RULMANLI YATAKLAR
Yataklar iki eleman arasındaki bir veya birkaç yönde izafi harekete
minimum sürtünme ile izin veren fakat kuvvet doğrultusundaki
harekete engel olan destekleme elemanlarıdır.
Dönme şeklindeki izafi hareketi destekleyen ve yüzeyleri arasında
yuvarlanma hareketi olan yataklara rulman adı verilir.
Yuvarlanma hareketini gerçekleştirmek için destekleyen ve
desteklenen elemanlar arasına küresel veya silindirik yuvarlanma
elemanları konulmaktadır. Yani bir rulmanlı yatak; iç bilezik, dış
bilezik, yuvarlanma elemanları ve bunları birbirlerine göre belirli
bir mesafede tutan kafesten meydana gelmektedir.
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
Rulmanlı Yatakların Sınıflandırılması
Rulmanlı yatakları yuvarlanma elemanlarının şekline
göre, “bilyalı ve makaralı”
Taşıyabileceği yüklere göre de “radyal ve eksenel”
olarak sınıflandırabiliriz. Makaralı yuvarlanma
elemanlarının silindirik, konik, iğne ve masura şeklinde
olması da alt sınıflandırma gruplarında dikkate alınır.
Genellikle eksenel rulmanlı yataklar eksenel, radyal
rulmanlı yataklar radyal kuvvetleri taşıyan
yataklardır.DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
RADYAL RADYALEKSENEL EKSENEL
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
• Radyal Rulmanlı Yataklar: Bu grupta esas olarak
radyal ve bunun yanısıra eksenel yükte taşıyabilen Tek
sıralı sabit bilyalı (a), radyal ve eksenel yük taşıyan Eğik
bilyalı (b), milin 1-2 eğim yapmasına izin veren İki sıralı
oynak (c) ve Magneto tipi (d) sadece radyal yük taşıyan
Silindirik makaralı (e), İğneli (f), radyal kuvvetin yanısıra
eksenel kuvvette taşıyan Konik makaralı (g), milin 1-2
eğim yapmasına izin veren Çit sıralı masuralı oynak (h)
ve Tek sıralı masuralı (i) rulmanlar vardır.
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
• Eksenel Rulmanlı Yataklar: Bunlar sadece tek yönde
eksenel yük taşıyan düz destek plakalı Tek yönlü bilyalı
(a), küresel destek plakalı Tek yönlü bilyalı (b), çift yönde
eksenel yük taşıyan düz destek plakalı Çift yönlü bilyalı
(c), küresel destek plakalı Çift yönlü bilyalı (d), tek yönlü
gerdirmeli ve asimetrik masuralı oynak (e), tek yönlü
simetrik masuralı oynak (f)
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
Radyal bilyalı veya makaralı rulmanlar kendi içlerinde çeşitli
tiplerde olabilirler. Örneğin sabit bilyalı rulmanlar yivli
ve/veya contalı olabilirler (a). Yiv içine segman takılarak
rulman eksenel yönde sabitlenir. Conta sızdırmazlığı
sağlar. Eğik rulmanlar iki sıralı da olabilirler (b). Silindirik
makaralı rulmanlar dış bileziği faturalı iç bileziği faturasız
“NU” (d), iç bileziği faturalı dış bileziği faturasız “N” (e), dış
bileziği faturalı iç bileziği tek taraftan faturalı “NJ” (f), iç ve
dış bileziği faturalı “NUP” (g) olabilirler. Bu rulmanlar
bileziklerinin fatura durumuna göre ya eksenel kuvvet
desteklemezler ya da tek veya çift yönlü çok küçük eksenel
kuvvetleri taşırlar. Mile 1-2 eğilme olanağı sağlayan
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
oynak bilyalı(h) rulmanlar düz miller üzerine gergi manşonu ile takılabilirler (i), (j) den (k) ya kadar gösterilen rulmanlar ise faturalı millere monte edilirler.
