PROF.DR. COŞKUN CAN AKTAN

ALTYAPI HİZMETLERİNİN SUNUMU VE

FİNANSMANINDA YENİ TRENDLER VE ALTERNATİF

YÖNTEMLER

A-REFORM

ÖNCESİ DÖNEM

Regülasyon

Süreci ve

Monopolizasyon

Uygulamaları

ALTYAPI HİZMETLERİNİN

SUNUMU VE FİNANSMANINDA

YENİ TRENDLER

B-REFORM

DÖNEMİ

Marketizasyon

REGÜLASYON

Geniş anlamda birtakım ekonomik ve sosyal amaçları gerçekleştirmek üzere devletin elindeki araçlarla ekonomiyi düzenlemeye yönelik tüm müdahalelerini içermektedir. Örneğin; Piyasaya giriş çıkışın düzenlenmesi Yasal tekeller oluşturulması Uluslararası ticarete engeller getirilmesi KİT görev zararlarının hazineden karşılanması vs.

MONOPOLİZASYON

Altyapı hizmetlerinde ortaya çıkan veya ortaya çıkması muhtemel doğal tekellerin

yasal tekeller haline dönüştürülmesi.

MARKETİZASYON

Devlet temelli hizmet sunumunun ve daha çok vergiye dayalı finansmanın yerini piyasa

ağırlıklı bir sunuma bıraktığı süreç.

Kamu Sektörü Sunumu Ve Finansmanında Gerçekleştirilen Reformlar

Şirketleştime Şirketleştime

Performans Sözleşmeleri Performans Sözleşmeleri

Desantralizasyon Desantralizasyon

ŞİRKETLEŞTİRME(TİCARETLEŞTİRME)

Hizmet sunan kamu girişimi şirket haline dönüştürülerek, özel teşebbüsler gibi çalışması sağlanır. Genel amacı; Kamu teşebbüsünü özelleştirmeye hazırlamak

PERFORMANS SÖZLEŞMELERİ

Mevcut kamu girişiminin yöneticileri ile devlet arasında bir sözleşme yapılır. Bu sözleşmede kamu girişimi yöneticilerinin performansına dayalı olarak değerlendirilmeleri ve ödüllendirilmelerine ilişkin hükümler yer alır. Genel Amacı; Belirlenen performans kriterlerine uygun olarak

yasal tekelin işletilmesinin sağlanması Yöneticilerin hesap verebilirliğinin sağlanması

DESANTRALİZASYON

Merkezi yönetimin birtakım mal ve hizmetlerin üretimini yerel yönetimlere devretmesi. Genel Amacı; Kamusal hizmetlerden yararlananların bu

hizmetlere ulaşma imkanını arttırmak, hizmetin miktar ve kalitesinde iyileşme sağlamak

Merkezi yönetimin tüm hizmetlerin sunumunu üstlenmesi durumunda ortaya çıkacak yetersizliklerin önlenmesi

Yerel hizmetlerden yararlananlara denetleme hakkının verilmesi

ALTYAPI HİZMETLERİNİN SUNUMU VE FİNANSMANINDA PİYASAYA DAYALI REFORMLAR

DEMONOPOLİZASYON

Doğal tekellerin yasal tekel statüsünün kaldırılması. Genel Amacı; Altyapı sektöründe devlet dışında özel sektöründe

faaliyette bulunmasına imkan sağlama

DEREGÜLASYON

Devletin çeşitli gerekçelerle ekonomiye yönelik düzenlemeleri azaltması veya kaldırması.

Bu süreçte mevcut sektördeki rekabet sınırlamaları ve regülasyonlar kaldırılır. Genel Amacı; Tüm sektörlerde rekabetin canlandırılması ve

dolayısıyla ekonomide verimliliğin arttırılmasıdır

REREGÜLASYON

Altyapı sektörlerinde bir yandan deregülasyon politikaları uygulamaya konulurken bazı ülkelerde vaya alt sektörlerde yeniden düzenleme uygulamalarına gidilmesi.

