Тадқиқот оид ба вазъи микроэлементҳои ғизоӣ дар Тоҷикистон

Тадќиќот оид ба вазъи микроэлементњои ѓизої

дар Тољикистон, 2009

Вазорати тандурустї Љумњурии Тољикистон

Assisted by the Swiss Centre for International Health of the Swiss Tropical and Public Health Institute

Фикру андешањои дар њисоботи мазкур ифодашуда ба муаллифон тааллуќ дошта, маќом, сиёсат ва нуќтаи назари ЮНИСЕФ-ро инъикос намекунанд

Тадќиќот оид ба вазъи микроэлементњои ѓизої

дар Тољикистон, 2009

Моњи сентябри соли 2010

Вазорати тандурустї Љумњурии Тољикистон

Ихтисорањо AAH Созмони Мубориза ба муќобили гуруснагї ACC/SCN Кумитаи маъмурии њамоњангсоз /Зеркумита оид ба таѓзия AKHS Хадамоти тандурустии Оѓохон ИМБ Индекси массаи бадан CED Норасоии хроникии энергия CRP Сафедаи реактивии С DQA Назорати сифати маълумот НТЉ Ноњияњои тобеи љумњурї ECCD Ѓамхорї ва инкишофи кўдак аз айёми хурдсолї ELISA ЭЛИЗА (Ташхиси (анализи) ферменти иммунологї) НШЃ Норасоии шадиди ѓизої (вазни кам нисбат ба ќад) ВМКБ Вилояти Мухтори Кўњистони Бадахшон НМЃ Норасоии музмини ѓизої (ќади паст нисбат ба синну сол) Hb Гемоглобин ICF Формаи розигии огоњона барои иштирок дар тадќиќот IDA Камхунї бо сабаби норасоии оњан IDD Беморињои Норасоии Йод IMCI Идоракунии њамбастагии беморињои кўдакона INRAN Институти миллии тадќиќот оид ба озуќа ва таѓзияи Итолиё MICS Тадќиќоти кластерї аз рўи нишондињандањои зиёд MNSS Тадќиќоти вазъи микроэлементњои ѓизої MoH Вазорати тандурустї NCHS Маркази миллии омори тандурустї QA Таъмини сифат QC Назорати сифат PPM Воњид ба миллион RFP Дархост барои пешнињоди лоињањо SCIH Маркази Швейтсариягї оид ба тандурустии байналмилалї SD Тамоюл аз меъёр SHL Рўйхати хонаводањо барои тадќиќот SPMU Шўъбаи амалиёт ва мониторинги системањо SPSS Пакети омории илмњои љамъиятї sTfR Ресептори озоди трансферрини хуноба ИТШ Институти тропикии Швейтсария ТСЗТ Тадќиќот оид ба сатњи зиндагї дар Тољикистон TMB Тетраметилбензидин ToR Доираи вазифаву салоњиятњо UI Йоди пешоб UIE Миќдори йоди људошаванда аз пешоб ЮНИСЕФ Хазинаи кўдакони СММ БОЉ Барномаи озуќаи љањонї USI Йодноккунии умумии намак БОЉ Барномаи озуќаи љањонї ТУТ Ташкилоти умумиљањонии тандурустї WRA Занони синну соли ќобили таваллуд (15-49 сола)

Мундариља1. Мазмуни мухтасар ............................................................................................................ 5

2. Муќаддима ........................................................................................................................ 10

3. Вазифањо ............................................................................................................................ 13

4. Методология ..................................................................................................................... 144.1 Мавзеъи тањти тадќиќот ќароргирифта, тарњи тадќиќот ва интихоб ..........................144.2 Андозаи интихоб ..............................................................................................................164.3 Љамъоварии маълумот дар сањро ...................................................................................174.4 Ташхиси озмоишї ............................................................................................................204.5 Воридкунї ва тањлили маълумот ...................................................................................23

5. Натиљањо ............................................................................................................................ 255.1 Ањолии мавриди тадќиќот ќароргирифта .....................................................................255.2 Хусусиятњои демографии хонаводањо ва шахсон ..........................................................265.3 Вазъи ѓизогирии занон ....................................................................................................285.4 Вазъи ѓизогирии кўдакон.................................................................................................325.5 Дониш, муносибат ва амал .............................................................................................40

6. Муњокима ......................................................................................................................... 426.1 Таъмини сифат ва тартиби назорати он .........................................................................426.2 Мањдудиятњо ва ѓаразњо ..................................................................................................436.3 Вазъи ѓизоии занон ..........................................................................................................436.4 Вазъи ѓизоии кўдакон ......................................................................................................466.5 Камхунї .............................................................................................................................486.6 Йод ....................................................................................................................................516.7 Додани шири сина ............................................................................................................556.8 Нигоњубин ва инкишофи барваќтии кўдак .....................................................................56

7. Хулоса ................................................................................................................................. 57

Сарчашмањо ва адабиёти истифодашуда ............................................................................ 61

Заимаи 1. Шумораи тахминии ањолї дар соли 2009 аз рўи таќсимоти њудудњои маъмурии Тољикистон .......................................................................................... 63Замимаи 2. Рўйхати кластерњои интихобшуда аз рўи минтаќањо ...................................... 64Замимаи 3. Њисоби њаљми интихоб ...................................................................................... 71Замимаи 4. Вараќаи гирифтани розигї барои иштирок дар тадќиќот .............................. 74Замимаи 5. Саволнома ......................................................................................................... 76Замимаи 6. Њудудњои гемоглобин ва йоди пешоб .............................................................. 85Замимаи 7. Натиљањои муфассал дар шакли љадвал ........................................................... 87Замимаи 8. Маълумоти иљтимої-иќтисодї ........................................................................ 117Замимаи 9. Йоднокии намак ................................................................................................ 121Замимаи 10: Тандурустї, нигоњубин ва инкишофи кўдак ................................................... 123Замимаи 11. Синамаконии кўдак ......................................................................................... 127

Национальный обзор статуса микронутриентов (ОСМ) 2009 ............................................. 129

Тамосњо .................................................................................................................................. 134

Тадќиќот оид ба вазъи микроэлементњои ѓизої дар Тољикистон, 20094

СарсуханЃизои мукаммал ва истеъмоли дурусти он (таѓзия) ба саломатии кўдакон, фаъолияти пурмањсул ва ќобилиятњои омўзиши онњо кўмак менамояд. Ба њамин хотир, таѓзияи хуб ба оилањо, љамоањо ва дар умум ба кишвар фоидаовар аст.

Тайи солњои охир Тољикистон дар соњањои марбут ба таѓзия пешрафти назаррас намудааст. Да-стоварди аз њама чашмрас дар пастравии таносуби занони камхун аз 41.2 фоиз дар соли 2003 ба 24.2 фоиз дар соли 2009 дида мешавад, ки ин нишондоди хуби вазъи ѓизоии модарон мебошад. Дигар дастоварди ќобили ќайд коњишёбии таносуби кўдакони ќадпаст аз 36 фоиз дар соли 2005 ба 28.9 фоиз дар соли 2009 аст. Илова бар ин, шумораи хонаводањои истеъмолкунандаи намаки мувофиќан йоднокшуда аз 28 фоиз дар соли 2003 ба 61.9 фоиз дар соли 2009 афзудааст.

Сарфи назар аз пешрафт дар ин соњањо, норасоии ѓизої ва норасоии микроэлеменњои ѓизої њамчун мушкилоти назарраси омма дар Тољикистон боќї мемонад. Њисоботи мазкур нишон медињад, ки аз миёни 3 нафар кўдаки то 5-сола 1 нафарашон, ё ќариб 300,000 кўдаки аз 5-сола поён дар кишвар њанўз њам ќади паст доранд, ки ин оќибати норасоии музминї ѓизої буда, он аз давраи пеш аз таваллуд, агар модар њам аз норасоии ѓизої азият дошта бошад, оѓоз меша-вад. Беш аз 8 фоизи кўдакони то 5-солаи Тољикистон вазнашон кам аст ва фаќат ба 23 фоизи кўдакони то 6-моња танњо шири сина дода мешаванд. Сатњи йод дар беш аз нисфи кўдакони кишвар паст буда, ќариб сеяки онњо бо сабаби норасоии оњан камхун мебошанд.

Камѓизої яке аз калонтарин сабабњои фавти кўдакон мебошад. Он ќувваву мадори кўдаконро аз байн мебарад ва беморињо барои чунин кўдакон хатарнок мешаванд. Кўдаки аз камѓизої танќисидошта ба муќобили илтињоби шуш, дарунравї ва дигар беморињо мубориза мебарад ва дар аксарияти њолатњо беморї бар чунин кўдак ѓолиб меояд. Камѓизої бо сабабњои паст будани сифати хўрок ва нигоњубини номувофиќ ба амал омада, беморї њоли кўдакро бадтар месозад. Кўдаконе, ки зинда мемонад метавонанд ба доираи беморињои такрорёбанда ва ха-лалдоршавии афзоиш гирифтор шаванд, ки ин њолат ба саломатии љисмонии онњо таъсир ме-расонад, инкишоф ва ќобилиятњои идрокии онњоро ба таври бебозгашт коста месозад ва дар синни калонсолї ќобилиятњои онњоро заиф мегардонад.

Камѓизої дар байни занон ба имконияти зиндамонии онњо њангоми њомиладорї ва ба сало-матии тифлони онњо таъсир мерасонад. Заноне, ки аз духтариашон ќадпаст мондаанд, вазъи ѓизоии онњо њангоми њомиладор шудан бад будаст ё онњое, ки њангоми њомидадорї вазни зару-риро пайдо накардаанд, метавонанд кўдакони камвазнро ба дунё оранд. Ин кўдакон эњтимол дигар хељ гоњ аз ин ноќисии айёми кўдакї рањої наёбанд. Имрўзњо дар Тољикистон беш аз 50 фоизи занон аз норасоии йод азият мекашанд ва аз миёни 4 нафар зан 1 нафарашон камхун аст.

ЮНИСЕФ бовар дорад, ки ѓизои хуб дар таъмин намудани имконияти бењтарини оѓози њаёт барои њар як кўдак муњим аст. ЮНИСЕФ дар Тољикистон барномањои таѓзияро амалї гардони-да истодааст, ки маќсади онњо амалї гардонидани њуќуќи њар як кўдак ба ѓизои мувофиќ аст. ЮНИСЕФ дар баланд бардоштан ва устувор нигањ доштани фарогирї тавассути фаъолиятњои таѓзиявии баландтаъсири худ дар соњаи ѓизои модар, тифл ва кўдакони хурдсол ва баланд бар-доштани микроэлементњои ѓизоии онњо сайъю талош ба харљ медињад. ЮНИСЕФ бо дигар шари-кони њамкораш омода аст, ки фаъолиятњои њамгироро љињати якљоя сохтани Витамин А ва илова намудани дигар микроэлементњои ѓизої ба фаъолиятњои зиндамонии кўдак васеъ намояд.

ЮНИСЕФ аз Њукумати Љумњурии Тољикистон, шарикони байналмилалї ва миллї даъват ба амал меорад, ки барои њал намудани мушкилоти ѓизоии занон ва кўдакон дар Тољикистон чорањои таъљилї андешанд.

Њонгвей ГаоРоњбари Намояндагии ЮНИСЕФ дар Љумњурии Тољикистон

1. Мазмуни мухтасар 5

1. Мазмуни мухтасарПешгуфтор

Тадќиќоти микроэлементњои ѓизої дар Тољикистон дар соли 2009, бањодињии вазъи ѓизої ва микроэлементњои ѓизоии занону кўдаконро барои муайян кардани омилњои хатарнок, норасоињо ва муќоисаи натиљањо бо Тадќиќоти вазъи ѓизоии ќаблї, ки дар соли 2003 баргузор шуда буд, тањти њадаф ќарор дод. Тадќиќоти микроэлементњои ѓизої намояндагии миллиро дар бар гирифта њадаф дошт, ки маълумоти боэътибор ва боэътимодро оид ба сатњи гемогло-бин, оњан ва норасоии йод ва инчунин вазъи ѓизогирии кўдакони синну соли аз 6 то 59 моња ва занони синну соли ќобили таваллуд (15-49 сола)-ро ба даст орад.

Усулњо

Дар тадќиќот тамоми минтаќањои љумњурї фаро гирифта шуда, маълумот дар сатњи кишвар љамъ оварда шуд. Бо ин маќсад, њудуди кишвар ба 5 минтаќа људо карда шуд (Хатлон, ноњияњои тобеи љумњур, Суѓд, ВМКБ ва шањри Душанбе) ва дар њар як минтаќа намунаи интихоби миёнбахшї пешбинї шуд. Дар њар як минтаќа, љамъ овардани маълумот аз 432 кўдаки 6-59 моња ва 432 зани ѓайрињомилаи синну соли ќобили таваллуд (15-49 сола) мувофиќан ба наќша гирифта шуд, ки шумораи умумии онњо 4’320 нафарро (2’160 кўдаки 6-59 моња ва 2’160 зани ќобили тавал-луд) ташкил намуд. Дар марњилаи аввал 36 кластер (дењањо ва мањаллањои мавзеи дењот) бо эњтимолияти таносубии андозаи ањолии воњиди интихоби аввал ва сипас дар марњилаи дуюм, ба таври тасодуфї 12 нафари алоњида (12 кўдаки 6-59 моња ва 12 зани синну соли ќобили тавал-луд) дар њар як дења ё мањалла интихоб гардиданд. Љамъоварии маълумот моњи октябри соли 2009 сурат гирифт. Дар баробари интихоб шудани хонавода, дастаи сањроии тадќиќотчиён ба љамъ намудани маълумот ва намунањои ташхис аз мањаллањо тавассути гузаронидани мусоњиба бо занон дар асоси саволномаи тадќиќот, оѓоз намуданд. Њамаи иштирокчиёни тадќиќот аз чен кардани вазну ќад ва муайян намудани гемоглобин ба воситаи Гемокю гузаштанд. Барои бањодињии микроэлементњои ѓизої, намунаи хуни капилярї ва пешоб аз њар як иштирокчии тадќиќот гирифта шуд. Намунањо сипас тавассути санљиши ELISA дар озмоишгоњозмоишгоњњои шањри Душанбе тањлил карда шуданд. Воридкунии маълумот бо истифода аз барномаи EpiInfo (версияи 3.5.1) анљом дода шуд. Воридкунии дубораи маълумот барои тамоми маљмўи маълу-мот сурат гирифт ва хатогињо бо истифода аз нусхаи аслии саволномањо ислоњ карда шуданд. Њамаи тањлилњои оморї ба ѓайр аз антропометрияи кўдакон бо истифода аз барномаи STATA гу-


заронида шуданд. Муќоисаи ченакњои антропометрї аз рўи љадвали стандартњои ТУТ ва њисоби холњои z дар барномаи ENA анљом дода шуд.

Натиљањо

Дар маљмўъ 2’141 зани синни ќобили таваллуди 15-49 сола (минбаъд занони ќобили таваллуд) ва 2’146 кўдаки 6-59 моња интихоб гардиданд. Танњо як шумораи ками шахсони алоњида иш-тирок карданро дар тадќиќот рад карданд ва ё розї нашуданд, ки намунањои хун ва пешоби онњоро муоина нмоянд (<1%). Ба истиснои шањри Душанбе, аксарияти дигар иштирокчиён со-кинони дењот буданд. Сатњи тањсилоти сарварони хонаводањо чунин натиљаро нишон медињад: 11.8% хатмкардагони мактаби тањсилоти ибтидої (синфи 1-4) ё асосї (синфи 5-9), 37.8% хат-мкардагони мактаби миёна, 23.2% хатмкардагони мактаби миёнаи махсус ё омўзишгоњи касбї-техникї ва 27.2% хатмкардагони макотиби олї. Сарчашмаи асосии даромад аз њисоби интиќоли маблаѓњои муњољирони мењнатї (29.3%), музди мењнати расмї (25.5%) ва аз корњои кишоварзї/чорводорї (22.6%) мебошад. Аз 5 хонавода, беш аз 4-тои он зироати озуќавориро барои истеъ-моли хонавода парвариш мекунанд, ки дар ин љо Душанбе истисно мебошад, зеро дар он кишти зироати озуќаворї нињоят кам аст (7.9%). Фоизи умумии паравариши зироати озуќаворї 65.8%-ро ташкил кард. Мањсулоти бештар маъмул - намудњои гуногуни сабзавоту меваљот, аз љумла мањсулоти дорои витамини С (афелсун, зардолу, сабзї, каду)-ро дар бар мегиранд. Парвариши чорво барои гўшт ва шир дар 60.8%-и њамаи хонаводањо ба роњ монда шудааст. Хонаводањои мусоњибашуда гуфтанд, ки аз ўњдаи мушкилоти ба озуќаворї алоќаманд аз соли 2009 инљониб баромада истодаанд ва стратегияњои онњо дар ин амал чунинанд: ќарз гирифтани хўрокворї ва ё кўмак гирифтан аз дўстон ва хешовандон, паст кардани миќдори истеъмоли озуќа, афзуда-ни истењсоли мањсулоти озуќаворї барои истеъмол дар хонавода, кам кардани хариди молњои ѓайриозуќаворї, фурўхтани миќдори бештари чорво, кам кардани харољоти тандурустї ва доруворї, аз мактаб баромадан ва ё дар синни дертар омадан ба мактаб, љустуљў намудани кор ва зиёд намудани шумораи аъзои хонавода барои кор берун аз дења.

Ѓизои занон

Индекси массаи бадан:

• Индекси массаи бадани 6.7% -и шумораи умумии занон паст буд (ИМБ<18.5 кг/м2). Аз њама бештар ин вазъият дар ВМКБ (9.4%) ва аз њама камтар дар ноњияњои тобеи марказ (5.1%) ба мушоњида мерасад. Лоѓарии шадид (ИМБ <16 кг/м2) дар тамоми минтаќањо камтар аз 1 фоиз буд.

• Беш аз чоряки (28.2%) занон вазнашон аз меъёр зиёд ё фарбењ буданд (ИМБ >25 кг/м2). 19.4% вазнашон зиёд (ИМБ >25 то <30 кг/м2) ва 8.8% фарбењ (ИМБ > 30 кг/м2) буданд. Илова бар ин, дар байни занони фарбењ, 8.4 фоизашон фарбењии дараљаи I ва II (ИМБ >30 то <40 кг/м2) ва 0.4% фарбењии дараљаи III (ИМБ ≥ 40 кг/м2) доштанд.

• Занони шањри Душанбе дар муќоиса бо занони дигар минтаќањо вазнашон зиёдтар аст (42.2%).

• Сатњи фарбењї дар байни занони шањрї (36.8%) нисбат ба занони дењот (24.4%) ба таври на-заррас баландтар буд.

• Дар солњои охир баландравии ИМБ тадриљан афзуда аст: соли 2003 фарбењии занон 7.1% ва соли 2009 бошад, ин нишондод 8.8% фоизро ташкил медињад.

Йод:

• Норасоии йод, ки дар таркиби пешоб муайян шудааст (UI) <100мг/л дар беш аз нисфи за-нон (58.6%), аз љумла аз њама бештар дар Хатлон (84.8%) ва НТЉ (74.3%) ва баъдан дар ВМКБ (55.2%), дар Душанбе (45.9%) ва дар Суѓд (19.8%) мушоњида мешавад. Њолатњои шадиди но-


расоии йод (UI - минбаъд йоди пешоб <20мг/л) бештар дар Хатдон (5.2%) маъмул буда, дар дигар минтаќањо аз 1% паст буд.

• Занони шањрї сатњи миёнаи баландтари йодро дар пешоб (117.2 мг/л) доро буданд, ки дар муќоиса ин нишондод дар пешоби занони мавзеи дењот камтар (106.9 мг/л) буд. Бахусус норасоии миёна-вазнини йоди пешоб дар мавзеи дењот (12.7%) нисбат ба мавзеъњои шањрї (5.3%) бештар ба назар мерасад.

• Дар муќоиса бо соли 2003, вазъияти норасоии йод дар њамон сатњ боќї мондааст (56.8% соли 2003 ва 58.6% соли 2009). Аммо пастравии назарраси шумораи њолатњои норасоии ми-ёна ва вазнини йод дар њамаи минтаќањо ба мушоњида расид. Пастравии њолати мўътадил ва шадиди норасоии йод беш аз њама дар Суѓд ба чашм мерасад, ки ин нишондод аз 27.8% ба 0.9% поён омадааст.

• Сарфи назар аз он, ки дар 58.6% занон йоди пешоб <100мг/л аст, норасоии йод њанўз њам дар кишвар масъалаи љиддии соњаи тандурустї боќї мемонад.

Камхунї:

• Дараљаи умумии камхунї дар байни занони синну соли ќобили таваллуд 24.2% буд. Аз миё-ни онњо 0.4% дорои камхунии шадид буданд. Дар байни минтаќањо тафовути назаррасе ба мушоњида нарасидааст.

• Дар муќоиса бо соли 2003, таносуби заноне, ки камхун нестанд моњиятан аз 58.8% ба 75.8% дар соли 2009 боло рафтааст.

• Дараљаи камхунии занон дар ВМКБ аз њама баландтар (29.8%) ва дар Суѓд аз њама пасттар (19%) аст.

• Камхунии муайяншуда бо сабаби норасоии оњан (IDA) њамчун сатњи баландрафтаи (>3.3 мг/л) рецептори озоди трансферрини хуноба (serum Transferrin free Receptor - sTfR) дар 4.87% за-нон мушоњида шудааст, ки баландтарини он дар ВМКБ (7.5%) ва НТЉ (7.0%) буда, сипас Хат-лон (4.7%), Душанбе (3.7%) ва Суѓд (3.6%) меистанд.

Ѓизои кўдак

Ќади паст нисбат ба синну сол (ќадпастї), вазни кам ба ќад (лоѓарї), вазни кам ба сол (камвазнї)

• Ќади паст нисбат ба синну сол дар 1 нафар аз миёни панљ кўдаки 6-59 моња мушоњида шуд (28.9%). Дар ин категория, ќариб 1 нафар аз миёни 10 кўдак нисбат ба синну сол ќадпастии шадид дошт (9.0%). Ќадпастї бештар дар Хатлон (36.9%) ба назар расида, баъд аз он Суѓд (27.9%) меояд. Дар Душанбе ин њолат дар муќоиса бо дигар минтаќањо аз њама камтар аст (21.8%).

• Норасоии шадиди ѓизої (вазни паст нисбат ба синну сол) 4.5 % ташкил мекунад. Миќдори кўдаконе, ки вазнашон нисбат ба ќадашон паст аст дар сатњи 1.4% ќарор дорад. Таносуби аз њама зиёди кўдаконе, ки вазнашон нисбат ба ќадашон кам аст дар НТЉ (7.2%) дида мешавад, ки пас аз он Хатлон (4.9%) меояд. Суѓд минтаќае мебошад, ки дар он кўдакони вазнашон нисбат ба ќадашон паст аз њама камтаранд (2.3%). Дар НТЉ њамчунин нишондодњои вазни кам нисбат ба синну сол аз њама зиёд аст (2.8%).

• Камвазнї ё вазни кам нисбат ба синну сол дар 8.4% кўдакони синни 6-59 моња ба назар ме-расад. Нишондоди кўдакони Хатлон дар масъалаи камвазнї низ баландтарин аст (10.5%). Дар Суѓд њолатњои камвазнї аз њама поёнтар аст (5.9%).

• Кўдакони мавзеи дењот нисбат ба кўдакони шањрї ќадашон нисбат ба синну солашон дар умум пасттар аст.

• Дар муќоиса бо духтарон вазни писарбачањо нисбат ба ќадашон нињоят паст аст (писарбачањо 2% ва духтарбачањо 0.7%). Ин тафовут дар НТЉ аз њама зиёдтар буд (писарбачањо 4.5% ва духтарбачањо 1.0%).


• Сатњи камвазнии кўдакони 6-59 моња дар муќоиса бо Тадќиќоти кластерї аз рўи нишондињандањои зиёд (2005) ба таври назаррас поён омадааст. Маълумот аз тадќиќоти соли 2005 ба муќоиса намудан охирин мебошад (Тадќиќоти микроэлементњои ѓизоии соли 2003 ин масъаларо арзёбї накардааст).

Йод:

• Дар пешоби аз нисф зиёди кўдакон (52.9%) йод кам буд (UI <100мг/л), ки ин њолат бештар дар Хатлон (73.2%) ва НТЉ (73.3%) ва камтар аз њама дар Суѓд (18.9%) ба назар мерасад. Њолатњои шадиди норасоии йод бештар дар Хатлон (1.2%) љой дорад ва дар дигар минтаќањои кишвар ин њолат аз 1% пасттар боќї мемонад.

• Сатњи миёнаи йоди пешоби кўдакони шањр ба таври назаррас баландтар (123.8 мг/л) ва дар пешоби кўдакони мавзеи дењот бошад ин нишондод пасттар аст (112.3 мг/л). Дар кўдакони мавзеи дењот нисбат ба кўдакони шањр норасоии мўътадил ба вазнини йод беш-тар мушоњида мешавад (дар кўдакони мавзеи дењот 55.1% ва дар кўдакони шањр 45.5%).

• Тамоюли норасоии шаклњои вазнин ва миёнаи норасоии йод дар кўдакон аз соли 2003 инљониб ба тари назаррас поён омадааст. Ин нишондод аз 40% дар соли 2003 ба 9.5% дар соли 2009 поён омадааст. Бењбудии аз њама муњим дар вилояти Суѓд ба назар мерасад, ки эњтимол ин бењбудї ба туфайли саъю кўшишњои ба харљ додашуда дар йодноккунонии на-мак мебошад.

• Бо вуљуди ин, мављудияти 52.9% кўдакон бо нишондоди йоди пешоб ба миќдори <100мг/л гувоњи он аст, ки норасоии йод дар Тољикистон њанўз њам як мушкилии љиддии соњаи тандурустї мемонад.

Камхунї:

• Гемоглобини ќариб сеяки (28.8%) кўдакони синни 6-59 моња паст (<11g/dl) аст. Кўдакони ВМКБ дар мукоиса бо кўдакони дигар минтаќањо бештар камхунї доранд (39.8%). Њолатњои камхунии шадид (Hb<7g/dl) дар њамаи минтаќањо пасттар аз 1% аст.

• Дар нишондоди сатњи гемоглобин вобаста ба гендер (љинс) фарќият вуљуд дошт: сатњи гемо-глобини духтарон (11.7 g/dL) нисбат ба писарон ((11.5 g/dL) баландтар буд. Фарќияти бештар назаррас дар писарбачањои ВМКБ (писарбачањо 11.0 g/dL, духтарбачањо 11.5 g/dL; P = 0.002) ва Суѓд (писарбачањо 11.5 g/dL, духтарбачањо 11.7 g/dL; P = 0.055) ба мушоњида расид. Кам-хунии шадид нисбат ба духтарбачањо (10.2%) бештар дар писарбачањо (14.3%) вуљуд дошт, ки ин нишондод мувофиќан 21.7% ва 24.9%-ро ташкил кард. Камхунии мўътадил ва вазнин дар байни духтарон 16.2% ва дар байни писарон 17.6% мебошад.

• Камхунї дар байни кўдакони то 2-сола зиёдтар ба назар мерасад, ки гемоглобини 45.5 фои-зи онњо поёнтар аз 11 g/dL аст.

• Тибќи натиљањои sTfR (ресептори озоди трансферрини хуноба), 8.6 фоизи кўдакони ташхис-шуда норасоии оњан доранд, ки ин нишондод дар НТЉ ва ВМКБ баландтарин (мувофиќан 15.6% ва 15.2%) буда, дар Душанбе ва Хатлон (мувофиќан 5.3% ва 5.8%) пасттар аст.

• Сатњи баланди sTfR (ресептори озоди трансферрини хуноба) нисбат ба шањрљойњо (9.1%) дар мавзеи дењот (14.5%) бештар мушоњида мешавад.

• Дар муќоиса бо соли 2003, пастшавии сатњи камхунї ва норасоии оњан дар байни кўдакон мушоњида мешавад. Дар вилояти Хатлон вазъ аз њама бештар бењбудї ёфтааст, ки сатњи кўдакони камхун аз 37.7% дар соли 2003 ба 28.8% дар соли 2009 коњиш ёфтааст.

Додани шири сина

• Ќариб њамаи кўдакони то 2-сола дар миќёси љумњурї, ба пуррагї њам набошад, шири сина мехўранд (97.5%). Тибќи маълумот дар ВМКБ додани шири сина ќариб 100% (99.4%) аст.


• Аз нисф зиёди модарон (57.1%) ба кўдак дар муддати 30 даќиќа пас аз таваллуд шудан сина додаанд ва сеяки онњо (30.3%) ин корро дар давоми 6 соат пас аз таваллуд ба анљом расо-нидаанд.

• Аксарияти њолатњои додани танњо шири сина дар 4 моњи аввал бештар дар Душанбе маъмул буд (31.2%) ва то 6 моњагї бошад дар Суѓд (58.1%).

Додани хўроки иловагї

• Додани ѓизои иловагї ба кўдакон асосан аз 6-моњагї ё дертар аз он оѓоз мешавад (44.3%). Ќариб нисфи модарон додани ѓизои иловагиро ба кўдак дар байни 4-6 моњагии кўдак оѓоз кардаанд (48.5%) ва 11.9% модарон ин корро дар 3 моњи аввали њаёти кўдак оѓоз кардаанд.

Витамини D дар кўдакон (6-59 моња)

• Миќдори миёнаи витамини D дар кўдакони 6-24 моња 56.1 nmol/L дар миќдори 25-OHD ху-нобаро ташкил кардааст ва ин нишондод дар байни 61.6 nmol/L (ВМКБ) ва 64.7 nmol/L (Суѓд) фарќияткунанда буд.

• 60.3 фоизи кўдакон миќдори кофии витамини D доштанд. Норасоии мўътадили витамини D (25-49 nmol/L) дар 26.1% кўдакон ба ќайд гирифта шудааст. Норасоии шадиди витамини D (<25 nmol/L) дар 13.6% кўдакони интихобшуда ба назар мерасад, ки аз њама бештар ин вазъият дар ВМКБ (кофї набудан- 43.5%; норасої- 23.2%) мушоњида мешавад.

• Сатњи миёнаи витамини D дар кўдакони мавзеи дењот (55.4 nmol/L) нисбат ба кўдакони мав-зеи шањр (47.4 nmol/L) баландтар буд.

• Сатњи витамини D дар робита бо тафовутњои гендерї дар Суѓд ба таври назаррас баланд буд (писарбачањо 71.5 nmol/L, духтарбачањо 57.4 nmol/L).

Йоднокии намак

• Намунањои намаки ошии хонаводањо дар 61.9 фоизи њолатњо миќдори зарурии йод до-штанд (>15 воњиди миллион). Миќдори нокифояи йод (<15 воњиди миллон - PPM) дар 20.8% намунањои намак дида шуд ва 17.4% намунањои намаки санљидашуда тамоман йод надо-штанд. Дар байни минтаќањо фарќияти назаррас ба мушоњида расиданд: сатњи пасттарини намаки лозиман йоднокшуда дар НТЉ (27%) ва сатњи баландтарини намаки лозиман йод-нокшуда дар Суѓд (93.8%) дида шуд.

• Соли 2003 сатњи намаки лозиман йоднокшудаи хонаводањо 28% буд. Њарчанд йоднокии намак моњиятан бењтар шудааст, аммо њадди 90% намаки лозиман йоднок кардашуда, ки онро ТУТ барои барњам додани норасоии йод тавсия медињад, њанўз комёб нашудааст.

Хулосањо

Соли 2009 ба ѓайр аз норасоии йод ва вазни зиёд (ИМБ>25 кг/м2), њамаи нишондињандањои вазъи ѓизоии занон дар муќоиса бо соли 2003 бењтар шудааст. Шабењи њамин, њамаи нишондињандањои вазъи ѓизоии кўдакони 6-59 моња низ тањаввулоти мусбатро нишон медињанд. Сарфи назар аз чунин тамоюлоти мусбат, вазъи номувофиќи ѓизо дар Тољикистон масъалаи љиддии тансињатии омма аст. Мутобиќи фаъолиятњои дар солњои охир аз љониби ВТ Тољикистон, ЮНИСЕФ ва ди-гар созмонњо дастгирї ёфта, корро дар самти татбиќи барномањои мутобиќшуда, камхарљ ва беѓаразона, ки ба занон ва кўдакон равона шудаанд, идома додан зарур аст.


2. Муќаддима

Маќсади Тадќиќоти вазъи микроэлементњои ѓизої ва таѓзия дар Тољикистон дар соли 2009 аз он иборат буд, ки бо интихоби намояндагии кишвар дар ин тадќиќот маълумоти боэътибор ва боэътимод оид ба сатњи гемоглобин, оњан ва йод ва инчунин маълумот дар бораи вазъи ѓизоии кўдакони синни 6-59 моња ва занони синну соли ќобили таваллуд дастрас гардад. Гу-зориши пешнињодшавандаи мазкур ба таври наздик ба протоколи омўзиши гузаронидашудаи Тадќиќоти микроэлементњои ѓизої ва таѓзия Тољикистон, ки аз љониби ЮНИСЕФ ва Вазора-ти тандурустии ЉТ бо дастгирии Институти Озуќа ва Таѓзияи Италия 2003 баргузор гашта буд, мутобиќ карда шудааст. Тадќиќоти мазкур барои таъмин намудани асос ба муќоисаи натиљањо тадќиќоти ќаблии дар соли 2003 баргузоршуда амалї гардонида шуд то ба тањиягарони сиёсат ва тасмимгирандагон имкон фароњам оварда шавад, ки саъю кўшишњоро бањри бењгардонии вазъи ѓизоии гурўњњои осебпазир дар солњои охир баррасї намоянд. Мувофиќан, тадќиќоти мазкур ба њамон методология (интихоб) ва василањои љамъоварии маълумоти дар соли 2003 истифодашуда такя менамояд.

Тољикистон дар минтаќаи кишварњои Осиёи марказї камбизоаттарин мамлакат аст. Аз замо-ни пошхўрии Иттињоди Шўравї дар соли 1991, Тољикистон ба шикасти иќтисодиёт ва љанги шањрвандї рў ба рў шуд. Тољикистон аз миёни 15 љумњурии собиќ Иттињоди Шўравї даромади пасттарини сарикасиро дорост ва ќариб нисфи ќувваи кории он хориљ аз кишвар кор карда оилањояшонро тавассути интиќол намудани пул дастгирї менамоянд (маълумот дар таърихи 13-уми апрели соли 2010 аз китоби факту раќамњои Агентии Марказии Иктишофї - CIA World Factbook – дастрас шудааст). Тибќи натиљањои Тадќиќоти сатњи зиндагї дар Тољикистон 2007 (TLSS 2007), 53.5% ањолии Тољикистон «камбизоат» аст ва 17.1% «нињоят камбизоат» мебо-шад. Сарфи назар аз болоравии иќтисодиёт дар солњои охир, даромади аз се ду њиссаи ањолї дар як рўз ба 2.15 доллари амрикої баробар аст. Якчанд соли хушксолї дар минтаќа натиља ба он шуд, ки њосил ва истењсоли зироатњои озуќаворї ба таври назаррас паст шуд ва ќариб стратегияњои маъмулии пешбурди зиндагї хароб шуданд. Ин њолат ба вазъи ѓизоии гурўњњои осебпазири ањолї мустаќиман таъсир мерасонад. Тибќи натиљањои Тадќиќоти кластерї аз рўи нишондињандањои зиёд ЮНИСЕФ (MICS) дар соли 2005 (Сарчашма: Кумитаи давлатии омори Љумњурии Тољикистон, 2007), сатњи фавти кўдак ба 65 нафар аз миёни 1000 кўдаки зинда та-валлудшуда рост меомад ва дар ин њол сатњи фавти кўдакони то 5-сола ба 79 нафар аз миёни 1000 нафар мерасад.

2. Муќаддима 11

Тадќиќотњои мухталифе, ки ба пуррагї ё ќисман норасоињои ѓизоии ањолии Тољикистонро ба ќайд гирифтаанд (Тадќиќоти вазъи микроэлементњои ѓизої/ЮНИСЕФ 2003, Тадќиќоти кластерї аз рўи нишондињандањои зиёд 2005, Тадќиќоти сатњи зиндагї дар Тољикистон 2008) ба таври устувор сатњи баланди норасоии ѓизоии шадид ва музминро ошкор менамоянд, ки ин вазъият боиси нигаронї аст. Тибќи Тадќиќоти кластерї аз рўи нишондињандањои зиёд MICS 2005, сатњи камвазнии кўдакон дар Тољикистон ба андозаи 17% мўътадил буда, 4% кўдакони то синни 5-сола камвазнии шадид доранд. Ќади таќрибан 27% кўдакони ин гурўњи синну солї нисбат ба синну солашон паст буда 9 фоизашон ќадпастии шадид доранд. 7 фоизи тадќиќшудагонро метавон њамчун дорои вазни кам нисбат ба ќад тасниф кард.

Норасоии ѓизої ва норасоии микроэлементњои ѓизої дар байни кўдакон васеъ пањншуда аст ва оќибат (норасоии микроэлементњои ѓизої) сабаби бад будани вазъи атфол ва фавти кўдакони то 5-сола дар Тољикистон (Тадќиќоти микроэлементњои ѓизої 2003) аст. Дигар натиљањо сатњи балан-ди камхуниро (38%) дар кўдакони то синни 5-сола муќаррар менамоянд (Љадвали 1). Норасоии оњан њамчун омили асосии норасоии гемоглобин ва йод проблемањои љиддии тандурустиро ба миён меоранд. Миќдори ками йоди пешоб дар 64% кўдакон ба мушоњида гирифта мешавад.

Тибќи натиљањои тадќиќот, вазъияти занони синну соли ќобили таваллуд ба њамин монанд аст, ки он дар натиљањои сифати пасти таваллудкунї ва сатњи баланди фавти модар инъикос мегардад. Мувофиќи Тадќиќоти вазъи микроэлементњои ѓизої 2003, индекси камии массаи бадан (ИМБ <18.5 кг/м2) дар 9% занони синну соли ќобили таваллуд ба назар мерасад. Дигар хулосањои тадќиќоти соли 2003 сатњи баланди камхуниро дар 41% занони ташхисшуда муайян мекунад. Йоди паст дар таркиби пешоб дар 57% занон мушоњида шудааст.

Ин вазъият шояд бо сабаби таъсироти ѓайримустаќими камбизоатии хонаводањо, хўроки мувофиќан тавозуннашуда ва идоракунии заифи давлатї дар болобарии вазъи озуќаворї, аз љумла огоњии заифи љамъият ва ба таври зарурї ѓанї насохтани маводи ѓизої бо микроэлементњо (витаминњо) ва вуљуд надоштани барномањои иловаи микроэлементњои ѓизої алоќаманд бошад. Бар замми ин, болоравии нархњои маводи озуќаворї дар соли 2007 натиљаи паст шудани сифати хўрокаи миќдори зиёди одамон дар Тољикистон шуда ба тансињатии омма тањдид намуд.

Бахши тандурустии оммаи Тољикистон ба масъалаи норасоии ѓизої рў овардааст. Аммо масъалањои дахлдори тандурустї боќї мемонанд ва онњоро бояд њамчун афзалиятњои ба тан-дурустии љомеа алоќаманд ба инобат гирифт. Сарфи назар аз он ки дар оилањо додани шири сина ба роњ монда шудааст, аммо амали додани танњо ва танњо шири сина ба андозаи бояду шояд пањн нашудааст. Амалкардњои таъсирбахши нигоњубини кўдак барои инкишофи солими кўдак муњиманд. Кўдакон метавонанд љисман ва рўњан њамон ваќт солим ба воя расанд, ки агар дар хона, дар љомеањои шањру дењот ва мактаб ба инкишофёбии онњо ањамият дода шавад. Ба накўањволии атфол ва кўдакони сини то 8-сола таваљљўњ намуда, Барномаи ѓамхорї ва инки-шофи кўдак аз овони хурдї (ECCD) бо дастгирии ЮНИСЕФ дастгириро барои рушди ѓамхорї ва амалкардњо дар хона кўмак менамояд, ки он зиндамонї, афзоиш, њимоя, инкишофи равонї ва иљтимої ва идрокии кўдаконро таќвият медињад. Бо вуљуди ин, дар бораи чї тавр амал кардани ин барнома дар Тољикистон донишу маълумот мањдуд аст.

Љадвали 1: Вазъи ѓизогирї дар байни занонукўдакон дар Тољикистон

Нишондињанда Таќсимоти ањолї Сатњ Сарчашма

Гемоглобин (камхунї) Занони синни ќобили таваллуд (15-49 сола)

40,1 % сабук то шадид ТВМЃ 2003

Кўдакони 6-59 моња 37,7,% сабук то шадид ТВМЃ 2003

Норасоии йод Занони синни ќобили таваллуд, ки њомиладор нестанд (15-49 сола)

56,8 % сабук то шадид ТВМЃ 2003


Нишондињанда Таќсимоти ањолї Сатњ Сарчашма

Кўдакони 6-59 моња 63,9% сабук то шадид ТВМЃ 2003

Сатњи доданитанњо шири сина

Кўдакони 0-24 моња 25.5% ЮНИСЕФ MICS 2005

Норасоии шадиди ѓизо Кўдакони 0-59 моња 17,5% мўътадил то шадид Кумитаи давлатии омори ЉумњурииТољикистон. 2007

Ќади паст нисбат ба синну сол (−2 z –холњо ќад ба синну сол)


Вазни кам нисбат ба ќад(−2 z –холњо вазн ба ќад)


Системаи иттилооти миллї оид ба тандурустї дар Тољикистон, ки онро ВТ идора мекунад бисёр нишондињандањои асосии байналмилалиро барои мониторинги вазъи ѓизои занон ва кўдакон инъикос намекунад. Ба њамин хотир ЮНИСЕФ дар њамкорї бо Бонки осиёгии рушд ба Вазо-рати тандурустї кўмак намуданд, то тадќиќоти миллї барои бањодињии нишондињандањои аз њама бештар муњими норасоии микроэлементњои ѓизої гузаронида шавад. Ин тадќиќоти њаматарафа нишондињандањоеро (интикаторњоеро) фаро гирифт, ки барои арзёбии сатњи нора-соии микроэлементњои ѓизої ва омилњои хатарнок (риск) дар робита бо тафовутњои минтаќавї ва хатари баланди гурўњи кўдакони 6-59 моња заруранд. Дар асоси натиљањои тадќиќот бо даст-гирии техникии ЮНИСЕФ ва ТУТ, Вазорати тандурустии Тољикистон наќшаи амалиёти ѓизоиро тањия намуд. Тадќиќотњои фарогири кишвар, ба монанди MICS (2005), Тадќиќоти сатњи зиндагї дар Тољикистон (ТСЗТ 2006) ва Тадќиќоти миллии вазъи ѓизої (Созмони Мубориза бар зидди гуруснагї (AAH) ва ВТ Тољикистон 2006) нишондињандањои муњими ѓизоиро дар бар гирифтаанд, аммо нишондињандањоро оид ба сатњи гемоглобин (камхунї), норасоии йод ва норасоии вита-мини D дар бар нагирифтаанд. Барои назорат намудани тамоюлоти ваќтии ин нишондињандањо ва назорати умумии вазъи ѓизоии кўдакон ва занон, тадќиќоти миллии вазъи ѓизоии мазкур дар соли 2009 ташкил ва амалї гардонида шуд.

3. Вазифањо 13

3. Вазифањо

Маќсаду вазифањои тадќиќоти миллии вазъи ѓизої (микроэлементњои ѓизої) дар Тољикистон соли 2009 чунин мебошанд:

Маќсад иборат аст аз:

• Арзёбии вазъи ѓизої ва микроэлементњои ѓизоии занон ва кўдакон, муайян намуда-ни омилњои хатарнок оид ба норасої ва муайян намудани стратегияњои имконпазири бењгардонии њолати ѓизо.

Вазифањои тадќиќот масъалањои зеринро дар бар мегиранд:

• Муайян намудани сатњи гемоглобин, оњан ва норасоии йод дар байни занони синну соли ќобили таваллуд (15-49 сола) ва дар байни кўдакони то 5-сола (6-59 моња).

• Ташхиси сатњи витамини D дар байни кўдакони 6-24 моња.

• Арзёбї намудани намунањои ѓизодињї ба атфол ва кўдакони хурдсол (6-24 моња)

• Гузаронидани ченкунињои (андозагирињои) антропометрии кўдакони 6-59 моња ва занони ѓайрињомилаи синну соли ќобили таваллуд.

• Бањодињии тамоюлоти ваќтї дар вазъи ѓизоии занон ва кўдакони Тољикистон тавассути муќоиса намудани натиљањои тадќиќотњои вазъи микроэлементњои ѓизоии солњои 2009 ва 2003.

• Бањодињии сатњи дониш ва амалкардњои модарон дар робита бо ѓамхорї ва инкишофи кўдак аз айёми хурдсолї

• Пешнињод намудани пањлуњои сиёсати тандурустї дар асоси натиљањои тадќиќот


4. Методология

4.1 Мавзеъи тањти тадќиќот ќароргирифта, тарњи тадќиќот ва интихоб

Тољикистон ба 4 минтаќа људо мешавад; дар ќисмати шимол - вилояти Суѓд, дар ќисмати љанубу ѓарб - вилояти Хатлон, дар ќисмати марказї ва шарќї - Ноњияњои тобеи љумњур (НТЉ) ва дар ќисмати шарќ - Вилояти Мухтори Кўњистони Бадахшон (ВМКБ). Пойтахти кишвар шањри Душан-бе дар минтаќаи НТЉ љойгир буда, дорои њудуди маъмурии алоњида аст ва дар ин тадќиќот њамчун ќисмати алоњидаи интихоб ба њисоб меравад. Вилоятњо ба ноњияњо људо мешаванд ва ноњияњо дар мавзеъњои шањрї ба мањаллањо (кумитањо) ва дар мавзеи дењот бошад ба љамоатњо (дењањо) таќсим мешаванд. Таќрибан 90 фоизи ањолии Тољикистон асосан дар водињо сукунат дошта, дар аксарияти њолатњо ин мавзеъњо марказњои шањрии ањолии зичдошта мебошанд.

Тадќиќот дар саросари Тољикистон барои љамъ овардани маълумоти намояндагикунандаи сатњи кишвар гузаронида шудааст, то имкон дињад, ки натиљањои ин тадќиќот бо натиљањои Тадќиќоти вазъи микроэлементњои ѓизоии дар соли 2003 гузаронидашуда муќоиса карда шавад. Дар тадќиќоти соли 2009, бо маќсади мувофиќатсозї њамон метологияи интихоб ва љамъоварии маълумот, ки соли 2003 истифода шуд, мавриди амал ќарор гирифт. Тадќиќоти вазъи микроэлементњои ѓизої бо интихоби намояндагии занони синну соли ќобили таваллуд ва кўдакони то 6-59 моња дар њар як минтаќа (Хатлон, НТЉ, Суѓд, ВМКБ ва Душанбе) дар сатњи миллї, њам дар шањр ва њам дар мавзеъи дењот гузаронида шуд.

Тадќиќот бо истифода аз интихоби кластерњои миёнбахшї дар асоси шумораи тахминии ањолї то ба 1-уми январи соли 2009 амалї шуд. Тарњи кластерї мавриди истифода ќарор гирифт, зеро методи интихоби тасодуфии одамон дар саросари Тољикистон мувофиќ нест. Ба њамин хотир, тарњи интихобти дузинагии кластерї истифода шуд:

1. Зинаи аввал: воњиди аввалияи интихоб, яъне кластерњо (одатан дењањо ё мањаллањои мавзеи шањрї) бо андозаи эњтимолии таносубии воњиди аввалияи интихоб муайян карда шуданд,

2. Зинаи дуюм, интихоби тасодуфии шумораи мушаххаси (тавре, ки дар зинаи аввал ошкор шу-дааст) одамон (кўдакони 6-59 моња ва занони синну соли ќобили таваллуд) дар њар як дења

Интихоб дар њар як минтаќа чунин шуд:

1. Зинаи аввал: 36 кластер бо эњтимолияти интихоб дар минтаќаи мутаносиб ба андоза (Нига-ред ба Замимаи 2 - Рўйхати кластерњои интихобшуда дар њар як минтаќа)

4. Методология 15

ТОЏИ

КИСТ

ОН

100

KM50

4030

2010

0

Суѓд

Курѓон

тепп

а

Хуџанд

ДУШ

АНБЕ

Ѓарм

Куло

б

Хорў

ѓ

Сари

тош

Ташкурѓон

Ош

Мур

ѓоб

Диа

грам

маи

1: Х

арит

аи Т

ољик

ист

он


2. Зинаи дуюм: дар њар як кластери интихобшуда (дења, мањалла) танњо хонаводањои до-рои њадди аќќал як кўдаки аз 6 то 59 моња ё дорои 1 зани синну соли ќобили таваллуди ѓайрињомила ба таври тасодуфї дар тадќиќот дохил карда шуданд, ки љамъи умумї 12 кўдак ва 12 занро дар њар як кластер дар бар мегирифт.

