Bu sistem, kan ile oksijen ve besin

maddelerinin dokulara taşınmasını sağlar.

Karbondioksit ve diğer atık maddeleri

dokulardan uzaklaştırır.

Vücut ısısını düzenler.

Hormon ve antikorları taşır.

Kan Dolaşım sistemi ve Lenf Dolaşım

sistemi olmak üzere iki fonksiyonel

bölümden oluşur.

Kan dolaşım sistemi, kalp tarafından

pompalanan kanın damar sistemi içinde

sürekli olarak dolaşımını sağlar.

1.Arteriyel sistem, kanı kılcallara taşır. Aynı

zamanda metabolit ve gazların değişimini

sağlar.

2.Venöz sistem, kanı kılcallardan kalbe geri

götürür.

Kanın kalpten pompalandıktan sonra kalbe geridönmesine kan dolaşımı denir. Fonksiyonelolarak iki ana dolaşım vardır:

I. Akciğer dolaşımı (küçük kan dolaşımı): Kanınkalpten akciğerlere, akciğerlerden de kalbetaşınmasıdır. Küçük dolaşım sağ ventriküldenbaşlar sol atriumda sona erer. Ventriküllerinkasılması ile kirli kan, sağ ventriküldenakciğerlere gitmek üzere A. pulmonalisepompalanır. Akciğerde oksijen yüklenmişolarak V. pulmonalis ile sol atriyuma taşınır.

2

II. Sistemik Dolaşım (büyük kan dolaşımı):Kanın kalpten vücudun tüm dokularına sonrada tekrar kalbe taşınmasıdır. Büyük kandolaşımı, sol ventrikülden başlar, sağ atriumdasona erer. Ventriküllerin kasılması ile solventriküldeki besin maddesi ve oksijen yüklütemiz kan aorta pompalanır ve tüm vücutdokularına gider, vena kava kranialis ve venakava kaudalis ile sağ atriyuma döner.

Genel olarak damarlar içten dışa doğru 3

katmandan oluşur:

a.Tunika intima: ENDOTEL adı verilen tek katlı

yassı epitel hücrelerinden oluşan katmandır.

b.Tunika media: Düz kas hücrelerinden oluşan

bir katmandır.

c.Tunika adventisya: Damarın uzunluğuna

seyreden kollagen ve elastik ipliklerden oluşan

katıdır.

Kanı kalpten kılcal damarlara taşıyan damarlara

arter adı verilir.

1. Elastik (büyük-taşıyıcı) arterler,

2. Muskuler (orta-dağıtıcı) arterler,

3. Küçük arter ve arterioller,

4. Kapillar (kılcal) damarlar,

5.Özel yapılı arterler (Arteriyovenöz

anastomozlar, terminal arterler).

Kalpten çıkan büyük damarlardır (Aort, A. Pulmonalis)

Büyük ve taşıyıcı arter olarak da adlandırılırlar.

Duvarları elastin’den zengin olduğundan sarı renkli

olarak görülürler.

a. Tunika intima: Endotel, subendotel ve lamina

elastika interna alt katmanlarını içerir.

Endotel, tek katlı yassı endotel hücrelerinden oluşur.

Subendotel, endotel hücrelerini destekleyen

fibroblast, kollagen iplik ve düz kas hücrelerinin

oluşturduğu ince bir tabakadır.

Lamina elastika interna, elastik ipliklerden oluşan

ince katmandır (Aorta ve A. pulmonalis’de bulunmaz).

b. Tunika Media, konsantrik dizilmiş elastikiplik lamelleri ve bunlar arasında verev veyauzunluğuna seyreden düz kas hücrelerindenoluşur.

Elastik iplik lamelleri yer yer kopuntuluseyrettiği için membrana fenestrate olarakadlandırılır. Elastik iplik lamelleri damarıngenişlemesini sağlar.

Tunika mediyanın dış kısımlarında elastikiplikler yoğunlaşarak lamina elastikaeksterna katmanını oluşturur.

c.Tunika adventisya, damar duvarında

uzunluğuna seyreden kollagen ve elastik

iplikler ile fibroblastlardan oluşmuştur.

Damar duvarını gereğinden fazla gerilmesi

kollagen iplikler önler.

Damarı besleyen özel, küçük kan damarları

(vaza vazorum) buradan girer.