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
Hem radyal hem de eksenel kuvvet taşıyabilen eğik bilyalı
ve konik makaralı rulmanlarda yuvarlanma elemanları iç
ve dış bileziklerle belirli bir açı ile temasta bulunurlar. Bu
nedenle bunlara açısal temaslı rulmanlar da
denilmektedir. Bileziklerin birinden diğerine kuvvet iletimi
temas çizgisi doğrultusunda olur. Bu rulmanlar sadece tek
yönde eksenel kuvvet taşıyabilirler. Bu nedenle çift olarak
monte edilirler. Montaj O düzeni denilen veya X düzeni
denilen şekillerde yapılır.
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
Radyal yönde çok az serbest hacim olması durumunda
iğneli rulmanlar kullanılır. Bu rulmanlar hacimsel olanağı
daha fazla kullanabilmek için bileziksiz (a), veya sadece
dış bilezikli (b) olarak monte edilebilirler.
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
Gösterim Tarzı
Rulmanlar uluslararası kabul edilmiş standart boyutlarda çeşitli
firmalar tarafından üretilmektedir. Firmaların kataloglarında
rulmanların boyutları, yük taşıma kabiliyetleri belirtilmektedir.
Ancak ifade şekillerinin ortak olması amacıyla uluslararası bir
gösterim tarzı geliştirilmiştir.
Bu gösterim tarzında esas alınan boyutlar;
delik çapı ( d ),
dış çap ( D )
genişlik ( B ) dir.
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
Burada önemli nokta aynı delik çapına çeşitli dış çap ve genişliklerin karşı
gelmesidir. Bunu ifade etmek için boyut serisi denilen ve 00, 02, 03, ...
şeklinde iki rakamdan oluşan bir gösterim tarzı ortaya konulmuştur. Bu
gösterim tarzında birinci rakam genişlik serisini, ikinci rakam ise dış çap
serisini ifade etmektedir.
Rulmanı ifade eden gösterimin (Ana kod‟un);
ilk rakam veya harfi rulman cinsini (Örn: 6, 16, N, NU, 30,…),
ikincisi genişlik serisini(0, 1, 2…),
üçüncü dış çap serisini,
son iki rakamda delik çapını vermektedir.
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
RULMAN KODLARI
ÖN EKLER ANA KOD SON EKLER
RULMAN SERİSİ62
RULMAN DELİK SAYISI05
RULMAN TİPİ6
ÖLÇÜ SERİSİ02
GENİŞLİK SERİSİ0
ÇAP SERİSİ2
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
Rulmanlı Yataklarda Yorulma ve Plastik Şekil Değiştirme
Rulmanlı yataklarda yuvarlanma elemanları ile hareket yüzeyleri
arasındaki temas alanlarının çok küçük olması sebebiyle Hertz
tipinde yüzey basınçları oluşmaktadır.
Rulmanlı yatakların döner ( n > 1 D /d ) veya sabit ( n < 1 D /d )
olmalarına göre Hertz basınçlarının etkilerini iki gruba ayırmak
mümkündür.
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
RULMANLARDöner Rulmanlı Yataklar
n > 1 D /d
Genelde iç bilezik, bazı durumlarda dış bilezik döner olduğundan, dış
kuvvetler sabit olsa bile yuvarlanma elemanı veya bilezik yüzeyi
değişken zorlanmalara maruz kalır. Yorulma aşınması dediğimiz
Pitting olayı meydana gelir. Rulmanın yük taşıma kabiliyeti “Dinamik
Yük sayısı (C)” ile belirlenir.
Dinamik yük sayısı ; (C)Rulmanlı yatağın 106 devirlik nominal ömre eriştiği yük olarak tarif
edilebilir. Bu değer rulman kataloglarında verilmektedir.
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
• Döner Rulman Seçimi
tablon
Lhesap C
f
fFC
P h
L
Lf
500
Pn
nf
3
100
Ömür faktörü
Devir sayısı faktörü
Dinamik Yük sayısı
Dinamik Eşdeğer Yük
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
• Dinamik eşdeğer yük ; (F)
Rulmanlı yataklar aynı anda hem radyal (Fr) hem de
eksenel (Fa) yani kombine kuvvetleri etkisinde
kalabilir. Dinamik eşdeğer yük, yorulma bakımından
kombine yük gibi tesir eden, radyal yataklarda radyal,
eksenel yataklarda ise eksenel bir yüktür.
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
F = X.V. Fr + Y. Fa
bağıntısı ile hesaplanır.
