คู่มือ นวัตกรสังคม เนื้อหาหลักสูตร

1

สถาบนพระปกเกลา

“การเสรมสรางศกยภาพผนาการเปลยนแปลงชมชน : นวตกรสงคม”

คานา

การพฒนาในปจจบนมกเปนเรองของการแยกสวน และประชาชนมไดมสวนรวมอยางแทจรง

นาไปสการเกดความขดแยงในทสด

สงคมจะพฒนาและมความยงยนยาวนานได ไมใชแคมทรพยากรธรรมชาต ทนทางเศรษฐกจ

หรอแนวคดในเชงการเมองทดเทานน แตยงหมายถงการมตนทนทางสงคมทสงเสรมใหชมชนหรอ

สงคม สามารถนาทรพยากรตางๆ มาใชไดอยางมประสทธภาพ

แนวคดทนทางสงคมกลายเปนแนวคดทไดรบความนยมและเปนปจจยทสาคญในการสราง

ความแขงแกรงใหกบประชาธปไตย โดยรปแบบบางประการของทนทางสงคมนนกอใหเกดผลด

ตอประชาธปไตยและความเขมแขงของสงคม

ดงนนเพอเสรมสรางกระบวนการมสวนรวมใหเกดขนอยางเปนรปธรรม สถาบนพระปกเกลา

ซงเปนสถาบนวชาการในกากบของประธานรฐสภาทมพนธกจหลกในการพฒนาประชาธปไตยจงได

ออกแบบรปแบบการมสวนรวมโดยใหมกลมประชาชนทอาสาสมครมารวมทางาน ชวยคนหาทนทาง

สงคม ซงเปนสงทดๆ ในสงคมนนๆ รวมกบนกวจย และใชเปนขอมลประกอบการจดทาแผนพฒนา

ชมชนอยางมสวนรวม เพอนาไปสการพฒนาอยางยงยน อนเปนการเสรมสรางประชาธปไตยแบบ

มสวนรวมนนเอง

เอกสารนจดทาขน เพอเปนเอกสารประกอบการเสรมสรางศกยภาพผนาการเปลยนแปลง

ชมชน หรอนวตกรสงคม ซงถอวาเปนผทเสยสละเพอสงคมทด และเปนแบบอยางในการพฒนาชมชน

และสงคมของชาตสบไป

อนง เอกสารนสาเรจไดดวยความชวยเหลอของคณทวตยา สนธพงศ และคณกนธรตน

นาคศร ซงผจดทาขอขอบคณมา ณ ทน สาหรบขอบกพรองทอาจม ผจดทาขอนอมรบเพอการ

ปรบปรงตอไป

ดร.ถวลวด บรกล ทพ.อทยวรรณ กาญจนกามล รศ.ดร.ทวป ชยสมภพ นางสาวสธดา แสงเพชร

2



3



สารบญ

หนา

สวนท 1 5

บทท 1 ประชาธปไตยแบบมสวนรวม 7

1.1 ประชาธปไตยในบรบทสากล กาเนดคณคาและหลกการ 8

1.2 รปแบบตางๆ ของประชาธปไตย 11

1.3 ความสาคญของระบบประชาธปไตยแบบมสวนรวม

หลกการ รปแบบและกระบวนการ 14

1.4 แนวคด กระบวนการ และระดบขนของการมสวนรวม 15

บทท 2 การใชเทคโนโลยของการมสวนรวมในการคนหาทนทางสงคม 25

2.1 การประชมปฏบตการอยางมสวนรวม 25

2.2 การสนทนาแบบมสวนรวม 27

2.3 สนทรยปรศน 27

2.4 แผนทเดนดน 35

สวนท 2 39

บทท 3 ทนทางสงคม : ความหมายและองคประกอบ 41

3.1 ทนทางสงคมคออะไร 41

3.2 ทนทางสงคมประกอบไปดวยอะไรบาง 43

3.3 ทนทางสงคมมประโยชนอยางไร 44

3.4 จะคนหาทนทางสงคมไดอยางไร 45

3.5 ใครคอผบอกวามทนทางสงคมเทาไร อยทไหน 45

3.6 ไดทนทางสงคมแลวจะเอาไปทาอะไร 47

4



สารบญ (ตอ)

หนา

สวนท 3 49

บทท 4 การคนหาขมพลงชมชนและสนทรพยชมชน 51

4.1 ขมพลงชมชนคออะไร 51

4.2 การทาแผนทสนทรพยชมชน 51

4.3 จะจดทาทาเนยบสนทรพยชมชนไดอยางไร 51

สวนท 4 63

บทท 5 นวตกรสงคมกบชมชนยงยน 65

5.1 ความหมาย 65

5.2 องคประกอบของชมชนยงยน 66

5.3 บทบาทสาคญของนวตกรสงคมเพอการสรางเสรม “ชมชนยงยน” 66

บทท 6 การวางแผนปฏบตการโดยใชทนทางสงคมเปนฐาน 69

6.1 การนาขอมลทนทางสงคมไปใช 69

บทท 7 การประเมนผลและถอดบทเรยน 73

7.1 การประเมนผลโครงการ 73

7.2 การถอดบทเรยนจากผลการประเมน 75

7.3 การถอดบทเรยนดวย AAR 76

บรรณานกรม 77

5



สวนท 1

6



7



บทท 1 ประชาธปไตยแบบมสวนรวม

บทนา 1

ถงแมประเทศไทยมการเปลยนแปลงการปกครองมาเปนระบอบประชาธปไตยมากวา 70 ปแลว

แตตลอดระยะเวลาของการเปนประชาธปไตยทผานมานน ไดมการเบยดแทรกของการเปนเผดจการ

เปนระยะๆ และบางครงดารงอยตอเนองเปนเวลานาน มการปฏวตรฐประหารหลายครงโดยกลมบคคล

ตางๆ โดยอางความเดอดรอนของประชาชนและการไมเปนประชาธปไตย ทาใหในอดตประชาชน

ชาวไทยแทบมไดเขาไปมบทบาทหรอมสวนรวมในทางการเมองแตอยางใด อานาจสวนใหญตกอยใน

กามอของกลมบคคลบางกลม อยทฝายบรหารและขาราชการชนผใหญ อานาจทางการเมองท

ประชาชนไดรบเปนเพยงการมสทธเลอกตงเทานน และบางครงการเลอกตงดงกลาวกยงมขอสงสย

ในความบรสทธยตธรรมอกดวย

ในทสด กระแสการเปนประชาธปไตยของโลกไดเขาสประเทศไทยทาใหประชาชนรถงการทตน

ควรมสทธ เสรภาพและมสวนรวมในทางการเมองมากขน เพอผลกดนใหเกดความเปนประชาธปไตย

เตมใบเสยท โดยประชาชนเชอวาเปนระบอบการปกครองทจะนาพวกเขาไปสการมชวตความเปนอยท

สนตสขตลอดไป กลมประชาชนจงเรยกรองเพอการไดมาซงประชาธปไตยเตมใบหลายครง อาท

เหตการณตลาคม พ.ศ.2514, ตลาคม พ.ศ.2516 และพฤษภาคม พ.ศ.2535 แตในทสดการ

เปลยนแปลงทางการเมองครงสาคญเมอพฤษภาคม 2535 นน นามาสการปฏรประบบการเมอง

ของไทยอยางเหนไดชด โดยการเรยกรองของประชาชนทจะเขามามสวนรวมในทางการเมอง

กระบวนการตางๆ ของการกาหนดนโยบายของรฐ และอนๆ ไดรบการคานงถงจนในทสดไดนามาส

การทประเทศไทยไดมระบบการเมองการปกครองทจดวาเปนประชาธปไตยมากขน และเปน

“ประชาธปไตยแบบมสวนรวม” เนองจากมรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540

ทมเจตนารมณอยางชดเจนในการคมครองศกดศรความเปนมนษย สทธ เสรภาพ และสงเสรมการ

มสวนรวมของประชาชน ตลอดจนสรางระบบการตรวจสอบอานาจรฐ และกอใหเกดเสถยรภาพทาง

การเมองเพอความยงยนของประชาธปไตย ซงดวยสทธเสรภาพและการเขาใจถงสทธของการ

มสวนรวมของตนเอง ประชาชนจงสามารถตรวจสอบ และเรยกรองใหผมอานาจปฏบตตามนโยบาย

1 บวรศกด อวรรณโณ และ ถวลวด บรกล. ประชาธปไตยแบบมสวนรวม. กรงเทพฯ : สถาบนพระปกเกลา. หนา 1-15.

8



ตางๆ ได ซงแตกตางจากอดตกาลอยางชดเจนโดยหลายมาตราในรฐธรรมนญฉบบนไดมการนาไป

ปฏบตแลว แตหลายมาตรากยงมไดนาไปปฏบต

อยางไรกด ประชาธปไตยของไทยกถกเบยดแทรกดวยการปฏว ตอกครงหนงเมอวนท

19 กนยายน 2549 และมการรางรฐธรรมนญฉบบใหมจนนามาสการลงประชามตรบรางรฐธรรมนญ

เมอวนท 19 สงหาคม 2550 โดยมประชาชนรอยละ 57.81 เหนชอบกบรฐธรรมนญฉบบน ประเทศ

ไทยจงมรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยพทธศกราช 2550 ทบงคบใชเมอ 24 สงหาคม 2550

(ซงกอนหนานนมรฐธรรมนญฉบบชวคราวแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2549) ออกมาใชกอน

และกาหนดใหมสภารางรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยพทธศกราช 2550 กไดมสาระสาคญ คอ

คมครอง สงเสรม ขยายสทธและเสรภาพของประชาชนอยางเตมท ลดการผกขาดอานาจรฐ และเพม

อานาจใหกบประชาชน ทาการเมองใหมความโปรงใส มคณภาพและจรยธรรม ตลอดจนทาใหองคกร

ตรวจสอบมความอสระ เขมแขง และทางานอยางมประสทธภาพ ไมตกอยใตอานาจฝายการเมอง

ดงนน รฐธรรมนญฉบบนยงขยายสทธของประชาชนในหลายดานและคงความสาคญของการ

มสวนรวมของประชาชนจนกาหนดไวในสวนท 10 แนวนโยบายดานการมสวนรวมของประชาชน

เปนการเฉพาะ

1.1 ประชาธปไตยในบรบทสากล กาเนดคณคา และหลกการ

1.1.1 ความหมายของประชาธปไตย

คาวา ”ประชาธปไตย” นนไมมความหมายทแนนอนและเปนสากล คาจากดความของ

ประชาธปไตยมกเนนทคณภาพ กระบวนการ และสถาบนประชาธปไตย ประชาธปไตยมหลาย

ประเภทแตกตางกนไปตามแนวทางการปฏบต ผลทไดรบ ความเขาใจ ประสบการณ ความเชอของ

ผศกษาเรองประชาธปไตยและประวตศาสตรของแตละประเทศ ซงสงเหลานมกถกนามาบรณาการเพอ

สรางคาจากดความของคาวา ประชาธปไตยทมคณคาและเหมาะตอการนาไปปฏบตในชวตประจาวน

ประชาธปไตยไมไดเปนเรองของสถาบนหนงๆ หรอเปนการรวมสถาบนตางๆ แตประชาธปไตย

ในประเทศหนงๆ เปนการรวมเรองของการเมอง สงคม และเศรษฐกจ ปจจยตางๆ ทมอทธพลอยาง

มากตอประชาธปไตย คอ ประวตศาสตร วฒนธรรม และ ประเพณ

ดงนน การเรมศกษาเรองของประชาธปไตยจงควรเรมจากความหมายทมนกวชาการกลาวถงไว

กอนเพอความเขาใจของผอาน

9



ประชาธปไตย มาจากภาษากรก คาวา demos หมายถง ประชาชน และ kratos หมายถง

อานาจหรอพลง ประชาธปไตยเปนเรองของการจดการรฐหรอประเทศดวยตนเอง ตรงขามกบคา

ตางๆ ดงน

1) การปกครองโดยคนคนเดยว (monarchy) ซง mono คอ บคคลคนเดยว เชน กษตรย

หรอผมอานาจ

2) การปกครองโดยกลมคน หรอคนสวนนอย

3) การปกครองโดยคนรวย หรอขนนาง

คาวา “ประชาธปไตย” อาจตความไปหลายทาง บางคนอาจเนนไปทประชาธปไตยทาง

การเมอง ประชาธปไตยทางเศรษฐกจ หรอประชาธปไตยทางสงคม

ประชาธปไตยในแนวคดของ Joseph Schumpeter เปนระบบการเมองทมการเลอกตงอยางเสร

ซงไดสรางระบบการตรวจสอบได ผปกครองมาจากการลงคะแนนของมวลชน ในปจจบนบรบท

ทเราสนใจมกอยทประชาธปไตยทางการเมองซงเปนทยอมรบรวมกน เปนการคงอยของสทธทาง

การเมองและเสรภาพของพลเมอง รวมถงการแขงขนระหวางกลมตางๆ

ดงกลาวแลวคาวาประชาธปไตยเรมจากประเทศกรก ซงเปนรปแบบของการปกครองในเอเธนส

ผใหญทเปนชายทกคนมารวมตวกนเพอรวมกนอภปรายประเดนตางๆ และจะมการลงคะแนนโดยการ

ยกมอ ทาสและผหญงมไดมสทธในการออกเสยง รปแบบของการปกครองในลกษณะนใชเวลามาก

และไมสามารถใชไดกบประชาชนจานวนมากทตองมสวนรวมในการตดสนใจทกครง รปแบบทกลาว

แลว คอ ประชาธปไตยทางตรง (ประชาชนออกเสยงลงคะแนนโดยตรงในประเดนตางๆ) และไดม

การแปรเปลยนมาเปน ประชาธปไตยแบบตวแทน โดยเฉพาะในประเทศหรอสงคมทมประชาชน

จานวนมาก โดยวธนประชาชนจะออกเสยงลงคะแนนเลอกผแทนของตน หรอเลอกนกการเมองทจะ

มาทาหนาทตดสนใจแทนพวกเขา

ประชาธปไตยในทรรศนะของโรเบรต เอ ดาล คอ ระบอบการเมองระบอบหนงททางรฐบาลตอง

ตอบสนองความชอบของประชาชน ทถอวาเปนความเทาเทยมของการเมองซงเปนสงสาคญของ

ประชาธปไตย ความรบผดชอบ ประชาชนตองมโอกาสในการกาหนดความพอใจของเขา นนคอ

ตองประกนวาประชาชนมเสรภาพทจะรวมตวกน มเสรภาพในการแสดงออก สทธในการลงคะแนน

มแหลงทางเลอกของขอมล มเสรภาพ มการเลอกตงทยตธรรม ผนาทางการเมองมสทธในการแขงขน

เพอการเลอกตง และมสถาบนในการดาเนนการตามนโยบายทมาจากการเลอกตงและการแสดงออก

10



ของประชาชน ดงนน ในความคดของดาล ประชาธปไตยเปนเครองมอเพอการมอสรภาพ ซงมหลาย

มต กลาวคอ เปนเรองของ

1) การแขงขน ซงเปนการแขงขนระหวางบคคลและระหวางกลม (โดยเฉพาะพรรค

การเมอง)