Elastik arter

a.Tunika intima

Endotel, daha incedir.

Subendotel,

Lamina elastika interna, elastik ipliklerden

oluşur.

Bu katman, tunika mediada elastik ipliklerin

azalması düz kas hücrelerinin artmasından

dolayı kesitlerde dantel gibi kıvrımlı

izlenirler.

b.Tunika mediya, sirküler seyirli düz kashücrelerinden oluşur.Özellikle büyük muskuler arterlerin

duvarında tunika media ile tunikaadventisya arasında elastik ipliklerinyoğunlaşması ile oluşan lamina elastikaeksterna bulunur.

c.Tunika adventisya, damarların butabakasında vaza vazorumlar ve miyelinsizsinir sonlanmaları vardır.

a. Tunika intimaEndotelSubendotelLamina elastika interna, küçük arterlerdegörülebilirken, arteriollerde belirlenemez.b.Tunika media, küçük arterlerde düz kashücrelerinin sırası 8-10 iken, arteriollerde 1-2’dir. Bu kas hücreleri arter lumeniningenişliğini değiştirerek lokal kan dolaşımını vedağılımını düzenlerler.c.Tunika adventisya, ince fibroelastikdokudan oluşmuştur.

Küçük Arter

Küçük Arter

Arteriyoller kılcal damarlara geçen kanakımını düzenleyen bir fonksiyonasahiptir.

Arteriyollerin bir kısmında da kan kılcaldamarlara uğramaksızın doğrudanvenüllere geçer (arteriyo-venözanastomozlar).

Kılcal damar yatağına kan taşıyan arterlerinduvarı arteriyollerden farklı olarak düz kashücrelerinin yerleşiminde yer yer süreklilikgöstermez ve damar duvarındaki kashücreleri sfinkter görevi görür. Bu damarlarametarteriyol adı verilir.

Metarteriyollerin kılcal damarlara geçmedenönceki bölümleri prekapillar sfinkter olarakadlandırılır. Kılcal damar yatağına kan akışınıdüzenler.

Kapillar damarlar endotel hücrelerinin teksıralı olarak bir tüp oluşturacak şekildedüzenlenmesi ile oluşur. Endotelhücrelerini ince bir bazal lamina sarar.

Endotel hücreleri çok yassı, ince duvarlıolup kan akımı yönünde yerleşmişlerdir.

Lumene doğru çıkıntı yapan, yassı-oval veheterokromatik çekirdekleri vardır.

Çekirdeğin yerleştiği kısım hücrenin enkalın yeridir, perifere gidildikçe hücreincelir.

Endotel hücreleri madde alışverişineuygundur.

Metabolik aktivitesi fazla olan dokular

(karaciğer, akciğer, bezler, böbrek, beyin,

çizgili kas) kılcallardan zengindir.

Sıkı bağ doku, tendon ve düz kas gibi

metabolizmanın yavaş olduğu dokularda

kılcal damarlar azdır.

Kıkırdak, kornea ve epitel dokuda kılcal

damarlar bulunmaz.

Perisit hücreler (adventisyal ya da rouget

hücreleri), kılcal damarların çevresinde

bazal laminanın dışında onları çevreleyen

mezenşimal hücrelerdir.

Hücrelerin kendilerine ait bazal laminaları

endotel bazal laminası ile kaynaşır.

Perisitler, kılcal damarların etrafını sarar,

uzun primer uzantısı kılcal damara

uzunlamasına yerleşirken sekonder uzantı

damarı sarar ve endotel hücreleri ile gap

junctionlar aracılığıyla bağlantı kurar.

Perisitler Golgi aygıtı, mitokondri, GER,

mikrotubüller ve uzantılarında filamanlar

içerirler.

Tropomiyozin, proteinkinaz, aktin ve

miyozin gibi kontraktil filamanlar

perisitlerin kasılmalarını sağlar.

Perisitler harabiyet karşısında düz kas ve

endotel hücrelerine dönüşebilirler.

Kılcal damarlar endotel hücrelerin yapısı ve

bazal laminanın varlığı ve yokluğuna göre

tiplere ayrılır.

1. Sürekli kılcallar (Somatik)

2. Pencereli kılcallar (Visseral)

3. Sinuzoidler

Bu kılcalların duvarında pencere yoktur.

Endotel hücreleri arasında madde geçişini

engelleyen zonula okludensler (Tight

junction) vardır.