Genel Amacı; Etkin bir piyasa yapısı oluşturmak Sosyal adaleti sağlamak Yatırımları teşvik etmek Adil rekabet sağlamak Yenilikleri teşvik etmek Çevrenin zarar görmesini engellemek Hizmetlerin güvenilirliğini ve şebekelerin

işletilebilirliğini sağlamak

ALTYAPI HİZMETLERİNDE ÖZEL SEKTÖR KATILIMININ SAĞLANMASI

İHALE

Bir kamu girişiminin belli sektörlerdeki mal ve hizmet üretimini kendi gerçekleştirmeyerek özel sektör firmalarından satınalmasıdır. Hizmetin üretimini özel firma gerçekleştirirken sunum yükümlülükleri devlettedir.

Yararlanıldığı Hizmet Türleri;

Su ve kanalizasyon hizmetleri

Katı atık ve çöp toplama ve imha hizmetleri

Havaalanı hizmetleri

YÖNETİM SÖZLEŞMESİ

Kamu girişiminin mülkiyetinin devlette kalması suretiyle yönetiminin özel sektöre bırakılması. Yararlanıldığı Hizmet Türleri; Havaalanları Atık su üniteleri

KİRALAMA

Bir kamu girişiminin belirli bir bedel karşığında kiralanmasıdır. Şartları; Özel sektör ve kamu arasında bir sözleşme

yapılmalıdır Girişimin mülkiyeti devlette kalır Özel firmanın sabit varlıklara yatırım yapma

sorumluluğu yoktur Operasyonel riski özel firma üstlenir

YAP-İŞLET-DEVRET VE TÜRLERİ

Özel firma belli bir dönem için sözleşme ile bir kuruluşu inşaa etme ve işletme imtiyazını elde eder ve bu dönem sonunda kuruluşu devlete devreder. Özellikle; Önemli finansman gerektiren altyapı hizmetlerini

temini için kullanılır YİD modeli üç şekilde uygulanabilmektedir

YAP

KİRALA

SAHİP OL

YAP

SAHİP OL

İŞLET

DEVRET

YAP

İŞLET

SAHİP OL

İMTİYAZ

Devletin belirli bir bölgedeki veya piyasadaki bir kurumu işletmesi için özel bir firmaya bir imtiyaz veya hak vermesi. Özel firmanın hizmetinden yararlananlar ödemeyi firmaya yaparlar.

Amacı; Piyasa için rekabet anlayışını sağlamak

Şartları; 1. Sözleşme basit ve kapsamlı olarak düzenlenmeli 2. İhalenin her aşamasında etkin bir rekabet söz konusu

olmalıdır 3. Sonraki ihalelerde aynı firmanın bir kez daha ihaleyi

alamaması durumda, sözkonusu firmaya gerçekleştirdiği yatırımlar için gerekli olan tazminat ödenmelidir.

KAMU ÖZEL ORTAKLIĞI

Bir hizmetin sunumunda ve finansmanında devlet ile bir özel firmanın işbirliğinde bulunması Şartları; Kamu ile özel sektör arasında bir sözleşme

düzenlenmelidir Kamu kaynakları ve özel kaynaklar birleştirilir Tüm sorumluluklar kamu ile özel firma arasında

paylaştırılır Elde edilen gelir paylaşılır

ALTYAPI HİZMETLERİNİ SUNAN KİTLERİN TASFİYESİ VE SATIŞI

Devlet elindeki yasal tekellerin özel sektöre yönetimi ve mülkiyeti ile birlikte devri şeklinde gerçekleşir.

Tasfiye; 1. Tam tasfiye 2. Kısmi tasfiye olmak üzere iki şekilde uygulanır. Satış yoluyla mülkiyet transferi; Genellikle ayırma sonrası gerçekleştirilmektedir.

Satış öncesinde rekabet imkanı olan kısım tekel özelliği taşıyan kısımdan ayrılır.

Prof.Dr.Coşkun Can Aktan

Sosyal Bilimler Araştırmaları Derneği

http://www.sobiad.org

Dokuz Eylül Üniversitesi, İİBF

http://www.canaktan.org