ljubo ivančić l imuni, 1957.

207

ob l ike , n j e ž n i p re l j ev i n e b a , o-m o g u ć u j u s l i k a r u r a f i n i r a n u u p o t r e b u p a s t e l a . P r i m o r s k i m o t i v i o d i š u č i s t o m i j a s n o m s t r u k t u r o m . ( M e đ u t i m , t a r a z l i k a n i j e t a k o s t r o g a s obz i r o m n a s l i k a r e v u u p o t r e b u r az l i č i t i h t e h n i k a k o d i s t i h m o tiva.)

Č e t r d e s e t e g o d i n e ob i l j ežava iščezavan j e s o c i j a l n i h t e n d e n c i j a . U s l i k a m a »Trn je« , » P a n t o v č a k « i »Kra l j evec—Pro l j e će« n e m a r n i , r a z b a r u š e n i o b r i s i d r v e ć a i kuć i ca o d a j u s t a n o v i t u i m p r e s i o n i s -t i č k u m a n i r u .

R a t n a p u s t o š e n j a , n e i z v j e s n o s t i zebn ja , p r e k i d a j u s l i k a r e v razv o j . M a l o b r o j n e m r t v e p r i r o d e (»Crna b o c a i j a ja« i »Crna b o ca«) s v j e d o č e n a svoj n a č i n ( t a m n i z a g a s i t i t onov i ) o a t m o s feri s t r a h a i bez i z l aznos t i .

N e k o l i k o p o r t r e t a iz loženih n a izložbi o s v a j a s v o j o m p r o s t o d u š -n o š ć u i v e d r i n o m , či je ob l ikovne a n a l o g i j e n a l a z i m o u Ma t i s -sea.

I n a k r a j u , o v a k o i z v a n r e d n o po s t a v l j e n a i z ložba znač i j a s n u po v i j e snu a u t o r i z a c i j u j e d n o g znač a j n o g o p u s a .

Dje la s m o n o g r a f s k e i z ložbe Ljub e I v a n č i ć a u k a z u j u se k a o e ta p e životnog kretanja. O n a s u k a o i s k u s t v o p o s r e d o v a n j a u r a z v i t k u sv i j es t i p o p r i m i l a i z r az »metaf iz ičke« p o b u n e . P o b u n e p o k r e n u t e iz i r a c i o n a l n e s fe re u n a s t o j a n j u d a se d o h v a t i v l a s t i t i i d e n t i t e t i c j e l ina sv i j e t a — p r o t iv svog po loža j a , p r o t i v l j u d s k e s u d b i n e , al i n e zbog ili za s e b e , n e g o u t r a g a n j u za l j u d s k o m egz i s t enc i j om, za »vizi jom« o s e b i i sv i je tu . Vizi je su s l ike u z n e m i r e n o s t i , i zazova i s u m n j e u odn o s u n a v r i j e m e . N a m e ć u n a m se p o z n a t e C a m u s o v e r i j eč i iz » P o b u n j e n o g čov j eka« : »Nije do -

ljubo ivančić izložba u modernoj galeriji, 1980.

branko baljkas

ljubo ivančić nebo i zemlja, 1959.

208

1

mrtva priroda s draperijom, 1963.

