ZRÓWNOWAŻONY ŁAŃCUCH DOSTAW

2

PRODUKTY KONSUMPCYJNE DOSTĘPNE SĄ NA RYNKU DZIĘKI ZŁOŻONYM PROCESOM, KTÓRE OBEJMUJĄ TAKIE ETAPY, JAK:

UTYLIZACJA ODPADÓW

pozyskanie surowca przetworzenie surowca dostarczenie produktu do miejsc sprzedaży akt wyboru i zakupu utylizacja odpadów (na każdym z etapów)

ODPOWIEDZIALNY ŁAŃCUCH DOSTAW ŻYWNOŚCI

NA KAŻDYM Z ETAPÓW POJAWIAJĄ SIĘ ISTOTNE Z PUNKTU WIDZENIA ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU ASPEKTY EKONOMICZNE, SPOŁECZNE I ŚRODOWISKOWE. ODPOWIEDZIALNY ŁAŃCUCH DOSTAW ŻYWNOŚCI TO TAKI, KTÓRY ZORGANIZOWANY JEST W SPOSÓB UMOŻLIWIAJĄCY HARMONIJNE POŁĄCZENIE TYCH ASPEKTÓW. W WYMIARZE PRAKTYCZNYM OZNACZA TO, IŻ W RAMACH PROCESU DĄŻY SIĘ DO MINIMALIZACJI NEGATYWNEGO WPŁYWU NA OTOCZENIE, JAK RÓWNIEŻ DO MAKSYMALIZACJI POZYTYWNEGO, BEZ ZANIECHANIA DBAŁOŚCI O EFEKTYWNOŚĆ I RENTOWNOŚĆ PODEJMOWANYCH DZIAŁAŃ.

POZYSKANIE SUROWCA PRZETWORZENIE DYSTRYBUCJA KONSUMPCJA

3

Aby postępowanie to odniosło skutek, potrzebna jest współpraca producentów, dystrybutorów i konsumentów – każda z tych grup może realizować zasady zrównoważonego rozwoju w odpowiedni dla siebie sposób. Szczególna odpowiedzialność spoczy-wa w tym względzie na producentach jako na tym ogniwie, które w największym stopniu oddziałuje na otoczenie i które może mieć wpływ na zachowania pozostałych grup. Dlatego też producenci żywności (i nie tylko) zachęcani są do stosowania zasad społecznej odpowiedzialności organizacji, która to, zgodnie z definicją Komisji Europejskiej, oznacza odpowiadanie za wpływ na społeczeństwo. Istnieją sprawdzone i stale udoskonalane metody zarządzania zgodnie z tą koncepcją, jak również standardy, które umożliwiają dostosowanie metod produkcji i dystrybucji do stanu zrównoważonego.

Istotne jest, aby łańcuchy dostaw żywności organizować i eksploatować w sposób odpowiedzialny, pozwalający na optymalne zbi-lansowanie wykorzystywania zasobów. Oznacza to także korzystanie z produktów, które w sposób optymalny oddziałują na śro-dowisko, społeczeństwo i człowieka. W istocie rzeczy chodzi więc o to, aby zasoby odnawialne zużywać wolniej niż je wytwarzać, a nieodnawialne – zużywając tak wolno jak to możliwe - starać się zastąpić substytutami, najlepiej substytutami odnawialnymi.

Postępowanie zgodnie z zasadami społecznej odpowiedzialności i dążenie w procesie produkcji, dystrybucji i konsumpcji do elimi-nowania negatywnego wpływu na otoczenie, w tym szczególnie na stan środowiska, wydaje się zadaniem niełatwym, jednak wiele firm, organizacji i konsumentów realizuje je z sukcesem. Odpowiedzialne podejście do procesu produkcji i konsumpcji może mieć znaczące korzyści dla wszystkich stron, zarówno w krótkim, jak i w długim okresie. W zależności od rodzaju działań podejmowanych przez poszczególnych interesariuszy, korzyści te mogą mieć różny charakter. Należy jednak zauważyć, że wiele firm na świecie wprowadziło i wciąż wprowadza do swojej działalności zasady zrównoważonego rozwoju i zyskuje dzięki temu lepszą pozycję kon-kurencyjną.

