ΔΗΜΟΣ ΜΟΛΟΣΣΩΝ

Κοσόλιανη. → Αετόπετρα. Ως αρχική λέξη για το σχηματισμό του τοπωνυμίου μπορούν να θεωρηθούν οι ακόλουθες σλαβικές λέξεις: Kosa «κόμη, μαλλιά», kosa «δρεπάνι, πλαγιά γκρεμός» και kosъ «ο κότσυφας»

Οι ιστορικές πηγές αναφέρουν την ύπαρξη οικισμού περίπου από το 1700, ενώ αργότερα – κατά τη διάρκεια ακόμα της Τουρκοκρατίας – καταγράφεται ως χωριό με το όνομα Κοσόλιανη, λέξη σλάβικης προελεύσεως..

Σημαντική, για την ιστορία και την πορεία του χωριού, είναι η πληροφορία ότι η Αετόπετρα είχε αγοραστεί από τους Τούρκους κατακτητές πολύ πριν την απελευθέρωση των Ιωαννίνων το 1913. Το χωριό χωρίζεται σε δύο οικισμούς, τη Μπολιάνα και τον Κάτω Μαχαλά.

Σύμφωνα με μαρτυρίες κατοίκων υπάρχει φήμη για μια σπηλιά στην περιοχή αριστερά των Μεσονίων, προς την Μπολιάνα.  Αυτό σήμερα αντιστοιχεί σε περιοχή "ίσια πάνω" από την πρώτη πινακίδα "Αετόπετρα" προς την "Βίγλα". Τα "Μεσόνια" για αυτούς που δεν γνωρίζουν είναι τοπωνύμιο που αντιστοιχεί σε βραχώδη όγκο του Κασιδιάρη που φαίνεται  από το χωριό.  Κατά φημολογίες σε αυτή την σπηλιά κρύβονταν όλο το χωριό όταν είχε επαναστάσεις και πολέμους.  Η περιοχή είναι πάρα πολύ δύσβατης και δασώδης σήμερα και τα παλιά μονοπάτια έχουν χαθεί. Ίσως ποτέ δεν επιβεβαιωθεί η ύπαρξη της, αλλά καλό είναι να σωθεί στο μυαλό μας σαν ένας μικρός θρύλος για την περιοχή.

Βερνίκ ή Βερνίκου. Όνομα σλαβικό σχετιζόμενο με τη σλαβική λέξη Βερν (ΒΕΡΗ) που σημαίνει δίνω πίστη, εμπιστοσύνη και την υποκοριστική κατάληξη –ικ. Πρόκειται ίσως για τον πρώτο οικιστή με την πίστη του στον Σλάβο γαιοκτήτη του ή κάτι τέτοιο.

Πολύ ψηλότερα από το Βερνίκου και σε ράχη άδεντρη κα πετρώδη υπάρχει ο συνοικισμός του Βετερίκ → Βετερίκος όνομα σλαβικό από το Βέτερ που σημαίνει αέρας και την υποκοριστική κατάληξη –ικ και θα πει χωριό των αέρηδων. Το χωριό άλλαξε το όνομά του και από Βερνίκ έγινε Βερενίκη, όνομα αρχαίο ποιητικό και για την καταπληκτική λεκτική ομοιότητα. Το νέο όνομα ήρθε σαν προσπάθεια των χωριανών σύνδεσης με το αρχαίο κάστρο του χωριού, λείψανα του οποίου σώζονται μέχρι σήμερα, όπου οι κάτοικοι εύρισκαν κατά καιρούς νομίσματα και άλλα αρχαία αντικείμενα. Στην Βερενίκη υπάρχουν τα εξής αρχαιολογικά

ευρήματα: Το ερειπωμένο ελληνιστικό της κάστρο, το καθολικό του μοναστηριού της Αγίας Παρασκευής (18ος αι.), το κηρυγμένο διατηρητέο μνημείο παλαιό Δημοτικό Σχολείο με τα δυο πηγάδια του.

Θέση «Πόρτες» βορειοδυτικά του χωριού: λείψανα τείχους αρχαίας ακρόπολης με σωζόμενη πύλη και κτήρια στο εσωτερικό της.

Περιοχή «Παλιοχώρι» μεταξύ της αρχαίας ακρόπολης και του χωριού: αναφέρονται αρχαία νομίσματα και τμήματα αγγείων.