v o l j n o ž ivje t i , m o r a p o s t o j a t i nek a s u d b i n a , k o j a n e m o r a čekat i n a s m r t . « Već p r v i I vanč i ćev i r a d o v i , izlag a n i 1954., p o k a z u j u d a ga t r ad i c i ja v iše n e n a d a h n j u j e , i a k o n j i h o v i m o t i v i i m a j u o d r e đ e n u p o d l o g u u n a s l j e đ u P lanč i ća , Vi-d o v i ć a i J o b a . P o č e t a k s t v a r a l a š tva (Trg u m a g l i , 1952., T r g u noć i , 1952., K i ša , 1953., Magla , 1953.) p o t v r đ u j e otpadništvo od c je l ine sv i je ta , j e r s e s u p r o t s t a v lja jedinstvenosti k o j u su o n i o s t v a r i l i i p r e d a l i . I v a n č i ć j e žud io za v o d o m n j i h o v a i zvora ali m u j e o n a i s t j e c a l a među. p r s t i m a p o n i r u ć i u o t v o r »ras ječene« zbi l je . N e m i s l i m d a N o ć , K i še Magle z n a č e » k o p r e n u « ili »sivi f i l ter , k r o z ko j i ( s l ikar ) g l eda m o t i v « 1 , r a d i j e b i s m o r e k l i d a su t o granice i s p o d i i z n a d k o j i h se ne vidi. Z b i l j n o s t i zmiče , o s t a j e m r a č n a i n e p o t p u n a svi jes t , ost a j e p o s t o j b i n a k o j u n i k a d neć e m o p o s j e d o v a t i , n e g o ć e m o jo j se s a m o p r i b l i ž a v a t i : Gran i ce s u s v u d a o k o n a s . O s a m l j e n i c i k o j i r e z i g n i r a n o , u š u t n j i , p a t e p o j a v l j u j u se k a o likovi u i n t e r i j e r u ( č o v j e k i r i be , 1954.) d a b i F i g u r e (1957., 1958., 1961.) p o s t a l e bezob l i čn i e m b r i on i , s i m b o l i č k i n a z n a č e n i h u d o va i l i bez n j ih , u l j u š t u r a m a guste ž u č n o ze lene b o j e k o j a s teže , s p u t a v a , iz k o j e se l ik n e u s u đ u j e o s l o b o d i t i , j e r t u o p s t o j i sam o k a o n a s t a v a k funkc i j e p re d a k a . L i u d s k a j e egz i s t enc i j a o d r e z a n a o d c je l ine b i ća . S r e b r n a s t o ljes-k a n j e n o ž e v a n a s l i k a m a Ivančica u p o z o r a v a : Zbiljnost je nož. Svi je t j e r a s k i d a n n a s u b j e k t i o b j e k t . M e s o (1952.), Mol i (1952.), S r d e l i c e (1952., 1954.) p r e d s t a v l j a j u o t k i n u t i i r a s k o m a d a n i »obj e k t « , p u k u s i r o v o s t k o j a se javl ja i p o k a z u j e k a o »krvava« nuž-

I. Z i d i ć : P r e d g o v o r k a t a l o g a m o n o g r a f s k e i z l o ž b e L j u b e I v a n č i c a ( 1 9 4 9 — 1 9 7 9 ) , Z a g r e b , 1980 .

209

d a š t o n a s o g r a n i č u j e , za rob l j a va . » S u b j e k t « (F igu ra i F i g u r e , 1957., 1958.) o s a k a ć e n j e i one m o g u ć e n u u v i d u zbi l je i cjelovit o s t i » s a m e s tva r i« , b a č e n j e u svi je t i t r p i ga k a o svo ju sudb i n u .

U s v o m h t j e n j u d a r a z b i j e v a n j sk i o m o t a č zb i l je sv i jes t n i j e »zak lana« . P o t r e b a n j e o b r a t po g l eda d a se z a r o n i u v l a s t i t i unutrašnji doživljajni tok. Taj j e dož iv l j a jn i t o k vrijeme doživljaja k o j e se raz l i j eva u p r o s t o r n e p o s r e d n o g i s k u s t v a ( m a k r o i m i k r o sv i j e t a ) , k a o n a š e p r a v o Ja , t e m e l j s l o b o d e i I vanč i ćeve p o b u n e . E g z i s t e n c i j a j e za Ivančića r e a l n o t r a j a n j e (durée réelle), t o k d u š e v n o g a ž ivo ta . U t o m s l o b o d n o m k r e t a n j u sv i jes t se g i b a i s t o d o b n o u p r o š l o s t i (u d i m e n z i j a m a u s p o m e n a ) i s adaš n j o s t i (u t r e n u t k u t v a r n i h ot isak a ž i v o t n e ene rg i j e ) .

U p r v i m z a p i s i m a s j e ć a n j a n a p o d n e b l j e r o đ e n j a i m l a d o s t i (Kišn i pe jzaž , 1956., i Ze len i p e j zaž, 1958.) j o š z a m j e ć u j e m o stab i l n o s t i č v r s t o ć u z g u s n u t i h sivi la i t a m n o - z e l e n i h t o n o v a n e p o -m i č n o s t i , »ali doživl ja j se ipak o s t v a r u j e , s u g e s t i v a n i j a s a n « 2

(ku rz iv B . B. ) .

