Bu sistem, kan ile oksijen ve besin
maddelerinin dokulara taşınmasını sağlar.
Karbondioksit ve diğer atık maddeleri
dokulardan uzaklaştırır.
Vücut ısısını düzenler.
Hormon ve antikorları taşır.
Kan Dolaşım sistemi ve Lenf Dolaşım
sistemi olmak üzere iki fonksiyonel
bölümden oluşur.
Kan dolaşım sistemi, kalp tarafından
pompalanan kanın damar sistemi içinde
sürekli olarak dolaşımını sağlar.
1.Arteriyel sistem, kanı kılcallara taşır. Aynı
zamanda metabolit ve gazların değişimini
sağlar.
2.Venöz sistem, kanı kılcallardan kalbe geri
götürür.
Kanın kalpten pompalandıktan sonra kalbe geridönmesine kan dolaşımı denir. Fonksiyonelolarak iki ana dolaşım vardır:
I. Akciğer dolaşımı (küçük kan dolaşımı): Kanınkalpten akciğerlere, akciğerlerden de kalbetaşınmasıdır. Küçük dolaşım sağ ventriküldenbaşlar sol atriumda sona erer. Ventriküllerinkasılması ile kirli kan, sağ ventriküldenakciğerlere gitmek üzere A. pulmonalisepompalanır. Akciğerde oksijen yüklenmişolarak V. pulmonalis ile sol atriyuma taşınır.
2
II. Sistemik Dolaşım (büyük kan dolaşımı):Kanın kalpten vücudun tüm dokularına sonrada tekrar kalbe taşınmasıdır. Büyük kandolaşımı, sol ventrikülden başlar, sağ atriumdasona erer. Ventriküllerin kasılması ile solventriküldeki besin maddesi ve oksijen yüklütemiz kan aorta pompalanır ve tüm vücutdokularına gider, vena kava kranialis ve venakava kaudalis ile sağ atriyuma döner.
Genel olarak damarlar içten dışa doğru 3
katmandan oluşur:
a.Tunika intima: ENDOTEL adı verilen tek katlı
yassı epitel hücrelerinden oluşan katmandır.
b.Tunika media: Düz kas hücrelerinden oluşan
bir katmandır.
c.Tunika adventisya: Damarın uzunluğuna
seyreden kollagen ve elastik ipliklerden oluşan
katıdır.
Kanı kalpten kılcal damarlara taşıyan damarlara
arter adı verilir.
1. Elastik (büyük-taşıyıcı) arterler,
2. Muskuler (orta-dağıtıcı) arterler,
3. Küçük arter ve arterioller,
4. Kapillar (kılcal) damarlar,
5.Özel yapılı arterler (Arteriyovenöz
anastomozlar, terminal arterler).
Kalpten çıkan büyük damarlardır (Aort, A. Pulmonalis)
Büyük ve taşıyıcı arter olarak da adlandırılırlar.
Duvarları elastin’den zengin olduğundan sarı renkli
olarak görülürler.
a. Tunika intima: Endotel, subendotel ve lamina
elastika interna alt katmanlarını içerir.
Endotel, tek katlı yassı endotel hücrelerinden oluşur.
Subendotel, endotel hücrelerini destekleyen
fibroblast, kollagen iplik ve düz kas hücrelerinin
oluşturduğu ince bir tabakadır.
Lamina elastika interna, elastik ipliklerden oluşan
ince katmandır (Aorta ve A. pulmonalis’de bulunmaz).
b. Tunika Media, konsantrik dizilmiş elastikiplik lamelleri ve bunlar arasında verev veyauzunluğuna seyreden düz kas hücrelerindenoluşur.
Elastik iplik lamelleri yer yer kopuntuluseyrettiği için membrana fenestrate olarakadlandırılır. Elastik iplik lamelleri damarıngenişlemesini sağlar.
Tunika mediyanın dış kısımlarında elastikiplikler yoğunlaşarak lamina elastikaeksterna katmanını oluşturur.
c.Tunika adventisya, damar duvarında
uzunluğuna seyreden kollagen ve elastik
iplikler ile fibroblastlardan oluşmuştur.
Damar duvarını gereğinden fazla gerilmesi
kollagen iplikler önler.
Damarı besleyen özel, küçük kan damarları
(vaza vazorum) buradan girer.