Μπουτζαρά → Βουτσαράς. Το όνομα του χωριού, κακέμφατο, κατά τον λαϊκό λόγο, συνδέεται παρετυμολογικά με επίθετο μεγεθυντικό του ανδρικού μορίου, ελαφρά αλλοιωμένο. Το βουτσαράς είναι όμως και όνομα μεγεθυντικό του βυζαντινού «βουτσάς», αυτού δηλαδή που κατασκευάζει τα βουτσιά, τα ξύλινα δοχεία (βαρέλια) που τοποθετούν το κρασί. Παρ’ όλα αυτά οι χωριανοί το μετονόμασαν σε Άγιος Κοσμάς , επειδή ο άγιος αυτός πέρασε κατά την παράδοση, έδειχναν μάλιστα και το δέντρο που στάθηκε και δίδαξε. Μετά όμως μετάνιωσαν και επανέφεραν επίσημα το παλιό όνομα όχι βέβαια σαν Μπουτζαράς αλλά Βουτσαράς.

Βουρσίνα. → Βροσίνα. Σε έγγραφο της μονής Παλιουρής του περασμένου αιώνα αναγράφεται με τους δυο τύπους Βροσίνα και Βουρσίνα στο «Χρονικό των Ιωαννίνων» το 1379. Είναι δυνατό να προέρχεται ή από το σλαβικό vъrchъ «η κορυφή, το βουνό», ή από το επίσης σλάβικο brusъ «το ακόνι, ο βράχος» με την κατάληξη – ъna. Οι τύποι Βροσίνα και Φροσύνα προέρχονται από παρετυμολογία προς το ουσιαστικό «βρύση».

Moνή Ραϊδιώτισσας, (1628) Βροσίνα

    Η Μονή Ραϊδιώτισσας αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου, πήρε το όνομά της γιατί είναι κτισμένη πάνω σε “ραϊδιά”, απότομα βράχια στην πλαγιά του Ζαλογγίκου ποταμού, 15 λεπτά από την Βροσύνα. Σύμφωνα με εντοιχισμένες επιγραφές η μονή κτίσθηκε το 1628 ή το 1631, ενώ πιθανότατα ανακαινίσθηκε το 1829 από τον ηγούμενο Νικόδημο και τον Γεώργιο Μάνθο ή Μάντζο.

  Το μοναστήρι είχε πέντε κελιά, σήμερα ερειπωμένα. Το καθολικό είναι εντυπωσιακό, χτισμένο σε κοίλωμα του βράχου. Εσωτερικά η εκκλησία είναι θολωτή, με τον θόλο να στηρίζεται σε δύο κίονες. Οι τοίχοι είναι αγιογραφημένοι. Σημαντικά κειμήλια της μονής ήταν οι Δεσποτικές εικόνες του τέμπλου, οι οποίες κλάπηκαν το 1966 και μια ασημένια λειψανοθήκη του 1771, που σήμερα φυλάσσεται στην εκκλησία Αγ. Γεωργίου Βροσύνας. Σήμερα η μονή, αν και διατηρητέο μνημείο είναι εγκαταλελειμμένη.

Κούτσι. → Βρυσούλα Η πρώτη ονομασία πιθανόν να προέρχεται από το Αλβανικό χωριό Κούτσι γιατί και οι πρώτοι του κάτοικοι (σύμφωνα με παλιές μαρτυρίες) μεταναστεύσανε  από την περιοχή της σημερινής Αλβανίας  ( βορειοηπειρώτες) στις αρχές του 19ου αιώνα. Αρχαιότερος οικισμός υπάρχει στην θέση Βρύση Παναγίας όπου κατά τυχαία ανασκαφή την 10ετία του 1980 ευρέθησαν κεραμικά αντικείμενα και ίχνη πολιτισμού  που παραπέμπουν στους Ελληνιστικούς χρόνους.

Ο πληθυσμός της Βρυσούλας ακολούθησε φθίνουσα πορεία μέσα στον εικοστό αιώνα, και από 500 περίπου κατοίκους που αριθμούσε το 1950 σήμερα δεν ξεπερνά τους 50, όπως και τα άλλα μικρά χωριά της χώρας μας. Η κύρια ασχολία των κατοίκων ήτανε και είναι η κτηνοτροφία.