Burada X: radyal faktör ,
Y: eksenel faktör,
V: yükün döner bilezik üzerindeki etkisini ifade eden bir
faktördür.
İç bilezik döner dış bilezik sabit ise V = 1 ;
iç bilezik sabit ,dış bilezik döner ise V=l,2
1.Radyal Yataklarda Dinamik Eşdeğer Yük
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
2. Eksenel Yataklarda Dinamik Eşdeğer Yük
Eşdeğer yükün değeri, temas açısı α'ya bağlıdır,
α = 90° olan yani hiç radyal yük taşımayan bilyalı eksenel
yataklarda
F = Fa
α ≠90° olan eksenel oynak makaralı yataklarda
Fr < 0,55Fa olmak koşuluyla
F = Fa+l,2 Fr olur.
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
Nominal ömür aynı rulmanlı yataklardan ibaret olan bir gruptaki yataklardan % 90'ının eriştiği veya aştığı ömürdür.Nominal ömür milyon devir cinsinden devir sayısı (L) veya çalışma saati ( Lh ) olarak ifade edilir.
Rulmanlı yataklarda nominal ömür,dinamik yük sayısı ve dinamik
eşdeğer yük arasında;
p = 10/3 makaralı yataklar
p = 3 Bilyalı yataklar
bağıntısı vardır.
eya çalışma saati cinsinden de ifade edilebilir.
P
F
CL
P
hF
C
nL
60
106
Ömür Hesabı
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
RULMANLAR
Sabit rulmanlı yataklar
Temas yüzeylerinde plastik şekil değiştirme meydana
gelmektedir. Yükün büyüklüğüne bağlı olarak bu plastik
şekil değiştirme 0,0001.db ( db = yuvarlanma elemanın
çapı) değerini aştığı takdirde yatak normal çalışamaz yani
yatağın yük taşıma kapasitesi statik yük sayısı (C0)
tarafından belirlenir.
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
• Sabit Rulman Seçimi
tablo0s0hesap0 CfFC Statik yük sayısı
Statik eşdeğer yük Statik yük faktörü
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
Statik eşdeğer yük (F0)
1-Radyal ve açısal temaslı radyal bilyalı ve makaralı rulmanlar için
F0 = Fr ve Fo = Xo.Fr+Yo.Fa
bağıntılarının verdiği en büyük değer seçilir.
Burada,Xo; radyal; Yo; eksenel faktör olup kataloglarda
verilmektedir,
2-α≠ 90° olan eksenel makaralı yatakların, statik eşdeğer yükü
Fr< 0,36.Fa olması koşulu ile
F0 = Fa + 2,76.Fr bağıntısı ile hesaplanır.
3- α = 90° olan eksenel yataklar için
F0 = Fa dır.DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
RULMANLAR
Statik yük sayısı ile statik eşdeğer yük arasında
C0 = fs..F0
bağıntısı bulunur. fs: statik yük emniyet katsayısı
Dönmeyen yataklar Dönen yataklar
( uçakların ayarlanabilir pervane kanatlan) fs > 0,5 Darbesiz ve sarsıntısız yük için 0,6...0,9
( baraj ve bent kapakları) fs > 1 Normal yük için 1... 1,4
( hareketli köprüler) fs > 1,5 Sarsıntılı yük veya rulmanın
(eksenel oynak makaralı yataklar) fs> 2 çok düzenli çalışması istemi için 1,5...2
Tavsiye edilen fs değerleri
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
RULMANLARToleranslar ve Geçmeler
İç bilezik ile mil ve dış bilezik ile gövdedeki yuva arasındaki
geçme durumları, rulmanlı yatağın çalışmasını önemli ölçüde
etkiler.
Geçmeler çok sıkı seçilirse deformasyonlardan dolayı iç
bileziğin büyümesi, dış bileziğin küçülmesi yataktaki radyal
boşluğu tamamen kaldırarak kasıntı yapar, aşırı derecede ısınma
meydana getirir.
Geçmelerin daha az sıkı seçilmesi sonucunda ise iç bilezik ile mil
arasındaki fretting korozyon denilen bir korozyon aşınması
meydana gelir.
