1
I vala la paina d’emprender linguas L’economist François Grin ha referì a Cuira DA GUIU SOBIELA-CAANITZ «Lo strapotere dell’inglese»: Uschia ha il linguist Alessio Petralli (Ligiaun) resumà la situaziun d’oz sin la fiera da linguas. Quai ha’l ditg da- curt avant in’aula bunamain plaina da la Scola chantunala a Cuira. Il vast public era vegnì a tadlar in referat da l’economist François Grin (Universi- tad da Genevra) davart la valur dals linguatgs. L’emprim han ils parsuras da las duas uniuns responsablas intro- ducì il tema. L’anteriur cuss. naz. Remi- gio Ratti (Coscienza Svizzera) ha salidà las persunalitads preschentas, spezial- main cuss. guv. Martin Jäger, e fatg en- dament l’acziun da cuss. naz. Silva Se- madeni a Berna ensemen cun ses colle- gas tessinais. Luigi Menghini (Pro Gri- gioni Italiano da Cuira) ha punctuà la relevanza da la trilinguitad grischuna per nossa chapitala chantunala. Grin ha l’emprim relevà la posiziun buna- main unica da la Svizra areguard la plu- rilinguitad, sper fitg paucas excepziuns sco l’Israel ed il Luxemburg. Lur ha’l fatg endament ils avantatgs da la pluri- linguitad: Ins dispona d’ina tscherna pli vasta e pli interessanta da plazzas da lavur, ins cuntanscha pli svelt infurma- ziuns meglras, ins giauda ina diversitad pli gronda. Il referent ha mussà co ch’ins po quantifitgar quels avantatgs per trais cuminanzas linguisticas sviz- ras, la germanofona, la francofona e l’italofona. El ha relevà che tgi che sa rumantsch u talian enclegia tgunsch catalan, portugais e spagnol. Dus stgalims da bilinguitad «En la lescha da linguas dal chantun Gri- schun, en vigur dapi il 2008, vegn la tri- linguitad designada sco ‘element caracte- ristic dal Chantun’ che sto vegnir rinfor- zà.»* Dal public da François Grin è ve- gnida la dumonda decisiva, formulada da l’intermediatur cultural Chasper Pult e restada la finala senza resposta: «Co pon ins persvader la maioritad alemana dal chantun dals gronds avantatgs da nossa plurilinguitad ertada?» In auter votant, deplorablamain anonim, ha lura mane- già che la valur culturala dals differents linguatgs furneschia l’argument decisiv. Igl è ura e temp da suttastritgar ch’i dat plis stgalims da bilinguitad, tut tenor la distanza structurala e lexicala tranter las duas linguas en dumonda. La Svizra ale- mana è loscha da ses numerus gimnasis che preparan per la matura bilingua cun englais e tudestg. Tgi ch’enconuscha la cultura anglofona po dar perditga dal grond enritgiment che l’englais maina a tgi che l’ha emprendì. Ma dal puntg da vista spir linguistic munta la bilinguitad cun englais e tudestg mo ina mesa bilin- guitad, perquai ch’omaduas linguas fan part da la medema famiglia germana. Quai vala era per ina bilinguitad aifer la famiglia neolatina, per exempel cun franzos e talian, ubain, sco en Catalugna, cun catalan e spagnol. Pli pretenziusa, pia era pli custaivla è ina bilinguitad cun il tudestg ed in linguatg neolatin, sco en il Grischun u en Romandia, ubain cun basc e spagnol sco en Euskadi, cun flam e franzos sco a Bruxelles/Brussel, cun sorb e tudestg a Bautzen/Budysin euv. Grin ha punctuà che las maioritads ang- lofonas da l’Irlanda e da Wales/Cymru acceptian la bilinguitad uffiziala cun ils dus linguatgs celtics autoctons, oz mo pli minoritars en omadus pajais, ma cun ri- tgas litteraturas medievalas; anglofons giuvens emprendan a scola irlandais u «Welsh/Cymraeg». «La Quotidiana» dals 11 d’avrigl 2013 ha rapportà da la roma- nista Maria Cristina Castellani (Univer- sitad da Genua), autura d’ina lavur da- vart l’emigraziun taliana en Frantscha. Lezza scriva en ina brev dals 30 da mars: «Mia tatta [furlana] fascheva part entir ed entratg da la cultura da l’Europa cen- trala. Ins l’aveva tramessa en ina scola da mungias austriacas a Ljubljana; ella dis- curriva perquai sloven e tudestg e m’ha mussà quest davos linguatg (…). Tar ella hai survegnì quella tradiziun spiertala.» Per tgi ch’è conscient dals tschientaners d’influenza tudestga en Friaul, èsi evi- dent ch’ins duaja sa fatschentar cun il lin- guatg correspondent per chapir quella regiun taliana uschè atgna. Ma il neoli- beralissem svizzer resguarda savens las linguas «pitschnas» sco elements folclo- rics danvanzs. * Manfred Gross en : Stiftung Historisches Lexi- kon der Schweiz (HLS), Lexicon Istoric Retic, tom 2. Cuira (Desertina, ISBN 978-3-85637-391-7) 2012, p. 475, chavazzin «Trilinguitad grischuna». Scola chantunala a Cuira. FOTO O. ITEM