Jakie korzyści z odpowiedzialnego łańcucha dostaw mogą odnieść producenci, dystrybutorzy i konsumenci?

SPOŁECZNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ

ORGANIZACJIODPOWIADANIEZA WPŁYW NA

SPOŁECZEŃSTWO /KE 2011/

MINIMALIZOWANIENEGATYWNEGO

WPŁYWU

MAKSYMALIZOWANIEPOZYTYWNEGO

WPŁYWU

4

PRZYKŁADOWE DZIAŁANIA STRON UCZESTNICZĄCYCH W ŁAŃCUCHU DOSTAW ŻYWNOŚCI I KORZYŚCI

Interesariusz Przykład działania Potencjalne korzyści

Producent • Ograniczenie masy opakowaniowej produktu

• Korzyść dla otoczenia: zmniejszenie ilości odpadów

• Korzyść dla producenta: ograniczenie kosztów dystrybucji

Dystrybutor • Ograniczenie emisji spalin w procesach logistycznych z wykorzystaniem pojazdów mechanicznych

• Korzyść dla otoczenia: zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza • Korzyść dla dystrybutora: optymalizacja procesów logistycznych; zwiększenie atrakcyjności oferty dla klientów stosujących standardy środowiskowe

Konsument • Ograniczenie marnotrawstwa żywności (optymalizacja zakupów)

• Korzyść dla otoczenia: zmniejszenie ilości odpadów; ograniczenie marnotrawstwa

• Korzyść dla konsumenta: optymalizacja wydatków

DZIAŁANIE ZGODNIE Z ZASADAMI ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU JEST ZATEM NIE TYL-KO DZIAŁANIEM ODPOWIEDZIALNYM, ALE TEŻ WYSOCE KORZYSTNYM DLA WSZYSTKICH UCZESTNIKÓW PROCESU PRODUKCJI, DYSTRYBUCJI I KONSUMPCJI PRODUKTÓW ŻYWNO-ŚCIOWYCH.

5

POŻĄDANE DZIAŁANIA W NAJWAŻNIEJSZYCH OBSZARACH

Zaopatrzenie w surowce i półprodukty:

• dbać o jakość i dotrzymywanie reżimów technologicznych i etycznych przez swoich dostawców;

• dbać o minimalizację masy i objętości opakowań przy sukcesywnym wprowadzaniu materiałów nadających się do recyklingu; wspierać krajowe systemy recyklingu opakowań;

• wspierać powstawanie systemów agrarnych stosujących praktyki zgodne z zasadami zrównoważonego rozwoju; dbać o lokalne źródła zaopatrzenia; edukować w zakresie standardów środowiskowych i etycznych produkcji rolnej;

• tworzyć systemy stałego dostępu do informacji i wsparcia; współpracować w tej kwestii z innymi uczestnikami łańcucha produkcji, dostawy i konsumpcji żywności.

Produkcja własna i kooperacja:

• dbać o zasoby naturalne, redukować zużycie wody i energii, poszukiwać alternatywnych i odnawialnych źródeł energii (np. biogazownie);

• redukować straty w procesie produkcji i transportu na każdym etapie funkcjonowania produktu;

• optymalizować logistykę zaopatrzenia, magazynowania i sprzedaży, by zredukować jej wpływ na środowisko, w tym ilość emitowanego CO2;

• wspierać innowacje i poprawiać efektywność procesów produkcji.

