Transcript
Page 1: MESEMNA, IGL 1. DA MATG 2013 9 Ivala la paina d’emprender ... · tgas litteraturas medievalas; anglofons giuvens emprendan ascola irlandais u «Welsh/Cymraeg».«LaQuotidiana»dals

MESEMNA, IGL 1. DA MATG 2013 9

I vala la paina d’emprender linguasL’economist François Grin ha referì a Cuira

DA GUIU SOBIELA-CAANITZ

■ «Lo strapotere dell’inglese»:Uschia ha il linguist Alessio Petralli(Ligiaun) resumà la situaziun d’oz sinla fiera da linguas. Quai ha’l ditg da-curt avant in’aula bunamain plainada la Scola chantunala a Cuira. Il vastpublic era vegnì a tadlar in referat dal’economist François Grin (Universi-tad da Genevra) davart la valur dalslinguatgs. L’emprim han ils parsurasda las duas uniuns responsablas intro-ducì il tema. L’anteriur cuss. naz. Remi-gio Ratti (Coscienza Svizzera) ha salidàlas persunalitads preschentas, spezial-main cuss. guv. Martin Jäger, e fatg en-dament l’acziun da cuss. naz. Silva Se-madeni a Berna ensemen cun ses colle-gas tessinais. Luigi Menghini (Pro Gri-gioni Italiano da Cuira) ha punctuà larelevanza da la trilinguitad grischunaper nossa chapitala chantunala. Grinha l’emprim relevà la posiziun buna-main unica da la Svizra areguard la plu-rilinguitad, sper fitg paucas excepziunssco l’Israel ed il Luxemburg. Lur ha’lfatg endament ils avantatgs da la pluri-linguitad: Ins dispona d’ina tschernapli vasta e pli interessanta da plazzas dalavur, ins cuntanscha pli svelt infurma-ziuns meglras, ins giauda ina diversitadpli gronda. Il referent ha mussà coch’ins po quantifitgar quels avantatgsper trais cuminanzas linguisticas sviz-ras, la germanofona, la francofona el’italofona. El ha relevà che tgi che sa

rumantsch u talian enclegia tgunschcatalan, portugais e spagnol.

Dus stgalims da bilinguitad«En la lescha da linguas dal chantunGri-schun, en vigur dapi il 2008, vegn la tri-linguitad designada sco ‘element caracte-ristic dal Chantun’ che sto vegnir rinfor-zà.»* Dal public da François Grin è ve-gnida la dumonda decisiva, formuladada l’intermediatur cultural Chasper Pulte restada la finala senza resposta: «Co ponins persvader la maioritad alemana dalchantun dals gronds avantatgs da nossaplurilinguitad ertada?» In auter votant,deplorablamain anonim, ha lura mane-già che la valur culturala dals differentslinguatgs furneschia l’argument decisiv.Igl è ura e temp da suttastritgar ch’i datplis stgalims da bilinguitad, tut tenor ladistanza structurala e lexicala tranter lasduas linguas en dumonda. La Svizra ale-mana è loscha da ses numerus gimnasische preparan per la matura bilingua cunenglais e tudestg. Tgi ch’enconuscha lacultura anglofona po dar perditga dalgrond enritgiment che l’englais maina atgi che l’ha emprendì. Ma dal puntg davista spir linguistic munta la bilinguitadcun englais e tudestg mo ina mesa bilin-guitad, perquai ch’omaduas linguas fanpart da la medema famiglia germana.Quai vala era per ina bilinguitad aifer lafamiglia neolatina, per exempel cunfranzos e talian, ubain, sco enCatalugna,cun catalan e spagnol. Pli pretenziusa,pia era pli custaivla è ina bilinguitad cun

il tudestg ed in linguatg neolatin, sco enil Grischun u en Romandia, ubain cunbasc e spagnol sco en Euskadi, cun flame franzos sco a Bruxelles/Brussel, cunsorb e tudestg a Bautzen/Budysin euv.Grin ha punctuà che las maioritads ang-lofonas da l’Irlanda e da Wales/Cymruacceptian la bilinguitad uffiziala cun ilsdus linguatgs celtics autoctons, ozmo pliminoritars en omadus pajais, ma cun ri-tgas litteraturas medievalas; anglofonsgiuvens emprendan a scola irlandais u«Welsh/Cymraeg». «LaQuotidiana» dals11 d’avrigl 2013 ha rapportà da la roma-nista Maria Cristina Castellani (Univer-sitad da Genua), autura d’ina lavur da-vart l’emigraziun taliana en Frantscha.Lezza scriva en ina brev dals 30 da mars:«Mia tatta [furlana] fascheva part entired entratg da la cultura da l’Europa cen-trala. Ins l’aveva tramessa en ina scola damungias austriacas a Ljubljana; ella dis-curriva perquai sloven e tudestg e m’hamussà quest davos linguatg (…). Tar ellahai survegnì quella tradiziun spiertala.»Per tgi ch’è conscient dals tschientanersd’influenza tudestga en Friaul, èsi evi-dent ch’ins duaja sa fatschentar cun il lin-guatg correspondent per chapir quellaregiun taliana uschè atgna. Ma il neoli-beralissem svizzer resguarda savens laslinguas «pitschnas» sco elements folclo-rics danvanzs.

* Manfred Gross en : Stiftung Historisches Lexi-kon der Schweiz (HLS), Lexicon Istoric Retic,tom 2. Cuira (Desertina, ISBN 978-3-85637-391-7)2012, p. 475, chavazzin «Trilinguitad grischuna».

HEUTE AUF TELE SÜDOSTSCHWEIZ

DO B IN I DAHA I

WWW.TELESUEDOSTSCHWEIZ.CH

FritscheCaroline Chevin hat bereits mitihrem letzten Album einen SwissMusic Award eingeheimst. Mitdem neuen Album «Hey World»ist die Innerschweizerin nunzurück und begeistert Fans undMusikkritiker gleichermassen.Fritsche will herausfinden wie siedas macht.Gast: Caroline Chevin

Early Night Show (CH, 2013)Fritsche ab 18.20 Uhr(stündliche Wiederholung)

berufsbegleitende 1 jährige Lehrgänge

• Atelier-Design• Design-Schnitt•DiplomModedesign

Design

zertifiziert

• Schnittzeichnen• Nähen PVM• Modezeichnen• Fernausbildung

Handwerk

Informations-AnlassFreitag 3. Mai 19 –20 Uhr

Auskunft & UnterlagenTelefon 071 223 19 [email protected]

HintereBahnhofstr.15-9001St.Gallen

reclama

Francestg e Papa emeritau Benedetg XVI s’entaupan. MAD

Scolachantunala aCuira.FOTO O. ITEM

gigale2
Neuer Stempel
gigale2
Textfeld
La Quotidiana 1-5-2013, p. 9

Recommended