Ποιητής(1899-1944)

Ο Τέλλος Άγρας, ψευδώνυμο του Ευάγγελου Ιωάννου, ήταν ποιητής, δοκιμιογράφος και κριτικός της λογοτεχνίας. Ως ποιητής ανήκει στη Γενιά του 1920 και δέχτηκε την επίδραση των Γάλλων συμβολιστών, των οποίων μάλιστα μετέφρασε πολλά έργα. Τα θέματα του Άγρα είναι απλά, καθημερινά, φθαρτά και μελαγχολικά (θλιμμένα δειλινά, τα βάσανα και ο μόχθος των ανθρώπων της φτωχογειτονιάς, ατμόσφαιρα μουντή και βροχερή και άλλα παρόμοια) που παίρνουν όμως διάσταση συμβόλων, ενώ απουσιάζουν από την ποίηση του τα μεγάλα προβλήματα και γεγονότα της εποχής του. Όμως ο Άγρας δεν έδωσε τον καλύτερο εαυτό του στην ποίηση παρά στα κριτικά του δοκίμια για τη λογοτεχνία και για πολλούς λογοτέχνες (δημοσιευμένα σε πολλά περιοδικά της εποχής του), στα οποία φαίνεται η πλούσια καλλιέργεια του.

Γραμματολογική τοποθέτηση του έργου – η υπόθεσή του

Το «Αμάξι στη βροχή» ακολουθεί το ρεύμα του συμβολισμού και έχει τα γνωρίσματα της ποίησης της γενιάς του 1920. Ο ποιητής εμπνεύστηκε το ποίημα από μια άμαξα, απομεινάρι της παλιάς εποχής, που την είδε να περιμένει μέσα στη βροχή μήπως και έρθει κανένας επιβάτης και έχει την πρόθεση να προβάλει εικόνες από το παρελθόν, που το νοσταλγεί και να υποβάλλει στον αναγνώστη τα συναισθήματά του. Το ποίημα κινείται ανάμεσα σε μικρά καθημερινά πράγματα, που προεκτείνονται σε σύμβολα της νοσταλγίας και της μελαγχολίας του ποιητή.

Θέμα του ποιήματος είναι η νοσταλγία του παρελθόντος, ενώ το περιεχόμενο του ποιήματος είναι νοσταλγικό, μελαγχολικό και κατ’ επέκταση στοχαστικό.

Την ίδια παραίτηση απέναντι στα μεγάλα προβλήματα της εποχής, όπως είδαμε και στην περίπτωση του Κ Καρυωτάκη, θα συναντήσουμε και στον Τέλλο Άγρα αλλά σε μικρότερη έξαρση παροξυσμού. Ο Άγρας αμβλύνει κάθε υπερβολή στην έκφραση και αφήνει κατά μέρος τις σαρκαστικές εκρήξεις για να σκύψει πάνω απ’ ό,τι περνάει απαρατήρητο, όπως η ζωή των φτωχών συνοικιών. Κινείται σε ένα κλίμα ορθόδοξου λυρισμού και η ποίησή του ασχολείται με πράγματα καθημερινά που παρουσιάζονται με τη μορφή του συμβόλου και αποκτούν βάθος. Το κλίμα του ποιητικού λόγου κυριεύεται από μελαγχολία και πικρία.

Το ποίημα «Αμάξι στη βροχή» ανήκει στη δεύτερη ποιητική συλλογή του «Καθημερινές» που ασχολείται με στοιχεία του μικρόκοσμου, τα απλά και φθαρτά πράγματα της καθημερινής ζωής που τίθενται συμβολικά.

Ενδεικτικές επισημάνσεις1. Δομή του έργου. α. Στροφές 1-2Η άμαξα και ο χώρος μέσα στον οποίο τοποθετείταιΣτις δύο πρώτες στροφές δίνεται μια ρεαλιστική εικόνα: μια άμαξα, απομεινάρι της παλιάς εποχής, περιμένει καρτερικά μέσα στη βροχή με τα δύο αλογατάκια της μήπως και έρθει κανένας επιβάτης. Η άμαξα δεν ενοχλείται τόσο από τη βροχή και την αναμονή, όσο την τυραννάει το σύγχρονο περιβάλλον της γειτονιάς, που είναι ξένο γι΄ αυτήν και αταίριαστο.Οι συμβολικές προεκτάσεις των πραγμάτων: Η άμαξα στην αταίριαστη γειτονιά συμβολίζει την παλιά εποχή αλλά και την ψυχή του ποιητή, που δεν μπορεί να ζήσει στο σύγχρονο κόσμο και νοσταλγεί τα περασμένα. Η βροχή συμβολίζει τη μελαγχολία του ποιητή και η ξένη γειτονιά το σύγχρονο κόσμο.

