtas) dhe 2007 (djathtas) n milion (HPC, 2008b)....221 Figura 50. Grafikt e indikatorve kryesor financiar t APD gjat periudhs 20042013 (Autori, 2013). ................224 Figura 51. Pes indikatort primar t performancs portuale dhe grafikt prkats (UNCTAD, 1973).......................265 Figura 52. Efekti i reduktimit t koh-pritjes e prpunimit t mallrave te koh-qndrimi i anijes (UNCTAD, 1987b)..267


Nj reflektim mbi portin detar t Durrsit Krenar Ibrahimi viii

Indeksi i tabelave

Tabela 1. Karakteristikat funksionale e organizative t evolucionit portual n tre gjenerata (Adaptim i Autorit, 2010). 24 Tabela 2. Ndarja e aktiviteteve funksionale kye t portit n tre kategori (Baird 1999, 2000). ......................................37 Tabela 3. Krahasimi i pronsis s aktiviteteve portuale (Alderton, 2008)....................................................................38 Tabela 4. Objektiva konfliktual t stakeholders portual q manaxhon autoriteti portual (Adaptim i Autorit, 2010). ...46 Tabela 5. Prcaktuesit m t rndsishm n konkurrencn mes klusterave portuale (Van der Sluijs, 2007)..................48 Tabela 6. Prcaktues t rndsishm pr segmente t ndryshme n port (Van der Sluijs, 2007). ...................................48 Tabela 7. Prcaktuesit m t rndsishm pr konkurrencn midis porteve (Van der Sluijs, 2007)................................49 Tabela 8. Prcaktuesit pr portin detar si port kryesor pr trafikun e mallrave (Van der Sluijs, 2007).........................49 Tabela 9. Investimet e autoritetit portual si manaxher klusteri (De Langen, 2002)........................................................65 Tabela 10. Kuadri i aktiviteteve prtej funksionit landlord t AP (Van der Lugt et De Langen, 2007)...........................66 Tabela 11. Efektet e ristrukturimit institucional n porte konteniersh (Olivier et Slack, 2005).....................................69 Tabela 12. Variablat e studimit t integrimit institucional t porteve (Jacobs, 2007). ....................................................70 Tabela 13. Delegim detyrash operacionale n infrastruktur: outsourcing e devolution (OECD, 2008). ........................91 Tabela 14. Funksioni i (ri-)organizimit n nivelin institucional e operacional t zhvillimit portual (Autori, 2013).........95 Tabela 15. Funksionet n nivelet Gov-Ad-Man t zhvillimit t klusterit portual (Autori, 2013).....................................97 Tabela 16. Katr modelet e administrimit portual (Baird, 1995).................................................................................103 Tabela 17. Modelet baz t manaxhimit portual (BB 2001, 2007)..............................................................................105 Tabela 18. Role funksionale e modele institucionale n lehtsira e shrbime portuale (Bichou et Gray, 2005). ...........106 Tabela 19. Matrica e devolution n porte (Baltazar et Brooks, 2001). ........................................................................109 Tabela 20. Elementt ky portual: Opsione privatizimi (Baird, 1999).......................................................................112 Tabela 21. Modelet Gov-Ad-Man t organizimit t funksioneve, burimeve e aktorve t portit detar (Autori, 2011). ..113 Tabela 22. Model analize pr performancn institucionale e operacionale t portit detar (Autori, 2012). ....................116 Tabela 23. Efektet e variablave t cilsis s governancs s klusterit portual te performanca (De Langen, 2004).......123 Tabela 24. Efektet e variablave t strukturs s klusterit portual mbi performancn (De Langen, 2004)......................123 Tabela 25. T dhna krahasuese bilanci pr portet detare Durrs e Vlor (Autori 2010, Burimi: QKR internet 2010)..138 Tabela 26. Lejet pr ushtrim aktiviteti n sektorin detar t RSH (Autori 2008, Burimi: MPPTT, APD). .....................149 Tabela 27. Financimet e nevojshme pr t zhvilluar portet shqiptare n 20072013 (Autori 2010, Burimi: IST 2007).159 Tabela 28. Plan-biznesi strategjik me PPP minimum n masterplanin e portit Durrs (Autori, 2013 [adaptim i RH]). .168 Tabela 29. Tonazhi i ngarkim-shkarkimit t mallrave n portet e RSH n 19812012 (Autori, 2013; Burimi: MPPT).171 Tabela 30. T dhnat e trafikut t udhtarve n hyrje-dalje n portet e Shqipris n 20002012 (Autori, 2013). ......171 Tabela 31. Evolucioni i numrit t punonjsve t APD n fund-vitet 19982013 (Autori, 2013). .................................180 Tabela 32. Treguesit kryesor mbi personelin e APD dhe disa AP t Europs n fund-vitin 2010 (Autori, 2013)........181 Tabela 33. T dhnat mbi kalatat n portin e Durrsit prpara zbatimit t masterplanit RH (Autori, 2013)..................187 Tabela 34. Kostot e terminaleve n infrastruktur, superstruktur e pajisje ndr fazat e masterplanit (Autori, 2013). ..190 Tabela 35. Anijet dhe mallrat q parashikon masterplani i portit t Durrsit n 2030 (Autori, 2013 [adaptim i RH]). ..193 Tabela 36. Mekanizmat konesionar nn strukturn aktuale dhe t re tarifore t APD (RH, 2008). ...........................195 Tabela 37. Analiza SWOT e portit t Durrsit (Autori, 2013). ...................................................................................195 Tabela 38. Indikatort e sugjeruar sipas pes kategorive t performancs pr portin e Durrsit (HPC, 2008a).............198 Tabela 39. Trafiku vjetor total i mallrave pr portin e Durrsit n periudhn 19482012 (Autori, 2013).....................203 Tabela 40. Struktura e mallrave me tre grupe n portin e Durrsit pr periudhn 19582012 (Autori, 2013)...............204 Tabela 41. Struktura e mallrave n portin e Durrsit pr vitin 2007 krahasuar me vitin 2006 (Autori, 2013). ..............205 Tabela 42. Trafiku i detajuar me traget n portin e Durrsit pr vitin 2007 krahasuar me vitin 2006 (APD, 2009).......206 Tabela 43. Struktura e mallrave sipas terminaleve n portin e Durrsit pr periudhn 20092012 (Autori, 2013)........206 Tabela 44. Trafiku i realizuar kundrejt atij t parashikuar pr portin e Durrsit gjat 19932011 (Autori, 2013). ........207 Tabela 45. Trafiku i realizuar dhe parashikimi i masterplanit pr portin e Durrsit gjat 20092012 (Autori, 2013)....208 Tabela 46. Koh-qndrimi i anijeve dhe normat e kalats n portin e Durrsit gjat 19892003 (BB 1993, 1998). .....210 Tabela 47. Koht prbrse t qndrimit t anijeve n portin Durrs gjat 4-mujorit III t 1999 (Louis Berger, 2000).211 Tabela 48. Indikatort e prdorimit t kalatave n portin e Durrsit gjat 4-mujorit III t 1999 (Autori, 2013). ...........211 Tabela 49. Koht dhe normat e kalatave n portin e Durrsit gjat periudhs 19992007 (BB 2007, APD 2009a). .....211 Tabela 50. Koht e kalats pr mallrat total, gjenerale e rifuxho n portin Durrs - janar-tetor 2008 (Autori, 2013). ...212 Tabela 51. Koht mesatare pr mallrat total, gjenerale e rifuxho n portin Durrs - janar-tetor 2008 (Autori, 2013)....214 Tabela 52. Indikatort kryesor t prdorimit t kalatave n portin e Durrsit - janar-tetor 2008 (Autori, 2013). .........214 Tabela 53. Pasqyr e normave t prpunimit pr disa tip-mallra n portin e Durrsit pas 24.11.2006 (Autori, 2013). ..215 Tabela 54. Indikatort e produktivitetit n portin e Durrsit pr katrmujorin I t vitit 1999 (Louis Berger, 2000). .....217 Tabela 55. Norma prpunimi n kalatat e portit Durrs - 4-mujori III, 1999 e 2004 (Louis Berger 2000, BB 2005a)...217 Tabela 56. Indikatort kryesor t produktivitetit t anijeve n portin e Durrsit - janar-tetor 2008 (Autori, 2013)......218