2) การมสวนรวมทางการเมองในการเลอกผนาและนกการเมอง อยางนอยโดยการ

เลอกตงทยตธรรมทไมมการละเวนกลมใดกลมหนง

3) เสรภาพของประชาชนและเสรภาพของการเมองเปนเสรภาพในการแสดงออก

ประชาสมพนธทางสอ รวมตวเปนกลม เมอแนใจวามการแขงขนและมการมสวนรวมทตรงไปตรงมา

ความหมายของประชาธปไตย อาจสรปไดโดยคาจากดความของเอดซโอน ฮาลว ทได

บรณาการคาจากดความของนกคดหลายคนและใหความหมายของประชาธปไตยวาเปนระบอบการ

ปกครองทอานาจในการปกครองของรฐบาลมาจากการยนยอมของประชาชนสวนใหญ การยนยอมน

แสดงออกโดยการดาเนนการใหประชาชนไดรบและใชอานาจโดยสมาเสมอ เสร มการเลอกตงทเปน

การแขงขนโดยผท เปนผใหญทกคนทมสทธเทาเทยมกนในการเลอกตง หลกการพนฐานของ

ประชาธปไตย คอ เสรภาพของประชาชนทรวมเสรภาพในการพด ไดรบขอมล สมาคม และมสวนรวม

ในการแขงขนทางการเมอง

อยางไรกตามคาวาประชาธปไตยคอนขางเปนพลวต เพราะมการเปลยนแปลงไปตามกาลเวลา

และตามการเปลยนแปลงของสงคม และยงมการอภปรายกนถงความหมายทแทจรงอยอยาง

กวางขวาง แตมตทสาคญของประชาธปไตย กคอ การแขงขน การมสวนรวม และเสรภาพในทาง

การเมอง เมอเราจะศกษาสถานะของประชาธปไตยของประเทศใดประเทศหนง สงแรกทควร

พจารณามต 3 ประการ ทกลาวน จงมกมการจดทาตวชวดประชาธปไตยทรวม 3 ประเดนนเสมอ

11



การใชกระบวนการประชาธปไตยเพอผลกดนใหเกดการเปลยนแปลงทางกฎหมาย การบรหาร

และทางสงคม ตลอดจนการมความเปนธรรมมากขนจดเปนเรองยาก แตกเปนทเขาใจกนวา การเมอง

แบบประชาธปไตยทาใหเกดนตธรรม เปนการสงเสรมเสรภาพทางการเมองและเสรภาพของประชาชน

เกดการเลอกตงไดผจะทาหนาทในกระบวนการนตบญญตไดอยางเสรและเปนธรรม

การปฏบตทเปนประชาธปไตย เปนวถในการสงเสรมความเปนธรรมเปนการเรยกรองเพอใหเพม

หรอขยายประชาธปไตย นอกเหนอจากทเปนอยซงสงคมหลายแหงยอมรบและอาศยขนตอนของ

กฎหมายเพอสนบสนนแนวทางปฏบตเพอแสวงหาประชาธปไตย และความชอบธรรมทางกฎหมายตอ

การตดสนใจทางประชาธปไตย

1.2 รปแบบตางๆ ของประชาธปไตย

1.2.1 ประชาธปไตยทางตรง

ประชาธปไตยทางตรง เปนระบบทใหประชาชนเจาของอานาจอธปไตยเปนผใชอานาจ

อธปไตยดวยตนเองหรอรวมใช อานาจอธปไตย โดยมองคประกอบสาคญ 2 ประการ คอ

(1) ประชาชนเปนผรเรม โดยการรเรมนนตองมสภาพบงคบใหมการเรมตนกระบวนการ (2) ประชาชน

เปนผตดสนใจขนสดทาย การขาดองคประกอบใดองคประกอบหนงยอมทาใหรปแบบการมสวนรวม

ทางการเมองนนๆ ไมอาจเปนประชาธปไตยทสมบรณได การตดสนใจในขนสดทายโดยประชาชน

ประชาธปไตยมขอด คอ เปนวธสงเสรมการมสวนรวมของบคคลกลม

ตางๆ เ พอหาแนวทางแก ไขความขดแยงแทนการใชความรนแรง

กระบวนการเปนประชาธปไตยนามาสการสงเสรมสนตวธในชาตและระหวาง

ชาตได ประชาธปไตยเปดโอกาสใหเกดการมสวนรวมอยางมประสทธผล

มการลงคะแนนเสยงโดยเทาเทยมกน มการสรางความเขาใจรวมกน มการ

ควบคมทางนโยบาย ประชาธปไตยนามาสการหลกเลยงทรราช การมสทธ

เสรภาพ มการแสดงความคดของตนเอง มความอสระทางความคด มการ

พฒนาทรพยากรมนษย ปกปองความสนใจสวนบคคล มความเทาเทยมกน

ทางการเมอง และประชาธปไตยแนวใหมนามาสการแสวงหาเสรภาพและ

ความเจรญ ทสาคญกระบวนการประชาธปไตยนามาสการพฒนาทรพยากร

มนษยเปนการสรางการเจรญเตบโตในดานการสรางความรบผดชอบและ

สรางปญญา ขณะเดยวกนกนามาซงแนวทางทสาคญทสดสาหรบประชาชน

ในการปกปองและนาเสนอความสนใจของพวกเขา

12



ถอเปนองคประกอบทสาคญทสดของประชาธปไตยทางตรง ประชาธปไตยโดยตรงจงเปนรปแบบ

ทสมบรณทสดของการเมองของพลเมอง เพราะพลเมองเปนผมสวนรวมโดยตรงในการเมองดวยการ

ลงมตตดสนชะตาของตนเองดวยตนเองและเพอตนเองทกเรอง โดยไมตองมผแทนราษฎร ปจจบน

มการใชประชาธปไตยทางตรงในเรองของการลงประชามต การเสนอรางกฎหมายโดยประชาชน

การถอดถอนผแทนรายบคคลหรอทงสภา อยางไรกด ดงกลาวแลวถงแมประชาธปไตยทางตรงจะม

ลกษณะคอนขางสมบรณแบบ แตในทางปฏบตเปนเรองทเปนไปไมไดสาหรบรฐสมยใหมทม

ขนาดใหญ มประชากรจานวนมาก และมโครงสรางสงคมทสลบซบซอนทจะใหประชาชนทกคน

ปกครองประเทศดวยตนเอง และเปนไปไมไดในความเปนจรงทประชาชนทกคนจะสามารถใชอานาจ

อธปไตยทงนตบญญต บรหาร และตลาการดวยตนเองโดยตรง ดวยมขอจากดในเรองทประชมและ

เวลาในการประชม

ดวยเหตน ประเทศสวนใหญในโลกทตองการใหพลเมองมสวนรวมในการเมองจงหนมา

นยมระบอบประชาธปไตยแบบมผแทนราษฎรดวย การใหราษฎรเลอกผแทนราษฎรเขาไปทาหนาท

ตดสนใจบรหารบานเมองแทนตนเอง

1.2.2 ประชาธปไตยแบบผแทน

ประชาธปไตยแบบผแทน เปนระบบทใหประชาชนเลอกผแทนไปใชอานาจอธปไตยแทน

ตนเองถาเปนระบบรฐสภา ประชาชนจะเลอกตงเฉพาะสมาชกรฐสภาซงเปนฝายนตบญญตและ

สมาชกรฐสภาจะไปแตงตงฝายบรหารเอง ถาเปนระบบประธานาธบด ประชาชนจะเลอกตงทงฝาย

นตบญญต และฝายบรหารดวยตนเอง ประชาธปไตยแบบผแทนอาจกลาวไดวาเปน ประชาธปไตย

ทางออม อยางไรกดประชาธปไตยแบบผแทนยงมปญหาอยทวา ผแทนทประชาชนเลอกเขาไปนน

จะทาหนาทสมกบการเปนผแทนของปวงชนหรอไม เพราะมกพบวาเมอผแทนไดรบอานาจ กจะม

บางคนทใชอานาจไปในทางทไมถกตองเหมาะสมและเปนธรรม และบางครงเปนไปเพอตนเอง

หรอกลมของตน และมการตดสนใจทประชาชนไมไดรบทราบ ทาใหรปแบบของประชาธปไตยอนๆ

มการนามาใชในเวลาตอๆ มา

1.2.3 ประชาธปไตยแบบมสวนรวม

ประชาธปไตยแบบมสวนรวม เปนการเรยกระบอบประชาธปไตยแบบผแทนทเปดโอกาส

ใหประชาชนมสวนรวมในทางการเมองการปกครองและในการตดสนใจระดบตางๆ มากขน มใชวา

ประชาชนจะสามารถทาไดเพยงเลอกตงอยางเดยว แตยงเปดโอกาสใหประชาชนมสวนรวมใน

กระบวนการตดสนใจเรองตางๆ เชน การเปดชองทางใหประชาชนมสวนรวมรบรขอมลขาวสาร

ความเคลอนไหว และความคบหนาของการบรหารจดการประเทศโดยผททาหนาทแทนประชาชน หรอ

13



การเปดโอกาสใหประชาชนรวมแสดงความคดเหนและใหขอมลแกผททาหนาทแทนตนเพอใช

ประกอบการตดสนใจในเรองตางๆ รวมทง การทประชาชนเขาไปมสวนรวมในการตรวจสอบและ

ถอดถอนผททาหนาทแทนประชาชนซงขาดประสทธภาพ บกพรองตอหนาทหรอไมสจรตแลวแตกรณ

ประชาธปไตยแบบมสวนรวม เกยวของกบวธการกระจายอานาจและทรพยากรตางๆ ท

ไมเทาเทยมกนอนมผลกระทบตอชวตความเปนอยของประชาชน และวธการทประชาชนเหลานน

มอทธพลตอการตดสนใจทมผลกระทบตอตน ประชาธปไตยแบบมสวนรวม จงหมายถงการทอานาจ

ในการตดสนใจไมควรเปนของกลมคนจานวนนอย แตอานาจควรไดรบการจดสรรในระหวางประชาชน

เพอทกๆ คนไดมโอกาสทจะมอทธพลตอกจกรรมสวนรวม

หลกการหรอองคประกอบสาคญของคาวาประชาธปไตยแบบมสวนรวม คอ 2

1) การใหประชาชนมสวนรวมในการเมองและการบรหาร

2) เนนการกระจายอานาจในการตดสนใจและการจดสรรทรพยากรตางๆ ใน

ระหวางประชาชนใหเทาเทยมกน

3) อานาจในการตดสนใจและการจดสรรทรพยากรตางๆ นน จะสงผลกระทบตอ

ชวตความเปนอยของประชาชน

4) เพมการคมครองสทธและเสรภาพของประชาชน

5) มความยดหยนได กลาวคอ มโครงสรางการทางานทสามารถตรวจสอบได

มความโปรงใส และคานงถงความตองการทรพยากรของผมสวนรวม

6) การมสวนรวมของประชาชนมทงในระดบทองถนและระดบชาต

7) ประชาชนสามารถเขาถงขอมลขาวสาร กระบวนการทางนโยบายและกระบวนการ

ยตธรรม

1.2.4 ประชาธปไตยตามรฐธรรมนญ

โดยทวไปประชาธปไตยมกเปนไปตามทบญญตไวในรฐธรรมนญหรอกฎหมายสงสดของ

ประเทศเพอเปนแนวทางสาหรบนกกฎหมายและการออกกฎหมายอนๆ รฐธรรมนญทเปนลายลกษณ

อกษรจงเปนเครองประกนตอประชาชนวารฐบาลจะปฏบตในแนวทางทแนนอนและถกตอง จดแขง

ของการเปนประชาธปไตยอยางแทจรงขนกบสทธพนฐานทแนนอนและเสรภาพ สทธและเสรภาพน

2 คนงนจ ศรบวเอยม และคณะ. แนวทางการเสรมสรางประชาธปไตยแบบมสวนรวมตามรฐธรรมนญแหงราชอาณา-

จกรไทย พ.ศ.2540 : ปญหา อปสรรค และทางออก. กรงเทพฯ : สถาบนพระปกเกลา. 2545. หนา 15

14



ตองไดรบการปกปองเพอใหแนใจไดวาประชาธปไตยจะประสบความสาเรจ ในหลายประเทศ สทธ

เหลานนระบไวในรฐธรรมนญ รฐธรรมนญยงระบโครงสรางและหนาทของรฐบาลไวดวย และให

แนวทางสาหรบการออกกฎหมายอนๆ

1.3 ความสาคญของระบบประชาธปไตยแบบมสวนรวม หลกการ รปแบบ และกระบวนการ

ปจจบนมการใหความสาคญกบประชาธปไตยแบบมสวนรวม และมการเรยกรองเพอมสวนรวม

ในทกๆ ระดบของกระบวนการทางนโยบาย ทงนเพราะประชาธปไตยแบบมสวนรวม เปนการกระจาย

อานาจ และทรพยากรตางๆ และเปนการทคนทกกลมมอานาจในการตดสนใจโดยอานาจควรไดรบ

การจดสรรในระหวางประชาชนเพอทกๆ คนไดมโอกาสทจะมอทธพลตอกจกรรมสวนรวม

จงกลาวไดวาประชาธปไตยแบบมสวนรวมจดเปนการกระจายอานาจ และเปนการม

ประชาธปไตยอยางกวางขวางของกระบวนการทางการเมองทงในระดบทองถนและระดบชาต

จากคากลาวขางตน อาจสรปหลกการหรอองคประกอบสาคญของคาวาประชาธปไตยแบบ

มสวนรวม ไดดงน คอ การใหประชาชนมสวนรวมในการเมองและการบรหารมการกระจายอานาจใน

การตดสนใจและการจดสรรทรพยากรตางๆ ในระหวางประชาชนใหเทาเทยมกน อานาจในการ

ตดสนใจ และการจดสรรทรพยากรตางๆ นน จะสงผลกระทบตอชวต ความเปนอยของประชาชนมการ

เพมการคมครองสทธและเสรภาพของประชาชน มความยดหยนได กลาวคอ มโครงสรางการทางาน

ทสามารถตรวจสอบไดมความโปรงใส และคานงถงความตองการทรพยากรของผมสวนรวม และการ

มสวนรวมของประชาชนมทงในระดบทองถนและระดบชาต

เนองจากประชาธปไตยแบบมสวนรวมใหความสาคญอยางยงตอการมสวนรวมของประชาชน

โดยทการมสวนรวมของประชาชนเปนกระบวนการซงประชาชน หรอผมสวนไดสวนเสยไดมโอกาส

แสดงทศนะและเขารวมในกจกรรมตางๆ ทมผลตอชวตความเปนอยของประชาชน รวมทง

มการนาความคดเหนดงกลาวไปประกอบการพจารณากาหนดนโยบาย และการตดสนใจของรฐ

การมสวนรวมของประชาชนเปนกระบวนการสอสารในระบบเปด กลาวคอ เปนการสอสารสองทาง

ทงอยางเปนทางการและไมเปนทางการ ซงประกอบไปดวย การแบงสรรขอมลรวมกนระหวางผม

สวนไดสวนเสยและเปนการเสรมสรางความสามคคในสงคม ทงน เพราะการมสวนรวมของประชาชน

เปนการเพมคณภาพของการตดสนใจ การลดคาใชจาย และการสญเสยเวลา เปนการสรางฉนทามต

และทาใหงายตอการนาไปปฏบต อกทง ชวยหลกเลยงการเผชญหนาใน “กรณทรายแรงทสด”

15



ชวยใหเกดความนาเชอถอ ความชอบธรรม ชวยใหทราบความหวงกงวลของประชาชน และคานยม

ของสาธารณชน รวมทง เปนการพฒนาความเชยวชาญ และความคดสรางสรรคของสาธารณชน 3

การมสวนรวมของประชาชนมความสาคญในการสรางประชาธปไตยอยางยงยน และสงเสรม

ธรรมาภบาล ตลอดจนการบรหารงาน หากการมสวนรวมของประชาชน มากขนเพยงใดกจะชวยให

มการตรวจสอบการทางานของผบรหาร และทาใหผบรหาร มความรบผดชอบตอสงคมมากยงขน

อกทงยงเปนการปองกนนกการเมองจากการ กาหนดนโยบายทไมเหมาะสมกบสงคมนนๆ นอกจากน

การมสวนรวมของประชาชนยงเปนการสรางความมนใจวาเสยงของประชาชนจะมคนรบฟง อกทง

ความตองการหรอความปรารถนาของประชาชนกจะไดรบการตอบสนอง

1.4 แนวคด กระบวนการ และระดบขนของการมสวนรวม

1.4.1 เงอนไขพนฐานของการมสวนรวมของประชาชน 4

เงอนไขพนฐานของการมสวนรวมของประชาชนม 3 ประการ คอ

1) ตองมอสรภาพ หมายถง ประชาชนมอสระทจะเขารวมหรอไมกได การเขารวมตอง

เปนไปดวยความสมครใจ การถกบงคบใหรวมไมวาจะในรปแบบใดไมถอวาเปนการมสวนรวม

3 เจมส แอล เครตน. คมอการมสวนรวมของประชาชนในการตดสนใจของชมชน. แปลโดย ศ.นพ.วนชย วฒนศพท.