β. Στροφές 3-4Οι αλλαγές στο χώρο Στην τρίτη και στην τέταρτη στροφή ο ποιητής, αναφέροντας τι δεν υπάρχει στη σύγχρονη γειτονιά, ανασυνθέτει την εικόνα της γειτονιάς του παλιού καιρού. Τη ρεαλιστική εικόνα των δύο πρώτων στροφών διαδέχεται η φανταστική εικόνα του παρελθόντος, ενώ μετά τα πράγματα και τα ζώα (άμαξα και αλογστάκια) κάνουν την παρουσία τους και οι άνθρωποι (οι καλές, σεμνές κυρίες).

γ. Στροφή 5Η επίκληση του ποιητή στην άμαξα Στην τελευταία στροφή ο ποιητής απευθύνεται στην άμαξα και της ζητάει να τον πάρει και να τον μεταφέρει αμέσως στο παρελθόν. Το ποίημα λοιπόν κλείνει με τη σύζευξη άμαξας-συμβόλου και ποιητή σε μια θαυμάσια λυρική-εξωπραγματική εικόνα, στην οποία μεταφέρονται οι δυο τους στο παρελθόν: στο χρόνο και στο χώρο που τους ταιριάζει...

2. Οι συμβολικές προεκτάσεις του ποιήματος. Η άμαξα συμβολίζει το παρελθόν, την παλιά εποχή, τότε που στις μικρές πόλεις χρησιμοποιούνταν για τις μετακινήσεις οι άμαξες με τα άλογα, αντί για τα σύγχρονα μέσα μεταφοράς. Η άμαξα σε όλο το ποίημα συμβολίζει όχι μόνο τη νοσταλγία για τον κόσμο του παρελθόντος, ο οποίος σβήνει σιγά-σιγά, αλλά και την ψυχή του ποιητή, ο οποίος ασφυκτιά στο νέο περιβάλλον και θέλει να επιστρέψει στα περασμένα. Επιπλέον, είναι μέσο φυγής από το παρόν στο παρελθόν. Τα επίθετα που συνοδεύουν την άμαξα (μοναχή, άδεια, φτωχή) συμβολίζουν την ψυχική διάθεση του ποιητή, ο οποίος αισθάνεται ξένος, μόνος, δυστυχισμένος στο νέο κόσμο. Την εποχή την οποία αναπολεί ο ποιητής χαρακτηρίζουν και πολλά άλλα στοιχεία που παρατίθενται στο ποίημα: οι γρίλιες, οι αυλές, οι περικοκλάδες, τα φανάρια με τα μπρούντζινα φτερά, τα ανώφλια, οι αγκωνές, οι γαλαρίες και οι καλές σεμνές κυρίες. Η βροχή, η μουντή ατμόσφαιρα, χωρίς τη λάμψη του ήλιου, με την υγρασία, με τη δυσκολία μετακίνησης, συμβολίζει τη μελαγχολική διάθεση του ποιητή.Η ξένη γειτονιά συμβολίζει τον ξένο κόσμο, που είναι ολότελα διαφορετικός από τον κόσμο της άμαξας.

3. Μορφικά στοιχεία (στιχουργία, μέτρο, ομοιοκαταληξία), τα οποία δικαιώνουν το χαρακτηρισμό του ποιήματος ως νεοσυμβολικού. Μέσα από την ανάλυση του κειμένου φαίνεται ότι η ποίηση του Άγρα κινείται ανάμεσα στα μικρά, φθαρτά πράγματα της καθημερινής ζωής, που παίρνουν την προέκταση συμβόλων. Όλα όσα αναφέρει ο ποιητής ως δείγματα φθοράς της καθημερινής ζωής, λειτουργούν στην ουσία ως σύμβολα τη παλιάς ζωής, σύμβολα επιστροφής στην καλαισθησία και το καλό γούστο του παρελθόντος. Κατά τον ίδιο τρόπο, θα λέγαμε ότι το ποίημα ακολουθεί τις βασικές αρχές του συμβολισμού:

Περιορισμένο εννοιολογικό περιεχόμενο (όχι φιλοσοφικό στοχασμό ή αφηρημένες έννοιες)