Nj reflektim mbi portin detar t Durrsit Krenar Ibrahimi ix

Tabela 57. Indikatort operacional pr 4 tipe mallrash n portin e Durrsit gjat 20052008 (Autori, 2013). ............219 Tabela 58. Indeksi i produktivitetit pr portin e Durrsit gjat periudhs 19982012 (Autori, 2013)...........................220 Tabela 59. Indikatort ekonomiko-financiar t Porti detar Durrs pr periudhn 19931999 (Autori, 2013). ..........220 Tabela 60. T ardhurat e APD (milion ) nga prpunimi i mallrave pr periudhn 20032007 (HPC, 2008b).............221 Tabela 61. Treguesit kryesor financiar t terminaleve n portin e Durrsit gjat 20092013 (Autori, 2013).............222 Tabela 62. Treguesit kryesor financiar t APD pr periudhn 20042013 (Autori, 2013)........................................223 Tabela 63. Fitimi neto pr ton mall dhe pr punonjs t APD pr periudhn 20042012 (Autori, 2013). ....................224 Tabela 64. Tre prkufizimet alternative t znies s kalats (UNCTAD, 1973). .........................................................265 Tabela 65. Indikatort e performancs financiare e operacionale n portin detar (UNCTAD, 1976e). .........................266 Tabela 66. Indikatort e performancs operacionale, financiare dhe t aseteve portuale (Chung, BB, 1993)................268 Tabela 67. Indikatort fizik, ekonomik e financiar dhe t produktivitetit t faktorve (Trujillo et Nombela, 1999). 269 Tabela 68. Matsa t efektivitetit t procesit multimodal (Marlow et Paixo, 2002). ..................................................270 Tabela 69. Indikatort e performancs n tre sub-procese t porteve lean (Marlow et Paixo, 2002). .......................271 Tabela 70. IPP aktual e potencial pr portin detar sipas tipit t produktit (De Langen et al., 2007). .........................273 Tabela 71. Lista e indikatorve pt tu vlersuar pr prfshirje n dashbord (PPRISM, 2010).....................................274

Lista e shkurtimeve

AAPA American Association of Port Authorities AP Autoritet Portual APA Antwerp Port Authority (ose n frngjisht, Autorit Portuaire dAnvers) APAn Autorit Portuale di Ancona APB Autorit Portuale di Bari APBr Autorit Portuale di Brindisi APD Autoriteti Portual Durrs APG Autorit Portuale di Genova APN Autorit Portuale di Napoli APP Agjensia e Prokurimit Publik APT Autorit Portuale di Trieste APV Autorit Portuale di Venezia AQ Agjensi Qeveritare AS Agjensi Spedicionere ASC Albanian Stevedoring Company AT Agjensi Transporti Autori Nnkupton autorin e ksaj teze doktorale, Krenar Ibrahimi, kur nuk citohet ndryshe BB Banka Botrore BE Bashkimi Europian BEI Banka Europiane e Investimeve BERZH Banka Europiane pr Rindrtim e Zhvillim BLT Build-Lease-Transfer BOO Build-Own-Operate BOOT Build-Own-Operate-Transfer BOT Build-Operate-Transfer BRT Bruto Registered Tonnage, prdoret edhe n formn B(r)t ose b(r)t CSR Corporate Social Responsibility CUP Cambridge University Press DBFOM Design, Build, Finance, Operate & Maintain DBOM Design, Build, Operate & Maintain DE Drejtori(a) Ekzekutiv(e) DETR Department for the Environment, Transport and the Regions (UK, 1997-2002) DfT Department for Transport (UK, 2002-aktualisht) DM Departamenti i Manaxhimit DPD Drejtoria e Prgjithshme Detare Dpgpp Devolution, port governance and port performance (titull libri)


Nj reflektim mbi portin detar t Durrsit Krenar Ibrahimi x

DPTD Drejtoria e Politikave t Transportit Detar DShO Drejtoria e Shrbimeve Operacionale DTD Drejtoria e Transportit Detar DWT Dead-Weight Ton(nage) ECMT European Conference of Ministers of Transport EDI Electronic Data Interchange EJTIR European Journal of Transport and Infrastructure Research ESPO European Sea Ports Organization EUR Erasmus University Rotterdam (Holand) FE Fakulteti i Ekonomis FEU Forty-foot Equivalent Unit FP Firma Private FSAP Forca e Siguris s Autoritetit Portual FSPD Forca e Siguris s Portit t Durrsit ft. foot (njsi matse gjatsie), prdoret edhe me simbolin FTZ Free Trade Zone GDP Gross Domestic Product GK Governanca Korporative Gov-Ad-Man Governanc-Administrim-Manaxhim G(R)T Gross (Registered) Tonnage, prdoret edhe n formn G(r)t ose g(r)t HBR Harvard Business Review HPA Hamburg Port Authority HPC Hamburg Port Consulting HUP Harvard University Press IAPH International Association of Ports and Harbours ICC International Chamber of Commerce IDA International Development Agency IKP Indikator Ky t Performancs ILO International Labour Organization IMO International Maritime Organization INSTAT INstituti i STATistikave IP Institucione Private IPA Instrument for Pre-Accession Assistance IPP Indikator Performance Portuale IPS International Port Seminar ISO International Standards for Organizations (French: OIN - Organisation Internationale de

Normalisation, English: IOS - International Organization for Standardization) ISPS International Ship and Port facility Security Code (of IMO) IST Instituti i Studimeve t Transportit (6.5.199521.11.2007) ISTAO ISTituto Adriano Olivetti IT Information Technology, ose Instituti i Transportit (pas 21.11.2007) ITPT Instituti i Transportit dhe Post-Telekomunikacioneve ITMMA Institute of Transport and Maritime Management Antwerp (Belgjik) JV Joint-Venture KD Kshilli Drejtues KE Komisioni Europian KLSH Kontrolli i Lart i Shtetit KM Kshilli i Ministrave ose Krye-Ministria ose Krye-Ministri LVS Logjistik Vler-Shtuese MEL Maritime Economics and Logistics (Revist, por edhe Diplom Master n EUR) MEPP Ministria e Ekonomis Publike dhe Privatizimit METE Ministria e Ekonomis, Tregtis dhe Energjitiks MF Ministria e Financave MITT Ministria e Industris, Tregtis dhe Transportit MMS Manaxhimi i Marrdhnieve midis Stakeholders


Nj reflektim mbi portin detar t Durrsit Krenar Ibrahimi xi

MoU Memorandum of Understanding (pr Korridorin VIII) MPM Maritime Policy and Management (Revist) MPPT Ministria e Punve Publike dhe Transportit MPPTT Ministria e Punve Publike, Transportit dhe Telekomunikacionit MTT Ministria e Transportit dhe Telekomunikacionit NFP Netherlands Fellowship Programmes N(R)T Net (Registered) Tonnage, prdoret edhe n formn N(r)t ose n(r)t OBT Organizata Botrore e Tregtis OECD Organisation for Economic Cooperation and Development Ojf Organizata jo-fitim-prurse OKB Organizata e Kombeve t Bashkuara OUP Oxford University Press PJP Person Juridik Publik PKT Plani Kombtar i Transportit PKT2 Rishikimi i par 5-vjear i PKT PPP Partneritet Publik-Privat Prt Port reform toolkit Prt-i (i=18) Moduli i i-t n listn prej tet modulesh t Prt PRA Port of Rotterdam Authority PSA Port of Singapore Authority PWG Port Working Group Q Qeverit QKR Qendra Kombtare e Regjistrimit (t biznesit) RH Royal Haskoning Ro-Ro Roll-on Roll-off, prdoret edhe n formn RO-RO ose ro-ro ROI Return On Investment RP Rgie Portuaire RSH Republika e SHqipris SCM Supply-Chain Management SH.A. SHoqri Anonime (prdoret edhe me grma t vogla sh.a., ose n formn Sh.A.) SI Sistem Institucional SMI Sistem i Manaxhimit t Integruar SOT Sistem Operacional Transferimi S/OTM Spedicionert/Operatort e Transportit Multimodal SSS Short-Sea Shipping SST Strategjia Sektoriale e Transportit SVS Shrbime Vler-Shtuese SWOT Strengths, Weaknesses, Opportunities and Threats TEU Twenty-foot Equivalent Unit ThPA Thessaloniki Port Authority TIK Teknologji Informacioni e Komunikimi TOC Terminal Operator Conference TS Teoria e Stakeholders UK United Kingdom UNESCAP United Nations Economic and Social Commission for Asia and the Pacific UNCTAD United Nations Conference on Trade And Development US United States (of America) UT Universiteti i Tirans VKM Vendim i Kshillit t Ministrave VPN Vlera Prezente Neto VTS Vessel Traffic Services (or System) ZLF Zinxhir Logjistike e Furnizimi ZV Zinxhiri i Vlers