Дастаи тадќиќотчиён њамаи аъзоёни хонаводањои интихобшударо ба рўйхат гирифта санљиданд, ки оё онњо ба меъёрњои зерин љавобгў њастанд ё не: 1. Њадди аќќал будани як кўдаки 6-59 моња

2. Њадди аќќал будани як зани ѓайрињомилаи синну соли ќобили таваллуд (15-49 сола)

3. Хоњиши иштирок дар ин тадќиќот

4. Дастаи тадќиќотчиён дар њар кластер ба хонањо то анљом дода шудани шумораи муќарраршудаи 12 кўдак ва 12 зан санљишро давом медоданд. Агар хонавода ба меъёрњои тадќиќот љавобгўй набошад, онњо ба хонаи дигар мерафтанд.

Агар хонавода ба меъёрњои тадќиќот љавобгўй бошад, пас дастаи тадќиќотчиён ба номнавис кардани њамаи кўдакони 6-59 моња ва њамаи занони ѓайрињомилаи синну соли ќобили таваллуд мепардохтанд. Дар рафти љамъоварии маълумот, ба иштироккунандагони тадќиќот дар бораи маќсади тадќиќот, ва ваќти кор бо онњо (саволнома ва намунаи хун барои тањлил) маълумоти муфассал дода мешуд. Розигии хаттї талаб карда мешуд (Формаи розигии огоњона, Замимаи 4). Ќайд карда мешуд, ки иштирок дар тадќиќот ихтиёрї аст ва иштироккунандагон метавонанд њар ваќт аз он даст кашанд.

Дар баробари интихоб шудани хонавода, гурўњи сањроии тадќиќотї ба љамъоварии маълумот ва намунањои ташхис тавассути сўњбат бо занон дар асоси саволнома, оѓоз мекарданд. Њамаи иштироккунандагони тадќиќот аз андозагирињои антропометрї гузаштанд. Барои санљиши микроэлементњои ѓизої, хуни капиллярї ва пешоб аз њар як иштироккунанда гирифта шуд. Компонентњо ва тартиби гузаронидани тадќиќот дар поён ба таври муфассал тавсиф шудаанд.

4.2 Андозаи интихоб

Андозаи интихоб барои боэътимод муайян кардани нишондињандањои микроэлементњои ѓизої дар асоси интихоби эњтимолии намояндагї дар сатњњои зерин матрањ шуда буд:

• Тољикистон дар умум

• Панљ њудуди маъмурии кишвар (Душанбе, НТЉ, Суѓд, Хатлон ва ВМКБ)

Сипас, интихоб тарњрезї шуд, то имкон дода шавад, ки дар саросари Тољикистон барои ќиёс њам мавзеи дењот ва њам шањрњо ворид гарданд ва ба назар гирифта шавад, ки Душанбе танњо мавзеи шарњнишин аст. Шумораи тахминии ањолии Тољикистон барои андоза дар соли 2009 ва истифодаи он њамчун асос барои њисоби андозаи интихоб дар Љадвали 2, Замимаи 1 пешнињод шудааст.

Барои хулосабарорї љињати андозаи мувофиќи интихоб дар тадќиќот, мувозинат дар бай-ни даќиќї ва арзиш бояд ба даст оварда мешуд. Дар Замимаи 3 њисоби кластер, ки барои њисобкунињои таносубњои мухталифи ањолї ва эњтимолияти эътимоднокии дахлдор зарур аст, нишон дода мешавад. Дар тадќиќоти соли 2009, 20 кластер ва 25 фард дар њар як ќимсат намо-яндагиро таъмин намуд ва он созиши бењтарин дар байни даќиќї ва арзиш буд. Дар муќоиса бо таќиќоти соли 2003, дар тадќиќоти соли 2009 таѓйиротњои зерин ворид карда шуданд:

• Кам кардани шумораи кўдакони 6-59 моња ва занони ѓайрињомила дар њар як кластер аз 25 ба 12 нафарї. Дар асоси таљрибаи соли 2003, чунин фарзия мерафт, ки санљиши 12 кўдак ва 12 занро метавон дар як рўзи корї ба анљом расонид. Ваќти санљиши як кластери иборат аз 12 нафар кўдак ва зан ба як рўзи корї мувофиќат мекунад. Ин имконият медињад, ки дар як рўз як кластер пурра фаро гирифта шавад.


• Ба хотири љалби шумораи камтари одамон дар њар як кластер, фарзия мерафт, ки таъсири тарњ камтар мешавад. Дар натиља таъсири тарњи истифодашуда барои њисоби шумораи кластерњо дар тадќиќоти соли 2009 аз 2.0 ба монанди соли 2003 ба 1.75 поён оварда шуд (Беннет ва дигарон, 1991)

Њардуи ин таѓйирот ба ќиёснокї (эњтимолияти эътимоднокї ва иштибоњи берун аз меъер) дар робита бо муќоисаи Тадќиќоти вазъи микроэлементњои ѓизоии соли 2003 ва Тадќиќоти вазъи микроэлементњои ѓизоии соли 2009 каме таъсироти оморї дошт, чунки кам кардани шумо-раи одамон дар кластер даќиќиро, ки дар натиљаи кам кардани таъсироти тарњ ба мувозинат меояд, меафзояд.

Љадвали 3: Андозаи инихоби зарурї барои Тадќиќоти вазъи микроэлементњои ѓизоии соли 2009

Ќисматњо

Њисоби тахминии ањолї то 1.1.2009

Шумораи тахминии

хонаводањо (2000)

Таносуб (норасоии микроэл

ѓизої)

Даќиќии таносуб

Интихоб

Интихоби танзимшуда

(+10% гум шу-дани нтихоб)

Шумораи кластерхо (c)

Душанбе 695’246 139’239 50% 6.50% 398 432 36

НТЉ 1’645’999 204’390 50% 6.50% 398 432 36

Суѓд 2’171’194 365’136 50% 6.50% 398 432 36

Хатлон 2’642’283 307’322 50% 6.50% 398 432 36

ВМКБ 219’077 30’933 50% 6.50% 398 432 36

Тољикистон 7›373›799 1›047›020 2’160

Њамин тариќ андозаи интихоби зерин пешнињод шуд:

• 432 кўдаки 6-59 моња дар њар як минтаќа

• 432 зани ѓайрињомилаи ќобили таваллуд (15-49 сола) дар њар як минтаќа

Дар натиља, љамъи умумии 4’320 нафар (2’160 кўдак ва 2’160 зан) ба њадаф гирифта шуд.

Бо назардошти дохил намудани хонаводањои мавзеъњои шањр ва дењот бо таносуби эњтимолї (ё шумораи хонаводањо) ба шумораи ањолї дар њар як минтаќа, кластерњо ба категорияњои мавзеъњои шањр ва дењот мутаносибан бо шумораи ањолии мавзеи шањр ва дењот дар њар як минтаќаи дахлдор таќсим шуданд.

4.3 Љамъоварии маълумот дар сањро

Љамъоварии маълумот аз минтаќањо моњи октябри соли 2009 пас аз моњи Рамазон сар шуд, ки дар њар минтаќа 12 гурўњи сенафараи иборат аз кормандони ВТ Тољикистон (њар гурўњ иборат аз духтурњо ва кормандони озмоишгоњњо) сафарбар шуданд. Њар як гурўњ аз як нафар корманд барои гузаронидани мусоњиба, як нафар супервайзери омўзонидашуда барои андозагирињои антропометрии кўдакон ва калонсолон ва як нафар корманди озмоишгоњи ботаљриба барои гирифтани хуни кариллярї ва таъмин намудани тартиботи занљири хунук, иборат буд.

Курси омўзишии якњафтаинаи ВТ Тољикистон ба стандарти ягона овардани љамъоварии маъ-лумот аз љониби Вазорати тандурустии Љумњурии Тољикистон ва ЮНИСЕФ дар аввалњои моњи октябр, ќабл аз баргузории тадќиќот ташкил шуд. Номзадии кормандони сањроиро Вазора-ти тандурустии Љумњурии Тољикистон тавсия намуд ва њар як номзад аз имтињон гузаронида шуд, то санљида шавад, ки ба меъёрњои сифатї дар љамъоварии маълумот љавобгў мебошад ё не. Рўзњои аввали омўзиш ба методологияи интихоб (чї тавр пур кардани саволномањо, усу-ли мусоњибагирї, бањодињии антропометрї ва тартиби љамъоварии намунањои хун) бахши-


да шуд. Ба хотири муайян намудани мушкилоти методология ва тарњи тадќиќот, дар давоми ду рўзи минбаъда тадќиќоти таљрибавї ташкил ва гузаронида шуд. Тадќиќоти таљрибавї ба санљиши сарбории кори њаррўза, санљидани ваќти барои мусоњиба сарфшаванда ва санљидани љамъоварии хуни капиляриву нигањдории онњо дар озмоишгоњозмоишгоњњои марказии Ду-шанбе равона шуд.

Љадвали 4 назари умумии омилњои мухталифи ѓизоиро, ки дар робита бо гурўњњои дахлдори ањолї бањодињї мешуд, таъмин мекунад. Тафсилоти минбаъда дар бобњои поён тавсиф мешаванд.

Љадвали 4: Назари умумї ба мавзўъњо ва зертањќиќотњо дар доираи Тадќиќоти вазъи микроэлементњои ѓизої дар Тољикистон

Номгўи санљишњо Гурўњи маќсанок / мавзўъ

Сатњи гемоглобин, оњан ва норасоии йод Кўдакони 6–59 моња ва занони синну соли ќобили таваллуд

Витамини Д Кўдакони то 2-сола (6-24 моња).

Намунањои хўрокдињї Кўдакони то 2 сола (0-24 моња)

Сатњи йод дар намак Њар як хонаводаи иштироккунанда дар тадќиќот

Андозагирињои антропометрї Кўдакони то 6–59 моња ва занони синну соли ќобили таваллуд

Дониш ва амалкардњо дар мавриди нигоњубин ва инкишофи кўдакон

Модарони кўдакони 0-24 моња

4.3.1 Саволнома

Саволнома бо кўмаки ТУТ ва БОЉ тањия шуд, то нишондињандањои дахлдори тансињатї ва вазъи ѓизоии кўдакони 6–59 моња ва занони синну соли ќобили таваллуд тибќи вазифањои зикршудаи тадќиќот таъмин карда шаванд. Саволнома (Замимаи 5) бо маќсади бењтар муќоиса кардани маълумот бояд њарчї бештар ба саволномаи дар Тадќиќоти вазъи микроэлементњои ѓизоии соли 2003 истифодашуда наздик тањия мешуд. Саволнома аз забони англисї ба тољикї ва сипас барои санљидани даќиќии тарљума аз забони тољикї бозпас ба англисї тарљума шуд.

Саволнома барои бањодињии микроэлементњои ѓизої аз њафт модул иборат буд

• Модулњои 1-4: Хусусиятњои хонавода (намуди манзил, шумораи њуљрањо), муайянкуни иштироккунандањо, хусусиятњои иљтимої ва иќтисодии хонавода, стратегияњои таъмини амнияти озуќаворї)

• Модули 5: Масъалањои тандурустии кўдак: бемории дарунравї, одатњои хўрокдињї њангоми беморї, бањодињии антропометрии кўдак ва санљиши хун ва пешоб.

• Модули 6: Саволњои вобаста ба хўрокдињї ба кўдак (6-24 моња): мўњлати додани танњо шири сина, додани хўроки иловагї, нигоњубин ва инкишоф

• Модули 7: Масъалањои тандурустии занон, одатњои истеъмоли хўрок, бањодињии антропо-метрии занони ѓайрињомилаи синну соли ќобили таваллуд, санљишњои хун ва пешоб.

4.3.2 Бањодињии антропометрї

Барои чунин бањодињї вазни њар як кўдак баркашида ва ќади њар як кўдак чен карда шуд. Ба-рои андозагирї намудани вазну ќади кўдакон ва модарон тарозуњои электронии ЮНИСЕФ ис-тифода шуданд. Дар мавриди атфол (6 то 24 моња), ќади онњо ба дарозї хобонида чен карда шуд. Ќади кўдакони 2-5 сола ва занон дар њолати рост истодан чен карда шуд. Тартиби ан-дозагирии антропометрї дар асоси дастурамали нашршуда аз љониби СММ (Созмони милали муттањид 1989) ва ТУТ (1995) ба стандарт оварда шуд. Шахсони шомили андозагирї мувофиќан


омўзонида шуданд ва назорати мувофиќати сифат аз љониби СЃД Зеркало ва инчунин сардори њар як гурўњи дахлдор анљом дода шуд.

Се нишондињандаи (индикатори) вазъи ѓизої барои мониторинги пешравии вазъи ѓизоии кўдакон истифода шуд:

• Вазн нисбат ба синну сол - вазни кам нисбат ба синну сол нишондињандаи камвазнї дар њамин синну соли мебошад;

• Ќад нисбат ба синну сол -ќади паст нисбат ба синну сол нишондињандаи норасоии музмини ѓизої ё камѓизої дар гузашта мебошад;

• Вазн нисбат ба ќад ё нисбат ба дарозї - вазни кам нисбат ба ќад ё нисбат ба дарозї нишондињандаи он аст, ки кўдак камѓизо аст ва ё аз норасоии шадиди ѓизої азият мекашад.

Инкишоф

Ќад нисбат ба синну сол тавассути муќоиса намудани андозагирињои ќади кўдакон бо маълу-моти Маркази миллии омори тандурустї оид ба афзоиши ањолї муайян карда шуд. Ќади паст нисбат ба синну сол инъикоскунандаи вазъи ѓизогирии гузашта ва ѓизогирии умумист. Ба њамин хотир, он њамчун њолати музминї ба њисоб меравад. Нуќтањои њаддии ќади паст нисбат ба синну сол бо -2 z-холњо, ќади шадидан паст нисбат ба синну сол бошад бо −3 z-холњо муайян мешавад. Вазни кам нисбат ба ќад њамчун “норасоии шадиди ѓизогирї” маънидод мешавад, зеро бовар меравад, ки њолатњои вазни кам нисбат ба ќад кўтоњмуддат аст. Бар хилофи ин њолат, ќади паст нисбат ба синну сол њамчун њолати «норасоии музминии ѓизогирї» њисоб меёбад.

Дар мавриди занон, бањодињии вазъи ѓизої бо њисоби Индекси массаи бадан (ИМБ=кг/м2) сурат гирифт. ИМБ ин индекси содда таносуби вазн ба ќад буда, онро одатан барои таснифи камвазнї, вазни зиёд доштан ва фарбењии калонсолон истифода менамоянд.

ИМБ-и поёнтар аз 18.5 кг/м2, њамчун ‘харобї” пешнињод шуд, ки њад барои ташхиси норасоии энергияи музмин (CED) гирифта шавад (Љеймз ва дигарон, 1988). Аммо баъзе номуайянињо дар мавриди бузургии арзиши ИМБ-и каме паст вуљуд доранд, ки дар ибтидо он ба Дараљаи 1 (но-расоии музмини энергия - CED) ишора мекард, вале он нисбатан вазни камро нисбат ба ќад инъикос месозад (Гартнер ва дигарон, 2001).

Муайянкунии норасоии музмини энергия (CED) дар байни ањолї тибќи кумитаи коршиносии ТУТ ба категорияњои зерин људо мешавад (ТУТ,1995):

• Сатњи паст - ИМБ-и < 18.5 дар байни 5–9 % ањолї (аломатњои огоњкунанда пайдо шудаанд, гузаронидани мониторинг лозим мешавад),

• Сатњи миёна (вазъи бад): 10-19 % ањолї ИМБ-и < 18.5 дорад

• Сатњи баланд (вазъияти љиддї): 20-39 % ањолї ИМБ-и < 18.5 дорад

• Сатњи нињоят баланд (вазъияти бўњронї): ≥ 40 % ањолї ИМБ-и < 18.5 дорад.

Таснифи дараљањои Норасоии музмини эннергия дар асоси ИМБ-и паст:

• Дараљаи I ё харобии сабук - ИМБ 17 –18.5;

• Дараљаи II ё харобии мўътадил - ИМБ 16 – 17;

• Дараљаи III ё харобии шадид - ИМБ < 16.

4.3.3 Љамъоварии намак

Мављуд будани йод дар таркиби намаки хонаводањо санљида шуд. Дар ваќти санљиш аз мањлули санљиши йод дар намак(Инвентари ЮНИСЕФ №05-860-01 ва инвентари ЮНИСЕФ № 05-860-02 мувофиќан) як ќатра ба як ќошуќ намаки чаконида шуд. Ранги фавран аз реаксия њосилшуда бо рангњои дар зарфчаи мањлули санљишї пешнињодшуда муќоиса мегардид.


4.3.4 Љамъоварии хун ва пешоб

Намунањои хун ва пешоб аз шахсони розишуда барои иштирок дар тадќиќот љамъ оварда шуд. (Формаи розигї барои иштирок, Замимаи 4).

Дар байни њамаи кўдакон (6-59 моња) ва занони синну соли ќобили таваллуд (15-49 сола)-и дар ин тадќиќот иштироккунанда хуни капиллярї барои муайян намудани нишондодњои зерин љамъоварї шуд:

1. Гемоглобин

2. Ферритини хуноба

3. Ресептори озоди трансферини хуноба (sTfR)

4. Сафедаи реактивии C (CRP)

5. Витамини Д (танњо дар байни кўдакони 6-24 моња)

Кормандони тиббии гурўњњо њаматарафа барои гирифтани хуни капиллярї омўзиш гирифта буданд.

Аз њамаи иштироккунандагон 5 мл намунаи пешоб барои санљидани йоди пешоб дар пробирка љамъ оварда шуд.

4.3.5 Масъалањои рафтор ва одоб

Дар рафти амалигардонии тадќиќот арзиши баландтарин ба риояи одобу рафтор дар робита бо тарњ ва амалигардонии тадќиќот нигаронида шуд. Протоколи тадќиќот аз љониби шўрои инсти-тутсионалии Тандурустии тропикии Швейтсария баррасї шуд ва барои возењсозї ба ЮНИСЕФ-и Тољикистон ва маќомоти милливу вилоятї пешкаш гардид.

Маќомоти миллї ва вилоятї аз љониби ЮНИСЕФ ва маќомоти Вазорати тандурустии Тољикистон бо њадаф ва вазифањои тадќиќот шинос карда шуданд. Вазорати тандурустии Тољикистон амали-гардонии тадќиќот, аз љумла љанбањои одобиву ахлоќии тадќиќотро ба таври хаттї тасдиќ намуд.

Да рафти љамъоварии маълумот, ба иштироккунандагони он маълумоти муфассал дар бораи маќсаду вазифањои тадќиќот, давомнокии љалби онњо (саволнома, гирифтани намунаи хун ва пешоб) пешнињод шуд. Розиги хаттї аз њамаи иштироккунандагони тадќиќот ва ё волидайну парасторони ќонунии кўдакони то 5-сола гирифта шуд. (Нигаред ба Формаи розигии огоњона, Замимаи 4). Таъкид гашт, ки иштирок ихтиёрї буда шахсони дар ин тадќиќот ширкаткунанда њар гоњ, ки хоњанд метавонанд аз иштирок даст кашанд.

4.4 Ташхиси озмоишї

Андозагирии сатњи гемоглобин, ферритин, ресептори трансферрини озоди хуноба (sTfR) ва реак-тиви сафедаи C (CRP) дар байни гурўњњои шомили тадќиќот (кўдакони 6–59 моња ва занони син-ну соли ќобили таваллуд) ва Витамини Д дар кўдакони 6–24 моња љабњањои муњими тадќиќоти вазъи ѓизої дар Тољикистон буданд.

Бархўрд, методология ва натиљањои Тадќиќоти вазъи микроэлементњои ѓизоии дар Тољикистон дар соли 2003 гузаронидашуда дар Тадќиќоти вазъи микроэлементњои ѓизоии соли 2009 њамчун роњнамо хидмат карданд, то методњои шабењ ва ё муќоисавї барои тањлили хун ис-тифода шавад. Аммо, дар Тадќиќоти вазъи микроэлементњои ѓизоии 2009, ба хулоса омада шуд, ки њамаи ташхисњои озмоишї дар Душанбе гузаронида шавад. Њамин тариќ, баргузории тадќиќот ба мустањкам намудани ќобилиятњои коршиносони мањаллї дар тањлили озмоишї низ сањм гузошт.


Љадвали 5: Назари умумї ба методњои кори озмоишї дар Тадќиќоти вазъи микроэлементњои ѓизої 2009

Тањлил Усул Љои гузаронидани тањлил

Гемоглобин Гемокю Санљиш дар сањро

Витамини Д ELISA ОзмоишгоњОзмоишгоњи пажуњишгоњи илмї-клиникии тибби профилкатикї, Душанбе Ферритин ELISA

Ресептори озоди трансферрини хуноба ELISA

Сафедаи реактивии C ELISA

Йоди пешоб Реаксияи Sandell-Kolthoff (модификатсияшуда)

Озмоишгоњи Маркази љумњуриявии эндокринологии Душанбе

Йоднокии намак Мањлули санљишии фаврии йоди намак, ЮНИСЕФ

Санљиш дар сатњи хонавода

4.4.1 Гемоглобин

Мисли Тадќиќоти вазъи микроэлементњои ѓизої дар соли 2003, ба наќша гирифта шуд, ки санљидани сатњи гемоглобини кўдакони 6-59 моња ва занони синну соли ќобили таваллуд дар сањро бо истифода аз воситаи ташхисии Гемокю™ сурат гирад. Аз иштироккунандагон хоњиш кар-да мешуд, ки биншинанд ва бадани худро озод гузоранд; ангуштони мобайнї нарм масњ карда мешуд ва барои гирифтани хун аз њар як иштироккунанда сўзани (лансети) () алоњидаи таъмиз-шуда истифода мегашт. Ќатраи аввали хун пок карда шуда, ќатрањои минбаъдаи хуни капилярї дар кюветкаи дорои реагенти Драбкиг барои тањлили гемоглобин љамъ оварда мешуд. Корман-дони озмоишгоњ иловатан 600 мл хун љамъ оварданд. Хун дар найчаи зардранг (Микротейнер™) барои тањлили њассосият ба равшанї бо гели људокунандаи хуноба (плазма) љойгир карда ме-шуд. Ба найчањо рамзи мушаххаскунандаи иштироккунандагон часпонида шуда онњо дар ќуттї-яхдони њарораташ 4°C нигоњ дошта мешуданд. Намунањо барои тањлил дар ќуттї-яхдон зуд ба беморхонаи ноњиявї ё вилоятї интиќол мешуданд. Дар ин беморхонањо намунањо барои људо намудани хуноба ба муддати 2 – 3 соат сентрифуга мешуданд, ки ин кор бояд на дертар аз 8 соат пас аз гирифтани хун сурат мегирифт. Фавран пас аз сентрифуга намудан, намунањо дар яхдони дорои њарорати -20°C љой шуда, дар њолати яхї ба озмоишгоњозмоишгоњњои марказї (озмоишгоњи Пажўњишгоњи илмї-клиникии тибби профилкатикї, ДушанбеОзмоишгоњ) барои тањлили минбаъда интиќол мегаштанд. Тавре, ки дар боби натиљањо (Боби 4) зикр шудааст, шу-мора ва фоизи норасоии намунањо паст буд.

Њудудњои истифодашуда барои муайян намудани синфњои гуногуни гемоглобин дар Замимаи 6 (ТУТ, Маркази назорати беморї 2008, минбаъд дар матн CDC, 2008) нишон дода шудааст.

Дар баландии аз 1,000 м боло аз сатњи бањр, консентратсияњои гемоглобин њамчун реаксияи мутобиќшавї ба фишори ќисман пасти оксиген ва таркиби оксигени пастшудаи хун меафзояд. Афзоиши љубронї дар њуљайрањои сурхи њосилшуда шањодат аз он медињад, ки оксиген ба таври кофї ба бофтањо таъмин карда мешавад. Њудудњои дар Замимаи 6 ишорашуда танњо дар сатњи бањр ва ё баландии поёнтар аз 1,000 метр аз сатњи бањр эътибор доранд. Барои дуруст њисоб кар-дани сатњи гемоглобин дар мавзеъњои баланди Тољикистон, њудудњои гемоглобин барои муайян намудани камхунї вобаста ба баландии дахлдор танзим шуданд. (Сулливан ва дигарон, 2008).

Натиљањои гемоглобини дар сањро санљидашуда бидуни ислоњсозї ќайд карда шуданд. Баъд-тар, баландии њар як кластер ќайд шуд ва ќимматњо барои ислоњкунї мувофиќан дар робита бо ќимматњои алоњидаи мушоњидашуда тарњ карда шуданд. Сатњи баландии њар як кластер бо истифода аз «Google Earth Programme» ва харитањои Тољикистон, ки аз љониби Дафтари рушди њамкории Швейтсария, воќеъ дар шањри Душанбе таъмин шуданд, ба даст омаданд.


4.4.2 Ферритини хуноба, ресептори озоди трансферрини хуноба ва сафедаи реактивии C

Ферритини хуноба ва ресептори озоди трансферрини хуноба (sTfR) дар байни њамаи занони син-ну соли ќобили таваллуд ва кўдакони 6-59 моња санљида шуд. Ташхисњои озмоишї дар Душанбе дар давраи аз моњи октябр то ноябри соли 2009 гузаронида шуданд. Ин тањлилњо маълумоти муњимро дар бораи оњан дар таркиби хуни њар як шахс пешнињод намуданд.

Хунобаи ферритин, sTfR ва сафедаи реактивии C (CRP) бо истифода аз тартиби соддаи Ташхиси иммунофермент - ЭЛИЗА (ELISA), ки дар ширкатњои дорусозї фурўхта мешавад, санљида шуд. Њамаи санљишњои ELISA дар озмоишгоњи марказии Душанбе анљом дода шуданд, ки ин воситањо аз ширкати «BioVendor Company» харида шуданд.

Ферритини хуноба: Принсипи ташхиси ELISA (тањлили ферментї иммунологї) дар асоси фа-рогирии якќадама ё шакли тањлили ‘бутерброд’ сурат мегирад. Дар тањлил аз ду љисми бе-гонаи (антителањои) махусан баланди моноклоналї истифода мешавад: љисми бегонаи махсу-си моноклоналї барои ферритин дар зарфи хурди мустањкамшуда ва љисми бегонаи махсуси моноклоналии дигар барои минаќаи дигари ферритин ба пероксидазаи кањзак (horseradish peroxidase HRP) васл аст. Ферритини намуна (ва стандартњо)-ро мумкин аст, ки њамзамон дар зарф бо љуфти пероксидазаи кањзак (HRP) гузорем. Ќадамњои шустан ва рехтан њама гуна љуфтњои пероксидазаи кањзак (HRP)-и алоњидашударо берун меорад. Пас аз ќадами шустан, ферменти субстрат илова карда мешавад. Реаксияи ферментї бо илова намудани мањлули ќатъкунандаи реаксия ба охир мерасад. Зичии оптикї дар зарфи муайянкунандаи микротитратор чен карда мешавад. Шиддати ранги аз реаксияи ферментї ба вуљудоянда мустаќиман бо консентратсияи ферритини намуна барои анализ мутаносиб аст. Як маљмўъ стандартњо барои сохтани граффики хати каљи стандарт истифода мешавад, ки аз он миќдори ферритин дар хун ва назорати онро метавон бевосита хонд.

sTfR ELISA: Дар «BioVendor Human sTfR ELISA», стандартњо, назорати сифат ва намунањо дар чуќуракњои микропланшет бо љисми бегонаи (антителаи) моноклоналии ресептори озоди тренсферрини хунобаи зидди-инсонї љой карда мешаванд. Пас аз 60 даќиќаи инкубатсия ва шу-стан, љисми бегонаи моноклоналии ресептори озоди тренсферрини хунобаи зидди-инсонї дар васл бо пероксидидазаи кањзак (HRP) ба чуќурак илова шуда ба муддати 60 даќиќаи дигар бо ресептори озоди тренсферрини хунобаи (sTfR) ба дастомада инкубатсия карда мешавад. Пас аз бори дигар шустан, љуфтњои боќимондаи пероксиди кањзакро метавон бо мањлули субстсрат бо тетраметилбензидин (TMB) ба реаксия ворид кард. Реаксия бо илова кардани мањлули кислота ќатъ мешавад ва зичии оптикии зардранг чен карда мешавад. Зичии оптикї ба консентратсияи ресептори озоди тренсферрини хуноба (sTfR) мутаносиб аст. Хати каљи стандарт бо ќисматкунии ќиммати зичии оптикї дар муќобили консентратсияњои стандартњо ва консентратсияњои намунањои номаълум бо истифода аз ин хати ќаљи стандарт муайян мешавад.

Сафедаи реактивии C (СRP): Хунобаи инсон барои санљиш бо 1:4,000 мањлул шуда бо љисмњои бегонаи дар чуќурчањои хурди пўшонидашуда ба реаксия дароварда мешавад. Пас аз инкубат-сияи мувофиќ, чуќуракњо шуста мешаванд то сафедањои хунобаи (плазмаи) ба реаксия дохилна-шуда тоза карда шавад ва пас ферменти заргўши зиддиинсонии сафедаи реактивии С (љуфт) ба реаксия дохил карда мешавад ва маљмуъњои антигенњову љисмњои бегона омехта мегарданд. Пас аз давраи инкубатсионии дигар, чуќуракњоро боз мешўем ва љуфтњои ба реаксия дохил на-шударо пок мекунем. Субстрати пероксиди пешоб бо формањои тетраметилбензидин (TMB) њамчун хромоген барои ба вуљуд овардани ранг илова карда мешавад. Ба вуљуд омадани ранги кабуд реаксияи мусбатро нишон медињад ва реаксияњои манфї беранганд ва ё як хатчаи кабуд доранд. Реаксия бо мањлули боздоранда ќатъ карда мешавад, ки он реаксияи мусбати ранги кабудро ба ранги зард табдил медињад. Реаксияњои манфї беранг ва ё бо тобиши ранги зардча боќї мемонанд. Шиддатнокии ранг (зичии оптикї) дар дарозии мављи 450 nm дар спектрофо-тометр ё асбоби ELISA хонда мешавад. Муайянкунии ниммиќдори зичии оптикиро метавон бо истифода аз хати каљи стадартии њосилшуда аз ченкунии мањлулњои дуќабатаи таъминшудаи стандартї ба анљом расонид.


4.4.3 Витамини Д

Витамини Д дар байни кўдакони 6-24 моња санљида шуд. Дар тањлили ба даст овардани миќдори витамини Д, аз усули раќобатии ELISA бо љисмњои моноколоналии бегонаи интихобшуда, ки дарккунандаи 25-гидроксиди Витамини Д мебошанд, истифода мешавад. Барои муайянкунии боэътимоди 25-OH-Витамини Д зарур аст, ки онро аз таркиби 25-OH-Витамини Д-DBP хориљ на-моем. Стандартњо, воситањои назоратї ва намунањои иштироккунандагони тадќиќот, ки барои 25-OH витамини Д ташхис мешаванд бо реагенти хориљкунанда инкубатсия карда мешаванд. Мањлулњои тоинкубатсионї, сипас ба микропланшети пўшида бо 25-OH витамини Д интиќол дода мешаванд ва љисми бегонаи зидди 25-OH витамини Д илова мегардад. Дар тўли инку-батсияи якшаба, 25-OH витамини Д дар намуна ва миќдори мушаххаси 25-OH витамини Д дар чуќураки микротитратор љойдода барои пайваст шудан бо љисми бегона мубориза мебарад. Баъд пероксиди љуфти љисми бегона дар њар як чуќураки микропланшет илова карда мешавад. Комплекси 25-OH витамини Д - 25-OH витамини Д пероксиди љуфти зидди љисми бегона њосил мешавад. Тетраметилбензидин њамчун субтрати пероксид истифода мешавад. Дар нињоят мањлули кислотаи боздоранда барои ќатъи реаксия илова мешавад, ки дар он ранг аз кабуд ба зард мубаддал мегардад. Шиддатнокии ранги зард ба таври баръакс ба консентратсияи 25-OH-витамини Д мутаносиб аст. Як вояи хати каљи воњиди зичии оптикї (зичии оптикї, OD дар 450 nm) ба муќобили консентратсия бо истифода аз ќиммати аз стандарт ба дастомада њосил меша-вад. 25-OН витамини Д дар намунањо аз њамин хати каљ муайян карда мешавад.

4.4.4 Йод дар пешоб

Сатњи йод дар пешоби њамаи шахсони тадќиќшуда чен карда шуд. Барои чен кардани тар-киби йод њангоми гузаронидани мусоњибањо пешоб љамъ оварда шуд. Намунањои пешоби љамъовардашуда дар кўттї-яхдон дар дараљаи 4 °C нигањдорї шуда, сипас зуд дар хунукии дараљаи -20°C ях кунонида мешуд. Намунањои пешоб бо персулфати аммоний дар блоки гарм-кунанда њал карда мешуд. Сипас, баъд аз илова намудани мањлули кислотаи арсенат, мањлули сульфат-аммонийи церий илова карда шуд ва зичии оптикии маљмўи зард дар спектрофотометр дар сатњи 317 µM хонда мешуд. Консентратсия бо имтидод (экстраполяция) аз хати каљи стан-дарт њисоб карда мешуд. Тартиб бо истифода аз комплект ва тавассути хондани натиљањо дар микропланшет содда гардонида шуд. Муайянкунї дар озмоишгоњи марказї ба анљом расид.

4.5 Воридкунї ва тањлили маълумот

Маълумот моњњои октябр ва ноябри соли 2009 дар барномаи EpiInfo (версияи 3.5.1,Маркизи назорат ва пешгирии беморињо, Атланта) ворид карда шуд. Ба хотири бартараф намудани тано-суби иштибоњњо дар маълумот, ниќоби воридсозии маълумот бо санљишњои дурустии маълумот роњандозї шуд. Воридсозии такрории маълумот барои тамоми маљмўи маълумот сурат гирифт ва хатогињо бо истифода аз нусхаи аслии саволнома ислоњ карда шуданд.

Њамаи тањлилњои оморї ба ѓайр аз андозагирињои антропометрии кўдакон дар барномаи STATA (версияи 10.1 Stata Intercooled, Stata Corp., College Station, Техас) анљом дода шуданд. Муќоисаи андозагирињои антропометрї бо афзоиши хати каљи стандарти ТУТ ва њисоби z-холњо бо исти-форда аз барномаи ENA (мављуд аст дар: www.nutrisurvey.de/ena/ena.html, дар таърихи 18-уми ноябри 2009 назар карда шудааст) сурат гирифт. Z-холњо баъд бозпас ба STATA барои тањлили мин-баъда ворид шуданд. Њисобњои миёнаи миллї ва санљишњои дорои ањамияти оморї бо истифо-да аз командањои префиксии –svy– оилаи STATA ба роњ монда шуданд. Тањлили номувофиќињо (ANOVA) бо истифода аз усули муќоисаи дубора (Санљиши Шефе) барои таѓйиротњои бардавом амалї гашт, яъне дар мавриди гемоглобин, ферритин, sTfR ва Витамини Д.

Интихоби кластерњо дар ин таќиќот бо истифода аз коммандаи –svyset– ва муайянкунии 180 воњиди аввалияи интихоб ба инобат гирифта шуд (одатан дењањо ва мањаллањо). Минтаќањо ва шањрњо дар ќиёс бо мавзеи дењоти њамчун ќисмат муайян шуданд. Дар маљмўъ 9 ќисмат вуљуд


дошт, зеро як минтаќа (Душанбе) ањолии дењот надошт. Коэффитсенти вазн тавассути таќсим намудани шумораи умумии ањолии њар як ќисмат ба њамон ќимат ва ба мувозинат овардани коэффитсиент дастрас шуд (Љадвали 6).

Љадвали 6: Андозаи интихоб, ањолї ва коэффитсиенти вазн барои Тадќиќоти вазъи микроэлементњои ѓизої 2009

Шумораи ањолїУмумї

Шумораи интихоби кўдакон Коэффитсиенти вазн

Шањр Дења Шањр Дења Шањр Дења

Душанбе 695’246 0 695’246 430 0 0.44

НТЉ 209’294 1’436’705 1’645’999 72 358 0.79 1.09

Суѓд 550’873 1’620’321 2’171’194 108 324 1.39 1.36

Хатлон 456’612 2’185’671 2’642’283 60 371 2.07 1.60

ВМКБ 29’259 189’818 219’077 60 367 0.13 0.14

Тољикистон 1’941’284 5’432’515 7’373’799 2150

Маљмўъњои маълумот дар робита бо берунравандањо санљида шуданд. Ќимматњои зерин њамчун берунраванда ба њисоб гирифта шуданд ва аз тањлили маълумоти минбаъда хориљ шу-данд: ИМБ-и беш аз 60кг/м2 ва z-холњои беш аз 6 таѓйироти стандартї аз афзоиши хати каљи мурољиавї. Ин ќимматњо бо сабаби ѓайриимкон будан (консентратсияњои манфї) ва ё бо саба-би хатоњо аз маљмўи маълумот хориљ карда шуданд.

Зичии оптикии ченшуда дар дороињои ELISA барои њисоб намудани консентратсияи ферритин, сафедаи реактивии C, ресептори озоди трансферрини хуноба ва Витамини Д бо истифода аз хатњои каљи стандарткунонї бо хусусиятњои дар дастурамалњои дахлдор пешнињодшуда мав-риди истифода ќарор дода шуд. Фарќиятњои хурд дар консентратсияњои њисобшуда имконпа-зиранд ва ба њамин хотир ќимматњои хурди манфї ба сатњи консентратсияи сифр ислоњ карда шуданд, аммо ќимматњои калонтари манфї њамчун берунраванда ба назар гирифта шуда хориљ гаштанд (нигаред ба боло).

5. Натиљањо 25

5. Натиљањо 5.1 Ањолии мавриди тадќиќот ќароргирифта

Аз андозаи интихоби 4’320 нафари тибќи методологияи тадќиќот пешбинишуда, дар нињоят љамъи 4’287 нафар дар тадќиќот дохил карда шуданд. 33 нафар ё < 1 фоиз аз шумораи умумии дар ибтидо ба наќша гирифташуда бо сабабњои гуногун, ба монанди то ба охир пур нашудан ё гум шудани саволномањо хориљ карда шуданд.

Андзаи интихоб 2’141 зани синну соли ќобили таваллуд ва 2’146 кўдаки 6–59 моњаро дар бар ги-рифт. Љадвали 7 љамъи умумии шахсони дар тадќиќот дохилшуда ва фоизи шахсони аз санљиши озмоишї ва андозагирињои антропометрї гузаштаро нишон медињад. Шумораи ночизи ишти-роккунандагон додани намунањои хун ва пешобро рад карданд.

Љадвали 7: Шумораи шахсони дар тадќиќот дохилшуда ва фоизи шахсони аз санљиши озмоишї ва андозагирињои антропометрї гузашта

Шумораи шахсони

дохилшуда

% шахсони ге-моглобинашон санљидашуда

% шахсо-ни sTfR

санљидашуда

% шахсони ферритинашон санљидашуда

% шахсони йоди пе-шобашон


% шахсони аз андозагирии

антропометрї гузашта

Занони синну соли ќобили таваллуд (15-49 сола)

Душанбе 432 99% 100% 84% 99% 99%

Хатлон 432 99% 89% 79% 98% 100%

Суѓд 432 100% 97% 87% 100% 100%

НТЉ 432 100% 100% 84% 100% 100%

ВМКБ 430 98% 99% 82% 100% 98%

Љамъl 2,158 99% 97% 83% 99% 99%


Шумораи шахсони

дохилшуда

% шахсони ге-моглобинашон санљидашуда

% шахсо-ни sTfR


% шахсони ферритинашон санљидашуда

% шахсони йоди пе-шобашон


% шахсони аз андозагирии

антропометрї гузашта

Кўдакони 6-59 моња

Душанбе 426 99% 101% 86% 100% 100%

Хатлон 430 100% 92% 81% 98% 100%

Суѓд 432 100% 100% 90% 99% 100%

НТЉ 431 100% 100% 82% 100% 100%

ВМКБ 427 99% 101% 75% 100% 100%

Љамъ 2,146 100% 99% 83% 100% 100%

5.2 Хусусиятњои демографии хонаводањо ва шахсон

Дар тадќиќот шумораи умумии 1417 хонавода дохил карда шуд. Ду хонаводае, ки аз онњо маъ-лумот дастрас нашуд, хориљ карда шуданд. Љадвали 81 дар Замимаи 8 шумораи хонаводањоро дар мавзеи дењот ва шањрњо нишон медињад. Душанбе ягона минтаќае буд, ки ањолии он њама шањрнишинанд. Ањолии минтаќањои дигар асосан дар мавзеи дењот зиндагї карда, тафовут дар байни минтаќањо аз ин љињат он ќадар фарќ надошт. Ин нишондињанда аз 77% дар дар Суѓд то 86% дар Хатлон фарќ дошт.

Аз миёни њар 10 хонавода ќариб 4 хонавода (38.4%) танњо аз 1 оила иборат буданд, яъне зану шавњар ва тибќи меъёри талабшаванда њадди аќќал як кўдаки 6-59 моња доштанд. Беш аз њар чор хонавода (28.8%) аз ду оила иборат буд ва њар сеюм хонавода (32.9%) аз 3 ва зиёда оилањоро дар таркиби худ дар бар мегирифтанд. Хонаводањои дорои танњо як оила бештар дар Душанбе (62.8%), хонаводањои дорои 3 оила ва аз он зиёдтар бештар дар Хатлон (45.5%), Суѓд (48.5%) ва НТЉ (49.6%) ба назар мерасиданд.

Дар сатњи миллї, шумораи миёнаи 9.0 аъзо дар њамон як хонавода зиндагї мекарданд. Шу-мораи аз њама зиёди одамони дар як хонавода истиќоматкунанда дар НТЉ (11.0%) ва шумораи камтарини чунин одамон дар Душанбе (7.0%) мушоњида шуд. Аксарияти хонаводањоро (84.7%) мардон сардорї мекарданд. Ќисмати бештарини оилањое, ки сарварашон зан аст дар Душанбе (21.0%) ва шумораи камтарин дар ВМКБ (9.8%) дида мешавад.

Сатњи умумии тањсилоти сарварони хонаводањо чунин аст: 11.8% мактаби тањсилоти ибтидої (синфњои 1-4) ё мактаби тањсилоти асосиро (синфњои 5-9) хатм кардаанд - ин гурўњњо 2.0% хонаводањоеро њам дохил мекунад, ки њељ тањсилот надоранд; 37.8% мактаби миёна; 23.2% мактаби миёнаи махсус ё омўзишгоњи касбї-техникї ва 27.2% дорои тањсилоти олї буданд. Дар њамаи минтаќањо ба ѓайр аз Душанбе, аксарияти мусоњибашудагон мактаби миёнаро хатм кардаанд. Ќариб њар кадом хонаводаи дуюми шањри Душанбе (46.8%) сар-варони хонаводањо дорои тањсилоти олї буданд. Бештари сарварони хонаводањои бидуни тањсилоти расмї дар Хатлон (4.6%) ба назар расида, фоизи камтарини чунин ашхос дар Суѓд (0.8%) мушоњида шуд. Фоизи баландтарини хонаводањое, ки сарвариашонро занон ба зим-ма доранд дар Душанбе (21.0%) гузориш дода шудааст ва пас аз он НТЉ (16.1%), Суѓд (15.1%), Хатлон (12,8%) ва ВМКБ (9.9%) меоянд.

маблаѓњои интиќолї манбаи асосии даромад (29.3%) ба њисоб мераванд, ки пас аз он музди мењнати расмї (25.5%), зироатпарварї/чорводорї (22.6%) ва соњибкории хусусї (17.9%) меоянд. Нафаќапулї/љубронпулињои иљтимої (2.7%) ва даромади пулї надоштан (1.8%) аз љониби шумо-раи ками хонаводањо зикр шуданд. Се манбаи асосии даромади пулї дар шањри Душанбе музди мењнат, соњибкории хусусї ва маблаѓњои интиќолї мебошанд. Кишоварзї дар 4 минтаќаи дигар илова бар маблаѓњои интиќолї манбаи асосии даромади молиявиро ташкил мекунад, ки Ду-


шанбе дар ин љо истисност (0.3%). Даромади молиявї дар Хатлон аз њама баландтар (45%) буда пас аз он НТЉ (31.8%) меистад. Даромад аз музди мењнати расмї дар ВМКБ (33.3%) нисбат ба ди-гар минтаќањо баландтар аст. Ќисмати камтари хонаводањо (2.7%) гуфтанд, ки аз нафаќапуливу љубронпулињои иљтимої вобастагї доранд, ки аз миёни онњо ќисмати бештарин дар Душанбе ва ВМКБ (4.6% ва 4.3% мувофиќан) ба назар мерасад. 1.8% хонаводањои дар тадќиќот фароги-рифташуда гуфтанд, ки њељ манбаии даромади пулї надоранд, ки ин шумора дар Хатлон ва Суѓд (мувофиќан 3.7% ва 3.1%) баландтарин ва дар ВМКБ (0.3%) пасттарин буд.

Аз миёни 5 хонавода беш аз 4-тои он зироатњои озуќаворї барои истеъмоли худашон пар-вариш менамоянд. Шањри Душанбе аз ин њисоб истисност, ки парвариши зироат дар ин љо нињоят паст (7.9%) аст. Фоизи умумии хонаводањои парваришкунандаи зироати хўрокворї њамин тариќ 65.8% аст. Мањсулоти бештар маъмул аз намудњои гуногуни сабзавот ва меваљот, аз љумла мањсулоти дорои Витамини C (афелсун, зардолу, сабзї, каду) иборат ме-бошанд, ки дар сатњи миллї ин нишондод ба 58.9% мерасад. Сабзавоти дорои ранги зард ё норинљї (каду, сабзї) ё чунин мевањо (олу, зардолу ва ѓ.) аз љониби нисфи хонаводањо пар-вариш карда мешавад (51.5%), ки ин нишондод дар ВМКБ (80.9%) бештар ба назар меояд. Бехмевагињо (картошка ва дигар бехмевањо) аз љониби ќариб нисфи хонаводањи пурсидашу-да сабзонида мешаванд (44.6%), ки ин амал бештар дар ВМКБ (79.7%) маъмул аст. Ѓалладона (гандум, биринљ) танљо аз љониби сеяки хонаводањои пурсидашуда истењсол мешавд (35.1%), ки ин амал бештар ба Хатлон (63.4%) рост меояд. Лўбиёгињо (лўбиё, нахўд, мушунг, мош) дар њар панљум хонавода парвариш мешуданд (21.7%) ва ин кор бештар дар Хатлон ва НТЉ (мувофиќан 37.7% ва 36.4%) ба назар мерасад.

Парвариши чорво барои гўшт ва шир дар 60.8% хонаводањо ба роњ монда шудааст. Ин намуд во-ситаи зиндагї дар њамаи минтаќањо (аз 69.2 то 81.8%) ба ѓайр аз Душанбе (4.9%) нињоят густурда мебошад. Аз њама зиёд парвариши чорвои калони шохдор (53.3% дар сатњи миллї; дар байни минтаќањо аз 55.0% то 74.6%, ба ѓайр аз Душанбе) маъмул аст. Парвариши мурѓ ва гўсфанд дар сеяки хонаводањо (мувофиќан 32.3% ва 30.8%) ба роњ монда шудааст. Мурѓпарварї бештар дар Хатлон ва ВМКБ (мувофиќан 48.3% ва 48.8%) маъмул аст. Ќариб њар хонаводаи сеюм буз парва-риш мекунад (28.2%), ки ин амал бештар дар ВМКБ (68.8%) љорист. Шумораи ками хонаводањо асп (3.2%) доранд ва аспдорї бештар дар хонаводањои НТЉ (9.1%) дида мешавад.