Έντονη μουσικότητα και υποβλητικότητα με:- εναλλαγή ρυθμού στις στροφές. Κάθε στροφή έχει δύο μέρη καθένα από τα οποία

αποτελείται από δύο 8σύλλαβους και έναν 5σύλλαβο στίχο,- το ιαμβικό και τροχαϊκό μέτρο,- την ομοιοκαταληξία: οι οκτασύλλαβοι ομοιοκαταληκτούν ζευγαρωτά και οι

πεντασύλλαβοι μεταξύ τους (ζευγαροπλεκτή),- χρήση παρήχησης,- το διασκελισμό (στ.1-2,4-5,15-16)- τις συνιζήσεις

Ταυτίζεται η ψυχική διάθεση του ποιητή με κατάστασης του εξωτερικού κόσμου και γίνονται σύμβολα του ψυχισμού του ποιητή.

Χρήση πολλών εικόνων.

4. Η ποίηση του Άγρα ως ποίηση της Αθηναϊκής γειτονιάς και του αττικού τοπίου. Η ποίηση του Άγρα δικαίως έχει χαρακτηριστεί ποίηση της Αθηναϊκής γειτονιάς και του αττικού τοπίου. Στη συλλογή «Καθημερινές», όπου περιλαμβάνεται το ποίημα ζωντανεύει μέσα από τα αντικείμενα της καθημερινής ζωής και τις λεπτομέρειες του χώρου η αθηναϊκή γειτονιά του Μεσοπολέμου. Στο συγκεκριμένο ποίημα μια σειρά από αντικείμενα-σύμβολα πετυχαίνουν να αποδώσουν με φευγαλέες πινελιές την ατμόσφαιρα εκείνης της εποχής και πέρα από τη γραφική εικόνα να μεταδώσουν συγχρόνως την αίσθηση νοσηρότητας, απαισιοδοξίας κι νοσταλγίας που διακατέχει την ψυχή του ποιητή. Επιμένοντας στη λεπτομέρεια ο Άγρας καταφέρνει να σκιαγραφήσει το χώρο, που αποκτά στην ποίηση του ιδιαίτερη σημασία. Η γειτονιά, οι δρόμοι, τα σπίτια αποκτούν χρώμα και συνθέτουν την εικόνα και το κλίμα μιας εποχής που είναι και για τον ίδιο πλέον παρελθόν. Δίκαια λοιπόν ο ποιητής χαρακτηρίστηκε από τους κριτικούς ο «ηθογράφος της αθηναϊκής κοινωνίας».

5. Το ποίημα θρήνος για την κατάρρευση της παλιάς αστικής αισθητικής. Η γειτονιά έχει αποκτήσει καινούργιο πρόσωπο, τα πάντα εκεί έχουν αλλάξει. Ο ποιητής την χαρακτηρίζει «ξένη» και «τόπο θλιβερό», γιατί τίποτα δεν έχει απομείνει που να θυμίζει το παρελθόν. Στη γ΄ και δ΄ στροφή περιέχονται στοιχεία που δίνουν στο ποίημα τη μορφή του θρήνου. Ο ποιητής ανακαλεί στη μνήμη του με πόνο ένα ένα τα αντικείμενα μιας άλλης εποχής, στήνοντας σιγά σιγά με λεπτομέρεια ένα σκηνικό που δεν υπάρχει πια. Αυτή η αναφορά σε πράγματα που έχουν αμετάκλητα χαθεί μοιάζει με θρήνο για την απώλεια της παλιάς αθηναϊκής αισθητικής. Θρήνος που γίνεται εντονότερος στην τελευταία στροφή, όταν ο ποιητής ζητά από την προσωποποιημένη παλιά άμαξα, το μόνο απομεινάρι του παρελθόντος να τον πάρει πίσω στα

παλιά. Η κατάρρευση της αισθητικής της αθηναϊκής γειτονιάς, οι ραγδαίες αλλαγές στη μορφή της συνοικίας, που καταστρέφουν την ατμόσφαιρα και το ύφος της, κάνουν τον ποιητή να αισθάνεται πως μαζί με τα ερείπια από τα «ανώφλια», τις «αγκωνές» και τις «γαλαρίες» γκρεμίζεται και το δικό του παρελθόν και ανατρέπεται η ισορροπία της ζωής του. Έχει σημασία ότι το ποίημα γράφτηκε ανάμεσα στα χρόνια 1923-1930, πολύ πριν την ισοπέδωση της αθηναϊκής γειτονιάς που ακολούθησε στα μεταπολεμικά χρόνια και την αισθητική του μπετόν που κυριαρχεί σήμερα.

