Instytucja Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej
Pielęgniarek i Położnych w prewencji wykroczeń zawodowych
Dorota Tekiela
Odpowiedzialność zawodowa
• Odpowiedzialność w sensie ogólnym jest pojęciem rozumianym jako konieczność ponoszenia konsekwencji swoich zachowań.
• W sensie zawodowym jest to szczególny rodzaj odpowiedzialności, wynikający z przynależności do określonej grupy zawodowej, która uregulowana jest formalnymi aktami prawnymi i normami deontologicznymi.
Odpowiedzialność zawodowa a etyka
• Etyka zawodowa to zespół zasad i norm określających poprawny z moralnego punktu widzenia sposób zachowania się i postępowania przedstawicieli określonej grupy zawodowej.
• Uporządkowany i zapisany zespół norm etyki zawodowej to kodeks etyki zawodowej.
• Kodeks Etyki Zawodowej Pielęgniarki i Położnej RP przyjęty na IV Krajowym Zjeździe Pielęgniarek i Położnych w 2003 roku zawiera wskazania i normy etyczne obowiązujące przedstawicieli tych zawodów w czasie wykonywania czynności zawodowych.
Odpowiedzialność zawodowa a etyka
• Zagadnienia te dotyczą zarówno relacji pielęgniarka, położna - pacjent, jak i zasad postępowania wobec przedstawicieli swojej grupy zawodowej oraz samego zawodu czy samorządu zawodowego pielęgniarek i położnych.
• Kodeks etyki zawodowej pielęgniarki i położnej zawiera zasady, zgodnie z którymi pielęgniarka powinna postępować, a za naruszenie których ponosić będzie konsekwencje.
Odpowiedzialność zawodowa• Pielęgniarka w swoim działaniu jest praktykiem
niezależnym i ponosi pełną odpowiedzialność za wykonywane przez siebie świadczenia zdrowotne.
• Odpowiedzialność ta dotyczy również własnego doskonalenia zawodowego w zakresie praktyki klinicznej, zarządzania, nauczania i działalności naukowej w ciągu całego życia zawodowego.
• Odpowiedzialność wynikająca z realizacji praktyki zawodowej rozumianej jako pełny zakres pracy, który pielęgniarka wykonuje w związku ze swoim zatrudnieniem, dotyczy zarówno stanowisk kierowniczych i wykonawczych.
Odpowiedzialność pielęgniarki na stanowisku wykonawczym
Pielęgniarka, położna (odcinkowa) wykonuje swoje obowiązki zgodnie z przepisami:
• Ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej, • ustawy o samorządzie pielęgniarek i
położnych, • zasadami etyki zawodowej, • przepisami prawa pracy • ustalonymi standardami praktyki zawodowej • regulaminami zakładowymi.
Odpowiedzialność pielęgniarki na stanowisku wykonawczym
• Gdy działanie przekracza jej wiedzę i umiejętności, pielęgniarka jest zmuszona do poszukania kompetentnej pomocy lub konsultacji.
• Pielęgniarka odcinkowa ponosi odpowiedzialność za działania podjęte osobiście lub, które wykonała na zlecenie innych osób.
Odpowiedzialność pielęgniarki na stanowisku kierowniczym
• Kierownik to osoba, która ponosi odpowiedzialność za innych, którym przekazał część zadań do wykonania.
• Pełnienie funkcji kierowniczych ma charakter sformalizowanych obowiązków, uprawnień i odpowiedzialności powierzonych pielęgniarce przez kierownictwo zakładu.
Odpowiedzialność pielęgniarki na stanowisku kierowniczym
• Osoba na kierowniczym stanowisku w pielęgniarstwie jest uprawniona do egzekwowania zadań zawartych w zakresie obowiązków, opracowanych dla poszczególnych stanowisk pielęgniarskich,
• jak również do wydawania poleceń i dopilnowania ich realizacji, a także wymagania od podwładnych przestrzegania regulaminów obowiązujących w danej instytucji.
Odpowiedzialność pielęgniarki na stanowisku kierowniczym a etyka
• Etyka zarządzania jest to system norm, zachowań, jakie prezentują i jakimi się kierują w zarządzaniu menedżerowie.
• Kluczowymi terminami są w niej :
• wartości, prawa, obowiązki,
• normy moralne
• wzajemne relacje w organizacji.
Odpowiedzialność pielęgniarki na stanowisku kierowniczym a etyka
• Zadaniem współczesnego menedżera jest między innymi dążenie do upowszechniania i akceptowania przez pracowników wzorców kulturowych sprzyjających wysokiej efektywności oraz tworzeniu właściwego klimatu w organizacji
• Najważniejsze w rozwoju menedżera jest doskonalenie umiejętności kierowania zespołem, podnoszenie własnych kwalifikacji, dbałość o rozwój firmy, rozwój zawodowy pracowników oraz prezentowanie etycznej postawy.