Bu sebeple geçmelerin seçilmesi çok önemlidir.
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
RULMANLAR
Prensip olarak dönen bilezikler sıkı geçme ile takılırlar.
Dönen bilezikler genellikle çevre yükünü alan bileziklerdir.
Rulmanlı yataklarda yükün büyüklüğü ve doğrultusu, çevre
yükü ve nokta yükü şeklinde tanımlanmaktadır.
Çevre yükü, bir dönme sırasında rulmanın bileziklerinden
herhangi birisinin tüm çevresinin bir defa yüklendiği durumu
ifade etmektedir.
Bu da bilezik döner ,yük sabit veya yük döner bilezik sabit
hallerine karşılık gelir.
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
RULMANLAR
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
RULMANLARYataklama
İç bileziğin mile, dış bileziğin yuvaya yerleştirilmesi ve mil - gövde
sisteminin içinde yatakların tertiplenmesi olmak üzere üç noktaya dikkat
edilmelidir.
Bileziklerin radyal, eksenel ve çevresel olmak üzere üç yöne göre tespit
edilmesi gerekmektedir.
Radyal ve çevresel yönde tespit geçmelerle yapılmaktadır.
Eksenel yönde tespit ise ; mil üzerinde genellikle bir taraftan omuza
(faturaya) dayanıp diğer taraftan somun, segman ( seeger emniyet halkası ),
burç, civata ile mil uç kısmına sıkılan pul arasına veya sayılan elemanlardan
herhangi ikisinin arasına alınarak veya germe manşonu ile;
Gövde üzerinde ise kapak ile gövdedeki fatura, kapak ile segman,.... ve iki
segman arasına alarak yapılır.
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
RULMANLAR
Silindirik Delikli Yatakların Mil Üzerine Tespiti
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
RULMANLAR
Silindirik Delikli Yatakların Mil Üzerine Tespiti
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
RULMANLAR
Silindirik Delikli Yatakların Mil Üzerine Tespiti
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
RULMANLAR
Konik Delikli Yatakların Mil Üzerine Tespiti
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
RULMANLARKonik Delikli Yatakların Mil Üzerine Tespiti
RULMANLARRULMANLARRULMANLAR
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
RULMANLAR
Yatakların Yuvaya Tespiti
RULMANLARRULMANLARRULMANLAR
Çengel anahtar somun
Çengel anahtar somun
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
RULMANLAREmniyet Bilezikli Yatakların Yuvaya Tespiti
RULMANLARRULMANLARRULMANLAR
Çengel anahtar somun
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
RULMANLAR
Emniyet Bilezikli Yatakların Yuvaya Tespiti
RULMANLARRULMANLARRULMANLAR
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
RULMANLAR
Rulmanlı yatakların mil - gövde sisteminin içindetertiplenmesinde ısıl genleşmelerden dolayı yatağın içboşluğunun tamamen kaybolmasının önlenmesine dikkatedilir
Bunun için üç tip montaj sistemi uygulanır. Uzun millerde uygulanan birinci sistemde yataklardan
biri her iki taraftan desteklenir. Bu yatak sabitdüzende yataklanmış olur. Hem radyal hem de eksenelyük taşıyabilir. Diğeri ise serbest bırakılır. Bu yatakserbest düzende yataklanmış olur. Sadece radyal yükalır. Isıl genleşme sonucu milin uzaması bu uçtangerçekleşir. Serbest bırakma konstrüktif olarak milveya göbek şekli ve toleransı ile sağlanabileceği gibiyatağın kendi konstrüksiyonu ile de sağlanabilir(silindirik makaralı yataklarda olduğu gibi ). Busisteme sabit-serbest düzen adı verilir.
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
RULMANLAR
Daha az kullanılan ikinci sistemde ise çok az yan boşluk
(0.5 -1 mm) bırakarak her iki yatak dış yan taraflardan desteklenir. Veya hiç boşluk bırakılmaz kendi iç serbestliği olan yataklar kullanılır. Bu sisteme ise serbest- serbest (oynar) düzen denir.