Sprzedaż i dystrybucja:

• dbać wraz z dystrybucją o budowanie ofert złożonych z produktów wyprodukowanych zgodnie z zasadami odpowiedzialnej produkcji;

• kreować wraz z dystrybucją możliwości wyboru przez konsumenta produktów właściwych z punktu widzenia jego zdrowia, ochrony środowiska i zasad etycznych;

• informować i edukować konsumenta co do możliwości wyboru produktów sprzyjających odpowiedzialnej konsumpcji i zagospodarowania odpadów pokonsumpcyjnych;

• promować produkty wytwarzane zgodnie z zasadami etyki, zapewniające lokalnym producentom i pracownikom godziwe warunki pracy i wynagrodzeń oraz odpowiednie warunki socjalne (np. Fair Trade, Sprawiedliwy Handel);

• prowadzić wraz z dystrybucją taką politykę asortymentowo-cenową, by poszerzyć krąg konsumentów, np. poprzez politykę obniżania kosztów i cen, co może przyczynić się w długiej perspektywie do ograniczenia ubóstwa i wykluczenia społecznego;

• wdrażać odpowiedzialne zarządzanie odpadami handlu (opakowania), energią i substancjami pomocniczymi (np. środki czystości); edukować personel oraz partnerów publicznych i biznesowych, a także konsumentów;

• realizować inwestycje w infrastrukturę w sposób odpowiedzialny i brać udział w projektach PPP (partnerstwa publiczno-prywatnego); informować o tym opinię publiczną.

PRAKTYCZNA STRONA ODPOWIEDZIALNOŚCI I ZRÓWNOWAŻENIA ŁAŃCUCHA ŻYWNOŚCIOWEGO

STRATEGIE ODPOWIEDZIALNEGO ROZWOJU FIRM PRODUKCYJNYCH I HANDLOWYCH (ZNACZNA ICH CZĘŚĆ JEST RÓWNIEŻ PRODUCENTAMI, CHOĆBY WSKUTEK POSŁUGIWANIA SIĘ TZW. PRODUKTAMI MARKI WŁASNEJ) OBEJMUJĄ POSZCZEGÓLNE SFERY OPERACJI BIZNESOWYCH TYCH FIRM.

6

Producenci, dystrybutorzy i jednostki handlowe mogą oczekiwać od swoich dostawców spełniania odpowiednich standar-dów. W 2010 r., na zlecenie Forum Odpowiedzialnego Biznesu, przeprowadzone zostało pierwsze w Polsce badanie dotyczące od-powiedzialności społecznej w zarządzaniu łańcuchami dostaw. Badani producenci wskazywali różne kryteria doboru dostawców, wśród nich wymieniając także aspekty społeczne i środowiskowe.

0

6

6

6

6

6

6

4

3

2

2

3

5

4

5

4

4

1

1 2 3 4 5 6

Jakiego rodzaju kryteria wchodzą w skład standardów społecznej odpowiedzialności, pod kątem których oceniani są dostawcy ?

przestrzeganie norm środowiskowych

przestrzeganie praw człowieka

poziom emisji CO2

niezatrudnianie nieletnich

certyfikaty norm środowiskowych

niedopuszczanie do pracy w nadgodzinach

poszanowanie bioróżnorodności

dopuszczanie wolności stowarzyszeń

dobre relacje ze społecznością lokalną

współpraca z partnerami społecznymi

inne – przeciwdziałanie alkoholizmowi, wirusowi HIV

wykorzystywanie energii ze źródeł odnawialnych

godziwe wynagrodzenie

wykorzystanie substancji toksycznych

bezpieczeństwo w miejscu pracy (BHP)

pozyskiwanie substancji w sposób niezagrażający środowisku

przestrzeganie prawa pracy

KRYTERIAEKOLOGICZNE

KRYTERIASPOŁECZNE

7

W REALIZACJI ZASAD ODPOWIEDZIALNEJ PRODUKCJI POMÓC MOGĄ UZNANE MIĘDZYNARODOWE STANDARDY. KOMISJA EU-ROPEJSKA WSKAZUJE, KTÓRE Z NICH POWINNY STAĆ SIĘ PODSTAWĄ SPOŁECZNIE ODPOWIEDZIALNEGO ZARZĄDZANIA I ZA-CHĘCA EUROPEJSKIE PRZEDSIĘBIORSTWA DO ICH STOSOWANIA. SĄ TO:

Komisja zachęca, aby wszystkie duże przedsiębiorstwa europejskie zobowiązały się do 2014 r. do przestrzegania minimum jed-nego ze wskazanych standardów. Jednocześnie trwa proces monitoringu, czy te przedsiębiorstwa, które już zobowiązały się do przestrzegania ww. standardów, faktycznie realizują ich założenia.