Γιουργάνιστα. → Άγιος Χριστόφορος. Ο Vasmer ανάγει το τοπωνύμιο στο Gorjaniste συνάπτοντάς το με το Gorjane «ο κάτοικος του βουνού». Ο Οικονόμου το ανάγει στο σλαβικό Gorjan <gor «ο εμπρησμός» < goreti »καίω» και την κaτάληξη –ist. Στη Γιουργάνιστα γεννήθηκε ο καλόγερος Σαμουήλ του Κουγκίου από οικογένεια που ήρθε από τη Βερενίκη, όπου στη μνήμη του σώζεται το παρεκκλήσι του Αγίου Δονάτου.Τα θεμέλια του ναού του Απόλλωνα μαρτυρούν την ύπαρξη σημαντικού κέντρου κατά τους ελληνιστικούς χρόνους.

Γκρίμποβο . Παράγεται από το σλαβικό Grib που σημαίνει μανιτάρι και την τοπωνυμική κατάληξη-οβο που θα πει τόπος.

Σέλτσινα ή Σέλτσανα. Σλαβικής προέλευσης τοπωνύμιο που σημαίνει τόπος, χωριουδάκι.

Γρανίτσα - Γρανιτσοπούλα. Το όνομά τους σλαβικό. Δε σημαίνει μικρό όριο, όπως το θέλει ο Λαμπρίδης καθώς –ΓΡΑΗ σλαβικά είναι το όριο, το χείλος. Ούτε βέβαια

και όπως το εξηγεί ο Γεώργακας, κόρη του Γρανίτσα, αλλά μικρή γρανίτσα (σλαβικό όνομα )είδος δρυός γνωστό στην περιοχή μας (τα άλλα γνωστά στο λαό της περιοχής είναι τα ντούchκo, βελανιδιά και τσέρος). Βέβαια το δέντρο στο κέντρο του χωριού Γρανιτσοπούλα καθόλου μικρό δεν ήταν, αφού καθώς βεβαιώνουν οι χωριανοί του, στον ίσκιο του χωρούσαν 1000 πρόβατα, αλλά για τη διάκρισή του από την Μεγάλη Γρανίτσα ή απλώς Γρανίτσα .

Τα χωριά διακρίνονται με το υποκοριστικό το δεύτερο από το πρώτο όχι από το μέγεθος των δέντρων που υπάρχουν στην περιοχή αλλά από τον αριθμό των οικογενειών που κατοικούν σ’ αυτά.

 Κρετσούνιστα . → Δεσποτικό. Το όνομά του σλαβικό σημαίνει ίσως χωριό των Γραίκων και Ούνων κατά την ερμηνεία του Χρηστοβασίλη.

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Η ιστορία του Δεσποτικού χάνεται στα βάθη των αιώνων και παρουσιάζει ξεχωριστό ενδιαφέρον. Πριν από 20.000.000 χρόνια όλη η περιοχή ήταν σκεπασμένη από θάλασσα. Το γεγονός επιβεβαιώνεται από τα απολιθώματα θαλάσσιων οργανισμών που υπάρχουν στη θέση Παλιοκκλησιές (Ζαμπούρτο) δυτικά του χωριού. Σύμφωνα με την εκτίμηση των ειδικών του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Γουλανδρή πρόκειται για Σκαφόποδα, Δίθυρα, Γαστερόποδα και Κοράλλια που έζησαν στη Φάση του Βουρδιγάλιου. .

Το Δεσποτικό είναι η πατρίδα του Διδασκάλου του Γένους Γεωργίου Σουγδουρή και του Εθνικού Ευεργέτη και Ιδρυτή του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Ιωάννη Δομπόλη

Το Ίλιον

Η ιστορία του χωριού ανάγεται σε πολύ παλιά χρόνια. Ο Άγγλος Καθηγητής Πανεπιστημίου N. Hammond υποστηρίζει ότι τα υπάρχοντα τείχη στο Παλιόκαστρο δυτικά του χωριού, ανήκουν στην αρχαία πόλη Ίλιον που ίδρυσε ο γιος του Πρίαμου Έλενος, σε ανάμνηση της καμένης από τους Αχαιούς Τροίας. Ο N. Hammond εντυπωσιάστηκε από την τοποθεσία του Παλιόκαστρου, που είναι χτισμένο σε

υψόμετρο 750 μ., γιατί από το σημείο αυτό μπορεί κάποιος να ελέγξει το πέρασμα από την κοιλάδα του Καλαμά προς την κοιλάδα του Δρίνο και δεσπόζει μιας θαυμάσιας θέας σχετικά με τις οχυρές τοποθεσίες των περιοχών του Τσαμαντά.