MESEMNA, IGL 1. DA MATG 2013 9 Ivala la paina d’emprender ... · tgas litteraturas medievalas; anglofons giuvens emprendan ascola irlandais u «Welsh/Cymraeg».«LaQuotidiana»dals

  • Upload
    others

  • View
    1

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: MESEMNA, IGL 1. DA MATG 2013 9 Ivala la paina d’emprender ... · tgas litteraturas medievalas; anglofons giuvens emprendan ascola irlandais u «Welsh/Cymraeg».«LaQuotidiana»dals

MESEMNA, IGL 1. DA MATG 2013 9

I vala la paina d’emprender linguasL’economist François Grin ha referì a Cuira

DA GUIU SOBIELA-CAANITZ

■ «Lo strapotere dell’inglese»:Uschia ha il linguist Alessio Petralli(Ligiaun) resumà la situaziun d’oz sinla fiera da linguas. Quai ha’l ditg da-curt avant in’aula bunamain plainada la Scola chantunala a Cuira. Il vastpublic era vegnì a tadlar in referat dal’economist François Grin (Universi-tad da Genevra) davart la valur dalslinguatgs. L’emprim han ils parsurasda las duas uniuns responsablas intro-ducì il tema. L’anteriur cuss. naz. Remi-gio Ratti (Coscienza Svizzera) ha salidàlas persunalitads preschentas, spezial-main cuss. guv. Martin Jäger, e fatg en-dament l’acziun da cuss. naz. Silva Se-madeni a Berna ensemen cun ses colle-gas tessinais. Luigi Menghini (Pro Gri-gioni Italiano da Cuira) ha punctuà larelevanza da la trilinguitad grischunaper nossa chapitala chantunala. Grinha l’emprim relevà la posiziun buna-main unica da la Svizra areguard la plu-rilinguitad, sper fitg paucas excepziunssco l’Israel ed il Luxemburg. Lur ha’lfatg endament ils avantatgs da la pluri-linguitad: Ins dispona d’ina tschernapli vasta e pli interessanta da plazzas dalavur, ins cuntanscha pli svelt infurma-ziuns meglras, ins giauda ina diversitadpli gronda. Il referent ha mussà coch’ins po quantifitgar quels avantatgsper trais cuminanzas linguisticas sviz-ras, la germanofona, la francofona el’italofona. El ha relevà che tgi che sa

rumantsch u talian enclegia tgunschcatalan, portugais e spagnol.