Elastik arter
a.Tunika intima
Endotel, daha incedir.
Subendotel,
Lamina elastika interna, elastik ipliklerden
oluşur.
Bu katman, tunika mediada elastik ipliklerin
azalması düz kas hücrelerinin artmasından
dolayı kesitlerde dantel gibi kıvrımlı
izlenirler.
b.Tunika mediya, sirküler seyirli düz kashücrelerinden oluşur.Özellikle büyük muskuler arterlerin
duvarında tunika media ile tunikaadventisya arasında elastik ipliklerinyoğunlaşması ile oluşan lamina elastikaeksterna bulunur.
c.Tunika adventisya, damarların butabakasında vaza vazorumlar ve miyelinsizsinir sonlanmaları vardır.
a. Tunika intimaEndotelSubendotelLamina elastika interna, küçük arterlerdegörülebilirken, arteriollerde belirlenemez.b.Tunika media, küçük arterlerde düz kashücrelerinin sırası 8-10 iken, arteriollerde 1-2’dir. Bu kas hücreleri arter lumeniningenişliğini değiştirerek lokal kan dolaşımını vedağılımını düzenlerler.c.Tunika adventisya, ince fibroelastikdokudan oluşmuştur.
Küçük Arter
Küçük Arter
Arteriyoller kılcal damarlara geçen kanakımını düzenleyen bir fonksiyonasahiptir.
Arteriyollerin bir kısmında da kan kılcaldamarlara uğramaksızın doğrudanvenüllere geçer (arteriyo-venözanastomozlar).
Kılcal damar yatağına kan taşıyan arterlerinduvarı arteriyollerden farklı olarak düz kashücrelerinin yerleşiminde yer yer süreklilikgöstermez ve damar duvarındaki kashücreleri sfinkter görevi görür. Bu damarlarametarteriyol adı verilir.
Metarteriyollerin kılcal damarlara geçmedenönceki bölümleri prekapillar sfinkter olarakadlandırılır. Kılcal damar yatağına kan akışınıdüzenler.
Kapillar damarlar endotel hücrelerinin teksıralı olarak bir tüp oluşturacak şekildedüzenlenmesi ile oluşur. Endotelhücrelerini ince bir bazal lamina sarar.
Endotel hücreleri çok yassı, ince duvarlıolup kan akımı yönünde yerleşmişlerdir.
Lumene doğru çıkıntı yapan, yassı-oval veheterokromatik çekirdekleri vardır.
Çekirdeğin yerleştiği kısım hücrenin enkalın yeridir, perifere gidildikçe hücreincelir.
Endotel hücreleri madde alışverişineuygundur.
Metabolik aktivitesi fazla olan dokular
(karaciğer, akciğer, bezler, böbrek, beyin,
çizgili kas) kılcallardan zengindir.
Sıkı bağ doku, tendon ve düz kas gibi
metabolizmanın yavaş olduğu dokularda
kılcal damarlar azdır.
Kıkırdak, kornea ve epitel dokuda kılcal
damarlar bulunmaz.
Perisit hücreler (adventisyal ya da rouget
hücreleri), kılcal damarların çevresinde
bazal laminanın dışında onları çevreleyen
mezenşimal hücrelerdir.
Hücrelerin kendilerine ait bazal laminaları
endotel bazal laminası ile kaynaşır.
Perisitler, kılcal damarların etrafını sarar,
uzun primer uzantısı kılcal damara
uzunlamasına yerleşirken sekonder uzantı
damarı sarar ve endotel hücreleri ile gap
junctionlar aracılığıyla bağlantı kurar.
Perisitler Golgi aygıtı, mitokondri, GER,
mikrotubüller ve uzantılarında filamanlar
içerirler.
Tropomiyozin, proteinkinaz, aktin ve
miyozin gibi kontraktil filamanlar
perisitlerin kasılmalarını sağlar.
Perisitler harabiyet karşısında düz kas ve
endotel hücrelerine dönüşebilirler.
Kılcal damarlar endotel hücrelerin yapısı ve
bazal laminanın varlığı ve yokluğuna göre
tiplere ayrılır.
1. Sürekli kılcallar (Somatik)
2. Pencereli kılcallar (Visseral)
3. Sinuzoidler
Bu kılcalların duvarında pencere yoktur.
Endotel hücreleri arasında madde geçişini
engelleyen zonula okludensler (Tight
junction) vardır.