Odpowiedzialność pielęgniarki na stanowisku kierowniczym a etyka
• Często niewiedza lub brak zdolności kierowania nie wyrządzają organizacji i jej członkom tyle szkody, co nieetyczne zachowania kierownictwa.
• Nieetyczny menedżer niszczy morale, wydajność oraz jest przyczyną konfliktów i napięć.
• Skutki takiego zachowania są długotrwałe i trudne do skorygowania.
Odpowiedzialność zawodowa
• Wszystkie pielęgniarki i położne na stanowiskach kierowniczych i wykonawczych podlegają regułom prawnym i moralnym funkcjonującym w społeczeństwie na zasadzie powszechności, a za swoją działalność ponoszą między innymi odpowiedzialność
• prawną (związaną z koniecznością ponoszenia konsekwencji przewidzianych przez przepisy prawne)
• karną (związaną z naruszeniem zasad prawnych obowiązujących społeczeństwo określonych w Kodeksie Karnym)
Odpowiedzialność zawodowa
• cywilną (związaną z obowiązkiem wynagrodzenia wyrządzonej krzywdy lub straty -ma ona charakter majątkowy)
• dyscyplinarną (związaną z wykonywaniem zadań określonych przez pracodawcę)
• administracyjną (związaną z konsekwencjami za szkody wyrządzone zakładowi pracy)
• zawodową (w tym etyczną) za naruszenie zasad;
wykonywania zawodu etyki zawodowej praw pacjenta
Odpowiedzialność zawodowa – organy samorządu
• Pielęgniarki to grupa zawodowa posiadająca od lat własny samorząd zawodowy. Jednym z podstawowych zadań samorządu jest prowadzenie postępowań w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej.
• Odpowiedzialność zawodową ponoszą pielęgniarki i położne przed organami samorządu pielęgniarek i położnych:
1. rzecznikiem odpowiedzialności zawodowej 2. sądem pielęgniarek i położnych
Naczelny Rzecznik Odpowiedzialności Zawodowej
• Zgodnie z Art.26 ustawy o samorządzie pielęgniarek i położnych z dnia 1 lipca 2011 roku (Dz.U. Dz 2011, nr 174, poz. 1038) Naczelny Rzecznik
• prowadzi postępowanie w sprawach odpowiedzialności zawodowej
• sprawuje nadzór nad działalnością okręgowych rzeczników
• sprawuje funkcję oskarżyciela przed sądem pielęgniarek i położnych
• rozpatruje zażalenia w przypadkach przewidzianych w ustawie
Naczelny Rzecznik Odpowiedzialności Zawodowej
• rozpatruje skargi na przewlekłość postępowania okręgowych rzeczników
• składa Krajowemu Zjazdowi sprawozdanie ze swej działalności
• szkoli okręgowych rzeczników i ich zastępców w zakresie odpowiedzialności zawodowej
• prowadzi działalność prewencyjną w zakresie wykroczeń zawodowych i postępowania sprzecznego z zasadami etyki zawodowej
Naczelny Rzecznik Odpowiedzialności Zawodowej
• Z tytułu sprawowanego nadzoru oraz w ramach rozpatrywania skarg na przewlekłość postępowania Naczelny Rzecznik może:– zaznajamiać się z materiałami zbieranymi w toku
postępowania oraz z zamierzeniami prowadzącego postępowanie okręgowego rzecznika
– wskazywać kierunki postępowania– składać okręgowemu zjazdowi sprawozdanie z
działalności właściwego okręgowego rzecznika
Odpowiedzialność zawodowa
• Art. 36 ustawy o samorządzie pielęgniarek i położnych określa odpowiedzialność zawodową członka samorządu za naruszenie zasad etyki zawodowej lub przepisów dotyczących wykonywania zawodu jako „przewinienie zawodowe”.
• Odpowiedzialność ta dotyczy również obywateli UE czasowo lub okazjonalnie wykonujących zawód pielęgniarki na terenie RP.
Przewinienie zawodowe
• Podstawa odpowiedzialności zawodowej została bardzo ogólnie określona, bez wskazywania konkretnych zachowań kwalifikowanych jako przewinienia zawodowe.
• Ustawodawca wprowadza rozróżnienie przewinień zawodowych na takie, które stanowią naruszenie zasad etyki zawodowej oraz takie, które są naruszeniem przepisów prawnych.
• Ponoszenie odpowiedzialności zawodowej jest konsekwencją naruszenia norm:1) etycznych lub/i2) prawnychzwiązanych z wykonywanym zawodem pielęgniarkii położnej
Odpowiedzialność zawodowa
• W przypadku odpowiedzialności ponoszonej z tytułu naruszania przepisów dotyczących wykonywania zawodu, zachowanie pielęgniarki będące przedmiotem oceny porównywane będzie przede wszystkim z przepisami ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej z 2011 r.
• Czyn będący przedmiotem postępowania w sprawie odpowiedzialności zawodowej niezależnie od tego, że stanowić będzie przewinienie zawodowe, może zarazem wypełniać również znamiona przestępstwa.
Odpowiedzialność zawodowa
• Postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej o ten sam czyn toczy się niezależnie od postępowania karnego o przestępstwo, postępowania w sprawie o wykroczenie lub
• postępowania dyscyplinarnego wszczętego w jednostce organizacyjnej
• Może jednak być ono zawieszone do czasu zakończenia postępowania karnego.
Postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej
• Postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej obejmuje:1) czynności sprawdzające;2) postępowanie wyjaśniające;3) postępowanie przed sądem pielęgniarek i położnych;4) postępowanie wykonawcze.
Postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej
• Celem czynności sprawdzających jest zbadanie okoliczności koniecznych do ustalenia, czy istnieją podstawy do wszczęcia postępowania wyjaśniającego.
• Celem zaś postępowania wyjaśniającego jest ustalenie, czy został popełniony czyn mogący stanowić przewinienie zawodowe, wyjaśnienie okoliczności sprawy, a w przypadku stwierdzenia znamion przewinienia zawodowego – ustalenie osoby obwinionej oraz zebranie, zabezpieczenie i w niezbędnym zakresie utrwalenie dowodów dla sądu pielęgniarek i położnych.
Postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej
• Celem postępowania przed sądem pielęgniarek i położnych jest pociągnięcie do odpowiedzialności sprawcy przewinienia zawodowego oraz ujawnienie okoliczności sprzyjających popełnianiu przewinień zawodowych, a także zapobieganie im oraz umacnianie poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego.
• Celem postępowania wykonawczego jest wykonanie orzeczeń zapadłych w toku postępowania przed sądem pielęgniarek i położnych.
Postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej
• Zgodnie z art. 45 ustawy postępowania w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej nie wszczyna się, jeżeli:
• czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia;
• czyn nie stanowi przewinienia zawodowego albo przepisy ustawy stanowią, że sprawca nie popełnił przewinienia zawodowego;
Postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej
• osoba obwiniona zmarła;• nastąpiło ustanie karalności;• postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności
zawodowej co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone albo wcześniej wszczęte toczy się;
• szkodliwość społeczna czynu jest znikoma.
Sąd pielęgniarek i położnych może orzec jedną z następujących kar:
• upomnienie, • nagana, • kara pieniężna• zakaz pełnienia funkcji kierowniczych w podmiotach
leczniczych na okres od 1 roku do 5 lat, • zakaz pełnienia funkcji z wyboru w organach
samorządu na okres od 1 roku do 5 lat, • ograniczenie zakresu czynności w wykonywaniu
zawodu na okres od 6 miesięcy do 2 lat• zawieszenie prawa wykonywania zawodu na okres od
1roku do 5 lat,• pozbawienie prawa wykonywania zawodu pielęgniarki
lub położnej.
Prewencja wykroczeń zawodowych.
• Prewencja jest określana w prawie jako zapobieganie przestępstwom.
• Formy prewencji:• ogólna (generalna)– oddziaływanie na społeczeństwo
i uświadamianie, że żadne popełnione przestępstwo nie pozostanie bezkarne, kształtowanie właściwych postaw wobec przepisów prawnych, informowanie o tym, co dozwolone i zabronione
• szczególna (indywidualna) – resocjalizacja ukaranego, w taki sposób aby nie popełnił następnego przestępstwa
Przyczyny wykroczeń
• Przyczynami mającymi istotny wpływ na powstawanie wykroczeń zawodowych w pracy pielęgniarek najczęściej są:
• brak standardów postępowania • brak znajomości procedur działania• lekceważenie zasad i procedur działania• niesprawność kierowania zespołami pielęgniarskimi• ograniczenia liczby pracowników pomocniczych• nieprawidłowe funkcjonowanie innych działów
organizacji• niewłaściwe postawy pracowników itp.
Przyczyny wykroczeń• Analiza spraw toczących się w organach okręgowych
rzeczników odpowiedzialności zawodowej oraz Naczelnego Rzecznika pozwala na ustalenie pewnych faktów, które przyczyniają się do powstawania wykroczeń zawodowych:– pogorszenie warunków wykonywania pracy w podmiotach
leczniczych (zmniejszenie liczby pielęgniarek i personelu pomocniczego)
– złożenie ciężaru finansowego związanego z kształceniem i doskonaleniem podyplomowym głównie na barki pielęgniarek, położnych oraz samorządu zawodowego
Przyczyny wykroczeń
– zaniżone od lat wynagrodzenia w grupie pielęgniarek i położnych
– nieprecyzyjne zakresy obowiązków i odpowiedzialności pielęgniarki i położnej ( zlecanie pielęgniarkom pracy zupełnie nie związanej z wykonywaniem zawodu)
– zła organizacja pracy
Działania prewencyjne
• Dokładne monitorowanie aktualnych i możliwych w przyszłości przyczyn wykroczeń zawodowych pozwoli na sformułowanie planu prewencji zawodowej realizowanego przez samorząd zawodowy.
• Zapobieganie wykroczeniom zawodowym to między innymi:
• szkolenia kierowniczej kadry pielęgniarskiej oraz pielęgniarek wykonujących zawód z zakresu odpowiedzialności zawodowej, organizowanych przez okręgowych rzeczników odpowiedzialności zawodowej
Działania prewencyjne
• przynależność do towarzystw naukowych oraz stowarzyszeń działających w związku z wykonywanym zawodem (wymiana doświadczeń)
• udział w konferencjach tematycznie wiązanych z pielęgniarstwem (poszerzanie wiedzy)
• doskonalenie zawodowe i poszerzanie kompetencji zgodnie z wykonywaną pracą (poszerzanie kompetencji)
Działania prewencyjne• przekonanie pracodawcy, że wykonywanie procedur
specjalistycznych powinno odbywać się przez pielęgniarki i położne do tego uprawnione i rolą pracodawcy jest zapewnić te uprawnienia (ponieść koszty doskonalenia zawodowego)
• ścisła współpraca kierowniczej kadry pielęgniarskiej z działem prawnym podmiotu leczniczego w zakresie przekazywania oraz interpretacji ukazujących się nowych aktów prawnych dotyczący realizacji świadczeń medycznych i wykonywania zawodu pielęgniarki (nieznajomość aktów prawnych nie chroni przed skutkami braku ich stosowania w praktyce)
Działania prewencyjne
• Dużą rolę w prewencji wykroczeń odgrywają konsultanci wojewódzcy i krajowi.
• Konsultantów na poziomie krajowym i wojewódzkim powołuje Minister Zdrowia, (na poziomie województwa Wojewoda przedstawia kandydaturę Ministrowi Zdrowia).
• Kandydatury na konsultantów na każdym poziomie są przedstawiane i opiniowane przez samorząd zawodowy.
Działania prewencyjne• Konsultant wojewódzki sporządza Konsultantowi
Krajowemu roczny raport ze stanu pielęgniarstwa w danej dziedzinie w zakresie:
• potrzeb kadrowych podmiotów leczniczych (ze szczególnym uwzględnienie poziomu niedoborów)
• potrzeb szkoleniowych w zakresie wszystkich form doskonalenia zawodowego (priorytety szkoleniowe w zakresie specjalizacji pielęgniarskich finansowanych przez Ministra Zdrowia)
• ocenę realizacji szkolenia podyplomowego pielęgniarek i położnych w danym województwie
Działania prewencyjne• wydaje opinie o zabezpieczeniu świadczeń
pielęgniarskich w swojej dziedzinie• przeprowadza kontrole podmiotów leczniczych po
uzyskaniu pisemnego upoważnienia od wojewody• wystawia zalecenia pokontrolne i uzyskuje informację
zwrotną z ich realizacji przez podmiot kontrolowany• przeprowadza we współpracy z samorządem
zawodowym spotkania szkoleniowe z kierowniczą kadrą pielęgniarską podmiotów leczniczych
• wydaje zalecenia
• Trudności w prowadzeniu działalności prewencyjnej przez konsultantów:
– zbyt mała liczba powołanych konsultantów
– ograniczone możliwości kontrolowania z powodu wykonywania pracy w wymiarze pełnego etatu w w swoich macierzystych zakładach pracy
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZAWODOWA PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH
Postępowanie rzecznika odpowiedzialności zawodowej
Prewencja wykroczeń zawodowych
Pod redakcją Grażyny Rogali-Pawelczyk
Wydawnictwo Naczelnej Izby Pielęgniarek i Położnych