6. Το νεορομαντικό στοιχείο στην κατακλείδα του ποιήματος: η αναζήτηση ενός καταφύγιου στα περασμένα.Πέρα από τα συμβολιστικά στοιχεία του ποιήματος, το ψυχολογικό κλίμα που κυριαρχεί και ιδιαίτερα η επιθυμία που εκδηλώνεται από τον ποιητή στην κατακλείδα φανερώνουν νεορομαντικές επιδράσεις. Το αίσθημα της μοναξιάς και της αθεράπευτης μελαγχολίας, η αίσθηση της ανεπανόρθωτης φθοράς και παρακμής που φέρνει ο χρόνος και η νοσηρή επιθυμία επιστροφής στο παρελθόν είναι χαρακτηριστικά στοιχεία του νεορομαντισμού. Ο ποιητής αισθάνεται ξένος στην εποχή και σο περιβάλλον του, η ψυχή του έχει μείνει στα παλιά, γι’ αυτό ζητάει από την άμαξα να τον πάρει πίσω στο παρελθόν, ευχή φυσικά απραγματοποίητη. Σε αυτή την τελική επίκληση αποκαλύπτονται τα αισθήματα και οι επιθυμίες που κρύβονταν προηγουμένως πίσω από τους υπαινιγμούς και τους συμβολισμούς των αντικειμένων. Τώρα κυριαρχεί απόλυτα η λυρική φωνή του ρομαντικού που θέλει να ξεφύγει από το εχθρικό παρόν.

7. Να σχολιαστεί η χρήση του β΄ ενικού προσώπου στην τελευταία στροφή του ποιήματος.Στις πέντε πρώτες στροφές το ποιητικό εγώ δηλώνει έμμεσα την παρουσία του, καθώς με αφορμή μια άμαξα αποτυπώνει σε τρίτο πρόσωπο την εικόνα της παλιάς Αθηναϊκής γειτονιάς. Το βλέμμα συνθέτει σιγά σιγά μια όμορφή μικρογραφία που δένει με το χώρο και του δίνει υπόσταση. Υπαινιγμοί και σύμβολα προδίδουν το αίσθημα που δεν εκδηλώνεται καθαρά. Στην τελευταία στροφή η επίκληση προς την άμαξα σε β΄ ενικό πρόσωπο αποκαλύπτει την παρουσία του ποιητή, που νιώθει πλέον την ανάγκη να εξωτερικεύσει άμεσα τις επιθυμίες και τα συναισθήματά του και να φανερώσει τις ευαισθησίες του. Ο Άγρας στο τέλος του ποιήματος με το β΄ ενικό δηλώνει την παρουσία του και υψώνει την πηγαία λυρική φωνή του.

8. Στοιχεία του ποιήματος ως χαρακτηριστικά της ποίησης του Μεσοπολέμου. Νοσταλγική αναπόληση του παρελθόντος.

Το μοναχικό άτομο. Στο κλίμα της μοναξιάς μας εισάγει το περιεχόμενο της πρώτης στροφής με τη μοναχή άμαξα αλλά και ο ίδιος ο ποιητής, ο οποίος νιώθει μοναξιά μέσα σε έναν ολότελα ξένο κόσμο.

Ο χαμηλόφωνος τόνος. Αυτός ο τόνος δίνεται στο ποίημα μέσω της αναφοράς στα μικρά και ασήμαντα πράγματα της καθημερινής ζωής. Ο τόνος αυτός φαίνεται και στο απλό λεξιλόγιο, καθώς δεν υπάρχουν λέξεις εντυπωσιακές ούτε υψηλά νοήματα, ενώ το ύφος είναι απλό, ήρεμο, χωρίς εξάρσεις. Ο λόγος έτσι κινείται σε χαμηλούς τόνους χωρίς ωστόσο να λείπει από αυτόν το λυρικό στοιχείο.

Η διάθεση της μελαγχολίας που εκφράζουν τα ακόλουθα στοιχεία:- η μοναξιά και η δυστυχία της άμαξα- ο χώρος που χαρακτηρίζεται θλιβερός,- η απουσία των ωραίων πραγμάτων,

- η έντονη επιθυμία του ποιητή για φυγή.

