POLITIČKI SISTEM BIH/RS PRIRODA POLITIČKOG SISTEMA BIH

Doc. dr Zlatiborka Popov Momčinović

Definicija političkog sistemaInstitucije države i mahanizmi vladavine,

strukture i procesi preko kojih oni uzajamno deluju sa širim društvom.

Osnovni elementi političkog sistema:-državne institucije i organizacije-političke snage koje se bore za osvajanje vlasti

ili uticaja na nju (političke stranke i pokreti, “grupe za pritisak”, nevladine organizacije, neformalne grupe građana/ki i društveni pokreti...)

-javno mnjenje

Kako definisati politički sistem BiHKonceptualni problemi Principi bh. političkog sistema nisu taksativno

urađeni u bilo kojem poglavlju, odn. članu ustava

Pravna priroda političkog sistema se ne može odrediti primenom kriterija razlikovanja federacije i konfederacije.

Kako BiH ima dva entiteta ona može biti federacija, konfederacija, asimetrična federacija ili unija, o čemu ne postoji slaganje u nauci jer politički sistem BiH sadrži različite elemente.

Neke od definicija Politički sistem BiH se stoga definiše kao

politički sistem sui generis. Seizović: “BiH, pravno-politički i etnički

pocijepana, podvrgnuta artificijelnoj državno-pravnoj i političkoj reanimaciji pod patronatom međunarodne zajednice, čime je samo prividno ponovno integrirana, ali u oblik neobične tvorevine- jedna država, dva entiteta, tri naroda, koju čine jedna ‘republika’ i jedna ‘federacija’...”

Pobrić: Mješovit sistem vlasti s elementima predsjedničkog i parlamentarnog sistema...

Mešoviti sistemi vlasti u BiH Predsednički sistem: Predsedništvo (sastoji se

iz tri člana- jednog Srbina, Bošnjaka i Hrvata) se bira na neposrednim izborima. Predsjedništvo je zajedno sa Vijećem ministara izvršna vlast.

Parlamentarni sistem: Izvršna vlast (Predsjedništvo i Vijeće ministara) odgovara Parlamentarnoj skupštini BiH.

U Federaciji su jači parlamentarni oblici vlasti, a u RS-u su izraženiji elementi predsedničkog sistema.

Struktura vlastiDržavnaEntitetskaKantonalnaOpćineDistriktGradovi

Struktura vlastiNajrazvijenija je na entitetskom i

kantonalnom nivou dok je na državnom i lokalnom slabije razvijena.

Trnka:Uspostavljena je nedovoljno definisana i nefunkcionalna distribucija moći između struktura države, asimetričnih struktura entiteta (Republika Srpska je uređena na unitarnom principu dok je Federacija BIH decentralizovana), vlasti kantona te lokalne samouprave na opštinskom i gradskom nivou.

Nekompletnost državnog nivoa vlastiNepostojanje Vrhovnog suda na državnom nivou što ne

omogućava pravnu sigurnost građana na celoj teritoriji BiH.

Ustavom BiH sudska nadležnost je u ovlasti entiteta, s tim da postoji Ustavni sud BiH koji odlučuje u apelacijama na presude vrhovnih sudova entiteta i na neki način preuzima ulogu Vrhovnog suda Bosne i Hercegovine.

Dugo nakon potpisivanja Daytonskog sporazuma nisu postojale adekvatne institucije pravosuđa na državnom nivou ali je kasnije došlo do uspostave Suda BiH i Tužilaštva BIH koji međutim imaju usko propisane nadležnosti.

Nekompletnost lokalnog nivoa vlastiUstav BiH ne spominje lokalnu samoupravu pa je

samim tim i ne reguliše, za razliku od većine modernih država u kojima se lokalna samouprava definiše kao pravo građana/ki.

No, Evropska povelja o lokalnoj samoupravi je sastavni deo pravnog sistema BiH ali nije u potpunosti primenjena.

U RS-u opštine deluju više kao decentraliziran organ entitetske vlasti a manje kao organ lokalne samouprave.

U Federaciji postoje nefunkcionalni primeri lokalnog nivoa vlasti (npr. u gradu Mostaru).

EntitetiEtimologija: latinska reč Ens (biće), Esse (biti)Entiteti nisu ustavom definisani kao federalne jedinice. Pojam

granica se koristi samo za državu BiH, dok se kada je o entitetima reč koristi mojam entitetska linija razgraničenja.

Federacija BiH je nastala pre Daytonskog sporazuma (tzv. Vašingtonskim sporazumom 24. marta 1994 između hrvatske i bošnjačke strane).

U januaru 1992. nastala je Srpska Republika Bosna i Hercegovina, koja je kasnije promenila ime u Republika Srpska.

Kuzmanović: Ustavom Bosne i Hercegovine je određeno da se država sastoji iz dva entiteta, Republike Srpske i Federacije Bosne i Hercegovine, sa razgraničenim nadležnostima između entiteta i institucija BIH.

Entiteti

Federacija BiH ima znatno komplikovanije uređenje od RS-a. Sastoji se od deset kantona.

U pogledu nadležnosti postoje isključive nadležnosti Federacije BiH, zajedničke/konkurentne nadležnosti Federacije BiH i kantona, i nadležnosti kantona.

No, kada je o zajedničkim nadležnostima reč, Ustav Federacije na predviđa način rešavanja mogućih nesuglasica što dovodi do problema u funkcionisanju Federacije BiH.

KantoniEtimologija: fr. Canton- srez, okrug, oblast. Kantoni u Federaciji BiH samostalno donose svoje ustave koji moraju

biti u saglasnosti sa Ustavom Federacije BiH, odn. Ustavom BiH. Nacionalni sastav u organima vlasti u kantonu mora da odražava

nacionalnu strukturu stanovništva u istom kantonu. U pet kantona većinsko stanovništvo čine Bošnjaci (Tuzlanski,

Zeničko-dobojski, Bosansko-podrinjski, Unsko-sanski i kanton Sarajevo); tri kantona su sa hrvatskom većinom (Posavski, Livanjski i Zapadnohercegovački); u dva kantona postoji skoro izjednačen nacionalni sastav i za njih je utvrđen poseban režim funkcionisanja radi sprečavanja majorizacije (Hercegovačko-neretvanski i Srednjebosanski kanton).

No, nakon odluke Ustavnog suda BiH iz 2000 da su sva tri konstitutivna naroda konstitutivna na celoj teritoriji BiH ovi režimi funkcionisanja ostaju upitni.

Suverenitet Etimologija: fr. Souverainete- vrhovna vlast, neograničena

vlast. Određivanje nosioca suverenosti određuje demokratičnost

određenog političkog sistema. Ustav BiH ne sadrži izričitu odredbu o izvoru i nosiocu

suvereniteta. No, iz završnog dela preambule Ustava i samog Ustava može

se reći da su nosioci suvereniteta Bošnjaci, Hrvati i Srbi kao konstitutivni narodi, Ostali (pripadnici ostalih naroda i onih koji se ne žele etnički izjašnjavati) i građani.

Pobrić: No, pojam apstraktnog građanina je sveden na beznačajnu meru i u potpunosti zamenjen etnički određenim čovekom.

U preambuli Ustava se takođe ističe da su ove grupe opredeljene za suverenitet, teretorijalni integritet i celovitost BiH.

SuverenitetIz ovoga se jasno vidi da je suverenitet oblik

političkog odnosa koji “lebdi” iznad legalne i legitimne državne vlasti i faktičke političke moći koja izmiče svakom pravu.

Aneks IV Dejtonskog mirovnog sporazumaPočiva na potrebi ravnopravnosti konstitutivnih naroda,

s tim da se suverenost ostvaruje zajedno sa građanima i pripadnicima ostalih naroda.

Tako, građani/ke BiH ostvaruju suverenost tako što biraju neposredno poslanike u Predstavnički dom Parlamentarne skupštine BiH, Zastupnički dom Federacije, kantonalne skupštine, opštinska veća, Narodnu skupštinu Republike Srpske.

Suverenost konstitutivnih naroda se ostvaruje na osnovu paritetnog predstavljaja u Predsjedništvu BiH, Domu naroda Parlamentarne skupštine BiH, Domu naroda Federacije, Vijeću naroda RS-a; zaštiti vitalnog nacionalnog interesa i proporcionalnoj zastupljenosti u institucijama javne vlasti prema popisu iz 1991.

OstaliPripadnici ostalih naroda, odn. nacionalno

neopredeljeni su po Ustavu ravnopravni sa konstitutivnim narodima.

No, ne mogu biti birani u Predsjedništvo, za delegata Doma naroda, Predsjednika i Potpredsjednike Federacije BiH odn. RS-a.

Posle intervencije Visokog predstavnika osigurano je njihovo učešće u Domu odn. Vijeću naroda, kantonalnim skupštinama i opštinskim vijećima, ipak su ostali u neravnopravnom položaju (npr. nerešavanjem slučaja Sejdić/Finci).

Diskusija

Mogući okviri za diskusijuZašto je bh. politički sistem sui generis? Politički sistem bh. teži da počiva na konsenzusu

no gde je izvor/i nekonsenzusa odn. neslaganja u samoj prirodi političkog sistema?

Iako je amandmanima na Ustav 2000 garantovana konstitutivnost naroda na celoj teritoriji BiH da li je u realnosti tako?

Da li je politički sistem bh. funkcionalan odn. disfunkcionalan i zašto?

U kojoj mjeri i po kojim principima je demokratičan a po kojima nije?