ABY ODPOWIEDNIO ZARZĄDZAĆ WPŁYWEM ORGANIZACJI (NP. PRZEDSIĘBIORSTWA PRODUKU-JĄCEGO ŻYWNOŚĆ) NA OTOCZENIE, NALEŻY NAJPIERW USTALIĆ, JAKI JEST RODZAJ I SKALA TEGO WPŁYWU. ISTNIEJĄ PRAKTYCZNE NARZĘDZIA ZARZĄDZANIA UMOŻLIWIAJĄCE POMIAR RÓŻNEGO TYPU WPŁYWÓW, NP.:

• Wytyczne OECD dla Przedsiębiorstw Wielonarodowych • Norma ISO 26 000• Zasady inicjatywy ONZ Global Compact

• mierzenie wpływu na otoczenie społeczne (służą temu instrumenty dialogu społecznego, metody pomiaru opinii i satysfakcji, narzędzia mierzenia stopy zwrotu z inwestycji społecznych)

• mierzenie wpływu na środowisko (przydatne w tym względzie są np. narzędzia umożliwiające pomiar emisji dwutlenku węgla, tzw. śladu węglowego oraz inne)

• pomiar ryzyka społecznego, środowiskowego i ekonomicznego (narzędzia z zakresu zarządzania ryzykiem umożliwiają spojrzenie na obecne i przyszłe oddziaływanie z perspektywy potencjalnych zagrożeń i efektywności podejmowanych inicjatyw)

8

Odpowiadanie za wpływ na otoczenie i wprowadzanie odpowiednich rozwiązań w celu realizacji zasad zrównoważonego rozwoju to proces ciągły. Pierwszym jednak i najważniejszym warunkiem podjęcia odpowiednich działań jest mierzenie rodzaju i skali wpływu.

MIERZENIE WPŁYWU NA OTOCZENIE

USPRAWNIANIE

MONITORINGEFEKTÓW

DOBÓR ODPOWIEDNICHNARZĘDZI

MINIMALIZACJANEGATYWNEGO WPŁYWU,

MAKSYMALIZACJAPOZYTYWNEGO

9

STANDARDY BRANŻOWE

ROLNICTWO

Postulat odpowiedzialnej produkcji obejmuje więc w sposób oczywisty rolnictwo. Jego gwarantami są takie systemy, jak powstałe z inicjatywy środowiska handlowego EUREPGAP – Euro-Retailer Produce – Good Agricultural Practice Working Group, rozszerzona do wymiaru ogólnoświatowego pod nazwą Globalne Partnerstwo na rzecz Dobrej Praktyki Rolniczej (ang. Global Partnership for Good Agricultural Practice – Glo-bal GAP), czy też związana z ruchem GAP Inicjatywa na rzecz Zrównoważonego Rolnictwa (ang. Sustainable Agricultural In-itiative – SAI), kreowana i promowana przez przetwórców żyw-ności i ich organizację branżową CIAA (ang. Confederation of the Food and Drink Industries) jako Platforma SAI.

Więcej informacji: www.globalgap.pl; www.saiplatform.org

Trzeba też wymienić inicjatywę Komisji Europejskiej IP (ang. Integrated Production), zmierzającą do ograniczenia nienatu-ralnej (chemicznej) stymulacji wydajności produkcji surowców pochodzenia rolniczego.