Sürekli kılcallar özellikle sinir, kas,
bağdoku ve ekzokrin bezlerde görülür.
Bazal membrana eklenik perisitler ya da
glia hücreleri içerirler.
Bu kılcalların duvarında 60-80 nm çapında
diyaframla örtülü pencereler vardır.
Pencereli kılcallar, böbrek, bağırsak ve
endokrin bezler gibi kan ve dokular arasında
madde alışverişinin hızla gerçekleştiği
özellikle sıvı geçişinin çok olduğu dokularda
bulunur.
Böbrek glomerular kapillarlarının bazal
laminası diğerlerine göre daha kalındır.
Pencerelerinde ise diyafram yoktur.
Sinuzoidal kılcallar kemik iliği, karaciğer
dalak, endokrin bezler, lenfoid organlarda
görülür.
Endotel hücreleri arasında
birliktelik bozulmuştur.
Bazal lamina kesintilidir.
Endotel hücre sitoplazmasında 30-40
mikron çapında çok sayıda diyaframsız
pencere vardır.
Duvarlarında perisit bulunmaz.
1. Arteriyovenöz anastomozlar
Arteriyoller ile venüller arasında doğrudan kangeçişini sağlayan bağlantılardır.
Arteriyovenöz anastomozun arteriol ucu içerdiğiçok miktardaki düz kas hücresine bağlı olarakkalındır.
Kaslar kasıldığında anastomoz lumenini kapatırve kan kapillar yatağına yönelir.
Kaslar gevşediğinde ise kan kapillar yatağauğramadan venüllere geçer.
Özellikle deri, parmak uçları, burun, dudaklar,penis ve klitorisde bulunur.
2. Terminal arterler
Dalak, böbrek ve göz gibi organlarda arterler
kılcallara ayrılmadan ya da birbirleriyle
anastomoz yapmadan tek bir arter ile organı
beslerler.
Bu damarların tıkanması (enfarktüs)
sonucunda o organda ölüm görülür.
Kalp her kontraksiyonda elastik arterlere kanıbasınçla gönderir.
Kontraksiyonlar arasındaki dinlenmeevresinde elastik iplikler hafifçe büzülürarter eski çapına döner ve kanı ileri doğruilerletmiş olur.
Sempatik sinir sisteminin innervasyonudamarlarda vazokonstriksiyon oluşturur.
Parasempatik sinir sisteminin innervasyonudamarlarda vazodilatasyona neden olur.
Nitrik oksit düz kas hücrelerinde gevşeme vedamar duvarında vazodilatasyon oluşturur.
Kan basıncı düşünce böbreklerden salınan
rennin, angiotensinogeni angiotensin l’e
dönüştürür.
Angiotensin l akciğer endotellerindeki
konverting enzim aracılığı ile angiotensin ll’e
dönüştürülür.
Angiotensin ll kontraksiyon başlatır, damar
çapı daralır ve kan basıncı artar.
Bir diğer vazokonstriksiyon faktörde ADH
(Antidiüretik hormon)’dur.
Büyük arterlerde kan basıncı ve kanın
bileşimindeki değişikliklere duyarlı olan
ve kalp atımı ve solunumla ilgili
fonksiyonları kontrol ederek beyinle
iletişimi sağlayan oluşumlar şunlardır:
Karotid sinus
Karotid cisimcik
Aortik cisimcik
Karotid sinus, Arteriya karotis kommunis’unbifurkasyon yerinde a. carotis interna’nınadventisya tabakası içinde yer alan ve kanbasıncındaki değişiklikleri algılayanbaroreseptördür.
Karotid cisimcik glomus tip I ve glomus tip II
hücreleri ve sempatik, parasempatik sinir
sonlanmaları ve afferent nöronlardan oluşur.
Aortik cisimcik, aorta kavisinde a. Subklavia
ve a. Carotis comminus arasında sağlı sollu
yer alır.
Kalbin atriyumuna açılan ve arterlerin son
uçlarından aldıkları kanı kalbe geri getiren
damarlardır.
Venalarda media tabakası arterlerdeki kadar
iyi gelişmemiştir.
Venalar çap ve duvar kalınlıklarına göre,
Büyük venalar
Orta venalar
Küçük venalar ve venüller olarak
sınıflandırılırlar.
Ekstremiteler, baş ve karaciğerden gelen kanıkalbe taşıyan damarlardır.
V.cava,V.pulmonalis,V.hepatica,V.iliaca.
a. Tunika intima
Endotel
Subendotel
Elastik iplikler tipik bir lamina elastika interna oluşturmaz.
b. Tunika mediya bu katman yok denecek kadar incedir.
c.Tunika adventisya, düz kas hücreleri,kollagen iplikler, elastik ipliklerden oluşmuşoldukça kalın bir tabakadır. Ayrıca bukatmanda vazo vazorumlar yer alır.
Ekstremitelerin drenajını yapan venalardır.
a. Tunika İntima
Endotel
Subendotel
b. Tunika Mediya
c. Tunika Adventisya
1-Tunika intima çok ince bazal membran ile
sarılmış tekkatlı yassı endotel hücrelerinden
oluşmuştur.
2-Tunika Mediya, 2-3 sıralı düz kas
hücrelerinden oluşmuştur.
3-Tunika Adventisya kollagen ve elastik
ipliklerden oluşan bu tabaka mediyadan daha
kalındır.
Valvüller küçük venalarda görülmeye başlar.
Kılcallardan daha büyüktürler.
Damar duvarında perisitler yerine düz kas
hücreleri bulunur.
Düz kas hücrelerini retikulum
ipliklerinden zengin subendotel sarar.
Venüller serotonin ve histamine duyarlıdır.
Küçük arter ve arteriyoller duvarkalınlıklarının az olması dolayısı ileiçlerinden geçen kandan düffüzyonlabeslenirler.
Damar duvarı kalınlaştıkça diffüzyonzorlaştığından damar duvarı kendisindenyada komşu bir damardan gelen ince birvaza vazorum oluşturarak beslenmeyisağlar.
Lenfatik vasküler sistem, dokular arası
sıvının dokular arası boşluklardan
kardiyovasküler sisteme geri dönüşünü
sağlayan tek yönlü bir damar sistemidir.
Dokularda kör uçlu lenfatik kapillarlar
olarak başlar, birbirleri ile birleşerek
büyük lenf damarlarını (duktus torasikus
ve duktus lenfatikus dekster) oluştururlar.
Bu damarlar büyük venlere (v. jugularis
interna, v. subklavya) açılırlar.
Lenf damarları boyunca lenfatik organlar
yerleşmiştir.
Lenfatik sistemin görevi; dokular arası sıvıları
kan dolaşımına tekrar döndürmek, lenf
düğümlerinde oluşan antikorları ve
lenfositleri kana vermektir.
Lenfatik kapillarlar merkezi sinir sistemi,
kornea, iç kulak, epidermis, kıkırdak ve
kemik hariç tüm dokularda bulunur.
Lenf dolaşımı kan dolaşımından farklı olarak
tek yönlü ve kalbe doğrudur.
İnce kör uçlarla başlayan lenf kapillarları tekkatlı endotel ile örtülü yapılardır.
Endotel hücrelerinde pencerelenme ve bazallamina bulunmaz ya da kopuntuludur.
Duvarında perisitler bulunmaz, perivaskükerdoku ve endotel hücreleri arasında anchoringfilament denilen bağlayıcı bantlar bulunur.
Lenfatikler, kan kapillarlarından dışarı verilenelektrolit ve proteinleri absorbe eder.
Endoteliyal hücrelerin kontraksiyonu dokusıvısının lenfatik sisteme geçişini sağlar.
Lenf damarları, küçük venalardan güçlükleayırt edilir. Küçük lenf damarları venalardandaha ince duvarlıdır ve lumenlerinde kanhücrelerinden sadece lenfositler bulunur.
Büyük lenf damarlarında intima, endotelhücreleri ve elastik ipliklerden oluşmuştur.
Mediya ve adventisya düz kas hücreleri vekollagen ipliklerden yapılmıştır.
Büyük lenf damarlarında lenf kapakçıklarıbulunur. Kapakçıklar endotel ile örtülmüşince bağdoku kıvrımlarıdır.
Kalp kanı dolaşım sistemine ritmik kasılımlarlapompalayan kas kitlesinden oluşmuş bir organdır.
Kalp 2 atrium ve 2 ventrikülden meydana gelir.
Kan V. cava cranialis ve V. cava caudalis ile sağatriuma gelir.