Üçüncü montaj sistemi eğik bilyalı veya konik makaralı yataklarla yapılan yataklamalarda kullanılır. Bu yataklarda radyal kuvvetin etkisi ile eksenel kuvvet bileşeni ortaya çıkar. Eksenel kuvveti karşılamak için yataklar X veya O düzeninde yataklanır. Yatak boşluğu X düzeninde dış bileziğin O düzeninde ise iç bileziğin eksenel yönde itilmesi ile ayarlandığından bu sistem ayarlanabilir yatak düzeni diye isimlendirilir.
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
RULMANLAR
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
RULMANLAR
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
RULMANLAR
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
RULMANLAR
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
RULMANLAR
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
RULMANLAR
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
RULMANLAR
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
RULMANLAR
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
RULMANLAR
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
RULMANLAR
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
RULMANLAR
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
RULMANLAR
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
RULMANLARYağlama
Rulmanlı yatakların yağlanması gres veya sıvı yağ kullanılarak
yapılır.
Basit tertibat istemeleri, gresin kendisinin sızdırmazlık görevini
yapması, metalik yüzeyleri korozyona karşı çok iyi koruması ve
yüksek kaliteli greslerin bozulmadan uzun süre kullanılması
greslerin sıvı yağlara kıyasla daha ucuz ve kullanışlı olmasını
sağlamaktadır.
Buna karşın sıvı yağların yüksek hızlarda iyi sonuç vermesi, yatağı
daha iyi soğutması yataktaki yağ miktarının daha iyi bir şekilde
kontrol edilebilmesi gibi özellikleri vardır.
Hangi yağlama metodunun seçileceği teknik ve ekonomik
kıstaslara bağlıdır. Tüm rulmanların % 90'ı gres yağı ile yağlanır.
Sıvı yağ ile yağlama, diğer makine elemanlarında sıvı yağ
gerekiyorsa veya sistemin soğutulması gerekiyorsa uygulanır. Katı
yağlarla yağlama ise çok özel durumlarda uygulanmaktadır.
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
RULMANLAR Rulmanlı yataklarda lityum sabunlu, kalsiyum sabunlu, sodyum
sabunlu, alüminyum sabunlu, natriyum sabunlu ve sabunsuz gresler
kullanılmaktadır.
Kireç sabunlu ve lityum sabunlu greslerin dışındaki gresler birbiri
ile karıştırılmaz.
Yağ yatak ile kapak arasındaki boşluğun genellikle en çok yarısına
doldurularak yağlama görevini yapar.
Daha fazla doldurulması yatağın ısınmasına sebep olur. Ancak düşük
hızlar, sürekli toz ve pislik bulunan ortamlar istisnadır.
Önemli yerlerdeki yağlama sistemlerinde fazla gresi tahliye eden
gres regülatörlerinin kullanılması gerekir.
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
RULMANLAR Yatak sistemlerinde yağın dışarıya akmasını ve dıştan yatak
sistemine toz, pislik gibi maddelerin girmesini önlemek
amacıyla sızdırmazlık sistemleri kurulmaktadır.
Bu sistemler temaslı ve temassız olmak üzere iki sınıfa
ayrılabilir.
Temaslı sızdırmazlık sistemlerinde mil ile sızdırmazlık
elemanlarının arasında sürtünme meydana gelmektedir. Bu
durum yüksek hızlarda aşınmalara neden olmaktadır.
Karışık şekilli labirentlerden, boşluklardan oluşan temassız
sızdırmazlık sistemlerinde ise bu mahsur yoktur.
Bu sistemlerin yanı sıra pratikte tek ve çift conta veya örtme
kapaklı rulmanlar kullanılmaktadır.
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
RULMANLARRulmanlı Yatakların Montajı DemontajıMontaj (takma) ve demontaj (sökme) rulmanlı yatağın ömrü üzerinde
etkili olduğundan özen gösterilmesi gereken bir işlemdir.
MontajFarklı tasarımları ve büyüklükleri nedeniyle rulmanlı yatakların tümü aynı
yöntemle takılamaz. Mekanik, hidrolik ve ısıtarak takma yöntemlerinden
biri kullanılabilir. Ancak her metot için geçerli olan prensipler şunlardır:
I- Yeni rulmanların ambalajı montajdan çok kısa bir süre önce açılır. Ortam tozsuz ve kuru olmalıdır. Mil ve yuva temiz olmalıdır (talaş, pislik, toz, döküm kumu vb. den arındırılmalıdır). Temizleme için hiçbir zaman üstübü kullanılmamalıdır.