Хонаводањои мусоњибашуда гуфтанд, ки стратегияњои онњо дар мавриди таъмини амния-ти озуќаворї ба соли 2009 мансуб аст. Стратегияњо дар мавриди амнияти озуќаворї чунин амалкардњоро дар бар мегиранд: ќарз гирифтани маводи озуќа ва ё такя кардан ба кўмаки дўстон ва хешовандон, кам кардани миќдори хўроки истеъмолї, баланд бардоштани истењсоли мањсулоти озуќаворї барои истеъмол дар хонавода, камтар харид кардани маводи ѓайриозуќавї, фўрўши саршумори бештари чорво, паст кардани харољот барои тандурустї ва доруворї, тар-ки мактаб ва ё дар синни калонтар омадан ба мактаб, љустуљў кардани шуѓли алтернативї ва зиёд кардани шумораи бештари аъзои хонавода барои кор кардан берун аз дења. Доир ба ин масъала бештар шуѓли алтернативї ва муњољират (мувофиќан 37.8% ва 37.3%) зикр карда шуд. Аз пайи кори алтернативї шудан дар Хатлон (54.5%) нисбат ба дигар минтаќањо баландтар буда, муњољирати мењнатї бошад дар Хатлон ва Суѓд (мувофиќан 46.3% ва 44.6%) аз њама баланд аст. Беш аз 40% хонаводањо гуфтанд, ки харољоташонро барои хариди маводи ѓайриѓизої (НТЉ: 72.3%) кам кардаанд. Дар њар хонаводаи панљум гуфта мешавад, ки озуќавориро ќарз мегиранд ва ё ба кўмаки дўстон ва хешовандон (дар сатњи миллї: 22.0%; НТЉ: 35.1%) такя мекунанд. Аз миёни панљ хонавода 1-тои он гузориш медињад, ки харољоташро барои тандурустї ва хариди доруворї паст кардааст (дар сатњи миллї: 20.3%; Суѓд: 31.9%). Паст кардани миќдори хўрокхўрї низ дар панљяки хонаводањо гузориш дода шуд (сатњи миллї: 21.3%; НТЉ: 39.7%). Истењсоли ма-води озуќаворї барои истеъмол дар хонавода гузориш дода мешавад, ки дар њар панљум хона-вода афзудааст (сатњи миллї: 19.7%; НТЉ: 45.9%). Њар хонаводаи дањум мегўяд, ки дар муќоиса бо солњои ќаблї шумораи бештари чорвояшонро ба фурўш мебароранд (дар сатњи миллї: 9.45; НТЉ: 20.7%). Таносуби ками хонаводањо дар бораи аз мактаб гирифтагни кўдакон ва ё дар синни дертар ба мактаб додани онњо гузориш доданд (дар сатњи миллї: 3.3%; Душанбе, Хатлон ва НТЉ мувофиќан 5.2%, 5.5% ва 5.8%).


5.3 Вазъи ѓизогирии занон

5.3.1 ИМБ

Паст будани ИМБ (<18.5 кг/м2) дар сатњи миллї дар миёни 6.7% занони санљидашуда мушоњида шуд (Диаграммаи 2, маълумоти муфассал дар Замимаи 7.1., Љадвали 10). Шумораи зиёди занони камвазн дар ВМКБ ва Душанбе (мувофиќан 9.4% ва 8.1%) ва дар Хатлон (7.9%) ба мушоњида расидааст. Занони санљидашуда дар Суѓд ва НТЉ камтар ИМБ-и паст доштанд (мувофиќан 5.6% ва 5.1%). Сатњи харобии шадид (< 16 кг/м2) дар сатњи милли 3% буда дар њамаи панљ минтаќањо поёнтар аз 1% аст.

Диаграммаи 2: Таќсимоти ИМБ дар байни занони 15-49 сола аз рўи минтаќањо

0%

8.1

Душанбе Хатлон Суѓд НТЉ ВКМБ Миллї

7.95.6 5.1

9.46.7

25.0 25.6

18.1

28.232.2

42.2

10%

20%

30%

40%

50%BMI<18.5 BMI>=25

Ќариб сеяки занони санљидашуда (28.2%) вазни зиёд доштанд ё фарбењ буданд (ИМБ > 25 кг/м2). Вазни зиёд доштани занон аз њама бештар дар Душанбе (42%) ва аз њама камтар дар ВМКБ (18%) ба чашм мерасад. Сатњи фарбењї (ИМБ > 30 кг/м2) дар сатњи миллї 8.8% буда, бештар ин њолат дар Душанбе (17.0%) ба назар мерасад. Кисмати занони фарбењ дар дигар минтаќањо аз 10% поён аст (НТЉ 9%; Хатлон 8%; Суѓд 8%; ВМКБ 4%). Фарбењии категорияи ll (ИМБ > 35-39.99 кг/м2) дар сатњи миллї 1.7% мебошад, аммо дар Душанбе ин нишондод нисбат ба минтаќањои дигар баландтарин аст (5.9 % дар Душанбе ва дар дигар манотиќ аз 0.5% то 1.6%). Фарбењии категорияи lll (ИМБ > 40кг/м2) дар сатњи миллї ањёнан (0.4%) ба на-зар мерасад.

Дар таќсимбандии мавзеъњои дењот ва шањр, сатњи занони дорои ИМБ-и < 18.5 кг/м2 аз љињати оморї назаррас набуд (6.6% дар мавзеи дењот ва 8.5% дар шањрљойњо). Аммо, шумо-раи занони дорои ИМБ-и ≥ 25 кг/м2 дар мавзеъњои шањрї (36.8%) нисбат ба мавзеи дењот (24.4%) баландтар буд (Пмрсон χ2 = 43.264, P < 0.001) (нигаред ба Замимаи 7.1, Љадвали 11, Љадвали 12).

Фарќияти назарраси оморї (χ2 = 65.4, P > 0.001) дар байни гурўњњои синну солї ва категорияњои ИМБ мушоњида шуд. Дар баробари боло рафтани синну соли модарон, мушоњида мешавад, ки вазн ва фарбењшавии онњо низ меафзояд (Диаграммаи 3; инчунин нигаред ба Замимаи 7.1., Љадвали 13).


Диаграммаи 3: Таќсимоти категорияњои ИМБ вобаста ба синну соли занон (15-49 сола)

0%

10%

20%

30%

40%

50%BMI<18.5

BMI>=25

10.16.2 4.3

19.4

30.5

45.9

25-40 (n=1277)15-24 (n=650) 41-49 (n=207)

сину сол (солњо)

фои

з

5.3.2 Камхунї

Сатњи миёнаи консентратсияи гемоглобин дар 2’138 зани санљидашуда дар сатњи миллї 12.8 g/dL (SD +/-1.9 g/dL) буд (Замимаи 7.2. Љадвали 14,). Тафовути назаррас дар байни минтаќањо ба мушоњида расид (Санљиши Барлетт барои таѓйирёбандањои баробар: χ2 = 65.01; дараљањои озод [df] = 4; P < 0.001). Дар хунобаи занони вилояти Суѓд нисбат ба занони дигар минтаќањо сатњи баландтари консентратсияи гемоглобин мушоњида шуд (Суѓд: 13.1 +/- 1.4g/dL; Тести Шеффе P < 0.05). Тадќиќот сатњи умумии камхуниро (Hb < 12 g/dL) дар 24.2% (Замимаи 7.2, Љадвалњои 15 ва 16) нишон дод.

Диаграммаи 4: Сатњи камхунї дар байни занони 15-49 сола аз рўи минтаќањо

4.7 5.8

2.34.4 5.3 4.3

22.0

19.116.7

23.7 24.5

19.9

0.0%

5.0%

10.0%

15.0%

20.0%

25.0%

30.0% Hb <10g/dl Hb 10-11.9g/dl


Сатњи баландтарини камхунии занон дар ВМКБ ва НТЉ (мувофиќан 29.8% ва 28.1%) дида шуд. Дар Суѓд ин нишондод камтарин аст (19%). Фарќиятњои оморї дар байни минтаќањо он ќадар њам на-заррас набуд (Пирсон χ2 = 19.92, df=12, P = 0.143). Дар мавриди иштироккунандагони тадќиќот оид ба санљиши камхунї (24.2%), 19.9% њамчун дорои камхунии сабук (Hb 10-11.9 g/dL) ва 3.9% њамчун дорои камхунии муътадил (Hb 7-9.9 g/dL) тасниф шуданд. Њолатњои шадиди камхунї дар 0.4 фоизи ањолї дида мешавад, ки ин нишондод дар байни минтаќањо тафовути зиёд надорад.

Дар робита бо нишондодњои гемоглобини миёна дар байни мавзеи дењот ва шањр (12.8 g/dL дар шањр, 12.7 g/dL дар дењот) ва теъдоди занони камхун (24.9% ва 27.2% мувофиќан) фарќиятњо вуљуд надоштанд (Замимаи 7.2, Љадвали 17 ва Љадвали 18).


Пањншавии камхунии мўътадил дар гурўњњои синну солии калонтар (41-49 сола) ба назар мера-сад, аммо дар мавриди занони љавонтар (15-24 сола) бошад 79.1%-и онњо сатњи гемоглобини муќаррарї доранд. Тафовутњои оморї назаррас буданд, (Пирсон χ2 = 14.78, df = 6, P = 0.02) (За-мимаи 7.2. Љадвали 19).

5.3.3 Норасоии оњан

Таќрибан дар њар зани шашумин аз миёни санљидашудагон (17.5%) сирояти шадид дида шуд (Сафедаи реактивии C > 5 мг/л). Сатњи баландтарини сироят дар НТЉ (16.6%) ва сатњи пасттарин дар Суѓд (10.3%) ба мушоњида расид. Бо назардошти он далел, ки арзиши ферритин дар посух ба плазмаи сироятёфта арзёбї шуд, арзишњои ферритин дар афроди дорои афедаи реактивии С (< 5 мг/л) баррасї гашт.

Дар сатњи миллї, консентратсияи миёнаи ферритин 122.0 мг/л (SD = 104.5 мг/л) буд. Сатњи фер-ритини баландтарин дар Душанбе ва сатњи пасттарини он дар НТЉ (мувофиќан 154.5 мг/л ва 106.2мг/л) мушоњида шуд (Замима 7.3. Љадвали 20). Аз миёни 1791 зан 9.3 фоизашон сатњи пасти ферритини плазма доштанд (< 12 мг/л) (Замимаи 7, Љадвали 21). НТЉ минтаќае буд, ки дар он сатњи аз њама зиёди консентратсияи пасти ферритин дар хунобаи занон (14.3%) ва дар Душанбе ва ВМКБ бошад, сатњи пасстарин дар ин маврид (њарду 1.6%) доро буданд.

Консентратсияњои ферритин ва сатњи пасти ќиммати ферритин дар байни мавзеи шањр (8.0%) ва мавзеи дењот (6.4%) фарќияти назаррас надошт (Замимаи 7.3. Љадвалњои 22 ва 23).

Бо назардошти консентратсияи ресептори озоди трансферрини хуноба (њадди >3.3 мг/мл) дар фањмиши камхунї бо сабаби норасоии оњан (IDA) фарќият дар байни мавзеъњои шањру дењот чашмрас буд. Сатњи миёнаи консентратсияи sTfR дар кишвар 1.2 (+/- SD 1.4 мг/mл) буд ва ин нишондод дар байни минтаќањо фарќияти назаррас дошт (Замимаи 7.3. Љадвали 24). Занони ВМКБ консентратсияи баландтарини миёнаи sTfR (1.6 мг/mл) доштанд ва пас аз онњо занони НТЉ (1.5 мг/д) меистанд. Пасттарин консентратсияи миёнаи ресептори озоди трансферрини хуноба (sTfR) дар Душанбе (0.9 мг/мл) мушоњида шуд.

Болоравии умумии sTfR 4.8% буда фарќият дар байни минтаќањо оид ба ин нишондод дар ќиёс бо ферритин вазъияти дигарро нишон дод (Диаграммаи 5 дар поён;, Замимаи 7.3. Љадвалњои 25 ва 26).

Диаграммаи 5: Сатњи ферритини паст ва sTfR-и баланд дар байни занон (15-49 сола) аз рўи минтаќањо

6.6

11.8

17.1

19.8

9.1

12.9

3.74.7

3.6

7.0 7.5

4.8

0.0%

5.0%

10.0%

15.0%

20.0%

25.0% Ferritin <12 ng/ml sTfR >3.3 µg/ml


Сатњи баландтарини камхунї бо сабаби норасоии оњан (муайяншаванда аз рўи sTfR > 3.3 µg/mL) дар ВМКБ (7.5%) ва сатњи пасттарини он дар Суѓд (3.6%) мушоњида шуд.

Дараљањои баланди sTfR дар мавзеи дењот ва шањр нињоят монанд буданд (мувофиќан 8.5% ва 8.0%) (Замимаи 7.3, Љадвалњои 27 ва 28).


Занони калонсолтар нисбат ба занони љавон дорои бештари камхунї бо сабаби норасоии оњан буданд. Норасоии оњан (sTfR-и болорафта) дар 15.5% занони камхун (Hb < 12 г/дл) вуљуд дошт. Сатњи баландтарини занони дорои камхунї бо сабаби норасоии оњан дар ВМКБ (20% занон sTfR-и болорафта доанд) ба назар расид. Камхунї бо сабаби норасоии оњан дар 42.4% занони дорои камхунии мўътадил-ба шадид (Hb < 9.9 g/dL) дида шуд.

5.3.4 Йод

Љамъи 2’140 намунаи пешоб аз занон љамъоварї ва йод дар таркиби пешоб тањлил карда шуд. Сатњи миёнаи йоди таркиби пешоб дар кишвар 107.8мг/л буда, он дар сатњи интизорравандаи 100 мг/л ќарор дошт. Њадди 100мг/л њамчун консентратсияи минимуми йод дар пешоб ба шу-мор меравад, ки ин миќдор нишондињандаи лозимии йод дар организм аст. Сатњи миёнаи мушоњидашуда нишон медињад, ки вазъияти йод дар занони синну соли ќобили таваллуд дар дараљаи њадди аќќал ќарор дорад (нигаред ба поён, Замимаи 7.4. Љадвали 29). Суѓд ва Душанбе аз доираи муќаррарии интизорраванда болотар буданд (мувофиќан 178.5 мг/л ва 103.8мг/л). Сатњи пасттарини консентратсия дар Хатлон (61.8мг/л) ба назар расид.

Норасоии сабуки йод (миќдори 50-99мг/л) дар ќариб нисфи занони санљидашуда (44.5%) мушоњида шуд, ки сатњи баландтарин дар Хатлон (57.3%) ва пасттарин дар Суѓд (18.8%) аст. Но-расоии миёнаи йод (20-49мг/л) дар њар зани њаштум (12.1%) дида мешуд. Сатњи баландтари-ни норасоии миёнаи йод дар Хатлон (22%) ва сатњи пасттарин дар Суѓд (0.7%) ба назар омад. Таќсимотии шабењ дар мавриди норасоии вазнини йод низ мушоњида шуд (< 20мг/л) (Диаграм-маи 6; Замимаи 7.4. Љадвалњои 30 ва 31).

Диаграммаи 6: Таќсимоти йоди пешоб дар миёни занон (15-49 сола) аз рўи минтаќањо

4.6

27.5

0.9

16.3

2.4

14.1

41.3

57.3

18.8

58.052.8

44.5

0.0%

10.0%

20.0%

30.0%

40.0%

50.0%

60.0%

70.0%≤49 µg/L 50-99 µg/L


Њолатњои вазнини норасоии йод (< 20мг/л) бештар дар Хатлон (5.2%) дида мешуд. Дар дигар минтаќањо ин нишондод аз 1% паст буд. Миќдори йоди пешоби шумораи ками намунањо 300мг/л-ро (0.2% дар сатњи миллї) ташкил мекард.

Занони дар шањрњо истиќоматкунанда сатњи баландтари консентратсияи миёнаи йоди пешобро (117.2мг/л) доро буданд, ки ин нишондод дар таркиби пешоби занони дењот пасттар буд (106.9 мг/л) (тест, P < 0.001). Бахусус категорияи норасоии йоди пешоб аз мўътадил ба вазнин дар байни занони мавзеи дењот баландтар (12.7%) ва ин нишондод дар байни занони дар шањрњо истиќоматкунанда пасттар (5.3%) буд. Дар сатњи миллї, 61.9% намаки санљидашуда ба таври мувофиќ йоднокшуда буд. (Пирсон χ2 = 36.5, P < 0.001) (Замимаи 7.4, Љадвалњои 32 ва 33). Йод-нокии намак аз њама зиёд дар Суѓд буд, ки беш аз 90% намаки хонаводањо сатњи зарурии йодро доро буданд (> 15 воњид ба миллион - ppm).


5.3.5 Истеъмоли категорияњои хўрокї ва алоќамандии онњо бо нишондињандањои ѓизої

Мусоњибагирандагон аз занон пурсиданд, ки рўзи гузашта онњо кадом намуди хўрокро истеъ-мол намуданд (яъне дар давоми 24 соати гузашта) (Замимаи 7.5, Љадвали 34). Хўроки аз њама беш истеъмолшуда ‘нони гандум, биринљ, макарон, кулчаќандкулчаќандњо, ‘картошка ё дигар бехмевањову сабзавоту мевагињо мебошанд. Беш аз 90% пурсидашудагон зикр карданд, ки њамаи ин 3 категорияи хўрокињоро истеъмол кардаанд. Истеъмоли гурўњњои хўрокии ‘чарб ва равѓан’ ва ‘савбзавоту меваљоти дорои ранги зард’ низ хеле баланд буд (88.4% ва 82.9% мувофиќан). Аз се ду њиссаи (66.2%) пурсидашудагон ‘шир ва мањсулоти ширї’ хўрдаанд ва аз миёни 10 нафар зан шаш нафарашон (59.0%) гуфтан, ки лўбиёгї (‘лўбиё, мош, наск, нахўд) истеъмол кардаанд. Тухмро аз миёни 10 нафар зан 4 нафарашон (41.8%) истеъмол кардаанд ва гўшт, љигар, гурда, мурѓу моњиро бошад њар зани чањорум (27.3%) истеъмол кардааст.

Нўшокињои аз њама бештар ошомидашаванда чойи кабуд ва сиёњ (90.1%) ва об (99.7%) аст. Аз се њисса бештари ду њиссаи мусоњибашудагон ‘ќандоб ё шарбати мева’ (67.9%) истеъмол кардаанд. Шумораи ками пурсидашудагон ќабули витамин, иловагињои минералї ва ё дорувориро (5.8%) зикр карданд.

Категорияњои гуногуни маводњои ѓизоиро (дар давоми 24 соати охир) бо нишонињандањои ѓизої пайваст намуда (Замимаи 7.5, Љадвали 35) њељ пайвастагї дар робита бо ИМБ ва камхунї мушоњида карда нушуд. Барои категорияњои консентратсияи йоди пешоб, заноне, ки ‘сабзавоту меваљоти дорои ранги зард’ истеъмол мекунанд камтар аз норасоии йоди миёна ба вазнин ази-ят мекашанд (Пирсон χ2 = 23.598, P = 0.005).

5.4 Вазъи ѓизогирии кўдакон

5.4.1 Андозагирињои антропометрї

Натиљањои тадќиќоти мазкур сатњи ќадпастиро нисбат ба синну сол дар байни 20% кўдакон ошкор кард (ќади паст нисбат ба синну сол, -2 z-холњо). Ќадпастии бештар нисбат ба синну сол дар кўдакони Хатлон (тарњ дар асоси F P = 0.001) ба назар расид. Фоизи кўдакони дорои ќади паст нисбат ба синну сол дар Хатлон 24.6%-ро ташкил мекард ва пас аз он Суѓд (20.2%), ВМКБ (16%), НТЉ (15.9%) ва Душанбе (14.6%) меоянд.

Сатњи умумии ќади шадидан паст нисбат ба синну сол (−3 z-холњо) аз 10% камтар буд. Дар Хатлон ин вазъият 12.3% (баландтарин нишондод) ва дар НТЉ ин нишондод ба 6.9% (пасттарин) мера-сид (Замимаи 7.6. Љадвали 36).

Диаграммаи 7: Сатњи кўдакони нисбат ба синну сол ќадпаст (6–59 моња) аз рўи минтаќањо

7.2

12.3

7.7 6.9

9.3 9.0

14.6

24.6

20.2

15.9 16.1

19.9

0.0%

5.0%

10.0%

15.0%

20.0%

25.0%

30.0%ќадпастии вазнин ќадпаст



Тибќи таърифи камвазнї нисбат ба синну сол (−2z-холњо), 3.1% кўдакони мушоњидашуда дар њолати норасоии шадиди ѓизої ќарор доранд. Ин сатњ дар НТЉ баландтарин (4.4%) ва дар Суѓд пасттарин (2.1%) аст. Сатњи кўдакони камвазн нисбат ба ќад (−3z-scores) низ шабењи њамин аст (НТЉ: 2.8%, Суѓд 0.2%) (Замимаи 7.6. Љадвали 37).

Диаграммаи 8: Сатњи камвазнии кўдакони 6-59 моња нисбат ба ќад.

1.41.6

0.2

2.8

0.7

1.4

2.6

3.3

2.1

4.4

3.33.1

0.0%

0.5%

1.0%

1.5%

2.0%

2.5%

3.0%

3.5%

4.0%

4.5%

5.0%камвазнии шахид камвазн


Дар кўдакони мавзеи дењот нисбат ба кўдакони шањр ќади паст нисбат ба синну сол бештар ба назар мерасад (χ2 = 7.599, P = 0.022) (Замимаи 7.6, Љадвали 38). Аз тарафи дигар дар масъа-лаи вазни паст нисбат ба ќад ва камвазнї дар байни кўдакони мавзеи дењот ва шањр фарќият мушоњида нашуд (Замимаи 7.6, Љадвалњои 39 ва 40).

Дар сатњњои минтаќавї ва миллї фарќият байни писарон ва духтарон дар масъалаи ќад нисбат ба синну сол мушоњида нашуд (Замимаи 7.6, Љадвалњои 41 ва 42 – дар робита ба ќад нисбат ба синну сол ва камвазнї). Дар ин љо вилояи Суѓд истисно мебошад, ки дар он писарбачањо нисбатан камвазн буданд ё камвазнии шадид доштанд (6.3% ва 2.5% мувофиќан) ва аммо нишондодњои духтарон бошад дар ин маврид аз писарон бењтар буд (2.7% камвазн, 0% камваз-нии шадид) (P = 0.01).

Дар масъалаи вазни паст нисбат ба ќад (харобї) дар сатњи миллї, писарбачањо нисбат ба духтарбачањо вазни пасттар нисбат ба ќад доштанд (мувофиќан 2.0% ва 0.7%; Пирсон χ2 = 7.775, P = 0.021). Фарќиятњои гендерии категорияи вазни шадидан паст нисбат ба ќад бахусус дар НТЉ нисбатан баланд буд (писарбачањо: 4.5%, духтарбачањо: 1.0%; P = 0.011) (Замимаи 7.6, Љадвали 43).

5.4.2 Камхунї ва норасоии оњан

Вазъи гемоглобин ва оњан аз тариќи чен кардани гемоглобин, ферритини хуноба, сафедаи ре-активии С (CRP) ва ресептори трансферрини озоди хуноба (sTfR) бо риояи њамон тартиби барои занон муќарраршуда муайян карда шуд. Хун барои ташхиси лабораторї аз 2’136 кўдаки аз 6 то 59 моња гирифта шуд. Консентратсияи миёнаи гемоглобин 11.6 +/-1.3 г/дл (Замимаи 7.7. Љадвали 44,) буд. Сатњи умумии камхунї дар кишвар (Hb < 11 г/дл) 28.8 фоизро ташкил мекунад, ки ба-ландтарин сатњ дар ВМКБ (39.8%) ва пасттарин сатњ дар Хатлон (24.9%) ба ќайд гирифта меша-вад. Камхунии сабук дар байни минтаќањо каме фарќкунанда буд (16.9% то 21.1%). Кўдакони ВМКБ дар муќоиса бо кўдакони минтаќањои дигар камхунии миёнаи баландтарро (Hb 7-9.9 g/dl) нишон доданд (Диаграммаи 8; Замимаи 7.7. Љадвалњои 45 ва 46).


Диаграммаи 9: Сатњи камхунии шадид ва миёна дар кўдакон (6-59 моња) аз рўи минтаќањо

11.6

7.1

11.3 10.9

20.4

10.2

16.9 17.8 17.9

21.119.4 18.6

0%

5%

10%

15%

20%

25% Hb <10 g/dl Hb 10-10.9g/dl


Консентратсияњои миёнаи гемоглобин дар кўдакони мавзеи дењот ва шањр ба њам монанд бу-данд (1.6 г/дл дар њар як минтаќа); 31.4% кўдакони мавзеи дењот камхун буданд ва теъдоди камхунии кўдакони шањр бошад 30.2% буд (Замимаи 7.7, Љадвали 47 ва 48).

Аз рўи таќсимоти гендерї, консентратсияи миёнаи гемоглобин дар байни духтарон (11.7 g/dL) нисбат ба писарон (11.5 g/dL) баландтар буд (тест P = 0.001). Фарќиятњои назаррас дар ВМКБ (писарон: 11.0 g/dL, духтарон: 11.5 g/dL; P = 0.002) ва Суѓд (писарон: 11.5 g/dL, духтарон: 11.7 g/dL; P = 0.055) ба назар расид. Дар мавриди сатњњо, камхунии шадид нисбат ба духтарон (10.2%) бештар дар писарбачањо (14.3%) баландтар буд (χ2 = 8.959, P = 0.011). Ќобили ќайд аст, ки дар ВМКБ, сатњи писарбачањои дорои камхунии миёна ва шадид (мувофиќан 21.7% ва 24.9%) нисбат ба сатњи духтарони дорои камхунии миёна ва шадид (мувофиќан 17.6% and 16.2%) ба таври на-заррас баландтар буд (Замимаи 7.7, Љадвалњои 49–52).

Диаграммаи 10: Сатњи камхунї дар кўдакон аз рўи гурўњњои синну сол

48.1 50.2

31.7

17.5

9.9

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

6-12 моња 13-24 моња 25-36 моња 37-48 моња 49-59 моња

Hb <11g/dl (n=660)

Диаграммаи 10 сатњи камхуниро дар байни кўдакон вобаста аз гурўњњои синну солиашон ни-шон медињад (барои маълумоти муфассал, нагред ба, Замимаи 7.7. Љадвали 53). Камхунї дар кўдакони хурдсол бештар мушоњида шуд; сатњи гемоглобини 48.1% њамаи кўдакони то 6-12 моња ва 50.2% кўдакони то 13-24 моња аз 11 g/dl поён буд. Дар миёни кўдакони синни калонтар сатњи камхунї пасттар буд - 31.7% (25-36 моња) ва ба 9.9% (кўдакони 49-59 моња).


Мављудияти сирояти шадид (CRP > 5 мг/л) дар 13.9% аз миёни њамаи кўдакони санљидашуда ошкор гашт. Сатњи баландтарини сирояти шадид дар НТЉ (18.3%) ва сатњи пасттарин дар Суѓд (11.2%) мушоњида шуд.

Миќдори ферритин танњо дар шахсоне ба назар гирифта шуд, ки сафедаи реактивии С (CRP) дар онњо муќаррарист. Аз 1’805 кўдаки дорои миќдори CRP-и муќаррарї дар 9.7 фоизи онњо кон-сентратсия ферритини хунобаашон (њадди < 12 мг/л) паст буд (Замимаи 7.8. Љадвали 54). Сатњи аз њама пасти консентратсияи ферритин дар НТЉ (13.5%) ва сатњи камтар пасти он дар Душанбе (2.4%) ба назар расид.

Консентратсия миёнаи ферритин ба таври на он ќадар назаррас дар мавзеи дењот (110.7 мг/л) нисбат ба мавзеи шањрнишин (92.1 мг/л) баландтар буд. Фоизи кўдаконе, ки ферритини паст ни-шон доданд дар шањр (10.4%) нисбат ба мавзеи дењот (8.1%) каме баландтар буд (Замимаи 7.8, Љадвали 55 ва Љадвали 56).

Дар сатњи миллї фарќияти назарраси гендерї оид ба пастии консентратсияи ферритин ба мушоњида нарасид. Душанбе ягона минтаќае мебошад, ки дар он сатњи консентратсияи фер-ритини писарбачањо (4.7%) нисбат ба духтарбачањо (1.0%) баландтар буд (χ2 = 4.992, P = 0.027) (Замимаи 7.8, Љадвали 57).

Бо назардошти сатњи миёнаи консентратсияи ресептори озоди трансферрини хуноба (sTfR) дар партави камхунї бо сабаби норасоии оњан (IDA), консентратсияи миёнаи 1.6мг/мл (+/-1.4 мг/мл) дар сатњи миллї мушоњида шуд. Кўдакони ВМКБ нисбат ба кўдакони дигар минтаќањо кон-сентратсияи миёнаи баландтари трансферринро (TfR) доро буданд (Замимаи 7.8. Љадвали 58). Мувофиќи натиљањои sTfR, 8.6% кўдакони санљидашуда норасоии оњан доштанд, ки ин њолат дар НТЉ ва ВМКБ (мувофиќан 15.6% ва 15.2%) баландтарин ва дар Душанбею Хатлон (мувофиќан 5.3% ва 5.8%) пасттарин буд (Замимаи 7.8. Љадвали 59).

Сатњи миёнаи консентратсияи sTfR дар мавзеи дењот (1.7 мг/мл) нисбат ба мавзеъњои шањр (1.4 мг/мл) баландтар буд (тест P < 0.001). Дар мавзеи дењот сатњи болорафтаи консентратсияи sTfR њангоми муќоиса намудан бо мавзеи дењот ошкор карда шуд (мавзеи дењот: 14.5%, шањр: 9.1%; χ2 = 12.854, P < 0.001) (Замимаи 7.8, Љадвалњои 60 ва 61).

Аз рўи таќсимоти гендерї, консентратсияи умумии миёнаи sTfR дар байни писарбачањо (1.7 мг/мл) дар муќоиса бо духтарбачањо (1.5 мг/мл) (тест P = 0.031) баландтар буд. Бо вуљуди ин, ягона фарќияти назаррас дар Душанбе (писарон: 1.3 мг/мл, духтарон: 1.1 мг/мл; тест P = 0.043) ба мушоњида расид. Дар ин минтаќа, сатњи консентратсияи sTfR-и ≥ 3.3 мг/мл дар писарбачањо (7.7%) нисбат ба духтарбачањо (3.1%) баландтар буд (Замимаи 7.8, Љадвалњои 62 ва 63).

Кўдакони нисбатан хурдсол (6-24 моња) (19.3%) нисбат ба кўдакон калонтар (3-5 сола) (9.3%) беш-тар дорои sTfR-и баландрафта буданд. Дар мавриди таќсимоти гемоглобин дар асоси синну сол низ натиљањо ба њам монанд буданд (Замимаи 7, Љадвали 53).

Норасоии оњан (sTfR-и болорафта) дар сеяки (30.9%) кўдакони дорои камхунии шадид ва мўътадил ва 5.4% кўдакони дорои гемоглобини муќаррарї вуљуд дошт. Дар робита бо њар ду нишондињанда, НТЉ (гемоглобин: 46.8%; sTfR-и болорафта: 10.3%) ва ВМКБ (гемоглобин: 33.8%; TfR- болорафта: 8.4%) сатњи баландтаринро нишон доданд.

Сатњи баландтарини норасоииоњан дар НТЉ ва ВМКБ мушоњида шуд: дар НТЉ 46.8% (ва дар ВМКБ 33.8%) кўдакони дорои камхунии шадид ва миёна миќдори sTfR-и болорафта доштанд ва дар байни кўдакони дорои Hb>11g/dl, 10.3% (8.4% дар ВМКБ) sTfR-и баланд доштанд.

Гузориш дода шуд, ки ќариб 50% кўдакон дар шаш моњи охир доруи зидди кирми меъда ги-рифтаанд. Фоизи баландтарини ќабули доруи зидди кирми меъда дар ВМКБ (62.1%) ва фоизи пасттраин дар Хатлон (45%) зикр карда шуд.


5.4.3 Йод

Љадвали 64 дар Замимаи 7.9 консентратсияи сатњи йодро дар таркиби пешоби кўдакони 6-59 моња аз рўи минтаќањо нишон медињад. Натиљањо аз 2’137 ташхиси пешоб ба даст омаданд. Кон-сентратсияи сатњи миёна дар кишвар (116.5мг/л, SD = 63.9мг/л) каме аз миќдори њадди аќќали 100мг/л болотар буд. Дар Душанбе ва Суѓд консентратсияи сатњи миёна аз сатњи минималї 100мг/л (мувофиќан 107.7мг/л ва 176.8мг/л) болотар буд.

Норасоии йод (UI <100мг/л) дар пешоби беш аз нисфи кўдакони санљидашуда (52.9%) ба мушоњида расид, ки ин кофї набудани йодро дар байни кўдакон нишон медињад. Дар НТЉ ва Хатлон сатњи норасоии йод дар байни кўдакон баландтарин (73.3% ва 73.2%) буд. Дар Суѓд ин нишондод пасттарин (19%) аст (Замимаи 7.9.Љадвали 65).

Диаграммаи 11: Сатњи йод дар пешоби кўдакон (6-59 моња) аз рўи минтаќањо

3.5

14.2

0.9

18.1

4.79.5

38.3

59.0

18.0

55.2 52.7

43.4

0.0%

10.0%

20.0%

30.0%

40.0%

50.0%

60.0%

70.0%<50 µg/L 50-99 µg/L


Дар сатњи миллї, њолатњои вазнини норасоии йод 0.6% буд, ки аксарияти ин њолатњо дар НТЉ ва Хатлон ба чашм мерасиданд. Ин натиљањо ба натиљањои консентратсияи йоди дар намаки хонаводањо санљидашудаи он минтаќањо монанд аст.

Консентратсияи миёнаи йоди пешоб ба таври назаррас дар мавзеъњои шањрнишин (123.8 мг/л) дар муќоиса бо мавзеи дењот (112.3 мг/л) баландтар аст. Миќдори кўдаконе, ки дар онњо но-расоии сабук, миёна-ба-вазнини йод мављуд аст, дар мавзеи дењот (55.1%) нисбат ба шањрњо (45.5%) бештар аст (Пирсон χ2 = 22.959, P < 0.001) (Замимаи 7.9, Љадвалњои 66 ва 67).

Диаграммаи 12: Сатњи норасоии йод дар намак (< 15 PPM) ва пешоб < 100мг/л

28.0

45.6

6.2

72.7

57.7

38.445.9

84.8

19.7

74.3

55.2 56.0

41.8

73.2

18.9

73.3

57.452.9

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

Намаки камйод

Йоди пешоби занон < 100 µg/L

Йоди пешоби кўдакон < 100 µg/L



Дар робита бо фарќиятњои гендерии ин масъала, консентратсияи миёнаи йоди пешоб ва сатњи сабук ва миёна-ба-вазнини норасоии йод дар байни писарбачањо ва духтарбачањо дар ягон минтаќа фарќияти назаррас надошт (Замимаи 7.9.Љадвалњои 68-70).

Сатњи намаки йоднокшуда дар хонаводањо ва њолатњои гузоришдодаи љоѓар дар кўдакони ин хонаводањо аз љињати оморї алоќаманд карда нашудаанд (регрессияи лољистикї; P = 0.24).

5.4.4 Витамини Д

Намунањои хун аз кўдакони 6-24 моња низ барои санљидани Витамини Д ташхис карда шуд. Аз љамъи умумии 791 кўдаки санљидашуда, натиљањои ташхис аз 625 нафари онњо ба даст омаданд. Натиљањои ташхис аз 166 нафари дигар бо сабабњои кифоя гирифта нашудани миќдори хун ба даст оварда нашуданд. Нишондодњои Витамини Д ба 4 категория таќсим карда шуданд: но-расоиии Витамини Д (< 25 nmol/L консертратсияи витамини Д дар хуноба 25-OHD), норасоии миёна (25-49 nmol/L), мувофиќ (50-74 nmol/L), оптималї (> 75 nmol/L) тибќи Пирс ва Четам (2010). Консентратсияи миёнаи умумии Витамини Д 56.1 nmol/L (SD = 28.8 nmol/L) буд (Замимаи 7.10. Љадвали 71). Кўдакони Суѓд консентратсияи миёнаи баландтарини Витамини Д (64.7 nmol/L) ва кўдакони ВМКБ консентратсияи пасттарини миёнаро (41.6 nmol/L) доштанд. Норасоињои кон-сентратсияи миёнаи Витамини Д дар байни минтаќањо тафовути омории чашмрас надоштанд.

Таќрибан 60% њамаи кўдакони тадќиќшуда консентратсияњои кофии Витамини Д (мувофиќ ё оптималї) доштанд, ки ин нишондод дар Суѓд баландтарин (74.2%) ва дар ВМКБ пасттарин (33.4%) буд. ВМКБ ва НТЉ ду минтаќае буданд, ки консентратсияи Витамини Д дар кўдакон аз њама паст (мувофиќан 43.5% ва 38.5%) буда, норасоии Витамини Д мувофиќан 23.2% ва 21.1%-ро ташкил мекард. (Замимаи 7.10 Љадвали 72).

Консентратсияи миёнаи витамини Д дар байни кўдакони мавзеи дењот (55.4 nmol/L) нисбат ба кўдакони шањр (47.4 nmol/L) баландтар буд (тест P < 0.001) (Замимаи 7.10, Љадвали 73).

Натиљањои тањлилњои гендерї нишон дод, ки писарони минтаќаи Суѓд дар муќоиса бо духтарон консентратсияи миёнаи баландтари витамини Д (мувофиќан 71.5 nmol/L ва 57.4 nmol/L; тест P = 0.001) доштанд (Замимаи 7.10, Љадвали 74))

5.4.5 Намунаи хўрокдињї ба атфол

Таќрибан аз миёни дањ модарони мусоњибашуда нўњ нафарашон гуфтанд, ки корманди тиббї аз онњо дар бораи додани шири сина ба кўдак савол пурсидааст ё маслињат додааст ва ё оид ба намунаи хўрокдињї аз онњо пурсон шудааст.

Ќариб њамаи кўдакони аз 5 то 24 моња (97.5%), њадди аќќал дар 4 моњи аввал шири сина дода шудаанд. Гузориш дода шуд, ки додани шири сина ба кўдакони аз 5 то 24 моња дар ВМКБ ќариб 100% (99.4%) аст. Саволи додани танњо шири сина чунин буд: ‘Ба муддати чанд ваќт ба кўдак шумо фаќат шири сина додед?’ Маълумоти пешнињодшуда (шумораи моњњо) аз љониби мода-рон моњи охирини синадињиро ба тифлон пеш аз ќатъи он дар бар мегирифт (Диаграммаи 13). Додани фаќат шири сина дар давоми 3-моњи аввал аз љониби 84.6% модарони пурсидашуда ба роњ монда шудааст ва додани шири синаро дар 5 моњи аввали пас аз таваллуд 64.8 фоизро ташкил мекунад. Ќисми зиёди модарон, тавре ба назар меояд, додани шири синаро дар миёни моњњои 5 ва 6 пас аз таваллуд ќатъ мекунанд. Танњо 23% модарон гуфтанд, ки 6 моњи аввал ба кўдакашон шири сина додаанд ва 1.6% модарон гуфтанд, ки ба кўдакашон ба муддати 12 моњи аввали њаёти вай шири сина додаанд.


Диаграммаи 13: Гузоришњо оид ба додани танњо шири сина бо моњњо

15.68.1 6.0 4.8

23.8

64.8

77.084.6

90.896.0

4.0 1.6 1.0 0.70

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 14-18

19-24

фои

з

Додани танњо шири сина бо моњњо

Диаграммаи 14 натиљањои саволи ба модарон додашударо нишон медињад ‘Додани шири сина-ро кай ќатъ кардед?’ Аксарияти пурсидашудагон (70.2%) дар хотир надоштанд, ки кай додани шири синаро ба пуррагї ќатъ кардаанд. Ќатъи шири синадињии гузоришдода дар робита бо модароне буд, ки кай људо кардани кўдакро аз сина дар ёд доранд гуногун буд: 18.4% модарон дар 4-моњагї кўдакро аз сина људо кардаанд, 32.9% дар 6-моњагї ва 68.8% дар 12 моњагї.

Диаграммаи 14: Моњњои ба пуррагї ќатъ намудани додани шири сина

45.347.052.6

59.0

67.1

76.581.6

86.891.9

97.0

43.6

31.2

22.7

8.5

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 14-18

19-24

фои

з

Моњњои ба пуррагї ќатъ намудани додани шири сина

Беш аз нисфи модарон (57.1%) ба тифлони худ дар муддати 30-даќиќаи пас аз таваллуд сина додаанд. Сеяки онњо (30.3%) ин амалро дар зарфи 6 соат пас аз таваллуд ба анљом расонида-анд. Аз 3 њисса бештар аз дуњиссаи модарон (72.3%) дар Суѓд ба кўдак дар муддати 30-даќиќа


пас аз таваллуд сина додаанд, аммо дар Хатлон ин нишондињанда ба њар як модари дуюм (52.1%) рост меояд.

Аз модарон инчунин пурсида шуд, ки илова бар шири сина кўдак дар давоми 24 соати охир ягон нўшокии дигар хўрдааст ё не. Додани нўшокињои иловагї дар зарфи 24-соати охир маъ-мул буд. Дар аксарияти њолатњо об дода мешавад (90.9%; Суѓд: 98.4%; ВМКБ: 77.1%). Аз миёни 5 кўдак ба 4 нафари он чойи сиёњ ё сабз (кабуд) дода мешавад (81.5%). Дар мавриди минтаќањо, додани чойи сиёњ ё кабуд 87.5% (НТЉ), 75.5% (Душанбе) ва 75.2% (ВМКБ)-ро ташкил мекунад. Ќариб њар шахси мусоњибашавандаи дуюм гуфт, ки ба кўдак шири чорво (48.8%) медињад, ки ин нишондод дар ВМКБ баландтарин (68.8%) буда, дар Суѓд пасттарин (28.5%) аст. Ба саволи ‘Шумо шири чорворо суюќ кардед?’ аз љониби нисфи занони пурсидашуда љавоб дода на-шуд. Аз миёни онњое, ки дар хотир доштанд, ќариб њар шахси дуюми пурсидашуда гуфт, шири чорворо суюќ карда ба кўдак медињад (44.0%). Тафовутњои баландтарин дар суюќкунии шири чорво дар байн Хатлон (65.9%) ва Суѓд (30.2%) ба назар мерасад. Додани афшурдаи мева ва гиёњчой камтар маъмул аст. Ба њисоби миёна, сеяки модарон гуфтанд, ки ба кўдак афшурдаи мева медињанд (34.4%; Суѓд: 54.3%; Хатлон: 20%). Гиёњчой, ба њисоби миёна, ба њар кўдаки панљум (18.0%) дода мешавад ва ин нишондод аз 26.3% (НТЉ) то 10.2% (ВМКБ) фарќ мекунад. Ба њисоби миёна, аз панљ модар њар нафари чорум (80.0%) ба нўшокї шакар илова мекунад (байни 70.6% дар Душанбе ва 83.9% дар Суѓд).

Додани ѓизои иловагї ба кўдакон асосан аз 6-моњагї ё дертар аз он оѓоз мешавад (44.3%). Ќариб нисфи модарон додани ѓизои иловагиро ба кўдак дар байни 4-6 моњагии кўдак оѓоз кардаанд (48.5%) ва 11.9% модарон ин корро дар 3 моњи аввали њаёти кўдак оѓоз кардаанд. Дар минтаќаи ВМКБ таносуби баландтарини модароне ба назар мерасад, ки додани хўроки иловагиро ба кўдак пас аз 6 моњагї (60.5%) оѓоз кардаанд ва аммо дар Суѓд бошад, ин таносуби модарон дар додани ѓизои иловагї пас аз 6-моњагї аз њамаи дигар манотиќ пасттар (25.5%) аст. Таносуби баландтарини модароне, ки додани ѓизои иловагиро ба кўдак дар 3 моњи аввали њаёти вай оѓоз кардаанд дар Душанбе (24.5%) ва таносуби пасттарин дар ВМКБ (11.5%) мушоњида шудааст.

5.4.6 Хўрокњои ба кўдакон додашаванда ва алоќамандии онњо бо нишондињандањои ѓизої

Намудњои хўрокии аксар ваќт ба кўдакон додашаванда аз нони гандум, биринљ, макарон, кулчаќандкулчаќанд (96.7%), картошкаву дигар бехмевањо (92.8%) ва сабзвоту мевагињо иборат буд (87.4%). Намудњои хўрокињои камтар истеъмолшаванда (яъне, танњо ба чор нафар аз миёни 10 кўдак додашаванда) лўбиёгињо (лўбиё, нахўд, мошу наск) (42.6%) ва тухм (36.9%) буданд. Дар мавриди нўшокињо, гуфта мешавад, ки ба ќисмати зиёди кўдакон чойи сиёњ ва кабуд (94.0%), ќандоб ва афшурдаи мева дода мешавад (77.9%) (Замимаи 7.11, Љадвали 75).

Намудњои хўрокињоро бо нишондињандањои ѓизої муќоиса намуда мушоњида кардан мумкин аст, ки кўдакони хонаводањои парваришкунанда ва истеъмолкунандаи лўбиёгињо (‘лўбиё, нахўд, мош, наск’) нисбат ба дигар кўдакон камтар ба камхунии сабук ва миёна-ба-вазнин гирифторанд (χ2 = 16.652, P = 0.002 дар мавриди кўдакони хонаводањое, ки лўбиёгињо парвариш мекунанд; χ2 = 34.552, P = 0.001 дар маавриди кудакони хонаводањое, ки лўбиёгињо истеъмол мекунанд). Кўдаконе, ки гўшт, љигар, гурда, мурѓ, моњї ва тухм мехўранд камтар ба камхунї гирифтор буданд (χ2 = 20.608, P = 0.012 барои онњое, ки гўщт ва ѓайрањо ва моњї истеъмол мекунанд; χ2 = 12.526, P = 0.014 онњое, ки тухм истеъмол мекунанд) (Замимаи 7.11, Љадвалњои 76 ва 77).

5.4.7 Тандурустии кўдак

Њодисањои гузоришдодаи дарунравї барои давраи чор њафтаи ќаблї дар сатњи миллї 37.2% буда дар байни минтаќањо ин сатњ фарќияти назаррас надошт (Замимаи 10, Љадвали 97). Нўшокињои маъмулан додашаванда њангоми дарунравї об (95.3%), чой (91.9%), ва шўрбо (90.2%) мебошанд. Аз байн чор нафар мусоњибашудагон се нафарашон њангоми дарунравии кўдак антибиотик до-даанд (78.8%). Мушоњидаи дигар ин буд, ки мањлули регидрон (ОРС) дар се њолат аз байни чор


њолати дарунравї дода шудааст (72.6%) (Замимаи 10, Љадвали 98). Беш аз нисфи модарон гуф-танд, ки кўдак њангоми дарунравї нињоят зиёд об мехўрад (Замимаи 10, Љадвали 99).

Дар робита бо мушкилињои умумии тандурустї, хабар дода мешавад, ки бемории шабкўрї дар сатњи миллї 1.8% буда аз њама бештар ин беморї дар Душанбе (5.4%) ба назар мерасад. 1% љоѓар гузориш дода шуд, њарчанд бояд зикр кард, ки љоѓар нишонаи норасоии тўлонии йод буда, он танњо пас аз якчанд сол ва асосан дар кўдакони калонтар маълум мегардад. Сатњи баланди љоѓари кўдакон дар Душанбе (6.2%) гузориш дода мешавад ва инро метавон дар он фањмонид, ки Душанбе кластери шањрї буда, мардум ба хизматрасонии тандурустї, аллалхусус ба хизматрасонии махсусгардонидашуда дастрасии бењтар доранд. Њар кўдаки њафтум (14.7%) дар давоми шаш моњи охир сиропи оњан ќабул кардааст ва 85.1% кўдакон капсули витамини А-ро дар давоми шаш моњи охир ќабул кардаанд. Гуфта мешавад, ки нисфи кўдакон дар давоми шаш моњи охир дору зидди кирми меъдаву рўда хўрдаанд (46.4%) (Замимаи 10, Љадвали 100).

5.4.8 Нигоњубин ва инкишоф

Арзёбии нигоњубин ва ѓамхорї њамзамон бо тадќиќоти вазъи ѓизої ба наќша гирифта шуда буд ва натиљањои ин ду масъала њамдигарро пурра месозанд. Зербоби зерин хулосањои бахши Нигоњубин ва инкишофро љамъбаст менамояд.