Kan trikuspid kapakçık vasıtası ile sağ ventrikülegeçer.
A.pulmonalisler ile akciğere pompalanır.
Temizlenmiş kan V. pulmonalislerle sol atriumaoradan da bikuspid (mitral) kapakçık ile solventriküle geçer.
Kan sol ventrikülden aorta ile sistemik dolaşımapompalanır.
1. Endokardium, damarlardaki intima ilehomologdur.
Tek katlı yassı endotel hücreleri, düz kashücrelerinin yanısıra elastik ve kollagenliflerden oluşan gevşek bağ dokusu(subendotel) tabakası üzerine oturmuştur.
Kalbin iletim sistemine ait pürkinjehücreleri de bu katmanda yer alır.
2. Miyokardium, kalp kası tellerinin
oluşturduğu tabakadır.
Ventriküllerde atriumlara oranla daha
kalındır.
3. Epikardium, kalp boşluğunda kalbi
örten seröz zar perikardiumun visseral
yaprağıdır.
Dıştan tek katlı yassı epitel ile örtülüdür.
Bu epitel ince bir bağ doku ile
desteklenmiştir (Subepikardiyal tabaka).
Kalp kontraksiyonları, özelleşmiş kalp kasıhücreleri tarafından düzenlenir.
Kalp kası sinir sisteminden uyarı almadanritmik kontraksiyonlar yapabilecek kapasitedir.
Kontraksiyonları sinoatriyal düğüm (Keith-Flack düğümü) başlatır.
Sinoatrial düğüm V.cava cranialis’in sağatriyuma açılış yerine yakın subepikardiyalbağdokusu içine yerleşik at nalı şeklinde biryapıdır.
Kalp kası hücrelerinden oluşur.
Uyarımları kalbin diğer bölümlerine süratlegönderdiği için pace maker olarak daadlandırılır.
Sinoatriyal düğümden çıkan uyarılar
atriyumların miyokardına yayılır.
Buradan atriyumlar arası bölmeyi takiben
sağ atriyumun endokardı altında bulunan
atriyoventriküler düğüme ulaşır.
Sonra fibröz iskelete penetre olmuş His
demetlerine (atriyo-ventriküler demetler)
geçer.
Bu demetler sağ ve sol dallara ayrılırlar.
Sol dal tekrar ikiye bölünerek iki fasikül
oluşturur ve subendokardiyumda bulunan
Pürkinje tellerinde sonlanır.
Pürkinje hücreleri kalp kası hücrelerinden
daha büyüktür.
İletim hızı kalp kası hücrelerine göre 4 kat
daha fazladır.
Az miyofibril içeren bu hücrelerde
miyofibriller hücrenin periferinde yerleşir.
Otonom sistemin sempatik ve
parasempatik bölümleri kalbi innerve
eder.
Sempatik uyarılar (n. Acselerentes) atış
ritmini hızlandırır.
Parasempatik uyarılar (n. Vagus) kalp
atımını yavaşlatır.
1. Annulus fibrosus: Kollagen ve az miktarda elastik ipliklerden yapılmıştır. Üzerinde dört delikçik vardır: sağ ve solda atriyum ve ventrikülleri biribirine bağlayan birer, solda aortaya sağda A. Pulmonalise açılan delikçiklerdir.
2. Trigonum fibrosum: Düzensiz sıkı bağdokudan oluşur. Atriyoventriküler delikler ve aortanın bazisi arasında bulunur. Domuz ve kedide düzensiz sıkı bağdokudur. Köpekte fibrokartilago yapısındadır. Atta hiyalin kıkırdak, büyük ruminantlarda kemiktir.
3. Pars membranacea: İnterventriküler septumun kollagen iplik demetlerinden ibaret fibröz bölümüdür.
1-Valva trunci pulmonalis, 2- Valva aortae 3- Valva atrioventrikularis dekstra 4-
Valva atrioventrikularis sinistra
1
2
34
Endokard kalp delikçikleri etrafında özel
uzantılar yapar bunlara kalp kapakçıkları
(valvül) adı verilir.
Atriyum ve ventrikülleri birbirine
bağlayan delikçiklerdeki kapakçıklardan
sağdakine valvula trikuspidalis, soldakine
valvula bikuspidalis, aortaya ve A.
Pulmonalise açılan delikçiklerdekine ise
valvula semilunaris adı verilir.