»Iz j e d n o g k o m p l e t n o g doživl jaj a , t o g a n a š e g a d a l m a t i n s k o g p o d n e b l j a , iz dož iv l ja ja ko j i j e spec i f i čno m o j , j a s a m s t v o r i o d u h o v n i pe jzaž , pe jzaž ko j i j e i-m a o svoja , d r u g a č i j a o d r e đ e n j a . On n i j e d o b i v a o n i k a d o n o opis n o , n e g o j e s t a l n o u seb i n o s i o esenciju doživljaja, n o s i o j e neš to š t o s a m j a v id io svugd je u t o m p e j z a ž u « 3 (kurz iv B . B.), gov o r i n a m s a m s l ika r . T a k a v e m o c i o n a l n i t i j ek d o v o d i n a s p r e k o n i za Pe j zaža d o p r o j e k c i j e N e b a

2 G. Gamulin: Umjetnost Ljube Ivančića, S a r a j e v o , b r . 6 / 1 9 6 0 . 3 R a z g o v o r T. P. M a r o v i ć a s L j u b o m I v a n -č i ć e m , S l o b o d n a D a l m a c i j a , S p l i t o d 19. I. 1980 .

i zeml je , 1959., i l u m i n i s t i č k e slike , s i m b o l a sv je t l a i t a m e vlast i t e egz i s tenc i je . Sv i jes t se k a o sv je t lo s l i jeva u p r o s t o r i sp raž n j e n o g sv i j e t a , sve o s t a l o j e u t a m i . Sv je t l o s t i a t m o s f e r a p r o ž i m a j u s v a k u čes t i cu p r o s t o r a , a c r n i l o m r a k a p r e d m e t n o g a svij e t a o s t a j e i da l j e o d v o j e n o . T a t a m a p r e d m e t n o s t i p r o u z r o č i t će s k r e t a n j e u m j e t n i k o v e s a b r a n e svi jes t i (u n e m o g u ć n o s t i o b u h v a t a b i t i s tva r i ) p r e m a č o v j e k o v u d j e l o v a n j u n a m a t e r i j u i tvar n i m o b l i c i m a ž ivo ta . N a s t a v l j a j u ć i p r o c e s a p s t r a h i r a n j a i t r a ga juć i i s t o d o b n o za n e p o s r e d n i m i s k u s t v i m a č o v j e k a ko j i bilježi u v j e t e svoga o p s t a n k a , Ivan-čić i zna laz i m o g u ć n o s t v l a s t i t o g i z a s e b n o g iz raza . S a d a š n j o s t j e r ez u t r a j a n j e ( i z m e đ u p r o š l o s t i i b u d u ć n o s t i ) , a k a o r e a l n o zbiv a n j e o n a se k o d s l i k a r a i den t i f ic i ra s m a t e r i j a l n o š ć u . P r e d m e t i u p r o s t o r u n e o d v o j i v i su o d dož iv l ja ja s a d a š n j o s t i , i o b r a t n o , s a m a j e s a d a š n j o s t m a t e r i j a l i z a -c i ja čov j ekove egz i s tenc i je , n jegovi u p i s a n i t r a g o v i .

S l i k a r o p a ž a i b i l jež i o n o š t o m u j e n a j b l i ž e ( S t a r a v r a t a , 1958., I š a r a n i zid, 1958., M a l a s l ika , 1959.), a š i r o k a s t r u j a sv i jes t i pok r e n u t a j e z b i l j s k i m doživl ja j i m a (naves t ć e m o p o j e d i n e : Tra govi čov jeka , 1958., 1959., 1960., 1961., 1962., I n t e r i e u r i , 1960., 1961., K o m i n , 1961.). Te a p s t r a h i r a n e s l ike a n a l i t i č k a su r e d u k c i j a p r e d m e t n o g a n a raz l ič i t e ob l ike , z n a k o v e , čes t i ce k o j e j e d i n o I v a n č i ć e v a s t v a r a l a č k a i m a g i n a c i ja m o ž e s t r u k t u r i r a t i , po reza -t i i u č v r s t i t i s l o j ev i t im i m p a s t i -m a t a m n i h b o j a . B o j e su Ivan-č ićevih s l ika »ozbi l jne i tešk e , bez p o v r š n i h i j e f t i n ih dekor a t i v n i h e f eka t a« , 4 o p t e r e ć e n e isk u s t v i m a i d o j m o v i m a , al i i s p o d l a z u r n i h n a s l a g a n a z i r e se u n u t a r n j i s j a j , z r a č e n j e i fosforesci -r a n j e d u b i n e .

4

G . G a m u l i n : U m j e t n o s t L j u b e I v a n č i ć a , S a r a j e v o , b r . 6 / 1 9 6 0 .

U s l o b o d n o m i z b o r u m o t i v a slik a r se p o n e k a d u s r e d o t o č u j e n a s i t n e de ta l j e , b r e m e n i t e m a t e r i j o m (Čikovi , 1957., R i b l j a k o s t i t ava , 1959.), j e r i t i de t a l j i , t e u s i t n j e n e k r h o t i n e n o s e o z n a k e c je l ine . Nisam siguran h o ć e m o li »pogr i j eš i t i o p i š e m o li sv i je t P e p e l j a r e (i o p u š a k a ) . . . svjets k o m u r n o m « i l i »Ribl j i kos t u r . . . sa l e s o m « 5 , al i u t a l o g u d n a t ave ne vidim s t r u j a n j e izv o r n i h u d i s a j a ž ivo t a ili p r o k l e t s tvo I n f e r n a , n e g o p o t i c a j e ko j i , k a o i m p u l s i , d a j u u v i d u p o s e b n e v r i j e d n o s t i l j u d s k o g z a p i s a . . . »Vidi te , t a m o s a m , n a t a v i crn o j , vol io g l ed a t i o n u n a k u p i n u k o j a n a s t a j e n a d n u t ave , a zap r a v o to nije ništa drugo n e g o t a v a i z m u č e n a v j e č n i m frigan j e m . I t a n a k u p i n a i r a s p u c a -los t c r n i l a j e j e d n a p o s e b n a s t r u k t u r a , k o j a j e , m o ž e se r eć i , j a k o b i l a p r i s u t n a u m o j e m s l i k a r s t v u , al i n e k a o t a v a , n e g o k a o s t r u k t u r a , k a o j e d n a slikarska vrijednost, k a o n e š t o š t o j e za m o j e s l i k a r s t v o i m a l o izvanr e d a n z n a č a j « 6 (kurz iv B . B.) , kazu je n a m s l ika r . — N o v a i s k u s tva , k a k o č i t a m o , n i s u k a o slo-b o d n e , s u b j e k t i v n e p r e d o d ž b e p r e o b r a ž e n e t v a r n o s t i sv i j e t a nađ e n a u e g i s t e n c i j a l i s t i č k o m niš -tav i lu , n e g o u sv i j e tu v r l o složen ih s t r u k t u r a . N e p r i h v a t l j i v a n a m j e s t o g a t v r d n j a d a j e t o » m o ž d a s a m o o p i j e n o s t a p s u r d o m « ili »sv jedočen je o i n t e n d i -r a n o m a p s u r d u « , 7 ili u s p o r e d b a k a k o t o m o ž e b i t i »pr i s j ećan je« n a s l i k a r s t v o C a r a v a g g i a »koj i j e u s p o s t a v i o m e t a f i z i č k u v r i j ed -

5

I. Z i d i ć : P r e d g o v o r k a t a l o g a m o n o g r a f s k e i z l o ž b e L j u b e I v a n č i ć a (1949.—1979.) , Z a g r e b , 1980.

6

R a z g o v o r T. P. M a r o v i ć a s L j u b o m I v a n -č i ć e m , S l o b o d n a D a l m a c i j a , S p l i t o d 19. I. 1980.

7

I. Z i d i ć : P r e d g o v o r k a t a l o g a m o n o g r a f s k e i z l o ž b e L j u b e I v a n č i ć a (1949.—1979.) , Z a g r e b , 1980 .

210

n o s t — : n i š t av i l o« , 8 o d n o s n o »in u l t i m a l inea , a p s t r a k t n o se pok a z a l o k a o b e s m i s l e n o « . 9

U m j e t n i k g o v o r i o d u b i n i emoc i j a k a o i z v o r u svoga s t v a r a l a č k o g z a h v a t a u d v a t e m e l j n a p o d r u č ja , u t e m p o r a l n o s t s j e ć a n j a i m a t e r i j a l i z a c i j u č o v j e k o v e sad a š n j o s t i . Sv i j e s t i z r a v n o u v i r e u dož iv l ja j n i t o k , o t k r i v a j u ć i i o s l o b a đ a j u ć i n e i s c r p i v o N o v o u d j e l i m a k o j a sv j edoče trajnost b i v s t v o v a n j a . S t v a r a l a č k a p r e o b r a z b a zb i l je k o n k r e t a n j e vlas t i t i n a p o r d a se iz iđe i zvan u-v j e t o v a n o s t i s u d b i n e . Po sv jedoč a n s t v u u n u t r a š n j e g i s k u s t v a i n j e g o v o j f e n o m e n o l o š k o j ana l i zi I v a n č i ć j e s i g u r n o »na jozbi l j n i j i s l i k a r p o r a t n i h g o d i n a « 1 0 , a s v o j o m k v a l i t e t o m n e m i m o i l a z -n e v r i j e d n o s t i .