Sürekli kılcallar özellikle sinir, kas,

bağdoku ve ekzokrin bezlerde görülür.

Bazal membrana eklenik perisitler ya da

glia hücreleri içerirler.

Bu kılcalların duvarında 60-80 nm çapında

diyaframla örtülü pencereler vardır.

Pencereli kılcallar, böbrek, bağırsak ve

endokrin bezler gibi kan ve dokular arasında

madde alışverişinin hızla gerçekleştiği

özellikle sıvı geçişinin çok olduğu dokularda

bulunur.

Böbrek glomerular kapillarlarının bazal

laminası diğerlerine göre daha kalındır.

Pencerelerinde ise diyafram yoktur.

Sinuzoidal kılcallar kemik iliği, karaciğer

dalak, endokrin bezler, lenfoid organlarda

görülür.

Endotel hücreleri arasında

birliktelik bozulmuştur.

Bazal lamina kesintilidir.

Endotel hücre sitoplazmasında 30-40

mikron çapında çok sayıda diyaframsız

pencere vardır.

Duvarlarında perisit bulunmaz.

1. Arteriyovenöz anastomozlar

Arteriyoller ile venüller arasında doğrudan kangeçişini sağlayan bağlantılardır.

Arteriyovenöz anastomozun arteriol ucu içerdiğiçok miktardaki düz kas hücresine bağlı olarakkalındır.

Kaslar kasıldığında anastomoz lumenini kapatırve kan kapillar yatağına yönelir.

Kaslar gevşediğinde ise kan kapillar yatağauğramadan venüllere geçer.

Özellikle deri, parmak uçları, burun, dudaklar,penis ve klitorisde bulunur.

2. Terminal arterler

Dalak, böbrek ve göz gibi organlarda arterler

kılcallara ayrılmadan ya da birbirleriyle

anastomoz yapmadan tek bir arter ile organı

beslerler.

Bu damarların tıkanması (enfarktüs)

sonucunda o organda ölüm görülür.

Kalp her kontraksiyonda elastik arterlere kanıbasınçla gönderir.

Kontraksiyonlar arasındaki dinlenmeevresinde elastik iplikler hafifçe büzülürarter eski çapına döner ve kanı ileri doğruilerletmiş olur.

Sempatik sinir sisteminin innervasyonudamarlarda vazokonstriksiyon oluşturur.

Parasempatik sinir sisteminin innervasyonudamarlarda vazodilatasyona neden olur.

Nitrik oksit düz kas hücrelerinde gevşeme vedamar duvarında vazodilatasyon oluşturur.

Kan basıncı düşünce böbreklerden salınan

rennin, angiotensinogeni angiotensin l’e

dönüştürür.

Angiotensin l akciğer endotellerindeki

konverting enzim aracılığı ile angiotensin ll’e

dönüştürülür.

Angiotensin ll kontraksiyon başlatır, damar

çapı daralır ve kan basıncı artar.

Bir diğer vazokonstriksiyon faktörde ADH

(Antidiüretik hormon)’dur.

Büyük arterlerde kan basıncı ve kanın

bileşimindeki değişikliklere duyarlı olan

ve kalp atımı ve solunumla ilgili

fonksiyonları kontrol ederek beyinle

iletişimi sağlayan oluşumlar şunlardır:

Karotid sinus

Karotid cisimcik

Aortik cisimcik

Karotid sinus, Arteriya karotis kommunis’unbifurkasyon yerinde a. carotis interna’nınadventisya tabakası içinde yer alan ve kanbasıncındaki değişiklikleri algılayanbaroreseptördür.

Karotid cisimcik glomus tip I ve glomus tip II

hücreleri ve sempatik, parasempatik sinir

sonlanmaları ve afferent nöronlardan oluşur.

Aortik cisimcik, aorta kavisinde a. Subklavia

ve a. Carotis comminus arasında sağlı sollu

yer alır.

Kalbin atriyumuna açılan ve arterlerin son

uçlarından aldıkları kanı kalbe geri getiren

damarlardır.

Venalarda media tabakası arterlerdeki kadar

iyi gelişmemiştir.

Venalar çap ve duvar kalınlıklarına göre,

Büyük venalar

Orta venalar

Küçük venalar ve venüller olarak

sınıflandırılırlar.