Ќариб њамаи (96.6%) парасторони мусоњибашуда гуфтанд, ки корманди соњаи тандурустї ё кор-манди ихтиёрї барои назорати саломатї ва инкишофи кўдак дар шаш моњи охир ба хонаи онњо омадааст. Фарогирии пурраи ин амал дар ВМКБ ва фарогирии пасттарин дар Душанбе (88.7%) мушоњида мешавад.

Камтар аз нисфи модарони пурсидашуда (45.7%) гуфтанд, ки бо сабаби бемории кўдак дар шаш моњи охир ба кормандони тандурустї мурољиат кардаанд. Сатњи пасттарини чунин модаро-ни ба кормандони тандурустї мурољиатнамуда дар ВМКБ (22.1%) ба ќайд гирифта мешавад. Мурољиат ба кормандони тандурустї дар НТЉ (67.9%) аз њама зиёд аст.

Танњо 15.2% шахсони мусоњибашуда мурољиатро ба кормандони тандурустї ба таври истисної бо маќсадњои пешгирикунии бемори кўдак ба амал овардаанд. Мурољиат ба духтур бо маќсади пешгирї бештар дар ВМКБ (20.8%) ва аз њама камтар дар НТЉ (4.5%) гузориш дода мешавад.

Таќрибан 40% парасторон (40.6%) дар бораи нигоњубин ва инкишоф кўдак дар ваќти ба назди духтур омадан аз вай маслињат гирифтаанд. Гирифтани маслињат оид ба нигоњубин ва инкишо-фи кўдак бештар дар Суѓд маъмул аст, ки 48.9% пурсидашудагон зикр кардаанд, ки корманди тиббї аз онњо дар бораи инкишофи кўдак пурсон шуааст. Аз миёни 4 нафар мусоњибашудагон 3 нафарашон (72%) гуфтанд, ки аз онњо дар бораи инкишофи кўдак дар робита бо синну соли вай савол пурсидаанд (яъне, ќобилияти роњгардї, гапзанї ва фањмиш).

Танњо 63.6% модарон дар мавриди нигоњубин, рафтор ва одатњои хоби кўдак маслињат гириф-таанд. Гирифтани маслињат доир ба роњњои кўмак ба кўдак дар бештар омўзиш гирифтан аз љониби 69.6% модарони мусоњибашуда зикр карда шуд. Дар Суѓд њатто аз 69.2% парасторон дар мавриди нигоњубин, рафтор ва одатњои хоби кўдак савол пурсида шуд ва дар ВМКБ бошад ин нишондод 54.1% аст.

5.5 Дониш, муносибат ва амал

Ќабули иловагињои оњан ва кислотаи фолий: Як нафар зан аз миёни панљ нафар зани пурси-дашуда (20.8%) мегўяд, ки дар давоми 6 моњи охир кулчадорўи оњан ва кислотаи фолеї ќабул кардааст. Ќабули иловагињои оњан дар ВМКБ (33,4%) аз њама зиёд ва дар Хатлон (16.7%) аз њама кам ба мушоњида мерасад.


Диаграммаи 15: Миќдори заноне, ки дар минтаќањо доруи ферросулфат ва кислотаи фолеї ќабул кардаанд.

17.9% 16.7%18.8%

17.4%

33.4%

20.8%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%фои

з


Сатњи йоди таркиби намаки хонаводањо: Аксарияти иштироккунандагони тадќиќот (85%) гуф-танд, ки намаки йоддор истифода менамоянд ва 10% иќрор шуданд, ки дар бораи йоднок шу-дани намак намедонанд. Боќимондаи 5% пурсидашудагон гуфтанд, ки намаки бейод истеъмол мекунанд.

Ќариб 80% хонаводањо гуфтанд, ки истеъмоли намаки йоддор барои пешгирии љоѓар ва ин-кишофи дурусти љанин њангоми њомиладорї фоида дошта, халалдоршавии инкишофи ду-русти равонии кўдаконро пешгирї мекунад. Нигоњдории намак дар умум дуруст буд; беш аз 80% мусоњибашудагон намакро дар зарфи сарпўшдор нигањ медоштанд. Сатњи баландтарини нигањдории нодурусти намак дар НТЉ (24.4%) гузориш дода мешавад.

Консентратсияи йоди намак 1’409 хонаводаи тадќиќшуда бо истифода аз мањлули индика-тор, ки аз љониби ЮНИСЕФ таъмин гашт, санљида шуд. 82.7% намунаи намакњо йод доштанд, аммо 20.8% намакњои санљидашуда ба миќдори кофї йод надоштанд (< 15 ppm). Сатњи намаки мувофиќан йоднокшуда 61.9%-ро ташкил карда дар байни минтаќањо оид ба ин масъала тафо-вути назаррас дида мешуд. Беш аз 90% хонаводањои Суѓд аз намаки лозиман йоднокшуда исти-фода мекарданд (93.8%). Аз тарафи дигар, сатњи йоднокии намак дар НТЉ пасттраин буд (27.3%).

Диаграммаи 16: Сатњи йоднокии намакхонаводањо дар минтаќањо

17.49.9

22.8

2.7

35.1

3.3

20.818.1

22.8

3.5

37.6

54.461.9

72.0

54.3

93.8

27.3

42.3

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%0 PMM

<15 PPM

>15 PPM

Душанбе Хатлон Суѓд НТЉ ВКМБМиллї


6. Муњокима Њадафи умумии Тадќиќоти вазъи микроэлементњои ѓизої дар Тољикистон дар соли 2009 аз бањодињии нишондињандањои солимии ба ѓизогирї вобаста дар байни андозаи интихобшудаи намояндагикунандаи ањолї (занони синну соли ќобили таваллуд ва кўдакони то 6-59 моња) дар сатњњои миллї ва минтаќавї ва муќоиса намудани натиљањои ба тозагї ба дастовардашуда бо хулосањои тадќиќоти ќаблии дар соли 2003 гузаронидашуда (Тадќиќоти миллии вазъи ѓизої - ЮНИ-СЕФ, ки аз љониби INRAN ва ВТ Тољикистон баргузор шуд) ва Тадќиќоти соли 2005 (ЮНИСЕФ,MICS) иборат буд. Натиљањо аз рўи њар як нишондињанда дар бандњои поён муњокима мешаванд.

6.1 Таъмини сифат ва тартиби назорати он

Дар доираи тадќиќоти мазкур, ченакњои таъминкунандаи сифати хуб ва ќобили ќабули љамъоварии маълумот, ташхисњои озмоишї ва идоракунии маълумот ба инобат гирифта шу-данд. Дар давраи пеш аз тадќиќот таъмини сифат санљида шуд. Омўзиши њамаљонибаи гурўњи кормандони сањрої (мусоњибагирандагон, кормандони озмоишї ва сардорони гурўњњо) та-вассути фарогирии масъалањои мусоњибагирї, тартиботи интихоб ва меъёрњои воридсозї ва хориљсозии одамон, манбаъњои хатої дар андозагирї, стандарткунонии саволњои саволнома, сатњњои даќиќии талабшаванда дар андозагирї, сару кор доштан бо таљњизот ва ќоидањои одо-бу рафтори умумї њангоми баргузории тадќиќот гузаронида шуд.

Бар замми ин, саволнома пешакї дар тадќиќоти пилотї, тавре, ки дар боло зикр гашт, санљида шуд. Дар санљиши пилотї гурўњњои тадќиќотчиён њамчунин бо рўйхати дењањо/кластерњои воридшуда, пуркунии саволнома, тартиби интихоб, андозагиррии дурусти нишондодњои антропометрї ва њуљљатпуркунї шиносонида шуданд. Пас аз машќи омўзишии пилотї, фи-кру мулоњизањо барои њал намудани мушкилоти муайяншуда иброз дошта шуданд; дурустии саволњои дар саволнома овардашуда баррасї шуда таѓйироти лозимї ворид карда шуд. Дар давоми љамъоварии маълумот, љињати таъминсозии сифат ва механизмњои назорати маълумот механизмњои зерин истифода шуданд:

• Дастаи мустаќили назорати сифат, ки аз тарафи мутахассиси масоили ѓизо роњбарї ме-гашт, таќрибан 10% миќдори умумии хонаводањои интихобшудаи дар давоми ду рўзи пеш тадќиќшударо ба таври тасодуфї ва бидуни огоњ кардан боздид мекард. Дар ин амал, кори њар як гурўњ аз њисоби умумии 12 гурўњи сањрої њадди аќќал як маротиба тавассути рўйхати саволњои санљишии Таъмини сифат/Назорати сифат бањо дода мешуд. Ин рўйхати саволњои санљишї маълумоти асосии саволномаро дар бар гирифта, њамчунин дар бораи усулњои

6. Муњокима 43

гузаронидани мусоњиба, мањаллањо, интихобкунии хонаводањо ва одобу рафтори гурўњњои тадќиќотї маълумот дошт. Методологияи зикршударо БОЉ дар низоми мониторинги ам-нияти озуќавории худ (НМАО) аз санљиш гузаронида буд.

• Гурўњњои сањрої аз љониби њамоњангсози миллии тадќиќот аз Вазорати тандурустии Тољикистон ва назоратчии мустаќили Пажўњишгоњи тандурустии оммаи Швейтсария барои таъмин намудани он, ки маълумот дуруст љамъоварї шавад, назорат карда мешуданд. Бо њамаи гурўњњои сањрої њар рўз тамос гирифта мешуд, то масъалањо ва мушкилињои рў ба рў шаванда фавран њал карда шаванд. Њамоњангсози миллии тадќиќот њамчунин аз мањаллањои корї бидуни пешакї огоњ сохтани гурўњњо боздид ба амал меовард.

• СЃД-ии мустаќил аз берун (Зеркало) таќрибан 30% хонаводањои интихобшуда ва гурўњњои кориро тавассути телефон месанљид. Илова бар ин, њама саволномањо аз назар гузаронида мешуданд, то дар онњо маълумот пурра ва дуруст бошад. Гурўњњои сањрої ё гурўњњои на-зорати сифат дар бораи камбудињо фавран хабардор карда мешуданд.

• Кормандони бахши коркарди маълумот ба дастаи назорати сифат тавассути коркарди бар-давоми маълумот пас аз воридсозии он кўмак мекарданд. Бо истифода аз тартиби мазкур, њама гуна норасоињо ва ё хатогињоро муайян ва иваз ва ё вобаста аз бузургии норасоиву хатогињо, тадќиќотро дар хонавода такроран мегузарониданд. Дар рафти татбиќи ин ама-лиёт њељ гуна мушкилоти калон пеш наомад.

6.2 Мањдудиятњо ва ѓаразњо

Тадќиќоти вазъи микроэлементњои ѓизої дар соли 2009 бо мањдудиятњо ва ѓаразњои мухталиф рў ба рў шуд:

• Ѓарази маълумот

° “Ѓарази мусоњибашаванда” бояд ба инобат гирифта шавад.

° Тарљумањои нодурусти саволномањо метавонистанд сабаб ба ѓаразњо дар пешнињоди маълумот гарданд.

• Ѓараз аз аксуламал бояд ба назар гирифта шавад, махсусан дар робита бо намуди “рас-мии” дастаи тадќиќотчиён.

• Мањдудиятњои забонї: Дар мавзеъњои мухталифи Тољикистон бо якчанд забон гап меза-нанд. Саволнома аз англисї ба забони тољикиї ва сипас аз забони тољикї ба забони англисї тарљума шуд, то сифати тарљума санљида ва таъмин карда шавад. Аммо тарљума ба забонњои дигар сурат нагирифт (ўзбекї, забонњои помирї, яѓнобї, русї). Таъкиди махсус карда шуд, ки њамаи мусоњибагирандагон бо забонњои мањалии мавзеъи ба он фиристодашаванда бояд шинос бошанд.

• Мањдудияти ваќт: Тайёрии баланд, муошират ва њамкории бењтарин бо созмонњои њамкор дар робита бо доираи ваќти људошуда нињоят муњим аст.

Љамъоварии ташхисњои хун ва пешоб, ишорагузории онњо, интиќол ва нигањдорї дар умум му-наззам сурат гирифт. Дар рафти ташхиси хун ва пешоб баъзе намунањо ба хотири љавобгў набу-дан ба меъёрњои сифатї партофта шуданд. Дар мавриди ташхисњоиозмоишї, маљмуањои ELISA барои гузаронидани санљишњои такрорї, бахусус санљидани ферритин кифоя набуданд. Чун ташхисњо дар Душанбе иљро шуданд, харидан ва дастрас кардани маљмўањои нави ELISA дар давоми ваќти талабшаванда имконпазир набуд.

6.3 Вазъи ѓизоии занон

6.3.1 Индекси массаи бадан (ИМБ)

Индекси пасти массаи бадан (<18.5 кг/м2)

Кам будани вазни бадани модарон, њам модар ва њам кўдакро дар батни модар тањти хатар мегузорад (Кинг ва дигарон, 2003). Ѓизои номукаммал сабаби бо вазни паст таваллуд шудан ва


инкишофи номувофиќи љанин дар батн мешавад (Фишман ва дигарон, 2003). Норасоии ѓизоии модар метавонад сабаби беморї ва фавти модар гардад. Норасоии ѓизої дар сатњи љањонї ба пайдоиши беморињо оварда мерасонад (Эззати ва дигарон, 2002) ва омилњои хатаротро дар робита бо ѓизои номукаммал, истеъмоли аз њад зиёди компонентњои муайян (каллорияи умумї ва чарб) ва истеъмоли пасти меваљот ва сабзавотро мемонад. Камвазнии модар омили асосии бо вазни паст таваллуд шудани кўдак аст. Бо вазни паст таваллуд шудан, дар навбати худ ба кўдак хатари ќади паст доштан нисбат ба синну сол ва камвазнї ва дар калонсолї ба баъзе беморињои музмин гирифтор шуданро пеш меорад (Баркер, 1993).

Дар давоми Тадќиќоти вазъи микроэлементњои ѓизої 2009, сатњи умумии камвазнии (ИМБ < 18.5 кг/м2) занони санљидашуда дар Тољикистон 6.7% буд. Аксарияти занони камвазн дар доираи дараљаи сабук ва миёнаи камвазнї [6.4%; њамчунин норасоии музмини энергия (НМЭ) Дараљањои I ва II ном доад] ќарор доранд. Сатњи ИМБ-и паст (НМЭ Дараљањои I-III) дар ВМКБ баландтарин (9.4%) ва дар НТЉ пасттарин (5.1%) буд. Кавазнии шадид (НМЭ Дараљаи III) дар њамаи минтаќањо поёнтар аз 1% буд. Мувофиќи категорияњои гузориши техникии ТУТ оид ба тафсири ИМБ-и паст (1995), хулосањои тадќиќоти мазкур нишон медињанд, ки сатњи камвазнї ё НМЭ дар Тољикистон дар соли 2009 паст буд. Сарфи назар аз ин, ТУТ мониторинги бодиќќати ин вазъиятро тавсия медињад, зеро чунин сатњ њамчун аломати огоњкунанда дар сатњи ањолї маънидод мешавад.

Натиљањои ТВМЃ 2009 нишон дод, ки сатњи кунунии камвазнии занон (6.7% бо шумули њамаи дараљањои НМЭ) дар муќоиса бо тадќиќоти соли 2003 (8.6%) каме рў ба бењбудї овардааст (те-сти ду-намунагии таносуб, P = 0.019, z = 2.348). Агар ба минтаќањо дар алоњидагї назар кунем, бењбудии ин вазъ дар ВМКБ (2003: 20.2%; 2009: 9.4%) назаррас аст (Диаграммаи 17). Аз дигар тараф, таносуби занони дорои ИМБ-и муќаррарї дар муќоисаи солњои 2003 (65.8%) ва 2009 (65.1%) тафовути зиёд надорад. Ќобили ќайд аст, ки дар тадќиќоти соли 2003 барои Душанбе маълумот дар алоњидагї вуљуд надорад, зеро занон ва кўдакони шањри Душанбе тањти гурўњи НТЉ ќарор доштанд.

Диаграммаи 17: Сатњи камвазнї (ИМБ<18.5 кг/м2) дар занони синну соли ќобили таваллуд (15-49 сола)

НТЏ

ВМКБ

Суѓд

ХатлонДушанбе

no d

ata

no d

ata

8.6 11.0 6.7

5.5 6.9 5.1

20.2 18.39.410.3

8.1

9.2 7.9

7.9 9.0 5.6

Сатњи камвазнї (BMI <18.5)

Занон (сину сол 15-49)

Миллї

20032006

2009

50%

3040

2010

0


ИМБ-и баланд (Вазни зиёд ва фарбењї, Категорияи l-lll)

Вазни зиёд доштан ва ё фарбењї дар байни занони кишварњои мутараќќї ва кишварњои дар њоли рушд ќарордошта дар замони муосир мавзўи умумии мушкилоти соњаи тандурустї мебо-шад. Фарбењї њолати аз њад зиёд чарб гирифтани бадан аст ва он оќибатњои назарраси танду-рустиро ба бор меорад. Ин њолат натиљаи вазни зиёдатист, ки бо сабаби бештар истеъмол на-мудани энергия дар муќоиса бо миќдори хориљшавии он пайдо мешавад. Дар се дањсолаи охир, фарбењшавї дар бисёр кишварњои Аврупо се баробар афзудааст (ТУТ, 2006), ки ин њолат дар асри 21 мушкилоти бузургтарини тансињатии оммаро мемонад. Оќибатњои аз њама бештар на-зарраси тансињатї бо сабаби вазни зиёд доштан ва фарбењї аз диабетњои ба инсулин новобаста (шакли-2), беморињои рагњои дил, фишори хун ва задани фишор (халалдоршавии гардиши хун), бемории талха, шаклњои муайяни саратон (бачадон, тухмдон, сина, гарданаи бачадон, ѓадуди простата) иборат мебошанд. Сабаб мушкилоти асосии иќтисодї ва нест шудани истењсолоту даромад ва истеъмоли 8% будљети умумии тандурустї мебошад (ТУТ, 2006).

Тадќиќоти вазъи микроэлементњои ѓизої 2009 тамоюлоти афзудаистодаи вазни зиёд ва фарбењиро дар байни занони Тољикистон, махсусан занони дар мавзеъњои шањр истиќоматкунандаро (Ду-шанбе) тасдиќ мекунад. Сатњи умумии зиёдвазнї ва фарбењї (ИМБ ≥25 кг/м2) 28.2% буд, ки 8.4% занон фарбењ (ИМБ 30–40 кг/м2) буданд ва 0.4% занон фарбењии дараљаи III (ИМБ ≥40 кг/м2) доштанд. Сатњи баландтарини зиёдвазнї дар Душанбе ва НТЉ (мувофиќан 25.8% ва 23.2%,) ва пасттрин дар ВМКБ (14%) ба назар мерасад. Сатњи баландтарини фарбењии категорияњои I ва II дар Душанбе (15.5%) ва НТЉ (8.8%) мушоњида шудааст. Дар занони шањрї ИМБ ≥ 25 кг/м2 нисбат ба занони мавзеи дењот бештар мушоњида мешавад. Саволнома дар бораи намудњои хўроки истеъмолкарда (дар 24 соати гузашта) имкон надод, ки оид ба алоќаманд намудани ИМБ ва хўрдани намудњои муайяни хўрокї ягон хел хулосабарорї кунем.

Натиљањои аз Тадќиќоти вазъи микроэлементњои ѓизої 2003 ба дастомада сатњи умумии зиёдвазнї ва фарбењиро 25.6% (зиёдвазнї 18.5% ва фарбењї 7.1%) нишон медињанд. Ба ѓайр аз Душанбе, ки он њамчун минтаќаи алоњида дар тадќиќоти соли 2003 гирифта нашудааст, НТЉ минтаќае буд, ки дар он сатњи зиёдвазнї ва фарбењї баландтарин буд (мувофиќан 24.4% ва 11.3%).

Диаграммаи 18: Сатњи вазни зиёд доштани ((ИМБ > 25 кг/м2)) занони синну соли ќобили таваллуд (15-49 сола)

no d

ata

no d

ata

25.6 23.0 28.2

36.6 30.9 32.2

12.0 16.1 18.116.4

42.2

23.2 25.0

25.1 23.4 25.6

Сатњи вазни зиёд (BMI >25)

Занон (сину сол 15-49) 20032006

200950%

3040

2010

0

НТЏ

ВМКБ

Суѓд


Миллї


Хулоса, сатњи зиёдвазнї ва фарбењї чунин менамояд, ки тадриљан аз соли 2003 то 2009 афзу-дааст. Илова бар ин, мушоњида мешавад, ки тамоюлоти афзоиши вазн дар гурўњњои синну соли калонтар ављ мегирад ва ин њолат боиси нигаронии сињатии омма аст (оќибатњои тансињатии дар боло зикршуда). Бо вуљуди ин, мушоњидањо ба тањлили амиќтари ин ду маљмўаи маълумот ниёз доранд.

6.4 Вазъи ѓизоии кўдакон

6.4.1 Ќади паст нисбат ба синну сол, вазни кам нисбат ба ќад, камвазнї

Истеъмол накардани ѓизои мукаммал, тавре дар вазъи камвазнї андозагирї мешавад хатароти баланди фавти кўдакро дар саросари љањон ба бор меорад (ТУТ, 2004). Норасоии ѓизої ба таври мустаќим ё ѓайримустаќим сабабгори фавти сеяки кўдакони то 5-сола аст. Аз се беш аз ду њиссаи ин фавтњо дар аксарияти мавридњо бо амалкардњои ѓизодињии номувофиќ алоќаманданд, ки дар соли аввали њаёти кўдак рух медињанд (ЮНИСЕФ, 2007).

Ќади паст нисбат ба синну сол ё Норасоии умумии ѓизої (НУЃ) индекси афзоиши ќад нисбат ба синну сол аст, ки он вазъи ѓизоии кўдакро дар гузашта ва дар умум инъикос менамояд ва ба њамин хотир њамчун зуњуроти музмин ба шумор меравад. Дар њолати мављудият, ќади паст нисбат ба синну сол ва таъсироти он одатан доимї мегардад. Кўдаконе, ки нисбат ба синну сол ќади паст доранд њељ гоњ ќади гумкардаашонро дарёб намекунанд ва аксарияти кўдакон њељ гоњ вазни мувофиќи баданро намегиранд. Ин њолат њамчунин метавонад баъдтар сабаби марги бармањал шавад, зеро узвњои њаётан муњим мумкин дар кўдакї ба пуррагї инкишоф наёбанд. Ќади паст нисбат ба синну сол зуњуротест, ки хоси айёми кўдакї аз хурдсолї буда ва мустаќиман ба хўроки номувофиќ ва сироят алоќаманд аст. Хўроки номувофиќ ва беморињои сирояткунанда якљоя ба аќибмонии афзоиши кўдак, халалдоршавии инкишофи психологї, махсусан халалдор-шавии системаи масуният ва њолатњои мушаххаси клиникї, ба монанди камхунї сабаб меша-ванд, ки он ба рушди нобаробар ва марг оварда мерасонад (Кумитаи маъмурии њамоњангсоз /Зеркумита оид ба таѓзия - ACC/SCN, 2000). Ќади паст нисбат ба синну сол дар кўдакии барваќтї рух медињад, зеро талабот ба ѓизо дар робита бо вазн дар ин давра нисбат ба даврањои дигари њаёт зиёдтар аст. Ќариб сеяки кўдакони аз панљсола поён дар кишварњои рў ба тараќќї нис-бат ба синну солашон ќади паст доранд (ЮНИСЕФ, 2007). Бартарафкунии норасоии ѓизої фавти кўдаконро то сатњи беш аз 50% паст карда миќдори беморињоро дар кишварњои рушдкунанда ба миќдори таќрибан 20% (ФАО/ТУТ 1992, Муррей С.Љ. Лопез 1997) коњиш медињад. Кўдакони хуб ѓизогирифта дар мактаб хубтар тањсил мекунанд, солим ба воя мерасанд ва дар навбати худ кўдакони онњо њаёташонро хуб оѓоз мекунанд.

Дар муќоисаи Тадќиќоти вазъи микроэлементњои ѓизоии соли 2003 бо Тадќиќоти вазъи миќроэлементњои ѓизоии соли 2009, фоизи умумии кўдакони нисбат ба синну сол ќадпаст каме поён омадааст - аз 27% ба 19.9%. Аммо таносуби кўдакони шадидан ќади пастдошта нисбат ба синну сол дар њар дуи ин тадќиќотњо њам 9.0%-ро ташкил мекард. Агар ба минтаќањо назар андозем, вазъи ќадпастї нисбат ба синну сол дар байни кўдакони Хатлон бењбудї наёфтааст: соли 2005 - 29% кўдакони Хатлон нисбат ба синну солашон ќади паст ва 10%-и онњо ќади нисбат ба синну сол шадидан паст доштанд. Дар соли 2009 бошад, њанўз њам 24.6% кўдакон нисбат ба синну сол ќадпаст ва 12.3%-и онњо ќади нисбат ба синну сол шадидан паст доштанд. Бар хилофи ин, вазъият дар ВМКБ ба назар бењтар гаштааст (соли 2005 - ќади паст нисбат ба синну сол 29.7% ва 11.6% ќади шадидан паст нисбат ба синну сол, њоло бошад, 16.1% ќади паст нисбат ба синну сол ва 9.3% ќади нисбат ба синну сол шадидан паст).

Кўдакони мавзеи дењот дар муќоиса бо кўдакони дар шањрњо истиќоматкунанда нисбатан нис-бат ба синну сол ќади пасттар доштанд.

Тафовутњои гендерии камвазнї дар Суѓд ба назар расид. Писарбачањо нисбат ба духтарбачањо бештар камвазн ва бештар шадидан камвазн буданд. Дар НТЉ низ писарбачањо нисбат ба духтарбачањо бештар камвазн буданд.


Диаграммаи 19: Сатњи ќади паст нисбат ба синну сол дар байни кўдакон (6-59 моња) аз рўи минтаќањо

29.5

39.0 38.6

29.4

41.3

36.0

21.8

36.9

27.9

22.825.4

28.9

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%2005 2009


Вазни кам нисбат ба ќад ё Норасоии вазнини ѓизої (НВЃ) пешгўикунандаи беморї дар байни кўдакони то 5-сола аст (ЮНИСЕФ, 2007). Вазни кам нисбат ба ќад одатан натиљаи норасоии ша-диди озуќа ва ё беморї мебошад. Кўдакони вазнашон нисбат ба ќадашон поён аз 2 z-холњо аз андозаи медиании ањолии мадди назар дар робита бо ќадашон нињоят хароб буда, вазнашон нисбат ба ќадашон кам аст ё дорои норасоии миёнаи ѓизої мебошанд. Кўдакони вазнашон нис-бат ба ќадашон поёнтар аз 3 z-холњо аз андозаи медиании ањолии мадди назар вазнашон нисбат ба ќадашон шадидан кам аст ё норасоии вазнини ѓизої доранд (Наљоти кўдакон, 2006).

Барои бањодињии шадидии бўњрони норасоии ѓизої, системаи таснифоти ТУТ роњнаморо бо исти-фодаи њудудњои зерин нисбат ба сатњњои НВЃ таъмин мекунад: <5% сатњи вазнинии ‘ќобили ќабул’; 5–9% сатњи вазнинии ‘бад; 10–14% сатњи вазнинии ‘љиддї; >14% сатњи вазнинии ‘бўњронї’ (ТУТ, 2003).

Сатњи њозираи камвазнї нисбат ба ќад дар муќоиса бо натиљањои Тадќиќоти вазъи микроэлементњои ѓизоии соли 2005 нишон медињад, ки ин вазъият дар саросари кишвар каме поён омадааст (аз 8.8% ба 4.5%), ба ѓайр аз НТЉ, ки сатњи вазни шадидан кам нисбат ба ќад дар соли 2005 - 1.4% буд ва ин нишондод дар соли 2009 ба 2.8% расид.

Диаграммаи 20: Сатњи вазни кам нисбат ба ќад (−2SD) дар байни кўдакони 6-59 моња

6.8

9.3

4

7.8

5.2

7.2

2.6

3.3

2.1

4.4

3.3 3.1

0

5

10

фои

з

2005 2009



Диаграммаи 21. Сатњи вазни шадидан кам нисбат ба синну сол (-3 z-холњо) дар байни кўдакони 6-59 моња

1.4

2.6

0.3

1.4 1.11.6

1.4 1.6

0.2

2.8

0.7

1.4

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10фои

з

2005 2009


Билохира, сатњи вазни кам нисбат ба ќад дар Тољикистон ќариб ба њадди 5–9% расидааст. Таносу-би 5–9% вазни кам нисбат ба ќад, тибќи ТУТ сатњи тандурустии бади ањолиро инъикос месозад.

Камвазнї барои кўдакони 0–4 сола дар андозаи вазн нисбат ба ќад дар робита бо Маркази мил-лии омори тандурустї/Ташкилоти умумљањонии тандурустї (ММОТ/ТУТ) бо назардошти сатњи медианї муќаррар шуд. (ТУТ, 2004). Вазн нисбат ба ќад ченаки њам музмин ва њам норасоии вазнини ѓизої мебошад. Комил набудани ѓизои кўдак (њамчун вазъи бади антропометрии ан-дозашуда) дар миќёси байналмилалї њамчун нишондињандаи муњими тандурустии омма барои мониторинги вазъи ѓизої ва тандурустии ањолї эътироф шудааст. Кўдакони хурдсол дар маври-ди комил набудани ѓизо аз њама бештар осебпазиранд ва бо хатароти зиёди оќибатњои он рў ба рў мебошанд (ТУТ, 2004).

Сатњи умумии камвазнї (−2 z-холњо) ба 8.4% ва камвазнии шадиди кўдакон (−3 z-холњо) ба 2.2% баробар аст. Кўдакони НТЉ аз дигар кўдакон бештар камвазнанд (7.2%) ва кўдакони Хатлон беш-тар дорои камвазнии шадид мебошанд (3.5%). Кўдакони Суѓд камтар аз кўдакони дигар манотиќ камвазнї доранд (5.9%). Кўдакони камвазн дар соли 2009 ба таври назаррас камтар (8.4%) бу-данд. Ин њолат дар тадќиќоти MICS 2005 ба 21% рост меомад. Дар тадќиќоти мазкур аз шахсони мусоњибашаванда њуљљат барои санљидани синну соли онњо дархост карда нашудааст.

Сатњи витамини Д дар байни кўдакони мавзеи дењот нисбат ба кўдакони шањр як ќадар баланд-тар буд (дењот: 55.4 nmol/L, шањр: 47.4 nmol/L). Бахусус сатњи миёнаи баландии витамини Д дар писарбачањои минтаќаи Суѓд ба мушоњида расид (71.5 nmol/L; духтарон: 57.4 nmol/L).

6.5 Камхунї

Камхунї дар љањони имрўза яке аз мушкилоти умумї ва рањонаёбанда мебошад. Сабабњои асосии камхунї норасоии оњан дар хўрок, беморињои сирояткунанда ва норасоии дигар микроэлементњои ѓизої (кислотаи фолий, Витамини B12 ва Витамини A) мебошад. Ба њамин хо-тир, сатњи камхунї нишондињандаи муњими тандурустии миллї ба њисоб меравад. Консентрат-сияи гемоглобин бояд њамеша чен карда шавад ва бењтараш, ки он бо дигар нишондињандањои миќдори оњан якљоя андозагирї шавад. Консентратсияи гемоглобин метавонад дар бораи ша-дидии норасоии оњан маълумот дињад (ТУТ/Маркази назорати беморињо - CDC, 2004). Оќибати аз њама љиддии пастшавии оњан ин камхунї бо сабаби норасоии оњан (IDA) мебошад ва он њанўз


њам дар саросари љањон њамчун норасоии умумии ѓизої ба њисоб меравад. Фарќ карда таво-нистани камхунї бо сабаби норасоии оњан ва камхунї бо сабаби беморињои музмин муњим аст. Бо њамин сабаб муайянкунии бионишондињандањо, ба монанди консентратсияи ресепто-ри трансферрини мањлулшаванда, ферритин дар якљоягї бо сафедаи реактивии С (CRP) бояд иљро карда шавад (Кларк СФ, 2008). Ресептори трансферрин дар хуноба аз њуљайрањои сурхи хун њосил мешавад ва ба њамин хотир он зичии эритропоэз ва талабот ба оњанро инъикос менамояд. Консентратсияи ин маводи химиявї дар њолати камхунї бо сабаби норасоии оњан баланд ме-шавад ва он нишондињандаи шадидии нокифоя будани оњан аст. Ресептори трансферрини хуно-ба аз илтињоб нисбат ба ферритини хуноба камтар таъсир мебинад. Ферритини хуноба ченаки миќдори захирањои оњан дар организм аст, ба шарте, ки њамзамон сироят вуљуд надошта бо-шад. Ваќте, ки ферритини хуноба паст аст, пас захирањои оњан коњиш меёбанд. Дар сурати вуљуд доштани сироят, консентратсияи ферритин метавонад баланд шавад, њарчанд агар захирањои оњан њам паст бошанд; ин чунин маъно дорад, ки фањмидани консентрастсияи ферритин дар вазъи маъмул будани беморињои сирояткунанда мушкил аст. Дар маљмўъ, консентратсияи ре-септори трансферрин дар посух ба илтињоб баланд намеравад ва ваќте, ки бо консентратсияи ферритини хуноба омехта мешавад, норасоии оњанро вобаста ба сабаби илтињоб ва сироят ме-тавон фарќ кард (ТУТ/CDC, 2004).

Дар тадќиќоти мазкур, вазъи оњан дар организми занон ва кўдакон мувофиќи принсипњои роњнамои ТУТ/CDC 2004 бо истифода аз гемоглобин, ферритини плазма (хуноба) ва ресептори трансферрини хуноба бањо дода шуд. Дар намунањои ташхисие, ки сафедаи реактивии С аз сатњи 5 мг/л зиёд буд, арзишњои ферритин барои бањодињии вазъи оњан ба инобат гирифта нашуданд.

Натиљањои Тадќиќоти вазъи микроэлементњои ѓизоии соли 2009 сатњи умумии камхуниро (гемо-глобин (Hb) <12 g/dl) дар байни занони ѓайрињомилаи ќобили таваллуд ба андозаи 24.2% ошкор карданд. Дар байни кўдакон, сатњи умумии камхунї (Hb <11 g/dl) 28.8% буд. Таносуби камхунии сабук дар байни занон 19.9% ва дар байни кўдакон ба 18.6% рост меомад. Камхунии вазнин дар њар ду гурўњ ба миќдори 0.5% ё поёнтар аз он ба мушоњида расид. Фарќиятњои назаррас дар байни минтаќањо ба чашм расид, ки ин тафовутњо аз 19% то 30% дар байни занон ва аз 25.3% то 40.1%-ро дар байни кўдакон ташкил кард. Дар ВМКБ шахсони дорои камхунї (29.8% занон ва 39.8% кўдакон) ва камхунии вазнин ва миёна (5.3% дар байни занон ва 20.4% дар байни кўдакон) аз њама бештар ба ќайд гирифта шуданд.

Синну сол низ омили муњими таъсиррасон ба камхунї мебошад. Кўдакони то 2 сола нисбат ба кўдакони калонтар бештар камхун буданд. Кўдакони 3-сола ва калонтар аз он таќрибан чор маротиба камтар аз тифлони хурдсол камхун буданд (9.9% кўдакони синни ≥ 3 сола ва 48.1% кўдакони <3 сола). Дар занони синни 40-49 (5.3%) сола нисбат ба занони љавонтар (4%) бештар камхунии миёна мушоњида шуд.

Дар муќоиса бо Тадќиќоти миллии вазъи ѓизоии соли 2003, пастравии назарраси њолати умумии камхунї дар Тадќиќоти вазъи микроэлементњои ѓизоии соли 2009 дида мешавад. Соли 2003, сатњи умумии занони камхун ба 42% ва кўдакон ба 37.8% мерасид, ки ин нишон медињад, ки камхунї дар Тољикистон авлавияти тандурустии омма мебошад, зеро он аз њадди 40% дар за-нони синну соли ќобили таваллуд боло аст. Дар Хатлон аз соли 2003 то соли 2009 мављудияти камхунї аз 63% ба 24.2% дар ва дар кўдакон бошад аз 52% ба 28.7% паст шудааст. Дар Тадќиќоти соли 2009, ВМКБ сатњи баландтарини камхуниро (29.8% занон ва 39.8% кўдакон) нишон дод.

Консентратсияњои миёнаи гемоглобин дар байни мавзеи дењот ва шањр фарќ надошт. Аммо фарќиятњои гендерї дар ин маврид ба мушоњида расиданд: дар муќоиса бо писарон дар дух-тарон консентратсияи миёнаи гемоглобин баландтар буд (духтарон: 11.7 g/dL ва писарон: 11.5 g/dL). Фарќияти бештар дар ВМКБ ва Суѓд дида шуд. Камхунии вазнин нисбат ба духтарбачањо (10.2%), бештар дар писарбачањо (14.3%), махсусан дар ВМКБ, ба мушоњида расид.

Синну сол низ омили муњими таъсиррасон ба камхунї аст. Атфоли аз 6 то 24 моња нисбат ба кўдакони калонтар бештар камхунї доштанд. Кўдакони 3-сола дар муќоиса бо атфол се маро-тиба камтар дорои камхунї буданд (9.9% кўдакони ≥ 3 сола ва 48.1% кўдакони <3 сола). Занони


синни 40–49 сола дар муќоиса бо занони љавонтар то андозае бештар камхунии миёна доштанд (мувофиќан 5.3% ва 4%).

Норасоии оњан њолате мебошад, ки барои нигањдории кори муќаррарии физиологии узвњо ба монанди хун, маѓзи сар ва мушакњо оњан намерасад. Норасоии оњан дар њолати камхун набудан низ метавонад вуљуд дошта бошад (ТУТ, ЮНИСЕФ, Донишгоњи СММ, 2001).

Дар Тадќиќоти вазъи микроэлементњои ѓизоии соли 2009, наросоии оњан (аз рўи sTfR > 3.3 мг/мд муайяншуда) дар 15.5% занони санљидашудаи дорои камхунї мушоњида шудааст, аммо ин арзиш агар танњо намудњои миёна ва вазнинро ба назар гирем ба 42.4% баробар аст. Норасоии оњан дар байни кўдакони дорои камхунии шакли миёна ва вазнин (Гемоглобин < 9.9 г/дл) 30.9% буд. Дар байни ањолие, ки камхунї надоранд, сатњи норасоии оњан (sTfR > 3.3 мг/мл) 1.8% дар байни занон ва 5.4% дар байни кўдакон буд.

Агар консентратсияи миёнаи sTfR-ро дар байни минтаќањои дењот ва шањрї ба назар гирем, кон-сентратсияи баландтари миёнаи sTfR ва сатњи баландтари арзишњои sTfR дар минтаќаи дењот мушоњида шуд.

Диаграммаи 22: Вазъи камхунї дар байни занони синну соли ќобили таваллуд (15–49 сола)

no d

ata

20032009

Hb ≥12g/dl

10-11.9 (mild)

<10 (moderate/severe)

Вазъи камхунї

100%

50

75

25

0 9.232.0

4.319.9

8.021.0

4.423.7

29.96.5 5.3

24.513.4

49.6

5.819.1

6.726.3

2.316.7

4.722.0


НТЏ

ВМКБ

Суѓд


Миллї

Синну сол омили муњими таъсиррасонанда ба сатњи камхунї буд. Кўдакон (6–24 моња) дар акса-рияти мавридњо камхунии шакли миёна ва вазнин доштанд (56% соли 2003 ва 49.1% соли 2009).

Бар замми ин, сатњи камхунї бо сабаби норасоии оњан (sTfR-и болорафта) дар байни солњои 2003 то 2009 ба таври назаррас паст шудааст: аз 36% ба 4.8% дар байни занон ва аз 39% ба 8.6% дар байни кўдакон.

Сатњи камхунии аз норасоии оњан муайяншуда дар партави ферритини паст дар ин тадќиќот баррасї нашуд. Сатњи сафедаи реактивии С (CRP) дар занон 17.5% ва дар кўдакон 13.9% буд, ки дар ин њол дар байни минтаќањо фарќиятњои назаррас вуљуд дошанд. Илова бар ин, дар байни арзишњои ферритин ва гемоглобин (бар хилофи sTfR, нигаред ба боло) њељ алоќамандї дида нашуд.


Диаграммаи 23: Вазъи камхунї дар байни кўдакони 6–59 моња

no d

ata

20032009

Hb ≥11g/dl

10-10.9 (mild)


Кўдакон (сину сол 6-59)100%

50

75

25

016.721.0

10.218.6

12.818.0

10.921.1

29.9

25.1

20.419.4

23.9

27.7

7.117.8

13.217.4

11.417.9

11.516.9

Вазъи камхунї

НТЏ

ВМКБ

Суѓд


Миллї

6.6 Йод

Беморињои Норасоии Йод (БНЙ/IDD) ба њамаи оќибатњои норасоии йод дар ањолї маънидод мешавад, ки онро метавон тавассути таъмин намудани истеъмоли мувофиќи йод пешгирї кард (ТУТ, 1996).

Норасоии йод ба фаъолияти ѓадуди сипаршакл таъсир мерасонад. Сатњи пасти њормонњои ѓадуди сипаршакл дар хун омили асосии халалдорсозии инкишофи маѓзи сар ва дигар таъси-роти зароровари маълум њамчун БНЙ мебошад (ТУТ/ЮНИСЕФ/ICCIDD, 2007). Норасоии йод дар модарон хатари мурда таваллуд кардани тифл ва исќоти њамлро меафзояд (Диллон Љ.С, Мил-лиез Љ, 2000). Инкишофи мувофиќи маѓзи сари љанин дар давраи њомиладорї ва дар давраи ибтидоии пас аз таваллуд, инчунин инкишофи равонии кўдак аз ѓизои мувофиќ вобастагї до-рад. Норасоињои муайяни микроэлементњои ѓизои дар тўли ду соли аввали њаёт, масалан но-расоии йод ва оњан, мушкилотеро пеш меоранд, ки баъдтар тавассути додани хўроки мувофиќ онхоро наметавон ислоњ кард. Дар кишварњои рушдкунанда, ба таври равшан дида мешавад, ки хўроки мувофиќ барои инкишофи зењнї таъсироти бардавом дорад. Бахусус таваљљўњ ба но-расоии ѓизои аз сафеда ѓанї ва бештар мушаххасан ба ќабули оњан, йод ва витамини A (Бентон Д, 2010) равона шудааст.

Ќабули йод дар консентратсияи медиании йоди пешоб мушоњидашаванда њанўз њам барои 30 фоизи ањолии минтаќањои таъсирдидаи љанубу шарќии Осиё ва Аврупо тибќи ТУТ нокифоя аст.

Аз соли 1994 тасдиќ мешавад, ки норасоии йодро метавон тавассути йодноккунонии умумии намак (ЙУН/USI) ба таври муассир бартараф сохт. Стратегияи маъмултарини мавриди истифо-да барои бартарафсозии норасоии йод ин йодноккунии умумии намак мебошад (ТУТ/ЮНИ-СЕФ/ICCIDD, 2007). Нишондињандаи маъмултарини истеъмоли намаки йоднокшуда таносуби хонаводањое мебошанд, ки намаки ба таври зарурї йоднокшударо истеъмол мекунанд. Йодро дар таркиби намак метавон миќдоран тавассути титронидан ё бо истифодаи мањлули фавран муайянкунандаи миќдори йод (воњид ба миллион -ppm), ки дар он 15 ppm њудуди миниму-ми мувофиќи йод дар таркиби намак аст, санљид (ТУТ, ЮНИСЕФ, 2004). Маќсади йодноккуно-нии умумиљањонии намак њамон ваќт комёбшуда ба њисоб меравад, ки агар њадди аќќал 90% хонаводањо намаки йоднок истеъмол намоянд.


Нишондињандаи аз њама беш маъмули бањодињии таъсири барномаи йоодноккунии умумљањонии намак ин миќдори йод дар пешоб аст. Бо назардошти он ки >90% йоди ба организм воридша-ванда бо пешоб хориљ мешавад, барои њамин њам миќдори йоди пешоб (ЙП/UI) нишондињандаи бењтарини ќабули он тавассути хўрок аст (Зиммерманн, 2008) (Љадвали 78, Замимаи 7.10).

Барои кўдакони аз 2 сола поён консентратсияи медиании йоди пешоб 100мг/л барои муайян намудани ќабули йоди мувофиќ истифода бурда мешавад (ТУТ, ЮНИСЕФ, ICCIDD, 2007).

Тадќиќоти вазъи микроэлементњои ѓизої дар соли 2009 сатњи медиании умумии йоди пешобро каме бештар аз њадди минималии 100мг/л (107.8мг/л барои занон ва 116.5мг/л барои кўдакон) муќаррар кард. Душанбе ва Суѓд минтаќањое буданд, ки дар таркиби ѓизо миќдори йод мувофиќат мекунад (нигаред ба Замимаи 7.10, Љадвали 78 ба таърифњо). Шумораи беш аз нисфи занон ва кўдакон норасоии йод доштанд (йоди пешоб - UI < 100мг/л). Дар байни занони дар пешобашон норасоии йод мушоњидашуда, 2.0 % ва дар байни кўдакон бошад 0.6 % норасоии вазнини йоди пешоб доштанд. Йоди аз њад зиёд дар пешоби камтар аз 2 % њар ду гурўњ мушоњида шуд.

Сатњи медиании йоди пешоб дар Тадќиќоти вазъи микроэлементњои ѓизоии соли 2003 дар за-нон 93.6мг/л ва дар кўдакон 73.1мг/л буд. Њељ минтаќа сатњи медиании йоди пешобро баробар ба 100мг/л надошт. Аммо 56.8% занони Суѓд ва ВМКБ бузургии медиании мувофиќ доштанд ва консентратсияи йоди пешоби 64% кўдакон камтар поён аз 100мг/л буд. Аз миёни панљ зан як нафарашон (22.2%) ва чањоряки кўдакон (26%) норасоии вазнини йод доштанд.

Чунин ба назар меояд, ки дар сатњи миллї дар муќоиса бо Тадќиќоти вазъи микроэлементњои ѓизоии соли 2003, масъалаи норасоии йод, махсусан дар робита бо кўдакон рў ба бењбудї овар-дааст. Ќариб дар њамаи минтаќањои тадќиќшуда норасоии вазнин ва миёнаи йод (йоди пешоб 20-49мг/л) ба таври назаррас паст рафтааст. Норасоии вазнин ва миёнаи йод дар байни занон аз 35% ба 14.1% поён омадааст. Бењбудии аз њама назаррас дар Суѓд (аз 28% ба 0.9%) ба назар ме-расад. Мушоњида мешавад, ки категорияи норасоии йоди сабук дар умум дар њоли афзоиш аст ва ин нишондод аз 21.6% дар соли 2003 ба 44.5% дар соли 2009 афзудааст. Бо вуљуди ин, сатњи йоди нокифояи пешоб (<100мг/л) дар Хатлон ва НТЉ (Хатлон: 64.6% соли 2003 ва 84.8% соли 2009; НТЉ: 60% соли 2003 ва 74.3% соли 2009) боло рафтааст. Сабабњо ва омилњои эњтимолии чунин таѓйирот бояд дар оянда омўхта шаванд.

Диаграммаи 24: Вазъи йод дар байни занони синну соли ќобили таваллуд (15-49 сола)

no d

ata

20032009

Iodine >100µg/l

50-100 (mild)


Вазъи йод

100%

50

75

25

035.2

21.6

14.1

44.5

39.7

20.6

16.3

58.0

19.220.2

2.4

52.840.8

23.8

27.5

57.3

27.8

20.6

0.918.8

4.6

41.3


НТЏ

ВМКБ

Суѓд


Миллї


Сатњи умумии йоди мувофиќ дар пешоб аз 35.7% дар соли 2003 ба 41.4% дар соли 2009 афзуда-аст. Сатњи вазнин ва миёнаи норасоии йод аз 35.2% дар соли 2003 ба 14.1% дар соли 2009 поён рафтааст ва сатњи норасоии сабуки йод бошад аз 21.6% дар соли 2003 ба 44.5% дар соли 2009 афзудааст.

Дар сатњи минтаќавї, гузориш дода мешавад, ки бењбудии аз њама бештар дар Суѓд ба амал омада, сатњи мувофиќи йод дар пешоб аз 40% дар соли 2003 ба 81% дар соли 2009 боло раф-тааст. Аммо дар Хатлон фоизи йоди мувофиќи пешоб аз 35.4% ба 15.2% ва дар НТЉ аз 39.7% ба 25.7% паст шудааст.

Диаграммаи 25: Вазъи йод дар байни кўдакони 6–59 моња

no d

ata

20032009

Iodine >100µg/l

50-100 (mild)


Вазъи йод

100%

50

75

25

0

40.4

23.4

9.5

43.4

45.6

19.2

18.1

55.2

30.0

24.2

4.7

52.741.6

26.6

14.2

59.0

35.7

24.3

0.918.0

3.538.8

Кўдакон (сину сол 6-59)

НТЏ

ВМКБ

Суѓд


Миллї

Дар муќоисаи натиљањои Тадќиќоти вазъи микроэлементњри ѓизоии соли 2003 бо соли 2009, тамоюли умумии мушоњидашуда бењбудии назаррасро бо пастравии муњими шумораи шахсони дорои норасоии вазнини йоди пешоб нишон медињад. Аммо сатњи медиании йод дар пешоби занон ва кўдакон њанўз дар њадди минималии 100–199мг/л, ки ин сатњро ТУТ муќаррар кардааст (WHOUNICEDF/ICCIDD, 2007) ќарор дорад. Натиљањо исбот мекунанд, ки норасоии йод њанўз њам мушкилии тандурустии омма дар Тољикистон боќї мемонад.

Нишондињандаи асосии истеъмоли намаки йоднокшуда таносуби хонаводањое мебошад, ки намаки лозиман йоднокшударо истеъмол менамоянд. Таносуби хонаводањои истеъмолкунан-даи намаки лозиман йоднокшуда натиљањои гузоришдодаи сатњи йодро дар пешоб инъикос месозанд, зеро йоди пешоб нишондињандаи йоди ба наздикї ва ё њамарўза ќабулшудаи йо-дро муаррифї менамояд ва ба њамин хотир, он нишондињандаи кўтоњмуддат аст (Зиммерманн, 2009). Шумораи хонаводањои истеъмолкунандаи намаки лозиман йоднокшуда (>15 ppm) аз 28% дар соли 2003 ба 61.9% дар соли 2009 афзудааст.

Консентратсия сатњи миёнаи баландтари йоди мушоњидашуда дар пешоби занон ва кўдакони мавзеи шањр шояд бо сабаби дастрасии бењтар доштани мардуми шањр ба намаки йоднокшу-да бошад. Аз 3 беш аз 2 њиссаи хонаводањои шањрї (70.2%) намаки лозиман йоднокшуда до-штанд, аммо дар мавзеи дењот бошад танњо намак њар хонаводаи дуюм лозиман йоднокшуда буд (51.5%). Теъдоди хонаводањои намакашон дар сатњи < 15 ppm йоднокшудаи дар шањр 20.0%


ва дар мавзеи дењот 32.7% буд ва теъдоди хонаводањое, ки намакашон йод надошт дар шањр 9.9% ва дар мавзеи дењот 15.8%-ро ташкил мекард (Пирсон χ2 = 46.438, P < 0.001).

Диаграммаи 26. Фоизи хонаводањое, ки намаки лозиман йоднокшуда доранд (>15ppm), 2003 ва 2009

12.6

46.2

17.7

62.9

28

72

54.3

93.8

27.3

42.3

61.9

0

20

40

60

80

100

фои

з

2003 2009


Дар Суѓд фоизи хонаводањои истеъмолкунандаи намаки лозиман йоднокшуда ба таври назар-рас аз 46% дар соли 2003 ба 94% дар соли 2009 бењ гаштааст. Бо вуљуди ин, натиљањо дар Хатлон ихтилофноканд; фоизи хонаводањои истеъмолкунандаи намаки лозиман йоднокшуда аз 13% ба 54% афзудааст, аммо нишондињанда барои арзёбии таъсироти бењбудї (консентратсияи йод дар пешоб) пастравии назарраси миќдори йодро дар пешоб нишон доданд.

Натиљањои тадќиќоти миёнубурии дар мактабњои 10 мањаллаи дењоти 4 ноњия – Данѓара, Шањринав, Турсунзода ва Варзоб - дар моњњои феврал ва марти соли 2009 гузаронидашуда, ки дар он фарогирии 602 нафар хонандагони синну соли 7-11 сола фаро гирифта шуданд (маълумот ба табъ нарасидааст) ошкор кард, ки ќариб њар кўдаки дуюм (46.6%) љоѓар дорад: аз се нафар кўдаки дорои љоѓар як нафарашон дорои љоѓари дараљаи 1 ва њар кўдаки шашум (16.0%) дорои љоѓари дараљаи 2 аст. Сатњи љоѓари мушоњидашуда дар мактабњо аз 19.4% то 65.1% фарќ дошт. Тафовутњои гендерии ин масъала ба мушоњида нарасиданд.

Консентратсияи умумии миёнаи йоди пешоб 63.5 мг/л буд (норасоии сабуки йод). Мушоњидаи сатњи миёнаи норасоии йод дар таќсимбандии мактабњо аз 19.7 мг/л (норасоии вазнини йод) то 100.1 мг/л (сатњи њад ё ќабули лозимии йод) фарќ мекард. Ба истиснои 1 мактаб, дар њамаи мактабњои дигар консентратсияи миёнаи сатњи йоди пешоб аз 100 мг/л поён буд. Аз миёни панљ нафар кўдак 4 нафарашон (81.5%) норасоии йод доштанд. Консентратсияи миёнаи йоди пешоб дар байни духтарон ва писарон ба таври назаррас фарќият дошт (мувофиќан 68.63 мг/л ва 58.07 мг/л). Дар муќоиса бо писарон, духтарон бештар норасоии йоди миёна – ба – вазнин доштанд (духтарон: 54.7%, писарон: 44.2%).

Намунањои намаки дар мавзеи дењот аз маѓозањои мањаллї (60%), маѓозањои хусусї (36.9%) ва ошхонањои мактабї (3.1%) љамъ оварда шуд. Аз се як њиссаи намунањои намак (36.9%) бастабандї надоштанд. Њамаи намакњои бастабандишуда маълумот дар бораи истењсолкунандаро до-штанд. Гузориш дода шуд, ки савдогарони њамаи 4 ноњияи тадќиќшуда намакро аз Душанбе ба маѓозањо, бозорњо ва дигар нуќтањои савдои дењот меоранд.

Аз се ду њиссаи (67.8%) њамаи намакњои санљидашудаи хонаводањо йоднок буданд, аммо танњо дар таркиби 33.2% намунањои ин намакњои санљидашуда миќдори кифояи йод вуљуд дошт. Сатњи намаки мувофиќан йоднокшудаи хонаводањо аз мактабњо аз 3.2% то 76.0% фарќ дошта. Дар асоси тањлили миќдорї, 86.0% њамаи намунањои намаки хонаводањо йоднокшуда буданд,


аммо миќдори кофии йод танњо дар таркиби 17.3% намунањо вуљуд доштанд. Тањлили миќдории намунањои намаки нуќтањои савдои мањаллї нишон дод, ки њамаи намунањо йодноканд, аммо фаќат 9.2% намунањои намак дар таркибашон миќдори лозимии йод доранд. Аз љињати оморї, мављуд набудани намаки лозиман йоднокшуда сабаби гирифторї ба љоѓар ва паст будани кон-сентратсияи миёнаи йод дар пешоб аст.

Намунањои намакњои хонаводањои ду мактаби ноњияи Шањринав аз њама бештар бейод буданд ва мактаббачањои њамин мактабњо аз њама бештар сатњи миёна-ба-вазнини норасии йод ва љоѓарро нишон доданд. Шабењи њамин њолат, сатњи баланди намунањои намаки бейод ва лози-ман йоднокнашуда (бахусус намунањои намаки нуќтањои савдо) дар мактабњои Турсунзода њам мушоњида шуданд. Мактабњои санљидашудаи ноњияи Данѓара сатњи нисбатан бештари њолатњои гирифторї ба љоѓар ва сатњи бештари њолати миёна-ба-вазнини норасоии йодро нишон доданд, аммо дар баробари ин, сатњи йоднокии намаки онњо баланд буд. Вазъияти йодноккунии намак эњтимол дар ин ноњия бењтар гашта истодааст, вале таъсири истеъмоли намаки бейод њанўз њам аён аст. Сатњи аз њама бештар йоднокии намак ва теъдоди ками њолатњои гирифторї ба љоѓар дар мактабњои ноњияи Варзоб мушоњида шуд. Бо вуљуди ин, сатњи вазъи миёна-ба-вазнини норасоии йод дар ин мактабњо њоло њам нисбатан баланд аст. Сатњи баланди намаки бейоди хонаводањо шояд аз он сабаб аст, ки аз конњои намак миќдори ками намак бепул дастрас меша-вад. Намакњои бейодро савдогарони инфиродї ќисман аз мошинњои боркаш низ мефурўшанд.

Хулоса, њадафи расидан ба 90% истеъмолкунии намаки йоднокшуда дар Тољикистон њоло комёб нашудааст.

6.7 Додани шири сина

Ташкилоти умумиљањонии тандурустї (ТУТ) тавсия медињад, ки додани шири сина ба тифл бояд аз соати аввали њаёташ оѓоз шавад ва ба муддати шаш моњ, кўдак танњо ва танњо шири сина хўрад ва пас аз он сари ваќт додани хўроки мувофиќ, бехатар ва иловагї оѓоз шуда дар ин њол додани шири сина то синни 2-солагї ва аз он зиёд давом ёбад.

Амалкардњои дуруст хўрок додан ба тифл барои зиндамонии кўдак муњим аст. Додани фаќат шири сина то 6-моњагї метавонад 13% фавти кўдакони то 5-соларо дар кишварњои рў ба тараќќї бартараф намояд ва усули муассиртарини пешгирї ва наљот додани њаёти кўдак бошад. Бар зам-ми ин, додани хўроки иловагии сариваќтї ва мувофиќ метавонад 6% фавти кўдакони то 5-со-ларо пешгирї намояд. Додани танњо шири сина ба кўдакони то 6-моња дар бисёр кишварњои рў ба тараќќї дар дањсолаи охир афзудааст. Сатњи додани шири сина дар кишварњои рў ба тараќќї њоло ќариб ба 40% (ЮНИСЕФ, 2007) мерасад.

Аз миёни 10 нафар модарон 9 нафарашон дар бораи додани шири сина ва ѓизодињї ба тифлон аз кормандони тиб маслињат гирифтаанд ва ё дар ин бора пурсида шудаанд. Соли 2009 фаќат 56% модарони Тољикистон ба тифлонашон дар давоми 30 даќиќаи аввали пас аз таваллуд сина додаанд ва сеяки модарон бошанд ин амалро дар 6 соати пас аз ба дунё омадани тифл ба анљом расонидаанд. Дар тадќиќоти MICS 2005, 61% модарон додани шири синаро дар давоми як соати пас аз таваллуд оѓоз карда буданд.

Дар тадќиќоти мазкур ќариб њамаи кўдакони то 2-сола (98%), њадди аќќал дар давоми якчанд моњи аввали њаёт сина дода шудаанд. Инчунин, дар Тадќиќоти вазъи микроэлементњои ѓизоии соли 2003 гузориш дода мешавад, ки ба аксарияти кўдакони то 2-сола (97%) њадди аќќал дар баъзе даврањои њаёташон ќисман шири сина дода мешуд.

Додани танњо шири сина дар байни моњи 5 (64.8% модарон гуфтанд, ки њоло њам сина медињанд) ва моњи 6 (23.8% модарон гуфтанд, ки њоло њам сина медињанд) тамоюли поёнравї дорад. Аксарияти модарон дар ёд надоштанд, ки кай додани шири синаро ба тамом ќатъ кар-даанд. Људокунии кўдак аз сина ботадриљ гузориш дода шуд; панљяки модарон дар 4-моњагї синадињиро ќатъ кардаанд; сеяки модарон дар 6-моњагї ва аз миёни 5 модар 4 нафарашон синадињиро пас аз 1 сол ќатъ намудаанд.


Соли 2003 аз 3 ду ќисми (64%) кўдакони то 4-моња ва 50% кўдакони то 6-моња танњо шири сина дода мешуданд. Сатњњои додани шири сина тибќи гузориши MICS 2005 нишон медињад, ки 36% кўдакони интихобшудаи то 4-моња фаќат шири сина дода мешуданд ва фоизи кўдакони то 6-моњаи ба таври истисної шири сина додашаванда аз ин њам пасттар буд (25%). Дар соли 2009, дар аксарияти њолатњо, додани ѓизои иловагї ба кўдакон бори нахуст дар 6-моњагї ва аз он њам дертар оѓоз шудааст (44.3%). Ќариб нисфи модарон додани ѓизои иловагиро ба кўдак дар байни 4-6 моњагии кўдак оѓоз кардаанд (48.5%) ва 11.9% модарон ин корро дар 3 моњи аввали њаёти кўдак оѓоз кардаанд. Соли 2003, таносуби кўдакони ѓизои иловагї ќабулкунанда дар синни 6-9 моњагї 66% буд.

Дар ВМКБ аксарияти модарон додани ѓизои иловагиро пас аз 6 моњагї оѓоз кардаанд (61.2%) ва дар Суѓд бошад таносуби модарони пас аз 6-моњагї ба кўдакон ѓизои иловагї дињанда паст-тарин буд (29.2%). Таносуби баландтарини модарони дар давоми 4 моњи аввал ба кўдак ѓизои иловагї дињанда дар Душанбе (31.9%) мушоњида шуд ва таносуби пасттарин дар ВМКБ (14.7%).

Дар умум, ќариб њамаи кўдакони навзод дар Тољикистон сина маконида мешаванд. Одатан, ба аксарияти кўдакон фавран пас аз таваллуд синамаконї оѓоз мешавад. Додани танњо шири сина дар бисёр ваќт пеш аз шаш моњагї— њадди аќќали тавсияшуда аз љониби ТУТ - ќатъ мегардад (ТУТ, 2002). Сарфи назар аз ин, ташвиќоти синамакониро бояд идома дод, то пастравии ин амал пешгирї карда шавад. Мувофиќан, њамаи таваллудхонањои Тољикистон бояд модарони дар ин муассисањо таваллудкунандаро ба таври зарурї тавсия намоянд, то онњо њарчї зудтар ба сина-маконии тифлашон пардозанд.

6.8 Нигоњубин ва инкишофи барваќтии кўдак

Барномаи нигоњубин ва инкишофи барваќтии босифати кўдак кафолат медињад, ки кўдакон им-конияти омўхтан, кашф кардан, тањлил намудан, ба таври муассир муошират намудан, бо дига-рон соз гирифтан ва дар муњити худ наќши фаъол бозиданро дошта бошанд. Оилањо дар иљрои вазифањои худ љињати таъмини њуќуќи кўдак ба муњаббат, хўрок, њимоя, ѓамхории тандурустї ва имкониятњои тањсилот наќши аввалдараља мебозанд. Нигоњубин ва инкишофи барваќтии кўдак барои муњокима ва муколамањои якљоя бо волидайн оид ба масъалањои асосии кўдакон плат-формаи табииро фароњам меорад (ЮНИСЕФ, 2004).

Амалкардњои нигоњубини таъсирбахши кўдак барои инкишофи солими кўдак муњиманд. Яке аз њадафњои Љањони ба Кўдак Мувофиќ (WFFC) ин аст, ки “њар як кўдак бояд бењтарин оѓози имкон-пазири њаётро дошта бошад. Муњити бехатар барои солимии љисмонї, равонї, эњсосї, иљтимої ва омодагии кўдак ба мактаб муњим аст” (СММ, 2002).

Дар тадќиќоти миллии вазъи ѓизоии 2009, 40.6% парасторони мусоњибашуда ба клормандони тиб барои гирифтани маслитњат оид ба нигоњубин ва инкишофи кўдак мурољиат кардаанд. 72% модарон дар бораи ќобилиятњои кўдакон савол карда шудаанд (ќобилияти роњгардї, гапзанї, фањмидан). 62.5% модарон дар бораи нигоњубин, рафтор ва хобравии кўдак маслињат гирифта-анд ва 64% дар бораи чї тавр бештар омўхтани кўдак маслињат гирифтаанд. Сатњи маслињатгирї дар мавриди он ки дар омўхтан ба кўдак чї тавр бояд кўмак кард дар Суѓд баландтарин аст ва 89% парасторон дар ин бора пурсида шудаанд (Душанбе: 56.5%, Хатлон: 53.2%, НТЉ: 61.3%, ВМКБ: 51.6%).

7. Хулоса 57

7. ХулосаМуќоисаи натиљањои Тадќиќоти вазъи микроэлементњои ѓизоии соли 2009 нисбат ба тадќиќотњои ќаблї (ТВМЃ 2003 ва MICS 2005) вазъи возењи бењшудаи ѓизоиро дар байни занони синну соли ќобили таваллуд (15-49 сола) ва кўдакони 6-59 моња дар Тољикистон нишон дод.

Љадвали 79: Љадвали љамъбастии натиљањои асосї оид ба занон (ТВМЃ 2003 ва ТВМЃ 2009)

Нишондои ѓизої 2003 2009(бо шумули Душанбе)

2009 (Ба истиснои Душанбе)

ИМБ < 18.5 кг/м2 Миллї: 8.6%макс: 20.2% ВМКБмин: 5.5% НТЉ

Миллї: 6.7% макс: 9.4% ВМКБ мин: 5.1% НТЉ

Миллї: 6.5%

ИМБ > 25 кг/м2 Миллї: 25.6%макс: 36.6% НТЉмин: 12% ВМКБ

Миллї: 28.2%макс: 42.2% Душанбемин: 18.1% ВМКБ

Миллї: 26.7%макс: 32.2% НТЉ

Камхунї Гемоглобин < 12 г/дл

Миллї: 41.2%макс: 62.9% Хатлон мин: 29.0% НТЉМиёнаи миллїГемоглобин 12.2 г/дл

Миллї: 24.3%макс: 29.8% ВМКБмин: 19.0% СуѓдКонсентратсияи миёнаи миллии гемоглобин дар плазма: 12.8 г/дл

Миллї: 24.0%

Камхунї бо сабаби норасоии оњан (sTfR-и баланд)

Миллї: 29.2%макс: 36.1% Хатлонмин: 23.2% НТЉ

Миллї: 4.8%макс: 7.5% ВМКБмин: 3.6% ДушанбеsTfR-и миёнаи миллї: 1.2 мг/мл

Миллї: 5.0%

sTfR-и миёнаи миллї: 1.2 мг/мл

Йоди пешоб< 100 мг/л

Миллї: 56.8%макс: 64.6% Хатлонмин: 39.4% ВМКБ

Миллї: 58.6%макс: 84.8% Хатлонмин: 19.7% СуѓдСатњи миллии йоди миёнаи пешоб: 107.8мг/л

Миллї: 59.2%

Сатњи миллии йоди миёнаи пешоб: 107.8мг/л

Йоднокии намак< 15 ppm

Миллї: 72.0%макс: 82.3% НТЉмин: 37.1% ВМКБ

Миллї: 38.2%макс: 72.7% НТЉмин: 6.2% Суѓд

Миллї: 39.5%


Вазъи камвазнии занон дар сатњи кишвар аз 8.6% дар соли 2003 ба 6.7% дар соли 2009 поён ома-дааст. Мувофиќи нуќтаи назари коршиносони ТУТ (Гузориши техникии ТУТ, 1995) сатњи ИМБ < 18.5 дар байни 5% то 9%-и нишондињандаи пасти камвазнї аст, аммо он аломатест, ки назорати мунтазамро талаб менамояд.

Сатњи умумии зиёдвазнї ва фарбењї тамоюл ба афзоиш дорад: соли 2009 дар байни занон зиёдвазнї 28.2%-ро ташкил мекард, ки дар муќоиса ин нишондод дар соли 2003 25.6% буд. Дар мавзеи шањрнишин (Душанбе 42.2%, НТЉ 32.2%) ин нишондод нисбат ба мавзеи дењот баланд-тар буд (ВМКБ 18.1%). Ин тамоюл нишон медињад, ки зиёдвазнї аз нигоњи тандурустии ањолї тибќи тавсифоти Пойгоњи Иттилоотии Индекси массаи бадан (ТУТ 2006) мавриди нигаронї аст.

Бењбудии назаррас дар мавриди сатњи камхунї (Hb<12g/dl) ва камхунї бо сабаби норасоии оњан (sTfR-и болорафта) дар байни занон мушоњида карда шуд. Сабабњои ин бењбудии назаррас дар тадќиќоти мазкур омўхта нашуданд ва муњокимањои иловагї барои тањлил намудани ин сабабњо метавонанд муфид бошанд.

Таносуби миллии занони камхун аз 41.2% дар соли 2003 ба ба 24.2% дар соли 2009 паст шудааст. Консентратсияи миёнаи гемоглобин дар байни занон аз 12.2 г/дл дар соли 2003 ба 12.8 г/дл дар соли 2009 афзудааст. Сатњи камхунї бо сабаби норасоии оњан аз 29.2% ба 4.8% поён омадаст.

Дар давраи солњои 2000-2003 дар Тољикистон фаъолиятњои омўзишї бо таваљчўњ ба ѓизои хуб, аз љумла пешгирии камхунї аз љониби Марказии миллии солимии репродуктивї (гузаро-нида шуда буд. Натиљањои бадастомада аз тадќиќоти мазкур эњтимол таъсироти мусбати ин фаъолиятњо дар якљоягї бо вазъи макроиќтисодиву дигар омилњои берунии дар Тољикистон бењгашта бошанд (њадди аќќал то ба соли 2009).

Љадвали 80: Љадвали љамъбастии натиљањои асосї барои кўдакони 6-59 моња (ТВМЃ 2003 ва ТВМЃ 2009)

Нишондодњои вазъи ѓизої

20032009(бо шумули Душанбе)

2009(ба истиснои Душанбе)

Камхунї Гемоглобин < 11 г/дл

Миллї: 62.3%макс: 69.4% Суѓдмин: 45.0% ВМКБ

Миллї: 28.8%макс: 39.8% ВМКБмин: 24.9% Хатлон

Консентратсияи гемоглобини миёнаи хуноба дар сатњи миллї: 11.6 г/дл

Миллї: 28.7%

Консентратсияи гемоглобини миёнаи хуноба дар сатњи миллї: 11.6 г/дл

Камхунї бо сабаби норасоии оњан (sTfR-и баланд)>3.3 мг/мл

Миллї: 38.8%макс: 42.3% ВМКБмин: 33.0% Суѓд

Миллї: 8.6%макс: 15.6% НТЉмин: 5.3% Душанбе

sTfR-и миёна дар сатњи миллї: 1.6 мг/мл

Миллї: 8.9%

мин: 5.8% Хатлон

sTfR-и миёна дар сатњи миллї: 1.6 мг/мл

Йоди пешоб< 100 мг/л

Миллї: 63.8%макс: 68.2% Хатлонмин: 54.2% ВМКБ

Миллї: 52.9%макс: 73.21% Хатлонмин: 18.9% Суѓд

йоди миёнаи пешоб дар сатњи миллї: 116.5мг/л

Миллї: 53.0%

йоди миёнаи пешоб дар сатњи миллї: 115.5мг/л

7. Хулоса 59

Љадвали 81: Љамъбасти натиљањои асосї барои кўдакони 6-59 моња (MICS 2005 ва ТВМЃ 2009)

Нишондодњои миллї

20052009(бо шумули Душанбе)

2009(ба истиснои Душанбе)

Ќади паст нисбат ба синну сол

Миллї: 36%макс: 41.3% ВМКБмин: 29.4% НТЉ

Миллї: 28.9%макс: 36.9% Хатлонмин: 21.8% Душанбе

Миллї: 29.6%

мин: 22.8% НТЉ

Вазни кам нисбат ба ќад (лоѓарї)

Миллї 8.8%макс: 14.9% Хатлонмин: 9.3% ВМКБ

Миллї: 4.5%макс: 7.2% НТЉ

Миллї: 4.6%

Камвазнї Миллї: 8.4 %макс: 10.5% Хатлонмин: 5.9% Суѓд

Миллї: 8.4%

Тамоюлоти мусбати дар занон мушоњидашударо метавон њамчунин дар робита бо кўдакони 6-59 моња тасдиќ кард.

Вазъи ѓизої дар робита бо ќади паст ба синну сол ва вазни кам нисбат ба ќад дар байни кўдакони 6-59 моња дар Тољикистон ба таври назаррас дар солњои охир рў ба бењбудї нињодааст. Нишондо-ди кўдакони ќади пастдошта нисбат ба синну сол (бо шумули кўдакони дорои ќади шадидан паст нисбат ба синну сол) аз 36% дар соли 2005 ба 28.9% дар соли 2009 поён омадааст. Норасоии муз-мини ѓизої бо нарасидани энергияи сафеда (ё ќади паст нисбат ба синну сол) ба таври назаррас аз Стандартњои Афзоиши Кўдак, ТУТ (2.3%) баланд аст ва таснифоти пешнињодшудаи ТУТ (ТУТ, 1995), аќибмонии ќад ба андозаи 29.3% њамчун сатњи баланд арзёбї мешавад. Ин чунин маъно дорад, ки аќибмонии ќад њамчун масъалаи муњими тандурустї дар Тољикистон боќї мемонад.

Таносуби кўдакони дорои вазни кам нисбат ба ќад ќариб ба 50 фоиз поён рафтааст, ки ин ни-шондод дар соли 2005 агар 8.8% бошад, пас дар соли 2009 он ба 4.5% рост меояд. Таносуби 5–9% вазни кам нисбат ба ќад тибќи ТУТ њолати бади тансињатии оммаро инъикос менамояд.

Камхунї проблемаи маъмулии тансињатии кўдакони то синни 5-сола ва занони ѓайрињомилаи синну соли ќобили таваллуд дар Тољикистон аст. Сарфи назар аз он ки камхунии дараљаи ша-дид дар ин гурўњњои тањти хатар ќарордошта ањёнан ба назар мерасад, вале камхунии дараљаи сабук ва мўътадил метавонанд ба бадшавии вазъи тандурустї оварда расонанд. Дар муќоиса бо соли 2003, њоло бењбудии назаррас дар камхунии кўдакон гузориш дода шудааст. Сатњи камхунї (Гемглобин<11г/дл) аз 62.3% дар соли 2003 ба 28.8% дар соли 2009 паст шудааст. Сатњи камхунї бо сабаби норасоии оњан аз 38.8% ба 8.6% афзудааст, ки дар ин маврид тафовутњо миё-ни минтаќањо чашмрасанд.

Бењбудии назаррасро метавон инчунин дар барномаи Йодноккунии умумии намак дар Тољикистон мушоњида намуд.

Консентратсияи беш аз 100мг/л йод дар пешоб нишондињандаи њадди аќќали ќабули лози-мии намаки йоднокшуда дар хўрок ба њисоб меравад. Сатњи миёнаи миллии йод дар пешоби кўдакон дар соли 2003 - 73мг/л ва дар соли 2009 бошад 116.5мг/л буд, ки ин дар мавриди за-нон ба 93.6мг/л дар соли 2003 ва 107.8мг/л дар соли 2009 баробар буд. Дар охири соли 2001, лоињаи минтаќавии “Бењгардонии вазъи ѓизоии модарон ва кўдакони камбизоат” бо дастги-рии Бонки Осиёии Рушд оѓоз шуд. Бењбудињои ќайдшаванда эњтимол бо сабаби таъсироти ин барномањо бошад. Бо вуљуди ин, тадќиќот дар мактабњо нишон дод, ки сатњи йоди пешоб дар мањаллањо фарќияти зиёд дорад ва аксарияти мутлаќи кўдакон (аз миёни 5 нафар 4 кас) дорои норасоии йод дар пешоб аст. Ин натиљањо чунин маъно дорад, ки барномаи йодноккунии намак дар кишвар ва масъалаи танзим дар умум бояд љоннок карда шавад (системаи амалкунандаи мониторинг, татбиќиќонун дар бораи йодноккунии намак, амалигардонии ќоидањо, аз љумла нигањдории намак).


Миќдори зиёди боздидњои суратгирифта ба муассисањои тандурустї (беш аз 70%) баъзе мусоњибањоро оид ба инкишофи кўдакон, ба монанди пурсидани саволњо љињати инкишофи кўдак ё додани маслињат оид ба омўзиш ва амалкардњои нигоњубин ва ѓамхорї, аз љумла раф-тор, нигоњубин ва хобкунї дар бар гирифтанд. Сипас, ин тавсияњо дар рафти боздидњо пешнињод шуданд, ки дар он 1 кўдак бемор буд ва боздидњо низ барои додани маслињатњои пешгирї кам сурат мегиранд (15%). ИН раќамњо нишон медињанд, ки аз љониби парасторон ва њам аз љониби кормандони соњаи тандурустї оид ба нигоњубин ва инкишофи кўдак таваљљўњ вуљуд дорад. Ин хулосањо дар пайвастагї бо натиљањои арзёбии Нигоњубин ва Инкишоф (нишон доданд, ки дар мавзеъњои омўзиш гузаронидашуда машваратдињї оид ба Нигоњубин ва Инкишоф маъмул буд) пешнињод мекунанд, ки ин лањзаи муносиб аст барои таќвият додани Нигоњубин ва Инкишоф њамчун ќисмати Идоракунии њамбастагии беморињои кўдакон (ИЊБК). Илова бар ин, далелњои бењшавии назаррас дар ѓизодирї ва тандурустии кўдакон ба фикре водор менамояд, ки њоло мавриди муносиб фаро расидааст барои мустањкам намудани љузъњои Нигоњубин ва Инкишоф.

Дар умум, чунин ба назар меояд, ки вазъият дар солњои охир, бахусус барои кўдакон рў ба бењбудї овардааст. Сатњи умуми йоди лозимї дар пешоб аз 35.7% дар соли 2003 то ба 47.1% дар соли 2009 баланд шудааст. Дар њоле, ки норасоии сабуки йод аз 23% дар соли 2003 ба 43.4% дар соли 2009 афзоиш ёфтааст категорияњои вазнин ва миёнаи норасоии йод аз 40.4% дар соли 2003 ба 9.5% дар соли 2009 паст рафтааст.

Бо вуљуди ин, сатњи йоди пешоби беш аз нисфи кўдакон (52.9%) ва занони синну соли ќобили таваллуд (58.6%) аз 100мг/л поён аст. Ин натиљањо нишон медињанд, ки норасоии йод (БНЙ/IDD) њанўз њам мавриди нигаронии тандурустии оммаи Тољикистон аст.

Дар баробари бењгардии консентратсияи йод дар пешоб, шумораи хонаводањои истеъмолку-нандаи намаки лозиман йоднокшуда (>15 ppm) низ афзудааст, ки ин нишондод дар соли 2003 агар 28% бошад, дар соли 2009 он 61.9%-ро ташкил мекунад.

Бояд зикр кард, ки њадафи расидан ба 90% хонаводањои истеъмолкунандаи намаки лозиман йоднокшуда (ТУТ ЮИСЕФ ICCIDD, 2007) барои ба таври бояду шояд барњам додани норасоии йод њоло комёб нашудааст ва ин масъала саъю кўшишњои минбаъдаро таќозо мекунад.

7. Хулоса 61

Сарчашмањо ва адабиёти истифодашуда

6. Кумитаи маъмурии њамоњангсоз /Зеркумита оид ба таѓзия (ACC/SCN), Ѓизо дар тўли тамоми њаёт. Гузориши чоруми Вазъи Ѓизоии Љањонї, СММ, Женева 2000

7. Созмони мубориза алайњи гуруснагї (AAH)/ECHO_ Тадќиќоти миллии вазъи ѓизої, Тољикистон, моњњои май ва июни соли 2002

8. Созмони мубориза алайњи гуруснагї, Вазорати тандурустии Тољикистон: Тадќиќоти миллии вазъи ѓизої, Тољикистон 2006,

9. Баркер Д. Љ. П., Аќибмонии инкишофи тифл дар батн ва беморињои калонсолон. Фарбењшавии кунунї ва гинекология, 1993. 3 200-206.

10. Беннет С, Вудз T, Лайэнљ В, Смит Л. Методи умумии соддашуда барои интихоби кластерњои тадќиќотї оид ба тандурустї дар кишварњои рў ба тараќќї. Оморњои семоњаи тандурустии љањонї (World Health Statistics Quarterly) 44, 1991, 3: 98-106

11. Бентон Д, “Таъсири вазъи хўрокворї дар ќобилиятњои зењнии кўдакон”, Ѓизої молекуларї ва Тадќиќоти Озуќа, 2010, Британияи Кабир.

12. Маркази назорат ва пешгирии беморињо (CDC), Атланта, Иёлати Љорљия, ИМА, моњи октябри соли 2008].

13. Кларк С.Ф. Камхунї бо сабаби норасоии оњан. Амалкардњои клиникии ѓизої, 2008, 23: 128-141

14. The CIA World Fact Book. (https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ti.html, маълумот аз 13 апрели соли 2010

15. Диллон Љ.С, Миллиез Љ, Халалдоршавии ќобилити бозтаваллудкунии занони истиќоматкунанда дар мавзеъњои камйоди Африкаи ѓарбї, Маљаллаи байналмилалї оид ба фарбењї ва гинекология (BJOG), 2000, 107:631-636, 200

16. Эззати М, Лопез A, Родрогез А ва дигарон, Омилњои асосии хатароти баргузида ва мушкило-ти беморињои глобалї ва минтаќавї, Маљаллаи «The Lancet», 2003, 360: 1-14

17. ФАО/ТУТ, Конфронси байналмилалї оид ба ѓизо, Рим 1992

18. Фишман С, Колфилд Л.Е, де Онис M ва дигарон, Бањодињии муќоисавии хатарот: вазъияти камвазнї, ТУТ, Женева, 2003

19. Гартнер A, Маире Б, Камели И ва дигарон. Бетаѓйир мондани бадани занони Африка дар асоси индекси массаи бадан ва меъёрњои андозаи бозу њамчун ‘муќаррарї вале осебпазир’ тасниф мешавад. Маљаллаи аврупоии ѓизои клиникї. 2001 55(5):393-9.

20. Кинг Љ.С, Хатарот бо сабаби кам шудани ѓизои модарон ва натиљањои паст дар марњалањои ибтидої ё охирии њомиладорї меафзояд, Маљаллаи Таѓзия, 2003, 133: 17325-17365

21. Тадќиќоти вазъи микроэлементњои ѓизої дар Тољикистон (ТВМЃ), 2003. ЮНИСЕФ, ВТ, БРО, ТУТ. Душанбе. 2003.

22. Муррей С. Љ, Лопез А.Д, Фавти глобалї, маъюбї ва сањми омилњои хатарот: Тадќиќоти оќибатњои глобалии беморї, Маљаллаи «The Lancet», 1997, 12, 350.

23. Маркази миллии омори тандурустї, афзоиши ањолї (NCHS).

24. Љеймз ва дигарон, Таърифи норасоии музмини энергия дар калонсолон. Гузориши гурўњи кории Гурўњи байналмилалии машваратии Энергияи хўрокворї. Пажўњишгоњи илмї-тадќиќотии Роуэтт, Абердин, Маљаллаи аврупоии Таѓзияи клиникї, 1988


25. Пирс С.Њ, Читман Т.Д. Ташхис ва идоракунии норасоии Витамини Д. Маљаллаи тиббии британї, 2010, Љ. 340, сањифањои 142-147

26. Наљоти кўдакон, Вараќаи норасоии шадиди ѓизої, ИМА, 2006

27. Кумитаи давлатии омори Љумњурии Тољикистон. MICS 2005, Гузориши нињої. Душанбе Тољикистон: Кумитаи давлатии омори Љумњурии Тољикистон, 2007

28. Сулливан К.М, Мей З, Груммер-Строн Л ва дигарон. Танзими гемоглобин барои муайян на-мудани он, Тибби тропикї ва тандурустии байналмилалї, 2008, Љилди 13-1267-1271

29. Тадќиќоти андозакунии сатњи зиндагї (TLSS). ЮНИСЕФ Тољикистон ва Кумитаи давлатии омори Љумњурии Тољикистон, 2007.

30. СММ (Созмони милали муттањид), Вазн ва ќади кўдаконро чї тавр бояд андоза кард: Бањодињии вазъи ѓизоии кўдакони хурдсол дар тадќиќоти хонаводањо. Созмони милали муттањид, 1989

31. Ассамблеяи Генералии СММ (Созмони милали муттањид), Љањони ба кўдак мувофиќ, 2002

32. ЮНИСЕФ, Пешравї барои кўдакон, Баррасии омории Љањони ба кўдакон мувофиќ, 2007

33. ЮНИСЕФ, Дафтарчаи Њамоњангсоз, Захираи байналмилалї барои нигоњубин ва инкишофи кўдак аз айёми тифлї, 2004

34. ТУТ, Пойгоњи иттилоотии глобалї оид ба индекси массаи бадан њамчун механизми мутаќобилан фаъоли назорати гузариши гизої, 2006

35. ТУТ, Корбарї доир ба афзоиши атфол. Арзёбии афзоиши атфол: истифода ва тафсири антропометрї дар кўдакон. Бюллетени ТУТ, 1995, 73(2): 165-174.

36. ТУТ, ЮНИСЕФ ва Донишгоњи СММ (UNU), ‘Гемоглобин бо сабаби норасоии оњан: Бањодињї, Пешгирї ва Назорат’, ТУТ: Женева, 2001

37. ТУТ, Маркази назорати беморї (CDC), Сатњи љањонии камхунї 1993-2005. Пойгоњи иттилоо-тии ТУТ оид ба камхунї, 2008

38. ТУТ, ЮНИСЕФ. Гузориши машварати техникї оид ба арзёбии маљмўаи маводи ташхиси фаврї барои мониторинги йод дар таркиби намак, 2004

39. Принсипњои роњнамои ТУТ/CDC, “Бањодињии вазъи йод дар ањолї”, Женева, 2004

40. ТУТ, Бандњои муќоисавии хатарот ба тандурустї, Љилди 1, 2004

41. Идоракунии масоили таѓзия дар њолатњои фавќулоддаи асосї, ТУТ 2003

42. ТУТ. Муддати оптималии додани танњо шири сина: Гузориши мушовараи коршиносї. ТУТ, Женева, 2002

43. ТУТ, Сатњњои тавсияшавандаи йод ва принсипњои роњнамо барои мониторинги мувофиќат ва таъсирбахшии онњо, 1996

44. ТУТ, ЮНИСЕФ, ICCIDD, Бањодињии норасоии йод ва мониторинги бартарафсозии он. Дастур барои менељерони барнома, 2007

45. ТУТ. Вазъи љисмонї: Истифода ва тафсири антропометрия: Гузориши Кумитаи коршиносии ТУТ. Силсилаи гузоришњои техникии ТУТ 854. ТУТ, Женева, 1995.

46. Зиммерман М.Б. Талабот ба йод ва хатарот. Фоидањо аз ислоњсозии норасоии йод дар ањолї, Маљаллаи микроэлементњо дар Тибб ва Биология, 2008, 22: 81-92,

Замимањо 63

Замимаи 1. Шумораи тахминии ањолї дар соли 2009 аз рўи таќсимоти њудудњои маъмурии Тољикистон

Љадвали 2: Њисоби тахминии ањолї дар соли 2009 аз рўи њудудњои маъмурии Тољикистон

Њудудњои маъмурїШумораи тахминии ањолї то 1.1.2009 Фоизи ањолї

Шањр Дењот Љамъ Шањр Дењот Љамъ

Душанбе 695’246 0 695’246 9% 0% 9%

НТЉ 209’294 1’436’705 1’645’999 3% 19% 22%

Суѓд 550’873 1’620’321 2’171’194 7% 22% 29%

Хатлон 456’612 2’185’671 2’642’283 6% 30% 36%

ВМКБ 29’259 189’818 219’077 0% 3% 3%

Тољикистон 1’941’284 5’432’515 7’373’799 26% 74% 100%


Замимаи 2. Рўйхати кластерњои интихобшуда аз рўи минтаќањо

Кластери шањрї:

Минтаќа ноњияшањр/ дења

кла-стери

№ањолї

Шумораи хона-

водањо

Дар маљмўъ

Инти-хоб

Ќадам ТасодуфїРаќами мушах-

хас

Душанбе Роњи оњан 15 203 52.05 203 1 1009 428.2222 1

Душанбе Роњи оњан 86 247 63.33 450 1 1437.222 2






Душанбе Октябр 33 191 44.42 2424 1 7491.222 8

Душанбе Октябр 58 562 130.70 2986 1 8500.222 9

Душанбе Октябр 130 333 3319 1 9509.222 10

Душанбе Октябр 173 327 3646 1 10518.22 11

Душанбе Октябр 218 293 3939 1 11527.22 12

Душанбе Октябр 266 308 4247 1 12536.22 13

Душанбе Октябр 315 283 4530 1 13545.22 14

Душанбе Фрунзе 18 486 118.54 5016 1 14554.22 15

Душанбе Фрунзе 59 361 88.05 5377 1 15563.22 16

Душанбе Фрунзе 101 413 100.73 5790 1 16572.22 17

Душанбе Фрунзе 123 448 109.27 6238 1 17581.22 18

Душанбе Фрунзе 189 326 79.51 6564 1 18590.22 19

Душанбе Фрунзе 233 233 56.83 6797 1 19599.22 20

Душанбе Фрунзе 254 407 99.27 7204 1 20608.22 21

Душанбе Фрунзе 275 455 110.98 7659 1 21617.22 22

Душанбе Фрунзе 317 405 98.78 8064 1 22626.22 23

Душанбе Фрунзе 360 477 116.34 8541 1 23635.22 24

Душанбе Фрунзе 407 371 90.49 8912 1 24644.22 25

Душанбе Фрунзе 456 186 45.37 9098 1 25653.22 26

Душанбе Фрунзе 496 301 73.41 9399 1 26662.22 27

Душанбе Фрунзе 515 300 73.17 9699 1 27671.22 28

Душанбе Фрунзе 561 445 108.54 10144 1 28680.22 29

Душанбе Фрунзе 611 404 98.54 10548 1 29689.22 30

Душанбе Марказї 28 304 82.16 10852 1 30698.22 31

Замимањо 65


кла-стери

№ањолї

Шумораи хона-

водањо

Дар маљмўъ

Инти-хоб


хас

Душанбе Марказї 65 418 11270 1 31707.22 32

Душанбе Марказї 100 348 11618 1 32716.22 33

Душанбе Марказї 130 370 100.00 11988 1 33725.22 34

Душанбе Марказї 150 429 115.95 12417 1 34734.22 35

Душанбе Марказї 193 530 143.24 12947 1 35743.22 36

Душанбе Марказї 212 490 132.43 13437 1 36752.22 37

Душанбе Марказї 237 534 13971 1 37761.22 38

Душанбе Марказї 271 365 98.65 14336 1 38770.22 39

Душанбе Марказї 303 353 14689 1 39779.22 40

Минтаќа ноњия шањр/ дењакла-

стери №

ањолї

Шу-мораи хона-

водањо

Дар маљмўъ

Ин-ти-хоб


хас

Хатлон Ќурѓонтеппа Ќурѓонтеппа 95 305 67.78 1671 1 1836.5 1803.95 1

Хатлон Кулоб Кулоб 111 376 56.97 3377 1 2925.061 2

Хатлон Сарбанд Сарбанд 7 330 5325 1 4046.172 3

Хатлон Вахш Вахш 5 386 6931 1 5167.283 4

Хатлон Ќумсангир Дусти 8 501 8595 1 6288.394 5

Хатлон Фархор Фархор 49 428 10792 1 7409.505 6


стери №

ањолї


водањо

Дар маљмўъ

Ин-ти-хоб

ЌадамТасо-дуфї

Раќами мушах-

хас

Суѓд Истаравшан Истаравшан 13 559 114.08 1497 1 1992.111 1752.355 1

Суѓд Исфара Исфара 30 431 89.79 3693 1 2873.466 2

Суѓд Ќайроќќум Кансой 25 410 5707 1 3994.577 3

Суѓд Панљакент Панљакент 13 434 81.89 7429 1 5115.688 4

Суѓд Хуљанд Хуљанд 42 470 130.56 9455 1 6236.799 5



Суѓд Айнї Зарафшон 3 321 15676 1 9600.132 8

Суѓд Расулов Пролетарск 23 611 17443 1 10721.24 9



стери №

ањолї


водањо

Дар маљмўъ

Инти-хоб



хас

НТЉ Вањдат Вањдат 11 386 386 1 1314 590.7326 1

НТЉ Њисор Њисор 11 352 71.84 1874 1 1711.844 2

НТЉ Рашт Навобалд 29 154 31.43 3033 1 2832.955 3

НТЉ Рўдакї Сомониён 18 743 4364 1 3954.066 4

НТЉ Турсунзода Турсунзода 51 496 5542 1 5075.177 5


кластери №

ањолїШу-мораи

хона-водањо

Дар маљмўъ

Инти-хоб


Раќами мушаххас

ВМКБ Хоруѓ Хоруѓ 1 386 65.42 386 1 1007.2 97.7282 1

ВМКБ Хоруѓ ш. Хоруѓ 11 359 60.85 979 1 1218.839 2


ВМКБ Хоруѓ ш. Хоруѓ 48 376 3010 1 3461.062 4


Кластери дењот:

Минтаќа Ноњия Љамоати дењот дења


водањо

Нати-љањои инти-хоб

Ќадами интихоб

тасодуфї

Ра-ќами

мушах-хас

Хатлон Вахш Машал Машъал 4371 1 7813.352941 4431.69 1

Хатлон Вахш Тољикобод Рохинав 12172 1 12245 2

Хатлон Восеъ Гулистон Файзабад 20002 1 20058.4 3

Хатлон Восеъ Пахтакор Пушиёни-Миёна

27833 1 27871.7 4

Хатлон Данѓара Пушинг Алиљон 35607 1 35685.1 5

Хатлон Љилликул Дењаи Гароутї Ачисел 43411 1 43498.5 6

Хатлон Љилликул Нури Вахш Янгиобад 51289 1 51311.8 7

Хатлон Ѓозималик Ќизилќалъа Сарбанд 59033 1 59125.2 8

Хатлон Ќубодиён Навобод Шоњ 66925 1 66938.5 9

Хатлон Ќубодиён Ба номи Худойќулов

Калинин 74713 1 74751.9 10

Хатлон Ќубодиён Янгиюл Докки 82504 1 82565.2 11

Хатлон Колхозобод Маданият Ќизил байраќ

90276 1 90378.6 12

Хатлон Колхозобод Узун Уртабуз 98170 1 98191.9 13

Хатлон Бохтар Бохтариён Ќовунтеппа 105935 1 106005 14

Замимањо 67

Хатлон Бохтар Заргар Кизил Партизан

113739 1 113819 15

Хатлон Бохтар Мехнатобод Ќизил байраќ

121596 1 121632 16

Хатлон Хољамастон Иттифоќ Бустон 129357 1 129445 17

Хатлон Хољамастон Ифтихор Рохи Ленин 137230 1 137259 18

Хатлон Кулоб Зарбдор Луликутал 144994 1 145072 19

Хатлон Ќумсангир Крупская Навої 152827 1 152885 20

Хатлон Ќумсангир Пяндж Янгиобод 160607 1 160699 21

Хатлон Муминобод Дењибаланд Тутќаул 168448 1 168512 22

Хатлон Москва Ќањрамон Гулистон 176320 1 176325 23

Хатлон Фархор Ватан Бахор 184223 1 184139 24

Хатлон Фархор Зафар Самончи 191859 1 191952 25

Хатлон Панљ Кулдимон Уртабулок 199649 1 199766 26

Хатлон Сарбанд Гулистон Ботиробод 207577 1 207579 27

Хатлон Совет Танобчї Љайралї 215422 1 215392 28

Хатлон Шањритус Ба номи Назаров

Айвољ 223186 1 223206 29

Хатлон Шањритус Х.Холматов (Шањритус)

Ќумшах 230946 1 231019 30

Хатлон Шуро-ободский

Чаган Бодомту 238864 1 238832 31

Хатлон Ёвон Обимуки Парчасой 246566 1 246646 32

Хатлон Ёвон Чоргул Шурча 254368 1 254459 33

Хатлон Бешкент Фируза Бешкент-5(Фируза)

262138 1 262272 34

Минтаќа Район Љамоат дењаШумораи


Нати-љањои

интихоб


тасо-дуфї


хас

Суѓд Айнї Анзоб Такфон 2692 1 8960.322581 2754.44 1

Суѓд Айнї Фондарё Канте 11593 1 11714.8 2

Суѓд Ашт Ашт Обиашт 20602 1 20675.1 3

Суѓд Ашт Пангаз Панѓози – Боло

29566 1 29635.4 4

Суѓд Ѓончї Овчї Басманда 38529 1 38595.7 5

Суѓд Ѓончї Газантарак Янгиариќ 47531 1 47556.1 6

Суѓд Ѓончї Росровут Дахкат 56463 1 56516.4 7

Суѓд Зафарободский Равшан (С.Айнї)

Бахт 65425 1 65476.7 8

Суѓд Исфара Кулкент Гулистон 74365 1 74437 9

Суѓд Исфара Сурх Сурх 83350 1 83397.3 10


Минтаќа Район Љамоат дењаШумораи


Нати-љањои

интихоб


тасо-дуфї


хас

Суѓд Исфара Чоркуњ Чоркуњ 92296 1 92357.7 11

Суѓд Конибодом Ба номи Г.Ортиќов

Айни 101202 1 101318 12

Суѓд Конибодом Пулотон Сарикуй 110206 1 110278 13

Суѓд Конибодом Ба номи Э.Шарипов

Махрам (Гагарин)

119189 1 119239 14

Суѓд Мастчоњ Палдорак Палдорак 128174 1 128199 15

Суѓд Спитамен(Нов) Куркат Куркат 137091 1 137159 16

Суѓд Панљакент Амондара Амондара 146049 1 146120 17

Суѓд Панљакент Колхозчиён Гусар 155039 1 155080 18

Суѓд Панљакент Муѓиён Гезани – Боло

163985 1 164040 19

Суѓд Панљакент Хурмї Шингак 172967 1 173001 20

Суѓд Љ.Расулов Гулхона Гулхона 181879 1 181961 21

Суѓд Љ.Расулов Гулакандоз Гулакандоз 190827 1 190921 22

Суѓд Уротеппа Гулисурх Боботаѓо 199876 1 199882 23

Суѓд Уротеппа Коммунизм Љаркургон 208773 1 208842 24

Суѓд Уротеппа Пошкент Яккабоѓ 217754 1 217802 25

Суѓд Б.Гафурова Овчикалача Мичурин 226704 1 226763 26

Суѓд Б.Гафурова Исфисор Исфисор 235679 1 235723 27

Суѓд Б.Гафуров Ќистакуз Ќистакуз 244682 1 244683 28

Суѓд Б.Гафуров Унджи Унљї 253592 1 253643 29

Суѓд Б.Гафуров Ба номи Х.Усманов

Румон (Ќизил-ќишлоќ)

262578 1 262604 30

Суѓд Б.Гафуров Ёва Навобод 271461 1 271564 31

Минтаќа Район Љамоат дења

Шумо-раи




тасо-дуфї


хас

НТЉ Роѓун Ќадиоб Калъаи нав 1787 1 4719.514286 1863.84 1

НТЉ Варзоб Чорбоѓ Яккачуѓз 6571 1 6583.36 2

НТЉ Рашт Ќазноќ Чашмаиќизи 11169 1 11302.9 3

НТЉ Рашт Навдї Бедак 15984 1 16022.4 4

НТЉ Рашт Њоит Њисорак 20701 1 20741.9 5

НТЉ Њисор Њисор Кончї 25385 1 25461.4 6

НТЉ Њисор Хонакои кўњї Тахт 30117 1 30180.9 7

НТЉ Њисор Дурбат Турдиќишлоќ 34845 1 34900.4 8

НТЉ Њисор Мирзо Ризо Дехинав 39571 1 39620 9

Замимањо 69

Минтаќа Район Љамоат дења

Шумо-раи




тасо-дуфї


хас

НТЉ Њисор Хонаќо Мортеппа 44313 1 44339.5 10

НТЉ Љиргатол Љиргатол Ќушай 48950 1 49059 11

НТЉ Љиргатол Пилдон Чубай 53733 1 53778.5 12

НТЉ Ноњияи Рўдакї (Ленин)

Оќќурѓон Янгиобод 58430 1 58498 13


Гулистон Сабзикор 63197 1 63217.5 14


Зайнабабад Ильич (Ленин) 67870 1 67937 15


Ба номи Сардоров

Шурен 72652 1 72656.6 16


Куктош Ќаракамар 77285 1 77376.1 17


Лоњур Мингичар 82037 1 82095.6 18


Султонобод Кирма 86726 1 86815.1 19


Чортеппа Арбоб-хотун 91502 1 91534.6 20

НТЉ Вахдат(ноњияи Кофарнињон)

Карасу Тешиктош 96154 1 96254.1 21


Вањдат Эловар 100941 1 100974 22


Симиганљ Бакорон 105687 1 105693 23


Чуянгарон Хордара (Хордараи - Поен)

110371 1 110413 24


Янгибозор Тукалтепа 115114 1 115132 25

НТЉ Тољикобод Нушор Метаниен 119752 1 119852 26

НТЉ Турсунзода Ќаратоѓ Каратог 124488 1 124571 27

НТЉ Турсунзода Љ. Рањмонов (Киров)

Пахташиркат 129241 1 129291 28

НТЉ Турсунзода Навобод Ќизилюл 133979 1 134010 29

НТЉ Турсунзода 1-уми май Шайхмузафар 138596 1 138730 30

НТЉ Турсунзода Чапаев (10с.истиќ)

Новасой 143328 1 143449 31

НТЉ Файзобод Љавонон Хамисеб 148156 1 148169 32

НТЉ Файзоюод Файзабад Куруг 152804 1 152888 33

НТЉ Шањринав Им. Хасанова Кичикбуйни-кингир

157576 1 157608 34

НТЉ Шањринав Шахринав Шахринав (аз љумла Заводи Хишт)

162303 1 162327 35


Минтаќа Район Љамоат дењаШумо-

раи хона-водањо

Нати-љањои

интихоб


тасодуфїРаќами мушах-

хас

ВМКБ Ванљ Ванљ Ванч 198 1 694.6571429 289.078 1

ВМКБ Ванљ Ванљ Убаридаргов 945 1 983.735 2

ВМКБ Ванљ Водхуд Вравз 1625 1 1678.39 3

ВМКБ Ванљ Љовид Љовид 2250 1 2373.05 4

ВМКБ Ванљ Рованд Гиљоваст 3016 1 3067.71 5

ВМКБ Ванљ Язѓулом Будун 3652 1 3762.36 6

ВМКБ Ванљ Язѓулом Мотравн 4171 1 4457.02 7

ВМКБ Ишќошим Вранг Внукут 5148 1 5151.68 8

ВМКБ Ишќошим Зонг Зонг 5785 1 5846.33 9

ВМКБ Ишќошим Ишќошим Ишќошим 6466 1 6540.99 10

ВМКБ Ишќошим Ќозидењ Шанбедењ 7196 1 7235.65 11

ВМКБ Дарвоз Вишхарв Кеврон 8011 1 7930.31 12

ВМКБ Дарвоз Ќалъаихумб Ќалъаихумб 8603 1 8624.96 13

ВМКБ Дарвоз Ќалъаихумб Ширг 9258 1 9319.62 14

ВМКБ Дарвоз Нулванд Ёгед 10099 1 10014.3 15

ВМКБ Дарвоз Саѓирдашт Лухч 10695 1 10708.9 16

ВМКБ Дарвоз Саѓирдашт Маргак 11351 1 11403.6 17

ВМКБ Роштќалъа Роштќалъа Биджур 12067 1 12098.2 18

ВМКБ Роштќалъа Тавдем Хабост 12796 1 12792.9 19

ВМКБ Роштќалъа Тавдем Паршед 13401 1 13487.6 20

ВМКБ Роштќалъа Барвоз Бидиз 14176 1 14182.2 21

ВМКБ Рушанский Бартанг Бартанг 14912 1 14876.9 22

ВМКБ Рушон Бахрушон Бахрушон 15548 1 15571.5 23

ВМКБ Рушон Бахрушон Барзуд 16222 1 16266.2 24

ВМКБ Рушон Рушон Рушон 16964 1 16960.8 25

ВМКБ Рушон Рушон Рушон 17558 1 17655.5 26

ВМКБ Рушон Савноб Савноб 18313 1 18350.2 27

ВМКБ Шуѓнон Ванкала Миёншањр 19049 1 19044.8 28

ВМКБ Шуѓнон Вир Вуж 19676 1 19739.5 29

ВМКБ Шуѓнон Дарморахт Пиш 20362 1 20434.1 30

ВМКБ Шуѓнон Навобод Мун 21125 1 21128.8 31

ВМКБ Шуѓнон Поршнев Бувед 21823 1 21823.4 32

ВМКБ Шуѓнон Поршнев Тишор 22406 1 22518.1 33

ВМКБ Шуѓнон Сохчарв Барёмдж 23158 1 23212.8 34

ВМКБ Шуѓнон Сучон Богев 23805 1 23907.4 35

Замимањо 71

Замимаи 3. Њисоби њаљми интихоб

Њисоби њаљми интихоб. с – кластери марбута,

c=(pх(1-p)хD)/s²хb [Беннет ва дигарон., 1991] [3]

дар ин љо p таносуби тахминшуда аст (масалан, сатњи норасоии микроэлементњо), D таъси-ри тарњ (D=1+(b-1)ρ), s иштибоњи стандартї ва b шумораи миёнаи љавобњо ба масъала дар њар як кластер.

Бо назардошти он ки таъсири тарњ одатан маълум нест, тадќиќоти миллии вазъи ѓизої дар Тољикистон дар соли 2003 бархурди таѓйирдодашударо тањти формулаи зерин истифода наму-дааст:

c = ((( t² x p(1-p)) / m²) x D) / nh + 10%

дар ин љо

c = миќдори талабшавандаи кластер

t = сатњи эътимоднокї 95% (арзиши стандартии 1.96)

p = сатњи тахминии норасоињои микроэлементњои ѓизої (50% барои тадќиќоти соли 2003; 50% барои тадќиќоти соли 2009)

m = маржаи иштибоњ 6.5% (тадќиќоти соли 2003, тадќиќоти соли 2009)

D = таъсири тарњ (2 барои тадќиќоти соли 2003; 1.75 барои тадќиќоти соли 2009)

nh = шумораи хонаводањо аз рўи кластер

10% = аз байн рафтани интихоб

Тадќиќоти соли 2003: Њисоби тахминии шумораи кластерњо (c) дар ќисматњо барои њисобњои таносубњои гуногун

c = ( (t² x p(1-p)/ m² ) x D ) / 25

таносуб

95% CI 2.5% 5.0% 7.5% 10.0% 15.0% 20.0% 30.0% 35.0% 50.0%

2.00% 19 36 53 69 98 123 161 175 192

2.50% 12 23 34 44 63 79 103 112 123

5.00% 6 9 11 16 20 26 28 31

6.50% 5 7 9 12 15 17 18

10.00% 3 4 5 6 7 8

Тадќиќоти соли 2003: Њисоби тахминии шумораи кластерњо ( c ) аз рўи ќисматњо бо 10% кафолати захиравї

c = ( (t² x p(1-p)/ m² ) x D + 10% ) / 25

таносуб

95% CI 2.5% 5.0% 7.5% 10.0% 15.0% 20.0% 30.0% 35.0% 50.0%

2.00% 21 40 59 76 108 135 177 192 211

2.50% 13 26 38 49 69 87 114 123 135


таносуб

95% CI 2.5% 5.0% 7.5% 10.0% 15.0% 20.0% 30.0% 35.0% 50.0%

5.00% 6 9 12 17 22 28 31 34

6.50% 6 7 10 13 17 18 20

10.00% 3 4 5 7 8 8

Тадќиќоти соли 2003: Афроди дар тадќиќот дохил кардашуда дар хисобњои гуногуни тахминии таносуб (p)

n = ( (t² x p(1-p)/ m² ) x D )

таносуб

95% CI 2.5% 5.0% 7.5% 10.0% 15.0% 20.0% 30.0% 35.0% 50.0%

2.00% 515 1’004 1’466 1’902 2’694 3’381 4’437 4’807 5’282

2.50% 330 642 938 1’217 1’724 2’164 2’840 3’076 3’381

5.00% 161 235 304 431 541 710 769 845

6.50% 139 180 255 320 420 455 500

10.00% 76 108 135 177 192 211

Тадќиќоти соли 2003: Њисоби афроди дар тадќиќот дохил кардашуда барои тахминњои гуногуни таносуб (p)

n = ( (t² x p(1-p)/ m² ) x D )

таносуб

95% CI 2.5% 5.0% 7.5% 10.0% 15.0% 20.0% 30.0% 35.0% 50.0%

2.00% 410 798 1’166 1’513 2’143 2’689 3’529 3’824 4’202

2.50% 262 511 746 968 1’371 1’721 2’259 2’447 2’689

5.00% 128 187 242 343 430 565 612 672

6.50% 110 143 203 255 334 362 398

10.00% 61 86 108 141 153 168

Тадќиќоти соли 2003: Њисоби афроди дар тадќиќот дохил кардашуда барои тахминњои гуногуни таносуб (p) бо 10% кафолати захиравї

n = ( (t² x p(1-p)/ m² ) x D + 10% )

таносуб

95% CI 2.5% 5.0% 7.5% 10.0% 15.0% 20.0% 30.0% 35.0% 50.0%

2.00% 451 878 1’283 1’664 2’357 2’958 3’882 4’206 4’622

2.50% 288 562 821 1’065 1’509 1’893 2’485 2’692 2’958

5.00% 141 205 266 377 473 621 673 740

6.50% 121 158 223 280 368 398 438

10.00% 67 94 118 155 168 185

Замимањо 73

Тадќиќоти соли 2003: Њисоби тахминии миќдори кластерњо ( c ) дар минтаќа барои тахминњои гуноуги таносуб бо 10% кафолати захиравї

c = ( (t² x p(1-p)/ m² ) x D + 10% ) / 12

таносуб

95% CI 2.5% 5.0% 7.5% 10.0% 15.0% 20.0% 30.0% 35.0% 50.0%

2.00% 38 73 107 139 196 247 324 350 385

2.50% 24 47 68 89 126 158 207 224 247

5.00% 0 12 17 22 31 39 52 56 62

6.50% 0 0 10 13 19 23 31 33 36

10.00% 0 0 0 6 8 10 13 14 15


Замимаи 4. Вараќаи гирифтани розигї барои иштирок дар тадќиќот

Унвони тадќиќот: Тадќиќоти миллии норасоии микроэлементњои ѓизої дар байни кўдакони то 5-сола ва занони синну соли ќобили таваллуд дар Тољикистон

Тарафњои шомил: ЮНИСЕФ/Тољикистон, Вазорати тандурустї, Институти тропикии Швейтсария.

Гурўњи коршиносони Вазорати тандурустї, кормандони техникї оид ба эпидемиология ва таѓзия аз ЮНИСЕФ/Тољикистон ва Институти тропикии Швейтсария тадќиќоти мазкурро гузаро-нида истодаанд.

Тањќиќот тањти раќами мушаххаси 494/483 (мактуби дастгирї аз ВТ ЉТ) сурат мегирад.

Чаро мо вараќаи мазкурро ба шумо пешнињод мекунем?

Вараќаи мазкурро мо ба шумо барои он пешнињод мекунем, ки шумо дар бораи тадќиќоти маз-кур маълумот дошта бошед. Шумо ва кўдакатон имконият доред, ки дар тадќиќоти мазкур иш-тирок намоед. Пас аз гирифтани маълумоти бештар дар бораи тадќиќот, шумо метавонед ба ќарор оед, ки дар он иштирок мекунед ё не.

Маќсади тадќиќоти мазкур.

Мо ба саломати Шумо ва кўдакатон таваљљўњ дорем ва мехоњем, ки вазъи ѓизои ањолиро дар Тољикистон бехтар гардонем. Ба њамин хотир, Вазорати тандурустї ва ЮНИСЕФ бо дастги-рии техникии Институти тропикии Швейтсария ин тадќиќотро гузаронида истодаанд.Дар ин омўзиш, мо шадидияти норасоии микроэлементіои ћизоиро ба монанди норасии оњан, йод ва витаминињо дар байни кўдакони то 5 сола ва занони синну соли ѕобили таваллуд дар іамаи чаіор вилояти Тоїикистон арзёбќ хоіем кард. Мо интизор дорем, ки дар тадќиќоти мазкур 4000 нафар иштирок мекунанд.

Тартибот

Агар шумо дар тадќиќоти мазкур иштирок кардан хоњед, мо аз шумо дар бораи амалкардњои ѓизої ва хўрокї ва инчунин истифодабарї ва дастрасї ба хадамоти тандурустї дар њолати бе-мор шудан якчанд савол мепурсем. Мусоњиба аз 30 даќиќа ваќти зиёдтар намегирад.

Мо аз шумо ва аз кўдакатон намунаи пешобро барои ташхис намудани сатњи йод мегирем.

Корманди ботаљрибаи озмоишгоњ 0,3 ml хун аз нўги ангушт мегирад. Мо вазн ва ќади шумо ва кўдакатонро андоза мекунем.

Сатњи гемоглобини хунатонро санљида љавобашро мустаќиман дар њамин љо мегўем. Дигар ташхисњо дар озмоишгоњи шањр Душанбе гузаронида мешаванд.

Илова бар ин, мо сатњи йодро дар таркиби намаки хонаводаатон месанљем ва фавран љавобашро ба шумо мегўем.

Замимањо 75

Хатарот ва нороњатињои эњтимолї

Њангоми гирифтани хун шумо шояд камтар дард њис кунед. Ин хатаре надорад.

Пешоб аз Шумо ва аз кўдакатон њангоми субњ дар зарфњои пластикї гирифта мешавад. Ин кор барои кўдак шояд каме нороњат бошад, аммо хатароте дар он нест.

Фоидањо

Иштироки Шумо ва кўдакатон дар ин тадќиќот метавонад барои тансињатии ањолии Тољикистон манфиатнок бошад.

Он фањмиши норасоии шадиди микроэлементњои ѓизоиро дар сатњи миллї бењ мекунад. ЮНИ-СЕФ метавонад дар сатњи миллї барои паст кардани норасоии мигроэлементњои ѓизої баъзе фаъолиятњоро ба роњ монад.

Махфї нигоњ доштани маълумоти дар ин тадќиќот истифодашаванда ва иштироки ихтиёрї.

Маълумоти аз Шумо ва аз кўдакатон ба дастомада махфї нигоњ дошта мешавад.

Иштироки шумо ва кўдакатон дар ин тадќиќот ихтиёрист.

Агар Шумо розї бошед, ки бо кўдакатон якљоя дар ин тадќиќот иштирок намоед, лутфан дар зер имзо ё даст монед. Дар зер имзо намуда шумо тасдиќ мекунед, ки дар бораи ин тадќиќот оид ба норасоињои микроэлементњои ѓизої хабардоред ва розї њастед, ки бо кўдакатон дар он иш-тирок кунед. Агар шумо ягон савол ё нигароние дошта бошед, лутфан дар ин бора бо мо имрўз гап занед. Пас аз рафтани мо шумо метавонед бо роњбари бахши тандурустии минтаќаатон та-мос гиред.

Ба Шумо як нусхаи ин вараќаи имзошудаи розигии огоњона дода мешавад.

Ном ва фамилияи кўдак .............................................................................................................

Ном ва фамилияи парастор .......................................................................................................

Таърихи рўз .................................................................................................................................

Имзои парастори кўдак .............................................................................................................

Имзои тадќиќотчии асосї .........................................................................................................

Шоњиди розигї, агар шахс хонда ё навишта натавонад(Бояд каси дигар бошад, на шахси розигидињанда)

Нусхањои имзошудаи ин вараќа бояд

1) дар парвандаи тањќиќотчии асосї љойгир карда шавад 2) ба шахси розишуда дода шавад

Душанбе, 15-уми июли 2009


Замимаи 5. Саволнома

ВАЗОРАТИ ТАНДУРУСТї ТАДЌИЌОТИ МИЛЛИИ ЃИЗО 2009

МИНТАЌА - КЛАСТЕР - ХОНАВОДА

- -

ЮНИСЕФ

МОДУЛЊОИ 1-4. МАЪЛУМОТ ДАР БОРАИ ХОНАВОДА

Мо аз вазорати тандурустї. оиди саломатї ваѓѓизои модарону кўдакон тадќиќот гузаронида истодаем. ЊАмаи Маълумоти љамъоваридашуда махфќ нигоњ дошта хоіад шуд ва номи Шумо њељ ваќт муайян карда намешавад. Дар ин муддат ман мехоњам бо њамаи модарон ва шахсоне, ки дар оила ба нигоњубини кўдак машѓуланд, сўњбат намоям.

ВАРАЌАИ РОЗИГИИ ИШТИРОК ДАР ТАДЌИЌОТРО ФАЊМОНЕД ВА ИМЗОИ ЗАНИ МУСОЊИБАШАВАНДАРО ДАР ДУ НУСХА ГИРЕД. ЯК НУСХА БО ЗАН МЕМОНАД ВА НУСХАИ ДИГАР БОЯД БА САВОЛНОМА ЗАМИМА ГАРДАД.

1. НИШОНАЊОИ ИНТИХОБИ ХОНАВОДА

1.1 Хонавода (ХВ) њадди аќал бояд 1 зани ѓайрињомила 15-49 сола дошта бошад

1= ЊА 2= НЕ

1.2 ХВ њадди аќал бояд 1 кўдаки 6 – 59 моха дошта бошад 1= ЊА 2= НЕ

1.3 ХВ бо зане, ки Вараќаи Розигии Иштирок дар Тадќиќотро имзо намуд 1= ЊА 2= НЕ

1.4 Оё њамаи нишонањои интихоб љавоби мусбї (ЊА) гирифтанд? 1= ЊА 2= НЕ

Агар на њамаи нишонањои интихоб љавоби (ња) гирифтанд, дар ин љо мусоњибаро дар ин хонвода ќатъ намоед ва ба хонаводаи дигари дар руйхати њамин кластер буда гузаред.

2. МАЪЛУМОТИ УМУМї

2.5 Љои зист: Шањр = 1 Дењот = 2

2.6 Минтаќа:Душанбе = 1; Хатлон = 2; Суѓд = 3; НТЉ = 4; ВМКБ = 5

2.7 Номи ноњия 2.8 Номи дења/ куча

2.9 Раќами кластер: 2.10 Раќами хонаваода:

2.11 Рўз/Моњ/Соли сўхбат (Р/M/С) / / 2009

2.12 Ваќти оѓози сўњбат : 2.13 Ваќти анљоми сўњбат :

2.14 Номи сардори хонавода:

2.15 Суроѓаи хонавода:

2.16 Раќами телефони мобилї 1:

2.17 Раќами телефони мобилї 2:

2.18 Раќами телефони хона:

Замимањо 77

2.19 1. Лутфан тамоми занњои муфовиќи 15–49 соларо нависед (аз хурд сар кунед) На занњое, ки пас аз 15 ноябри соли 1960 таваллуд шудаанд На занњое, ки пеш аз 13 октябри соли 1994 таваллуд шудаанд

2. Сипас њамаи кўдакони мувофиќро нависед3. Аввал занњои дорои кўдакони мувофиќро интихоб намоед 4. Агар занњои дигар лозим бошанд, ки ба миќдори кўдакон мувофиќат кунанд, зани дигари

мувофиќро аз ин хонавода интихоб намоед

НомСанаи таваллудРР/MM/СС

КОДИ интихобшуда

2.19.1 / /

2.19.2 / /

2.19.3 / /

2.19.4 / /

2.19.5 / /

2.19.6 / /

2.19.7 / /

2.19.8 / /

2.19.9 / /

2.19.10 / /

КОД: КОДИ ЊАР ЯК ЗАНРО ДАР ЊАР ЯК КЛАСТЕР АЗ 01 САР КАРДА БА 12 ТАМОМ НАМОЕД

2.20 1 Лутфан њамаи кўдакони муфовиќи аз 6 то 59 моњаро нависед (аз хурдтарин сар кунед) На кўдаконе, ки пас аз 15 ноябри соли 2004 таваллуд шудаанд На кўдаконе, ки пеш аз 13 апрели соли 2009 таваллуд шудаанд

2 Аз кўдаки хурдтарин сар кунед

НомЉинс:1=мард2=зан

Санаи таваллудРР/MM/СС

КОДИ кўдак

*КОДИ модар

2.20.1 / /

2.20.2 / /

2.20.3 / /

2.20.4 / /

2.20.5 / /

2.20.6 / /

2.20.7 / /

2.20.8 / /

2.20.9 / /

2.20.10 / /

КОД: КОДИ ЊАР ЯК КЎДАКРО ДАР ЊАР ЯК КЛАСТЕР АЗ 51 САР КАРДА БА 62 ТАМОМ НАМОЕД *ТАНЊО КОДИ МОДАРИ КЎДАКИ ИИНТИХОБШУДА


НОМИ ШАХСИ ЉАВОБДИЊАНДА:

3. РАЌАМИ ХОНАВОДА МИНТАЌА КЛАСТЕР ХОНАВОДА

3.5 Навъи манзил 1= хонаи коммуналќ; 2= хонаи заминќ; 88=Дигар- шарњ дињед:

3.6 Чанд оила дар ин хонавода зиндагї мекунанд?

3.7 Чанд нафар дар ин хонавода зиндагї мекунанд?

3.8 Гурўіи этникќ 1=Тољик; 2=Узбек; 3=Рус; 4=Кирѓиз; 88= дигар → шарњ дињед:

3.9 Љинси сардори хонавода? 1=мард; 2=зан

3.10 Сатіи маълумоти сардори хонавода кадом аст?

1 = надорад2 = миёнаи ибтидої (Синфњои 1-4)3 = миёнаи нопурра (синфњои 1-8) 4 = миёна (синфи 9-11)

5 = миёнаи махсус6 = миёнаи техникї7 = олї99 = намедонам

3.11 Сарчашмаи асосии даромади наѕдии хонаводаи Шумо кадом аст?

1 = соіибкории хусусќ;2= маош;3= нафаѕа;4 = дењќонї;

5= маблаћіои интиѕолќ (мардикорї)6 = даромади ћайринаѕдќ;99 = намедонам

3.12 Шумо кадом намуди зироатро парвариш мекунед? 1=ња; 2=не;

3.12.1 гандум, биринљ

3.12.2 Нахуд, лубиё, наск, мош

3.12.3 Картошка

3.12.4 Сабзавотњои рангашон зард (каду, сабзї) ва ё мевањо (олу ё зардолу)

3.12.5 Дигар мева ва сабзавотњо

3.13 Шумо кадом намуди паррандаву іайвоноти хонагиро парвариш мекунед?

1=ња; 2=не; 3 =парвариш намекунам

3.13.1 гов

3.13.2 гусфанд

3.13.3 буз

3.13.4 мурѓ

3.13.5 асп

3.14 Оё дар хонаводаи шумо кўдакони маъюби то сини 5 сола њастанд? 1=ња; 2=не; 99=намедонам

3.14.1 Нобино

3.14.2 Ношунаво

3.14.3 маъюбии їисмонќ

Замимањо 79

3.14.4 маъюбии аѕлонќ

3.15 Одатан шумо кадом намуди намакро истифода мебаред?

1= намаки йоддор; 2= намаки бейод; 99 = намедонам

3.16 Чаро зарурати истифодаи намаки йоддор вуїуд дорад? 1=ња; 2=не; 99=намедонам

3.16.1 аз їоћар (зоб) пешгирќ мекунад

3.16.2 нуѕсоніоро дар рушди їанин іангоми іомиладорќ пешгирќ мекунад

3.16.3 рушди инкишофи аќлони

3.16.4 88= дигар → шарњ дињед:

3.17 Намакро дар куїо нигоі медоред?

1=зарфи сарпўшида (масалан, ѕуттќ);2=зарфи саркушода;3=халтача ё дигар борхалтаи матоќ9= дар хона намак нест АГАР НАМАК НАБОШАД ба саволи 4 гузаред

3.18 Мо мехоіем намаки дар хонаводаи шумо истифодашавандаро барои йоднокии он санљам. Оё ман метавонам намунаи намаки барои пухтупаз истифодашавандаро бинам?

1=йоддор нест 0 МІ (беранг)2=камтар аз 15 МІ (ранги заиф)3=15 МІ ё зиёд аз он (ранги ѕавќ)

4. УСУЛЊОИ ТАЪМИНОТИ ЃИЗО

4.5 Аз авали соли 2009/зимистони гузашта Шумо ба чунин мушкилињо дучор шудед?

1=ња; 2=не

4.5.1 Маводи ѓизо ќарз карда шуд ва ё ба рафиќон ва хешовандон такя карда шуд

4.5.2 Миќдори истеъмоли ѓизо мањдуд карда шуд

4.5.3 Истењсоли маводи ѓизої барои истеъмоли хонавода зиёд карда шуд

4.5.4 Харидани маводњи ѓайриѓизої кам карда шуд

4.5.5 Фурўхтани њайвоноти хонагии аз миќдор зиёд

4.5.6 Кам намудани харољотњо барои саломатї ва доруворї

4.5.7 Нафиристонидан ва таъхир гузоштани рафтани кўдакон ба мактаб

4.5.8 Љустуљў кардани корњои иловагї

4.5.9 Зиёд намудани шумораи аъзоёни хонавода, ки берун аз дењот ба љустуљўи кор машѓуланд




- -

ЮНИСЕФ

МОДУЛИ 5. САЛОМАТИИ КЎДАКОН (6-59 МОЊА)

КОДИ КЎДАКОНИ СИННИ 6-59 МОЊА

5. САЛОМАТИИ КЎДАКОН БАРОИ ЊАМАИ КЎДАКОНИ СИННї 6-59 МОЊА (АЗ ХУРДТАРИН ОЃОЗ КУНЕД)ЉАВОБДИЊАНДА: МОДАР ВА Ё ИВАЗКУНАНДАИ ДОИМИИ Ў

5.5 Оё кўдаки Шумо шањодатномаи таваллуд дорад?

1= ња; 2= не

5.6 Вазни кўдаки шумо іангоми таваллуд чанд буд? Вазни кўдакро іангоми таваллуд бо кг нависед9,99=НАМЕДОНАМ

,

5.7 Оё кўдаки шумо дар давоми чор іафтаи гузашта дарунравї дошт (бештар аз се дарунравии обакќ дар як рўз)?

1=ња; 2=не; 99=намедонам

5.8 Умуман дар давоми дарунравї оё кўдаки шумо яке аз маводи зеринро истеъмол кардааст?

1=ња; 2=не; 99=намедонам; 88 = дарунравї надошт

5.8.1 Шири сина;

5.8.2 Шурбо - пиёба, хуроки суюќ

5.8.3 Чой (сиёњ ва кабуд)

5.8.4 Маілули регидрони ошомиданќ (ОРС)

5.8.5 Дигар намуди шир ё омехтаи ширќ барои тифлон

5.8.6 Таніо об

5.8.7 Антибиотикњо/Доруњои барои дарунравї

5.8.8 Дигар → шарњ дињед:

5.9 Умуман дар рафти бемории кўдак оё вай нисбат ба истеъмоли муѕаррарии худ камтар, іамон гуна ё бештар аз он об нўшид?

1=Хеле камтар ё тамоман кам2=Іамон гуна3=Бештар99=Намедонам/беїавоб

5.10 Оё кўдаки шумо шабкурї дорад ё не? 1=ња; 2=не;99=намедонам

5.11 Оё кўдаки Шумо їоћар дорад? 1=ња; 2=не;99=намедонам

5.12 Оё кўдаки Шумо дар давоми се моњи охир мањлулњое, ки дар таркибашон оіан доранд, истеъмол кардааст?

1=ња; 2=не;99=намедонам

5.13 Оё кўдаки Шумо дар давоми се моњи охир витамини А гирифта аст?КАСПУЛАИ ВИТАМИНИ А-РО НИШОН ДИЊЕД


5.14 Оё кўдаки Шумо дар давоми се моњи охир доруи бар зидди кирмњои шикамро гирифтааст?ДОРУРО НИШОН ДИЊЕД.


Замимањо 81

5.15 Чанд маротиба аз іамин ваѕти дирўз кўдаки Шумо ягон ѓизои ѓавс, нисбатан мулоим ва суюќро истеъмол кардааст?

Миќдори маротибаро нависед

5.16 Аз іамин ваѕти дирўз кўдаки Шумо кадом ћизоіои зеринро истеъмол намудааст?

1=ња; 2=не; 99= намедонам

5.16.1 Гандум, нон, биринљ, кулчаќанд

5.16.2 картошка


5.16.4 Шир ва мањсулотњои ширї

5.16.5 Гўшт, љигар, гурда, мурѓ, моњї

5.16.6 Тухм



5.16.9 Равѓанњо ва чарбњо

5.16.10 Чой (сиёх ва ё кабуд)

5.16.11 Об

5.16.12 Оби ширин ва ё шарбати мевањо

5.16.13 Омехтаи ширќ барои тифлон

5.16.14 Витаминњо, иловањои минералдор ва ё дигар намуди доруњо

АНДОЗАГИРИИ АНТРОПОМЕТРї ВА ЛАБОРАТОРИИ КЎДАК

5.17 Ќад. Ќади кўдакро чен кунед бо см ва то 0.1 cm нависед

Нишондодро нависед; 888.8=розї нашуд;999.9= набуд ВЕРГУЛ!

,

5.18 Вазн. Вазни кўдакро чен кунед бо кг ва то 0.1 кг нависед


,

ЉАМЪ НАМУДАНИ НАМУНАИ ПЕШОБ ВА ХУН

5.19 Камхунќ. Арзиши гемоглобинро (аз Hemocue), ки ба 0.1 г/дл наздиктар аст, нависед

Нишондодро нависед;888.8=розї нашуд;999.9= набуд ВЕРГУЛ!

,

5.20 Хунро ба микротейнер гиред 1 = ња; 2 = не; 88=розї нашуд

5.21 Ба зарфи пешобгири пешобро гиред 1 = ња; 2 = не; 88=розї нашуд

5.22 Ба њар як кўдак нишона гузоред ва ё раќами кўдакро нависед




- -

ЮНИСЕФ

МОДУЛИ 6. ЃИЗОДИЊЇ ВА НИГОЊУБИНИ КЎДАКОНИ 6-24 МОЊА


6. МУСОЊИБА ОИДИ ЃИЗОИ КЎДАКОН: ЉАВОБДИЊАНДА МОДА Р ВА Ё ИВАЗКУНАНДАИ ДОИМИИ Ў

6.1 Оё кўдаки шумо шири сина макидааст? 1=ња; 2=не; АГАР НЕ ба саволи 6,10 гузаред

6.2 Дар давоми чанд ваќт кўдаки Шумо танњо шири сина макидааст?

Шумораи моххоро нависед99 = намедонам

6.3 Пас аз чанд моњ Шумо ширмакониро ќатъ кардед?

Шумораи моххоро нависед 99= њоло њам сина мемаккад АГАР 99 БА САВОЛИ 6.5 ГУЗАРЕД

6.4 Чаро шумо сина маконданро ѕатъ кардед?

1 = шири кофќ надоштам; 2 = бемории модар; 3 = бемории кўдак; 4 = кўдак вазни кофќ намегирифт; 5 = ваѕт набуд; 6 = модар іомиладор шуд;7= тавсияи кормандони тиб8= тавсияи хешу таборон9= дигар: шарњ дињед99 = намедонам

6.5 То іамин ваѕт аз дирўз боз, оё ба кўдаки худ шири сина додаед, чанд маротиба?

0=не; Шумораи маротибаіоро нависед

6.6 Пас аз чанд ваѕти таваллуд шумо ба кўдаки худ сина додед?

1 = дар давоми 30 даѕиѕаи аввали таваллуд;2 = дар давоми 6 соати аввали таввалуд; 3 = бештар аз 6 соат пас аз таваллуд; 99 = намедонам

6.7 Оё дар іафтаи аввал, оид ба синамаконќ касе ба шумо кўмак кард?

1 = мутахассиси соіаи тандурустќ;

2 = хешу табор; шарњ дињед: 3 = гуруњи дастгирї

4= њеч кас;

6.8 Аз іамин ваѕти дирўз оё кўдаки шумо яке аз нўшобаіои зеринро истеъмол намудааст?

1=ња; 2=не; АГАР НЕ БА САВОЛИ 6.10 ГУЗАРЕД99=намедонам

6.8.1 Оби муѕаррарќ

6.8.2 Чойи растанќ

6.8.3 Чой (сиёі ва ё кабуд)

6.8.4 Шарбатіои мева

6.9 Оё шумо ба нўшобаіои зикршуда ѕанд илова кардед?

1=ња; 2=не;

6.10 Аз іамин ваѕти дирўз оё шумо ба кўдаки худ шири гов додед?

1=ња; 2=не АГАР НЕ БА САВОЛИ 6.12 ГУЗАРЕД

6.11 Оё шумо ба шири гов об омехта кардед? 1 = ња; 2 = не;

Замимањо 83

6.12 Шумо кай додани ѓизои иловагиро сар кардед? аз чанд моњагї – нависед99=намедонам

6.13 Оё кўдаки шумо ѓизои иловагиро ба воситаи шишаи пистонакдор истеъмол кардааст?

1 = ња; 2 = не;


НИГОЊУБИН БАРОИ ИНКИШОФ (ТАНЊО БАРОИ КЎДАКОНИ СИНИ 6 – 24 МОЊА)

6.14 Оё дар давоми шаш моіи охир Шумо бо ягон іамшираи шафѕат ё ихтиёриён барои саломати ва инкишофи кўдаки худ вохурдед?

1 = ња; 2 = не; АГАР НЕ ба САВОЛИ 6.17 ГУЗАРЕД

6.15 Шумо бо њамшираи шавќат дар куљо вохурдед?

1 = маркази саломатї; 2 = хона;

6.16 Барои чї Шум бо њамшираи шавќат вохурдед?1 = ња; 2 = не;

6 = кўдак бемор буд7 = барои пешгирї (эмгузаронї)8 = барои гирифтани тавсия оиди нигоњубин ва инкишофи кўдак

6.17 Оё њамшираи шавкат/дигар шахсон аз Шумо дар бораи масъалањои зерин пурсид ва ё тавсия дод?

1 = ња; 2 = не; АГАР НЕ БА САВОЛИ 6.18 ГУЗАРЕД99=намедонам

6.17.1 Оё аз Шумо дар бораи синамаконї пурсид?

6.17.2 Оё аз Шумо дар бораи кадом намуди ѓизо ва ё чї тавр ѓизо додани кўдакатон пурсид?

6.17.3 Оё аз Шумо дар бораи чи кор кардани кўдакатон (гап задан, рох рафтан, фањмидан) пурсид?

6.17.4 Оё ба Шумо дар бораи чї тавр бештар омузонидан/ёд додани кўдак маслињат дода буд?

6.17.5 Оё ба Шумо дар бораи одоби кўдак, нихоњубин ва хоби кўдак маслињат дода буд?

6.17.6 Оё ба Шумо ягон маслињати дигар дод?

Шарњ дињед:

6.18 Оё дар давоми 3 моњи гузашта вазни кўдаки Шумо чен карда шуда буд?

1 = ња; 2 = не; АГАР НЕ ба саволи 6.20 гузаред

6.19 Дар довами 3 моњи охир чанд мароиба вазни кўдаки Шумо чен карда шуда буд?

Миќдори маротиба

6.20 Оё дар давоми 3 моњи гузашта ќади кўдаки Шумо чен карда шуда буд?

1 = ња; 2 = не; Агар НЕ → саволи 6.21-ро партоед

6.21 Дар довами 3 моњи охир чанд мароиба ќади кўдаки Шумо чен карда шуда буд?

Миќдори маротиба




- -

ЮНИСЕФ

МОДУЛИ 7. МУСОЊИБА БО ЗАНОН

7. МУСОЊИБА БО ЗАНОН (ТАНЊО ЗАНОНИ 15 – 49 СОЛА)

7.5 Маълумоти Шумо? 1=миёнаи ибтидої; 2=миёна; 3=олї;

7.6 Оё шумо боре ба їоћар (зоб) ё норасоии йод гирифтор шудаед?

1=ња; 2=не;99 = намедонам

7.7 Дар айни замон Шумо њомиладоред? 1=ња; 2=не;99 = намедонам

7.8 Оё Шумо дар давоми 6 моњи охир кулчадоруіои оіандорро истеъмол кардед?

1=ња; 2=не;

7.9 Аз њамин ваќти дирўз Шумо чї нўшидед/истеъмол намудед?

1=ња; 2=не;

7.9.1 Гандум, нон, биринљ, кулчаќанд

7.9.2 картошка


7.9.4 Шир ва мањсулотњои ширї

7.9.5 Гўшт, љигар, гурда, мурѓ, моњї

7.9.6 Тухм



7.9.9 Равѓанњо ва чарбњо

7.9.10 Чой (сиёх ва ё кабуд)

7.9.11 Об

7.9.12 Оби ширин ё шарбати мевањо

7.9.13 Витаминњо, иловањои минералдор ва ё дигар намуди доруњо

7.10 Ќад. Ќади занро чен кунед бо см ва то 0.1 cm нависед


,

7.11 Вазн. Вазни занро чен кунед бо кг ва то 0.1 кг нависед


,

Замимањо 85

Замимаи 6. Њудудњои гемоглобин ва йоди пешоб

Категорияњои норасоии музмини энергия дар байни занони ѓайрињомила ва мардон (индекси массаи бадан; ИМБ)

ИМБ (кг/м2) Категорияи норасоии ѓизо

< 16.0 Норасоии вазнин

16.0 – 16.9 Норасоии миёна

17.0 – 18.4 Тањти хатар

18.5 – 24.9 Муќаррарї

25.0 – 29.9 Вазни зиёд (наздик ба фарбењї)

≥ 30 Фарбењ

30.0 – 34.9 Фарбењии Дараљаи I

35.0 – 39.9 Фарбењии Дараљаи II

≥ 40.0 Фарбењии Дараљаи III

Гемоглобин: Дар њоли њозир ТУТ гемоглобинро дар чунин сатњ муќаррар мекунад:

Њадди гемоглобин барои муайн кардани он

Њадди гемоглобин нисбат ба гурўњи синну солї ё љинс (g/l)

Кўдакон (0.5–4.9 years) 110

Кўдакон (5–11.9 years) 115

Кўдакон (12–14.9 years) 120

Занони ѓайрињомила (≥15сола) 120

Занони њомила 110

Мардон (≥15 сола) 130

Муайянкунии њадди гемоглобин мувофиќи баландии љойгиршавии минтаќа

Баландї (м)Мувофиќ намудан ба арзиши њадди гемоглобин(g/dL)

Мувофиќ намудан ба арзиши немоглобини

њадди инфиродї (г/дл)

<1000 Мувофиќ нашуда Мувофиќ нашуда

>1000, <1250 +0.2 -0.2

>1250, <1750 +0.5 -0.5

>1750, <2250 +0.8 -0.8

>2250, <2750 +1.3 -1.3

>2750, <3250 +1.9 -1.9

>3250, <3750 +2.7 -2.7


Баландї (м)Мувофиќ намудан ба арзиши њадди гемоглобин(g/dL)

Мувофиќ намудан ба арзиши немоглобини

њадди инфиродї (г/дл)

>3750, <4250 +3.5 -3.5

>4250, <4750 +4.5 -4.5

>4750, <5250 +5.5 -5.5

>5250 +6.7 -6.7

Меъёрњои бањодињии йод дар асоси консентратсияи миёнаи йоди пешоб (барои калонсолон)

Йоди миёнаи пешоб (мг/л) Ќабули йод Вазъи йод

<20 нокифоя Норасоии вазнини йод

20-49 нокифоя Норасоии миёнаи йод

50-99 нокифоя Норасоии сабуки йод

100-199 мувофиќ Йоди мувофиќ.

200-299 аз талабот зиёд Метавонад барои занони њомила/синамакон ќабули мувофиќро таъмин намояд, аммо нисбат ба ќабули мувофиќ метавонад каме хатаротро дар маљмўъ ба ањолї пеш орад

>300 нињоят зиёд Хатароти манфї ба саломатї

Категорияњои консентратсияи медиании йоди пешоб бо мг/л (ТУТ/ЮНИСЕФ/КБПБК): <20 = норасоии вазнини йод; 20-49 = норасоии миёнаи йод; 50-99 = норасоии сабуки йод; 100-199 = йоди мувофиќ; 200-299 = аз талабот зиёд; >300 = аз њад зиёд (оќибатњои манфї ба саломатї).

Замимањо 87

Замимаи 7. Натиљањои муфассал дар шакли љадвал

7.1 Вазъи ѓизоии занон: индекси массаи бадан

Љадвали 10: Таќсимоти индекси массаи бадан барои занони синну соли ќобили таваллуд (15-49 сола) аз рўи минтаќањо

n

ИМБ-и пастИМБ-и муќар-

рарїИМБ-и баланд

% <16 % 16–16.99 % 17–18.49

% 18.5–24.99

% 25-29.99

% 30.00-34.99

% 35.00-39.99

% >40

Норасоии музмини энергия – Дараљаи

ΙΙΙ (Лоѓарии вазнин)

Норасоии музмини энергия - Дараљаи ΙΙ (Лоѓарии

миёна)

Норасоии музми-

ниэнергия – Дараљаи Ι (Лоѓарии

сабук)

Ба фарбењї наздик

Фарбењии катего-рияи I

Фарбењии катего-рияи II

Фарбењии катего-рияи III

Душанбе 427 0.2 1.6 6.3 49.7 25.8 9.6 5.9 0.9

Хатлон 430 0.2 0.7 7 67 17.2 6.7 0.9 0.2

Суѓд 430 0 0.9 4.7 68.8 18.1 5.6 1.4 0.5

НТЉ 432 0.7 0.9 3.5 62.7 23.2 7.2 1.6 0.2

ВМКБ 422 0.2 2.1 7.1 72.5 14 3.1 0.5 0.5

Дар кишвар

2134 0.3% 1.0% 5.4% 65.1% 19.4% 6.7% 1.7% 0.4%

ИМБ: ≤ 17 = норасоии ѓизоии вазнин ба миёна; 17.0–18.4 = зери хатар; 18.5 – 24.9 = муќаррарї; 25.0 – 29.9 = вазни зиёд (наздик ба фарбењї); ≥ 30 фарбењ

Љадвали 11: Сатњи ИМБ-и занон, мавзеи дењотl/шањр

Минтаќа n ИМБ < 18.5 ИМБ 18.5 - 24.9 ИМБ ≥ 25 χ2 * Арзиши Р

Дар сатњи кишвар 43.264 < 0.001

Дењот 1414 6.6% 69.0% 24.4%

Шањр 720 8.5% 54.7% 36.8%

* Пирсон χ2ИМБ: ≤ 17 = норасоии ѓизоии вазнин ба миёна; 17.0–18.4 = зери хатар; 18.5 – 24.9 = муќаррарї; 25.0 – 29.9 = вазни зиёд (наздик ба фарбењї); ≥ 30 фарбењ

Љадвали 12: Сатњи ИМБ дар занон, Дењот/Шањр

Минтаќа nb Миёна SD 95% CI Арзиши Р (ttest)

Дар сатњи кишвар < 0.001


Минтаќа nb Миёна SD 95% CI Арзиши Р (ttest)

Дењот 1414 23.1 3.9 (22.9, 23.3)

Шањр 720 24.1 5.2 (24.0, 24.8)


Љадвали 13: Таќсимоти категорияњои аз рўи синну сол

Синну сол ИМБI <18.5 ИМБ 18.5-25 ИМБ ≥25 Љамъ

15-24 10.1 70.5 19.4 650

25-40 6.2 63.3 30.5 1277

41-49 4.3 49.8 45.9 207

Љамъ 7.22 64.2 28.6 2134

Љамъ, баркашида 6.7 54.1 28.2


7.2 Вазъи ѓизоии занон: Камхунї

Љадвали 14: Консентратсияи гемоглобини сабук, вазнин ва миёна (г/дл) дар хунобаи занони синну соли ќобили таваллуд (15-49 сола). Аз рўи минтаќањо

минтаќа шумора миёна (г/дл) SD медианї (г/дл)

Душанбе 426 12.6 1.4 12.7

Хатлон 429 12.7 1.6 13.0

Суѓд 431 13.1 1.4 13.2

НТЉ 431 12.6 1.5 12.7

ВМКБ 420 12.7 1.7 12.8

Дар кишвар 2138 12.8 1.9 NA

Тести Барлетт оид ба таѓйирёбандањои баробар: chi2 = 65.01; дараљањои озод [df] = 4; P<0.001, Тести Шеффе P < 0.05Њадди гемоглобини муќарраркардаи ТУТ вобаста ба гурўњњои синну солї /љинс (г/дл): кўдакон (0.5–4.9 сола) = 11; занони ѓайрињомила (≥15 сола) = 120; занони њомила = 110

Љадвали 15: Сатњи камхунї дар байни занони 15-49 сола аз рўи минтаќањо

минтаќа шумора Hb<7г/дл Hb 7-9.9г/дл Hb 10-11.9г/дл Hb≥12г/дл Hb<12г/дл

Душанбе 427 0.5% 4.2% 22.0% 73.3% 26.7%

Хатлон 429 0.7% 5.1% 19.1% 75.1% 24.9%

Суѓд 431 0.2% 2.1% 16.7% 81.0% 19.0%

НТЉ 431 0.2% 4.2% 23.7% 71.9% 28.1%

Замимањо 89

минтаќа шумора Hb<7г/дл Hb 7-9.9г/дл Hb 10-11.9г/дл Hb≥12г/дл Hb<12г/дл

ВМКБ 420 0.5% 4.8% 24.5% 70.2% 29.8%

Дар кишвар 2138 0.4% 3.9% 19.9% 75.8% 24.3%

chi2= 19.92, df = 12, P=0.143: Ислоњнашудаи Пирсон*Баркашида; дар асоси тарњи Пирсон F(7.61, 1331.12) = 1.75; P = 0.0879Њадди гемоглобини муќарраркардаи ТУТ вобаста ба гурўњњои синну солї /љинс (г/дл): кўдакон (0.5–4.9 сола) = 11; занони ѓайрињомила (≥15 сола) = 120; занони њомила = 110

Љадвали 16 : Сатњи камхунї дар байни занони синну соли ќобили таваллуд (15-49 сола) аз рўи минтаќањо

Минтаќа Hb <10g/dL Hb 10- 11.9g/dL ≥12g/dL

Душанбе 4.7% 22.0% 73.3%

Хатлон 5.8% 19.1% 75.1%

Суѓд 2.3% 16.7% 81.0%

НТЉ 4.4% 23.7% 71.9%

ВМКБ 5.3% 24.5% 70.2%

National* 4.3% 19.9% 75.8%

Њадди гемоглобини муќарраркардаи ТУТ вобаста ба гурўњњои синну солї /љинс (г/дл): кўдакон (0.5–4.9 сола) = 11; занони ѓайрињомила (≥15 сола) = 120; занони њомила = 110

Љадвали 17: Консентратсияи гемоглобин дар занони синну соли ќобили таваллуд (15-49 сола), аз рўи дењањо ва шањрњо

Минтаќа шумора миёна (g/dL) SD 95% CI Арзиши Р (ttest)

Дар сатњи кишвар 0.689

Дењот 1415 12.8 1.6 (12.7, 12.9)

Шањр 723 12.7 3.2 (12.5, 13.0)

Њадди гемоглобини муќарраркардаи ТУТ вобаста ба гурўњњои синну солї /љинс (г/дл): кўдакон (0.5–4.9 сола) = 11; занони ѓайрињомила (≥15 сола) = 120; занони њомила = 110

Љадвали 18: Сатњи камхунї дар байни занони синну соли ќобили таваллуд аз рўи синну сол, Дењот/Шањр

Минтаќа nb Hb<10g/dL Hb 10-11.9g/dL Hb≥12g/dL Hb<12g/dL χ2 * Арзиши Р

Дар сатњи кишвар 1.421 0.491

Дењот 1415 4.4% 20.5% 75.1% 24.9%

Шањр 723 4.7% 22.5% 72.8% 27.2%

Њадди гемоглобини муќарраркардаи ТУТ вобаста ба гурўњњои синну солї /љинс (г/дл): кўдакон (0.5–4.9 сола) = 11; занони ѓайрињомила (≥15 сола) = 120; занони њомила = 110*Пирсон χ2


Љадвали 19: Категорияњои синну солї ва таќсимоти камхунї дар байни занони синну соли ќобили таваллуд (15-49 сола)

Категорияи синну сол шумора Hb<7g/dL Hb 7-9.9g/dL Hb 10-11.9g/dL Hb>12g/dL

15-24 650 0.5% 4.0% 16.5% 79.1%

25-40 1280 0.4% 3.9% 23.7% 72.0%

41-49 208 0.5% 5.3% 20.2% 74.0%

Дар сатњи кишвар 2138 0.4% 4.1% 21.2% 74.3%

chi2 = 14.7841, df = 6, P = 0.022: Пирсон ислоњнашудаЊадди гемоглобини муќарраркардаи ТУТ вобаста ба гурўњњои синну солї /љинс (г/дл): кўдакон (0.5–4.9 сола) = 11; занони ѓайрињомила (≥15 сола) = 120; занони њомила = 110

7.3 Вазъи ѓизоии занон: норасоии оњан

Љадвали 20: Консентратсияи ферритин (мг/л) дар байни занони синну соли ќобили таваллуд (15 – 49 сола) аз рўи минтаќањо

минтаќа шумора миёна (μg/l) SD медианї (μ/l)

Душанбе 429 154.5 114.4 128.5

Хатлон 382 127.4 100.8 103.9

Суѓд 420 116.3 108.3 94.1

НТЉ 427 106.2 93.2 83.2

ВМКБ 395 145.2 123.5 111.7

Дар кишвар 2036 122 104.5 NA

Яктарафа Анова F=5.0; P<0.002; Тести Барлетт барои таѓйирёбандањои баробар: chi2= 15.526; df = 4, P<0.004; Тести Шеффе p<0.05 барои мўќоисаи минтаќаи 1/2, 1/3, 1/4. Трансформатсияи логарифмї

Љадвали 21: Сатњи арзишњои паст ва муќаррарии ферритин дар байни занони 15-49 сола бо сафедаи реактивии С <5мг/л. Аз рўи минтаќањо

минтаќа шумора <12 ng/ml ≥12 ng/ml

Душанбе 365 1.6% 98.4%

Хатлон 339 8.0% 92.0%

Суѓд 374 10.4% 89.6%

НТЉ 357 14.3% 85.7%

ВМКБ 372 1.6% 98.4%

Дар кишвар 1791 9.3% 90.7%

Пирсон: Ислоњнашуда chi2(4) = 84.7976; F(2.50, 425.36) = 3.6351 Pr = 0.019 дар асоси тарњ

Замимањо 91

Љадвали 22: Консентратсияи ферритин (мг/мл) дар байни занони синну соли ќобили таваллуд (15-49 сола) аз рўи дењот/шањр

Минтаќа nb Миёна (мг/л) SD 95% CI

Дар сатњи кишвар

Дењот 1341 127.1 106.7 (121.3, 132.8)

Шањр 695 135.3 116.3 (126.6, 143.9)

Љадвали 23: Сатњи арзишњои паст ва муќаррарии ферритин дар занони синну соли ќобили таваллуд (15-49 сола), дењот/шањр

Минтаќа шумора Ферритин <12ng/ml Ферритин ≥12ng/ml χ2 * Арзиши Р

Дар сатњи кишвар 1.869 0.172

Дењот 1417 6.4% 93.6%

Шањр 724 8.0% 92.0%

* Пирсон χ2

Љадвали 24:Консентратсияи sTfR (мг/мл) занони дар байни занони синну соли ќобили таваллуд (15-49 сола), аз рўи минтаќањо

Минтаќа шумора Миёна (мг/мл) SD Медианї (мг/мл)

Душанбе 431 0.9 1.1 0.6

Хатлон 384 1.1 1.4 0.7

Суѓд 420 1.1 1 0.8

НТЉ 430 1.5 1.7 1.1

ВМКБ 425 1.6 1.7 1.2

Дар сатњи Миллї 2073 1.2 1.4 NA

Якљониба АНОВА F=50,47; P<0.002; Тети Барлетт барои таѓйирёбандањои баробар: chi2= 31.118; df = 4, p<0.001; Тести Шеффе P<0.001 барои муќоисаи минтаќањо. Трансформатсияи логарифмї

Љадвали 25: Сатњњои муќаррарї ва баланди арзишњои sTfR дар байни занони синну соли ќобили таваллуд (15-49 сола), аз рўи минтаќањо

Минтаќа nb % <3.3 мг/л ) %>3.3мг/л

Душанбе 431 96.3% 3.7%

Хатлон 384 95.3% 4.7%

Суѓд 420 96.4% 3.6%

НТЉ 430 93.0% 7.0%

ВМКБ 425 92.5% 7.5%

Дар сатњи Миллї 2073 95.2% 4.8%

Пирсон ислоњнашуда chi2(4) = 11.1375; дар асоси тарњ F(3.98, 677.09) = 2.5318 Pr = 0.040


Љадвали 26: Сатњи пасти арзишњои ферритин ва арзишњои баланди трансферрин дар байни занони синну соли ќобили таваллуд (15-49 сола), аз рўи минтаќањо

Ферритин <12 ng/ml sTfR >3.3 мг/мл

Душанбе 6.6% 3.9%

Хатлон 11.8% 4.9%

Суѓд 17.1% 5.0%

НТЉ 19.8% 8.8%

ВМКБ 9.1% 9.2%

Дар сатњи миллї 12.9% 6.4%

Љадвали 27: Консентратсияи sTfR (мг/л) дар занони синну соли ќобили таваллуд (15-49 сола), Дењот/Шањр

Минтаќа шумора Миёна (мг/мл) SD 95% CI Арзиши Р (ttest)

Дар сатњи миллї < 0.001

Дењот 1376 1.3 1.5 (1.3, 1.4)

Шањр 697 1.0 1.3 (0.9, 1.3)

Љадвали 28: Сатњи муќаррарї ва баланди арзишњои sTfR дар занони синну соли ќобили таваллуд (15-49 сола), Дењот/Шањр

Минтаќа шумора sTfR <3.3мг/мл sTfR ≥3.3мг/мл χ2 * Арзиши Р

Дар сатњи миллї 0.132 0.727

Дењот 1417 91.5% 8.5%

Шањр 724 92.0% 8.0%

7.4 Вазъи ѓизоии занон: Вазъи йод

Љадвали 29 : Йоди пешоб дар байни занони синну соли ќобили таваллуд (15-49 сола) бо мг/л аз рўи минтаќањо

Минтаќа nb Медианї (мг/л) 20-ум процентил 80-ум процентил

Душанбе 429 103.8 73.8 151.6

Хатлон 422 61.8 46.7 87.6

Суѓд 430 178.5 100.7 219.6

НТЉ 431 76.6 54.3 108.2

ВМКБ 428 96.3 71.9 147.8

Замимањо 93

Миёна (мг/л) SD 95% CI

Дар сатњи Миллї 2121 107.8 63.69 102.5

Њисоби медианї барои маълумот дар тадќиќот тавсияи дода намешавад. Манбаъ: Категорияњои консентратсияи медиании йод бо (мг/л) (ТУТ ЮНИСЕФ ICCIDD): <20 = норасоии вазнини йод; 20-49 = норасоии миёнаи йол; 50-99 = норасоии сабуки йод; 100-199 = йоди мувофиќи ѓизої; 200-299 = аз талабот зиёд; >300 = аз њад зиёд (хатари оќибатњои манфї ба саломатї)

Љадвали 30: Таќсимоти арзишњои йоди пешоб дар занони синну соли ќобили таваллуд (15-49 сола) аз рўи минтаќањо

Минтаќа шумора <20мг/л 20-49 мг/л 50-99 мг/л 100-199 мг/л 200-299мг/л >300мг/л

Душанбе 429 0.2% 4.4% 41.3% 46.4% 6.5% 1.2%

Хатлон 422 5.2% 22.3% 57.3% 12.1% 3.1% 0.0%

Суѓд 430 0.2% 0.7% 18.8% 47.9% 32.1% 0.2%

НТЉ 428 0.5% 15.8% 58.0% 20.6% 4.9% 0.2%

ВМКБ 428 0.2% 2.2% 52.8% 36.0% 8.9% 0.0%

Дар сатњи Миллї 2121 2.0% 12.1% 44.5% 28.7% 12.5% 0.2%

Пирсон: Ислоњнашуда chi2(20) = 696.3324; дар асоси тарњ F(12.97, 2269.26) = 18.9829 Pr = 0.000Пирсон: ислоњнашуда chi2(20) = 817.52; дар асоси тарњ F(9.33, 1633.14) = 25.26; P < 0.001Категорияњои консентратсияи медиании йоди пешоб (мг/л) (ТУТ ЮНИСЕФ ICCIDD): <20 = норасоии вазнини йод; 20-49 = норасоии миёнаи йод; 50-99 = норасоии сабуки йод; 100-199 = йоди мувофиќи ѓизої; 200-299 = аз талабот зиёд; >300 = аз њад зиёд (хатари оќибатњои манфї ба саломатї)

Љадвали 31: Таќсимоти арзишњои йоди пешоб дар занони синну соли ќобили таваллуд (15-49 сола)

≤49 мг/л 50-99 мг/л >100

Душанбе 4.6% 41.3% 54.1%

Хатлон 27.5% 57.3% 15.2%

Суѓд 0.9% 18.8% 80.3%

НТЉ 16.3% 58.0% 25.7%

ВМКБ 2.4% 52.8% 44.8%

Дар сатњи Миллї 14.1% 44.5% 41.4%

Категорияњои консентратсияи медиании йоди пешоб (мг/л) (ТУТ ЮНИСЕФ ICCIDD): <20 = норасоии вазнини йод; 20-49 = норасоии миёнаи йод; 50-99 = норасоии сабуки йод; 100-199 = йоди мувофиќи ѓизої; 200-299 = аз талабот зиёд; >300 = аз њад зиёд (хатари оќибатњои манфї ба саломатї)


Љадвали 32: Консентратсияи медиании йоди пешоб (мг/л) дар занони синну соли ќобили таваллуд (15-49 сола), Дењот/Шањр

Минтаќа шумора Миёна (мг/л) SD 95% CI Арзиши Р (ttest)


Дењот 1405 106.9 60.7 (103.7, 110.1)

Шањр 716 117.2 59.5 (112.8, 121.5)


Љадвали 33: Сатњњои муќаррарї, сабук ва мўътадил/шадиди йоди пешоб дар занони синну соли ќобили таваллуд (15-49 сола), Дењот/Шањр

Минтаќа шумора <50мг/л 50-99мг/л ≥ 100 мг/л χ2 * Арзиши Р

Дар сатњи миллї 36.5 < 0.001

Дењот 1417 12.7% 45.8% 41.5%

Шањр 724 5.3% 43.7% 51.1%


7.5 Вазъи ѓизоии занон: истеъмоли хўрокї

Љадвали 34: Истеъмоли ѓизоии занони синну соли ќобили таваллуд (15-49 сола) (шумора = 2138, давраи 24 соати охир)

Категорияи хўрокї %

Нони гандум, биринљ, макарон, кулчаќанд 99.9

Картошка ва дигар бехмевањо 96.8

Дигар сабзавот ва меваљот 93.3

Чарб ва равѓан 88.4

Сабзавот ва мевагињои дорои ранги зард ва норинљї 82.9

Шир ва мањсулоти ширї 66.2

Лўбиё, нахўд, мош, наск 59.0

Тухм 41.8

Гўшт, љигар, гурда, мурѓ, моњї 27.3

Чой (сиёњ ва кабуд) 99.7

Оби холї 90.1

Ќандоб ва афшурдаи мева 67.9

Витаминњо, иловагињои минералї ё ягон намуди дору 5.8

Замимањо 95

Љадвали 35: Нишондињандањои ѓизої барои занони синну соли ќобили таваллуд (15-49 сола) аз рўи истеъмоли ѓизо (шумора = 2133)

ИНДЕКСИ МАССАИ БАДАН (ИМБ)

шумора Љавоб

Percentage (%) Пирсон ислоњнашуда

χ2 Арзиши РИМБ

<18.5ИМБ

18.5–24.9ИМБ ≥25

Хўрокињои истеъмолшавандаи занон (давоаи 24 соати охир)

Нони гандум, биринљ, макарон, кулчаќанд

2133 ња 6.7 65.2 28.2 2.399 0.083

не 18.8 18.8 62.4

Картошка ва дигар бехмевањо 2133 ња 6.7 65.1 28.1 0.304 0.841

не 5.6 63.8 30.7

Лўбиё, нахўд, мош, наск 2133 ња 6.9 65.2 27.9 0.325 0.898

не 6.4 64.9 28.7

Шир ва мањсулоти ширї 2132 ња 6.7 66.4 26.9 3.592 0.287

не 6.8 6.3 30.7

Гўшт, љигар, гурда, мурѓ, моњї 2133 ња 6.6 65.7 27.7 0.116 0.965

не 6.7 64.9 28.4

Тухм 2132 ња 7.0 64.9 28.1 0.187 0.950

не 6.5 65.2 28.3

Сабзавот/меваљоти дорои ранги зард ё норинљї

2133 ња 6.9 65.4 27.7 1.422 0.610

не 5.9 63.5 30.5

Дигар сабзавоту мевагињо 2132 ња 6.7 65.2 28.1 0.205 0.910

не 6.2 64.0 29.8

Чарбу равѓан 2133 ња 6.9 65.3 27.8 2.271 0.435

не 5.2 63.2 31.6

Чой (сиёњ ва кабуд) 2133 ња 6.7 65.2 28.1 3.301 0.036

не 0.0 39.8 60.2

Оби холї 2133 ња 6.7 65.6 27.7 2.198 0.408

не 7.0 60.7 32.4

Ќандоб ё афшурдаи мева 2132 ња 7.3 65.9 26.8 6.459 0.123

не 5.4 63.3 31.3

Витаминњо, иловагињои минералї ва ё ягон дору

2130 ња 10.1 58.6 31.2 3.513 0.380

не 6.5 65.5 28.0


КАМХУНї шумора ЉавобHb

<10г/дл

Hb 10–11.9г/дл

Hb ≥12г/дл

Пирсон ислоњнашуда

χ2 Арзиши Р

Хўрокињои истеъмолшавандаи занони синну соли ќобили таваллуд (15-49 сола) (давраи 24 соати охир)

Нони гандум, биринљ, макарон, кулчаќандкулчаќанд

2137 ња 4.3 19.9 75.8 0.178 0.817

не 0.0 15.8 84.2


не 6.3 21.2 72.5


не 5.0 19.0 76.1


не 4.5 18.0 77.5


не 4.0 19.9 76.1

Тухм 2136 ња 3.8 22.4 73.8 6.366 0.111

не 4.6 18.1 77.3


2137 ња 4.0 19.3 76.7 4.221 0.264

не 5.4 22.8 71.8


не 4.2 27.2 68.6

Чарбу равѓан 2137 ња 4.3 19.5 76.2 1.844 0.437

не 4.1 23.1 72.8


не 0.0 25.0 75.0

Оби холї 2137 ња 4.1 19.6 76.3 2.068 0.477

не 5.6 22.3 72.1


не 4.4 22.0 73.6


2134 ња 6.8 23.6 69.6 3.557 0.277

не 4.1 19.7 76.2

Замимањо 97

ТАЌСИМОТИ ЙОДИ ПЕШОБ

Хўрокињои истеъмолшавандаи занони синну соли ќобили таваллуд (15-49 сола) (давраи 24 соати охир)

шумора Љавоб

Фоиз (%) Пирсон ислоњ-

нашуда χ2 Арзиши РЙоди пешоб

<50мг/л50 –

99мг/л≥100мг/л

Нони гандум, биринљ, макарон, кулчаќанд

2118 ња 14.1 44.5 41.4 0.756 0.449

не 31.7 36.7 31.7


не 7.6 55.4 37.0


не 12.9 49.0 38.1


не 15.4 42.6 42.1


не 11.6 42.8 45.6

Тухм 2117 ња 12.8 42.4 44.9 7.773 0.310

не 15.1 46.0 39.0


2118 ња 12.9 43.6 43.5 23.598 0.005

не 20.1 48.6 31.3


не 21.7 48.5 29.8

Чарбу равѓан 2118 ња 14.1 43.3 42.6 10.501 0.134

не 14.4 53.3 32.3


не 0.0 50.0 50.5

Оби холї 2118 ња 14.7 44.0 41.3 5.485 0.182

не 8.8 48.5 42.7


не 19.9 48.6 31.5


2120

ња 16.0 49.0 35.0 2.160 0.674

не 14.0 44.5 41.4


Замимаи 7.6 Вазъи ѓизоии кўдакон

Љадвали 36: Сатњи ќади паст нисбат ба синну сол (ќадпастї) дар байни кўдакон (6-59 моња) аз рўи минтаќањо

Минтаќа шумора Шадидан ќадпаст Ќадпаст Муќаррарї

Душанбе 418 7.2% 14.6% 78.2%

Хатлон 421 12.3% 24.6% 63.1%

Суѓд 427 7.7% 20.2% 72.1%

НТЉ 424 6.9% 15.9% 77.2%

ВМКБ 410 9.3% 16.1% 74.5%

Дар сатњи Миллї 2100 9.0% 19.9% 71.1%

Пирсон: Ислоњнашуда chi2(8) = 38.7824Дар асоситарњи F(5.53, 967.07) = 4.0229 Pr = 0.001

Љадвали 37: Сатњи вазни кам нисбат ба ќад (лоѓарї) дар байни кўдакон (6-59 моња) аз рўи минтаќањо

Минтаќа шумора Шадидан лоѓар Лоѓар Муќаррарї

Душанбе 416 1.4% 2.6% 95.9%

Хатлон 424 1.6% 3.3% 95.0%

Суѓд 429 0.2% 2.1% 97.7%

НТЉ 423 2.8% 4.4% 92.8%

ВМКБ 420 0.7% 3.3% 96.0%

Дар сатњи Миллї 2112 1.4% 3.1% 95.5%

Пирсон: Ислоњнашуда chi2(8) = 18.4056Дар асоси тарњи F(4.38, 766.64) = 2.0943 Pr = 0.073

Љадвали 37a: Сатњи камвазнї дар байни кўдакон (6-59 моња) аз рўи минтаќањо

Минтаќа шумора Шадидан камвазн Камвазн Муќаррарї

Душанбе 426 1.6% 6.1% 92.3%

Хатлон 424 3.5% 7.0% 89.5%

Суѓд 429 1.3% 4.6% 94.1%

НТЉ 423 1.4% 7.2% 91.4%

ВМКБ 420 2.8% 5.7% 91.5%

Дар сатњи Миллї 2167 2.2% 6.2% 91.7%

Пирсон Ислоњнашуда chi2(8) = 11.4949 Pr = 0.175

Замимањо 99

Љадвали 38: Сатњи ќади паст нисбат ба синну сол’ (ќадпастї) дар кўдакон (6-59 моња), Дењот/Шањр

Минтаќа шумора Муќаррарї Ќадпаст Шадидан ќадпаст χ2 * Арзиши Р


Дењот 1414 71.7% 18.7% 9.6%

Шањр 715 76.4% 17.2% 6.4%

* Пирсон χ2

Љадвали 39: Сатњи вазни паст нисбат ба ќад (лоѓарї) дар кўдакон (6-59 моња), Дењот/Шањр

Минтаќа шумора Муќаррарї Лоѓар Шадидан лоѓар χ2 * Арзиши Р


Дењот 1429 95.6% 3.1% 1.3%

Шањр 712 95.5% 3.1% 1.4%

* Пирсон χ2

Љадвали 40: Сатњи камвазнї дар кўдакон (6 – 59 моња), аз рўи љинс

Минтаќа шумора Муќаррарї Камвазн Шадидан камвазн χ2 * Арзиши Р


Писарон 1444 91.7% 6.1% 2.2%

Духтарон 723 92.0% 6.1% 1.9%

* Пирсон χ2

Љадвали 41: Сатњи ќади паст нисбат ба синну сол (ќадпастї) дар кўдакон (6 – 59 моња) аз рўи минтаќањо ва љинс


Душанбе 4.873 0.087

Писарон 226 81.0% 11.1% 8.0%

Духтарон 193 74.6% 18.7% 6.7%

Хатлон 1.03 0.598

Писарон 211 60.7% 26.1% 13.3%

Духтарон 211 65.4% 23.2% 11.4%

Суѓд 5.558 0.062

Писарон 233 68.7% 22.3% 9.0%

Духтарон 221 78.3% 16.3% 5.4%

НТЉ 0.779 0.677

Писарон 223 75.8% 17.5% 6.7%

Духтарон 201 79.1% 14.4% 6.5%



ВМКБ 5.605 0.061

Писарон 206 73.8% 19.4% 6.8%

Духтарон 204 75.5% 12.8% 11.8%


Писарон 1099 72.1% 19.2% 8.7%

Духтарон 1030 74.6% 17.1% 8.4%

* Пирсон χ2

Љадвали 42: Сатњи камвазнї дар кўдакон (6 – 59 моња) аз рўи минтаќањо ва љинс

Минтаќа шумора Муќаррарї Камвазн Шадидан камвазн χ2 * Арзиши Р

Душанбе 4.34 0.114

Писарон 233 92.7% 4.7% 2.6%

Духтарон 193 91.7% 7.8% 0.5%

Хатлон 0.244 0.885

Писарон 218 89.9% 6.4% 3.7%

Духтарон 212 89.2% 7.6% 3.3%

Суѓд 9.247 0.01

Писарон 237 91.1% 6.3% 2.5%

Духтарон 220 97.3% 2.7% 0.0%

НТЉ 1.167 0.558

Писарон 225 92.0% 6.2% 1.8%

Духтарон 204 90.7% 8.3% 1.0%

ВМКБ 0.426 0.808

Писарон 216 92.1% 5.6% 2.3%

Духтарон 209 90.9% 5.7% 3.4%


Писарон 1129 91.6% 5.9% 2.6%

Духтарон 1038 92.0% 6.4% 1.6%

* Пирсон χ2

Љадвали 43: Сатњи вазни паст нисбат ба ќад (лоѓарї) дар кўдакон (6 – 59 моња) аз рўи минтаќањо ва љинс


Душанбе 2.411 0.3

Писарон 225 95.6% 2.2% 2.2%

Духтарон 192 96.4% 3.1% 0.5%

Замимањо 101


Хатлон 0.161 0.923

Писарон 214 95.3% 3.3% 1.4%

Духтарон 211 94.8% 3.3% 1.9%

Суѓд 6.101 0.047

Писарон 235 96.2% 1.4% 0.4%

Духтарон 221 99.6% 0.4% 0.0%

НТЉ 9.011 0.011

Писарон 223 93.3% 2.2% 4.5%

Духтарон 200 92.5% 6.5% 1.0%

ВМКБ 4.207 0.122

Писарон 215 96.3% 2.3% 1.4%

Духтарон 205 95.6% 4.4% 0.0%


Писарон 1112 95.3% 2.7% 2.0%

Духтарон 1029 95.8% 3.5% 0.7%

* Пирсон χ2

7.7 Вазъи ѓизоии кўдакон: камхунї

Љадвали 44: Консентратсияи гемоглобин (г/дл) дар кўдакон (6 – 59 моња) аз рўи минтаќањо

Минтаќа шумора Миёна (г/дл) SD Медианї (г/дл)

Душанбе 423 11.6 1.4 11.8

Хатлон 430 11.7 1.2 11.8

Суѓд 432 11.7 1.4 11.8

НТЉ 430 11.5 1.3 11.6

ВМКБ 421 11.3 1.7 11.3


Якљониба АНОВА F=5.33; P<0.002; Тести Барлеттбарои таѓйирёбандањои баробар: chi2= 53.395; df=4, P<0.001; Тести Шеффе p<0.05 барои муќоисаи минтаќањо. Трансформацияи логарифма

Љадвали 45: Сатњи камхунї дар байни кўдакон (6-59 моња) аз рўи минтаќањо

Минтаќа шумора Hb<7г/дл Hb 7-9.9г/дл Hb 10-10.9г/дл Hb≥11г/дл Hb<11г/дл

Душанбе 433 0.2% 11.3% 16.9% 71.6% 28.4%

Хатлон 433 0.2% 6.9% 17.8% 75.1% 24.9%

Суѓд 459 0.9% 10.5% 17.9% 70.8% 29.2%


Минтаќа шумора Hb<7г/дл Hb 7-9.9г/дл Hb 10-10.9г/дл Hb≥11г/дл Hb<11г/дл

НТЉ 432 0.2% 10.7% 21.1% 68.1% 31.9%

ВМКБ 432 0.7% 19.7% 19.4% 60.2% 39.8%

Дар сатњи миллї 2189 0.5% 11.8% 18.6% 69.2% 30.8%

Дар сатњи Миллї 2175 0.5% 9.7% 18.6% 71.3% 28.8%

Пирсон: Ислоњнашуда chi2(12) = 24.0143; дар асоси тарњи F(8.20, 1434.70) = 1.9534 Pr = 0.047Пирсон*: Ислоњнашуда chi2(12) = 23.65; дар асоси тарњи chi2 F(8.29, 1451.05) = 1.86; P = 0.059

Љадвали 46: Сатњи камхунї дар байни кўдакон (6-59 моња) аз рўи минтаќањо

Минтаќа n Hb <10 г/дл Hb 10-10.9г/дл Hb≥11г/дл

Душанбе 433 11.6% 16.9% 71.6%

Хатлон 433 7.2% 17.8% 75.1%

Суѓд 459 11.3% 17.9% 70.8%

НТЉ 432 10.9% 21.1% 68.1%

ВМКБ 432 20.4% 19.4% 60.2%

Дар сатњи миллї 2189 12.2% 18.6% 69.2%

Дар сатњи Миллї 2175 10.1% 18.6% 71.3%

Љадвали 47: Консентратсияи гемоглобин (г/дл) дар кўдакон (6 – 59 моња), Шањр/Дењот

Минтаќа шумора Миёна (г/дл) SD 95% CI Арзиши Р (ttest)

Дар сатњи миллї 0.749

Шањр 1443 11.6 1.4 (11.5, 11.6)

Дењот 722 11.6 1.4 (11.5, 11.7)

Љадвали 48: Сатњи камхунї дар кўдакон (6 – 59 моња), Дењот/Шањр

Минтаќа шумора Hb<10г/дл Hb 10-10.9г/дл Hb≥11г/дл Hb<11г/дл χ2 * Арзиши Р


Дењот 1448 12.2% 19.2% 68.6% 31.4%

Шањр 727 12.5% 17.7% 69.7% 30.2%

* Пирсон χ2


Љадвали 49: Консентратсияи гемоглобин(г/дл) дар кўдакон (6 – 59 моња) аз рўи минтаќањо ва љинс

Минтаќа шумора Миёна (г/дл) SD 95% CI Арзиши Р (ttest)

Душанбе 0.197

Писарон 232 11.5 1.4 (11.4, 11.7)

Духтарон 192 11.7 1.4 (11.5, 11.9)

Хатлон 0.384

Писарон 218 11.7 1.2 (11.5, 11.8)

Духтарон 213 11.8 1.2 (11.6, 11.9)

Суѓд 0.055

Писарон 237 11.5 1.4 (11.3, 11.7)

Духтарон 222 11.7 1.4 (11.6, 11.9)

НТЉ 0.854

Писарон 226 11.6 1.3 (11.4, 11.7)

Духтарон 204 11.5 1.3 (11.3, 11.7)

ВМКБ 0.002

Писарон 215 11.0 1.7 (10.8, 11.2)

Духтарон 206 11.5 1.7 (11.3, 11.8)


Писарон 1128 11.5 1.4 (11.4, 11.5)

Духтарон 1037 11.7 1.4 (11.6, 11.7)

* Пирсон χ2

Љадвали 50: Сатњи камхунї дар кўдакон (6 – 59 моња) аз рўи минтаќањо ва љинс

Минтаќа шумора Hb<7г/дл Hb 7-9.9г/дл Hb 10-10.9г/дл Hb≥11г/дл Hb<11г/дл χ2 * Арзиши Р

Душанбе 5.023 0.17

Писарон 233 0.0% 14.2% 15.9% 70.0%

Духтарон 195 0.5% 8.2% 18.5% 72.8%

Хатлон 6.071 0.108

Писарон 218 0.0% 9.6% 16.5% 73.9%

Духтарон 213 0.5% 4.2% 19.3% 76.1%

Суѓд 1.922 0.589

Писарон 237 1.3% 11.8% 17.3% 69.6%

Духтарон 222 0.5% 9.0% 18.5% 72.1%

НТЉ 1.44 0.696

Писарон 226 0.0% 10.2% 22.1% 67.7%

Духтарон 204 0.5% 11.3% 20.1% 68.1%


Минтаќа шумора Hb<7г/дл Hb 7-9.9г/дл Hb 10-10.9г/дл Hb≥11г/дл Hb<11г/дл χ2 * Арзиши Р

ВМКБ 7.733 0.052

Писарон 217 0.9% 24.0% 21.7% 53.5%

Духтарон 210 0.5% 15.7% 17.6% 66.2%


Писарон 1131 0.4% 13.9% 18.7% 67.0%

Духтарон 1044 0.5% 9.7% 18.8% 71.1%

* Пирсон χ2


Минтаќа шумора Hb<10г/дл Hb 10-10.9г/дл Hb≥11г/дл χ2 * Арзиши Р

Душанбе 3.231 0.199

Писарон 233 14.2% 15.9% 70.0%

Духтарон 195 8.7% 18.5% 72.8%

Хатлон 4.174 0.124

Писарон 218 9.6% 16.5% 73.9%

Духтарон 213 4.7% 19.3% 76.1%

Суѓд 1.511 0.47

Писарон 237 13.1% 17.3% 69.6%

Духтарон 222 9.5% 18.5% 72.1%

НТЉ 0.458 0.795

Писарон 226 10.2% 22.1% 67.7%

Духтарон 204 11.8% 20.1% 68.1%

ВМКБ 0.77 0.021

Писарон 217 24.9% 21.7% 53.5%

Духтарон 210 16.2% 17.6% 66.2%


Писарон 1131 14.3% 18.7% 67.0%

Духтарон 1044 10.2% 18.8% 71.1%

* Пирсон χ2


Минтаќа шумора Hb<11г/дл Hb≥11г/дл χ2 * Арзиши Р

Душанбе 0.425 0.514

Писарон 233 30.0% 70.0%

Духтарон 195 27.2% 72.8%


Минтаќа шумора Hb<11г/дл Hb≥11г/дл χ2 * Арзиши Р

Хатлон 0.279 0.598

Писарон 218 26.2% 73.9%

Духтарон 213 23.9% 76.1%

Суѓд 0.333 0.564

Писарон 237 30.4% 69.6%

Духтарон 222 27.9% 72.1%

НТЉ 0.009 0.923

Писарон 226 32.3% 67.7%

Духтарон 204 31.9% 68.1%

ВМКБ 7.194 0.007

Писарон 217 46.5% 53.5%

Духтарон 210 33.8% 66.2%


Писарон 1131 33.0% 67.0%

Духтарон 1044 28.9% 71.1%

* Пирсон χ2

Љадвали 53: Сатњи камхунї дар кўдакон (6 – 59 моња), аз рўи гурўњњои синну солї

Гурўњи синну солї Hb <11г/дл (n=660) Hb ≥11г/дл (n=2135)

6-12 моња 48.1% 51.9%

13-24 моња 50.2% 49.8%

25-36 моња 31.7% 68.3%

37-48 моња 17.5% 82.5%

49-59 моња 9.9% 90.1%

7.8 Вазъи ѓизоии кўдакон: Норасоии оњан

Љадвали 54: Сатњи арзишњои ферритини паст ва муќаррарї дар байни кўдакон (6-59 моња) бо CRP <5мг/л аз рўи минтаќањо

Минтаќа шумора <12 ng/ml ≥12 ng/ml

Душанбе 369 2.4% 97.6%

Хатлон 346 7.8% 92.2%

Суѓд 402 12.2% 87.8%

НТЉ 349 13.5% 86.5%

ВМКБ 352 6.3% 93.7%

Дар сатњи миллї 1,818 8.5% 91.5%


Пирсон: Ислоњнашуда chi2(4) = 84.7976; дар асоси тарњи F(2.50, 425.36) = 3.6351 Pr = 0.019


Љадвали 55: Консентратсияи ферритин (мг/л) дар кўдакон (6 – 59 моња), Дењот/Шањр

Минтаќа шумораМиёна (мг/л)

SD 95% CI Арзиши Р (ttest)


Дењот 1341 91.9 92.1 (86.9, 96.8)

Шањр 717 99.5 110.7 (91.3, 107.6)

* Пирсон χ2

Љадвали 56: Сатњи арзишњои ферритини паст ва муќаррарї дар кўдакон (6 – 59 моња), Дењот/Шањр



Дењот 1448 8.1% 91.9%

Шањр 727 10.4% 90.9%

* Пирсон χ2

Љадвали 57: Сатњи арзишњои ферритини паст ва муќаррарї дар кўдакон (6 – 59 моња) аз рўи минтаќањо ва љинс


Душанбе 4.922 0.027

Писарон 233 4.7% 95.3%

Духтарон 195 1.0% 99.0%

Хатлон 0.062 0.804

Писарон 218 7.8% 92.2%

Духтарон 213 8.5% 91.6%

Суѓд 0.333 0.564

Писарон 237 13.5% 86.5%

Духтарон 222 11.7% 88.3%

НТЉ 0.751 0.386

Писарон 226 14.6% 11.8%

Духтарон 204 11.8% 88.2%

ВМКБ 0.012 0.912

Писарон 217 6.5% 93.6%

Духтарон 210 6.2% 93.8%


Писарон 1131 9.5% 90.5%

Духтарон 1044 8.0% 92.1%

* Пирсон χ2


Љадвали 58: Консентратсияи sTfR (мг/мл) дар байни кўдакон (6-59 моња) аз рўи минтаќањо

Минтаќа nМиёна мг/мл

SD мг/мл

Медиани мг/мл

Душанбе 430 1.2 1.4 0.9

Хатлон 395 1.3 1.3 1

Суѓд 432 1.5 1.3 1.2

НТЉ 429 2 1.6 1.7

ВМКБ 402 2 1.7 1.5


АНОВА якљониба F=52.19; P<0.001; Тести Барлетт барои таѓйирёбандањои баробар: chi2= 28.129; df=4, P<0.001; Тести Шеффе p<0.05 барои муќоисаи минтаќањо. Трансформацияи логарифма

Љадвали 59: Сатњи арзишњои муќаррарї ва баланди sTfR дар байни кўдакон (6-59 моња) аз рўи минтаќањо

n % < 3.3ug/l % ≥ 3.3ug/l

Душанбе 431 94.7 5.3

Хатлон 396 94.2 5.8

Суѓд 459 93 7

НТЉ 429 84.4 15.6

ВМКБ 402 84.8 15.2

Дар сатњи миллї 2117 91.5 8.5

Пирсон: Ислоњнашуда chi2(4) = 43.8073; дар асоси тарњи F(2.92, 501.95) = 9.1290 Pr = 0.000Пирсон*: Ислоњнашуда chi2(4) = 38.5514; дар асоси тарњи F(1.78, 311.47) = 3.6468 P = 0.0321

Љадвали 60: Консентратсияи sTfR (мг/мл) дар кўдакон (6 – 59 моња), Дењот/Шањр

Минтаќа шумора Миёна (µ/ml) SD 95% CI Арзиши Р (ttest)


Дењот 1384 1.7 1.5 (1.7, 1.8)

Шањр 720 1.4 1.4 (1.3, 1.5)

Љадвали 61: Сатњи арзишњои муќаррарї ва баланди sTfR дар кўдакон (6 – 59 моња), Дењот/Шањр



Дењот 1448 85.5% 14.5%

Шањр 727 90.9% 9.1%

* Пирсон χ2


Љадвали 62: Консентратсияи sTfR (мг/мл) дар кўдакон (6 – 59 моња) , аз рўи минтаќањо ва љинс

Минтаќа шумора Миёна (µ/ml) SD 95% CI Арзиши Р (ttest)

Душанбе

Писарон 232 1.3 1.6 (1.1, 1.5) 0.043

Духтарон 194 1.1 1.0 (0.9, 1.2)

Хатлон 0.922

Писарон 201 1.3 1.1 (1.2, 1.5)

Духтарон 194 1.3 1.5 (1.1, 1.5)

Суѓд 0.11

Писарон 237 1.6 1.4 (1.4, 1.8)

Духтарон 222 1.4 1.2 (1.3, 1.6)

НТЉ 0.964

Писарон 225 2.1 1.5 (1.9, 2.3)

Духтарон 202 2.0 1.7 (1.8, 2.3)

ВМКБ 0.158

Писарон 203 2.1 1.9 (1.9, 2.4)

Духтарон 194 1.9 1.4 (1.7, 2.1)


Писарон 1098 1.7 1.5 (1.6, 1.8)

Духтарон 1006 1.5 1.4 (1.5, 1.6)

Љадвали 63: Сатњи арзишњои муќаррарї ва баланди sTfR дар кўдакон (6 – 59 моња) аз рўи минтаќањо ва љинс


Душанбе 4.334 0.037

Писарон 233 92.3% 7.7%

Духтарон 195 96.9% 3.1%

Хатлон 0.267 0.606

Писарон 218 87.2% 12.8%

Духтарон 213 85.5% 14.6%

Суѓд 2.696 0.101

Писарон 237 91.1% 8.9%

Духтарон 222 95.1% 4.9%

НТЉ 0.334 0.563

Писарон 226 82.7% 17.3%

Духтарон 204 84.8% 15.2%

ВМКБ 0.003 0.954

Писарон 217 78.8% 21.2%



Духтарон 210 78.6% 21.4%


Писарон 1131 86.6% 13.4%

7.9 Вазъи ѓизоии кўдакон: Сатњи йоди пешоб

Љадвали 64: Миќдори йоди пешоб дар байни кўдакони 6-59 моња аз рўи минтаќањо

Минтаќа n Медиани (мг/л) 20-ум процентил 80-ум процентил

Душанбе 428 107.7 73.9 164.5

Хатлон 422 71.9 53.0 113.4

Суѓд 427 176.8 103.0 217.8

НТЉ 431 72.9 50.9 116.3

ВМКБ 429 93.3 67.0 149.0

миёна (мг/л) SD 95% CI

Дар сатњи Миллї 2153 116.46 63.91 110.81 122.11

Љадвали 65: Таќсимоти арзишњои йоди пешоб дар кўдакон (6-59 моња) аз рўи минтаќањо

Минтаќа шумора%

<20мг/л%

20-49мг/л%

50-99мг/л%

100-199мг/л%

200-299мг/л%

≥300мг/л

Душанбе 428 0.0% 3.5% 38.3% 44.4% 11.9% 1.9%

Хатлон 422 1.2% 13.0% 59.0% 20.6% 5.7% 0.5%

Суѓд 427 0.0% 0.9% 18.0% 50.4% 30.7% 0.0%

НТЉ 431 0.9% 17.2% 55.2% 22.3% 4.2% 0.2%

ВМКБ 429 0.0% 4.7% 52.7% 32.6% 10.0% 0.0%

Дар сатњи Миллї

2175 0.6% 8.9% 43.4% 32.9% 13.8% 0.4%

Љадвали 66: Консентратсияи йоди пешоб (мг/л) дар кўдакон (6 – 59 моња), Дењот/Шањр



Дењот 1432 112.3 61.2 (109.1, 115.4)

Шањр 721 123.8 64.0 (119.1, 128.5)


Љадвали 67: Сатњи йоди пешоби муќаррарї, сабук ва миёна/вазнин дар кўдакон (6 – 59 моња), Дењот/Шањр



Дењот 1448 9.5% 45.6% 44.9%

Шањр 727 5.2% 40.3% 54.5%

Љадвали 68: Консентратсияи йоди пешоб (мг/л) дар кўдакон (6 – 59 моња) аз рўи минтаќањо ва љинс



Писарон 232 122.7 62.5 (114.7, 130.8)

Духтарон 192 129.6 67.8 (119.9, 139.2)

Хатлон 0.751

Писарон 209 90.8 54.8 (83.3, 98.2)

Духтарон 213 89.1 50.9 (82.2, 96.0)

Суѓд 0.528

Писарон 234 163.7 55.1 (156.6, 170.8)

Духтарон 220 166.9 54.8 (159.6, 174.2)

НТЉ 0.177

Писарон 226 84.3 46.6 (78.2, 90.4)

Духтарон 203 90.9 54.3 (83.4, 98.4)

ВМКБ 0.714

Писарон 215 109.9 53.3 (102.7, 117.0)

Духтарон 209 108.0 51.6 (101.0, 115.0)


Писарон 1116 115.1 61.7 (111.4, 118.7)

Духтарон 1037 117.3 63.2 (113.4, 121.1)

Љадвали 69: Сатњи йоди пешоб дар кўдакон (6 – 59 моња) аз рўи минтаќањо ва љинс

Минтаќа шумора <20мг/л20-

49мг/л50-

99мг/л100-

199мг/л200-

299мг/л≥300мг/л χ2 * Арзиши Р

Душанбе 6.874 0.143

Писарон 233 0.0% 3.4% 36.1% 49.4% 9.0% 2.2%

Духтарон 195 0.0% 3.1% 40.5% 38.5% 14.4% 3.6%

Хатлон 9.229 0.1

Писарон 218 1.4% 12.8% 57.3% 17.0% 7.3% 4.1%

Духтарон 213 0.9% 12.7% 58.2% 23.5% 3.8% 0.9%


Минтаќа шумора <20мг/л20-

49мг/л50-

99мг/л100-

199мг/л200-

299мг/л≥300мг/л χ2 * Арзиши Р

Суѓд 1.608 0.807

Писарон 237 0.0% 0.4% 17.7% 50.6% 30.0% 1.3%

Духтарон 222 0.0% 1.4% 16.2% 49.6% 32.0% 0.9%

НТЉ 5.243 0.387

Писарон 226 0.4 17.7 58.0% 19.9% 4.0% 0.0%

Духтарон 204 1.5% 16.2% 52.5% 24.5% 4.4% 1.0%

ВМКБ 1.198 0.879

Писарон 217 0.0% 4.2% 51.2% 33.2% 10.6% 0.9%

Духтарон 210 0.0% 5.2% 54.3% 31.0% 9.1% 0.5%


Писарон 1131 0.4% 7.6% 43.6% 34.4% 12.4% 1.7%

Духтарон 1044 0.5% 7.7% 44.1% 33.5% 12.9% 1.3%

* Пирсон χ2

Љадвали 70: Сатњи муќаррарї, сабук ва миёна/вазнини йоди пешоб дар кўдакон (6 – 59 моња) аз рўи минтаќањо ва љинс


Душанбе 0.901 0.637

Писарон 233 3.4% 36.1% 60.5%

Духтарон 195 3.1% 40.5% 56.4%

Хатлон 0.046 0.978

Писарон 218 14.2% 57.3% 28.4%

Духтарон 213 13.6% 58.2% 28.2%

Суѓд 1.294 0.524

Писарон 237 0.4% 17.7% 81.9%

Духтарон 222 1.4% 16.2% 82.4%

НТЉ 2.051 0.359

Писарон 226 18.1 58.0% 23.9%

Духтарон 204 17.7% 52.5% 29.9%

ВМКБ 0.917 0.632

Писарон 217 4.2% 51.2% 44.7%

Духтарон 210 5.2% 54.3% 40.5%


Писарон 1131 8.0% 43.6% 48.5%

Духтарон 1044 8.1% 44.1% 47.8%

* Пирсон χ2


7.10 Вазъи ѓизоии кўдакон: Вазъи Витамини Д

Љадвали 71: Консентратсияи Витамини Д дар байни кўдакон (6-24 моња) аз рўи минтаќањо

nМиёна

(nmol/L)SD

(nmol/L)CI

(nmol/L)

Душанбе 129 44.1 25.3 39.7 48.5

Хатлон 113 54.9 25.7 50.1 59.6

Суѓд 205 64.7 29.9 60.6 68.9

НТЉ 114 44.5 26.3 39.5 49.4

ВМКБ 69 41.6 29.9 34.5 48.8

Дар сатњи Миллї 625 56.1 28.8 51.9 60.2

Якљониба АНОВА F=18.46 p<0.001, Тести Барлетт барои таѓйирёбандањои баробар: chi2(4) = 2.19 Prob>chi2 = 0.701; трансформацияи логарифма

Љадвали 72: Таќсимоти Витамини Д дар байни кўдакон (6-24 моња) аз рўи минтаќањо

n%

<25 nmol/L%

25-49 nmol/L%

50-74 nmol/L%

≥75 nmol/L

Душанбе 129 27.1 31.8 32.6 8.5

Хатлон 113 11.5 29.2 39.8 19.5

Суѓд 205 9.3 16.6 42.0 32.2

НТЉ 109 21.1 38.5 26.6 13.8

ВМКБ 69 23.2 43.5 26.1 7.3

Дар сатњи Миллї 625 13.6 26.1 37.6 22.7

Љадвали 73: Консентратсияи Витамини Д (nmol/L) дар кўдакон (6-24 моња), Дењот/Шањр

Минтаќа шумора Миёна (nmol/L) SD 95% CI Арзиши Р (ttest)


Дењот 408 55.4 30.6 (52.4, 58.4)

Шањр 217 47.4 25.2 (44.0, 50.8)

Љадвали 74: Консентратсияи Витамини Д (nmol/L) дар кўдакон (6 – 59 моња), аз рўи љинс



Писарон 72 45.8 25.7 (39.8, 51.9)

Духтарон 57 42.0 24.8 (35.4, 48.6)

Хатлон 0.84

Писарон 56 55.4 25.6 (48.5, 62.2)

Духтарон 57 54.4 25.9 (47.5, 61.2)



Суѓд 0.001

Писарон 107 71.5 30.2 (65.7, 77.2)

Духтарон 98 57.4 27.8 (51.8, 63.0)

НТЉ 0.398

Писарон 52 46.7 23.6 (40.1, 53.5)

Духтарон 57 42.5 28.5 (34.8, 50.0)

ВМКБ 0.372

Писарон 39 38.8 28.6 (29.5, 48.1)

Духтарон 30 45.3 31.7 (33.5, 57.2)


Писарон 326 55.2 29.8 (51.9, 58.4)

Духтарон 299 49.8 28.1 (46.6, 53.0)

7.11 Вазъи ѓизогирии кўдакон: истеъмоли хўрокї

Љадвали 75: Хурокињои истеъмолшавандаи кўдакон (6-59 моња) (дар зарфи 24 соати охир)

Категорияи хўрокињо шумора %

Нони гандум, биринљ, макарон, кулчаќанд 2173 96.7

Картошка ва дигар бехмевањо 2173 92.8

Дигар сабзавоту муваљот 2172 87.4

Чарбу равѓан 2172 83.7

Сабзавоту меваљоти зард ва норинљї 2173 77.0

Шир ва мањсулоти ширї 2172 72.2

Гўшт, љигар, гурда, мурѓ, моњї 2173 61.4

Лўбиё, нахўд, мош, наск 2172 42.6

Тухм 2172 36.9

Оби холї 2172 96.1

Чой (сиёњ ё кабуд) 2173 94.0

Ќандоб ё афшурдаи мева 2171 77.9

Шири хушк 2171 13.4


2163 5.2


Љадвали 76: Хўрокињои истеъмолшаванда аз љониби кўдакон (6-59 моња) ва муќоиса бо нишондињандањои ѓизої

КАМХУНї шумора Љавоб

Фоиз (%)Пирсон

ислоњнашуда χ2 Арзиши

РHb <10г/дл

Hb 10–10.9 г/дл

Hb ≥11г/дл

Намудњои озуќаворињои парваришшаванда барои истеъмол дар хонавода

Гандум, биринљ 2165 не 11.5 19.1 69.4 7.077 0.101

ња 8.4 17.9 73.7

Лўбиё, нахўд, мош, наск 2165 не 11.3 20.0 68.8 16.652 0.002

ња 7.4 15.3 77.3

Картошка, бехмевањо 2165 не 9.8 18.8 71.4 0.279 0.902

ња 10.5 18.4 71.1

Сабзавоту меваљоти зардранг ё норинљї

2165 не 9.9 17.3 72.8 1.994 0.488

ња 10.4 19.5 70.1

Дигар сабзавоту меваљот 2163 не 10.3 16.1 73.6 3.534 0.268

ња 10.1 19.5 70.4

Њадди аќќал як чорво (гов, гўсфанд, мурѓ, асп)

2165 не 11.9 16.0 72.1 5.565 0.185

ња 9.5 19.6 71.0

Дар њолати дарунрав бисёр менўшад ё камтар ё њамон миќдори муќаррарї

2136

Тамоман кам ё наменўшад - 12.8 28.3 58.9 35.453 0.004

Таќрибан њамон ќадар - 10.6 16.9 72.5

Бисёртар - 9.2 16.4 74.4

Хўрокињои истеъмолшаванда аз љониби кўдакон (дар зарфи 24 соати охир)

Гандум, нон, биринљ, макарон, кулчаќанд

2164 не 12.4 24.7 62.9 2.574 0.346

ња 10.1 18.4 71.6

Картошка ва дигар бехмевањо

2164 не 12.3 24.8 62.9 5.910 0.087

ња 10.0 18.1 71.9

Лўбиё, нахўд, мош, наск 2163 не 11.4 22.2 66.4 34.552 0.001

ња 8.5 13.7 77.8

Шир ё мањсулоти ширї 2164 не 10.1 19.4 70.5 2.314 0.534

ња 10.2 16.6 73.3

Гўщт, љигар, гурда, мурѓ, моњї

2164 не 12.9 21.2 68.9 20.608 0.012

ња 8.4 17.0 74.6

Тухм 2163 не 11.3 20.1 68.7 12.526 0.014

ња 8.2 16.1 74.7

Сабзавоту меваљоти зардранг ё норинљї

2164 не 11.5 22.5 66.1 8.817 0.084

ња 9.7 17.4 72.8


Дигар сабзавоту меваљот 2163 не 11.0 23.0 66.0 4.673 0.274

ња 9.9 18.0 72.1

Чарбу ва равѓан 2163 не 14.2 24.8 61.1 21.783 0.001

ња 9.3 17.4 73.3

Чой (сиёњ ва кабуд) 2164 не 17.2 21.6 61.2 9.538 0.037

ња 9.7 18.4 71.9

Об 2163 не 9.9 13.4 76.7 1.615 0.456

ња 10.2 18.8 71.1

Ќандоб ва афшурдаи мева 2162 не 12.3 23.6 64.1 15.204 0.006

ња 9.6 17.2 73.3

Шири хушк 2162 не 10.0 18.7 71.3 0.384 0.866

ња 11.2 18.2 70.7


2164

не 9.8 18.4 71.9 7.850 0.072

ња 17.3 21.0 61.7

Љадвали 77: Хўрокињои истеъмолшаванда аз љониби кўдакон (6-59 моња), Дењот/Шањр

шумораФоиз (%) Пирсон

uncorrected χ2 *Арзиши Р

Дењот Шањр

Дар њолати дарунравї об зиёд менўшад ё кам ва ё њамон миќдор

Нињоят кам ва ё тамоман наменўшад 2145 14.1 17.6 20.534 0.000

Тахминан њамон миќдор 27.0 33.9

Зиёд 58.9 48.6

Хўрокињои истеъмолшаванда аз љониби кўдакон (дар зарфи 24 соати охир)

Гандум, нон, биринљ, макарон, кулчаќанд 2173 96.6 94.6 4.564 0.033

Картошка ва дигар бехмевањо 2173 92.7 90.6 2.780 0.095

Лўбиё, нахўд, мош, наск 2172 40.7 32.5 13.849 0.000

Шир ё мањсулоти ширї 2172 76.5 75.0 0.571 0.450

Гўщт, љигар, гурда, мурѓ, моњї 2173 59.5 67.3 12.428 0.000

Тухм 2172 33.2 41.4 14.156 0.000

Сабзавоту меваљоти зардранг ё норинљї 2173 80.9 74.6 11.558 0.001

Дигар сабзавоту меваљот 2172 87.7 86.3 0.796 0.372

Чарбу ва равѓан 2172 84.0 82.3 0.919 0.338

Чой (сиёњ ва кабуд) 2173 94.9 88.0 33.426 0.000

Об 2172 92.2 89.8 3.529 0.060

Ќандоб ва афшурдаи мева 2171 70.8 59.6 27.213 0.000

Шири хушк 2171 11.3 13.5 2.154 0.142


2163 3.8 10.2 35.327 0.000


Љадвали 78: Нишондодњои эпидемиологї барои бањо додани сатњи йоди ѓизо дар асоси миќдори йоди пешод (барои калонсолон)

median UI (µg/L)

Истеъмоли Йод

Сатњи Йод

<20 Нокифоя Норасоии вазнини йод

20-49 Нокифоя Норасоии миёнаи йод

50-99 Нокифоя Норасоии сабуки йод

100-199 Кифоя Йоди лозимї дар ѓизо

200-299 Аз меъер зиёд

Шояд барои занони њомила ва ширмаккон миќдори лозимї бошад, лекин барои ањолї ин миќдор каме хатарнок аст

>300 Аз меъер хеле зиёд

Ба саломатї зарар дорад


Замимаи 8. Маълумоти иљтимої-иќтисодї

Љадвали 81: Намуди манзил

шумораквартираи

коммуналїХона

Душанбе 328 73.5% 26.5%

Хатлон 257 7.4% 92.6%

Суѓд 258 11.2% 88.8%

НТЉ 242 2.1% 97.9%

ВМКБ 330 7.9% 92.1%


Дењот 904 1.8 98.2

Шањр 511 59.5 40.5

Љадвали 82: Шумораи оилањо дар хонавода

шумора1 оила дар 1 хонавода

2 оила дар 1 хонавода

3 оила дар 1 хонавода

Душанбе 328 62.8% 22.3% 14.9%

Хатлон 257 32.3% 22.2% 45.5%

Суѓд 260 21.5% 30.0% 48.5%

НТЉ 242 20.7% 29.8% 49.6%

ВМКБ 330 44.9% 38.5% 16.7%

Дар сатњи Миллї 1417 30.8% 26.6% 42.6%

Дењот 906 30.8% 30.2% 39.0%

Шањр 511 51.7% 26.0% 22.3%

Љадвали 83: Шумораи аъзои хонавода

шумора1 нафар

дар 1 хонавода

2 нафар дар 1

хонавода


хонавода


хонавода

Душанбе 328 18.9% 64.6% 15.6% 0.9%

Хатлон 257 6.6% 41.6% 43.6% 8.2%

Суѓд 260 5.0% 50.0% 41.9% 3.1%

НТЉ 242 2.9% 42.6% 46.7% 7.9%

ВМКБ 330 10.0% 67.9% 21.5% 0.6%


1417 6.9% 48.0% 39.5% 5.5%

Дењот 906 5.5% 51.3% 38.3% 4.9%

Шањр 511 16.1% 60.9% 21.3% 1.8%


Љадвали 84: Гурўњњои ќавмї

шумора Тољик Ўзбек Рус Ќирѓиз Дигарон

Душанбе 328 89.9% 7.9% 0.6% 0.0% 1.5%

Хатлон 257 71.2% 28.0% 0.4% 0.4% 0.0%

Суѓд 260 70.8% 29.2% 0.0% 0.0% 0.0%

НТЉ 242 78.1% 15.7% 0.0% 6.2% 0.0%

ВМКБ 330 99.7% 0.0% 0.0% 0.3% 0.0%

Дар сатњи Миллї 1417 75.9% 22.2% 0.2% 1.5% 0.2%

Дењот 906 79.8% 18.3% 0.0% 1.9% 0.0%

Шањр 511 89.4% 9.0% 0.6% 0.0% 1.0%

Љадвали 85: Гендер

шумора Мард Зан

Душанбе 328 79.0% 21.0%

Хатлон 257 87.2% 12.8%

Суѓд 259 84.9% 15.1%

НТЉ 242 83.9% 16.1%

ВМКБ 325 90.2% 9.8%


Дењот 901 87.4% 12.6%

Шањр 510 80.8% 19.2%

Љадвали 86: Сатњи тањсилоти сардори хонавода (4 категория)

шумораБетањсил, тањсилоти

ибтидої (1-4), амосї (1-9)

Тањсилоти миёна (9-11)

Тањсилоти миёнаи махсус /техникї

Тањсилоти олї

Душанбе 11.3% 21.3% 20.1% 47.3%

Хатлон 18.3% 33.9% 22.6% 25.3%

Суѓд 9.2% 48.5% 20.0% 22.3%

НТЉ 20.3% 36.8% 28.9% 14.0%

ВМКБ 2.4% 47.0% 23.3% 27.3%

Дар сатњи Миллї 1394 14.6% 37.6% 22.9% 24.9%

Дењот 11.7% 43.4% 22.4% 22.5%

Шањр 11.6% 26.2% 23.5% 38.8%

Љадвали 87: Сатњи тањсилоти сардори хонавода (пурра)

шумора БетањсилИбтидої

(1-4)Асосї (1-9)

Миёна (9-11)

Миёнаи махсус

Миёнаи техникї

Олї


Душанбе 325 1.2% 4.0% 6.2% 21.5% 10.2% 10.2% 46.8%

Хатлон 241 4.6% 5.4% 9.5% 36.1% 14.1% 10.0% 20.3%

Суѓд 259 0.8% 2.3% 6.2% 48.7% 12.0% 8.1% 22.0%

НТЉ 241 2.9% 4.2% 13.3% 36.9% 20.3% 8.7% 13.7%

ВМКБ 328 1.2% 0.6% 0.6% 47.3% 10.1% 13.4% 26.8%


1394 2.6% 3.8% 8.6% 38.5% 14.2% 9.4% 23.0%

Дењот 888 2.1% 3.5% 6.3% 44.3% 13.6% 9.2% 21.0%

Шањр 506 1.8% 2.6% 7.3% 26.5% 11.7% 12.1% 38.1%

Љадвали 88: Сатњи тањсилоти занон

шумора БетањсилИбтидої

(1-4)Асосї (1-9)

Миёна (9-11)

Миёнаи махсус

Миёнаи техникї

Олї

Душанбе 430 2.1% 8.8% 26.5% 37.9% 7 1.6% 15.6%

Хатлон 431 3.0% 9.1% 37.8% 44.8% 3 0.9% 1.6%

Суѓд 431 0.5% 1.9% 23.0% 55.2% 10 4.6% 5.3%

НТЉ 432 1.0% 2.8% 6.3% 44.2% 37 6.0% 0.9%

ВМКБ 1 1.0% 0.2% 2.8% 69.2% 10 3.6% 13.3%


2139 2.0% 5.9% 33.0% 46.0% 6 2.2% 4.6%

Дењот 1416 1.9% 3..9% 27.8% 53.8% 6 2.3% 4.0%

Шањр 723 2.2% 7.9% 25.3% 39.0% 8 2.5% 14.7%

Љадвали 89: Даромад

шумораСоњибкории

хусусїМузди мењнат

Нафаќа / кўмаки иљтимої

Кишоварзї /чорводорї

Пулњои интиќолї

Даромади пулї нест

Душанбе 328 34.2% 38.7% 4.6% 0.3% 20.1% 2.1%

Хатлон 257 8.2% 14.0% 1.2% 45.1% 27.6% 3.9%

Суѓд 260 23.9% 17.9% 0.4% 21.2% 33.9% 3.1%

НТЉ 242 10.3% 16.1% 2.1% 31.8% 39.3% 0.4%

ВМКБ 330 10.3% 33.3% 4.2% 21.5% 30.3% 0.3%


1417 16.2% 19.2% 1.6% 29.2% 21.2% 2.6%

Дењот 906 10.9% 18.0% 2.0% 33.7% 33.7% 1.8%

Шањр 511 30.3% 38.2% 3.9% 2.9% 22.5% 2.2%


Љадвали 90: Зироатњои парваришшаванда барои истеъмол дар хонавода

шумора Ѓаллагї Лўбиёгї Картошка

бехмевањоСабзавот ва меваљоти

зардрангу норинљї Дигар

сабзавот

Душанбе 328 0.9% 2.4% 4.0% 5.8% 6.7%

Хатлон 257 63.4% 37.7% 55.3% 60.3% 68.9%

Суѓд 260 29.6% 17.3% 33.1% 53.5% 79.2%

НТЉ 242 41.3% 36.4% 52.9% 62.0% 80.0%

ВМКБ 330 46.7% 20.9% 79.7% 80.9% 81.0%

Дар сатњи Миллї 1417 40.8% 26.7% 43.2% 52.8% 66.9%

Дењот 906 53.1% 31.5% 64.7% 73.0% 81.4%

Шањр 511 3.1% 4.3% 9.0% 13.5% 19.2%

Љадвали 91: Чорвои парваришшаванда барои гўшт ва шир барои истеъмоли хонавода

шумора Гов Гўсфанд Буз Мурѓ Асп

Душанбе 328 4.0% 0.9% 0.9% 2.1% 0.3%

Хатлон 257 69.7% 25.7% 24.5% 48.3% 4.3%

Суѓд 260 55.0% 29.7% 11.5% 26.9% 1.2%

НТЉ 242 72.3% 28.1% 31.4% 39.7% 9.1%

ВМКБ 330 74.6% 67.3% 68.8% 48.8% 2.4%

Дар сатњи Миллї 1417 58.1% 25.9% 21.1% 34.9% 3.9%

Дењот 906 76.6% 45.1% 41.5% 47.4% 4.6%

Шањр 511 12.1% 5.3% 4.5% 5.7% 0.6%


Замимаи 9. Йоднокии намак

Љадвали 92: Йоднокии намаки оши хонаводањо

шумораБейод (0 ppm)

Кам йоднокшуда (< 15 ppm)

Лозиман йоднокшуда (≥ 15 ppm)

Душанбе 325 9.9% 18.1% 72.0%

Хатлон 254 22.8% 22.8% 54.3%

Суѓд 259 2.7% 3.5% 93.8%

НТЉ 242 35.1% 37.6% 27.3%

ВМКБ 329 3.3% 54.4% 42.3%

Дар сатњи Миллї 1409 17.4% 20.8% 61.9%

Дењот 903 15.8% 32.7% 51.5%

Шањр 506 9.9% 20.0% 70.2%

Љадвали 93: Ањамияти истифодаи намаки йоднок

шумораЉоѓарро пешгирї

мекунадТифл дар батн дуруст

инкишоф меёбадИнкишофи

равонї

Душанбе 328 83.5% 4.6% 12.3%

Хатлон 257 70.0% 0.4% 2.3%

Суѓд 259 85.7% 1.5% 1.5%

НТЉ 241 78.0% 1.7% 3.7%

ВМКБ 330 87.9% 4.9% 20.6%

Дар сатњи Миллї 1415 78.7% 1.7% 4.2%

Дењот 905 80.2% 2.3% 8.5%

Шањр 510 83.9% 3.7% 9.4%

Љадвали 94: Дар бораи љоѓар ва оќибатњои норасоии йод шунидаанд

шумора Њомила шумораДар бораиљоѓар / норасоии йод шунидаанд

Душанбе 426 4.2% 394 54.3%

Хатлон 431 0.7% 404 42.8%

Суѓд 430 0.5% 416 35.3%

НТЉ 432 0.5% 400 37.3%

ВМКБ 422 5.7% 388 16.5%

Дар сатњи Миллї 2134 1.0% 1995 39.8%

Дењот 1415 2.0% 1328 32.3%

Шањр 719 2.9% 667 47.1%


Љадвали 95: Нигоњдории намак

шумораЗарфи сарпўшида

масалан ќуттї)Зарфи

саркушодаХалтаву халтачањо

аз газвор

Душанбе 328 88.4% 7.9% 3.7%

Хатлон 257 75.1% 5.5% 19.5%

Суѓд 260 95.0% 2.3% 2.7%

НТЉ 242 75.6% 8.7% 15.7%

ВМКБ 330 93.9% 2.1% 3.9%

Дар сатњи Миллї 1417 83.4% 5.4% 11.2%

Дењот 906 84.8% 4.2% 11.0%

Шањр 511 89.0% 7.1% 3.9%


Замимаи 10: Тандурустї, нигоњубин ва инкишофи кўдак

Љадвали 96: Зодномаи кўдак

шумора Yes

Душанбе 431 73.8%

Хатлон 432 73.6%

Суѓд 459 95.0%

НТЉ 432 70.1%

ВМКБ 427 89.7%

Дар сатњи Миллї 2174 79.9%

Дењот 1448 81.9%

Шањр 726 78.2%

Љадвали 97: Њолатњои дарунравї (давраи 4 моњи охир)

шумора Yes


Хатлон 431 44.3%

Суѓд 457 31.5%

НТЉ 432 33.3%

ВМКБ 426 45.1%


Дењот 1445 39.5%

Шањр 721 35.0%

Љадвали 98: Нушокињо/моеъгињои ба кўдак додашаванда њангоми дарунравї

шумораШири сина

Шўрбо ЧойМањлули

регидрон/ОРС

Дигар намуд ширњои

хушкОб Антибиотикњо

Душанбе 430 44.7% 72.0% 77.7% 65.9% 34.5% 87.5% 74.1%

Хатлон 432 65.3% 93.7% 94.9% 68.8% 36.3% 95.4% 82.6%

Суѓд 459 74.1% 95.0% 93.9% 78.7% 27.5% 97.6% 72.6%

НТЉ 431 63.3% 87.7% 92.8% 69.2% 22.2% 97.9% 83.8%

ВМКБ 427 51.3% 71.9% 80.6% 94.6% 35.8% 76.1% 75.1%

Дар сатњи Миллї 2172 65.1% 90.2% 91.9% 72.6% 30.1% 95.3% 78.8%

Дењот 1448 64.2% 87.5% 91.4% 78.3% 31.1% 91.1% 78.3%

Шањр 724 51.7% 78.0% 81.5% 69.8% 31.4% 90.9% 76.1%


Љадвали 99: Савол оид ба дарунравии кўдак ‘Ваќте ки кўдаки шумо дарунравї дорад ва кам менўшад ё њамон миќдор ва ё бештар аз њарваќта?

шумораНињоят кам ё наменўшад

Тахминан њамон миќдор

Бештар

Душанбе 415 23.9% 35.4% 40.7%

Хатлон 429 24.7% 21.0% 54.3%

Суѓд 456 14.5% 29.6% 55.9%

НТЉ 428 6.8% 33.6% 59.6%

ВМКБ 423 6.4% 27.0% 66.7%

Дар сатњи Миллї 2145 16.9% 27.8% 55.2%

Дењот 1439 14.1% 27.0% 58.9%

Шањр 706 17.6% 33.9% 48.6%

Љадвали 100: Проблемањои тандурустии кўдак

шумораШаб хуб дида наметавонадї/Шабкўрї

Љоѓар

Сиропи ќабулшудаи оњан (6 моњи озир)

Ќабули капсулаи Витамини A (6 моњи охир)

Ќабули доруи зидди кирми меъда ва рўда г (6 моњи охир)

Душанбе 411 5.4% 6.2% 16.0% 69.7% 42.7%

Хатлон 417 1.7% 0.6% 5.1% 80.5% 44.9%

Суѓд 458 1.5% 0.2% 13.9% 91.1% 46.9%

НТЉ 404 0.7% 0.6% 27.6% 90.5% 49.4%

ВМКБ 412 3.2% 2.7% 36.6% 93.6% 62.1%

Дар сатњи Миллї 2096 1.8% 1.0% 14.7% 85.1% 46.4%

Дењот 1405 1.8% 1.1% 22.5% 89.5% 51.9%

Шањр 691 3.9% 3.5% 14.2% 76.7% 43.5%

Љадвали 101: Кўдакони маъюб дар хонавода

шумора Нобино НошунавоКор накардан дасту пойњо

Маъюбии равонї

Душанбе 328 0.3% 0.3% 0.9% 1.2%

Хатлон 257 0.8% 0.8% 1.2% 1.2%

Суѓд 260 0.0% 0.4% 0.0% 1.2%

НТЉ 242 0.4% 0.0% 0.8% 2.5%

ВМКБ 330 0.9% 0.6% 0.6% 0.9%

Дар сатњи Миллї 1417 0.4% 0.4% 0.7% 1.5%

Дењот 906 0.6% 0.6% 0.8% 1.5%

Шањр 511 0.4% 0.2% 0.6% 1.0%


Љадвали 102: Шумораи хўрокињои сахт, нимсуюќ ва суюќи истеъмолшуда аз љониби кўдак (зарфи 24 соати охир)

шумора0–2

маротиба3–5 6–10

11 маротиба ва беш аз он

Душанбе 433 10.9% 54.7% 25.4% 9.0%

Хатлон 433 0.5% 30.3% 49.2% 20.1%

Суѓд 459 0.4% 24.2% 48.8% 26.6%

НТЉ 432 1.6% 11.1% 75.9% 11.3%

ВМКБ 432 2.8% 59.7% 28.5% 9.0%

Дар сатњи Миллї 2175 1.7% 27.3% 52.2% 18.9%

Дењот 1448 1.5% 31.7% 51.2% 15.7%

Шањр 727 6.3% 44.7% 34.9% 14.0%

Љадвали 103: Маслињат/саволи додашуда аз љониби корманти тиббї оид ба масъалањои зерин

шумора

Савол дар бораи

синама-конї

Савол дар бораи до-

дани хўрок ба кўдак /чї тавр

хўронидани кўдак

Савол дар бораи

ќобилиятњои кўдак (гапзанї,

роњгардї, фањмидан,…)

Додани маслињат дар бораи кўмак ба

кўдак дар омўхтани

бештар

Додани маслињат дар

бораи раф-тори кўдак,

нигоњубин ва хобравии вай

Додани маслињат-њои дигар

Душанбе 144 74.3% 76.4% 59.7% 58.3% 63.9% 19.4%

Хатлон 142 83.1% 86.6% 69.0% 53.5% 55.3% 19.7%

Суѓд 211 94.8% 97.6% 93.4% 91.5% 69.2% 12.3%

НТЉ 160 88.1% 85.6% 65.6% 61.3% 66.3% 14.4%

ВМКБ 157 89.2% 85.4% 70.7% 51.6% 54.1% 20.1%


811 88.2% 89.6% 76.7% 69.6% 63.6% 16.3%

Дењот 555 89.6% 89.4% 75.5% 65.6% 62.5% 14.1%

Шањр 256 80.5% 82.4% 68.8% 64.5% 62.1% 22.0%

Љадвали 104: Баркаш намудани вазни кўдак

шумора

Баркаш намуда-ни вазни кўдак

дар 3 моњи охир (љавобњои ња)

шумора

Баркаш намудани

вазни кўдак 1 маротиба дар зарфи 3 моњи охир





Душанбе 148 41.9% 62 53.2% 19.0% 17.7%

Хатлон 142 37.3% 52 88.5% 9.6% 1.9%

Суѓд 213 63.9% 136 43.4% 13.2% 43.4%

НТЉ 160 39.4% 63 61.9% 22.2% 15.9%

ВМКБ 156 85.9% 134 4.0% 15.7% 44.0%


шумора

Баркаш намуда-ни вазни кўдак

дар 3 моњи охир (љавобњои ња)

шумора







Дар сатњи Миллї 816 49.3% 446 57.5% 15.3% 27.2%

Дењот 557 58.5% 325 51.4% 15.7% 32.9%

Шањр 259 46.7% 121 52.9% 19.8% 27.3%

Љадвали 105: Андозакунии кўдак

шумораАндозагирии вазни

кўдак дар 3 моњи охир (љавобњои ња)

шумораАндозагирї 1 маротиба дар 3 моњи охир

Андозагирї 2 маротиба дар 3 моњи охир

Андозагирї 3 маротиба дар 3 моњи охир

Душанбе 148 39.2% 58 44.8% 32.8% 22.4%

Хатлон 142 33.8% 48 85.4% 12.5% 2.1%

Суѓд 213 61.5% 131 44.3% 13.7% 42.0%

НТЉ 160 36.9% 59 64.4% 18.6% 17.0%

ВМКБ 156 78.2% 122 41.8% 15.6% 42.6%

Дар сатњи Миллї 816 46.3% 416 57.0% 15.9% 27.1%

Дењот 557 54.2% 302 52.7% 15.6% 31.8%

Шањр 259 44.0% 114 48.3% 21.9% 29.8%


Замимаи 11. Синамаконии кўдак

Љадвали 106: Њомиладорї

шумора Њомила


Хатлон 431 0.7%

Суѓд 430 0.5%

НТЉ 432 0.5%

ВМКБ 422 5.7%


Дењот 1415 2.0%

Шањр 719 2.9%

Љадвали 107: Дар чанд моњагї модар додани шири синаро ба тамом ќатъ кард

шумора 0-3 моња 4-6 моња 7-12 моња 12-24 моња

Душанбе 47 31.9% 14.9% 21.3% 31.9%

Хатлон 52 17.3% 13.5% 40.4% 28.9%

Суѓд 46 19.6% 8.7% 37.0% 34.8%

НТЉ 48 8.3% 12.5% 45.8% 33.3%

ВМКБ 46 15.2% 21.7% 34.8% 28.3%

Дар сатњи Миллї 238 17.5% 12.3% 38.6% 31.7%

Дењот 156 12.8% 15.4% 41.7% 30.1%

Шањр 82 28.1% 12.2% 25.6% 34.2%

Љадвали 108: Чанд маротиба кўдак сина дода шуд (дар зарфи 24 соати охир)

шумора0

маротиба1-6

маротиба7-12

маротиба13-24

маротиба

Душанбе 132 25.0% 28.0% 40.1% 6.8%

Хатлон 138 37.0% 18.8% 38.4% 5.8%

Суѓд 203 21.7% 21.7% 39.4% 17.2%

НТЉ 139 21.6% 27.3% 46.8% 4.3%

ВМКБ 155 26.5% 36.1% 27.1% 10.3%

Дар сатњи Миллї 764 26.9% 22.6% 40.3% 10.2%

Дењот 523 25.6% 27.7% 37.9% 8.8%

Шањр 241 26.6% 22.8% 39.0% 11.6%


Љадвали 109: Пас аз таваллуд дар зарфи чанд ваќт ба кўдак бори аввал сина маконида шуд

шумораПас аз 30 даќиќаи

таваллудДар давоми 5 соати

пас аз таваллудБаъди 6 соати

пас аз таваллуд

Душанбе 141 45.7% 24.8% 18.4%

Хатлон 140 52.1% 37.1% 10.7%

Суѓд 149 72.3% 18.9% 8.7%

НТЉ 154 37.7% 42.9% 19.5%

ВМКБ 156 58.3% 28.9% 12.8%

Дар сатњи Миллї 794 57.1% 30.3% 12.6%

Дењот 543 54.9% 32.8% 12.3%

Шањр 251 59.8% 23.5% 16.7%

Љадвали 110: Дар чанд моњагї ба кўдак додани ѓизои иловагї сар шуд

шумора Дар давоми

3 моњи аввали њаёт

Дар байни моњњои 4 - 6


Пас аз 12 моњагї

Душанбе 139 24.5% 41.0% 31.7% 2.9%

Хатлон 140 11.4% 47.1% 35.0% 6.4%

Суѓд 212 10.4% 62.7% 25.5% 1.4%

НТЉ 159 10.7% 32.1% 55.4% 1.9%

ВМКБ 157 11.5% 27.4% 60.5% 0.6%

Дар сатњи Миллї 806 11.9% 48.5% 36.3% 3.2%

Дењот 554 10.7% 43.9% 43.7% 1.8%

Шањр 252 18.7% 42.5% 34.9% 4.0%

Љадвали 111: Дар чанд моњагї ба кўдак додани ѓизои иловагї сар шуд

шумораДар давоми

3 моњи аввали њаёт



Пас аз 12 моњагї

шумора

Хўрдани ѓизои

иловагї аз шиша ва пистонак

Душанбе 139 24.5% 41.0% 31.7% 2.9% 147 55.1%

Хатлон 140 11.4% 47.1% 35.0% 6.4% 142 42.3%

Суѓд 212 10.4% 62.7% 25.5% 1.4% 213 47.9%

НТЉ 159 10.7% 32.1% 55.4% 1.9% 160 50.6%

ВМКБ 157 11.5% 27.4% 60.5% 0.6% 157 58.6%

Дар сатњи Миллї 806 11.9% 48.5% 36.3% 3.2% 816 47.5%

Дењот 554 10.7% 43.9% 43.7% 1.8% 557 51.9%

Шањр 252 18.7% 42.5% 34.9% 4.0% 259 48.3%

Краткое изложение 129

Национальный обзор статуса микронутриентов (ОСМ) 2009Краткое изложение

Общая информация

Обзор статуса микронутриентов (ОСМ) в Таджикистане в 2009 году направлен на оценку со-стояния питания и получения микронутриентов женщинами и детьми, определение факторов риска при их недостатке, и сравнение результатов с предыдущим ОСМ 2003 года. Настоящий ОСМ является обзором национального охвата, предназначенный для получения достоверных и надежных данных по уровню гемоглобина (Hb), железа, недостаточному уровню йода, а также оценки состояния питания детей в возрасте от 6 до 59 месяцев и женщин репродуктивного воз-раста (ЖРВ) (15-49 лет).

Методы

Обзор охватил всю территорию Таджикистана, с тем, чтобы собрать данные со всей страны, в то же время разделяя ее на пять регионов (Хатлон, районы республиканского подчинения (РРП), Согд, Горно-Бадахшанская Автономная Область (ГБАО) и Душанбе), и основан на методе меж-секторного кластерного выбора для каждого региона. В каждом регионе были собраны данные по 432 детям в возрасте 6-59 месяцев и по 432 не беременным женщинам репродуктивного возраста, с общим числом субъектов 4,320 (2,160 детей в возрасте 6-59 месяцев и 2,160 ЖРВ). На первой стадии, было определено 36 кластеров (деревни или махалли в городских зонах), в пропорции к размеру населения в первичной группе отбора. На второй стадии в каждой дерев-не или махалле была проведена произвольная выборка 12 человек (12 детей в возрасте 6-59 месяцев и 12 ЖРВ). Сбор данных проводился в октябре 2009 года. После выбора семьи полевая команда начала сбор полевых и лабораторных данных методом опроса женщин по различным модулям, включенным в вопросник обзора. Все участники исследования прошли антропоме-трическое обследование, измерение веса и роста, у всех был определен уровень гемоглобина посредством теста HemoCue. Для оценки микронутриентов у каждого участника были взяты об-разцы капиллярной крови и мочи. Образцы были затем проанализированы с использованием метода ELISA в озмоишгоњх г. Душанбе. Ввод данных производился с использованием EpiInfo (версия 3.5.1). Весь объем данных был введен дважды, и при помощи оригинального вопро-сника были устранены ошибки. Все статистические анализы, за исключением антропометрии детей, были проведены с использованием STATA. Сравнение данных антропометрических из-мерений со стандартными кривыми роста ВОЗ и расчеты Z были проведены при помощи про-граммы ENA.

Результаты

Выборка состояла из 2,141 ЖРВ и 2,146 детей в возрасте 6-59 месяцев, с общим количеством участников 4,287 человек. Небольшое количество приглашенных отказалось от участия в обзоре и не согласились предоставить биологические образцы (< 1%). За исключением Душанбе, боль-шая часть участников проживает в сельской местности. Общий уровень образования глав се-


мейств является следующим: 11.8% учились в начальной (классы 1-4) или средней школе (клас-сы 5-9); 37.8% учились в средней школе; 23.2% в средней специальной или профессиональной школе; и 27.2% имели высшее образование. Денежные переводы являлись основным источни-ком дохода (29.3%), далее по значению была официальная заработная плата (25.5%) и сельское хозяйство и животноводство (22.6%). Более чем четыре из пяти хозяйств выращивают продо-вольственные культуры для собственного потребления, за исключением Душанбе, где произ-водство продовольствия на низком уровне (7.9%). Общий процент занимающихся выращивани-ем продовольственных культур составил 65.8%. Самые распространенные продовольственные культуры – овощи и фрукты, в том числе сорта, богатые витамином C (апельсины, абрикосы, морковь, тыква). Животноводство для получения мяса и молока практикуется в 60.8% хозяйств. Опрошенные хозяйства сообщили о борьбе с проблемами, связанными с продовольственной безопасностью с начала 2009 года. Соответствующие стратегии включали: заем продуктов или помощь со стороны друзей и родственников; снижение потребления продуктов; увеличение производства продуктов для собственного потребления; снижение покупок непродовольствен-ных товаров; увеличение продажи животных; снижение расходов на здравоохранение и лекар-ства; полное или временное прекращение учебы в школе; поиск альтернативных путей занято-сти и рост числа членов семьи, покидающих деревню в поисках работы.

Питание женщин

Индекс массы тела (ИМТ):

• Общая пропорция женщин с низким ИМТ составила 6.7% (ИМТ < 18.5 кг/m2). Наиболее вы-сокая пропорция отмечена в ГБАО (9.4%) и самая низкая – в РРП (5.1%). Пропорция крайнего истощения (ИМТ < 16 кг/m2) составила менее 1% во всех регионах.

• Более четверти (28.2%) женщин имеют высокую массу тела или страдают от ожирения (ИМТ > 25 кг/m2). 19.4% женщин имеют избыточную массу тела (ИМТ > 25 до < 30 кг/m2) и 8.8% страдают от ожирения (ИМТ > 30 кг/m2). В дополнение, среди женщин с ожирением, 8.4% имеют ожирение Класса I и II (ИМТ > 30 до < 40 кг/m2), и 0.4% имеют ожирение Класса III (ИМТ ≥ 40 кг/m2).

• Женщины из Душанбе более склонны к избыточной массе тела, чем женщины из других регионов (42.2%).

• Количество женщин с избыточной массой тела значительно выше среди женщин, живущих в городах (36.8%), чем среди женщин, живущих в сельской местности (24.4%).

• В последние годы пропорция женщин с высоким ИМТ постепенно увеличивалась: в 2003 году количество таких женщин составило 7.1%, по сравнению с 8.8% в 2009 году.

Йод:

• Недостаточность йода, определяемая как содержание йода в моче (UI) < 100 µg/L, отме-чена более чем у половины женщин (58.6%), с более высоким уровнем в Хатлоне (84.8%) и РРП (74.3%), чем в ГБАО (55.2%), Душанбе (45.9%) и в Сугде (19.8%). Тяжелые случаи недоста-точности йода (UI <20 µg/L), более распространены в Хатлоне (5.2%), и отмечены на уровне ниже 1% в других регионах.

• Женщины, живущие в городах, имеют более высокий средний показатель уровня UI (117.2 µg/L) чем женщины из сельской местности (106.9 µg/L). В частности, недостаточность сред-ней и тяжелой степени чаще отмечается в сельской местности (12.7%), чем в городах (5.3%).

• По сравнению с 2003 годом, уровень недостаточности йода остается прежним (56.8% в 2003 и 58.6% в 2009). Тем не менее, во всех регионах наблюдается заметное снижение ко-личества случаев средней и острой недостаточности йода. Снижение количества случаев средней и острой недостаточности йода наиболее заметно в Сугде – с 27.8% до 0.9%.


• Тем не менее, при 58.6% женщин, имеющих UI < 100 µg/L, недостаточность йода все еще представляет собой серьезную проблему для здравоохранения страны.

Анемия:

• Общий уровень анемии среди ЖРВ - 24.2%. Среди них 0.4% имели острую степень анемии. Значительных различий среди регионов не отмечено.

• По сравнению с 2003 годом, пропорция женщин, не страдающих от анемии, значительно выросла – с 58.8% до 75.8% в 2009 году.

• Самый высокий уровень анемии отмечен в ГБАО (29.8%) и самый низкий - в Сугде (19%).

• Анемия, вызванная недостаточностью железа (ЖДА), определяемая как повышенный уро-вень (> 3.3 mg/L) свободного восприятия сыворотки (СВС/sTfR), была отмечена у 4.8% жен-щин, с более высокими показателями в ГБАО (7.5%) и РРП (7.0%), чем в Хатлоне (4.7%), Ду-шанбе (3.7%) и в Сугде (3.6%).

Детское питание

Низкий рост для возраста (задержка роста), низкий вес для роста (истощение), низкий вес для возраста (недостаточный вес)

• Недостаточный рост для возраста отмечен у одного из пяти детей в возрасте 6-59 месяцев (28.8%). В этой категории почти каждый десятый ребенок (9.0%) имел крайне низкий рост для своего возраста. Наиболее высокий показатель частоты (36.9%) в Хатлоне, за ним идет Сугд - (27.9%). Самые низкие показатели отмечены в Душанбе (21.8%).

• Национальный показатель острого истощения (низкий вес для роста) равен 4.5%. Пропор-ция детей с острым истощением (вес к росту) равна 1.4%. Самая большая пропорция детей с низким для их роста весом отмечена в РРП (7.2%) и в Хатлоне (4.9%). В Сугде пропорция детей с низким для их роста весом отмечена как самая низкая (2.3%). Уровень острого ис-тощения также высок в РРП (2.8%).

• Недостаточный вес для возраста отмечен у 8.4% детей в возрасте 6-59 месяцев. Самый вы-сокий показатель недостаточного веса для возраста опять отмечен в Хатлоне (10.5%). Са-мый низкий средний показатель отмечен в Сугде (5.9%).

• Среди детей из сельской местности чаще отмечается недостаточный рост для их возраста, чем среди городских детей.

• Недостаточный вес для роста чаще встречается среди мальчиков, чем среди девочек (маль-чики: 2.0%, девочки: 0.7%), и наибольшая разница отмечена в РРП (мальчики: 4.5%, девочки: 1.0%).

• Уровень пониженного веса среди детей в возрасте 6-59 месяцев значительно снизился по сравнению с результатами обзора МИКС 2005 года (обзор МИКС 2003 года не включал оцен-ку по этому показателю).

Йод:

• Более половины детей (52.9%) имеют низкий показатель уровня йода UI (< 100 µg/L), с са-мым высоким количеством в Хатлоне (73.2%) и РРП (73.3%) и с самым низким количеством в Сугде (18.9%). Случаи острой недостаточности йода наиболее часты в Хатлоне (1.2%), в то время как в остальных регионах страны этот показатель был ниже 1%.

• Средний уровень достаточности йода значительно выше у детей из городов (123.8 µg/L), чем у детей из сельской местности (112.3 µg/L). У детей из сельской местности чаще встре-чается средняя и острая недостаточность йода (55.1%), чем у детей из городов (45.5%).


• Отмечено значительное снижение уровня острой и средней недостаточности йода у детей после 2003 года, от 40% до 9.5% в 2009 году. Самое значительное улучшение наблюдается в Согдийской области, что может быть объяснено усилиями в сфере йодирования соли.

• Тем не менее, наличие у 52.9% детей уровня йода < 100 µg/L указывает, что недостаточ-ность йода остается серьезной проблемой здравоохранения в Таджикистане.

Анемия:

• Почти треть (28.8%) детей в возрасте 6-59 месяцев имеют показатель Hb < 11 g/dL. Дети, живущие в ГБАО, более склонны быть анемичными (39.8%), чем дети из других регионов. Уровень случаев острой анемии (Hb < 7 g/dL) отмечен ниже 1% во всех регионах.

• Различия по половому признаку отражаются в уровне Hb: у девочек уровень выше(11.7 g/dL), чем у мальчиков (11.5 g/dL). Самая большая разница отмечена в ГБАО (мальчики: 11.0 g/dL, девочки: 11.5 g/dL; P = 0.002) и в Сугде (мальчики: 11.5 g/dL, девочки: 11.7 g/dL; P = 0.055). Острая анемия чаще встречается среди мальчиков (14.3%), чем среди девочек (10.2%), с самой большой разницей в ГБАО (анемия средней и острой степени у мальчиков: 21.7% и 24.9%, соответственно; средней и острой степени у девочек: 17.6% и 16.2%, соответственно).

• Анемия чаще встречается у детей моложе двух лет, у 45.5% которых уровень Hb ниже 11 g/dL.

• В соответствии с результатами sTfR, 8.6% детей, прошедших обследование, имеют недоста-точность железа, с самым высоким уровнем в РРП и ГБАО (15.6% и 15.2%, соответственно), и самым низким уровнем в Душанбе и в Хатлоне (5.3% и 5.8%, соответственно).

• Высокий уровень sTfR чаще встречается в сельской местности (14.5%), чем в городах (9.1%).

• По сравнению с 2003 годом, наблюдается снижение у детей уровня анемии и недостаточ-ности железа. Самое значительное улучшение ситуации отмечено в Хатлоне; в стране уро-вень анемии среди детей упал с 62.3% в 2003 году до 28.8% в 2009 году.

Грудное вскармливание

• Почти все дети моложе двух лет в Таджикистане получили грудное вскармливание (97.5%), по крайней мере, частичное. В ГБАО грудное вскармливание получили почти 100% детей (99.4%).

• Более половины матерей (57.1%) кормили своих детей грудью в течение первых 30 минут после родов, и одна треть матерей (30.3%) – в течение первых шести часов.

• Большинство случаев питания исключительно материнским молоком в течение первых че-тырех месяцев отмечено в Душанбе (31.2%), и в течение первых шести месяцев – в Сугде (58.1%).

Дополнительное питание

• Дополнительное питание в большинстве случаев началось в возрасте шести месяцев или старше (44.3%). Почти половина матерей начали давать дополнительное питание, когда ре-бенку было от четырех до шести месяцев (48.5%), и 11.9% матерей начали давать дополни-тельное питание ребенку в первых трех месяцев жизни.

Витамин D у детей (6-59 месяцев)

• Общая средняя концентрация витамина D у детей в возрасте 6-24 месяцев отмечена на уровне 56.1 nmol/L сыворотки концентрации 25-OHD и варьируется от 61.6 nmol/L (ГБАО) и 64.7 nmol/L (Сугд).


• У 60.3% детей наблюдается достаточная концентрация витамина D. Умеренная недостаточ-ность витамина D (25-49 nmol/L) наблюдается у 26.1% детей. Острая недостаточность вита-мина D (< 25 nmol/L) отмечена у 13.6% обследованных детей, с самыми высокими показате-лями в ГБАО (недостаточность: 43.5%; острая недостаточность: 23.2%).

• Средний уровень витамина D выше у детей из сельской местности (55.4 nmol/L) по сравне-нию с детьми из городов (47.4 nmol/L).

• Гендерные различия в уровне витамина D заметны в Согдийской области (мальчики: 71.5 nmol/L, девочки: 57.4 nmol/L).

Йодирование пищевой соли

• Образцы пищевой соли имели адекватное содержание йода в 61,9% случаев (> 15 частей на миллион (ppm)). Недостаточное содержание йода (< 15 ppm) было отмечено в 20.8% об-разцов соли, и в 17.4% в соли совсем не содержался йод. Отмечалась существенная разни-ца между регионами: адекватное содержание йода было ниже всего в РРП (27.2%) и выше всего в Сугде (93.8%).

• В 2003 году адекватное содержание йода было отмечено в 28% случаев. Несмотря на зна-чительное улучшение йодирования пищевой соли, порог в 90% адекватно йодированной соли, рекомендованный ВОЗ для устранения заболеваний, связанных с недостатком йода, все еще не достигнут.

Заключение

В 2009 году, за исключением недостаточности йода и избыточного веса (ИМТ > 25 кг/m2), все индикаторы статуса питания женщин улучшились по сравнению с 2003 годом. Аналогично, все индикаторы статуса питания детей в возрасте 6-59 месяцев отражают положительные изме-нения. Несмотря на то, что это является положительной тенденцией, уровень заболеваний, связанных с недостаточным питанием, остается высоким и указывает на наличие серьезных проблем здравоохранения Таджикистана. В соответствии с программами последних лет, под-держанными Министерством Здравоохранения Таджикистана, ЮНИСЕФ и другими агентства-ми, необходимо продолжать работу по выполнению согласованных, экономически эффектив-ных и объективных программ, направленных на женщин и детей.


Тамосњо

Тадќиќоти вазъи микроэлементњои ѓизої дар Тољикистон соли 2009 аз тарафи Вазорати тан-дурустии Љумњурии Тољикистон бо дастгирии ЮНИСЕФ амалї гаштааст. Маркази тандурустии байналмилалии Пажўњишгоњи тандурустии тропикї ва оммаи Швейтсария (собиќ Интститути тропикии Швейтсария) дар тайёрї, амалигардонї ва тањлили тадќиќот кўмаки техникї таъ-мин кардааст.

Њамчунин кўмак ва њамкории пурарзиш аз тарафи Хазинаи Оѓохон дар Тољикистон, Барномаи љањонии озуќаворї (БОЉ), ва дафтари Ташкилоти умумиљањонии тандурустї (ТУТ) дар Душанбе расонида шуд.

Др. Шералї РањматуллоевСардори Раёсати хизматрасонињои тиббї ба модарону кўдакон ва танзими оила, вазорати тандурустї

Кўчаи Шевченко 69, Тољикистон 734025Телефони идораи корї: +992 372 2118 23E-mail: [email protected]

Аядил СапарбековСардори шўъбаи Тандурустї ва ТаѓзияЮНИСЕФ Душанбе, Тољикистон

Кўчаи Бохтар 37/1 Тел: +992 (48) 7011489, 7011490, (44-207) 1479724Моб: +992 918 31 00 81Факс: (992-48) 7011495,E-mail:: [email protected]

Д-р Каспар УиссМаркази тандурустии байналмилалии Пажўњишгоњи тандурустии тропикї ва оммаи Швейтсария,Сарвари шўъбаи амалиёти системањо

Socinstrasse 57, P.O.Box, 4002 Basel, Switzerland Тел +41 61 284 81 40, Факс +41 61 284 81 03, Нишонии почтаи барќї [email protected], www.sti.ch

Education

Тадқиқот оид ба вазъи микроэлементҳои ғизоӣ дар Тоҷикистон