Więcej informacji: www.fao.org/prods/index.asp

Wszystkie te inicjatywy mają wspólny mianownik w kontroli i certyfikacji jakości produktu w zakresie procedur produkcji, reżimów dla substancji szkodliwych, troski o środowisko i wa-lory odżywcze, itd.

PRZETWÓRSTWO

Na poziomie przetwórstwa do działania na rzecz odpowiedzial-nego zapewnienia jakości włączają się wieloaspektowe normy

ISO (ang. International Organization for Standardization) oraz inne systemy zarządzania jakością, np. japoński TQM (ang. To-tal Quality Management). Zastosowanie mają także standardy branżowe dotyczące poszczególnych produktów. Integruje się je zazwyczaj w ramach systemów audytowo-standaryzujących, jak system IFS (ang. International Food Standard), jako platforma

kontroli i współpracy w łańcuchu dostawy, czy też – porówny-walny z nim – BRC Food (ang. British Retail Consortium: Global Standard for Food Safety).

HANDEL

Systemy te są stale udoskonalane, a stosujące je firmy podlega-ją aktualizującym audytom i certyfikacji. Są one swego rodzaju przepustką do sieciowych firm handlowych, gwarantującą ja-kość i bezpieczeństwo dostarczanych produktów. W Polsce sys-tem IFS pojawił się w 2003 r. i po przygotowaniu przez Grupę ds. Jakości POHiD (Polska Organizacja Handlu i Dystrybucji) zasad adaptujących go do warunków krajowych, stał się przedmiotem porozumienia firm członkowskich w sprawie wzajemnej uzna-walności audytów IFS u firm dostawczych. System IFS wymaga od produktu spełnienia określonych standardów jakościowych, ekologicznych, zdrowotnych i etycznych. IFS (i BRC Food) dzia-łają więc jak czynnik determinujący wejście produktów odpo-wiedzialnych na sklepowe półki. System IFS kontynuowany jest w ramach systemu RAS (ang. Retail Audit System).

W Europie, w stosunku do żywności, handel najpowszechniej stosuje (w znacznym stopniu zamiennie) wymienione systemy IFS, BRC Food, ale także system SQF (ang. Safe Quality Food) oraz szereg standardów narodowych uznawanych w drodze

10

porozumień między władzami sanitarnymi krajów a krajowymi organizacjami biznesu i ośrodkami certyfikacji. System SQF de-dykowany jest przede wszystkim zasadom gwarantującym bez-pieczeństwo produktu na całej drodze „od pola do stołu” – jego rola jako instrumentu zarządzania jakością w łańcuchu dostaw będzie rosła.

Więcej informacji: www.sqfi.com/about-sqf/

SYSTEMY INFORMACYJNO-EDUKACYJNE

Tej samej idei, zrównoważenia i odpowiedzialnego funkcjono-wania produktów żywnościowych na rynku, choć nieco innemu celowi, służą programy informacyjno-edukacyjne, wprowadza-jące specyficzne standardy informacyjne, takie jak np. GDA (ang. Guideline Daily Amount – wskazane dzienne spożycie).

Stosowanie przez przetwórców i handel takich systemów jak GDA, służy wsparciu odpowiedzialnego i świadomego podejmo-wania decyzji zakupowych przez konsumentów, a zarazem pro-pagowaniu zasad odpowiedzialnej pod względem zdrowotnym konsumpcji. Oznakowanie GDA jest systemem dobrowolnym uzupełniającym obowiązkowe znakowanie produktów żywno-ściowych. Umożliwia dopasowanie kupowanych produktów do indywidualnych potrzeb żywieniowych i zasad zbilansowanej diety. Konsument korzystający z systemu GDA może łatwo określić jaki procent wskazanego dziennego spożycia danego składnika żywnościowego i energii zapewnia porcja produktu. System obejmuje kluczowe dla zdrowia konsumentów składni-ki żywności tj. cukier, tłuszcz, sól, białko i błonnik. Znakowa-nie GDA to istotny element profilaktyki i edukacji prozdrowotnej konsumentów oraz odpowiedzialnego znakowania produktów żywnościowych, obejmujący przetwórców, handel oraz konsu-mentów. Stosując system znakowania GDA – spełniamy zasady odpowiedzialnego funkcjonowania na rynku i w społeczeństwie: informując, edukując, dając szansę racjonalnego wyboru spoży-wanych produktów.