Τέλος ο N. Hammond δημοσιεύει και φωτογραφία του τοίχους του Ιλίου που το χτίσιμό του τοποθετεί ανάμεσα στα έτη 290-272 π.χ. Πρόκειται ασφαλώς για ένα κτίσμα μεταγενέστερο. Ίσως η αρχαιολογική σκαπάνη στο μέλλον-κατά το παράδειγμα της καμένης Τροίας που βρέθηκε κάτω από άλλες νεότερες πόλεις θαμμένη-φέρει στο φως συγκλονιστικές αποκαλύψεις.

Ρωμαϊκή και η Βυζαντινή περίοδος Μηδαμινές είναι οι πληροφορίες που έχουμε για την ρωμαϊκή περίοδο. Ασφαλώς και το Ίλιο που άκμαζε θα πρέπει να γνώρισε την καταστροφική μανία του Αιμίλιου Παύλου (167π.χ.), για να υπαχθεί αργότερα ολόκληρη η Ήπειρος στο Ρωμαίο Διοικητή της Μακεδονίας (146 π.χ).Περισσότερες πηγές υπάρχουν για τα βυζαντινά χρόνια. Κατά το μεσαίωνα η Γκριτσούνιστα ή Κρετσούνιστα ήταν μια μεγάλη πόλη. Αριθμούσε 6.000 οικογένειες και 72 εκκλησίες, από τις οποίες σώζονται 25 μέχρι σήμερα. Οι επιδρομές των Σλάβων και Ούνων που ακολούθησαν κατέστρεψαν την παλιά πόλη, για να ξαναχτιστεί περί το 10ο αιώνα.

Τα γεγονότα αυτά οδηγούν τον Π. Αραβαντινό να ετυμολογήσει τη λέξη Κρετσούνιστα ή Γκριτσούνιστα από τις ρίζες Γκραικ-ούνοι. Η πόλη άκμασε ξανά μέχρι τον 11ο και 12ο αιώνα αν και είχε υποφέρει από αλβανικές επιδομές. Αριθμούσε 700 οικογένειες, αλλά πάνω από τις μισές αποχώρησαν στην Ευρώπη κατά τον Ι. Λαμπρίδη.

Περίοδος Δεσποτάτου Ηπείρου (1204-1431)

Και στα χρόνια των Δεσποτών της Ηπείρου το φρούριο της Κρετσούνιστας ήταν αξιόλογο. Απέκρουε τα διάφορα αλβανικά στίφη που απειλούσαν το Δεσποτάτο με κατάλυση.Περί τα μέσα του 14 αι. μεγάλες καταστροφές γνώρισε η Ήπειρος από την εισβολή των Σέρβων του τσάρου Στέφανου Δουσάν, που την κατέλαβε. Ήταν όμως μεγάλη η ερήμωση της περιοχής ώστε ο διάδοχος του Συμεών Ουρώς αναγκάστηκε να την εποικήσει με ελληνικούς πληθυσμούς από τη Μακεδονία και κυρίως από την Αιτωλοακαρνανία. Ολόκληρη η Ήπειρος διαιρέθηκε σε σερβικά τιμάρια, μέσα στα οποία ιδρύθηκαν νέα χωριά και σε αρκετά από αυτά δόθηκαν σερβικά ονόματα. Κατά τον Χρ. Χρηστοβασίλη η Κρεσούνιστα πήρε το όνομά της από ο Σέρβο φεουδάρχη της που λεγόταν Κρετσούνις και κατοικήθηκε τότε από πληθυσμό διαφορετικής προέλευσης, όπως φαίνεται και από τα ονόματα των συνοικισμών τη που σώζονται μέχρι σήμερα: Πύργος, Προβατάτες, Χαλκιάδες. Τη σερβοκρατία διαδέχτηκε νόθο ελληνικό Δεσποτάτο που καταλύθηκε από τους Τούρκους (1431).

Η Τουρκοκρατία (1431-1913)

Το 1431 στα χρόνια του Μουράτ Β΄οι Τούρκοι με επικεφαλής τον Σινάν Πασά, κατέλαβαν με συνθήκη τα Ιωάννινα. Το Ζαγόρι και τα Κουρεντοχώρια προσκύνησαν. Η Κρετσούνιστα και τα χωριά τω περιοχών αυτών βρέθηκαν κάτω από τη προστασία της βασιλομήτορος. Διώχτηκαν οι τιμαριούχοι που υπήρχαν και δόθηκαν προνόμια. Απολάμβαναν αυτονομία και ελεύθερη δημοτική αυτοδιοίκηση. Ωστόσο πλήρωναν φόρο στη βασιλομήτορα, κεφαλικό και προβατονόμιο. Τα καθεστώς αυτό κράτησε για δύο τουλάχιστον αιώνες με αποτέλεσμα η Κρετσούνιστα που είχε τότε 300 οικογένειες να ακμάσει.

Σύμφωνα με τον Χρ. Χριστοβασίλη γύρω στα 1750 Αλβανοί εξωμότες προσπάθησαν με η βία να στρέψουν με τη βία να στρέψουν στο Μωαμεθανισμό τους χριστιανούς της περιοχής των Κουρεντοχωρίων. Ένας αρχηγός τους, ο Τζαφέρ εξώμοσε τη συνοικία του χωριού Τζέφρου, που μέχρι τις μέρες μας φέρει το όνομά του. Ένα άλλος Αλβανός, ο Γιαννούς Αλής επικεφαλής 12 Λιάπηδων έκανε Τσιφλίκι, έχτισε οχυρωμένη κατοικία («Κούλα») για ασφαλή διαμονή του, λουτρώνα στη θέση όπου υπάρχει η πηγή «Λουτρό» και βρύση που φέρει το όνομα του «Νούσαλη».

Σαράντα συνολικά σπίτια τούρκεψαν, ενώ χτίστηκε τζαμί.Ο εθναπόστολος και άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός επισκέφτηκε το χωριό σε μια από τις

περιοδείες του, το έτος 1775. Δεκαπέντε ολόκληρες μέρες κάθησε στην Κρετσούνιστα κηρύττοντας, ενισχύοντας ηθικά τους φοβισμένους χριστιανούς και δίνοντας ελπίδες για τη μελλοντική ανάσταση του Γένους.

Από το 1788 κύριος στο εκτεταμένο πασαλίκι των Ιωαννίνων έγινε ο Αλή Πασάς. Μνημονεύεται ότι τη εποχή αυτή οι πρόκριτοι της Κρετσούνιστας Ντούπης και Κολοκύθας μιλούσαν μαζί του. Το γεγονός αυτό τονίζει τη σημασία του χωριού και ενδέχεται τότε να είχε κάποια καλή μεταχείριση από την πλευρά των αρχών σχετικά με άλλες περιοχές. Η Κρετσούνιστα τότε ήταν ιμπλιάκι-τσιφλίκι του Αλή πασσά. Μετά την πτώση του Αλή πασά ήταν δύσκολα για την Κρετσούνιστα, καθώς έχουμε την επίσημη βαριά φορολογία με αποτέλεσμα να οδηγήσει τους κατοίκους σε εξαθλίωση.

Διακαής πόθος των Ελλήνων ήταν και η απελευθέρωση αλύτρωτων ακόμη περιοχών. Ένα τέτοιο ξέσπασε στην Ήπειρο το 1854 κοντά με την έκρηξη του Κριμαϊκού πολέμου ανάμεσα στην Τουρκία κα Ρωσία. Το κίνημα εξαπλώθηκε στα Τζουμέρκα και τη Λάκα Σουλίου, αλλά και στην γύρω περιοχή μας ανάμεσα στο Ράικο, Βασιλόπουλο, Κρετσούνιστα και Λίθινο, όπου σ΄αυτό συμμετείχαν και οι Κρετσουνιστιώτες Γεώργιος Κουνάβης, Παντελής Λάπας και ο Ζήσης Αναγνωστόπουλος. Τελικά το κίνημα αυτό παρά τις αρχικές επιτυχίες εκφυλίστηκε περί τα τέλη Απριλίου του 1854 αφού οι επαναστάτες δεν μπόρεσαν να καταλάβουν την Άρτα και απωθήθηκαν από το Μέτσοβο.

Ένα άλλο επαναστατικό κίνημα έγινε κατά τη διάρκεια του ρωσοτουρκικού πολέμου του 1877-78. Το κίνημα αυτό έλαβε χώρα στις 12 Φεβρουαρίου 1878 στις βορειοηπειρωτικές ακτές, κοντά στους Αγίους Σαράντα. Και σ’ αυτό συμμετείχαν Κρετσουνιστιώτες όπως ο Χριστόδουλος Κύρκος, Κ. Βέλλης, Π. Λάππας και ο δάσκαλος Δημήτριος Πασχίδης. Και αυτό το κίνημα δεν είχε αποτέλεσμα καθώς σε ένα μήνα απέτυχε.