Ekstremiteler, baş ve karaciğerden gelen kanıkalbe taşıyan damarlardır.

V.cava,V.pulmonalis,V.hepatica,V.iliaca.

a. Tunika intima

Endotel

Subendotel

Elastik iplikler tipik bir lamina elastika interna oluşturmaz.

b. Tunika mediya bu katman yok denecek kadar incedir.

c.Tunika adventisya, düz kas hücreleri,kollagen iplikler, elastik ipliklerden oluşmuşoldukça kalın bir tabakadır. Ayrıca bukatmanda vazo vazorumlar yer alır.

Ekstremitelerin drenajını yapan venalardır.

a. Tunika İntima

Endotel

Subendotel

b. Tunika Mediya

c. Tunika Adventisya

1-Tunika intima çok ince bazal membran ile

sarılmış tekkatlı yassı endotel hücrelerinden

oluşmuştur.

2-Tunika Mediya, 2-3 sıralı düz kas

hücrelerinden oluşmuştur.

3-Tunika Adventisya kollagen ve elastik

ipliklerden oluşan bu tabaka mediyadan daha

kalındır.

Valvüller küçük venalarda görülmeye başlar.

Kılcallardan daha büyüktürler.

Damar duvarında perisitler yerine düz kas

hücreleri bulunur.

Düz kas hücrelerini retikulum

ipliklerinden zengin subendotel sarar.

Venüller serotonin ve histamine duyarlıdır.

Küçük arter ve arteriyoller duvarkalınlıklarının az olması dolayısı ileiçlerinden geçen kandan düffüzyonlabeslenirler.

Damar duvarı kalınlaştıkça diffüzyonzorlaştığından damar duvarı kendisindenyada komşu bir damardan gelen ince birvaza vazorum oluşturarak beslenmeyisağlar.

Lenfatik vasküler sistem, dokular arası

sıvının dokular arası boşluklardan

kardiyovasküler sisteme geri dönüşünü

sağlayan tek yönlü bir damar sistemidir.

Dokularda kör uçlu lenfatik kapillarlar

olarak başlar, birbirleri ile birleşerek

büyük lenf damarlarını (duktus torasikus

ve duktus lenfatikus dekster) oluştururlar.

Bu damarlar büyük venlere (v. jugularis

interna, v. subklavya) açılırlar.

Lenf damarları boyunca lenfatik organlar

yerleşmiştir.

Lenfatik sistemin görevi; dokular arası sıvıları

kan dolaşımına tekrar döndürmek, lenf

düğümlerinde oluşan antikorları ve

lenfositleri kana vermektir.

Lenfatik kapillarlar merkezi sinir sistemi,

kornea, iç kulak, epidermis, kıkırdak ve

kemik hariç tüm dokularda bulunur.

Lenf dolaşımı kan dolaşımından farklı olarak

tek yönlü ve kalbe doğrudur.

İnce kör uçlarla başlayan lenf kapillarları tekkatlı endotel ile örtülü yapılardır.

Endotel hücrelerinde pencerelenme ve bazallamina bulunmaz ya da kopuntuludur.

Duvarında perisitler bulunmaz, perivaskükerdoku ve endotel hücreleri arasında anchoringfilament denilen bağlayıcı bantlar bulunur.

Lenfatikler, kan kapillarlarından dışarı verilenelektrolit ve proteinleri absorbe eder.

Endoteliyal hücrelerin kontraksiyonu dokusıvısının lenfatik sisteme geçişini sağlar.

Lenf damarları, küçük venalardan güçlükleayırt edilir. Küçük lenf damarları venalardandaha ince duvarlıdır ve lumenlerinde kanhücrelerinden sadece lenfositler bulunur.

Büyük lenf damarlarında intima, endotelhücreleri ve elastik ipliklerden oluşmuştur.

Mediya ve adventisya düz kas hücreleri vekollagen ipliklerden yapılmıştır.

Büyük lenf damarlarında lenf kapakçıklarıbulunur. Kapakçıklar endotel ile örtülmüşince bağdoku kıvrımlarıdır.

Kalp kanı dolaşım sistemine ritmik kasılımlarlapompalayan kas kitlesinden oluşmuş bir organdır.

Kalp 2 atrium ve 2 ventrikülden meydana gelir.

Kan V. cava cranialis ve V. cava caudalis ile sağatriuma gelir.

Kan trikuspid kapakçık vasıtası ile sağ ventrikülegeçer.

A.pulmonalisler ile akciğere pompalanır.

Temizlenmiş kan V. pulmonalislerle sol atriumaoradan da bikuspid (mitral) kapakçık ile solventriküle geçer.

Kan sol ventrikülden aorta ile sistemik dolaşımapompalanır.

1. Endokardium, damarlardaki intima ilehomologdur.

Tek katlı yassı endotel hücreleri, düz kashücrelerinin yanısıra elastik ve kollagenliflerden oluşan gevşek bağ dokusu(subendotel) tabakası üzerine oturmuştur.

Kalbin iletim sistemine ait pürkinjehücreleri de bu katmanda yer alır.

2. Miyokardium, kalp kası tellerinin

oluşturduğu tabakadır.

Ventriküllerde atriumlara oranla daha

kalındır.

3. Epikardium, kalp boşluğunda kalbi

örten seröz zar perikardiumun visseral

yaprağıdır.

Dıştan tek katlı yassı epitel ile örtülüdür.

Bu epitel ince bir bağ doku ile

desteklenmiştir (Subepikardiyal tabaka).

Kalp kontraksiyonları, özelleşmiş kalp kasıhücreleri tarafından düzenlenir.

Kalp kası sinir sisteminden uyarı almadanritmik kontraksiyonlar yapabilecek kapasitedir.

Kontraksiyonları sinoatriyal düğüm (Keith-Flack düğümü) başlatır.

Sinoatrial düğüm V.cava cranialis’in sağatriyuma açılış yerine yakın subepikardiyalbağdokusu içine yerleşik at nalı şeklinde biryapıdır.

Kalp kası hücrelerinden oluşur.

Uyarımları kalbin diğer bölümlerine süratlegönderdiği için pace maker olarak daadlandırılır.

Sinoatriyal düğümden çıkan uyarılar

atriyumların miyokardına yayılır.

Buradan atriyumlar arası bölmeyi takiben

sağ atriyumun endokardı altında bulunan

atriyoventriküler düğüme ulaşır.

Sonra fibröz iskelete penetre olmuş His

demetlerine (atriyo-ventriküler demetler)

geçer.

Bu demetler sağ ve sol dallara ayrılırlar.

Sol dal tekrar ikiye bölünerek iki fasikül

oluşturur ve subendokardiyumda bulunan

Pürkinje tellerinde sonlanır.

Pürkinje hücreleri kalp kası hücrelerinden

daha büyüktür.

İletim hızı kalp kası hücrelerine göre 4 kat

daha fazladır.

Az miyofibril içeren bu hücrelerde

miyofibriller hücrenin periferinde yerleşir.

Otonom sistemin sempatik ve

parasempatik bölümleri kalbi innerve

eder.

Sempatik uyarılar (n. Acselerentes) atış

ritmini hızlandırır.

Parasempatik uyarılar (n. Vagus) kalp

atımını yavaşlatır.

1. Annulus fibrosus: Kollagen ve az miktarda elastik ipliklerden yapılmıştır. Üzerinde dört delikçik vardır: sağ ve solda atriyum ve ventrikülleri biribirine bağlayan birer, solda aortaya sağda A. Pulmonalise açılan delikçiklerdir.

2. Trigonum fibrosum: Düzensiz sıkı bağdokudan oluşur. Atriyoventriküler delikler ve aortanın bazisi arasında bulunur. Domuz ve kedide düzensiz sıkı bağdokudur. Köpekte fibrokartilago yapısındadır. Atta hiyalin kıkırdak, büyük ruminantlarda kemiktir.

3. Pars membranacea: İnterventriküler septumun kollagen iplik demetlerinden ibaret fibröz bölümüdür.

1-Valva trunci pulmonalis, 2- Valva aortae 3- Valva atrioventrikularis dekstra 4-

Valva atrioventrikularis sinistra

1

2

34

Endokard kalp delikçikleri etrafında özel

uzantılar yapar bunlara kalp kapakçıkları

(valvül) adı verilir.

Atriyum ve ventrikülleri birbirine

bağlayan delikçiklerdeki kapakçıklardan

sağdakine valvula trikuspidalis, soldakine

valvula bikuspidalis, aortaya ve A.

Pulmonalise açılan delikçiklerdekine ise

valvula semilunaris adı verilir.