Nj reflektim mbi portin detar t Durrsit Krenar Ibrahimi xii

Qllimi im sht t pikturoj nj ideal, t tregoj se si ai mund t arrihet, dhe t shpjegoj se far do t thot n praktik realizimi i tij. Pr kt, diskutimi shkencor sht nj mjet, jo nj qllim. Besoj se kam br nj prdorim t ndershm t asaj q di rreth bots n t ciln ne jetojm. Lexuesi do t vendos nse dshiron t pranoj vlerat n shrbim t t cilave un kam prdorur kt dije.

Friedrich Hayek (1960) Parathnie e librit The constitution of liberty

Parathnie

Kur iu futa puns (qershor 2009) pr t shkruar kt tez doktorate mbi manaxhimin e portit detar, pata n mendje nj ide t orientuar drejt nj studimi kryesisht empirik, pr t pasqyruar zhvillimin e porteve shqiptare n terma manaxherial. Por, me kalimin e muajve temn e orientova tek ky studim konceptual q ndiqet nga analiza empirike pr portin e Durrsit, duke arritur t zotroj e shfrytzoj rreth 27,4 GB material elektronik, n 1.446 dosje me 15.802 files, duke marr pjes n dy seminare ndrkombtare t manaxhimit portual, nga m t shquarit n Europ e n bot, si dhe duke botuar nj artikull shkencor n konferencn m t rndsishme n bot pr ekonomistt portual. Tanim jam trsisht i sigurt se ajo ka nisa n versionin e 1-r nuk ngjan aspak me versionin e 35-t t tezs q radhitet n 286 faqet vijuese. Por, si ka thn Albert Einstein (1879-1955), nse do ta dinim at q ishim duke br, nuk mund t quhej krkim, apo jo?. Pr t mbrritur te versioni final, jam prpjekur fort t respektoj thnien e Wilson Mizner (1876-1933) dramaturg, tregimtar e sipr-marrs amerikan (wikipedia) q e citon Carl Thoresen (2003), te libri Port designers handbook: Recommendations & guidelines: Nse kopjon ose vjedh nga nj, quhet plagjiarizm, nse kopjon ose vjedh nga dy, quhet vlersim, nse kopjon ose vjedh nga shum, quhet krkim.

Duke shkruar kt parathnie, pasi kam prfunduar thuajse trsisht punn pr ideimin dhe shkrimin e tezs, prve pak paragrafeve t kreut hyrs e atij prmbylls, konstatoj me knaqsi se teksti n krye t ksaj faqeje, i marr nga libri The constitution of liberty (1960), i Friedrich Hayek mim Nobel n ekonomi (1974) prshkruan plotsisht qllimin e pritshmrin time nga kjo tez, me vetm kto dy prjashtime: (1) bota e Hayek i prkon portit detar; dhe (2) lexuesi i Hayek, si fillim i korrespondon udhheqses sime, Mimoza Kasimati, m tej juris vlersuese t diplomimit doktoral dhe m pas studiuesve e vendim-marrsve (jo vetm) portual n nivel institucional e operacional. Natyrisht, shpresoj shum q veoria ime e pretenduar perfeksionist n realizimin e nj pune q marr prsipr t kryej t mos m ket tradhtuar n shkrimin dhe prezantimin me cilsi t ksaj teze q, si pr gjithknd q e ka kaluar, sht nj eksperienc voluminoze, lodhse, por dhe tepr e frytshme, t ciln e vlersoj si kontributin tim m domethns krkimor-shkencor deri sot. I premtoj t gjithve (persona e institucione) q kam prmendur e falenderuar ktu pr bashkpunimin se do iu drgoj nj kopje t tezs, duke hedhur natyrshm hapin pr bashkpunim t mtejshm me ta, gj q do t prbnte njfar fruktifikimi t mundimit tim 4,5-vjear. Pr kt, prkthimi n anglisht do t m marr ende koh, duke m shrbyer t shkruaj disa artikuj, t cilt nuk arrita ti botoj m par se t kristalizoj iden time n versionin prfundimtar t tezs, gj q ndodhi gjat 2011 e 2012.

S fundi, uroj shpresplot q punimi t gjej zbatim n praktik dhe angazhoj politikn e krkimin shkencor, duke u ndjekur nga t tjera teza doktorale apo punime shkencore n fushn e zhvillimit institucional e operacional, jo vetm pr portin detar, por edhe aktivitete t tjera social-ekonomike.


Nj reflektim mbi portin detar t Durrsit Krenar Ibrahimi 1

1. Hyrje

Sa her q dikush krkon t gjej nj informacion pr nj term apo koncept t caktuar, n mnyr instiktive shkon t krkoj npr fjalor. Pr mendim m t kualifikuar shkencor shkon ti drejtohet librave dhe artikujve t shkruar nga autor t ndryshm por, kur nuk disponon asgj nga kto t fundit, i drejtohet vetes pr ti thn: Bon courage! Sepse, kurajo sht tepr e nevojshme pr tiu futur nj pune, kur kjo shfaqet si/sa nj mal. N ngjitje e sipr t malit fillon e konstaton q njohsit e fushs kush t dal prpara, si fillim, pr t mbrritur gradualisht tek autort m t shquar t ken mendime jo fort n unison mes tyre n lidhje me shum terma e koncepte.

N mes t larmis s prkufizimeve por edhe kndvshtrimeve t analizave mbi shtjet q lidhen, n nj mnyr ose nj tjetr, me konceptet natyrshm mendoj, lind nj pyetje jo fort e kndshme: Pse gjith ky diversitet? Nj nga prgjigjet m t mundshme dhe m t shpeshta t ktij shqetsimi legjitim mendoj se sht kjo: Sepse varet nga kndvshtrimi dhe konteksti i diskutimit ose analizs.

Pr t gjetur se cilin shpat duhet t ndjek pr tiu ngjitur malit shkencor, meq ngjitja bhet gjithnj dhe m e vshtir, dikushi pyet srish: Cilat kontekste nevojiten pr t patur nj panoram sa m t qart e t plot rreth konceptit (t zgjedhur qysh n rrz t malit)? Natyrisht, kjo varet nga koncepti dhe njohja e shkruar mbi t. Sa m shum zgjerohet shkalla e njohjes, aq m shum lindin premisat pr t specifikuar e ndar n grupe/kategori dijen e zotruar, dhe dikushi fillon e krkon m thell.

1.1 Formulimi i problemit krkimor

Nj siklet si ky i siprmi m ndodhi n nisje t tezs doktorale, fillimisht pr konceptin q i prket fushs baz t krkimit, zgjedhur prej meje: portet detare, t cilt kisha vendosur ti hetoj n knd-vshtrimin ekonomik e manaxherial. Pr mua, ktu fusha rimon m mir me nj mal vshtirsish.