กรงเทพฯ : สถาบนพระปกเกลา. 2543 หนา 25-28

4 ถวลวด บรกล. การมสวนรวม : แนวคด ทฤษฎ และกระบวนการ. กรงเทพฯ : สถาบนพระปกเกลา. 2548. หนา 3-9

กลาวโดยสรป ระบบประชาธปไตยแบบมสวนรวม เปนการเปดโอกาสให

ประชาชนไดแสดงทศนะและมสวนในการตดสนใจในเรองตางๆ ทจะมผล

ตอชวตความเปนอยของประชาชนเอง นอกจากจะชวยใหการตดสนใจของ

ผเสนอโครงการหรอรฐบาลมความรอบคอบ และสอดรบกบปญหาและ

ความตองการของประชาชนมากยงขนแลว ยงเปนการควบคมการ

บรหาร งานของรฐบาลใหมความโปรงใส ตอบสนองตอปญหา และความ

ตองการของประชาชนและมความรบผดชอบหรอสามารถตอบคาถามของ

ประชาชนได อกดวย ซงเทากบเปนการสงเสรมการปกครองระบอบ

ประชาธปไตยใหสมบรณมากยงขนอกดวย

16



2) ตองมความเสมอภาค ประชาชนทเขารวมในกจกรรมใดจะตองมสทธเทาเทยมกบ

ผเขารวมคนอนๆ

3) ตองมความสามารถ ประชาชนหรอกลมเปาหมายจะตองมความสามารถพอทจะ

เขารวมในกจกรรมนนๆ หมายความวา ในบางกจกรรมแมจะกาหนดวาผเขารวมมเสรภาพและเสมอภาค

แตกจกรรมทกาหนดไวมความซบซอนเกนความสามารถของกลมเปาหมาย การมสวนรวมยอมเกดขน

ไมได มเชนนน ตองเสรมสรางความสามารถของประชาชนใหมความสามารถเขารวมได

1.4.2 องคประกอบของการมสวนรวม

สวนองคประกอบของการมสวนรวมม 3 ดาน คอ

1) ตองมวตถประสงคหรอจดมงหมายชดเจน การใหประชาชนเขารวมในกจกรรมหนงๆ

จะตองมวตถประสงคและเปาหมายทชดเจนวาเปนไปเพออะไร ผเขารวมจะไดตดสนใจถกวาควรเขา

รวมหรอไม

2) ตองมกจกรรมเปาหมาย การใหประชาชนเขามสวนรวมตองระบลกษณะของกจกรรม

วามรปแบบและลกษณะอยางไร เพอทประชาชนจะไดตดสนใจวาควรเขารวมหรอไม

3) ตองมบคคลหรอกลมเปาหมาย การใหประชาชนเขามสวนรวมจะตองระบกลม

เปาหมาย อยางไรกตามโดยทวไปกลมบคคลเปาหมายมกถกจากดโดยกจกรรมและวตถประสงคของ

การมสวนรวมอยแลวโดยพนฐาน

ทงน มกพจารณาผเขารวมจากกลมผมสวนไดสวนเสย ซงเปนกลมผอาจไดรบผลกระทบ

ทงทางบวก และลบ เปนผทไดรบผลกระทบทงทางตรงและทางออม ตลอดจน ผสนใจอกดวย

โดยแทจรงนนกระบวนการมสวนรวมของประชาชนอาจจะไมสามารถกระทาไดในทกๆ

ประเดน ดงนน จงมแนวทางทวๆ ไปบางประการเกยวกบประเดนทควรใชกระบวนการมสวนรวม

ของประชาชน ประเดนตางๆ ทตองการกระบวนการมสวนรวมของประชาชน ไดแก

1) การตดสนใจและผลกระทบทสาคญ

2) การตดสนใจจะมผลกระทบตอบางคนมากกวาคนอน

3) การตดสนใจจะมผลกระทบตอผลประโยชนของบางคนหรอกลมคนทมอยเดม

4) การตดสนใจทเกยวของกบเรองทมความขดแยงอยกอนแลว

5) ความจาเปนเพอใหมการสนบสนนตอผลการตดสนใจ

17



ดงนน การมสวนรวมของประชาชนจงมอยในเกอบทกกจกรรมของสงคมขนอยกบความ

สนใจและประเดนในการพจารณา แตมเงอนไขพนฐานในการมสวนรวมวาประชาชนตองมอสรภาพ

ความเสมอภาพ และความสามารถในการเขารวมกจกรรม นอกจากน การมสวนรวมตองม

วตถประสงคหรอจดมงหมาย ตองมกจกรรมเปาหมาย และตองมกลมเปาหมาย ทงน เพอให

กระบวนการมสวนรวมของประชาชนดาเนนไปไดอยางมประสทธภาพสงสด

การมสวนรวมของประชาชน จงเปนการกระจายโอกาสใหประชาชน

มสวนรวมทางการเมอง และการบรหารเกยวกบการตดสนใจในเรองตางๆ

รวมทง การจดสรรทรพยากรของชมชนและของชาต ซงจะสงผลกระทบตอวถ

ชวตและความเปนอยของประชาชน โดยการใหขอมล แสดงความคดเหน ให

คาแนะนาปรกษา รวมวางแผน รวมปฏบต รวมตลอดจนการควบคมโดยตรง

จากประชาชน

การมสวนรวมของประชาชนจงเปนกระบวนการซงประชาชน หรอผมสวน

ไดสวนเสยไดมโอกาสแสดงทศนะ และเขารวมในกจกรรมตางๆ ทมผลตอชวต

ความเปนอยของประชาชน รวมทงมการนาความคดเหนดงกลาวไปประกอบการ

พจารณากาหนดนโยบายและการตดสนใจของรฐ

การมสวนรวมของประชาชนเปนกระบวนการสอสารในระบบเปด กลาวคอ

เปนการสอสารสองทาง ทงอยางเปนทางการและไมเปนทางการ ซงประกอบ

ไปดวยการแบงสรรขอมลรวมกนระหวางผมสวนไดสวนเสยและเปนการ

เสรมสรางความสามคคในสงคม ทงน เพราะการมสวนรวมของประชาชน

เปนการเพมคณภาพของการตดสนใจ การลดคาใชจาย และการสญเสยเวลา

เปนการสรางฉนทามต และทาใหงายตอการนาไปปฏบต อกทงชวยหลกเลยง

การเผชญหนาใน ”กรณทรายแรงทสด” ชวยใหเกดความนาเชอถอและความชอบธรรม และชวยใหทราบความหวงกงวลของประชาชนและคานยมของ

สาธารณชน รวมทงเปนการพฒนาความเชยวชาญและความคดสรางสรรค

ของสาธารณชน

18



การมสวนรวมของประชาชนมความสาคญในการสรางประชาธปไตยอยางยงยนและ

สงเสรมธรรมาภบาล ตลอดจนการบรหารงาน หากการมสวนรวมของประชาชนมากขนเพยงใดกจะ

ชวยใหมการตรวจสอบการทางานของผบรหาร และทาใหผบรหารมความรบผดชอบตอสงคมมาก

ยงขน อกทงยงเปนการปองกนนกการเมองจากการกาหนดนโยบายทไมเหมาะสมกบสงคมนนๆ

นอกจากนการมสวนรวมของประชาชนยงเปนการสรางความมนใจวาเสยงของประชาชนจะมคนรบฟง

อกทงความตองการหรอความปรารถนาของประชาชนกจะไดรบการตอบสนอง

วธการแบงระดบขนการมสวนรวมของประชาชนอาจแบงไดหลายวธ ขนอยกบ

วตถประสงคและความละเอยดของการแบงเปนสาคญ การแบงระดบขนการมสวนรวมของประชาชน

อาจแบงไดจากระดบตาสดไปหาระดบสงสด ออกเปน 7 ระดบ และจานวนประชาชนทเขามสวนรวม

ในแตละระดบจะเปนปฏภาคกบระดบของการมสวนรวม กลาวคอ ถาระดบการมสวนรวมตา จานวน

ประชาชนทเขามสวนรวมจะมาก และยงระดบการมสวนรวมสงขนเพยงใด จานวนประชาชนทเขา

มสวนรวมกจะลดลงตามลาดบ ระดบการมสวนรวมของประชาชนเรยงตามลาดบจากตาสดไปหา

สงสด ไดแก (1) ระดบการใหขอมล (2) ระดบการเปดรบความคดเหนของประชาชน (3) ระดบการ

ปรกษาหารอ (4) ระดบการวางแผนรวมกนและตดสนใจรวมกน (5) ระดบการรวมปฏบต (6) รวม

ตดตามตรวจสอบ และ (7) ระดบการควบคมโดยประชาชน

1) ระดบการใหขอมล เปนระดบตาสดและเปนวธการทงายทสดของการตดตอสอสาร

ระหวางผกาหนดนโยบายหรอผวางแผนโครงการกบประชาชน เพอใหขอมลแกประชาชนเกยวกบการ

ตดสนใจของผกาหนดนโยบายหรอผวางแผนโครงการ แตไมเปดโอกาสใหแสดงความคดเหนหรอ

เขามาเกยวของใดๆ วธการใหขอมลอาจกระทาไดหลายวธ เชน การแถลงขาว การแจกขาว การ

แสดงนทรรศการ และการทาหนงสอพมพใหขอมลเกยวกบกจกรรมตางๆ ตลอดจนการใชสออนๆ เชน

โทรทศน วทย สอบคคล และหอกระจายขาว เปนตน

อยางไรกด เพอปองกนมใหรฐบาลหรอเจาหนาทของรฐใชอานาจดลพนจในการใหหรอ

ไมใหขอมลดงกลาวแกประชาชน จงควรมขอกาหนดใหรฐบาลหรอเจาหนาทของรฐตองกระทาและ

กระทาอยางทวถงดวย ยกเวนขอมลบางประเภท เชน เรองเกยวกบความมนคงของชาต เปนตน

นอกจากน การใหขอมลแกประชาชนจะตองใหอยางทวถง ถกตอง เทยงตรง ทนการณ

เขาใจไดงายและไมมคาใชจายมาเปนอปสรรค ในการไดรบขอมลนนๆ

2) ระดบการเปดรบความคดเหนจากประชาชน เปนระดบขนทสงกวาระดบแรก กลาวคอ

ผกาหนดนโยบายหรอผวางแผนโครงการเชญชวนใหประชาชนแสดงความคดเหนเพอใหไดขอมลมาก

19



ขน และประเดนในการประเมนขอดขอเสยชดเจนยงขน เชน การสารวจความคดเหนของประชาชน

เกยวกบการรเรมโครงการตางๆ และการบรรยายใหประชาชนฟงเกยวกบโครงการตางๆ แลวขอความ

คดเหนจากผฟง เปนตน

อนง การรบฟงความคดเหนน จะกระทาไดอยางมประสทธภาพและประสทธผล กตอเมอ

ประชาชน ผมสวนได สวนเสย ไดมขอมลทถกตองและพอเพยง

3) ระดบการปรกษาหารอ เปนระดบขนการมสวนรวมของประชาชนทสงกวาการเปดรบ

ความคดเหนจากประชาชน เปนการเจรจากนอยางเปนทางการระหวางผกาหนดโยบายและผวางแผน

โครงการและประชาชน เพอประเมนความกาวหนาหรอระบประเดนหรอขอสงสยตางๆ เชน การจด

ประชม การจดสมมนาเชงปฏบตการ ตลอดจนการเปดกวางรบฟงความคดเหน โดยใชรปแบบตางๆ

อาท การสนทนากลม และประชาเสวนา เปนตน

4) ระดบการวางแผนและตดสนใจรวมกน เปนระดบขนทสงกวาการปรกษาหารอ

กลาวคอ เปนเรองการมสวนรวมทมขอบเขตกวางมากขน มความรบผดชอบรวมกนในการวางแผน

เตรยมโครงการ และผลทจะเกดขนจากการดาเนนโครงการ เหมาะสมทจะใชสาหรบการพจารณา

ประเดนทมความยงยากซบซอนและมขอโตแยงมาก เชน การใชกลมทปรกษาซงเปนผทรงคณวฒ

ในสาขาตางๆ ทเกยวของ การใชอนญาโตตลาการเพอแกปญหาขอขดแยง และการเจรจาเพอหาทาง

ประนประนอมกน การประชมวางแผนแบบมสวนรวม เปนอาท

5) ระดบการรวมปฏบต เปนระดบขนทสงถดไปจากระดบการวางแผนรวมกน คอ เปน

ระดบทผรบผดชอบนโยบายหรอโครงการกบประชาชนรวมกนดาเนนการตามนโยบายหรอโครงการ

เปนขนการนานโยบายไปปฏบตรวมกนดาเนนตามหรอโครงการวมกนเพอใหบรรลผลตามวตถประสงค

ทวางไว

6) รวมตดตาม ตรวจสอบ ประเมนผล เปนระดบการมสวนรวมทมผเขารวมนอย แตม

ประโยชนทผทเกยวของหรอไดรบผลกระทบสามารถมาคอยตดตามการดาเนนกจกรรมนนๆ ได

รปแบบของการตดตามตรวจสอบหรอประเมนผล อาจอยในรปแบบของการจดตงคณะกรรมการ

ตดตาม ประเมนผลทมาจากหลายฝาย การสอบถามประชาชน โดยการทาการสารวจเพอใหประชาชน

ประเมน การประเมนผลน มความสาคญมาก เพราะจะมผลตอการพจารณาจดสรรประโยชน การยต

หรอคงไว ตลอดจนปรบปรงนโยบายหรอโครงการ

7) ระดบการควบคมโดยประชาชน เปนระดบสงสดของการมสวนรวมโดยประชาชนเพอ

แกปญหาขอขดแยงทมอยทงหมด เชน การลงประชามต เปนตน ขอสงเกตเกยวกบการลงประชามต

20



ม 2 ประการ คอ ประการแรก การลงประชามตจะสะทอนถงความตองการของประชาชนไดด

เพยงใด อยางนอยขนอยกบความชดเจนของประเดนทจะลงประชามตและการกระจายขาวสาร

เกยวกบขอดขอเสยของประเดนดงกลาวใหประชาชนเขาใจอยางสมบรณและทวถง และประการทสอง

ในประเทศทมการพฒนาทางการเมองแลว ผลของการลงประชามตจะมผลบงคบใหรฐบาลตอง

ปฏบตตาม แตสาหรบกรณของประเทศไทย เคยปรากฏตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย

พทธศกราช 2540 ผลของการลงประชามต เปนเพยงขอแนะนาสาหรบรฐบาลเทานน ไมมผลบงคบ

ใหรฐบาลตองปฏบตตามแตอยางใด (รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 มาตรา

214) และในชวงเวลาของการใชรบธรรมนญฉบบนมไดเคยมการดาเนนการลงประชามตเลย

ในรฐธรรมนญฉบบชวคราว พทธศกราช 2549 ระบวาเมอจดทารางรฐธรรมนญแลวเสรจ

สภารางรฐธรรมนญไดเผยแพรใหประชาชนทราบและจดใหมการออกเสยงประชามตเพอใหความ

เหนชอบแกรางรฐธรรมนญทงฉบบ อนเปนการออกเสยงประชามตเปนครงแรกของประเทศ ในวนท

19 สงหาคม 2549 การออกเสยงลงประชามต ปรากฏผลวาประชาชนผมสทธเลอกตงโดยเสยงขางมาก

ของผมาออกเสยงประชามตเหนชอบใหนารางรฐธรรมนญฉบบใหมมาใชบงคบ หลงจากนน

ประธานสภานตบญญตแหงชาตจงนารางรฐธรรมนญขนทลเกลาทลกระหมอมถวายเพอทรงลง

พระปรมาภไธยใหประกาศใชเปนรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยสบไป ทรงพระราชดารวา สมควร

พระราชทานพระบรมราชานมตตามความเหนชอบเหนดของมหาชน

อน ง ในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 ไดกาหนดใหม

พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการออกเสยงประชามต ในมาตรา 138 โดยเปน

พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญ โดยใหคณะกรรมการการเลอกตงจดทารางพระราชบญญต

ประกอบรฐธรรมนญวาดวยการออกเสยงประชามตเพอใหเปนไปตามบทบญญตแหงรฐธรรมนญ

ทงน ในมาตรา 165 ตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 ระบวา

ประชาชนผมสทธเลอกตงยอมมสทธออกเสยงประชามต โดยการจดใหมการออกเสยงประชามต

ใหกระทาไดในเหต ดงตอไปน

1.1) ในกรณทคณะรฐมนตรเหนวากจการในเรองใดอาจกระทบถงประโยชนไดเสย

ของประเทศชาตหรอประชาชน นายกรฐมนตรโดยความเหนชอบของคณะรฐมนตรอาจปรกษา

ประธานสภาผแทนราษฎรและประธานวฒสภาเพอประกาศในราชกจจานเบกษาใหมการออกเสยง

ประชามตได

21



1.2) ในกรณทมกฎหมายบญญตใหมการออกเสยงประชามต

การออกเสยงประชามตตาม (1) หรอ (2) อาจจดใหเปนการออกเสยงเพอมขอยต

โดยเสยงขางมากของผมสทธออกเสยงประชามตในปญหาทจดใหมการออกเสยงประชามต หรอเปน

การออกเสยงเพอใหคาปรกษาแกคณะรฐมนตรกได เวนแตจะมกฎหมายบญญตไวเปนการเฉพาะ

การออกเสยงประชามตตองเปนการใหออกเสยงเหนชอบหรอไมเหนชอบในกจการ

ตามทจดใหมการออกเสยงประชามต และการจดการออกเสยงประชามตในเรองทขดหรอแยงตอ

รฐธรรมนญหรอเกยวกบตวบคคลหรอคณะบคคล จะกระทามได

นอกจากน ในระดบทองถนยงสามารถจดใหมการลงประชามตไดดงระบในมาตรา 287

ทวาประชาชนในทองถนมสทธมสวนรวมในการบรหารกจการขององคกรปกครองสวนทองถน

โดยองคกรปกครองสวนทองถนตองจดใหมวธการทใหประชาชนมสวนรวมดงกลาวไดดวย ทงนในกรณ

ทการกระทาขององคกรปกครองสวนทองถนจะมผลกระทบตอชวตความเปนอยของประชาชน

ในทองถนในสาระสาคญ องคกรปกครองสวนทองถนตองแจงขอมลรายละเอยดใหประชาชนทราบ

กอนกระทาการเปนเวลาพอสมควร และในกรณทเหนสมควรหรอไดรบการรองขอจากประชาชนผม

สทธเลอกตงในองคกรปกครองสวนทองถน ตองจดใหมการรบฟงความคดเหนกอนการกระทานน

หรออาจจดใหประชาชนออกเสยงประชามตเพอตดสนใจกได ทงน ตามทกฎหมายบญญต

ดงนน ประชามตในรฐธรรมนญจงเปนทงแบบทมผลบงคบใชและเปนการปรกษาหารอ

ประชาชนกได ซงตางจากอดต และใชไดในทกระดบของการบรหารราชการแผนดน ทงยงเปนโอกาสท

จะชวยตดสนยตปญหาตางๆไดหากทกฝายยอมรบกตกาน แตตองมกระบวนการใหขอมลทถกตอง

เหมาะสม พอเพยงและทนการณ

ทงน การทประชาชนจะมสวนรวมในลาดบสงขนๆไปได จะตองมสวนรวมในลาดบลางๆ

กอน จงจะทาใหมสวนรวมมประสทธผล เพราะหากปราศจากขอมลประชาชนจะทาหนาทรวมให

ความเหน ปรกษาหารอ รวมตดสนใจ ตดตาม ตรวจสอบไดอยางไร ในการจะแสดงความคดเหน

นอกจากน การใหความคดเหนทเหมาะสมอาจดาเนนการหลงจากไดมเวลาศกษาขอมลมาแลว

รปแบบการรบฟงความคดเหน อาท การสารวจโดยแบบสอบถาม แบบสมภาษณ การรบ

ฟงผานเวทประชาชน ผานวทย โทรทศน หนงสอพมพ โทรศพท จดหมายหรอกลองรบความคดเหน

เปนตน เพอชวยใหเขาใจระดบขนการมสวนรวมของประชาชน ความแตกตางและเครองมอสาคญทใช

ในแตละระดบไดงายยงขน จงไดนาเสนอในรปตอไปนและแสดงระดบการมสวนรวมของประชาชนไว

ดวยแลว

22



ตา

ระดบของ การมสวนรวม

สง

มาก

จานวนประชาชน ทเกยวของ

นอย

มาก

การวางแผนและตดสนใจรวมกน การมสวนรวมทกวางขน มความรบผดชอบรวมกนในการวางแผน

และผลจะทเกดขน ใชสาหรบประเดนทซบซอนและมขอโตแยงมาก

เชน กลมทปรกษา การเจรจา การมอนญาโตตลาการ

การประนประนอม การประชมวางแผน

การปรกษาหารอ การเจรจากนอยางเปนทางการระหวางผวางแผนโครงการและประชาชน

เพอประเมนความกาวหนาหรอระบประเดนหรอขอสงสยตางๆ เชน การจดประชม

การจดสมมนาเชงปฏบตการ การเปดกวางรบขอคดเหน การประชาเสวนา

การรวมปฏบต ดาเนนกจกรรมรวมกน

รปท 1 แสดงระดบขนการมสวนรวมของประชาชน

รวมตดตาม ตรวจสอบ

โดยประชาชนมสวนรวมในการตดตาม ตรวจสอบ

การควบคมโดยประชาชน

ระดบสงสดของการมสวนรวม /

แกปญหาทขดแยงอยทงหมด

เชน การลงประชามต

การเปดรบความคดเหนจากประชาชน ผวางแผนโครงการเชญชวนใหประชาชนแสดงความคดเหนเพอใหไดขอมลมากขนและ

เพอใหประเดนในการประเมนผลชดเจนยงขน เชน การสารวจ การบรรยายใหประชาชนฟง

ถงกจกรรม แลวรบขอคดเหนและการใชสอตางๆ เปนชองทางรบฟง

การใหขอมล เปนวธการทงายทสดของการตดตอสอสารระหวางผวางแผนโครงการและประชาชนเพอใหขอมล

แกประชาชนเกยวกบการตดสนใจของผวางแผนโครงการหรอกจกรรมนนๆ แตไมเปดโอกาสให

มการแสดงขอคดเหนหรอเขามาเกยวของใดๆ เชน การแถลงขาว การแจกขาว การแสดงนทรรศการ

การทาหนงสอพมพ ใหขอมลเกยวกบกจกรรม การใชสอตางๆ

23



นอกจากน ในการรเรมนโยบายตางๆ ประชาชนยอมสามารถทจะกระทาไดเชนกน มใชเพยง

รฐเปนผรเรมเทานน ซงอาจเขยนแผนผงทางการมสวนรวมทางนโยบายไดดงน

รปท 2 กระบวนการมสวนรวมทางนโยบาย

รเรม

รบร

รบฟง

ปรกษา/วางแผน

ยต/ตอเนอง

ตดตาม/ประเมนผล

ปฏบต ตดสนใจ

โดยสรป หลกการหรอองคประกอบสาคญของคาวา

ประชาธปไตยแบบมสวนรวม มดงน คอ การใหประชาชน

มสวนรวมในการเมองและการบรหาร มการกระจายอานาจ

ในการตดสนใจและการจดสรรทรพยากรตางๆ ในระหวาง

ประชาชนใหเทาเทยมกน อานาจในการตดสนใจและการจดสรร

ทรพยากรตางๆ นน จะสงผลกระทบตอชวตความเปนอยของ

ประชาชน มการเพมการคมครองสทธและเสรภาพของประชาชน

กลาวคอ มโครงสรางการทางานทสามารถตรวจสอบได มความ

โปรงใส และคานงถงความตองการทรพยากรของผมสวนรวม และ

การมสวนรวมของประชาชนมทงในระดบทองถนและระดบชาต

24



เนองจากประชาธปไตยแบบมสวนรวมใหความสาคญอยางยงตอการมสวนรวมของ

ประชาชนเปนสาคญ โดยทการมสวนรวมของประชาชนเปนกระบวนการซงประชาชน หรอผมสวนได

สวนเสย (ผทไดรบทงทางตรง ทางออม ไมวาจะเปนเชงบวกหรอเชงลบ) ไดมโอกาสแสดงทศนะ และ

เขารวมในกจกรรมตางๆ ทมผลตอชวตความเปนอยของประชาชน รวมทงมการนาความคดเหน

ดงกลาวไปประกอบการพจารณากาหนดนโยบายและการตดสนใจของรฐ การมสวนรวมของ

ประชาชนเปนกระบวนการสอสารในระบบเปด กลาวคอ เปนการสอสารสองทาง ทงอยางเปน

ทางการและไมเปนทางการ ซงประกอบไปดวยการแบงสรรขอมลรวมกนระหวางผมสวนไดสวนเสย

และเปนการเสรมสรางความสามคคในสงคม ทงน เพราะการมสวนรวมของประชาชน เปนการ

เพมคณภาพของการตดสนใจ การลดคาใชจายและการสญเสยเวลา เปนการสรางฉนทามต และทาให

งายตอการนาไปปฏบต อกทงชวยหลกเลยงการเผชญหนาใน ‘กรณทรายแรงทสด’ ชวยใหเกดความ

นาเชอถอและความชอบธรรม และชวยใหทราบความหวงกงวลของประชาชนและคานยมของ

สาธารณชนรวมทงเปนการพฒนาความเชยวชาญและความคดสรางสรรคของสาธารณชน

การมสวนรวมของประชาชนมความสาคญในการสรางประชาธปไตย

อยางยงยนและสงเสรมธรรมาภบาล ตลอดจนการบรหารงาน หากการ

มสวนรวมของประชาชนมากขนเพยงใดกจะชวยใหมการตรวจสอบการทางาน

ของผบรหาร และทาใหผบรหารมความรบผดชอบตอสงคมมากยงขน อกทง

ยงเปนการปองกนนกการเมองจากการกาหนดนโยบายทไมเหมาะสมกบสงคม

นนๆ นอกจากน การมสวนรวมของประชาชนยงเปนการสรางความมนใจวา

เสยงของประชาชนจะมคนรบฟง อกทง ความตองการหรอความปรารถนา

ของประชาชนกจะไดรบการตอบสนอง

25



บทท 2 การใชเทคโนโลยของการมสวนรวมในการคนหาทนทางสงคม

2.1 การประชมปฏบตการอยางมสวนรวม

ในการประชมเราตองมองคประกอบ ดงน

1) ผเออกระบวนการ คอ ผอานวยการประชมทชวยใหการประชมลลวง

2) เปาหมายของการประชมวา ประชมเพออะไร ตองการอะไร

3) สมาชกทเขารวมทตองเกยวของกบเรองทประชม

4) สถานทประชม

5) วสดอปกรณ เชน กระดาน กระดาษส ปากกาเคม เทปกาวยน

ในทนจะขอนาเสนอวธการใชกระดาษสในการประชมเชงปฏบตการเพอคนหาทนทางสงคม วธน

ม 5 ขนตอน คอ

2.1.1 บรบท เปนการกาหนดขอบเขตของการศกษาของกลมซงจะมคาถามเฉพาะทตองการ

คาตอบ เปนการอธบายคาถาม เชน

“ในชมชนของเรามอะไรบางทเราคดวาเปนขมทรพยหรอสงทด คนด นายกยอง

นาเกบรกษาเพอลกหลาน”

“เรามอะไรบางทเปนขมพลงชมชนของเรา”

“เราจะรวมกนสรางพลงชมชนใหเกดขนไดอยางไร”

2.1.2 การระดมสมอง เปนการระดมขอมลและความคดจากระดบบคคล ระดบกลมขนาด

เลกและทประชมขนาดใหญ ขนตอนนเปนการขอใหสมาชกจดความคดของตนลงบนแผนกระดาษ

และอภปรายกน แลวเลอกความคดเหนทสาคญทสด 5-7 ประเดน จากนนจงจดบนทกลงกระดาษส

หรอบตรความคดหรอบตรคา

2.1.3 การจดหมวดหม จดหมวดหมความคดทคลายกนอยกลมเดยวกน โดยเรยงบตร

ความคดทกใบบนกระดาน

26



2.1.4 ตงชอ ตงชอกลมความคดแตละกลม โดยความเหนพองตองกนของกลม โดยใชชอ

สนๆ เขาใจงาย และอภปรายกนวากลมมความเหนอยางไร

2.1.5 ไตรตรอง เปนการยนยนความมงมนของกลม เสวนาถงความสาคญของผลจาก

กจกรรมกลมเปนการทบทวนและยนยนผลจากการประชม

กระบวนการกลมนเปนการเปดโอกาสใหสมาชกทกคนไดแสดงความคดเหน รจกตรกตรองสราง

ฉนทามต กระบวนการนทาใหไดขอมลทมาจากสมาชกทกคนในเวลาอนรวดเรว

ตวอยางภาพการประชม

27



2.2 การสนทนาแบบมสวนรวม

การสนทนาแบบมสวนรวมจะม 4 ขนตอน ดงน (ผเออกระบวนการ ในทน คอ ผทอานวยการ

ประชม เรมโดยกลาวถงสงทกาลงจะสนทนาหรอมรปใหด)

2.2.1 เหนอะไร ใหสมาชกชวยกนตอบ ผเออกระบวนการอาจแสดงผลงานการคนหาขมทรพย

ชมชนใหด หรอผลการศกษาทแสดงดวยภาพถาย ขอมลตางๆ

2.2.2 รสกอยางไร หลงจากเหนแลว

2.2.3 ทรสกนนหมายความวาอยางไรกนแน? อะไรทด อะไรประทบใจ อะไรทไมประทบใจ

อะไรตองปรบปรง

2.2.4 แลวจะทาอะไรตอไปด จะชวยกนแกปญหาอยางไร จะทาอยางไรเพอใหดขน จะรวมกน

สรางทนทางสงคมอยางไร

การสนทนาแบบนจะชวยใหสมาชกไดตอบสนองตอสงทผเออกระบวนการไดนาเสนอ และ

ชวยกนหาคาตอบรวมกนได

2.3 สนทรยปรศน

การเสรมสรางพลงชมชนดวยการเรยนรเรองราวแหงความสาเรจและรวมกนคนหาความฝนของ

ชมชน (Empowering Community by Sharing Stories & Discovering Dreams)

ลองนกวาดภาพโลกใบนเพงตรงเฉพาะสงดงาม ความมชวตชวาของผคน แลวตงความปรารถนา

ทจะชวยกนเปลยนแปลงไปสสงทตองการจะเหน นคอทมาของกระบวนการประสานความคดเนรมต

ชมชนดวยสนทรยปรศน

ดวยกระบวนการสนทรยปรศนทกลาวถงน จงเปนการคนหาประสบการณทดทสด และการ

คนพบสงใชการไดทมอยแลว แทนทจะคนหาแตสงทไมดแลวนามาแกไขเพยงเทานน

สนทรยปรศนแทจรงแลว กคอ กระบวนการทเชอเชญใหผคนมา

ผลดกนตงคาถามถง “สงทใหชวตชวา” กบชมชน แลวชนชมกนและกน

ตางคนตางไดยน และเหนถงคณคาความเปนมนษยของกลยาณมตรทจะ

รวมชะตากรรมกนในวนขางหนา

28



วงจรแหงสนทรยปรศน

เมอพจารณาวงจรแหงสนทรยปรศนในผงภาพขางบนจะพบวา แบงไดเปน 4 ขนตอนหรอระยะ

ทเนนสงด (4D)

ด 1 คอ การรวมคนพบสงดแลวชนชม (Discovery) เรมตนดวยการตงคาถามวา “อะไร

ใหชวตชวากบทมงาน องคกรหรอชมชน” ดวยการจบคระหวางสมาชกกลมผลดกนเลาเรองราว

จากคาถามทวา “กรณาบอกฉนทวา มชวงเวลาใดบางทคณตนเตนและภาคภมใจทสดทไดมสวนรวม

ในการทางานในองคกรน?”

รวมออกแบบรวมออกแบบ ทางานอยางสนทรยทางานอยางสนทรย

((DDeessiiggnn))

รวมคนพบ สงดแลวชนชม

(Discovery)

รวมถกทอฝน อยางสมศกดศร

(Destiny)

รวมสรางสรรค สงดเพอสงคม

(Destiny)

สนทรยปรศน เปนรปแบบหนงของการทางานเพอแกไขปญหา

ทใหความสาคญกบคณคาและศกดศรของมนษยและใชแทนการแกไข

ปญหาแบบดงเดมทแกอยางไรกไมสาเรจ และเปนทประจกษชดวา

คนตางหากทแกปญหา ไมใชกระบวนการหรอวธการ

29



ด 2 คอ การรวมถกทอความใฝฝนอยางสมศกดศร (Dream) คาถามตงตนจาก “อะไรคอ

สงททานอยากจะ....?” มนทาใหเราสามารถสรางสรรควสยทศนในอนาคตทรวมเขาไดกบความสาเรจ

ทเคยเกดขนแลวในอดตและความตนตาตนใจ วสยทศนกลายเปนประโยคทองในเรองโอกาสทกาลง

จะมมาในอนาคต หลงจากนน วสยทศนจะเขามากาหนดชะตาชวตโดยผานการนาเสนอทสรางสรรค

ดงคาประกาศเจตนารมณ การทองเทยวทางจนตนาการ ฯลฯ แลวทาใหมนชดเจน

ด 3 คอ การออกแบบสรรสรางอยางสนทรยะ (Design) ตงคาถามวา “หากจะทาให

ความใฝฝนเปนจรง เราจะออกแบบ วธการ กระบวนการ โครงสรางและสมพนธภาพในการทางาน

อะไรบาง?”

ด 4 คอ การสรางสรรคสงดเพอชมชน องคกรหรอสงคม (Destiny) คาถามทนาไปสการ

ทางานรวมกนอยางสรางสรรคกคอ “เราจะทากนอยางสรางสรรคไดยงไง?” เพอจะใชขมพลงทเรามอย

รวมทงระยะเวลาและการกาหนดลาดบความสาคญ ในขนตอนนทานตองทางานเพอใหบรรลวสยทศน

ทไดกาหนดไวแลว

2.3.1 สนทรยปรศนในกระบวนการพฒนาโดยอาศยสนทรพยชมชนเปนฐาน

การพฒนาโดยอาศยสนทรพยชมชนเปนฐาน เปนตวผลกใหสนทรยปรศนเกดความ

เคลอนไหว ความคดทเปนกญแจดอกสาคญในเรองนกคอ เมอใดกตามทชมชนไดรบการมองในสวนท

มสนทรพย ผลจะเปนไปในทางบวก ในขณะทหากชมชนถกมองวาขาดแคลนผลกจะออกมาในทางลบ

หรอเปนปญหาทจะตองแกไขเยยวยา

ปรชญาของการทางานในชมชน

เรมตงตนท “ปญญาของชมชน” แทนทจะตงตนท “ปญหาของชมชน”

การเสรมสรางพลงชมชนจงเปนเรองทชมชนนน จะตดสนใจใชวธการไหนจดการกบสงท

ทาทายในชมชนของตนเองระหวาง “จะแนวแนแกไขในสงผด” กบ “จะรกชาตยงชวต ทาสงถก”

2.3.2 วธการคดและตงคาถามแบบสนทรยปรศน

เมอเรมจากการมองโลกในแงดเสมอ คาถามจงเวยนวนอยในแงบวก อาท ความมชวตชวา

มความหมาย มคณคา ความสข ความสาเรจ ความหวง พลงของตวเรา องคกรของเรา และชมชน

ของเรา เมอชมชนใชสนทรยปรศน การแลกเปลยนเรยนรจงสกดความรจาก

1) สงทดทสดของการปฏบตในชวงอดตทผานมา

2) การมองไปในอนาคตขางหนาอยางงดงาม สดใส กระจางชด

3) การชนชมในคณคาของสงทประสพรวมกน

30



4) การออกแบบทางเลอกใหมทตนเองเปนผปฏบตในฐานะพลเมอง

5) การดาเนนกจกรรมอยางขนอาสาและรคณคาของสงทม

6) ขอสาคญทสดอยท การจนตนาการ มองเหนตนเองอยในฐานะเปนผปฏบตการ ผให

ผโรมรกหรอผเปลยนแปลง แทนทจะเปนผรบกรรม ผถกปฏบต หรอผรองรบ ดงนน ผทตงคาถาม

แบบสนทรยปรศน จะตองราลกไวเสมอกคอ

6.1) ถามถงสงทดทสด ไมวาจะใหเลาในเรองใดกตาม อาท

• ผลลพธทเคยเกดขนในเรองของปรมาณ คณภาพ เปนอะไร อยางไร เทาใด ?

• มวธการททาใหเกดในรปแบบใด กลวธใด กศโลบายใด หรอยทธศาสตรใด ?

• ปจจยทเอออานวยใหเกด อาท ผรวมกนทาคอใคร ในชวงเวลาใด ทสงทม

คณคาใดทไดถกนามาใชใหเกดผลลพธเชนนน ? ฯลฯ

6.2) ใชคาถามในเชงบวก ทมาจากคตฐานในทางบวกเชนเดยวกน เชน

เพอนรวมงานของเราเปนอยางไรบาง? สงททาใหทานดใจทไดทางานชนน ?

6.3) ใชประเดนททาใหเกดความตนเตน ทาทาย เชน “ผนา” นนอาจเปนใครกได

ทตองการชวยใหงานชนนประสพความสาเรจ.

6.4) ใชคาถามทแสดงออกถงการเชอเชญ การใหแสดงความรสกทดๆ หรอการให

เหนโลกในแงบวก

6.5) ตงคาถามทนาไปสการเลาเรองราวประสบการณทนาประทบใจของผตอบเอง

เปนหลก

6.6) ทาทของการตงคาถามใหออกเปนทานองชวนสนทนา ไมเปนทางการ เปน

แบบพๆ นองๆ และท สาคญท สด คอ ทาทของการตงใจฟง ใหเกยรต สภาพ ชนชม ยกยอง

ดจกลยาณมตร หรอญาตธรรม ปราศจากการหกหาญนาใจ ประชด หรอลบหล

6.7) ใชคาถามปลายเปด ซงไมตองการคาตอบตายตว ยงเปนการไมคาดฝน

หรอนาอศจรรยใจ ยงทาใหเกดรสชาตและความรสกทด คาดหวงวาจะทาใหเกดการเรยนรอยาง

นาตนเตน ประหลาดใจ

6.8) แสดงความชนชมในประสบการณทเขาเลาอยางจรงใจ

เมอคดบวก มองบวก เหนบวก พดบวก เมอลงมอทากเลยบวกตามไปดวย !!!!!

31



2.3.3 คาถามทเสรมสรางพลง ตงกนอยางไร?

หากเรายงไมเคยเรยนรในเรอง “คาถามทเสรมสรางพลง” มากอน ลองมาใหคะแนน

คาถามตอไปน วาคาถามใดจะชวยเสรมสรางพลงมากกวากน หากมชวงคะแนนตงแต 1-10 และ

10 คอ คะแนนทเสรมสรางพลงมากทสด ทานจะใหคะแนนในคาถามตอไปนกคะแนน ?

- ตอนนกโมงแลว ?

- มความเปนไปไดอะไรบางทเรายงไมไดคดถง ?

- ทานขาวแลวหรอยง ?

- ทวามจรยธรรมนนหมายถงยงไง ?

- ทานเคยมความสขและความสาเรจทสดในการทางานตอนไหน ?

- เสอตวนสวยด ทานซอมาจากไหน ?

คาถามทเสรมสรางพลง - ทาใหเกดความอยากรอยากเหนและเชอเชญใหตอบแบบสรางสรรค - มงเนนทการทาใหผเขารวมไดแสดงความคดเตมท - ทาใหอยากตอบดวยดวงตาทเปนประกาย

- คาตอบความหมายทลกไปกวาปรกตและเปนสงทผตอบ“ม”อยแลว

- คาตอบทาใหกลายเปนเรองทแพรกระจายไปในหมเพอนฝงหรอชมชนไดรวดเรว

(ผคนสนใจ แพรไปไดเรว)

คาถามทเสรมสรางพลง ม 3 มต

1) มตแรก “ออกแบบโครงสรางการถาม” ทาใหเกดความแตกตางอยางเหนไดชดเจน

ระหวางการเปดกวาง กบการปดทางความคดของผตอบ

คาถามตอไปนเรยงกนอยระหวางการเสรมสรางพลง จากนอยไปหามาก คาถามแบบถก / ผด

ทาไม

ยงไง อะไร สงใด

หากวา...

ใคร เมอไหร ทไหน

32



ทดลองตงเปนประโยคคาถาม - ลกหลานของเราทนไดออกกาลงกายตามทอยากทาหรอไม ?

- กรณาอธบายถงตอนทเดกๆ ในชมชนของเราเทาทผานมาไดมความสขและออก

กาลงกายกนอยางสนกสนานไดไหมครบ ?

- มการสนบสนนกนในชมชนของเราใหเดกๆ มสขภาพด ยงไงกนบางครบ ? และ

หาไดจากไหน?

- ทาไมเดกๆ ทนจงดไมขยน ?

- หากคดจะทาดใหลก ทาถกใหหลานของเราทานคดวาชมชนของเราจะสนบสนน

ใหเดก มชวตชวา มความสข และรางกายแขงแรงอยางไรไดบางครบ?

หากทาน เปลยนจากคาถาม ถก/ผด มาเปนทาไม? แลวไปส อะไรจะเกดขนบาง

หากเรา….? คาถามจะทาใหมการสะทอนความคด และสรางสรรคมากขนกวาเดม

ขอพงระวง

ในกรณทมการถามวาทาไม ? บางครงอาจยวยใหผตอบปกปองตวเองจากการถกตาหน

มากกวาทจะคดออกแบบอยางสรางสรรค ดงเชน ...ทาไมแนวรวมของเราจงสะดดและไมขยายวง

ออกไป ?

2) มตท 2 “ขอบเขตของคาถาม” การตงคาถามตองสอไดอยางเหมาะสม ลองด

ผลกระทบของขอบเขตตอไปน

- ในฐานะทมงาน เราจะแลกเปลยนเรยนรกนอยางดทสดไดอยางไร?

- ในฐานะแนวรวม เราจะแลกเปลยนเรยนรกนอยางดทสดไดอยางไร?

- ในชมชนของเราเอง เราจะแลกเปลยนเรยนรกนอยางดทสดไดอยางไร?

คาถามขางบนแสดงถงการตงคาถามทกาวหนาและกวางขวางพอเหมาะ แตบางคาถาม

อาจกวางเกนไป แมวาจะนาสนใจ อาท

- เราจะเปลยนแปลงพฤตกรรมการสรางสขภาพคนในชาตของเราไดอยางไร ?

3) มตท 3 “สมมตฐาน” ปรกตแลวคาถามสวนใหญจะมสมมตฐานอยภายในตวคาถาม

- เราจะสรางทนทางสงคมทเรามไปใชประโยชนอยางไร

- เราไดทาผดอะไร และใครควรจะรบผดชอบ?

- เราลองคนหาดวาอะไรทาใหเกดความไมรวมมอกนระหวางกลมตางๆ

- มบทเรยนอะไรบางจากสงทเกดขนและความเปนไปไดในอนาคตมอะไรบาง?

33



ลองตความจากคาถามขางบนวา - คาถามใดททาใหเกดการแกไขปญหา ?

- คาถามใดทนาไปสการตาหน?

- คาถามใดทกอใหเกดการปกปองตวเอง?

- คาถามใดทนาไปสการสะทอนความคด ความสรางสรรค?

- คาถามใดทกอใหเกดความรวมมอระหวางผเกยวของ?

กรณาตรวจสอบตอไปอกวาแตละคาถามนาไปสอะไรเปนสาคญ

- มความเชออะไรทแฝงอยในคาถามนน ๆ ?

การทดลองตงคาถามเพอนาไปใชกระบวนการสนทรยปรศน จงใหความสนใจใน

เรอง การออกแบบ ขอบเขต และความเชอในคาถามทเราตง เมอเราทางานรวมกนเปนทม เราใชเวลา

ในการตงคาถาม

- เรมจากการสนทนา ถงวตถประสงคและ กระบวนการทางาน

- ทางานกบทมงานใหเขยนคาถามหลายคาถามในประเดนทเกยวของกน

- พจารณาและใหคะแนนคาถามเหลานนวา

• คาถามใดททาใหเกดการสะทอนความคดและความสรางสรรคไดดทสด ?

• คาถามใดทผลของมนจะออกมาในเชงบวก ?

• มอะไรแฝงอยในแตละคาถามนน ?

- ลองเอาไปถามกบคนนอกทไมไดเกยวของกบกรณนน เพอดวามนใชการไดด

ยงไง ? และพจารณาวามนนาไปสการสนทนาในแบบไหน ?

2.3.4 ตวอยางการตงคาถามเพอใชในกระบวนการสนทรยสนทนา

1) การรวมคนพบสงดแลวชนชม (Discovery)

ตวอยางคาถามทรวมคนพบสงดแลวชนชม

- ทานมความสข และความสาเรจทสดในการทางาน ตอนไหน ?

- อะไรทาใหงานของทานมคา/มความหมาย ?

‐/+

34



- บทบาทของทานมคณคาหรอนาตนเตนอยางไรบาง ?

- คณไดรบความบนดาลใจมาจากไหน/ใคร ?

- คณมความยนดและภาคภมใจในอะไรมากทสด ?

- คณรสกมนใจในอะไรมากทสด ?

- บอกของด 3 อยางในชมชนททานชอบมากทสด ?

2) การรวมถกทอฝนอยางสมศกดศร (Dream)

ตวอยางคาถามทถกทอความใฝฝนรวมกน :

- ทานลองจนตนาการแลวบอกผมสครบวา อะไรคอสงทควรจะเกดขนจากนตอไป

ในอนาคต อก 5-10 ปขางหนา ?

- คณปรารถนาอยากจะเหนอะไรเกดขนกบชมชนทนในอนาคตบาง ?

- หากคณมเวทมนตเสกใหสงดๆ เกดขนในอนาคต คณจะเสกอะไรสาหรบชมชนน ?

- คณอยากจะเหนอะไรเกดขนในอก 5 ปตอไปขางหนาทชมชนน ?

- มวถทางใดบางทเราจะอยรวมกนกบชาวบานทนอยางมความสข ?

- หากมโอกาสอยางไมมทสนสด ทานและชมชนทน ทานอยากจะเหนอะไร

เกดขนระหวางเราดวยกนบาง ?

**แบงกลมยอย พฒนาวสยทศน นาเสนออยางมศลปะและสรางสรรค โดยใชถอยคา

บตรคา การวาดรป ใชแผนทความคด และอนๆ โดยเตรยมอปกรณใหพรอม

อปกรณประกอบดวย

- กระดาษขาวขนาดใหญ (ฟลบชารต)

- ปากกาเมจกหลากส หรอสเทยน

- บตรคาสตางๆ

- วสดอนๆ ทใชในการตกแตงใหสวยงาม เชน รบบน กาว กรรไกร

3) รวมออกแบบสรรคสรางอยางสนทรยะ (Design)

ตวอยางคาถามในการออกแบบ “วธการ” รวมกน

- เมอคณคนพบจดแขงและโอกาสในชวงแรกไดแลว เราจะหาทางสฝนของเรา

มนจะมหนาตาเปนยงไง ? ลองเขยนประโยคทองทสรางสรรค, ทาทายและนาตนเตน จากจดปจจบน

ทเปนอย ใชความภาคภมใจในอดต หรอความสาเรจทเคยม เปนตวเรมไปสอนาคต

35



ตวอยางคาถามคอ

- เราจะทาใหความหวงของเราบรรลผลสาเรจไดอยางไร?

- หากจะทาใหฝนเปนจรง ลองหาวธการใหมๆทจะสรางใหฝนเปนจรง?

เคลดลบของการเขยนตวแบบใหไปสแผนปฏบตการ - ทางานเดยวโดยเขยนสงทตนสนใจเลก ๆ

- จากนนระดมความคดเปนกลม จดใหเปนหมวดหม

- ทาใหเปนรปแบบทเรยบเรยงเปนขนตอน

- นาไปสการสรางแผนปฏบตการ

4) รวมสรางสรรคสงดเพอสงคม (Destiny)

ตวอยางคาถามทกาหนดชะตากรรมรวมกน

- หากจะมสงดๆเกดขนแกเรา เพอนบานและชมชนของเรา เราจะตงตนทาอะไร

รวมกนในวธการ/แนวทาง/กระบวนการ/กจกรรม/เทคนคใหม ?

- พวกเราจะวางแผนทางานกนอยางไรใหเกดความรเรมสรางสรรค

- หากหวงจะประสบความสาเรจทไมเคยมมากอน เราจะทาอะไรดทไมวนอยใน

รปแบบเดมๆ

- ทมงานไดวางแผนปฏบตการแลว ขอใหแตละทาน กาหนดวา ตวเองเหมาะสม

ในงานไหน ตามความสามารถ / พรสวรรค และใชขมพลงสนทรพยทมอย ?

2.4 แผนทเดนดน

2.4.1 แผนทเดนดนคออะไร

แผนทเดนดนมความสาคญในการศกษาชมชน

โดยเฉพาะอยางยงหากจะเขาถงชมชนในเชงบวกเพราะการเรยนรและจดทาแผนท

ทาใหสามารถบอกถงเรองราว ความเปนไปในชมชนสถานการณสาคญๆ

จดแขง ขมพลงของชมชน สถานททใชทากจกรรมตางๆ

ตามวถชวตและวฒนธรรมชมชน ซงจะทาใหเขาใจ

มตทางสงคมและวฒนธรรมของชมชน

ทาใหเขาใจสงคมของชาวบานไดดยงขน

36



แผนทเดนดนทาไดไมยาก เพยงการเดนสารวจ สงเกต และจดบนทกสงทพบเหนลงบน

แผนกระดาษ ไมวาจะเปนลกษณะทางดานกายภาพ เชน แหลงนา ภเขา ทะเล ทรพยากรและ

สงแวดลอมชมชน เชนปาไม หรอสงท ดในชมชน เชน แหลงท ตงวด มสยด โบสถ แหลง

ศลปวฒนธรรม โบราณสถาน ทอยของปราชญชาวบาน ศลปน เปนตน แผนทเดนดนทาไดโดยการ

หาขอมล ผทาตองเดนไปด สงเกต สมผส และทาแผนทดวยตนเอง

เปาหมายของแผนทเดนดน 1) เหนภาพรวมของชมชน 2) ไดขอมลในระยะเวลาอนรวดเรว 3) ไดขอมลทนาเชอถอมากขน เพราะไดจากการสารวจและสงเกตดวยตนเอง 4) ไดขอมลททนสมย

2.4.2 แผนทเดนดนตางจากแผนทนงโตะอยางไร

แผนทนงโตะ เปนเพยงแผนททมผทาไวอยแลว มกมาจากหนวยงานตางๆ นามาใชเลย

เพราะไมไดลงไปในพนทจรง อาจจะเปนภาพในอดตทไมทนสมยแลว จะรวาปจจบนมความ

เปลยนแปลงไปเพยงใด อยางไร ตองสารวจใหม

2.4.3 ขนตอนการทาแผนทเดนดน 1) ศกษาใหรวา เรากาลงจะไปศกษาอะไร ในทนเราจะไปศกษาทนทางสงคม

2) สารวจเพอไปเสาะหาสงดๆ ในชมชนเพอเหนสภาพจรงและเขาใจ

3) เดนไปดชมชน มองเหนชวตและเรองราวในชมชนของตนและอาจไปสอบถามคนใน

พนทเพมเตม

4) กลบมาวาดแผนทโดยใชกระดาษขนาดใหญ ใสสสวยงาม

5) การทาแผนทเดนดนสามารถทาไดในระดบองคกร ระดบชมชนเลกๆ ระดบหมบาน

ระดบอาเภอกได ความละเอยดจะแตกตางกนออกไป

2.4.4 ขอมลทอาจใสในแผนทเดนดน

ขมทรพยากรชมชน

พนททางกายภาพและทรพยากรธรรมชาต เชน ภเขา ทะเล แมนา ถนน บาน สถานท

ตางๆ โบราณสถาน สวนสตว สวนสาธารณะ ปาไม สวนปาลม สวนยาง เปนตน

แหลงของด เชน วด มสยด ททองเทยว บานคนด บานศลปน แหลงวฒนธรรม

เปนตน

“กการเสรมสราง

ศกยภาพผนา

การเปลยนแป

สถาบน

ปลงชมชน : นว

นพระปกเกลา

วตกรสงคม”

37

38

สถาบนพระ

“การเสรมส

ะปกเกลา

สรางศกยภาพ

พผนาการเปลย

ยนแปลงชมชน

น : นวตกรสงค

คม”

39



สวนท 2

40



41



บทท 3 ทนทางสงคม : ความหมายและองคประกอบ

3.1 ทนทางสงคมคออะไร 5

คาวา “ทนทางสงคม” (Social Capital) เปนเรองทไดรบอทธพลจากวชาเศรษฐศาสตรซงม

ความหมายคอนขางหลากหลาย แลวแตวตถประสงค สภาพโครงสรางเศรษฐกจ สงคม รวมทง

วฒนธรรมของสงคมนน

เนองจากทนทางสงคมเปนคาทกวางและมนกวชาการไดใหแนวคดเกยวกบทนทางสงคม

ทหลากหลาย ในทนขอจดการใหความหมายของทนทางสงคมตามแนวคดตางๆ ดงน

3.1.1 ทนทางสงคม ปจจยทสาคญของกระบวนการสรางความสมพนธทเหนยวแนนในสงคม

โดยการรเรมของประชาชนทรวมกนสรางความเชอมโยงในลกษณะตางๆ ภายใตหลกการ

ของความไววางใจ การตอบแทนซงกนและกน และการทาใหเกดความเปนไปไดทองคกรทมสมาชก

จานวนมากสามารถบรรลเปาหมายรวมกนขององคกรได

แนวคดทนทางสงคมกลายเปนแนวคดทไดรบความนยมและกลายเปนปจจยทสาคญใน

การสรางความแขงแกรงใหกบประชาธปไตย โดยรปแบบบางประการของทนทางสงคมนน กอใหเกด

ผลดตอประชาธปไตยและความเขมแขงของสงคม

5 ถวลวด บรกล. ทนทางสงคมของผหญง : ความยงยนของประชาธปไตย. กรงเทพฯ : สถาบนพระปกเกลา. 2551. หนา

7-9.

ทนทางสงคม ยงหมายถง สถาบน ความสมพนธ และขนบธรรม-

เนยม ตางๆทกอรปปฏสมพนธทางสงคมภายในสงคมทงในเชงปรมาณ

และคณภาพ

ทนทางสงคมเปน "ความเกยวพนตางๆทางสงคม หรอ เครอขาย

ตางๆ ทวางอยบนหลกการของความไววางใจ การตอบแทนซงกนและกน

และบรรทดฐานตางๆของการกระทา

42



โดยมแนวทางหลกๆ 6 ประการ ไดแก 1) การตอบแทนซงกนและกน 2) ความไววางใจ

3) บรรทดฐานทางสงคม 4) การมสวนรวมในเครอขาย 5) การครอบครองและบรหารจดการ

ทรพยากรของชมชน (ทรพยากรทมการใชและเปนเจาของรวมกนโดยกลมคนและใชโดยสมาชกของ

กลมเหลานน) และ 6) ลกษณะความกระตอรอรนในการเขามามสวนรวมในชมชน (หมายถง ความ

กระตอรอรนและเตมใจของประชาชนในการเขามามสวนรวมในชมชนซงขบเคลอนดวยการมสวนรวม

อยางกระตอรอรนและเตมใจ)

3.1.2 ทนทางสงคมเปนเรองของระบบคณคา

ทนทางสงคม เปนลกษณะหนงทมมานานในสงคมเกษตรกรรมทกแหงในโลก นนคอ การ

ชวยเหลอกน แตปจจบนทชวตของแตละคนคานงถงสทธสวนตวมากขน จงลดความรบผดชอบตอสงท

เปนของคนอนหรอสวนรวม ทาใหมชวตทหางกนมากขน ทาใหทนทางสงคมลดลง

1) วฒนธรรม เปนวถชวตทสบทอดกนมายาวนานและเปนทยอมรบในสงคมนนๆ ซงม

ความหลากหลายในแตละพนท โดยอยในรปของความเชอ ความศรทธา จารตประเพณทดงาม

คานยม ความเปนไทย นอกจากน ยงมในรปของแหลงประวตศาสตร โบราณสถาน ฯลฯ วฒนธรรม

เปนตวยดโยงคนในสงคมใหตระหนกถงรากเหงาของตนเอง เกดความหวงแหน ภมใจทจะรกษา

อนรกษ ฟนฟ พฒนา และตอยอด เพอประโยชนตอตนเอง ครอบครว ชมชน และประเทศ

“ทนทางสงคม” คอ ระบบคณคา ซงประกอบดวยตวคณคาทรอยรดผคน

เขาดวยกนใหอยเปนครอบครว ชมชน เปนกฎเกณฑ ระเบยบ จารตประเพณ

วถปฏบตของชมชน การเชอมโยงคนกบธรรมชาตกบคนอน เปนพเปนนอง เปนกลมเปนกอน ไมอยแบบตวใครตวมน ทนทางสงคมเปนคณธรรมตางๆ

ความไวใจกน ความเอออาทรตอกน การพงพาอาศยกน การททาใหม

ความสมพนธอนดตอกน

“ทนทางสงคม” หมายถง ผลรวมของสงดงามตางๆ ทมอยในสงคม ทงใน

สวนทไดจากการสงสมและการตอยอด รวมถงการรวมตวของคนทมคณภาพ

เพอสรางประโยชนตอสวนรวม บนพนฐานของความไวเนอเชอใจ สายใยแหง

ความผกพนและวฒนธรรมทดงาม ตลอดจนการมองคความรและภมปญญา

43



2) องคความร ประกอบดวยภมปญญาทองถนและความรทเกดขนใหม โดยภมปญญา

ทองถน เปนศาสตรและศลปของการดาเนนชวตทสบทอดมาจากบรรพบรษ เปนฐานคดและ

หลกเกณฑการกาหนดคณคาและจรยธรรมทมการสงสมสบทอดกนมายาวนาน ทาใหเกดความ

หลากหลายของความรทนามาใชประโยชนไดและสรางสมดลในการอยรวมกนของคนและ

ธรรมชาต

3.1.3 ทนทางสงคมเปนสนคาสาธารณะ

ทนทางสงคม ยงมลกษณะทเปนสนคาสาธารณะ เหมอนกบการมอากาศบรสทธหรอการ

มถนนทปลอดภย ซงอาจมองคกรนตบคคลเปนตวแทนในการจดการได นนหมายถง ทนทางสงคม

มลกษณะเปนผลพลอยไดทเกดจากกจกรรมทางสงคม

ทนทางสงคม ประกอบดวย ขอผกมด บรรทดฐาน และความไววางใจ ทสามารถ

แลกเปลยนระหวางกน เชน การทสมาชกของชมรมรองเพลงเขามามกจกรรมรวมมอกน กเปนเพราะ

เขาชอบรองเพลง ไมใชเพราะเขาตองการรวมมอเพอสรางเครอขายสงคมทแขงแรง แตโดยผลพลอยได

กคออยางนน

3.1.4 ทนทางสงคมเปนปจจยขบเคลอนในเรองการเมองการปกครอง

ทนทางสงคม หมายถง "เครอขายของการรวมตวกนในรปแบบตางๆ ภายในประชาสงคม

บรรทดฐาน และความไววางใจ" ซงสงเสรมใหผมสวนรวมทางการเมองสามารถกระทาการรวมกนได

อยางมประสทธภาพในการบรรลจดมงหมายรวมกน

3.2 ทนทางสงคมประกอบไปดวยอะไรบาง

องคประกอบของทนทางสงคมมหลายรปแบบ คอ

1) การรวมกลมในลกษณะเฉพาะ เชน ความสมพนธ

2) การสอสาร 2 ทาง ความไววางใจและความรสกทางบวก

3) วฒนธรรมชมชน เปนสงผกพนแนบแนนกบวถชวตของคนในชมชน เปนสงสะทอน

ใหเหนถงวธการคด การมองโลก ความเชอและจตสานกทสมพนธกบบคคลในระดบปจเจกบคคล ไดแก

ความเชอในสงศกดสทธ พธกรรมและประเพณตางๆ ตามแตละเชอชาต

4) กฎจารต ประเพณ เปนลกษณะเฉพาะของทองถนทหลอหลอมจากประสบการณของ

คนรนหนงไปสอกรนหนง เปนสานกของคนในชมชนทมงสรางระบบขนมา เพอดแลควบคมชมชนให

ดาเนนชวตไปตามระบบคดของชมชนนน

44



5) ภมปญญาทองถน เปนกระบวนการเรยนรทชมชนสงสมกนมา เชน ภมปญญาดาน

เกษตรกรรม การแพทยพนบาน เปนตน

6) ระบบกรรมสทธ การจดการรวมและการจดการทรพยากรของชมชน

7) ระบบความสมพนธทม ลกษณะของการเปนครอบครวเครอญาต โดยมความ

เออเฟอเผอแผกน ชวยเหลอเกอกลกนในยามตกทกขไดยาก ซงเปนโครงสรางสาคญทจะยดโยงชมชน

ใหเขมแขง

8) ทรพยากรบคคล แบงออกเปน 2 กลม คอ 1) ผนาชาวบาน พระ ผอาวโส ผนา

เกษตรกร และปราชญชาวบาน ซงมความสาคญในกระบวนการเรยนรของชมชน การเสรมสราง

ภมปญญาทองถน และ 2) กลมองคกรชมชนทดาเนนกจกรรมสาธารณะ เปนกลมทรวมกนทางความคด

กลมอาชพ กลมศาสนา เพอทากจกรรมทเปนประโยชนตอชมชน

กลาวโดยสรป ทนทางสงคม ประกอบดวย ความไววางใจ ความเชอ ทศนคต พฤตกรรม

บรรทดฐานทางสงคม ประชาคม รปแบบความสมพนธเปนเครอขายกจกรรมตางๆ

ทนทางสงคม เปนทรพยากรทมลกษณะพเศษ ทยงใชยงเพม ไมลดลงอยางทรพยากรอน

เปนทรพยากรทใชอยางไมมวนหมด

ทนทางสงคม เปรยบเสมอนสนคาสาธารณะ ไมใชของใครคนใดคนหนง ใครคนใดคนหนง

ไมสามารถใชประโยชนแตเพยงคนเดยว หรอกดกนมใหคนอนไดเขามาใช

3.3 ทนทางสงคมมประโยชนอยางไร

ทนทางสงคมมประโยชนมากมาย อาท

1) ทนทางสงคมเปนสงสาคญทมสวนเพมพนผลประโยชนในดานอนๆ เปนขมทรพยของ

ชมชน ทาใหมความตนตว และพลเมองมใจเชอมโยงกน ทาใหการทางานเครอขายทางสงคมและ

การเมองเปนไปในแนวราบ เปนตวเพมคาความเปนนาหนงใจเดยว ความรวมมอของพลเมอง และ

บรณภาพ ประชาธปไตยจะดาเนนไปดวยด ตรงขามในเขตอทธพลซงความสมพนธของพลเมองไมใช

แบบแนวราบ แตเปนแบบอปถมภ สภาพประชาธปไตยจะมปญหา และรฐบาลไมมประสทธภาพ

เทาเขตทเตมไปดวย ชมชนของพลเมอง

สงเหลานเปนรากฐานทสงผลใหมรฐบาลทประสบความสาเรจ และมเศรษฐกจทรงเรอง

ในปจจบน ซงแกนของมน กคอ การเกดเปนเครอขายทหนาแนนไปดวยการสานประโยชนของทกฝาย

เขาดวยกน

45



2) ทนทางสงคมกอใหเกดสญญาประชาคม สรางการมสวนรวมของประชาชนอนเปนการ

เสรมสรางกระบวนการประชาธปไตย

3) ทนทางสงคมเปนการรวมตว อยางไมเปนทางการ ยงชวยแกปญหาทการรวมตวแบบ

ทางการแกไมได

4) ทนทางสงคมมผลตอความสาเรจของประชาธปไตย

ทนทางสงคมจงกอใหเกดผลตางๆ มากมาย ทงกอใหเกดทนอนๆ ทมคณคาตอสงคมมนษย

ตามมา เกดสญญาประชาคม หรอการสรางขอตกลงรวมกน ชวยแกปญหาความขดแยงตางๆ ได

เพราะการมความเชอมน ไววางใจ และการมบรรทดฐานรวมกน ทงยงเสรมสรางการมสวนรวมของ

ประชาชนประชาสงคม ทาใหเกดมการตอรองระหวางพลเมองและรฐ มความขบเคลอนหรอสะทอน

ความตองการของประชาชนสรฐ อนเปนการเสรมสรางกระบวนการประชาธปไตย

3.4 จะคนหาทนทางสงคมไดอยางไร

ทนทางสงคมสามารถคนหาไดโดยหลายวธ ดงน

1) จดทาตวชวดทนทางสงคมและจดทาแบบสารวจทนทางสงคมตามตวชวด เชน การ

วดระดบความไววางใจกน การเปนสมาชกกลม การเขารวมกจกรรมของชมชน การมกจกรรมทาง

วฒนธรรม ประเพณ

2) จดทาแผนททนทางสงคม โดยการคนหาทนทางสงคมตามองคประกอบของทนทาง

สงคม เชน การระบวาของดในชมชนมอะไร อยทไหน ชมชนมทรพยากรอะไรบาง มคนด อยทไหน

3) การประชมรวมกนเพอคนหาทนทางสงคม โดยสมาชกชมชน

3.5 ใครคอผบอกวามทนทางสงคมเทาไร อยทไหน

1) นกวชาการ/ผร นกวชาการหรอผรตางๆ อาจชวยคนหาทนทางสงคมใหกบชมชนนนๆ

ไดโดยใชวธการตางๆ เชน การใชแบบสารวจ แบบสอบถาม การสมภาษณ การสนทนากบผร

กบผเกยวของ และประชาชนในชมชนนนๆ นอกจากน ยงอาจมการใชเครองมอตางๆ เขามา

ประกอบการคนหา เชน กลองถายภาพ แผนทภาพถายทางอากาศ ภาพถายจากดาวเทยม แผนท

สารสนเทศทางภมศาสตร ซงมกเปนขอมลทคอนขางเปนวชาการ แตจะไดขอมลทประชาชนสามารถ

นาไปใชประกอบกบขอมลทประชาชนคนหากนมาไดเปนอยางด

46

ทดทสด

รปแบบ

0

10

20

30

40

50

60

0

20

40

60

80

100

สถาบนพระ

“การเสรมส

2) คนห

คอประชาชน

ทงการสงเกต

ตวอยางทนท

0

0

0

0

0

0

0

ป 2545

17

0

0

0

0

0

0

ธนวาค2544

ะปกเกลา

สรางศกยภาพ

าโดยคนในช

นในทนนเอง

ต สมภาษณ

ทางสงคมขอ

รอ

5 ป 2546 ป

.7 19.3

คม4

กรก2

69.1

พผนาการเปลย

มชนเอง ผท

เพราะอยมา

ณ ประชม เป

งคนไทยในเร

ความไววาง

ความไอยละของประ

ป 2547 ป 2

29.8

กฎาคม2545

84.7

ยนแปลงชมชน

ทสามารถบอก

านานและรจ

นตน

รองตางๆ ทได

งใจกนในสง

ไววางใจรฐบะชาชนทไววา

2548 ป 254

39.3

53

เมษายน2549

65.

น : นวตกรสงค

กไดวาชมชน

กพนทด กา

ดจากการสาร

งคมไทย

บาล างใจรฐบาล

49 ป 2550

3.8

41.3

25 มถนายน 12 สงหาคม

2550

9

45

คม”

มอะไรด อะไ

ารคนหากสา

รวจดวยแบบส

3

-

1 ตลาค30 พฤศจก

2551

5.2

ไรคอทนทางส

มารถทาไดห

สอบถาม

ม -กายน

34.4

จะเหนไดวา

คนไทยไววางใ

คนอนนอยลง

สงคม

หลาย

ใจ

ง

47



3.6 ไดทนทางสงคมแลวจะเอาไปทาอะไร 1) ทนทางสงคมทาใหรจกตวเอง และนามาสการแกปญหาของชมชนได

2) ทนทางสงคมสามารถนามาใชในการเปนขอมลพนฐานเพอการพฒนาตอไปได

เมอรวบรวมทนทางสงคมไดแลว ควรนามาเสนอใหประชาชน ผนาชมชน และผบรหารใน

หนวยงานตางๆ ทราบเพอนามาใชในการวางแผนการพฒนาชมชนนนตอไป

48



49



สวนท 3

50



51



บทท 4 การคนหาขมพลงชมชนและสนทรพยชมชน

4.1 ขมพลงชมชนคออะไร

ขมทรพยชมชนเปนสงทจดวาดในสงคม เปนทรพยากรของชมชน ไมวาจะเปนสงมชวต ไมมชวต

เปนมนษย วฒนธรรม ขนบธรรมเนยมประเพณ ศลปะ โบราณสถาน โบราณวตถ ตางๆ กได

ขมพลงชมชนจดเปนสนทรพยชมชนดวย

4.2 การทาแผนทสนทรพยชมชน

เปนกระบวนการทระบไดวามทรพยากรอะไรบางทเปนมนษย สงของ เงน ผประกอบการ และ

อนๆ ในชมชน เปนกระบวนการทสาคญสาหรบโครงการตางๆ ในชมชน เพราะการมขมทรพยชมชน

จะทาใหชาวบาน รจกตวเอง รจกชมชน กอนทาการวางแผนพฒนาโครงการเพอชมชน

4.3 จะจดทาทาเนยบสนทรพยชมชนไดอยางไร

ทาเนยบสนทรพยชมชนเปนการรวบรวมขอมลทเปนเรองของสงดๆ ในสงคมนนมาอยรวมกน

ซงไดมาจากหลายแหลง ไมวาจะเปนการคนหาโดยชาวบานเองหรอโดยนกวชาการชวยคนหา

การจดทาทาเนยบอาจเรมตนงายๆ โดยใชแบบฟอรม ดงตวอยางตอไปน

52



การคนหาสนทรพยชมชนของทาน

ตวอยางแผนทสนทรพยชมชน

ชอชมชน…...........................................

ชมชนของเรา

กายภาพ

เศรษฐกจชมชน

ปจเจกชน

สถาบน

สมาคม

หอการคา กลมนกศกษา

ชมรมดนตร /กลมนกเขยน ครอบครวคนเกง กลมออกกาลงกาย

กลมแมบาน กลมเกษตรกร

กลมผสงอาย กลมเยาวชน

กลมผชาย /กลมผหญง กลมศาสนา

กลมนาสงคม กลมชวตอสระ

สมาคม

สวนสาธารณะ

สนามเดกเลน

ชายหาด / ทะเล

ทางจกรยาน ปา / ปาชมชน

สถานทปกนก

ภเขา / แมนา สวนปาลม

สวนยางพารา ศาลาประชาคม

พนททางกายภาพ

โรงเรยน

มหาวทยาลย วทยาลยชมชน

พพธภณฑ

โรงพยาบาล

หองสมด มลนธ

โรงงานอตสาหกรรม

สถาบน

ความร ความสามารถ ความชานาญ พรสวรรค

คณลกษณะพเศษของ พอคา พอบาน แมบาน เยาวชน ศลปน พระสงฆ ผพการ นกกจกรรม

ทหารผานศก ขาราชการเกษยณ ผปกครอง นกเรยน ฯลฯ

ประชาชน (ปจเจกชน)

รานคาของเกา

โอทอป (OTOP)

สหกรณ

สาขาของหางใหญ

ผประกอบการรายยอย

ธรกจไมหวงกาไร

สมาคมพอคา

ธนาคาร

เศรษฐกจชมชน/ทองถน

53



แผนทสนทรพยชมชนของทาน

ชอชมชน………………........................................................................

กรณาเตมรายชอสนทรพยชมชนทพบในชมชนของทานในชองวางตามททานคนพบลาสด

ชมชนของเรา

กายภาพ

เศรษฐกจชมชน

ปจเจกชนสถาบน

สมาคม

สมาคม

พนททางกายภาพ

ประชาชน (ปจเจกชน)

เศรษฐกจชมชน/ทองถน

สถาบน

54



ชมชน.................................................... หมบาน............................................. ผสมภาษณ............................................ ผใหสมภาษณ....................................

มสอทองถน

จดหมายขาวชมชน/หมบาน โทรทศนชมชน หนงสอพมพหมบาน

วทยชมชน ทอานหนงสอพมพ หองสมดชมชน

มกลม/ชมรม/เครอขาย

ผสงอาย แมบาน เยาวชน

เกษตรกร ผนาศาสนา อสม.

กลม/ชมรมอน ๆ ชอ………………………………….………………..

มกจกรรมในชมชน

ออกกาลงกาย ฟงเทศน / ฟงธรรม เดน/วง

เลนดนตรพนเมอง เลนพระเครอง เลนกฬา………….

ปองกนเอดส/เสยงทางเพศ สรางบาน กจกรรมทางศาสนา

การอนรกษวฒนธรรม การคมครองผบรโภค พทกษสทธชมชน

การแพทยพนบาน การแพทยแผนไทย การดแล บารง รกษาตนเอง

ขจกรยาน อนรกษสมนไพร อนรกษภาษา/ตวหนงสอพนเมอง

เตนแอโรบค รามวยจน/ไทย/ไทฉ จกง อนรกษแมนา/สงแวดลอม

ปลกผกปลอดสารพษ เกษตรอนทรย ปองกน/ตอตานยาเสพตด

จดการปาชมชน จดการทดนสาธารณะ จดการปาชมชน

สหกรณรานคา สหกรณออมทรพย กลมจดการฌาปนกจ

สภาวฒนธรรม สภาหมบาน กลมเกษตรกร……….

ธนาคารโค-กระบอ ธนาคารขาว ประชาคม………….

พพธภณฑ ………. อนๆ (ถาม)......................................................................

ตวอยางแบบสารวจเพอคนหา “ขมพลง” ชมชน (Community Assets Survey) ชมชนของทานมขมพลงใดบางทจะนาไปส คณภาพชวตทด และชมชนเขมแขง ?

55



อาคารสถานท/อปกรณ สงอานวยความสะดวกทมในหมบานของทานมอะไรบาง?

วด โรงเรยนชมชน ขวง/ลาน.....……..…….

โรงละคร ศนยวฒนธรรม/ศลปกรรม ศนยเศรษฐกจชมชน

ตลาดสด/ตลาดนด โรงพยาบาล สวนสาธารณะ

สนามกฬาโรงเรยน อาคารเอนกประสงค ศาลาประชาคมในหมบาน

ศนยสงเสรมสขภาพ ศนยการเรยนรชมชน สถานอนามย

ศนยฯสาธตผลตภณฑในหมบาน สวนสขภาพในหมบาน

อาคารออกกาลงกายในหมบาน สวนสาธารณะในหมบาน

สนามเดกเลน สานกงาน อบต./ เทศบาล ศนยฯผลตภณฑทองถน

ตลาดนด หองสมดหมบาน, ชมชน สานกงานชมชน

ศนยฝกอาชพ/ศลปาชพ การเคหะชมชน ศนยถายทอดเทคโนโลย

สถาบน สานก ศนยอนๆ (ถาม) …………………………

คนทมความสามารถในหมบานทาน มหรอไม ?

ชางกอสราง ชางไฟฟา ชางประปา

หมอเมอง นกกฬา ประธานกลมหนมสาว

ประธานกลมผสงอาย ประธานกลมแมบาน ประธานกลม……………

อสม. พระสงฆ ศลปน…………………..

นกกจกรรมประชาธปไตย นกกจกรรมสงแวดลอม นกกจกรรมสขภาพ

ผนาธรรมชาต………… ทรงคณวฒทองถน/ปราชญชาวบาน……………………...

อนๆ (ถาม ……………………………………………)

ทนธรรมชาต มหรอไม ?

นาตก……………………… ทดนสาธารณะ………

ปาไม…………… แมนา……………..

ความเขมแขงของชมชนจะเกดไดอยางยงยนถาวร “ตองสรางเสรมเพมพลงจากขางใน มใช อปถมภ ทาใหจากภายนอก”

56



หนาตางภายในองคกรชมชนของทาน โปรดทบทวนชนดของสนทรพยทสามารถพบไดในองคกรใดองคกรหนง

แลวใชหนาถดไป กรอกรายการสนทรพยขององคกรของทาน

บคลากร ความสามารถของแตละคน - ศลปะ - ดนตร/เพลง - กฬา

คณลกษณะแตละคน - ความคด - พลงงาน - ความกระตอรอรน - การพฒนาทกษะผนา - การอบรมทางเทคนค - การมสวนรวม - การสอสาร - คอมพวเตอร - ความรจากชมชน

อปกรณ/เครองมอ - เฟอรนเจอร

- หนงสอ

- ศลปะ

- หนงสอพมพ

- เครองมอ

- อปกรณ/เทคโนโลย

สารสนเทศ เชน

คอมพวเตอร ฯลฯ

- สอทงหลาย

- ขอมลขาวสาร - ประวตศาสตรชมชน

พนท/เครองอานวยความสะดวก

- หองประชม

- หองครว

- หองคอมพวเตอร

- สวน

ความเชยวชาญ- ดานศลปะ - การอานออกเขยนได - ภาษา - ทกษะผนา - วทยากร - วทยากรบรการ - พละ - การกฬา

ปจจยสาคญ ของแตละคน - ความสามารถ - ความสนใจ - คณลกษณสวนตว - ความคด / พลงงาน /

อดมการณ / การตดตอ

เครอขายประสานงาน

- องคกรเอกชน

- องคกรสาธารณะ

- สมาคม

- ปจเจก

พลงเศรษฐกจ

- การอบรมอาชพ

- การจางงานทองถน

- สนบสนนทน

- การซอขาย

57



โปรดใชแบบฟอรมตอไปนจดทา ทาเนยบสนทรพยชมชนของทาน ชมชนของทาน มผคน บคลากร ความร ความสามารถ ความเชยวชาญ และเครองมออานวยความสะดวก

• โปรดระบสนทรพยของชมชนทาน

• จดทา ทาเนยบสนทรพย

• ใชหนาตอไปประสานสนทรพยกบโครงการ

บคลากร พนทและเครองอานวยความ

สะดวก

เครองมอ/อปกรณ

ความเชยวชาญ

ปจจยสาคญ เครอขายของการประสานงาน พลงเศรษฐกจ

58



การนาสนทรพยชมชนของทานไปใชในโครงการพฒนา เมอมองเขาไปในชมชนของทานจะพบสนทรพยมากมายทสามารถนาไปใชเพอทาใหโครงการเขมแขง

โปรดระบสนทรพย ในชมชนของทาน

เราจะนาสนทรพยชมชน มาใชงานโครงการไดอยางไร ?

บคลากร

ความชานาญ/เชยวชาญ

พลงทางเศรษฐกจ

ปจจยสาคญ

การประสานเครอขาย

พนทและเครองอานวยความสะดวก

เครองมอ/อปกรณ

59



ตวอยางการจดทาทาเนยบความสามารถในตวของทานและสมาชกในชมชน

บทนา

ฉนชอ............................................ทานชออะไร..........................................

ขอบคณทมาวนน มใครคยกบทานหรอยงวา

• การแบงปน “พรสวรรค” หมายถงอะไร?

• ทานเขาใจวายงไง?

ปกตแลวแลวเรามความเชอวา พระเจาประธานชวต ความสามารถ และสตปญญามาใหเรา

ซงสามารถนามาใชในชมชนได ผมใครขอเวลาพดคยกบทานสกนดหนง ในเรองของขวญและทกษะ

ของทาน

พรสวรรค (Gift) คอ สงทเปนความสามารถ ทกษะ ทตดตวมาตงแตเกด เราอาจพฒนามน

ขนมาเองโดยไมมใครสอนเรา

1. อะไรคอสงทผอนพดถงในตวเราวาเรามด?

2. ใครคอคนทในชวตของเราทเรามแตใหคณใหยงไง?

3. คณไดแลกเปลยนครงสดทายเมอไหร?

4. คณเคยใหอะไรผอนททาใหคณรสกด

ทกษะ (Skills) บางครงเรามความเฉลยวฉลาดในชวตประจาวน เชน ทากบขาว เลนดนตร

พดในทชมนมชน หรอซอมแซมของใช

1. คณทาดวยความเรงราหรอไม?

2. หากคณเรมงานธรกจ มนจะเปนอยางไร

3. คณอยากจะทาอะไรทมคนจายเงนใหคณทา?

4. คณเคยทาอะไร สาเรจบาง หรอคณเคยซอมอะไรหรอไม

ความใฝฝน (Dreams) มสงใดบางททานอยากจะม หรออยากจะทาใหสาเรจ?

1. ทานมความใฝฝนอะไรบาง?

2. ถาหากวาทานจะอธษฐานอะไรกได 3 ประการทานจะอธษฐานวายงไง?

60



ตวอยางของการจดทาทาเนยบความสามารถ/พรสวรรคของทาน ความสามารถทฉนอยากจะแบงปนใหกบชมชนของฉน

1. พรสวรรคในสวนของหว (Head) สมอง ความร ปญญา ความหลกแหลม

- ฉนเปนวทยากร เรอง..หมอดน ทาดอกไมจนทน ทาอาหาร .................................................

...........................................................................................................................................

- ฉนเคยทางานใหชมชน ทเขายอมยกให เรอง.......................................................................

...........................................................................................................................................

- สงทฉนรหรอสนใจจะคยกบใครๆ บอย เชน

• งานศลปะ.............................................................................................................

• ประวตศาสตร ......................................................................................................

• ศาสนา.................................................................................................................

• ...........................................................................................................................

• ฉนจาเกงในเรองตาง ๆ เชน

o วถชวต/การละเลน...........................................................................................

o วฒนธรรมชมชน..............................................................................................

o งานพฒนาชมชน.............................................................................................

2.พรสวรรคในสวนของมอ (Hand) สงทฉนทาเปนอยางคลองแคลว เชน

- ฉนเกงงานชาง เชน ไฟฟา ประปา ชางกอสราง คอมพวเตอร...............................................

- ฉนเลนกฬาเกง เชน เปตอง ปงปอง ฟตบอล....................................................................

- ฉนเลนดนตรเกง เชน เปาขลย ตระนาด ดดกตาร.............................................................

- ฉนทาสวนเกง เชน ปลกผก ทาเกษตรอนทรย...................................................................

- ฉนทากบขาวเกง เชน แกงไตปลา ควกลง ขนมจนซาวนา ................................................

- ฉนทางานฝมอเกง เชน นวด เยบปกถกรอย ....................................................................

61



3. พรสวรรคในสวนของหวใจ (Heart) ฉนใสใจกบ :

• ชวต เรอง................................................................................................................

• ศลธรรม เรอง................................................................................................................

• สงคม เรอง...............................................................................................................

• โลก เรอง…………………………………………………………………………………

• ธรรมชาต เรอง...............................................................................................................

• ฉนรกสงแวดลอมและเดก ๆ เชนเรอง...............................................................................

• ฉนรกบานเกด อยากทาอะไรดๆ ใหบานเราเรอง.................................................................

• ฉนอยากทางานเพอสวนรวม เรอง.....................................................................................

• ฉนเปนแฟนพนธแทเรอง..................................................................................................

• ฉนภาคภมใจอยากแสดงใหโลกร เรอง..............................................................................

4. ความใฝฝน (Dreams)

มสงใดบางททานอยากจะมหรออยากจะทาใหสาเรจ ?

• ทานมความใฝฝนอยากจะเหนบานเราม............................................................................

....................................................................................................................................................

• ถาหากวาทานจะเสกอะไรกไดใหมในหมบานของทาน 3 ประการ ทานจะเสกอะไรบาง ?

1) ........................................................................................................................

2) .......................................................................................................................

3) .......................................................................................................................

5. ในความเปน “พลเมองเขมแขง” ของทานในวนน

ทานคดวาเรานาจะรเรมทาอะไรใหเปนทประจกษไดบาง ?

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

62



63



สวนท 4

64



65



บทท 5 นวตกรสงคมกบชมชนยงยน

ในการเสรมสรางทนทางสงคม เราตองการผนาทจะมาชวยในการคนหาทนทางสงคมและเปน

ผนามาสการเปลยนแปลงชมชนโดยใชทนทางสงคมเปนฐาน เขาผนนเราเรยกวา “นวตกรสงคม”

5.1 ความหมาย

5.1.1 ความหมายของ “นวตกรสงคม”

บคคลทตองการใหเกดการเปลยนแปลงขนในกลม องคกร ชมชน และสงคม ในเรองใด

เรองหนง และตองทางานรวมกบบคคล กลมบคคล เพอผลกดนใหเกดการเปลยนแปลงขนตามท

ตองการ

5.1.2 ชมชนยงยน

ชมชนยงยน เปนแนวคดหนงใน การพฒนาทอยบนพนฐานการพงพาตนเอง โดย

อาศยระบบการจดการของชมชนในการพฒนาตางๆ ทชมชนเปนผเรยนร ผเลอกสรร ผวางแผน

ผปฏบต และรบผลจากการปฏบตนน ดวยวธคดทมพนฐานมาจากระบบคดเดมของชมชน หรอ

ภมปญญาพนบานผสมผสานเขากบวธคดและระบบการจดการใหมของสงคม

ชมชนยงยน มความเปนองครวม ของสรรพสงเปนพนฐานและมความเดนชด

ในแนวทางเฉพาะดานเปนทางเลอก

ชมชนยงยน เนนคณคาของ “คนและสรรพสง” อนหมายถงทรพยากรและเทคโนโลย

ตางๆ ควบคไปกบการจดการทมประสทธภาพ ซงไมไดหมายถงระบบการจดการงานดานเดยว แตม

ระบบการบรหารและการพฒนา “คนเปนแกนกลาง” ของการทางาน

ชมชนยงยน เปนการพฒนาแบบครบครน พฒนาทกดานไปพรอมกนโดยมการ

อยรวมกนเปนชมชนทมความเออเฟอเผอแผ รจกให และเปาหมายใหญอยทมความเคารพตอ

ทงตนเอง ผอน และสงแวดลอมรอบขาง

ชมชนยงยน เนนการกระจายการพฒนาไปสทกสวนของชมชน ไมใชระบบทให

โอกาสกบผทอยเหนอกวาทางดานเศรษฐกจหรอการเมอง

66



ชมชนยงยน เปนความยงยนของคนหรอสงคมชมชน ซงเปนการพฒนาทมความ

ตอเนองจากรากฐานทางวฒนธรรมของตนเอง

5.2 องคประกอบของชมชนยงยน

• ภมปญญาและความรทสบสาน และประยกตใหสอดคลองตอการเปลยนแปลงจากภายนอก

• องคกรชมชนและกลมผทาทมคณธรรมและภมปญญา รวมถงการจดตงกลมและจดระเบยบ

ในชมชน

• เวทการเรยนรและกระบวนการเรยนรอยางตอเนองเพอใหเทาทนตอการเปลยนแปลงและการรกจากภายนอก

5.3 บทบาทสาคญของ นวตกรสงคม เพอการสรางเสรม “ชมชนยงยน”

• เปนผสรางแรงบนดาลใจ กระตน จงใจใหผอนเหนความสาคญและความจาเปนของการ

เปลยนแปลง ทาใหทกคนเกดความรสกมนคง มความหวงในทางบวก สรางความรสกเปนทมเพอ

กระตนใหทกคนรวมมอกนจนเกดพลงพฤตกรรม

• เปนผใหคาปรกษา ชวยแกไขปญหา โดยตดตามผลการปฏบตงานอยางตอเนอง เพอ

ความกาวหนาและชวยคลคลายจดทเปนปญหา ชวยผอนคลายความกดดนจากการตอตานการ

เปลยนแปลง ตลอดจนชวยแกปญหาความหวาดกลว วตกกงวล

• เปนผสอสาร ชแจง ถายทอดขาวสารขอมลใหทกคนไดเขาใจ คลอยตาม นาเสนอวสยทศน

เปาหมายใหทกคนรบรอยางชดเจน สมาเสมอตอเนอง

• เปนผทเปนตวเรงใหเกดการเปลยนแปลง (Catalyst) แกปญหา (Solution given) ใหความ

ชวยเหลอ อานวยความสะดวก อานวยกระบวนการเปลยนแปลง (Process Helper/ Facilitator) และ

เปนผทเชอมโยงระหวางแหลงทรพยากร (Resource Linker)

• เปนผทเปนทงผรเรม ชวยเหลอใหเกดการเปลยนแปลง และทาใหบคคลอนเกดการยอมรบตอ

สงใหม โดยมความยดหยน ปรบ ประยกตใช ดวยความมงมนจรงจงตอความสาเรจ

• เปนผสรางโอกาส กระตน สนบสนน สงเสรมกระบวนการชมชนในการรมกนวเคราะห รเรม

และวางแผนการใชในการพฒนาชมชนของตน

67



• เปนผนาเทคนคตางๆ ไปใชในชมชน เพอใหชมชนเขามามสวนรวม ซงจะเปนการสราง

ประสบการณ และชวยใหชมชนสามารถคนหา วเคราะห สรป และ วางแผนไดอยางเปนระบบ ทงการ

คนหาขอมลทตองการการมองปญหา มองแนวทางแกไข หรอการพฒนา ซงจะมสวนทาใหการพฒนา

เปนไปตามความตองการของชมชนทแทจรง อนจะนาไปสขบวนการของการพฒนาทยงยนไดในทสด

• รวมคนหาความจรง แลกเปลยนแนวคดและขอมลอยางจรงจง โดยคานงถงความยดหยนของวธการ การใชโอกาสใหเปนประโยชน เพอใหเกดการเรยนร ปรบตว ปรบวธการ ใหเขากบกระบวนการ

เรยนรทกาลงดาเนนอยโดยไมยดเอาตวเองเปนสาคญ

68



69



บทท 6

การวางแผนปฏบตการโดยใชทนทางสงคมเปนฐาน

6.1 การนาขอมลทนทางสงคมไปใช

การนาขอมลทนทางสงคมไปใชในการวางแผนเพอการพฒนาสงคมแบบมสวนรวม เรมตนดวย

คาถาม 3 ขอทตองหาคาตอบ คอ

6.1.1 มอะไร ? เมอมขอมลเรองทนทางสงคมในดานตางๆ ไมวาจะเปน

ขอมลสารวจโดยประชาชนเอง เชน ขมทรพยชมชนดาน

• วฒนธรรม ขนบธรรมเนยม ประเพณ

• โบราณสถาน โบราณวตถ

• ปราชญชาวบาน ขมความร คนดศรสงคม

ขอมลจากการสารวจโดยนกวชาการ เชน ทนทางสงคมเรอง

• ความไววางใจกนในชมชน

• การรวมกลมในชมชน เพอทากจกรรมเพอสวนรวม

• แผนททรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม เชน ภเขา แหลงนา ดน หน ทราย

• ขอมลอนๆ เชน สภาพเศรษฐกจ สงคม (รายได รายจาย อาชพ)

6.1.2 เอาไปทาอะไร ?

ขอมลเหลานถอวาเปนฐานขอมลของชมชนนนๆ ททาใหประชาชนรจกตวเอง รจกชมชน

มากขน สามารถนาขอมลเหลานมารวมกนและแลกเปลยน เพอใชในการวางแผนอนาคตของตนเองได

6.1.3 ทาอยางไร ?

ในทนขอเสนอวธการงายๆ ในการนาขอมลทมมาใชประโยชนดวยเทคนคการวางแผนเพอ

พฒนาสงคมแบบมสวนรวม

70



- แนะนาเหตการณ ทาแผนพฒนาเพออะไร

- บอกขอมลพนฐานซงเปนขอมลทนทางสงคมทมอย

และประโยชนของทนทางสงคมเพอแผนพฒนา

- กลาววตถประสงค ระยะเวลาทใช ในการดาเนนกจกรรม

- เมอทาแผนพฒนาโดยการมสวนรวมและใชทนทางสงคม

เปนฐาน

- ความผกพนของประชาชนทมเพอให

แผนงานประสบความสาเรจอยางแทจรง

- กาหนดกจกรรมทตองทา

สภาพความเปนจรง

จดออน จดแขง

ขนตอนท 1 บรบท

ขนตอนท 2 หวใจแหงชยชนะ

ขนตอนท 3 สภาพความเปนจรง

ในปจจบนของชมชน

ทนทางสงคมของชมชน

เปนอยางไร

ขนตอนท 4 สญญาใจ

ขนตอนท 5 กาหนดกจกรรม

การดาเนนการ

โดยการประชมปฏบตการ

แบบมสวนรวม

พฒนาแลว

ประชาชน

จะไดอะไร

ประชาชน

จะกลาวถงเรา

วาอยางไร

71



- กาหนดแผนงานทระบ

กจกรรม วตถประสงค เวลาดาเนนการ ตวชวด วธเกบขอมล แหลงทน ผรบผดชอบ

- ยนยนความมงมนของทกคน โดยการไตรตรองทบทวน

แผนงานททาเสรจเรยบรอยเพอความถกตองเหมาะสม

เมอเสรจสนแลว เราจะไดกจกรรมทตองทาตอไปและรวาจะไปหาการสนบสนนจากทไหน

ซงสามารถนาไปเสนอขอการสนบสนนจากกลมชาวบานเอง จากองคกรปกครองสวนทองถน หรอ

หนวยงานตางๆ ของรฐกได แลวแตเรองนนจะเกยวของกบอะไร ทสาคญบางกจกรรมทาไดกอนเลย

โดยชาวบานเอง และยงไดผรบผดชอบอกดวย

ขนตอนท 6ปฏทนกจกรรม / แผนงาน

ขนตอนท 7 ทบทวนความเหมาะสม

72



73



บทท 7

การประเมนผลและถอดบทเรยน

เมอดาเนนโครงการไประยะหนง เรานาจะรวาไดผลตามท ตงใจไวหรอไม จงควรมการ

ประเมนผลดวย

7.1 การประเมนผลโครงการ

7.1.1 ปญหาของการประเมนผลโครงการ ทผานมาพบปญหา 3 ประการ คอ

1) ผปฏบตอยในฐานะ “ผถกประเมน” โดยผประเมน

2) ปญหาการยอมรบ “ผลการประเมน”

3) ผลการประเมนไมถกนาไปใชประโยชน

การประเมนผลไมนาไปสการปรบปรงโครงการ ใหบรรลเปาหมายหรอนาไปพฒนาโครงการ

การประเมนในแนวคดใหม เพอการเรยนรและพฒนา

7.1.2 ความแตกตางของการประเมนผล 2 แนวทาง

1) การประเมนแบบดงเดม - คนนอกโครงการเปนผประเมน

- ผทรงคณวฒเปนผรบผดชอบในการประเมน

- ประเมนโดยผทรงคณวฒ

- การตดสนผลการประเมนอยางอสระโดยผประเมน

2) การประเมนเพอการเรยนร - คนในโครงการเปนผประเมน

- กลยาณมตรโครงการเปนผรบผดชอบในการประเมน

74



- ภาคโครงการประเมนตนเองและพฒนาตนเอง

- การตดสนใจผลการประเมนแบบรวมมอระหวางภาค

7.1.3 การประเมนผลเพอการเรยนร แบงออกเปน 3 แนวทาง ประกอบดวย

1) การประเมนผลภายใน (Internal Evaluation)

2) การประเมนแบบมสวนรวม (Participatory Evaluation)

3) การประเมนแบบเสรมพลง (Empowerment Evaluation)

3.1) แนวคดสาคญของการประเมนแบบเสรมพลง

“ประเมนตนเองเพอยกระดบความสามารถ ของผทเกยวของกบโครงการเพอใหบรรลเปาหมาย”

• การพฒนา

• ความเปนเจาของการประเมน

• ภาคทกฝายเกยวของ • ประชาธปไตยแบบมสวนรวม

• เกดความเปนธรรม เสมอภาค เทาเทยม

• ขอมลจากของจรง ประสบการณจรง • กลยทธอยบนฐานขอมลเชงประจกษ • พฒนาสมรรถนะของผมสวนไดเสย

• องคกรพฒนา

• ความรบผดชอบตอสงคม สงมอบผลลพธ ผลงาน

3.2) คานยมรวมในการประเมนผลเพอการเรยนร

• การประเมนผลเปนงานในหนาทของทกคนทเกยวของ • “หลายหวดกวาหวเดยว”

• การประเมนตองทาตอเนอง และเพอมองไปขางหนา

• เกดการแลกเปลยน (Share) การใช (Use) และการบนทก

เพอประโยชนของทกคน

75



7.1.4 ขนตอนการประเมนผลโครงการ

1) กาหนดวตถประสงคในการประเมน

2) กาหนดกรอบในการประเมน (จากการทบทวนโครงการ และแนวคดทฤษฎทเกยวของ)

3) สรางตวชวดทมความสาคญ (Key Performance Indicator : KPI)

4) กาหนดเกณฑในการประเมน

5) สรางเครองมอในการประเมน/กาหนดแหลงขอมลและวธในการประเมน)

6) เกบขอมลและวเคราะหผลการประเมน

7) สอสารและใชประโยชนจากผลการประเมน

7.2 การถอดบทเรยนจากผลการประเมน (Lesson Learned Evaluation)

- เปนการสกดความรทเกดขนจากผลการประเมนโครงการวา มเงอนไขปจจยใดบางทสงผลให

โครงการมผลการดาเนนงานเปนเชนนน

- การถอดบทเรยนจากผลการประเมน ความสาคญ คอ ตองมผลการประเมนทถกตอง เชอถอ

ได และตรงตามสภาพทเปนจรง

ขนตอนในการถอดบทเรยน จากผลการประเมน

คาถามในการถอดบทเรยน

1. สรปผลการประเมนโครงการ

2. วเคราะหปจจยเงอนไขทสงผลตอ

ผลลพธของการดาเนนโครงการ

(ทงทสงผลในทางบวกและในทางลบ)

3. อธบายวาปจจยเงอนไขนน สงผลตอ

ผลลพธของโครงการอยางไร

4. เขยนและใหขอเสนอแนะของแตละ

บทเรยน

1. ผลการดาเนนงานเปนไปตามท

คาดหวงหรอไม อยางไร

2. การทไดผลเชนนน เปนเพราะปจจย

อะไรบาง ทงปจจยจากโครงการน

และปจจยภายนอกอนๆ

3. ปจจยนนสงผลอยางไรตอผลการ

ดาเนนงาน

4. หากตองการรกษาผลทดไว / ทาให

ดยงขน หรอไมใหเกดผลทไมดขนอก

จะตองทาอยางไร

76



7.3 การถอดบทเรยนดวย AAR

การถอดบทเรยนดวยเอ เอ อา (AAR หรอ After Action Review) คอ “การเรยนรระหวางทางาน”

ขนตอนหนงในวงจรการทางานเปนการทบทวนวธการทางานทงดานความสาเรจและปญหาทเกดขน

ทงน ไมใชเพอคนหาคนททาผดพลาด ไมใชการกลาวโทษใครทงสน แตเพอแกปญหาทเกดขน

7.3.1 จดเดนของการถอดบทเรยนระหวางปฏบตงาน

1) ทาใหเรยนรปญหาทเกดขน

2) ฝกการรบฟงความคดเหนหรอคาแนะนาของเพอนรวมงาน

3) ทางานเปนทม

4) สามารถใชเทคนคนกบงานทกอยาง

7.3.2 วธการถอดบทเรยน คอ การตอบคาถาม 4 คาถาม

1) สงทคาดวาจะไดรบจากการทางานคออะไร

2) สงทเกดขนจรงคออะไร (ในทนโดยใหพจารณาจาก 1. การเปนไปตามวตถประสงค

2. อะไรทไมเปนไปตามเปาหมาย และ 3. อะไรทเกนความคาดหมายหรอไมคดวาจะเกดขน)

3) ทาไมจงแตกตางกน

4) สงทไดเรยนรและวธการลด หรอแกความแตกตางคออะไร

7.3.3 ขนตอนของเอ เอ อา (AAR) 7 ขนตอน

1) ประเมนเรวทสดหลงจากจบงานนนๆ

2) ไมมการกลาวโทษ ซาเตม มบรรยากาศทเปนกนเอง

3) ม “คณอานวย” คอยอานวยความสะดวก กระตน ตงคาถามใหทกคนไดแสดงความ

คดเหน ขอเสนอแนะของตน

4) ถามตวเองวาสงทคณควรไดรบคออะไร

5) ดวาสงทเกดขนจรงคออะไร

6) ความแตกตางคออะไร ทาไมจงตางกน

7) จดบนทกเพอเตอนความจาวาวธการใดบางทคณไดเคยนามาแกปญหาแลว คาตอบ

ทไดไมใชคาตอบสดทายเพราะเมอเวลาเปลยนไป บรบทเปลยนไป ยอมทาใหเกดปญหาใหมได

77



บรรณานกรม

คนงนจ ศรบวเอยม และคณะ. แนวทางการเสรมสรางประชาธปไตยแบบมสวนรวมตามรฐธรรมนญ

แหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ.2540 : ปญหา อปสรรค และทางออก. กรงเทพฯ : สถาบน

พระปกเกลา. 2545.

เจมส แอล เครตน. คมอการมสวนรวมของประชาชนในการตดสนใจของชมชน. แปลโดย ศ.นพ.วนชย

วฒนศพท. กรงเทพฯ : สถาบนพระปกเกลา. 2543.

ถวลวด บรกล. การมสวนรวม : แนวคด ทฤษฎ และกระบวนการ. กรงเทพฯ : สถาบนพระปกเกลา.

2548.

ถวลวด บรกล. ทนทางสงคมของผหญง : ความยงยนของประชาธปไตย. กรงเทพฯ : สถาบน


บวรศกด อวรรณโณ และ ถวลวด บรกล. ประชาธปไตยแบบมสวนรวม. กรงเทพฯ : สถาบน


78



Education

คู่มือ นวัตกรสังคม เนื้อหาหลักสูตร