II-Kullanılmış rulmanlar montajdan önce mazot veya uygun bir temizleyici ile yıkanmalı ve arkasından sıvı yağ veya gres ile yağlanmalıdır.
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
RULMANLARIII- Montajdan önce rulmanın geçeceği bütün parçaların (mil, göbek)
ölçü ve biçim doğruluğu (boyutlar, toleranslar, kademeler...)
kontrol edilmelidir. Ölçmede ana prensip, ölçülecek parça ile
ölçme aletinin aynı sıcaklıkta olmasıdır. Herhangi bir çap en az iki
kesitte ve birden fazla düzlemde ölçülmelidir.
IV- Rulman bileziklerine çekiçle vurulmaz.
V- Sıkı geçme ile takılacak olan bilezik önce takılır.
VI- Parçalarına ayrılmayan rulmanlarda takma kuvveti hiçbir zaman
yuvarlanma elemanının üzerinden geçirilmez daima takılan bileziğe
uygulanır.
VII-Parçalarına ayrılan rulmanlarda iç ve dış bilezik önce ayrı ayrı
takılır. Sonra bilezikler hafifçe döndürülerek iç içe geçirilir ve
montaj tamamlanır.
VIII- Montaj tamamlandıktan sonra radyal ve eksenel boşluğun yeterli
olup olmadığı kontrol edilir.
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
RULMANLAR
Mekanik Yöntemler
Normal sıkı geçmelerde 100 mm delik çapına kadar rulmanlar mile soğuk
olarak (çekiç veya pres ile) takılır. Fazla sıkı olmayan geçmelerde
rulmanlı yatak gerektiğinde hafif çekiç darbeleri ile monte edilebilir.
Bunu yaparken yumuşak çelikten ve alın yüzeyi düz bir vurma burcu
kullanılmalıdır. Burcun formu montajın rahatça yapılmasına olanak
sağlamalıdır. Monte edilecek yatak cinsine bağlı olarak sadece iç
bileziğe veya hem iç hem de dış bileziğe basan burç konstrüksiyonları
kullanılabilir. Burç. montaj (çakma) kuvvetinin bütün bilezik çevresine
düzenli olarak uygulanmasını böylece yatağın zarar görmemesini sağlar.
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
RULMANLAR
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
RULMANLAR
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
RULMANLAR
Sıcaklığı biraz daha fazla olan seri üretim montajlarında hidrolik
veya mekanik pres kullanılır.
Konik delikli rulmanlı yatakların; silindirik mil üzerine montajında germe
manşonu-germe manşonu somunu, çakma manşonu-mil somunu-basınç
civatalı mil somunu, halka pistonlu pres (hidrolik somun)-germe manşonu,
halka pistonlu pres-çakma manşonu; konik mil üzerine takılmasında ise mil
somunu, halka pistonlu pres kullanılır.
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
RULMANLARHidrolik Yöntemler
Büyük sıkı geçmeler gerektiren büyük boyutlu yatakların montajında
geçme yüzeyleri arasında ince bir yağ tabakası oluşturulur. Bu tabaka
geçme yüzeyleri arasındaki sürtünmeyi büyük ölçüde ortadan
kaldırdığından yüzeyleri zedeleme tehlikesi olmadan eksenel yönde küçük
bir kuvvet uygulayarak iç bilezik mil üzerinde kaydırılır. Konik muylu
üzerine konik delikli yatakların takılmasında çok az yağ gerekir ancak
silindirik delikli yataklarda kenar kayıpları nedeniyle yağ gereksinimi
fazladır.
Montajdan sonra yağın hiç artık bırakmadan geçme aralığından
kesinlikle akıp gitmesi için 20°C „de yaklaşık 75 mm2/sn
viskoziteli ince bir yağ kullanılmalıdır.