M e đ u t i m , t a k v a l i t e t a z a m a h a I v a n č i ć e v a s t v a r a l a š t v a n a sred in i s e d a m d e s e t i h u s m j e r i l a se k r o z A k t o v e i F i g u r e p r e m a rac iona l i zac i j i vizi je č o v j e k a i n jegove egz i s t enc i j e . N a t o m zaobi l a z n o m p u t u s l i k a r se p o č e o izr a ž a v a t i p o j m o v i m a a n e s i m b o l ima , n a l a z e ć i »g rađu« k o j a j e s u p r o t n a n j e g o v u o r i g i n a l n o m i j e d i n s t v e n o m k r e t a n j u k a o živ o t n o j p o b u n i .

I v a n č i ć e v n e k a d a š n j i »čovjek koj i j o š j e s t , a l i v i še (n iš ta ) ne može«11, k o n a č n o j e b a l z a m i r a n i i z n e s e n sa scene , d a b i se u svojo j i n k a r n a c i j i o t u đ e n j a preporodio u m e h a n é — s t r o j . Uvidjevš i t o , I v a n č i ć kruži o k o Novog č o v j e k a i osvjetljava ga, al i

8

Z. R u s : U k a t a l o g u i z l o ž b e K r i t i č a r i o d a b i r u 1979 . n i p o š t o n i j e z a s t a r j e l o .

9

I. Z i d i ć : P r e d g o v o r k a t a l o g a m o n o g r a f s k e i z l o ž b e L j u b e I v a n č i ć a (1949.—1979.) , Z a g r e b , 1980 .

10

G. G a m u l i n : U m j e t n o s t L j u b e I v a n č i ć a , S a r a j e v o , b r . 6 / 1 9 6 0 .

11

ta j b r o j z n a k o v a u log ičko j k r i s t a l i č n o s t i p o j m a n e m o ž e nik a d p r u ž i t i s i n g u l a r n u doživ-l j a jnu v r i j e d n o s t . N a t i m golem i m p l a t n i m a p o d l o g a in tenz ivn e i z a s i ćene m o n o k r o m i j e sam o j e » t e h n i č k a r o b a « , a čovjek-- s t ro j , r a s k o m a d a n i p r o s t o r n o p o d i j e l j e n u n iz p o l u g a i sk lopo va z a t v o r e n o g m e h a n i z m a , po s t a j e » r o b o m o t u đ e n o g ž ivo ta« . O d b a c u j u ć i s u m n j u k a o i s k u s tvo k o j e j e n e k a d a d o s l o v n o vi-silo n a »oš t r ic i noža« , I v a n č i ć e v j e h o r i z o n t sužen n a r a c i o n a l n o -- m e h a n i c i s t i č k i f e n o m e n . Trag i -k a a u j e d n o i ve l i č ina n o v i j e faze n j e g o v a s t v a r a l a š t v a u t o m e j e š to j e s a g l e d a o p r o b l e m i po k u š a o ga i s t i n s k i ( h u m a n i s t i č k i ) ozbi l j i t i , al i j e r a c i o n a l i s t i č k i m p r i s t u p o m svršenoga čina nam e t n u o i d e j u s a m o j zb i l j nos t i .

ksenija kantoci izložba u muzeju seljačkih buna, donja stubica, 1980.

tonko maroević Ni je b i lo n e u m j e s n o p o s t a v i t i kip o v e K s e n i j e K a n t o c i m e đ u p r e d m e t e n a č i n j e n e o d a n o n i m n ih , p u č k i h m a j s t o r a t e s a r a . Dos j e t k a se n a d a v a l a s a m a o d seb e ; i z b o r o m m a t e r i j a l a i n a č i n a o b r a d e , a d j e l o m i c e i t e m a t s k i m r a s p o n i m a , o v a n a š a s u v r e m e n a k i p a r i c a sv j e sno j e p o t r a ž i l a s ro d n o s t i u d u b o k i m s l o j e v i m a kol ek t i vne sv i jes t i . U o s t a l o m , n i j e li već p r i l i k o m n j ez ina p r v o g

I. Z i d i ć : P r e d g o v o r k a t a l o g a m o n o g r a f s k e i z l o ž b e L j u b e I v a n č i ć a (1949.—1979.) , Z a g r e b , 1980 .