Το πνεύμα παρακμής: η εικόνα του παρελθόντος συντίθεται από ερείπια και πράγματα που δεν υπάρχουν πια, καθώς δεν έχουν θέση στο σύγχρονο πολιτισμό.

Η τάση φυγής, η οποία φαίνεται καθαρά από την επίκληση του ποιητή προς την άμαξα, από την οποία ζητάει να τον πάρει μαζί της στα «Περασμένα».

9.Οι εικόνεςα) Της άδειας άμαξας μέσα στη βροχή, που είναι σκεπασμένη μαζί με τα άλογά της με το μουσαμά (ρεαλιστική εικόνα που προξενεί θλίψη και μελαγχολία)β)Της γειτονιάς του παρελθόντος (τη συνιστούν πολλές επιμέρους εικόνες)(φανταστική εικόνα, καθώς ο ποιητής ανασυνθέτει χρησιμοποιώντας τα στοιχεία που απουσιάζουν από την «ξένη γειτονιά»)γ)Η εικόνα του ποιητή, καθώς αυτός μιλάει στην άμαξα (λυρική και εξωπραγματική εικόνα)

10.Παράλληλα κείμενα1ο Παράλληλο κείμενο: Θεσσαλονίκη, Μέρες του 1969 μ.Χ.

Πρόκειται για ένα ποίημα πολιτικό, όπως εξάλλου και πολλά άλλα ποιήματα του Αναγνωστάκη, και

απηχεί την πολιτική και κοινωνική κατάσταση από τη μετακατοχική περίοδο και τη στρατιωτική

δικτατορία. ’Εχει επιλεγεί ένα τμήμα του μόνο εδώ.

Στην οδό Αιγύπτου —πρώτη πάροδος δεξιά 1 —

Τώρα υψώνεται το μέγαρο της Τράπεζας Συναλλαγών

Τουριστικά γραφεία και πρακτορεία μεταναστεύσεως.

Και τα παιδάκια δεν μπορούνε πια να παίζουνε από

τα τόσα τροχοφόρα που περνούνε.

5 Άλλωστε τα παιδιά μεγάλωσαν, ο καιρός εκείνος πέρασε που ξέρατε

Τώρα πια δε γελούν, δεν ψιθυρίζουν μυστικά, δεν εμπιστεύονται,

Όσα επιζήσαν, εννοείται, γιατί ήρθανε βαριές αρρώστιες από τότε

Πλημμύρες, καταποντισμοί, σεισμοί, θωρακισμένοι στρατιώτες,

Θυμούνται τα λόγια του πατέρα: εσύ θα γνωρίσεις καλύτερες μέρες

10 Δεν έχει σημασία τελικά αν δεν τις γνώρισαν…

ΕΡΩΤΗΣΗ: Τι άλλαξε και γιατί στη γειτονιά στην οποία αναφέρεται το ποίημα του Αναγνωστάκη; Να το συγκρίνετε ως προς το περιεχόμενο μα το ποίημα του Άγρα.

2ο Παράλληλο κείμενο: Το θέατρο

Το ποίημα ανήκει στη συλλογή του Πορφύρα Σκιές (1920) και εντάσσεται στο κλίμα του συμβολισμού.

Δεν ξέρω πώς να σου το ειπώ. Μα ο δρόμος, χθες το βράδυ,μες στη σταχτιά τη συννεφιά σα θέατρο είχε γίνει.

Μόλις φαινόταν η σκηνή στ' ανάριο το σκοτάδικαι σα σκιές φαινόντανε μακριά μου οι θεατρίνοι.

Τα σπίτια πέρα κι οι αυλές και τα κλωνάρια αντάμαέλεγες κι ήταν σκηνικά παλιά και ξεβαμμένα,κι εκείνοι έβγαιναν κι έπαιζαν τ' αλλόκοτο τους δράμα,κι άκουγες βόγκους κι άκουγες και γέλια ευτυχισμένα.

Εγώ δεν ξέρω. Εβγαίνανε κι εσμίγαν κι επαγαίνανκι ήτανε μια παράσταση και θλιβερή κι ωραία.Κι έβγαινε, Θε μου! κι η νυχτιά, καθώς επαρασταίναν,έβγαινε, Θε μου, κι έριχνε τη μαύρη της αυλαία.

ΕΡΩΤΗΣΗ: Να συγκρίνετε ως προς τα στοιχεία του συμβολισμού το ποίημα του Λάμπρου Πορφύρα με το ποίημα του Τέλλου Άγρα.