Dus stgalims da bilinguitad«En la lescha da linguas dal chantunGri-schun, en vigur dapi il 2008, vegn la tri-linguitad designada sco ‘element caracte-ristic dal Chantun’ che sto vegnir rinfor-zà.»* Dal public da François Grin è ve-gnida la dumonda decisiva, formuladada l’intermediatur cultural Chasper Pulte restada la finala senza resposta: «Co ponins persvader la maioritad alemana dalchantun dals gronds avantatgs da nossaplurilinguitad ertada?» In auter votant,deplorablamain anonim, ha lura mane-già che la valur culturala dals differentslinguatgs furneschia l’argument decisiv.Igl è ura e temp da suttastritgar ch’i datplis stgalims da bilinguitad, tut tenor ladistanza structurala e lexicala tranter lasduas linguas en dumonda. La Svizra ale-mana è loscha da ses numerus gimnasische preparan per la matura bilingua cunenglais e tudestg. Tgi ch’enconuscha lacultura anglofona po dar perditga dalgrond enritgiment che l’englais maina atgi che l’ha emprendì. Ma dal puntg davista spir linguistic munta la bilinguitadcun englais e tudestg mo ina mesa bilin-guitad, perquai ch’omaduas linguas fanpart da la medema famiglia germana.Quai vala era per ina bilinguitad aifer lafamiglia neolatina, per exempel cunfranzos e talian, ubain, sco enCatalugna,cun catalan e spagnol. Pli pretenziusa,pia era pli custaivla è ina bilinguitad cun

il tudestg ed in linguatg neolatin, sco enil Grischun u en Romandia, ubain cunbasc e spagnol sco en Euskadi, cun flame franzos sco a Bruxelles/Brussel, cunsorb e tudestg a Bautzen/Budysin euv.Grin ha punctuà che las maioritads ang-lofonas da l’Irlanda e da Wales/Cymruacceptian la bilinguitad uffiziala cun ilsdus linguatgs celtics autoctons, ozmo pliminoritars en omadus pajais, ma cun ri-tgas litteraturas medievalas; anglofonsgiuvens emprendan a scola irlandais u«Welsh/Cymraeg». «LaQuotidiana» dals11 d’avrigl 2013 ha rapportà da la roma-nista Maria Cristina Castellani (Univer-sitad da Genua), autura d’ina lavur da-vart l’emigraziun taliana en Frantscha.Lezza scriva en ina brev dals 30 da mars:«Mia tatta [furlana] fascheva part entired entratg da la cultura da l’Europa cen-trala. Ins l’aveva tramessa en ina scola damungias austriacas a Ljubljana; ella dis-curriva perquai sloven e tudestg e m’hamussà quest davos linguatg (…). Tar ellahai survegnì quella tradiziun spiertala.»Per tgi ch’è conscient dals tschientanersd’influenza tudestga en Friaul, èsi evi-dent ch’ins duaja sa fatschentar cun il lin-guatg correspondent per chapir quellaregiun taliana uschè atgna. Ma il neoli-beralissem svizzer resguarda savens laslinguas «pitschnas» sco elements folclo-rics danvanzs.

* Manfred Gross en : Stiftung Historisches Lexi-kon der Schweiz (HLS), Lexicon Istoric Retic,tom 2. Cuira (Desertina, ISBN 978-3-85637-391-7)2012, p. 475, chavazzin «Trilinguitad grischuna».

HEUTE AUF TELE SÜDOSTSCHWEIZ

DO B IN I DAHA I

WWW.TELESUEDOSTSCHWEIZ.CH

FritscheCaroline Chevin hat bereits mitihrem letzten Album einen SwissMusic Award eingeheimst. Mitdem neuen Album «Hey World»ist die Innerschweizerin nunzurück und begeistert Fans undMusikkritiker gleichermassen.Fritsche will herausfinden wie siedas macht.Gast: Caroline Chevin

Early Night Show (CH, 2013)Fritsche ab 18.20 Uhr(stündliche Wiederholung)

berufsbegleitende 1 jährige Lehrgänge

• Atelier-Design• Design-Schnitt•DiplomModedesign

Design

zertifiziert

• Schnittzeichnen• Nähen PVM• Modezeichnen• Fernausbildung

Handwerk

Informations-AnlassFreitag 3. Mai 19 –20 Uhr

Auskunft & UnterlagenTelefon 071 223 19 [email protected]

HintereBahnhofstr.15-9001St.Gallen

reclama

Francestg e Papa emeritau Benedetg XVI s’entaupan. MAD

Scolachantunala aCuira.FOTO O. ITEM

gigale2
Neuer Stempel
gigale2
Textfeld
La Quotidiana 1-5-2013, p. 9