Pa qen i bindur pr objektin e tezs n fillim t ngjitjes s malit port detar, mu desh t zgjeroj spektrin e krkimit. Si rezultat, e vura veten prball nj mali t gjer e t lart, t stilit mur kinez. Pasi krkova materiale, gjeta, mblodha, lexova, przgjodha e shkruajta, n prfundim vendosa q objekti i tezs t ishte zhvillimi i portit detar, n lidhje me t cilin mu desh srish t prjetoj sikletin e fillimit me portin detar, mbi domethnien e konceptit. Nse pr portin detar arrita t kthehem n mbi 100 vjet m par, tek Paul de Rousiers (1909), pr vet termin koncept shkova deri tek John Locke (1690), ndrsa pr zhvillimin, dhe shtjet q mendoj se duhet t lidhen me t, literatura m shtyti n rreth 250-vjet m par, deri tek Franois Quesnay (1765) dhe Adam Smith (1776).

Por, n vargmalet koncepte q ngjita nj pas nj, vetm duke shkruar versionin e 22-t (03/10/2011 18/04/2012) nga 35 n total (me 610 MB pun), kuptova se tr konceptet e modelet prkonin me: Si t konceptohen portet detare dhe zhvillimi, organizimi dhe performanca e tyre n kontekstin institucional e operacional? Pra, ky ishte problemi q m shqetsonte, ku prtej kontributit teorik, vendosa t jap edhe nj kontribut empirik n lidhje me portin m t madh shqiptar, at t Durrsit. N literaturn mbi 100-vjeare portuale vrejta prpjekje nga studiues e institucione q hedhin drit mbi aspektet e funksionimit t porteve detare, prfshi operacionet, administrimin, manaxhimin apo governancn. Por, ndrsa analizohen shtje t ndryshme n portet detare, rrallher theksi vihet tek konceptualizimi i portit detar ose zhvillimit t tij. Prtej kndvshtrimit institucional ose operacional t studimeve, nuk sht munduar kush t konceptoj portin detar ose zhvillimin e tij institucional e operacional. Pikrisht ktu do t prqndroj studimin tim doktoral, ku kam ndrmend t analizoj hollsisht funksionimin e krejt aktivitetit portual, duke dalluar aspektin operacional t administrimit e manaxhimit nga aspekti institucional i governancs portuale. Mnyra e konceptimit q zgjodha e bn krkimin, ose pjes t tij, t vlefshm edhe pr aktivitete social-ekonomike prtej portit detar.



1.2 Objektivat, hipotezat dhe shtjet empirike t tezs

Kjo tez doktorale pretendon q n pjesn teorike t jet konceptuale (jo vetm) pr portet detare, si aktivitet shum i rndsishm social-ekonomik, ndaj synon kt objektiv teorik: Nj kontribut n pasurimin e dijeve teorike t zhvillimit, organizimit e performancs institucionale e operacionale (edhe) t portit detar. Pr arritjen e objektivit do t krkoj ti prgjigjem pyetjes dyfishe krkimore:

Si duhet konceptuar mbi baza kontekstuale zhvillimi, organizimi dhe performanca institucionale e operacionale (edhe) e portit detar? Cilt jan aktort dhe faktort ndikues e prfitojn ata?

Kjo pyetje, si krejt pjesa teorike q i shrben asaj, lidhet ngusht me funksionimin e portit detar. N ndihm t analizs funksionale t portit detar, un do t formuloj shtat hipoteza, q rikonceptojn portin detar, zhvillimin, (ri-)organizimin dhe performancn e tij institucionale e operacionale:

1. Pr konceptimin e plot t portit detar duhet e mjaftojn t analizohen kto gjasht kontekste: hapsinor, kohor, social-ekonomik, funksional, organizativ dhe institucional. Kjo hipotez prbn thelbin e diskutimit tek kreu 2, ku pr secilin nga gjasht kontekstet q mendoj se i nevojiten konceptualizimit t porteve detare dhe zhvillimit t tyre, do t analizoj konceptet e modelet kye, q shpesh ndrlidhin disa kontekste. Gjasht kontekstet mund t paraqesin interes pr do aktivitet social-ekonomik, dhe mund t kombinohen n vetm kta dy: (i) operacional; dhe (ii) institucional, ku shkrihen logjikshm kontekstet e tjer.

2. Porti detar duhet konceptuar si nj kluster territorial, operacional e institucional aktivitetesh social-ekonomike e aktorsh q angazhojn burimet dhe interesat e veta t zhvillimit n apo prreth funksionit t tij primar transferimi i njerzve dhe mallrave midis detit e toks. Kjo hipotez prbn thelbin e analizs tek kreu 3, ku kuadri teorik i konceptimit kontekstual t portit dhe zhvillimit t tij, si dhe modeli kluster portual 2s+3n, jan argumenta ky q m shtyn t orientoj tezn te zhvillimi, organizimi e performanca operacionale e institucionale.

3. do funksion social-ekonomik kombinon marrdhnie specifike institucionale e operacionale q aktort e interesuar krijojn mes tyre ose ndaj burimeve pr arritje objektivash t caktuar. Kt hipotez (kreu 4) e bazoj te funksioni si koncept matematik, proces vendim-marrs dhe e drejt pronsie, dhe termat institucion e operacion, q do ti prkufizoj enkas. Ktu nis ideja se do funksion zhvillimi i prket 2 niveleve institucionale ose operacionale q mund t trans-formohen n 3 nivelet funksionale governanc, administrim e manaxhim (edhe) portual.

4. Zhvillimi institucional dhe operacional i portit detar nnkupton ushtrimin e funksioneve nga aktort prkats t prfshir n governancn, administrimin dhe manaxhimin e klusterit. Analiza e teorive t zhvillimit ekonomik (kreu 4) on tek kuptimi i zhvillimit institucional e operacional (jo vetm) t portit detar dhe reformimi si (ri-)organizim i zhvillimit.

5. Vetm (ri-)organizimi sipas qasjes Gov-Ad-Man i funksioneve, aktorve e burimeve portuale pasqyron plotsisht aktivitetin e klusterit portual n modelet e organizimit portual. Pasi sqaroj dallimin midis (ri-)organizimit institucional e operacional, funksionet, kuptimin dhe rolin e autoritetit portual (5.1, 5.2), kontributit aktual do ti shtoj analizn kritike mbi modelet e sotme portuale (5.3), prpara se t krijoj nj model (ri-)organizimi q kryqzon funksionet e Gov-Ad-Man me burimet portuale sipas tipit publik/privat t aktorve (5.4).

6. Analiza e performancs s zhvillimit portual duhet t prfshij katr dimensione: (1) natyrn e aktorve portual; (2) funksionet q ata kryejn n nivelet Gov-Ad-Man; (3) performancn reale t do aktori n funksionin q ka marr prsipr t kryej; dhe (4) performancn e krahasuar me m t mirn e vet, konkurrentve, partnerve, tr bots dhe optimumin teorik.



Ky model tabelor (kreu 6) ndjek performancn e do aktori t angazhuar n nj funksion t caktuar portual. Aktort portual do ti ndaj n katr grupe, me funksionet prkatse t Go-Ad-Man dhe do t rishikoj literaturn mbi indikatort e performancn portuale. Performanca e krahasuar e do aktori portual sht baza ku duhet t nis procesi i reformimit t zhvillimit.

7. Performanca duhet par si agregat i nivelit t arritjes n ushtrimin e funksioneve t grupit Gov-Ad-Man, ka prfshin kontributin njhersh t efektivitetit institucional e operacional dhe efiencs operacionale t do aktori n dobi t zhvillimit (jo vetm t portit detar).

Performancn (jo vetm) t portit detar do ta paraqes n planin institucional e operacional dhe do t krijoj termin e ri efektienc (6.3.4).

Ky punim nuk krkon t marr prsipr projektimin e ndonj modeli pr t testuar funksionimin e tij n praktik nprmjet matjes s rezultateve gjat jets s disertacionit. N aspektin konceptual, hipotezat i kam konsideruar si postulate dhe jo si supozime q presin t vrtetohen nga studimi empirik, pjes e ktij punimi. Pr t provuar sa qndrojn hipotezat-postulate, ato duhen br pjes e politiks dhe strategjis portuale, t zbatohen n praktikn portuale ose t ndiqen me studime t posame krkimore portuale. Por, kjo i tejkalon mundsit e do studiuesi dhe meriton t jet pjes e programeve krkimore e strategjike q prfshijn qeveri kombtare/lokale, universitete, institute krkimore dhe vet portet detare. Nj i till sht edhe porti i Durrsit, porti kryesor i Shqipris.