Geçme yüzeyleri arasına yağın basılabilmesi için yağ olukları, besleme
kanalları ve vida dişi bağlantıları mil veya manşon üzerine açılmalıdır
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
Isıl Yöntemler
Isıtma:Bilhassa silindirik geçme yüzeylerinde rulmanın mile çok sıkı
geçmesi gerekiyorsa rulmanın ısıtılarak genleştirilmesi yöntemi tercih
edilir. Rulmanlar ısıtılırken sıcaklık kontrol edilmeli ve 120°C 'nin
(örtme kapaklı rulmanlarda 80°C 'nin) üzerine asla çıkılmamalıdır. Bu
sıcaklık aşılırsa yatak malzemesinin tane yapısında meydana gelebilecek
değişmeler sonucunda sertlik düşer. Yük taşıma kabiliyeti ve ömür
azalır.
Isıtma için: Isıtıcı plaka üzerinde ısıtma, yağ banyosunda ısıtma, kızgın
hava fırınında ısıtma, indüktif ısıtma aygıtında ısıtma, indüktif iç bilezik
sökme-takma aygıtında ısıtma(iç bileziği ayrılabilen yataklar) gibi
yöntemler kullanılır. İndüktif ısıtmada aygıtın sargı tarafından
manyetik alternatif alan etkisinde oluşan girdap akımları bileziği çok
çabuk ısıtır ve genleştirir.
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
RULMANLAR
Isınmadan sonra parçaların manyetikliği aynı aygıt tarafından
otomatik olarak giderilir.
Soğutma:Dış bileziğin sıkı geçme ile takılması gerekiyorsa
genellikle yuva ısıtılır. Büyük plan yuvalarda (gövdelerde)
ısıtmada güçlüklerle karşılaşılırsa rulmanlı yatağın kuru buz (CO2
karı) ve alkolden oluşan bir karışımda soğutulması tercih edilir.
Bu işlemde sıcaklık -50°C'nin altına inmemelidir.
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
RULMANLARDemontaj
Rulmanlı yataklar tekrar kullanılacaksa sökme özenle yapılmalıdır.
Sökmede de mekanik, hidrolik ve ısıl genleşme gibi yöntemler
kullanılmaktadır. Sökme işlem sırasında dikkate alınması gereken en önemli
prensipler:
Sökme takımı sökülecek bilezik üzerine uygulanmalıdır. Sökme kuvveti
hiçbir zaman yuvarlanma elemanının üzerinden geçirilmez.
Rulman bileziklerine çekiç ile doğrudan vurulmaz.
Parçalarına ayrılmayan rulmanlı yataklarda, yatak önce boşluklu
geçmeyle takılmış bilezikten başlayarak sökülür.
Parçalarına ayrılabilen yatakların bilezikleri ayrı ayrı sökülür.
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
RULMANLAR
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
RULMANLARMekanik Yöntemler
Küçük yatakların sökülmesinde çoğunlukla çektirmeler veya hidrolik pres
kullanılır. Eğer başka olanak yoksa yumuşak metalden bir malafa ve çekiç
yardımı ile sökmek de mümkündür. Mil ve yuva tasarımı yapılırken
rulmanın sökülmesi dikkate alınıp çektirme ayakları için oluklar, itme
cıvata yuvalan vb. yapılmalıdır.
Konik delikli yatakların sökülmesinde iç bileziğe; germe manşonu
üzerinden kaydırabilme için malafa, halka pistonlu pres (hidrolik somun);
çakma manşonu üzerinden kaydırabilmek için ise çektirme somunu, baskı
cıvataları veya halka pistonlu pres kullanılır.
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
RULMANLAR
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
RULMANLAR
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
RULMANLAR
Hidrolik Yöntemler
Geçme yüzeylerine basılan yağın sürtünmeyi azaltması nedeniyle
küçük bir eksenel kuvvet iç bileziğin milden ayrılmasını sağlar.
Kazaya sebep olmamak için parçanın eksenel hareketi
sınırlanmalıdır. Geçmede oluşan pasın sökülmeyi zorlaştırıcı etkisi
nedeni ile pas çözücü bir hidrolik yağın kullanılması gerekebilir.
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy
RULMANLAR
Isıl Yöntemler
Isıl genleşme ile çap farklılığı oluşturma; ısıtma halkası , indüktif
iç bilezik sökme takma aygıtı veya yakıcı çember kullanılarak
yapılır.
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş
Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy