1

Sadrţaj:

Uvod ............................................................................................................. 2

1. FINANSIJSKE ODLUKE MENADŽERA U INTERNACIONANOM

BIZNISU................................................................................................. 4

1.1. Finansijski menadžer ............................................................................. 4

1.2. Globalne determinante razvoja međunarodnog biznisa ....................... 7

2. ODLUKE NA PODRUČJU INTERNACIONALNOG

KAPITALA........................................................................................... 10

2.1. Razlozi uključivanja domaćih preduzeća na međunarodno tržište........ 13

2.2. Determinante globalnog okruženja....................................................... 15

3. ODLUKE NA PODRUČJU INTERNACIONALNOG

MENADŽMENTA GOTOVOG NOVCA......................................... 19

3.1. Upravljanje novcem............................................................................... 19

3.2. Planiranje novčanih tokova - gotovine.................................................. 21

4. ODLUKE O IZBORU INTERNACIONALNIH IZVORA

FINANSIRANJA KOMPANIJA........................................................... 22

Zaključak ..................................................................................................... 27

Literatura ..................................................................................................... 28

2

UVOD

Menadžment je nauka i vještina upravljanja ljudima. Finansijski menadžment,

najkraće rečeno, jeste, upravljanje novčanim poslovima poslovnog subjekta (preduzeća,

organizacije, institucije, itd). Finansijski menadţment je od pojavljivanja novca jedna od

osnovnih ljudskih aktivnosti. Zato se finansijski menadžment obično definiše kao proces

kreiranja finansijskih uslova za efikasno postizanje odabranih finansijskih ciljeva

(opširnije, Merton, 1960). Finansijski menadžeri uče kako da zarade novac, ali i kako da ga

zadrže. Kroz finansije se moţe zaraditi mnogo više, nego u bilo kojoj drugoj sferi proizvodnje

ili pruţanja usluga. One pokazuju kako se moţe raditi manje, a zaraditi mnogo više.

Predpostavlja se da su ciljevi finansijskih menadţera preteţno isti: stvaranje profita, zato se

menadţerstvo i tiče efikasnosti i efektivnosti. U tom kontekstu, po tvrdnjama pojedinih

teoretičara (Ristić, 1994), svaki menadţer mora da poznaje pet “čuvenih” funkcija

finansijskog menadţmenta, i to:

finansijsko planiranje;

finansijska organizacija;

izbor finansijskih kadrova;

finanisjsko rukovođenje i

finansijska kontrola.

MeĎutim, svakodnevna praktična iskustva, ukazuju na nedostatak prethodno nabrojanih

funkcija, jer, bez funkcije odlučivanja, nema pravilnog funkcionisanja nikakvih funkcija,

nema očekivanih rezultata poslovanja. Odlučivanje je prisutno u svakoj aktivnosti ili funkciji,

npr. planiranje bez odlučivanja bilo bi gubljenje vremena. Uspješno planiranje, ili donošenje

dobrog plana podrazumijeva alternative, više opcija, zatim izbor najbolje od svih raspoloţivih

opcija ili alternativa, ali neko treba donijeti odluku koju opciju odabrati i primjeniti. Sudeći po

dešavanjima u praksi, predhodno navedenim funkcijama trebalo bi dodati i funkciju

predviĎanja kao polaznu funkciju. Svaki posao vezan za finansiranje zahtijeva predviĎanje

prije bilo kakvog upuštanja u konkretnije radnje, tako da bi, pored predhodnih šest trebalo

dodati i sedmu - predviđanje. Šematski to bi mogli prikazati kao na slici 1.

3

Izbor pogrešne opcije ili varijante, posebno kada se radi o ekonomiji uvijek ima

negativne posljedice. Sloţenost je posebno velika ako se radi o problemima i razvoju na

većim nivoima, npr. ekonomskoj krizi (treba uraditi i sprovesti antiinflacioni program i sl.), ili

ako se radi o preduzeću, korporaciji koja zapošljava 600.000 i više ljudi (npr. auto kuće Ford,

Krajsler i sl.) gdje svako od zaposlenih ima kući još po jednog ili dva člana, tako da imamo

armiju od preko milion ljudi, a svi oni zavise od uprave, menadţmenta. Sve faktore treba

predvidjeti, planirati njihove uticaje, upravljati njima, jer preduzeće je upućeno na trţište.

Trţište je mjesto gde se ocjenjuje uspješnost našeg rada (menadţmenta).

Spoljna trgovina je samo segment internacionalnog poslovanja, i predstavlja sastavni dio

trgovine i javlja se kao neminovnost meĎunarodne podjele rada i posredovanja izmeĎu

proizvoĎača i potrošača, koji su porjeklom iz različitih zemalja.

Internacionalno poslovanje obuhvata razmjenu roba, usluga, meĎunarodnog kretanja

rada i kapitala, direktne inostrane investicije, portfolio investicije, ulogu i značaj

meĎunarodnih institucija, odnosno meĎunarodna trgovina predstavlja razmjenu dobara i

usluga koja tom prilikom prelaze meĎunarodno priznate granice ili teritorije. Iako se

meĎunarodna trgovina obavljala tokom dobrog dijela historije čovječanstva, ona je tokom

poslednjih nekoliko vijekova dobila na ekonomskom, društvenom i političkom značaju. Rast

obima meĎunarodne trgovine je osnov procesa globalizacije. MeĎunarodna trgovina je takoĎe

i grana ekonomije, i zajedno sa meĎunarodnim finansijama, čini širu disciplinu poznatu kao

meĎunarodni ekonomski odnosi.

PROCES FINANSIJSKOG

MENADŢMENTA

Finansijsko

planiranje

Izbor

finansijskih

kadrova

Finansijska

organizacija

Finansijsko

rukovoĎenje

Finansijska

kontrola

Finansijsko

odlučivanje

Slika br. 1

4

1. FINANSIJSKE ODLUKE MENADŽERA U INTERNACIONANOM

BIZNISU

1.2. Finansijski menadžer

Finansijski menadžer je osoba čija je uloga vaţna jer sudjeluje u kreiranju poslovne

strategije i politike, uključujući i financijsku, te je odgovoran za njenu uspješnu realizaciju.

Moţe biti vlasnik male tvrtke ili trgovac pojedinac, rizničar, šef računovodstva i kontrolor u

manjim tvrtkama, financijski direktor, ali i svatko tko kreira financijsku politiku i donosi

financijske i investicijske odluke.

Finansijski menadţer treba pribaviti sredstva po najpovoljnijim uvjetima na globalnim

trţištima, osigurati donošenje finansijskih planova, finansijsku kontrolu i mjerenje

performansi.

Finansije predstavljaju krvotok poslovnih subjekata, a finansijski menadţer zauzima

centralno mjesto u poduzeću.

Osnovne odluke finansijskog menadţera uključuju strategijske odluke

- o finansiranju i investiranju,

te taktičke

- menadžment bruto radnog kapitala i kratkoročno finansiranje.

Bolje rečeno, radi ostvarenja osnovnog cilja - maksimiranja bogatstva akcionara kroz visoke

profite, donose se strateške i taktičke finansijske odluke.

Strateške finansijske odluke odnose se na investicije i dividende, a taktičke na menadţment

obrtnih sredstava, uključujući i menadţment gotovine.

Svaka organizacija – poslovna, neprofitna, politička, državna – provodi tri različite vrste

aktivnosti:

poslovne,

investicijske i

finansijske.

Za obavljanje ovih aktivnosti nuţno je raspolagati gotovinom. Prema tome iz kojih

aktivnosti gotovina pritječe ili se odliva razlikujemo gotovinski tijek od poslovnih, investicijskih

ili finansijskih aktivnosti. Ovisno o smjeru tijeka, priliv ili odliv gotovine, razlikujemo

gotovinske primitke i izdatke.

5

Osnovne odluke finansijskog menadžera usko su vezane za gotovinske tijekove.

To su odluke o:

Investiranju (koju imovinu nabaviti)

Finansiranju (kako pribaviti gotovinu za finansiranje investicija)

Održavanju likvidnosti (koliko gotovine i kada tvrtka treba imati za podmirivanje

dospjelih obveza plaćanja)1

Odluke o finansiranju spadaju u skupinu izuzetno vaţnih odluka financijskih menadţera, a to

se posebno odnosi na dugoročne finansijske odluke.

Financijske odluke uključuju:

koliko sredstava pribaviti iz vanjskih izvora

treba li sredstva pribaviti na tržištu vrijednosnica ili na bankovnom tržištu,

nacionalnom, stranom ili eurotržištu; u domaćoj ili stranoj valuti

treba li pribaviti sredstva na kratak ili dugi rok

treba li emitirati vlasničke ili kreditne vrijednosnice

koje vrste vrijednosnica emitirati i kada.

Ove odluke reflektiraju se na desnu stranu bilanse, stranu koja govori kako je finansirana

imovina tvrtke.

Odluke o finansiranju mogu se donositi odvojeno od odluka o investiranju, no postoje i

situacije kada je ove odluke nuţno razmatrati zajedno. IzmeĎu odluka o finansiranju i odluka

o investiranju postoje razlike, ali i vrlo vaţne sličnosti.

Osnovna sličnost ovih vrsta odluka sastoji se u činjenici da se i jedne i druge odluke

donose na temlju istih kriterija. Donošenje odluke o finanisiranju kao i odluke o investiranju

zasniva se na utvrĎivanju vrijednosti rizične imovine, imovine koja je u prvom slučaju

finansijska, a u drugom realna. Vrijednost se imovine utvrĎuje izračunom neto sadašnje

vrijednosti. Tu počinju i razlike izmeĎu ovih odluka. Realnim ulaganjima tvrtka koja ima

konkurentne prednosti u svojoj industriji moţe lahko definirati projekte s pozitivnom neto

sadašnjom vrijednošću.

Razlike investicijskih i finansijskih odluka sastoje se i u činjenici da se finansijske

odluke mogu lahko promijeniti dok se investicijske teţe mijenjaju i u pravilu veţu sredstva

tvrtke za duţe vremensko razdoblje.

1 Financijski menadţment ( skripta prema knjizi prof. Vidučić )

6

Porast u internacionalnom poslovanju je stvorio potrebu za internacionalnim

menadţmentom. Menadţeri svih zemalja poslovaće sve više na internacionalnim osnovama.

Internacionalni menadţment se moţe definisati kao studija i analiza procesa menadţmenta u

različitom okruţenju, u kome preduzeća ostvaruju različite rezultate. Menadţment se, znači

posmatra kao vaţan element u ekonomskom razvoju i unapreĎenju procesa proizvodnje.2

Menadţeri u multinacionalnim korporacijama susreću se sa drugim problemima od onih

sa kojima se susreću menadţeri u domaćim korporacijama. Oni djeluju u pravcu različitih

nacionalnih suvereniteta, ekonomskih uslova, u sredinama sa različitim sistemima vrijednosti,

zahtjevima i potrebama, na velikim geografskim distancama, sa infrastrukturom i

populacionom strukturom. S obzirom da odreĎene varijable generišu značajne razlike u

okruţenju u kome posluju multinacionalne korporacije to su one prinuĎene da modifikuju

svoj stil djelovanja i da ga prilagode eksternim ograničenjima i specifičnostima.

Prisustvo rizika i mogućnost greške u prihvatanju ili odbijanju ideja i predloga, čine

proces finansijskog odlučivanja u internacionalnom biznisu izuzetno složenim i odgovornim.

Koliko je proces odlučivanja finansijskih odluka sloţen, pokazuje sljedeća šema (slika br. 2 )

INTERNACIONALNE FINANSIJE I MENADŢMENT ODLUKE MULTINACIONALNIH KOMPANIJA

MNC su institucije koje predstavljaju spone izmeĎu nacionalnog i internacionalnog

trţišta - one moraju biti u stanju organizirati finansiranje svojih podruţnica diljem svijeta, a

time indirektno financiraju i razvijaju tamošnja finansijska trţišta.

2 Zečević M.,“Internacionalni menadžment“, Fakultet za internacionalni menadžment, Beograd, 1995.

7

1.2. Globalne determinante razvoja meĎunarodnog biznisa

Menadţeri 21. vijeka su suočeni sa naglim promjenama u poslovnom okruţenju kojima

se moraju brzo prilagoditi u cilju odrţanja i razvoja svoga biznisa. Te promjene se tiču:3

izmjene paradigme, teorije haosa, strukture radne snage i globalizacije.

Izmjena paradigme podrazumijeva nov način razmišljanja, percepcije i razumijevanja

svijeta u kome ţivimo. Suštinski je povezana sa rapidnim promjenama proizvoda, tehnologije

i menadţerskih tehnika. Šta znači rapidna promjena najbolje se vidi na primjeru proizvodnje

satova. Kao što je poznato, Švajcarska je pravila najbolje satove na svijetu, drţala je 65%

prodaje i ostvarivala 80% profita. Promjena u načinu izrade satova (od mehaničkog u

elektronski) dovela je do drastičnog pada učešća Švajcarske u prodaji satova na 10% i učešće

manje od 20% u ostvarenom profitu.

Teorija haosa zasniva se na stavu da unutar velikih struktura postoji veliki nered. To

znači da velike organizacije imaju teškoće u sreĎivanju stanja i predviĎanju budućih

dogaĎaja. Paradigma promjene zasniva se na činjenici da menadţerska filozofija mora da

bude okrenuta ka stvaranju fluidne organizacije, adaptibilne i u stalnoj vezi, iz dana u dan, sa

kupcima i okruţenjem u kome radi. Ona mora, dakle, da bude okrenuta prema novom načinu

razmišljanja i shvatanja interakcije dijelova i cjeline, prema poimanju svijeta sa neočekivanim

tendencijama i posljedicama. Ona mora da ide ka menadţerskoj paradigmi zasnovanoj na

diskontinuitetu i radikalnim promjenama.

Na prelasku u novi milenijum organizacija mora da nauči da će u njenoj strukturi

zaposlenih biti novih ljudi sa različitim stilovima i vjerovanjima. Kulturne razlike biće još

prisutnije, a način njihovog premošćavanja dodatno će povećati procent zaposlenih u korist

ţena, posebno u domenu biznisa, koje imaju različit i često superiorni stil upravljanja u

odnosu na muškarce.

Globalizacija najviše utiče na menadţment. Ovaj trend ima različite ekonomske,

socijalne i političke posljedice na organizaciju. Ona prouzrokuje potrebu stalnih inovacija i

zadovoljenje potrošačkih potreba na višem nivou. Organizacija mora da skraćuje vrijeme

razvoja novih proizvoda, da stalno investiraju u proizvode i tehnologiju i da drţe korak sa

vodećim organizacijama u svijetu. Proizvodi modernih tehnologija zahtijevaju visok nivo

odrţavanja i dobru organizaciju snabdijevanja rezervnim dijelovima na različitim prodajnim

mjestima u svijetu.

3 Daft Richard: Management, The Tryden Press, 1994, str. 62

8

Imajući u vidu činjenicu da su savremeni menadţeri prinuĎeni traţiti šansu za rast i

razvoj svoga preduzeća (u krajnjem slučaju šansu za opstanak) na trţištu van nacionalnih

granica (globalno trţište), s pravom se konstatuje da se oni sve više transformišu u

internacionalne menadţere. MeĎunarodni biznis (biznis organizovan van nacionalnih granica)

je determinisan mnogim faktorima koji na izvjestan način stimulišu razvoj istog. Glavne

globalne determinante razvoja meĎunarodnog biznisa su:

a) nivo razvijenosti i veličina domaćeg tržišta,

b) međunarodni monetarni okvir,

c) sistem svjetske trgovine,

d) globalni mir,

e) ekonomski rast pojedinih zemalja,

f) razvoj komunikativne i transportne tehnologije,

g) nastanak i razvoj multinacionalnih i globalnih preduzeća.

(a) Nivo razvijenosti i veličina domaćeg tržišta. Poslovni ljudi i firme sve više shvataju

da ne mogu računati samo na domaći konkurentski prostor nego da moraju ispoljavati viziju

konkurentskih odnosa i trendova u meĎunarodnim i svjetskim razmjerama. Razlozi

internacionalizacije poslovanja pojedinih preduzeća mogu biti i najčešće jesu veoma različiti.

Njihova struktura i redoslijed će zavisiti kako od nivoa razvijenosti zemlje porijekla, tako i od

veličine domaćeg trţišta, a i od poslovnog konkurentskog profila samog preduzeća.

Empirijska istraţivanja pokazuju da postoje velike razlike u stavovima preduzeća koja dolaze

sa velikih i razvijenih trţišta (kakvo je trţište SAD) u odnosu na preduzeća koja dolaze takoĎe

iz razvijenih zemalja, ali sa malim trţišnim potencijalom (kakvo je npr. trţište Austrije).

Sasvim je prirodno da će se naići na daleko veće razlike i drugačiji odnos prema

internacionalizaciji poslovanja onih preduzeća koja dolaze iz nerazvijenih i konkurentski

inferiornijih zemalja u meĎunarodnim razmjerama, kakva je naša zemlja. Rastući značaj i

posebno dinamičan razvoj meĎunarodnog biznisa i menadţmenta dolaze do izraţaja tek u

periodu poslije drugog svjetskog rata.

(b) Međunarodni monetarni okvir. Formiranjem dvije organizacije za meĎunarodnu

monetarnu i finansijsku saradnju: MeĎunarodni monetarni fond (MMF) i MeĎunarodna banka

za obnovu i razvoj (IBRD) - na konferenciji u Bretton-Wudsu 1944. su postavljeni temelji

poslijeratnom meĎunarodnom monetarnom sistemu. Mnoge zemlje su krajem rata postale

potpuno svjesne značaja odrţavanja likvidnosti u meĎunarodnim razmjerama i uz aktivnu

meĎunarodnu saradnju. Organizovana meĎunarodna finansijska podrška je bila direktno u

9

funkciji daljeg dinamiziranja i razvoja trgovine proizvodima i uslugama izmeĎu pojedinih

zemalja. Sama činjenica da danas preko 150 zemalja aktivno učestvuje u radu MMF (kao

članice fonda) direktno govori o opravdanosti i punoj afirmaciji ideje o stvaranju

stimulativnog meĎunarodnog monetarnog okvira. Veliki broj zemalja je našao interes da

aktivno u njemu učestvuje i po cijenu ograničavanja sopstvene monetarne suverenosti.

(c) Sistem svjetske trgovine. U poslijeratnom periodu sistem svjetske trgovine se sve

više internacionalizuje, sa osnovnom idejom da se izbjegne mogućnost vraćanja na

restriktivnu i diskriminativnu praksu u meĎunarodnim ekonomskim odnosima, koja je bila

karakteristična u periodu 1920-1930-ih godina. Vremenom su se sve više uviĎale prednosti

liberalnijeg sistema trgovine. Sam proces internacionalizacije sistema svjetske trgovine se

najvećim dijelom odvijao pod okriljem univerzalnih i specijalizovanih institucija UN. U tom

sistemu centralno mjesto, svakako, pripada Opštem sporazumu o carinama i trgovini GATT,

koji je danas dobio i institucionalnu formu u obliku svjetske trgovinske organizacije - WTO.

Od 1994. godine GATT prerasta u WTO sa sjedištem Ţenevi, čime dolazi do institucionalnog

organizovanja prethodnog sporazuma, koji je već imao preko 100 aktivnih zemalja članica.

Članice WTO dolaze u poziciju da ravnopravno i sa statusom najpovlašćenije nacije dodatno

utiču na smanjivanje carinskih i necarinskih barijera, a na podlozi koncepta izgradnje potpuno

otvorenih trţišta. Poseban strategijski značaj za razvoj meĎunarodnih ekonomskih odnosa i

trgovine se pripisuje i Konferenciji UN za trgovinu i razvoj - UNCTAD. U novije vrijeme,

poseban izazov za razvoj svjetskog sistema trgovine postaje sve intezivnije uvoĎenje

netarifnih ograničenja, pravila i standarda u poslovnu praksu.

(d) Globalni mir. Značajna razlika druge u odnosu na prvu polovinu XX vijeka jeste i

odsustvo velikih ratnih sukoba svjetskih razmjera koji su zamijenjeni ratnim sukobima i

borbama lokalnog i regionalnog karaktera. Moţe se reći da je to bio period paradoksalnog

svijeta - uprkos konstantnih sukoba i konflikata, odrţavao se mir u globalnim razmjerama. To

je svakako, stvaralo stabilnu podlogu za rapidan rast meĎunarodne trgovine.

(e) Ekonomski rast pojedinih zemalja. U poslijeratnom periodu veliki broj zemalja je

rapidno povećao svoju ekonomsku snagu i ekonomski potencijal. Svaka zemlja sa naglašenim

rastom predstavlja i perspektivno trţište sa rastućim šansama i mogućnostima. Postoje

najmanje dva razloga zašto je ekonomski rast zemalja opravdano tretirati kao pokretački

faktor meĎunarodnog menadţmenta:

ekonomski rast kreira nove trţišne mogućnosti,

ekonomski rast reducira rezistentnost i odbojnost prema inostranom faktoru i

inostranom privrednom subjektu.

10

(f) Razvoj komunikativne i transportne tehnologije. Povećavanje brzine i smanjivanje

troškova komuniciranja predstavlja jedan od glavnih pokretačkih faktora meĎunarodnog bi-

znisa i menadţmenta. Razvoj avionskog saobraćaja omogućio je da se sa jednog na drugi kraj

svijeta stigne za manje od 48 sati. U tome treba vidjeti ogroman doprinos olakšavanju ličnog i

poslovnog kontaktiranja i komuniciranja licem u lice. Razvoj mogućnosti elektronske obrade i

transmisije podataka, glasa, pisma, slike i sl. je dao ogroman doprinos smanjenju troškova

komuniciranja. Slična revolucija i u okviru transportne tehnologije je omogućila ostvarivanje

velikih efekata, kroz brţi i jeftiniji poštanski saobraćaj, kao i transport robe i tereta.

(g) Nastanak i razvoj multinacionalnih i globalnih preduzeća. Multinacionalna i

globalna preduzeća pored toga što su maksimalno iskoristila dejstvo navedenih pokretačkih

faktora u sopstvenom razvojnom i poslovnom interesu, imala su i ogroman uticaj na razvoj

ukupnih trţišnih i ekonomskih odnosa u svjetskim razmjerama.

2. ODLUKE NA PODRUČJU INTERNACIONALNOG KAPITALA

Osnovna pretpostavka za internacionalno budţetiranje kapitala je identifikacija

internacionalnih investicija. U procesu budţetiranja značajnu ulogu imaju:

Modeli odlučivanja i vrjednovanja različitih gotovinskih tokova koje odbacuju

projekat.

PredviĎanje obima i rizika priraštaja gotovinskih tokova projekata nakon plaćenog

poreza.

Kod izbora modela odlučivanja u prvi plan iskrsava pitanje cijene kapitala i meĎuzavisnost

investicionih i finansijskih odluka. Cijena kapitala, kod eksternih izvora finansiranja,

predstavlja realni trošak finansiranja, jer pretpostavlja izdavanje gotovine, u vidu dividendi ili

kamata.

Izbor modela odlučivanja i informacija o gotovinskim tokovima su centralni elementi za

donošenje odluke o budţetiranju inostranog, ali i domaćeg kapitala.

Menadţeri u internacionalnim finansijama izbor modela odlučivanja zasnivaju na različitim

oblicima neto sadašnje vrijednosti projekta, koja je superiornija u odnosu na model interne

stope prinosa i period povraćaja, uz primjenu odgovarajućih stopa.

11

Neto sadašnja vrijednost (NSV): Neto sadašnju vrijednost (NSV) računamo po formuli:

gdje je:

R1….Rn - očekivani neto novčani tok od projekta

C - iznos kapitalnog ulaganja u projekat

ko - prosječna cijena kapitala kompanije i

n - ekonomski vijek trajanja projekta

Kao diskontna stopa kod ovog modela moţe se koristiti ponderisana sredina cijene kapitala

(WACC) koje se moţe izraziti sljedećom formulom:

WACC = Wd*Kdpo + Wp*Kp + Ws*Ks , gdje su:

Wd - procentualno učešće kredita u ukupnim izvorima sredstava izraţeno kao decimalni broj,

Kdpo - cijena kredita u procentima,

Wp - procentualno učešće preferentnih akcija u ukupnim izvorima sredstava izraţeno kao

decimalni broj,

Kp - cijena preferentnog akcijskog kapitala u procentima,

Ws - procentualno učešće običnog akcijskog kapitala u ukupnim izvorima sredstava izraţeno

kao decimalan broj,

Ks - cijena običnog akcijskog kapitala

Cijene pojedinih izvora sredstava mogu se izračunati uz pomoć sljedećih formula:

Cijena kapitala (Kdpo): Kdpo = kd (1-T), gde su: kd – kamatna stopa kredita

T – granična stopa poreza

Cijena preferentnih akcija (Kp): Kp =

, gdje su:

Dp - preferentna dividenda

Pn - neto emitovana cijena preferentnih akcija koja predstavlja njihovu trţišnu vrijednost

umanjenu za flotacionu cijenu (troškovi emisije)

Cijene običnog vlasničkog kapitala (Ks) - CAPM pristup:

Ks = Krf + b (Km – Krf), gdje su

Krf - bezrizična stopa, koja u principu jednaka kamatnoj stopi drţavnih obveznica ili

kamatnoj stopi na kratkoročne drţavne blagajničke zapise

12

b - beta koeficijenat akcija, koja je jednaka iznosu trţišnog rizika akcija i utvrĎuje se kao

koeficijenat standardne devijacije (odstupanja) stope povraćaja na uloţeni kapital kompanije u

odnosu na kretanje stope povraćaja kapitala prosjeka privrede

Km - očekivana stopa prihoda na trţištu i

Km - Krf - premija na rizik

Prednost korišćenja WACC-a kod neto sadašnje vrijednosti je u tome što su svi izvori

finansiranja uključeni u ovu diskontnu stopu i što je njeno izračunavanje na bazi prethodnih

formula u principu jednostavno.

Adaptivna sadašnja vrijednost (ASV): Postoji mogućnost dobijanja sredstava za investicije

od drţavnih fondova i to pod uslovima koji su mnogo povoljniji od trţišnih.

Zbog toga se primenjuje pravilo adaptivne sadašnje vrijednosti (ASV) koja polazi od principa

da je vrijednost projekta jednaka zbiru njegovih dijelova:

Prvi član formule je sadašnja vrijednost očekivanih operativnih tokova gotovine posle poreza

sa stopom kt koja predstavlja diskontnu stopu opredeljenu cijenom akcijskog kapitala, koja

odslikava poslovni rizik projekta.

Drugi član formule predstavlja sadašnju vrijednost poreskih benificija, koje su diskontovane

po cijeni duga rt.

Fundamentalni zahtjev u budţetiranju kapitala za kompanije je precizno odreĎivanje priraštaja

tokova gotovine od projekta koji pripadaju roditeljskoj kompaniji u okviru multinacionalne

kompanije. Taj dio gotovinskog toka od projekta čini sredstva koja su dostupna dioničarima

multinacionalne kompanije, zbog čega i čini osnovu za vrjednovanje kapitala.

Prema porjeklu postoje sljedeće kategorije priraštaja toka gotovine:

Gotovinski tokovi koji se mogu procijeniti nezavisno za projekat, bez obzira gdje je on

lociran u kompaniji

Gotovinski tokovi koji potiču iz ogranka multinacionalne kompanije u kojem je lociran

projekat

Gotovinski tokovi koji se javljaju u globalnom sistemu multinacionalnih kompanija

Planiranje internacionalnog oporezivanja je izuzetno značajno i multinacionalne kompanije

imaju za cilj:

Da plaćanje poreza svedu na minimum

Da priznavanje oporezivanog prihoda odlože na što duži vremenski period

Usavršavanje i efikasnost internog finansijskog sistema unutar multinacionalne kompanije

veoma je značajan za poreske stručnjake, čiji je cilj minimiziranje poreskog računa

kompanije. Priroda poreskog sistema i visina poreskih stopa utiču na pojedinačne sadašnje

vrijednosti u ASV modelu.

13

2.1. Razlozi uključivanja domaćih preduzeća na meĎunarodno tržište

Kao što smo već rekli, da bi menadţeri svojim preduzećima obezbijedili kontinuirani

rast i razvoj, isti su prinuĎeni traţiti šansu za podizanje efektivnosti i efikasnosti na globalnom

trţištu (trţištu van nacionalnih granica). Zato je vaţno ukazati na razloge koji tjeraju

preduzeća da svoj biznis internacionalizuju. Ti razlozi su ujedno i pokretački faktori

meĎunarodnog biznisa a mi smo ih klasifikovali u četiri grupe:

a) razlozi proizvodne prirode,

b) razlozi tržišne prirode ,

c) razlozi konkurentske prirode i

d) razlozi finansijske prirode.

(a) Razlozi proizvodne prirode u značajnoj mjeri utiču na potrebu uspostave

meĎunarodnog biznisa. U ove razloge ubrajamo:

potreba potpunijeg korišćenja proizvodnih kapaciteta,

produţavanje ţivotnog ciklusa proizvoda,

f1eksibilnije upravljanje proizvodnim asortimanom,

osavremenjavanje proizvodnje i praćenje tehnoloških promjena.

Radi se o razlozima koji su najčešće objektivno uslovljeni samom prirodom tehnologije i

proizvodnog procesa. Sve se više povećava broj preduzeća koja su po prirodi svoje djelatnosti

nuţno upućena na razne varijante bilo posredne ili pak neposredne internacionalizacije svoga

poslovanja.

(b) Razlozi tržišne prirode su takoĎe od velikog uticaja na nuţnost uspostavljanja me-

Ďunarodnog biznisa. U ove razloge ubrajamo:

nedovoljni potencijal i/ili rast domaćeg trţišta,

praćenje svojih velikih kupaca pri njihovom nastupu na inostranom trţištu (posebno

naglašeno kod tzv. industrijskog menadţmenta i marketinga),

orijentacija na trţišnu diver-sifikaciju kao pravac rasta i razvoja,

smanjivanje zavisnosti od jednog trţišta,

korišćenje prednosti različitih stopa ekonomskog razvoja po zemljama, a time i

postojanja različitih trţišnih potencijala.

Preduzeća koja su strategijski meĎunarodno-orijentisana stalno će teţiti ravnopravnom

tretmanu domaćeg i inostranog trţišta, kao potencijalnih prostora sopstvenog rasta i razvoja.

14

Upravljanje putem trţišta i trţišnih šansi i mogućnosti se ne moţe unaprijed prostorno ogra-

ničavati. Trţišni podsticaji na uključivanje u tokove meĎunarodnog biznisa i menadţmenta su

mnogo prisutniji kod preduzeća koja dolaze iz manje razvijenih zemalja.

(c) Razlozi konkurentske prirode su od velikog značaja za organizovanje meĎunarodnog

biznisa, a tu spadaju:

potreba upoznavanja sa snagom i mogućnostima meĎunarodne konkurencije,

potreba sticanja meĎunarodnog konkurentskog i poslovnog iskustva,

korišćenje prednosti povoljnije konkurentske strukture,

odbrana postojeće konkurentske pozicije,

popravljanje imidţa na domaćem trţištu.

U uslovima kada konkurencija postaje sve više meĎunarodnog karaktera, konkurentska

pozicija pojedinih preduzeća je neposredno zavisna kako od sopstvenih poteza tako i od

poteza ostalih konkurenata (bilo domaćih ili meĎunarodnih), koji pripadaju odreĎenoj grani ili

djelatnosti. Trţišno orijentisani meĎunarodni biznis i menadţment podrazumijeva aktivno

praćenje konkurencije i adekvatno korišćenje efekata od prelivanja i disperzije konkurentskih

poteza. Planska internacionalizacija poslovanja je dobrim dijelom u funkciji ostvarivanja

datog principa.

(d) Razlozi finansijske prirode izraţavaju svoju podsticajnost meĎunarodnom biznisu

kroz:

obezbjeĎivanje potrebnih deviza,

efikasnije upravljanje strukturom ukupnih troškova,

brţi povraćaj ulaganja (pogotovo pri naglašenoj istraţivačko razvojnoj aktivnosti),

bolji finansijski leveridţ (kroz razne forme poslovnog povezivanja i poslovne

saradnje),

postizanje viših cijena i većeg profita u inostranstvu.

Finansijska sposobnost preduzeća nije ništa drugo nego sposobnost pribavljanja, usmjeravanja

i kontrole novca i novčanih tokova. Radi se o aktivnostima koje su direktno u funkciji

obezbjeĎivanja pretpostavki, kao i što veće slobode za konkurentsko i trţišno djelovanje.

Otvaranjem meĎunarodne perspektive sopstvenom rastu i razvoju, preduzeće moţe da

neposredno doprinese podizanju sopstvene finansijske sposobnosti na viši nivo, a i jačoj

finansijskoj podršci novih poslovnih i trţišnih aktivnosti. MeĎutim, po karakteru, pojedini

razlozi uključivanja u tokove meĎunarodnog biznisa mogu imati obiljeţja: stimulansa, motiva

i konkrentnih ciljeva. Stimulansi mogu biti interni i eksterni. Interni stimulansi mogu biti

rezultat npr: superiornog trţišnog znanja, superiornog proizvoda, ili pak, nedovoljno

15

iskorišćenih potencijala u okviru menadţmenta, proizvodnje, marketinga i finansija. Eksterni

stimulansi se uglavnom vezuju za trţišne mogućnosti i strukturu konkurencije. (Honda je npr.

u eksternim stimulansima i povoljnijim trţišno konkurentskim uslovima u inostranstvu vidjela

osnovne poticaje za forsiranu internacionalizaciju).

Pojedini menadţeri i upravljački timovi mogu imati vrlo različit odnos prema konkrentnim

razlozima i stimulansima internacionalizacije. Njihovi motivi uglavnom mogu biti defanzivni

ili ofanzivni. Defanzivni motivi su najčešće iznuĎeni i rezultat jakog pritiska (bilo internog ili

eksternog). Menadţment se nerado uključuje u meĎunarodni biznis, ali je to često uslov

opstanka i sopstvene zaštite. Ofanzivni motivi su preventivnog, susretnog i aktivnog

karaktera. Usmjereni su na popravljanje sopstvene konkurentske pozicije, nametanje trţištu i

aktivno korišćenje meĎunarodnih trţišnih mogućnosti. Ciljevi uključivanja u tokove

meĎunarodnog biznisa uglavnom se dijele na strategijske ili dugoročne i operativne ili

kratkoročne. Njihova struktura i karakter su u direktnoj vezi sa osnovnim pokretačkim

faktorima (stimulansima), kao i preovlaĎujućim poslovnim odnosom prema trţištu

(motivima). Nuţnost uključivanja bosanskohercegovačkih firmi u tokove meĎunarodnog

biznisa je sve očiglednija (pod jakim dejstvom kako internih tako i eksternih stimulansa). U

takvim okolnostima, preovlaĎujuće prisustvo defanzivnih motiva i kratkoročnih poslovnih

ciljeva pri nastupu na inostranom trţištu je nuţno podvrgnuti ozbiljnom i temeljnom

preispitivanju.

2.2. Determinante globalnog okruženja

Današnja preduzeća posluju u veoma dinamičnom i sloţenom globalnom okruţenju. Na

jednoj strani, imamo razvijene zemlje koje insistiraju na intenzivnoj jednosmjernoj

liberalizaciji u kojoj njihova roba, ideje i kapital treba da idu širom svijeta bez ikakvih

ograničenja. Takva politika razvijenih zemalja rezultat je naglog razvoja multinacionalnih

kompanija. Na drugoj strani, institucionalizuje se pokret za suprostavljanje djelovanju

multinacionalnih kompanija sa oznakom – globalno protiv globalizacije. Različite grupe u

svijetu, sagledavši negativnu ulogu multinacionalnih kompanija, suprostavljaju se globalnim

tendencijama i jednosmjernom liberalizmu koji isključivo odgovara velikim i bogatim, koji

isključivo koristi interesima multinacionalnih kompanija. U prvoj dekadi 21. vijeka najveći

dio svjetske ekonomije je suočen sa nezaposlenošću, siromaštvom, tehnološkom zaostalošću,

bolestima i sl., i indiferentnim odnosom multinacionalnih kompanija u rješavanju tih

16

problema. Intenzivna liberalizacija svjetske privrede, kao prioritet 21. vijeka, podrazumijeva

promjenu odnosa izmeĎu bogatih i siromašnih i povećanu odgovornost za negativne

posljedice tehnološke ekspanzije i probleme savremenog svijeta. Da bi se uspješno razvijalo

preduzeće u internacionalnim relacijama, nuţno je da menadţment upozna i razumije širok set

faktora okruţenja koji su tipični za odreĎene nacionalne ekonomije. Otuda je kod izbora

orijentacije i strategijskih varijanti ključni faktor ocjena efekata različitih elemenata

internacionalnog okruţenja. Karakter opšteg ili mega okruţenja djeluje na prirodu

internacionalnog menadţmenta, pošto ispoljava širok trend uslova unutar kojih treba

pozicionirati odreĎenu kompaniju.

Ključne faktore opšteg okruţenja čini:4 ekonomija, zakoni, politika, socio-kulturni kontekst i

dr. (vidi sliku - 3).

Slika - 3: Determinante globalnog okruženja

Ekonomsko okruženje reprezentuje ekonomske uslove u kojima djeluju internacionalne

organizacije. Ono uključuje ekonomski razvoj, resurse i trţišta, inflaciju, kamatne stope i eko-

omski rast. Stepen ekonomskog razvoja razlikuje se od zemlje do zemlje, od regije do regije.

Na bazi ekonomskog razvoja zemlje se klasifikuju u dvije grupe:

(1) razvijene zemlje, sa visokim nivoom ekonomskog ili industrijskog razvoja, kao što je

SAD, zemlje Zapadne Evrope, Japan, Kanada, Australija i Novi Zeland;

(2) manje razvijene zemlje ili zemlje u razvoju sa niskim dohotkom per capita (po glavi

stanovnika), slabom industrijom i sl.

4 Rifet Đogić: Op.cit pod 1, str.338

Ekonomski faktori:

- ekonomski razvoj

- resursi i trţište

proizvoda

- dohodak po glavi

(per capita)

- ekonomski uslovi

Zakonsko- politički

faktori:

- politički rizik

- zakon, restitucije

- zaokreti vlade

- tarife, kvote, takse

- terorizam, politička

nestabilnost

Sociološki faktori:

- vrijednosti, vjerovanja

- jezik

- religija

- porodične forme

- vremenska orijentacija

O R G A N I Z A C I J A

17

Pri donošenju odluke o organizovanju multinacionalnih korporacija vodi se računa o

kapacitetu i kvalitetu infrastrukture. Ona podrazumijeva adekvatnost putne mreţe, avio

prevoza, ţeljeznice, komunikacione mreţe i dr. Sa povećanjem značaja informacione

infrastrukture raste i uloga ovog faktora u privrednom razvoju zemlje, i ona postaje indikator

intenziteta i obima ekonomskog razvoja pojedinih zemalja. Kod manje razvijenih zemalja

infrastruktura funkcioniše na niţem tehnološkom nivou, što oteţava njenu logističku ulogu u

stvaranju uslova da se nesmetano odvijaju ekonomske aktivnosti. Kada se organizuje

proizvodnja u drugim zemljama zadatak je menadţera da ustanovi stvarnu i potencijalnu

traţnju za svojim proizvodima i raspoloţivost tj. bogastvo izvjesnih resursa potrebnih za

proizvodnju. Postojanje visoke traţnje omogućava menadţerima da donose racionalne odluke

o obimu, asortimanu i kvalitetu ponude.

Politički rizik kompanije se definiše kao njen rizik da izgubi imovinu, zaradu ili

upravljačku kontrolu u zemlji domaćina. Poznato je da su, na primjer, Kuba, Iran i Zair

izvršili eksproprijaciju imovine inostranih kompanija.

Politička nestabilnost takoĎe utječe na rad multinacionalnih kompanija, naročito ako se

često smjenjuju vlade, izvode prevrati i revolucije. Za ove kompanije politička nestabilnost

znači poslovnu nesigurnost.

Zakoni i regulativa razlikuju se od jedne do druge zemlje. Internacionalne kompanije

moraju da poznaju propise dotične zemlje kojima se reguliraju nadnice, zaštita potrošača,

reklame, označavanje proizvoda i sl.

Sociokulturni kompleks okruženja obuhvata stavove, vrijednosti, norme, vjerovanja,

ponašanje i odreĎene demokratske sadrţaje i trendove koji su karakteristični za geografsko

područje. Kada se uporeĎuju različite zemlje, ili nacije uočavaju se izvjesne kulturološke

razlike. Postoje četiri dimenzije nacionalnog sistema vrijednosti5 ili sociokulturnog sadrţaja

koje djeluju na organizacione veze i veze zaposlenih:

a) distanca u moći,

b) izbjegavanje nesigurnosti,

c) individualizam i kolektivizam,

d) muţevnost i ţenstvenost.

Dinstanca u moći je stepen u kojem ljudi prihvataju nejednakost u moći izmeĎu institu-

cija, organizacija i ljudi. Velika distanca u moći znači da ljudi prihvataju nejednakost u moći

izmeĎu pojedinaca, organizacija i institucija. Pojedinac sa visokim statusom (Indija, Meksiko)

5 Mead Richard: International Management, Blackwel, 1998, str. 34-35

18

ima vrlo ograničene kontakte sa pojedincima sa niskim društvenim statusom. Ove razlike u

moći utječu na način i nivo meĎusobne saradnje organizacionih članova i menadţera. U

društvima sa velikom distancom u moći više vladaju pravila nareĎivanja i poslušnosti, a

manje saradnje i konsultovanja. S druge strane, niska distanca u moći znači da ljudi očekuju

jednakost u moći. Na primjer, ljudi u Švedskoj, Izraelu ili Danskoj, lakše uspostavljaju

interakcije, iako pripadaju različitim statusnim pozicijama.

Izbjegavanje nesigurnosti je vrijednosna karakteristika netolerantnosti ljudi na nesi-

gurnost, nepredvidivost i nejasnu situaciju.

Individualizam govori o stepenu bavljenja pojedinaca samim sobom i svojim interesima,

interesima familije, nasuprot interesima grupe. U zemljama sa visokim individualizmom

(SAD, Kanada, Australija i Velika Britanija) koncept grupnog odlučivanja teţe je primjenjiv.

Nasuprot individualizmu, kolektivizam označava preferenciju individua prema intresima

grupe ili organizacije.

Muževnost predstavlja kulturnu sklonost ka uspjehu, harizmi, snalaţljivosti i materijal-

nom uspjehu.

Ženstvenost, pak, označava sklonost pojedinca ka skromnosti, brigu za slabije i kvalitet

ţivota.

Pomenute četiri sociokulturne dimenzije utječu na strukturu, ponašanje i rad preduzeća. One

takoĎe utječu na formiranje odgovarajućih menadţerskih stilova, njihov uspjeh i

funkcionisanje. Na menadţment i organizaciju djeluju i druge kulturne razlike, kao što su

jezik, religija, stavovi, društvene organizacije i obrazovanje.

19

3. ODLUKE NA PODRUČJU INTERNACIONALNOG

MENADŽMENTA GOTOVOG NOVCA

Najznačajnije odluke menadţmenta gotovog novca odnose se na mogućnost prenošenja

(transfera) gotovine i njenog uključivanja u tokove gotovine matične kompanije, odnosno

kompanije roditelja. Ukupni gotovinski tokovi stvoreni na nivou ogranka multinacionalne

kompanije nisu dostupni matičnoj kompaniji – roditelju, zbog uticaja sistema kontrole vlada

pojedinih drţava nad dividendama, naplatama i formiranjem cijena.

Ograničenja koja su pritom prisutna podrazumijevaju sljedeće:

Cijene transakcije, pri čemu su cijene transfera gotovog novca od jedne ćerke

multinacionalne kompanije do druge, u domaćem kontekstu relativno niţe u odnosu na

cijene transfera gotovog novca na internacionalnom planu

Institucionalne barijere koje nastaju zbog različitih sistema oporezivanja, kontrole

razmjene novca i sl.

Potrebe lokalne likvidnosti strane ćerke kompanije, kako se ne bi desilo da se u

kratkom roku, zbog nelikvidnosti, vrši retransfer već transferisanih sredstava

3.1. Upravljanje novcem

Upravljanje novcem podrazumijeva stalno balansiranje izmedu solventnosti i

rentabilnosti, što se ostvaruje uspostavljanjem optimalnog salda gotovine. Svaki periodični

deficit gotovine (smanjenje solventnosti, povećanje rentabilnosti) mora imati izvore pokrića,

dok svaki suficit (smanjenje rentabilnosti jer ne ostvaruje prinos, povećanje solventnosti)

treba da ima mogućnost za rentabilan plasman izvan redovnog poslovanja. Pri odreĎivanju

minimalno potrebnog salda gotovine potrebno je posmatrati troškove koji nastaju u vezi sa

gotovinom (troškovi drţanja, nedostatka i transakcija gotovine).

Optimalni saldo gotovine je onaj saldo koji minimizira ukupne troškove gotovine, a to

su: troškovi drţanja gotovine – pa nije ostvaren prinos, troškovi nedostatka gotovine – pa nisu

iskorišćeni povoljnim uslovima nabavke, troškovi transakcija gotovinom – administrativni,

manipulativni, provizije. Za odreĎivanje optimalnog salda gotovine najčešće se koristi

finansijski metod, koji polazi od činjenice da minimalni saldo gotovine treba da bude jednak

prosječnom godišnjem saldu koji je neophodan za obavljanje redovnih aktivnosti preduzeća.

20

Koeficijent obrta gotovine pokazuje koliko se gotovinskih ciklusa obavi u toku jedne

poslovne godine. Gotovinski ciklus je broj dana koji protekne od trenutka izdavanja do

trenutka primanja gotovine. Koeficijent obrta gotovine se dobija kada se broj dana u godini

podijeli sa (prosječnim) trajanjem jednog obrta. Zadatak finansijskog menadţmenta je da

skrati prosječno trajanje obrta, tj. da poveća koeficijent obrta gotovine. Cilj preduzeća je da

smanji saldo i ukupne troškove gotovine. Pri upravljanju gotovinom treba teţiti da se što više

gotovine oslobodi i da se rentbilno uloţi, ali da se pri tom ne ugrozi solventnost. Privremeno

slobodnu gotovinu treba ulagati u hartije od vrednosti, da bi se ostvario prinos. Preduzeće

moţe da pribavlja gotovinu emisijom i prodajom hartija od vrijednosti. Bezgotovinske naplate

sa ţiro računa uplatioca stiţu na ţiro račun preduzeća. Zadatak finansijskog menadţmenta je

da što više sinhronizuje prilive i odlive (zbog suficita i deficita). Gotovinom se plaća samo

kada se ne moţe izvršiti bezgotovinsko plaćanje (maloprodaja, usluge stanovništvu).

Gotovina se čuva u blagajni. Prihodovana gotovina se mora uplatiti na ţiro račun, a

gotovina za plaćanja se podiţe sa ţiro računa. Priliv novca podrazumijeva: novac koji se

naplati od prodaje, zaduţivanje (uzimanje kredita), ako vlasnici uvećaju kapital ili

umanjivanje obrtnih sredstava. Priliv sluţi u prvom redu za plaćanje nabavki, da obezbijedi

kontinuitet poslovanja. Odliv novca podrazumijeva: ulaganje u osnovna sredstva, vraćanje

duga, isplatu dividendi i povećanje obrtnih sredstava. Razlikom izmeĎu priliva i odliva

uvećava se ili umanjuje saldo novca. UsklaĎivanjem priliva i odliva odrţava se solventnost.

Priliv novca se moţe podsticati i ubrzavati, a odliv usporavati. Medutim, i jedno i drugo imaju

svoju cijenu: troškovi pogodnosti za ranije plaćanje (kasa-skonto i sl.), odnosno prihvatanje

većih kamata, obezbjeĎivanje plaćanja i sl.

21

3.2. Planiranje novčanih tokova - gotovine

Za zaštitu solventnosti i maksimiziranje rentabilnosti, neophodan je kontinuelan tok

gotovine. Preduzeće ne moţe idealno da uskladi novčana primanja i davanja. Zato mora u

svakom trenutku da postoji saldo gotovine, tj. zaliha novca kojom se obezbjeĎuje kontinuitet

finansijske aktivnosti.

Instrumenti kontrole tokova gotovine su:

Izvještaji o tokovima gotovine – sintetizuju novčana primanja i davanja i pokazuju

promjene salda gotovine;

Planovi tokova gotovine – analiziraju buduća primanja i davanja koja će se odraziti

na povećanje ili smanjenje salda gotovine.

Postoje dvije vrste metoda planiranja gotovine:

1. Bilansni metodi – na osnovu raznih informacija (finansijsko stanje preduzeća, planirani

obim poslovne aktivnosti i sl.), projektuje se očekivani bilans stanja, bilans uspjeha i saldo

gotovine na kraju planskog perioda. U okviru bilansnih metoda razlikuju se:

metod projektovanog bilansa stanja – upoređivanje početnog i projektovanog bilansa

stanja na kraju planskog perioda;

metod korigovanog bilansa uspjeha – prevođenje planiranih prihoda, rashoda i neto

dobitka iz bilansa uspjeha na očekivana primanja, izdavanja i neto novčani tok iz

poslovanja.

2. Dinamički metodi – dinamični plan gotovine se razraĎuje u tri faze:

donosi se plan primanja i davanja gotovine po različitim osnovama, pri čemu osnovnu

sadržinu čine tokovi vezani za redovno poslovanje;

plan suficita i deficita gotovine – konfrontiraju se primanja i davanja u toku

određenog vremenskog perioda i utvrđuje se suficit ili deficit u odnosu na minimalni

saldo gotovine;

plan finansiranja – utvrđuje se dinamika zaduživanja i otplate, u zavisnosti od toga da

li se radi o deficitu ili suficitu gotovine.

22

4. ODLUKE O IZBORU INTERNACIONALNIH IZVORA

FINANSIRANJA KOMPANIJA

Izvori finansiranja, sintagma koja označava izvore finansijskih sredstava odnosi se samo

na one izvore sredstava od kojih poduzeće pribavlja sredstva u novčanom (finansijskom)

obliku. Osim vlasnika poduzeća, izvori finansiranja jesu banke i druge finansijske

organizacije, osiguravajuće kompanije, druga poduzeća itd. Kao izvor finansiranja moţe se

pojaviti i drţava.

Domaći izvori finansiranja obuhvataju fondove i banke sa sjedištem u državi.

Međunarodni izvori finansiranja obuhvataju specijalizirane fondove i banke u stranom

vlasništvu, te instrumente pretpristupne pomoći Evropske unije.

Prilikom donošenja odluka o korišćenju pojedinih izvora sredstava, moraju se imati u vidu:

potrebe kompanije za finansijskim sredstvima

mogućnost efikasne upotrebe sredstava

uslovi pod kojima se sredstva mogu dobiti

Veoma raznovrsne izvore finansijskih sredstava nude tzv. finansijski centri, koji su

dominantni u pogledu ponude zajednički organizovanih evrozajmova, evroobveznica i drugih

izvora finansijskih sredstava.

Izvori finansiranja mogu biti ostvareni preko kredita, fondova evropske unije ili preko

neformalnih izvora finansiranja (poslovni anĎeli).

Finansiranje poduzetništva u najvećem broju slučajeva ide putem banaka. Poduzetničke

kredite daju sve poslovne banke plasirajući vlastita sredstva, ili plasirajući udruţena drţavna

sredstva. Za donošenje kvalitetne odluke potrebno je vrjednovati sve kreditne uvjete i

usporediti kreditne ponude više banaka. Pri odabiru kredita treba voditi računa o namjeni

kredita, uvjetima kreditiranja i troškovima kredita.

Neformalni investitori ili poslovni anĎeli su bogati pojedinci ili tvrtke koji su spremni

koristiti svoje finansijske resurse za rizična ulaganja, a na temelju svojih iskustava i interesa.

Kod ovakvih vrsta finansiranja najčešće se razvija partnerski odnos izmeĎu poduzetnika i

investitora. Njihove motivacije su raznolike i oni mogu ulagati sami ili u malim skupinama.

Poslovni anĎeli teţe da budu investitori na duţi vremenski period i odličan su izbor

alternativnog finansiranja.

Najznačajniji finansijski centri u svijetu locirani su u Londonu i Njujorku, a zatim u

Frankfurtu, Tokiju i Parizu (banke su centralni učesnici ovih trţišta).

23

Osnovne prednosti finansijskih centara su:

pogodni zakonski propisi

relaksiran uticaj vlade

pogodna vremenska zona

minimalni politički rizici

veoma veliki obim razmjene

veliki stepen stranog prisustva na bankarskim trţištima

široki spektar finansijkog trgovanja

Jedan od značajnih izvora sredstava do kojih se moţe doći na internacionalnim

finansijskim centrima su zajmovi i emisija hartija od vrijednosti.

Kredit je duţničko-povjerilački posao u kome banka kao povjerilac stavlja na raspolaganje

odreĎenu količinu finansijskih sredstava klijentu – duţniku u formi koja, pored ostalog,

uključuje definisanje kao najvaţnijih uslova: kamate, načina otplate, vremena otplate,

garancija i sl. Bitna karakteristika kreditnog posla je povratnost, što znači da postoji obaveza

duţnika da plasirana sredstva vrati, uvećana za ugovorenu kamatu. Povjerenje izmeĎu banke,

kao povjerioca i klijenta, kao duţnika, od presudne je vaţnosti u meĎusobnim odnosima,

naročito kod kreditnih poslova. Sam naziv kredit to odraţava, jer potiče od latinske riječi

creditum – što znači kredit ili zajam.

Pod hartijama od vrijednosti se podrazumijevaju pismene isprave koje sadrţe pismenu

obavezu izdavaoca hartija od vrijednosti da će zakonitom imaocu hartija od vrijednosti

ispuniti obavezu zabiljeţenu u toj ispravi. Izdavalac hartija od vrijednosti ima, dakle, obavezu

da izmiri samo onu obavezu na koju se pismeno obavezao. Od njega se ne moţe zahtevati

ispunjenje obaveze koju je dao usmeno, a koja nije sadrţana u pismenoj ispravi.

Izdavaoci obveznica su multinacionalne kompanije, institucije javnog sektora, suverene

drţave i komercijalne banke.

Obveznice su duţničke hartije od vrijednosti kojima se duţnik (zajmoprimac) obavezuje da će

vratiti zajmodavcu (investitoru) pozajmljeni novac i platiti kamatu za odreĎeni vremenski

period. Drugim riječima, obveznice su duţničke hartije od vrijednosti kojima se njihov

emitent (u ovom slučaju drţava) obavezuje da vlasniku obveznice (odnosno deviznom štediši)

isplati o roku dospijeća iznos koji je na njima naznačen.

Javni sektor obuhvata: kulturne, zdravstvene, obrazovne, sportske i druge institucije čiji

osnivač je neka od drţavnih struktura na različitim nivoima vlasti.

Depozitno - kreditne banke još se nazivaju i komercijalne banke. Iz samih naziva proizlaze i

njihova obiljeţja i funkcije. Ovo su banke kreditiranja gospodarstva ali i stanovništva. Temelj

ove aktivnosti čine kratkoročni depoziti iz svih izvora. Odobravanjem kredita ove banke

povećavaju novčanu masu. Ovu pojavu danas uobičajeno nazivamo sekundarna emisija novca

što ima izuzetan utjecaj na robno novčane odnose, stabilnost tečaja nacionalne valute, a time i

cjelokupnog gospodarskog sistema zemlje.

24

Na finansijskom internacionalnom trţištu značajnu ulogu imaju izvedene hartije od

vrijednosti (opcije i fjučersi).

Opcije su standardizovani finansijski derivati kod kojih je jedino cijena neizvjesna. To su

ugovori (opcijski ugovori) koji su visoko standardizovani i zato se njima moţe trgovati.

Fjučers predstavlja kupoprodajni ugovor, tj. sporazum izmeĎu dva partnera da kupe,

odnosno, prodaju odreĎenu količinu tačno utvrĎenih i standardizovanih berzanskih efekata, a

prije svega obveznica jednog budućeg, tačno utvrĎenog dana, i to po kursu ili cijeni koja je

ugovorena u vrijeme sklapanja ugovora. Nema nikakvog plaćanja bilo kakvih obaveza u

vrijeme potpisivanja ugovora, niti se efekti - fin. instrumenti, koji su predmet ugovora tada

fizički prenose. Kod fjučersa generalna ideja kod kupca i prodavca, a radi sigurnosti plaćanja

i isporuke u budućnosti, je da su obavezni da poloţe odredjeni depozit u klirinšku kuću u

vrijeme potpisivanja ugovora. Fjučers ugovori imaju svoju cijenu, odnosno, svoj kurs. U

zavisnosti od promjene tog kursa kupci i prodavci mogu ostvariti odreĎenu dobit ili pak

gubitak. Jedna od bitnih karakteristika fjučersa je visoka standardizacija ugovora. Ona

podrazumijeva postojanje različitih standardnih uslova u ugovorima koji od fjučersa čine vrlo

likvidnu hartiju od vrijednosti.

Razlika izmeĎu fjučersa i opcija je u gubitku. Kod fjučersa se moţe izgubiti znatno više od

onog što je uloţeno dok se kod opcija gubi samo ono što je uloţeno.

Tokom 1980-tih na internacionalnim trţištima kapitala pojavili su se i swap poslovi,

odnosno poslovi zamjene kamatnih stopa, valuta i itd.

Swap poslovi su jedan od najznačajnijih finansijskih instrumenata za otklanjanje rizika koji se

odnose na fluktuacije kamatnih stopa i deviznih kurseva i za voĎenje politike likvidnosti i

sredstava. Pripadaju grupi novih finansijskih instrumenata koji se nazivaju derivati. Pojava i

primjena derivata predstavlja najznačajniji element razvoja koji traje na meĎunarodnim

finansijskim trţištima od početka osamdesetih godina.

Zamjena kamatnih stopa je način da se gotovinski tok plaćanja kamate zamijeni, u

smislu prelaska sa varijabilnog na fiksni i obrnutno, ili sa varijabilnog na odreĎeni trţišni

oblik, npr. LIBOR.

LIBOR je kamatna stopa (cijena kapitala) koja se koristi na kratkoročnom meĎunarodnom

bankarskom trţištu u Londonu. Po toj cijeni banke nude jedna drugoj novac. Visinu LIBOR-a

odreĎuju pet glavnih londonskih banaka i sluţi kao pokazatelj stanja na trţištu novca,

odnosno od nje ovisi kolika će se kamatna stopa primijeniti pri odobravanju novih kredita.

Ako niste pratili, skandal je izbio oko toga što su Barclays i moţda neke druge banke

nameštali Libor kamatne stope. Pokušavali su da na njih utiču naniţe ili naviše, da bi

profitirali na drugoj strani, da bi njihova druga odeljenja ostvarila profit na raznim

derivativima vezanim za Libor. Mnogo ugovora širom sveta je vezano za Libor pa bi to imalo

velike posljedice.

Ko odreĎuje Libor? Neposredno to radi 18 banaka koje svakog jutra daju svoje procjene

kamatnih stopa po kojima one same trenutno mogu pozajmljivati od nekoga. Onda se te

procjene saberu, izračuna se prosjek i to je onda Libor (za datu valutu i ročnost). Pošto su u

pitanju procjene, a ne stvarno ostvarene kamatne stope, moguće je i da se neka banka debelo

prevari u svojoj procjeni ili čak i da namjerno slaţe. MeĎutim, na to se već ranije mislilo i da

25

bi se taj problem izbjegao, nekoliko najniţih i najviših procjena se izbacuje iz računanja

Libora. Ekstremi se izbacuju, računa se prosjek samo onih koji već jesu u sredini.