Pjesa empirike e tezs do t ket kt objektiv: Nj analiz e zhvillimit, organizimit e performancs institucionale e operacionale n portin e Durrsit. Pyetja qendrore q shtroj n ndihm t objektivit dhe n zbatim t modeleve t pjess teorike, sht kjo:

Cilt jan aktort, faktort dhe arritjet n zhvillimin, organizimin dhe performancn institucionale e operacionale t portit detar t Durrsit, far mund dhe si duhet korrigjuar n t ardhmen?

Pr kt, do t analizoj aktort dhe funksionet q ushtrojn n governanc, administrim e manaxhim n katr periudha q i prgjigjen statusit juridik t shoqris shtetrore q drejton funksionimin e portit t Durrsit. Konkretisht, pr portin Durrs do t trajtoj n 2 krer tet shtjet e mposhtme: 1. Zhvillimi, organizimi e performanca institucionale (kreu 7), ku do t analizohen n detaje:

a) funksionet institucionale si prgjegjsi qeverisse e aktorve n governancn e zhvillimit t portit t Durrsit, si prcaktohen nga disa ligje Pr ndrmarrjen shtetrore, ligji specifik Pr Autoritetin Portual apo statutet e ndrmarrjes shtetrore n portin e Durrsit.

b) stakeholders kryesor dhe rolet q luan Ministria e Transportit, q miratoi dy dokumenta t politiks strategjike Plani Kombtar i transportit dhe Strategjia sektoriale e transportit, Kshilli Mbikqyrs e m pas Kshilli Drejtues i Autoritetit Portual t Durrsit (APD).

c) (ri-)organizimi institucional i zhvillimit sipas modeleve aktuale t zbatuara n portin detar t Durrsit, t ballafaquara me modelet teorike t krijuara. Do t analizoj ecurin e procesit t privatizimit t disa funksioneve portuale, prfshi konesionimin e tre terminaleve gjat vitit 2013, n zbatim t masterplanit t miratuar pr portin e Durrsit.

d) performanca e zhvillimit institucional n portin e Durrsit, krahasuar me portet n Shqipri, n Ballkanin jugor dhe detet Adriatik-Jon, si dhe efektiviteti vendim-marrs institucional.

2. Zhvillimi, organizimi e performanca operacionale (kreu 8), ku n analogji t 7 do t analizohen: a) funksionet operacionale si prgjegjsi n administrim dhe manaxhim t zhvillimit n portin

e Durrsit gjat katr periudhave statutore t prcaktuara tek kreu 7. b) njsit operacionale t Drejtoris Ekzekutive t Autoritetit Portual t Durrsit dhe roli i tyre,

ku veohet: (i) struktura organizative dhe burimet njerzore t shoqris publike t portit t Durrsit; (ii) infrastruktura e superstruktura operacionale e portit t Durrsit dhe zhvillimi i



mbshtetur nga projekte q kulmojn me masterplanin aktual; (iii) marketing e promocion, prfshi plan-biznese, struktur tarifore e analiz SOWT pr portin e Durrsit; (iv) prpunimi i anijeve, mallrave e udhtarve, q ushtron nj rol direkt tek performanca operacionale.

c) indikatort kryesor t performancs operacionale reale e t parashikuar apo t planifikuar n terma afat-shkurtr/mesm/gjat n portin Durrs, si jan indikatort e trafikut total e t strukturuar t mallrave, qoft real apo i parashikuar; treguesit e prdorimit operacional t toks; dhe indikatort kryesor t kohve e normave t prpunimit (produktiviteti), ku ve treguesve q afishon APD apo autor t tjer, do t shtoj kontributin tim personal, n zbatim t modelit t performancs operacionale t krijuar n pjesn teorike.

d) indikatort kryesor t performancs financiare n zhvillimin e portit t Durrsit, me theks t ardhurat, shpenzimet e fitimin bruto e neto, q i referohen edhe tonazhit t mallrave apo numrit t punonjsve t APD, por edhe raportet mes tyre, ku spikat indeksi i efiencs.

1.3 Metodologjia e prdorur pr krkim

Krkimi (shkencor) sht nj mnyr t menduari ose studimi kritik i puns s prditshme, nj nga mnyrat pr t gjetur prgjigje ndaj pyetjeve q shtrojm (Kumar, 2005). Termi krkim prshkruan nj studim e hetim t kujdesshm, sistematik e t duruar n nj fush t dijes, q ndrmerret pr t krijuar fakte a parime, dhe sht hetim i strukturuar q prdor metodologji shkencore t pranueshme pr t zgjidhur probleme e krijuar dije t re prgjithsisht t zbatueshme. Metodat shkencore konsis-tojn n nj vzhgim sistematik, klasifikim e interpretim t dhnash. Pr tu cilsuar si krkim, procesi i mbledhjes, analizimit dhe interpretimit t informacionit pr tiu prgjigjur pyetjeve duhet t jet, sa m shum t mundet: (1) i kontrolluar, por n shkencat sociale nuk mund t kontrollohen faktort e jashtm, ndaj mund t tentohet t kuantifikohet impakti i tyre; (2) rigoroz, q procedurat t jen rilevante, t duhurat e t justifikuara; (3) sistematik, q procedura e hetimit t ndjek nj sekuenc logjike; (4) i vlefshm dhe i verifikueshm, q do konkluzion mbi bazn e gjetjeve t jet korrekt dhe mund t verifikohet nga t tjert; (5) empirik, q do konkluzion bazohet n evidencn q buron nga eksperiencat ose vzhgimet e jets reale; (6) kritik n shqyrtimin e metodave dhe procedurave q prdor (Kumar). Trajektorja pr t gjetur prgjigjet ndaj pyetjeve t krkimit prbn metodologjin e tij, q prfshin metoda, procedura e modele pr arritje objektivash, thot Kumar.

1.3.1 Inputet e krkimit

Tek inputet e krkimit shkencor n rastin e tezs (sime) doktorale mund t hyjn, sipas meje:

Fusha e studimit q krkuesi doktorant e prcakton qysh n hapin e par t procesit krkimor. N krkesn pr studim doktoral q i adresova Fakultetit t Ekonomis (FE) n Universitetin e Tirans (UT), krkes q mu pranua (shkurt 2006) n Departamentin e Manaxhimit (DM), pata zgjedhur manaxhimin portual si fush t krkimit. Gjej rastin t falenderoj Prof. Dhori Kule e Prof. Shyqyri Llaci, ather prkatsisht Dekan i FE e Prgjegjs i DM, q m dhan mundsin t shpalos vlerat n rangun q sot e konsideroj m t lartin e prpjekjeve n krkimin themelor. Arsyet q m shtytn drejt ksaj inisiative krkimore ishin kryesisht personale: Portet detare jan aktivitet tipik industrial-ekonomik ku ndrthuret formimi e eksperienca

ime personale: inxhinieria, manaxhimi e detaria. Si pedagog i Universitetit t Vlors nga shtatori 1998, kam organizuar shpesh praktikat me studentt e degs Inxhinieri Navale n portet (e kantieret) detare t Vlors e Durrsit, ku njoha nga afr operacionet portuale.

Kontaktet me dy portet detare m t mdha shqiptare dhe dshira pr t kontribuar n t ardhmen e tyre m shtytn t kuptoj si duhet zhvillimin e porteve si asete strategjike.



Forcimi i pozits si msimdhns i Departamentit Inxhinieri Mekanike e Navale, n Master Profesional Operacione Industriale e Navale, i ideuar dhe prmbajtsuar kryesisht prej meje pr t fuqizuar kontributin e Universitetit t Vlors n industrin e Shqipris, prfshi portet detare, ku krkoj q, ve lndve Manaxhim i operacioneve e cilsis industriale e Manaxhim projekti industrial, t jap msim lndn Operacionet dhe manaxhimi portual, t shtuar po me propozimin tim pas kalimit t krediteve nga 60 n 90.

Kt krkim e kam konsideruar si investim e sfid pr t krijuar e konsoliduar pozicionin tim si profesionist i mirfillt n fushn e manaxhimit portual, e pashkelur m par n Shqipri.

Njohurit ekzistuese t krkuesit, ku mpliksen dijet e marra fal shkolls e eksperiencs, gjykimi e vendimet przgjedhse e renditse, thellsi, kthjelltsi e forc argumenti, arti i t shkruarit, etj.

Pedagogu udhheqs i tezs, q kshillon doktorantin pr prmbajtjen dhe metodat e krkimit. Takimin e par me udhheqsen e tezs doktorale, Prof. Dr. Mimoza Kasimati, e pata n shtator 2007, koh q e konsideroj si fillimin real t doktorats. Si krkues i pasprovuar, prisja e gjeta te profesore Moza nj kontribut ky mbi metodikn e krkimit dhe nj qndrim kritik e konstruktiv mbi ftillimin e njohurive, iden dhe prmbajtjen e tezs. E falenderoj pa mas Profesoren pr kontributin e saj vrtet t muar n kt drejtim.

Krkimi ka nevoj pr financim, n kuptimin e mbulimit minimalisht t kostove q lidhen me botimet e artikujve, pjesmarrjet n konferenca e seminare, brenda e jasht vendit, udhtimet e shumta Vlor-Tiran e kthim, ecejaket drejt porteve t Shqipris, sidomos porti i Durrsit, etj. T gjitha kto i prballova nga t ardhurat e familjes, por edhe nga financime publike e private t cilat arrita ti siguroj si do ti citoj n vijim, sipas rastit.

Por, krkimi do edhe koh. Un i kushtova plot 4,5 vjet, me dhjetra net pa gjum, aq sa shpesh u bra jo disponibl pr familjen. Pr shoqri n ort e gjata e tepr t vona t puns, hodha n kompjuter arsenalin muzikor (271 CD). Gjej rastin t falenderoj ngrohtsisht familjen: prindrit, tre fmijt dhe gruan pr mbshtetjen morale e prkujdesjen q shoqruan zhvillimet e studimit krkimor, por edhe shndetin tim gjat gjith ksaj kohe, kur mu desh t prballoj ndrhyrjen e par kirurgjikale (19 mars 2012). Kt tez doktorale ia dedikoj pikrisht familjes sime.

1.3.2 Metodat e krkimit

Tek metodat e krkimit shkencor n rastin e tezs (sime) doktorale mund t hyjn, sipas meje:

Mbledhja e literaturs dhe informacionit t nevojshm, gj q pr nj tez konceptuale merr do koh, sidomos kur ksaj i shtohet paqartsia e tems. Ktu prfshihen kontaktet e komunikimet me institucione, specialist e studiues t shquar t fushs (portuale) dhe miqt kudo ku jan. Pr kt, kam shfrytzuar edhe pyetsort, intervistat in situ, mesazhet e-mail, etj.

Krkimi i ndonj dokumenti n gjuhn shqipe fillimisht m shpuri te Biblioteka Kombtare, si panteoni i librave shqip; Ministria e Transporteve, si organizmi m i lart i detaris dhe porteve n Shqipri; Instituti i Studimeve t Transportit, si institucioni shqiptar i specializuar pr studime n transportin detar; Fakulteti i Ekonomis n UT, si Fakulteti q ka doktoruar aq shum shqiptar n fushn ekonomike e manaxheriale; drejtorit e katr porteve kryesor shqiptar, si institucionet e dors s par t interesuara pr t kontribuar n plotsimin e ktij hendeku q po m bhej gjithnj e m shqetsues. Pas ecejakeve mbi tre-vjeare, gjeta nj libr me karakter historik Porti yn n rrjedhn e viteve - Historik, i hartuar nga nj grup specialistsh t vjetr portual nn kujdesin e Autoritetit Portual t Durrsit, disa raport-projekte t konsulentve t huaj n APD, t prkthyera keq dhe her-her si mos m keq, dhe asnj studim mirfilli shqip mbi funksionimin dhe manaxhimin e porteve detare.



Krkimi intensiv n internet, sidomos pas 30 gushtit 2008, kur u abonova pr her t par. o Krkimi n fushn portuale m mundsoi t pasuroj bibliotekn me: (1) dhjetra libra t

bler (anglisht, frngjisht) e qindra t shkarkuar n faqet e google scholar/google, jstor, amazon, sciencedirect, scribd, etj.; (2) qindra studime, monografi, raporte, projekte, n format elektronik (anglisht, frngjisht, italisht, spanjisht, portugalisht), npr web-faqet e institucioneve me kontribut t rndsishm portual: OKB (UNCTAD, UNESCAP, IMO, ILO), BB (Banka Botrore), KE (Komisioni Europian), OECD, ESPO, porte e operator t shumt, etj; (3) mijra artikuj npr revista e konferenca, universitete perndimore, institute krkimi, etj; dhe (4) qindra disertacione t studentve n Master e PhD.

o Krkimi n fushat ekonomi, manaxhim, organizim, filozofi, sociologji, etj., m mundsoi t shkarkoj qindra libra dhe mijra artikuj t hartuar nga m t shquarit studiues t bots, prfshi 12 mime Nobel, npr revista e konferenca, si IAME, institute e universitete, si Harvard, Stanford, MIT, Oxford, Cambridge, Berkeley, Carnegie, etj., etj.

o Krkimi me fokus empirik portet detare dhe institucionet portuale n Shqipri, m oi te ligjet, politikat e strategjit qeveritare pr portet detare; statutet e ndrmarrjeve shtetrore q drejtojn portet detare t Durrsit, Vlors, Sarands e Shngjinit; statuti i APD dhe vendimet e Kshillit Drejtues t tij; projektet pr portet shqiptare t ndrmarra me inisiativ qeverie e t financuara prej saj, por me kredi nga institucionet ndrkombtare; dokumentacioni pran Qendrs Kombtare t Regjistrimit pr portet Durrs e Vlor; web-faqet e porteve t RSH, ku gjenden fare pak informacione mbi projektet e zbatuara, infrastrukturn e superstrukturn, shrbimet e tarifat portuale, biznes planet, etj.

Rezultati i mbledhjes s t dhnave n internet plus punt e mia deri m 31.12.2013 ishte: 27,4 GB, 15.802 files, 1.446 dosje, q i shfletova s paku nj her vettimthi, pr t kuptuar interesin pr tezn, por iu ktheva disa her sidomos atyre q przgjodha si referenca t saj.

Kontakte me institucione dhe specialist portual brenda Shqipris, ku nuk besoj se mund t flitet pr studiues t shquar n fushn portuale, s paku t till nuk arrita t njoh ndonj. o Krijova e intensifikova kontaktet me portet e Shqipris, sidomos n Durrs e Vlor, dhe

hartova disa pyetsor (A3), n shrbim t tems hipotetike me fokus empirik. Depozi-tova nj pyetsor me 215 pyetje (2009) tek autoritetet q drejtojn katr portet detare. Numri i pyetjeve n 15rubrika tregoi paqartsin rreth objektivit t mundshm t tems. Por, kisha br nj gabim teknik, pasi nuk gjendej kollaj njeri pr t ln punt e portit dhe pr tu vn n dispozicion t aq shum pune n adresn time. Drejtori i portit t Durrsit, Ing. Eduard Ndreu, t cilin gjej rastin ta falenderoj przemrsisht pr dern e mbajtur gjithnj hapur, m pat thn pasi u njoh me pyetsorin: Profesor, ti paske futur tr portin brenda [n pyetsor]. Mua m duhet t heq njerz nga punt e prditshme q t merren me t. M pas korrigjova shnjestrn, duke hartuar pyetsor t shkurtr (25 pyetje) pr aktort dhe drejtorit n porte. Por, me prjashtim pak rasteve sporadike, q gjej rastin ti falenderoj, prap i njjti reagim: munges reagimi n portet e Shqipris. Kontaktet e her-pas-hershme dhe njfar afrimiteti q krijova me drejtort e portit n Durrs e Vlor nuk korrigjuan dot mosangazhimin e tyre. Kontaktova edhe me drejtor t drejtorive t vogla n Durrs e Vlor, por rutina administrative vazhdoi srish. Po kuptoja se nuk kisha rrugdalje pr t marr informacion1 ve intervistave dhe srish iu ktheva internetit pr pjesn empirike t tems hipotetike, q mbeti e till deri sa fillova t shkruaj versionin e 22-t, ku orientimi konceptual2 mori udh dhe udhzoi at empirik.

1 Krahasuar me disiplinat e tjera, krkuesit portual hasin munges disponibiliteti t dhnash, pohojn Pallis et al (2011). 2 Stili konceptual i vendim-marrjes vshtron gjer, konsideron goxha opsione, ka intuit, merr risqe dhe tenton t zbuloj zgjidhje

kreative t mira pr problemet, thot Fred Luthans (2011) n librin Organizational behavior: An evidence-based approach.



Kontakte e komunikime me institucione, specialist e studiues t shquar portual, natyrisht t huaj, q kan qen n Shqipri ose jo, ku veoj sa m posht n renditjen kronologjike: o Pjesmarrje n tre takimet q firma Royal Haskoning, fituese e projektit pr hartimin/

prditsimin e masterplanit t portit Durrs deri n 2030, zhvilloi n ambjentet e portit t Durrsit m: (i) 12/12/2007, kur raporti u prezantua pr her t par prpara APD dhe prfaqsuesve t Ministris s Transportit dhe KE, q kreditoi projektin; (ii) 8/02/2008, n prani t biznesit portual, direkt i interesuar pr perspektivn e zhvillimit t vet ndaj portit t Durrsit; dhe (iii) 15/05/2008, kur u paraqit draft raporti prfundimtar.

o Takime e komunikime me Henry Opdam, kryetar i grupit t puns pr Royal Haskoning n projektin e masterplanit, personi i par (2009) q m futi n rrugn e UNCTAD dhe BB pr literaturn portuale. Gjej rastin t falenderoj z. Opdam pr ndihmn e tij t vyer.

o Takime e komunikime me belgun Gustaaf de Monie, nga kolost e kontributit shkencor n manaxhimin portual, antar n grupin e firms hollandeze. Por, n at koh ende nuk kisha njohur rndsin e figurs s tij, ka e konsideroj si nj shans t humbur. Por, pata mundsin t rikomunikoj me t, dhe e falenderoj pr nj artikull q m drgoi me e-mail, t cilin e kisha t pamundur ta gjeja, prvese duke iu drejtuar atij personalisht.

o Komunikimi me UNCTAD (2009), zyra e Gjenevs pr portet detare, q e falenderoj pr drgimin me post t pakos me 1 CD me disa files .pdf, ku spikasin Manual on port management e Berth throughput, dhe 2 formate letr, Review of Maritime Transport 2007 dhe Port administration and organization: A noteworthy experiment in Morocco.

o Komunikimet me Prof. Trevor Heaver (Kanada) e Prof. Peter de Langen (Holand), dy zra t fuqishm n bot me kontribut madhor n manaxhim portual, t cilt i falenderoj pr (nga) nj artikull q m nisn (2009), por sot kam mjaft punime t tyre. Si studiues nga tr bota, i referohem shpesh kontributit t De Langen mbi klusterat portual.

o Komunikimi me Jos Fernandez Garcia, prfaqsues i Directorate-General for Energy and Transport (KE), q e falenderoj pr prgjigjen e pyetjes mbi artikullin e tij (2009).

o Komunikimet e vazhdueshme me Reynaldo Bench (20112012), ekspert senior i porteve pran BB. Gjej rastin ta falenderoj Dr. Bench, jo vetm pr gatishmrin e sahershme dhe mendimet n lidhje me problemet e ngritura prej meje mbi modelet e manaxhimit portual q BB trajton n Port reform toolkit (Prt), t cilit i referohem shpesh, por edhe pr fjalt inkurajuese pr punn q isha duke kryer, si p.sh., m 28 janar 2011: Pikspari, do doja tju prgzoja pr dedikimin dhe punn tuaj t thelluar krkimore. ... Prt shrben vetm si referenc, por nuk prfaqson as sesi nj bibl.

o Komunikimi me Marc Juhel (2012), ekspert senior i porteve nga m t shquarit e BB, t cilin e falenderoj pr artikullin q m drgoi me e-mail, pasi nuk kisha tjetr mundsi.

o Komunikimet me Dr.Gordon Wilmsmeier (20112012), t cilin e falenderoj pr artikullin q m drgoi, edhe pse me vones, pasi e pata gjetur vet si pjes t librit Essais on port economics, por sidomos pr aksesin q m krijoi tek profesori Kevin Cullinane.

o Komunikimet me Prof. Kevin Cullinane (janar 2012), nj z i fuqishm pr governancn portuale, drejtor i Transport Research Institute (Napier University, UK), q e falenderoj pr fjalt tepr inkurajuese q adresoi pr punn time n nj e-mail t dats 9 janar 2012: ... Para s gjithash, m lejoni tju them se interesi e entuziazmi juaj pr temn e krkimit sht vrtet vet-evident. Puna q ju keni kryer deri tani sht gjithashtu impresionuese. Njhersh e falenderoj Prof. Cullinane pr mendimet tepr t vlefshme mbi governancn portuale modulare, t ciln e ideoi me Mary Brooks (2007) n librin e edituar prej tyre.

Kontakte me miqt e mi jasht Shqipris, fal kujt gjeta (janar 2011) librin e Jean-Georges Baudelaire (1979), Administration et exploitation portuaires, nga m t rndsishmit pr



administrimin dhe manaxhimin portual, t cilit i referohem shpesh. Gjej rastin t falenderoj Nuredin Karaj, q bleu librin n Paris, dhe Gjergj Themeli, q ma pruri at dorazi nga Parisi.

Specializimet e nevojshme n ndihm t krkimit. Pjesmarrje n seminarin Gestion Portuaire (Manaxhim portual), organizuar nga APEC/

Flanders Port Training Center n portin Antwerp (rajoni Flanders n Belgjik). Ve pranis prdit n portin Antwerp (i dyti m i madh i Europs), pata rastin t vizitoj dy nga katr portet detare t Belgjiks: Zeebrugge e Gent. Falenderoj Ilir Trocin pr ndihmn financiare q mundsoi pjesmarrjen time 2-javore (1629 nntor 2009). o Takimi e komunikimet (2010) me Patrick Verhoeven, Sekretar i Prgjithshm i European

Sea Ports Organisation (ESPO), lektor n seminar, q e falenderoj pr njoftimin mbi programin pr performancn portuale PPRISM (Port PerfoRmance Indicators: Selection and Measurement). Asokohe krkoja ende t orientoja temn nga performanca portuale e aplikuar, gj q nuk u mundsua pr shkak t mos bashkpunimit t porteve shqiptare.

o Takimet e komunikimet (2011) me Michel Lory, seminarist e dokumentalist i Antwerp Port Authority (APA), q e falenderoj pr versionin origjinal (1997) t statutit frngjisht t APA dhe versionin e prditsuar (2008) t statutit anglisht t APA.

Pjesmarrje n dy seminare 1-javore, organizuar nga IMO, Ministria e Transportit dhe UV: o Training course for instructors IMO model course 6.09 (2125 qershor 2010). o Maritime English IMO model course 3.17 (59 korrik 2010). Falenderoj Rodrigo Garcia (Kili) e Costel Stanca (Rumani) pr leksionet dhe ndihmn e tyre.