Στις 15 Ιουλίου 1880 αγοράστηκε το χωριό από το τουρκικό δημόσιο αντί 2.214 οθωμανικών λιρών μαζί με τα έξοδα των τίτλων κυριότητας. Οι

μουχταροδημογέροντες του χωριού επωμίστηκαν αυτό το σπουδαίο ζήτημα και όρισαν ακριβοδίκαια το ποσό που αναλογούσε σε κάθε κάτοικο. Συνολικά μοιράστηκαν 4.600 στρέμματα σε 112 οικογένειες. Παρόλες τις δυσκολίες της επιβίωσης (πλήρωναν φόρους στο τουρκικό δημόσιο και στην κοινότητα) οι Κρεσουνιστιώτες έδειξαν όλη τους την ανθρωπιά. Το 1888 ήρθαν κυνηγημένες από το Ζάλογγο 10 Σουλιώτικες οικογένειες. Δύο οικογένειες έγιναν δεκτές από το Χρηστοβασίλη στο Σουλόπουλο, όπου τους παραχωρήθηκε κλήρος γης. Οι υπόλοιπες 8 με τον ιερέα του, τον Παπαζαλογγίτη, βρήκαν ασφαλές καταφύγιο στην Κρετσούνιστα, όπου οι δημογέροντες τους πρόσφεραν χωράφια και άλλες ευκολίες για την εγκατάστασή τους. Από αυτές τις οικογένειες, προέρχονται τα επώνυμα μερικών συγχωριανών, όπως Σιόγκας, Τόλης (ή Τούσιας), Βότσης (ή Μπότσης).

Το 1913 για το χωριό είναι απαρχή για ένα ελπιδοφόρο ξεκίνημα Οι Αποκριές της χρονιάς εκείνης πήραν πανηγυρικό χαρακτήρα. καθώς συνέρχονται οι κάτοικοι του χωριού για να εκλέξουν για πρώτη φορά ελεύθερα τους κοινοτικούς τους άρχοντες.

Στο Δεσποτικό μέσα σε ένα καταπράσινο τοπίο με νερά να αναβλύζουν από πολλές γωνιές, υπάρχει ο νερόμυλος- νεροτριβή της Γερομήτσιανης. Χτίστηκε στα τέλη περίπου του 18ου αιώνα για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες, όχι μόνο των χωριανών, αλλά και των κατοίκων της ευρύτερης περιοχής. Ο νερόμυλος είναι διατηρητέο μνημείο από το 1985.

Εκκλησίες-Μοναστήρια

Στο Δεσποτικό υπήρχαν πολλές εκκλησίες, αφού σύμφωνα με την παράδοση, παλιότερα, ήταν 72 στον αριθμό. Σήμερα σώζονται 24 εκκλησίες και 1 Μοναστήρι. Από τις εκκλησίες που υπάρχουν, ξεχωρίζει αυτή του Αγίου Νικολάου στον Πύργο, που χτίστηκε το 18ο αιώνα, η οποία έχει σημαντικές τοιχογραφίες.

Στην κεντρική πλατεία υπάρχουν οι ναοί, της Αγίας Τριάδας που χτίστηκε το 19ο αιώνα

και ο ναός των Αγίων Αναργύρων όπου πάνω στο βράχο που βρίσκεται δίπλα από το εκκλησάκι, δίδαξε το 1775 ο Κοσμάς ο Αιτωλός.

Στο Δεσποτικό υπάρχουν πολλές βρύσες, καθώς οι κάτοικοι παλιότερα τις χρησιμοποιούσαν, τόσο για τις ανάγκες για πόσιμο νερό στο σπίτι, όσο και σε μερικές περιπτώσεις για το πότισμα των ζώων τους. Η παλαιότερη βρύση βρίσκεται στον συνοικισμό του Τζέφρου και είναι η βρύση του Καπετάν Κρεμμύδα, η οποία χτίστηκε το 1864.

Επίσης υπάρχει η βρύση στο αλωνάκι που βρίσκεται στις πλαγιές του Κασιδιάρη, απ’ όπου το 1954 υδρεύτηκε για πρώτη φορά το χωριό.