Šta nam ovo govori? Ako je Barclays htjeo da utiče na Libor, onda nije smio da daje najveće

ili najniţe ponude, već ponude koje već jesu negde u sredini. Ali time bi uticaj na kamate bio

stvarno minimalan, jer okviri u kojima se kreću procjene različitih banaka već jesu veoma

uski. Druga mogućnost je da je nekoliko banaka bilo u dosluhu, pa ako neke ekstremne

vrijednosti budu izbačene iz računa druge manje ekstremne ostanu. To je moguće, ali je malo

vjerovatno da je svim tim bankama u isto vrijeme odgovaraju niţe ili više kamate. Sve ove

banke imaju i druge poslove na finansijskom trţištu koje zavise od kamatne stope i jako su

rijetke situacije u kojima svima odgovaraju više ili svima odgovaraju niţe kamate u raznim

trgovinama. A i kad bi htjele i smjele da rade u dosluhu, za to bi valjda bilo i boljih načina od

zajedničkog uticaja na Libor. Ali ko zna, moţda se eto desilo da su neke od njih zajednički

manipulisale Libor.

Zamjenom valute banka obezbeĎuje kompaniji sredstva u jednoj valuti, koju onda

mijenja za ţeljenu valutu finansiranja, smanjujući kursni rizik.

Kursni rizik (engl. exchange rate risk, njem. kursrisiko) je neizvjesnost vrijednosti domaće

valute u odnosu na vrijednost strane valute zbog promjene deviznog kursa. Naime, pod

uticajem brojnih ekonomsko-političkih činilaca i neprestanih promjena ponude i potraţnje za

devizama, devizni kurs podloţan je učestalim fluktuacijama, koje dovode do odstupanja

stvarne vrijednosti jedne (ugovorene) valute i druge valute, tj. one u kojoj se mora izvršiti

plaćanje. Budući da promjena kursa moţe realno smanjiti ili uvećati odnos vrijednosti dviju

valuta, a time i iznos ugovorene veličine obaveza ili potraţivanja (npr. iznosa otplate kredita,

isplate osigurane svote i premije kod ţivotnog osiguranja i sl.), prilikom zaključivanja

ugovora o isplati osiguranja, kredita ili drugih oblika plaćanja, ugovorne strane često

dogovaraju i valutnu klauzulu kojom se zaštićuju od kursnog rizika; one time de facto

fiksiraju odnos vrijednosti dviju valuta.

Isto tako, banka moţe sklopiti sa istim partnerom posao kupovine odreĎenog iznosa

deviza sa odreĎenim rokom dospeća i prodaje tog iznosa, istom partneru, sa drugim rokom

dospeća. Zamjena duga za akcije je još jedan oblik swap poslova. Ona omogućava fleksibilno

finansiranje filijala u manje razvijenim zemljama ili nabavku sredstava u dugovima

preopterećenoj filijali.

Veliku ulogu u razvoji svjetske privrede imaju meĎunarodne finansijske institucije kao što su:

Međunarodni monetarni fond (MMF)

Međunarodna banka za obnovu i razvoj (IBRD)

Međunarodno udruženje za razvoj (IDA)

Međunarodna finansijska korporacija (IFC)

Multilateralna agencija za garantovanje investicija (MIGA)

Banka za međunarodne obračune (BIS)

Evropska investiciona banka (EIB)

26

Evropska banka za obnovu i razvoj (EBRD)

Africka banka za razvoj - African Development Bank

Azijska banka za razvoj - Asian Development Bank

Interamericka banka za razvoj - Inter American Development Bank itd.

Višestruki znacaj finansijskih organizacija leţi u regulisanju odnosa na meĎunarodnom

finansijskom trţištu, svojim mjerama teţi se ublaţavanje negativnih oscilacija koje imlpiciraju

i nestabilnostima na nacionalnim trţištima. Pored toga vaţnija uloga je alokacija kapitala i

investiranje u zemlje koje i nisu raj za investiranje privatnog kapitala, kao i na razvoj vaţnih

projekata koje su uslovi za dalje ulaganje. Tu prije svega mislimo na izgradnju

infrastrukturnih objekata, zatim razvoj i usavršavanje privrede, poljoprivrede. Cijena po

jedinici proizvoda uslovljena je svim tim faktorima na koje institucije utiču, njihovom

razgradnjom dolazi se do većeg nacionalnog dohotka per kapita, ali i otvaranjem novih radnih

mjesta. Još jedna uloga Medjunarodnih finansijskih institucija je što one djeluju kao “agenti”

koji dovode u neposredni kontak investitore sa korisnicima zajma, kada investiranje prolazi

kroz institucije svijetskog značaja sigurnost ulaganja je povećana ne samo zbog ugleda koji

organizacije imaju, već i zbog činjenice da ogranizacije putem svojih organa vrše stalni

nadzor nad projektom, daju vaţne informacije, savjete i svu potrebnu pomoć kako bi ulaganja

bila opravdana.

27

ZAKLJUČAK

Kao što smo mogli vidjeti, svako preduzeće u sadašnjem globalnom ekonomskom

okruţenju je izloţeno novim izazovima koji determinišu njegov opstanak. Da bi preduzeće na

trţištu opstalo, od strane menadţmenta mu je potrebno obezbijediti rast i razvoj.

To je moguće ukoliko menadţment redefiniše misiju preduzeća prilagoĎavajući je stalno

uslovima okruţenja u smislu kontinuiranog podizanja njegove efektivnosti i efikasnosti.

Za obezbjeĎenje efektivnosti i efikasnosti u poslovanju preduzeća, menadţment je sve

više prinuĎen traţiti svoje šanse na trţištima izvan nacionalnog tj. oni sve više shvataju da ne

mogu računati samo na domaći konkurentski prostor, nego da moraju ispoljavati viziju

konkurentskih odnosa i trendova u meĎunarodnim i svjetskim razmjerama. Nacionalno

poslovno okruţenje se zamjenjuje meĎunarodnim (globalnim) okruţenjem. Globalno ili mega

okruţenja djeluje na prirodu menadţmenta, pošto ispoljava širok trend uslova unutar kojih

treba pozicionirati odreĎenu kompaniju. Ključne faktore opšteg okruţenja čini: ekonomija,

zakoni, politika, sociokulturni kontekst i dr. Globalno okruţenje svojim standardima i

principima poslovanja zahtijeva od menadţmenta dodatna znanja i vještine.

Današnji menadţeri, da bi uspješno rukovodili poslovima koji su globalnog karaktera,

na kojima rade zaposleni različitih nacionalnih kultura, moraju upoznati razlike u nacionalnim

kulturama i psihološkim profilima ljudi koji dolaze iz različitih kultura, a zatim da odaberu

pravi način da ih integrišu i uključe u novi kulturni ambijent. Dakle, današnji menadţeri se

transformišu u internacionalne menadžere.

MeĎunarodni biznis je determinisan mnogim faktorima koji na izvjestan način stimulišu

razvoj istog. Glavne globalne determinante razvoja meĎunarodnog biznisa su:

nivo razvijenosti i veličina domaćeg tržišta, međunarodni monetarni okvir, sistem svjetske

trgovine, globalni mir, ekonomski rast pojedinih zemalja, razvoj komunikativne i transportne

tehnologije, nastanak i razvoj multinacionalnih i globalnih preduzeća. Doprinosi i efekti

meĎunarodnog biznisa, kao što smo vidjeli, su višestruki i višeslojni a mi smo ih klasifikovali

u četiri grupe: a) politički efekti, b) privredni efekti, c) socijalni efekti i d) poslovni efekti.

Razvoj finansija je učvrstio ulogu finansijskog menadţmenta. Finansije se mjenjaju od

opisnog proučavanja u strogu analizu i normativnu teoriju, iz područja namicanja sredstava u

područje koje uključuje menadţment imovine, namjenu kapitala i procjenu preduzeća na

cjelokupnom trţištu, iz spoljne analize preduzeća u području koje naglašava donošenje odluke

o preduzeću.

28

LITERATURA

1. Daft Richard: Management, The Tryden Press, 1994.

2. Cullen, J. B., Parboteeah, K. P.: Multinational Management: A Strategic Approach,

Third edition, South - Western College Pub, 2004.

3. Gerto G. Samuel: Modern Management, Prentice - Hall International, Inc., New

Yersey, 1997.

4. Hodgetts, R. M., Luthans, F.: International Management - Culture, Strategy and

Behavior, Fourth edition, Irwin, McGraw-Hill, NY, 2000.

5. Đogić Rifet: Osnovi savremenog menadžmenta, „Štamparija Fojnica“, D.O.O Fojnica,

2007.

6. Mead Richard: International Management, Blackwel, 1998.

7. Jobber D., Fahy J., (2006.), Osnovi marketinga, Data Status, Beograd.

8. Jojić, R. (2007): “Preduzetništvo”, Pale.

9. Milisavljević, M.(1996): ”Marketing”, Savremena administracija, Beograd.

10. Milosavljević, M., Todorović, J. (1987): Planiranje i razvojna politika preduzeća,

Savremena administracija, Beograd

11. www.4study.info

12. www.finansije.net

13. www.literatura.megatrend-info.com

14. www.hosting.si