Więcej informacji: www.gdainfo.pl

ROLA KONSUMENTÓW

Współcześni konsumenci oczekują od producentów żywno-ści szczególnej odpowiedzialności. Jako społeczeństwo, które w ciągu ostatnich 20 lat osiągnęło znaczny poziom jakości życia, zaczynamy zwracać uwagę także na inne aspekty kupowanych produktów niż tylko cena. Liczy się jakość, rozumiana coraz czę-ściej także jako dostosowanie produktu do określonych standar-dów ekologicznych i społecznych. Coraz więcej konsumentów w Polsce deklaruje, iż jest gotowa zapłacić wyższą od stan-dardowej cenę za produkty spełniające kryteria zrównowa-żonego rozwoju. Jest to ogromna wskazówka dla producentów i dystrybutorów żywności – pokazująca istotny trend konsu-mencki oraz sygnalizująca, iż wprowadzanie odpowiednich standardów jest już obecnie jednym z czynników decydujących o pozycji rynkowej.

11

22% Polaków gotowych jest zapłacić nawet 5-10% więcej za produkty wytworzone z zacho-waniem zasad zrównoważonego rozwoju.Dane z 2010 r., GfK Polonia dla dziennika „Rzeczpospolita”

Choć rynek produktów Fair Trade pozostaje niszowy, jego roz-wój w Polsce i na świecie charakteryzuje się dużą dynamiką. Konsumenci w Polsce coraz lepiej orientują się w systemach certyfikacji żywności (takich jak Rainforest Alliance, Fair Tra-de itp.), a rynek produktów rolnictwa ekologicznego i żywności spod znaku „bio” stale rośnie. Widoczne jest to m.in. w ofercie rosnącej liczby sieci handlowych.

Istotną rolę w edukowaniu konsumentów odgrywają organizacje konsumenckie oraz coraz liczniejsze organizacje pozarządowe.

Polska Zielona Sieć i Grupa eFTe wydały m.in. „Spacerownik po świadomej konsumpcji”. Powstają strony i katalogi interneto-we zawierające informacje o produktach spełniających wymogi zrównoważonej produkcji. Konsumenci otrzymują więc nie tylko informacje, ale też praktyczne narzędzia umożliwiające iden-tyfikację producentów. Istotne jest rzetelne informowanie na opakowaniach i reklamach o standardach, jakie spełnia produkt, wystrzegając się przy tym tzw. greenwashingu, czyli niepopar-tych faktami deklaracji o ekologicznych walorach produktu.

Również producenci i dystrybutorzy żywności mogą przyczynić się do edukowania konsumentów w kwestii zrównoważonej kon-sumpcji, m.in. poprzez umieszczanie informacji i oznaczeń na produktach, kampanie informacyjne, a także przygotowywanie i dystrybucję raportów społecznych.

Opracowano na zlecenie Grupy ds. Zrównoważonej Konsumpcji stano-wiącej jedną z czterech grup wspierających prace Zespołu do Spraw Społecznej Odpowiedzialności Przedsiębiorstw, powołanego jako or-gan pomocniczy Prezesa Rady Ministrów. Grupie przewodniczy Renata Juszkiewicz, Prezes Polskiej Organizacji Handlu i Dystrybucji.

Autorzy:Maria Andrzej Faliński, Polska Organizacja Handlu i DystrybucjiAndrzej Gantner, Polska Federacja Producentów ŻywnościNatalia Ćwik, Forum Odpowiedzialnego BiznesuElżbieta Szadzińska, Federacja KonsumentówPiotr Mrowiński, Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów

www.csr.gov.plcreated by freshstudio.pl