Pjesmarrje n seminarin 3-javor (23 prill11 maj 2012) International Port Seminar (IPS), ekzistent q prej 1964 (UNCTAD, 1999), organizuar n periudhn nga UNESCO/IHE n Delft (Holand) dhe financuar nga NFP (Holand), q gjej rastin t falenderoj thellsisht. N kuadr t programit IPS, vizitova portet Rotterdam (m i madhi i Europs) e Amsterdam (i katrti n Europ). Nnvizoj se ky seminar m dha rastin t: (1) shpalos punn time thuajse t prfunduar (edhe pse n shqip) dhe gjetjet e mia tek disa lektor t njohur t shtjeve portuale, t cilt do ti rendis m posht; dhe (2) prezantoj n .ppt pjesn e 1-r t puns sime.

o Takimi me Prof. Han Ligteringen (26 prill 2012, 09h0010h00), lektor i disa temave mbi projektimin portual n seminarin IPS, personi i par t cilit i paraqita punn time gjat ditve t IPS. Gjej rasti ta falenderoj thellsisht profesorin pr kshilln e ndrhyrjen pr takim me Prof. Peter de Langen, ish-lektor n IPS dhe nj nga m t shquarit n Holand e n bot pr manaxhimin portual, t cilit i adresohet (29 prill 2012) me kt mesazh: ... Z. Ibrahimi sht nj pjesmarrs n IPS. Ai po punon pr nj studim doktoral mbi zhvillimin institucional e operacional t porteve detare, q sht gati si draft (shqip). Gjetjet e tij n lidhje me funksionimin e nj klusteri portual dhe rolin e autoritetit portual n t jan vrtet interesante. Ai do t donte tjua prezantonte kto juve ...

o Takimi me Prof. Peter de Langen n PoR (8 maj 2012, 14h4015h40), pas ndrhyrjes s Prof. Han Ligteringen. Gjej rastin ta falenderoj De Langen pr mikpritjen emocionuese, ku prezantova punn dhe mora prej tij premtimin pr bashkpunim n form artikujsh.

o Takimi me Yann Pleindoux, lektor i tre seancave t Port finance (1 maj 2012) n IPS, ku zvendsoi kolegun e programuar nga Rebelgroup. Pr profesionalizm n financat portuale, Pleindoux ishte antar i grupit t Royal Haskoning pr masterplanin e portit t Durrsit, gj q nuk e pata fiksuar n tre pjesmarrjet e mia atje, por vet ai ma kujtoi n nj kafe-pune midis seancave. N analizn e portit t Durrsit (krert 7, 8), ideja e tij q lidh modelet portuale me tipet e Partneritetit Publik-Privat (PPP) sht magjistrale.



o Takimi me Dr. Michiel Nijdam lektor i tre seancave t Port economics (3 maj 2012) n IPS dhe pasardhs aty i De Langen n Erasmus Universiteit Rotterdam (9 maj 2012, 14h5017h10) ku sht lektor. Prve puns n letr, shpalosa formatin .doc, duke marr prgzimet m t mira nga Dr. Nijdam pr punn dhe sigurin se isha n rrethin e duhur t njohjeve me studiuesit e manaxhimit portual. E falenderoj at pr dhurimin e versionit letr t PhD t De Langen dhe t tijn (versionet .pdf i pata), ka vrtet m emocionoi.

o Takimi me Ali Dastgheib (10 maj 2012), koordinator i IPS dhe lektor i Port Sim Game. Ai e vlersoi mjaft interesant punimin tim dhe u shpreh, bashk me Prof. Ligteringen, se pasi ta prktheja n anglisht, do t ishte me interes q un t thirresha si lektor i atij punimi n IPS. Ky ishte kulmi i arritjes sime n IPS, ku ditn e fundit t qndrimit (11 maj 2012) prezantova n anglisht (.ppt) pjesn e 1-r t ktij disertacioni doktoral.

Rishikimi i literaturs ekzistuese t mbledhur n fushn e przgjedhur, krkuesit i duhet pr t qmtuar njohurit specifike q do t prdor n funksion t objektivit q ka prcaktuar, ose m mir, q ka ndr mend n mnyr t paqart e q krkon ta qartsoj rrugs pr n maj t malit.

Objektivi i tezs qartsohet sa m thell krkuesi grmon n njohurit specifike. N shrbim t ksaj etape t procesit krkimor, gjat tr kohs s shkrimit u prpoqa t kthjelloj idet e mia q sa vinin e shtoheshin rreth tems dhe objektivit t saj. N lidhje me dy objektivat q afishova n kt tez, krkimi im do t shfaqet njhersh: o Prshkrues, pasi do t tentoj t prshkruaj sistematikisht do koncept apo fenomen q do

t marr n shqyrtim, bazuar tek studimet pararendse, e m pas tek ideja ime mbi t. o Korelacional, ku prpjekjet e mia do t fokusohen pr t zbuluar lidhjet mes aspekteve si

kontekste t ndryshme t portit detar, por edhe t zhvillimit t portit detar. Natyrisht, jo do korrelacion mund t prkthehet leht n trajt ekuacioni. Nj gj t till un do ta tentoj n lidhje me performancn institucionale e operacionale (jo vetm) portuale.

o Shpjegues, ku do t krkoj t qartsoj marrdhniet funksionale q ekzistojn (jo vetm) n portet detare dhe rolin e tyre n zhvillimin portual.

Procesi metodologjik i krkimit, pr t gjetur prgjigjet e pyetjeve t krkimit do t jet: o I strukturuar, kur sht fjala pr krkim t kuantifikuar mbi performancn portuale, ku

ekuacionet paraprcaktohen e pastaj prdoren pr t nxjerr n pah ann sasiore. o I pastrukturuar, q zakonisht njihet si krkim cilsor, i cili lejon fleksibilitet n procesin

krkimor (Kumar). E till sht przgjedhja dhe renditja arbitrare e konteksteve portuale dhe zhvillimit t portit detar, renditja e disa temave n vend t t tjerave, apo przgjedhja e ideve, koncepteve dhe modeleve kryesore n studimet ekzistuese. Zgjodha t mos jem kritik mbi do przgjedhje, ka do t nxirrte m n pah mendimin tim mbi mnyrn sesi t tjert e trajtojn nj shtje t caktuar, por do e bnte tepr voluminoze tezn. Duke paraqitur mori referencash pr nj shtje n renditje kronologjike, mund t verifikohet nse dhe si ka evoluar mendimi shkencor, cilsia dhe thellsia e mendimit, kontributi im.

Prdorimi i programeve kompjuterike si Microsoft Word, Excel, Access, PowerPoint dhe Publisher, si dhe i metodave pr shkrim, formatim apo prpunim teksti apo t dhnash. o Vendosa t przgjedh me kujdes e shkruaj pjes mbi drejtimet kryesore q kristalizoja n

lidhje me portet, n pritje t ides mbi nj model gjithprfshirs pr portin detar. Vura re trubulli n konceptet themelore si manaxhimi, administrimi e governanca. Konstatova se kt shqetsim e kishin edhe t tjer studiues, prfshi Llaci.

o Ideimi i modeleve e koncepteve n trajt tabele, grafiku, figure, diagrame e ndrlidhjeje. Kjo sht puna individuale m tipike e krkuesit, dhe si e till mbart misterin e gjenezs.



o Formulimi i koncepteve dhe prkufizimi i termave shpreh gjersi e thellsi mendimi tek nj krkues. Ndoshta gaboj, por kjo prbn nj veori timen qysh n rinin e Francs.

1.3.3 Rezultatet e krkimit

Tek outputet/rezultatet e krkimit n rastin e tezs (sime) doktorale mund t hyjn, sipas meje: Drafti i tezs, ather me titull Manaxhimi portual (porti i Durrsit), kishte si qllim T hedh

drit mbi manaxhimin portual dhe rrugt efikase drejt zhvillimit t perspektivs afatgjat dhe u prezantua prpara DM m 18 mars 2008. Prgatitja e draftit ishte nj detyr e vshtir sepse: (1) kapitali im teorik mbi portet detare kishte vetm dy pjesmarrje n takimet e Royal Haskoning pr masterplanin e portit t Durrsit, q e pata vn n qendr t diskutimit; dhe (2) paqartsit e mia rreth tems finale

Documents

Zhvillimi, organizimi dhe performanca institucionale e ...doktoratura.unitir.edu.al/wp-content/uploads/2014/06/Doktoratura... · Zhvillimi, organizimi dhe performanca institucionale