จดท าโดยนางสาวมารนทร จานแกว

โรงเรยนเฉลมพระเกยรตสมเดจพระศรนครนทร กาญจนบรส านกงานเขตพนทการศกษามธยมศกษา เขต 8

“ราย” เปนค าประพนธประเภทรอยกรองชนดหนง จะแตงยาวเทาไรกไดไมก าหนดจ านวนวรรค

แตนยมตงแต ๕ วรรคขนไป แบงเปน ๔ ชนด ดงน

๑.รายสภาพ

๔. รายโบราณ๓. รายดน

๒. รายยาว

รายสภาพ

ตวอยาง

ขาศกสาดปนโซรม โรมกทณฑธน ดดงพรรษาซอง ไปตกตองตนสาร ธมาการเกดกระลบ อบอลเวงฟากฟา ดบรจกหนา หนงสนแสงไถง แลนา

ลลตตะเลงพาย :สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระปรมานชตชโนรส

๑. รายสภาพนยมใชค าสภาพ คอ ค าทไมมรปวรรณยกต เปนเกณฑในการแตง

คณะ

๒. แตละวรรคม ๕ ค า บทหนงจะมกวรรคกได แตมกจะแตงตงแต ๕ วรรคขนไปกอนจบลงทายดวยโคลงสองสภาพเสมอ

๓. ค าสรอยนยมมในวรรคสดทาย ๒ ค า หรอจะมสลบวรรคกได แตเมอถงโคลงสองสภาพตองงด เพราะมค าสรอยของโคลงสองสภาพอยแลว ๒ ค า การเตมค าสรอยทกวรรคตองเปนค าสรอยชดเดยวกน เรยกวา “สรอยสลบวรรค” เชน

หมพลดาษดนฟา แลนา กลาสจโจมศก แลนาฮกหาญชาญศกเชยว แลนา

๑. ค าสดทายของวรรคหนาตองสงสมผสไปยงค าท ๑ หรอค าท ๒ หรอค าท ๓ ของวรรคตอไป เวนแตสองวรรคสดทายซงเปนลกษณะของโคลงสองสภาพ

สมผส

๒. ถาค าสดทายของวรรคหนาเปนค าเอกหรอค าโท ค าทรบสมผสตองเปนค าเอกหรอค าโทดวย ซงรายสภาพจะบงคบค าเอก ๓ แหง ค าโท ๓ แหง ในต าแหนงของโคลงสองสภาพ

๓. สมผสระหวางรายกบโคลงสองสภาพ ค าสดทายของวรรคสดทายของรายสมผสกบค าท ๑ หรอค าท ๒ หรอค าท ๓ ในวรรคแรกของโคลงสองสภาพ

รายยาว

ตวอยาง

สวนสมเดจพระยอดมงเยาวมาลยมทร เมอไดสดบค าพระราชสามบรภาษณานางทความโศกกเสอมสรางสงบจตเพราะเจบใจ จงกมพระเศยรลงกราบไหวแลววนทนาพลาง นางจงทลสนองพระราชบญชาวา

รายยาวมหาเวสสนดรชาดก กณฑมทร : เจาพระยาพระคลง (หน)

๑. รายยาว ๑ บท ไมจ ากดจ านวนค าและจ านวนวรรค จะแตงใหยาวเทาไรกได แตละวรรคจะมจ านวนค าตงแต ๕ ค าขนไป แตไมควรยาวเกนระยะหายใจครงหนง ๆ เพอใหอานไดตลอดวรรคโดยไมขาดจงหวะ

คณะ

๒. เมอจบวรรคไมนยมใชค าสดทายเปนค าตาย

๓. เมอจบความตอนหนง ๆ มกลงทายดวยค าวา นนแล นนเถด นแล ฉะนแล ดวยประการฉะน

๑. ค าสดทายของวรรคแรกสงสมผสกบค าใด ค าหนงในวรรคตอไป โดยไมก าหนดวาตองเปนค าใด แตอยาใหชดกบค าสดทายของวรรค

สมผส

๒. ถาค าสงสมผสเปนค าเอกนยมรบสมผสดวยค าเอก ถาค าสงสมผสเปนค าโทนยมรบสมผสดวยค าโท

๓. นยมใชสมผสในเปนสมผสอกษร เชน กแกวเกดพกลแกมกบกาหลง

รายยาวมกใชแตงเทศนหรอบทสวดทเปนท านอง เชน เทศนธรรมวตร เทศนมหาชาต เมอจบความตอนหนงทลงทายวา “นนแล” หรออน ๆ จะเรยกวา “แหล” หนง ซงยอมาจากค าวา “นนแล” นนเอง เพราะเมอวาเปนท านองจะไดยนเสยง “นนแล” เปน “นนแหล”

ความรเพมเตม

ความรเรองมหาเวสสนดรชาดก

ค าวา ชาตก หรอ ชาดก แปลวา ผเกด คอเลาถงการทพระพทธเจาทรงเวยนวายตายเกด ถอเอาก าเนดในชาตตางๆ ไดพบปะผจญกบเหตการณดบางชวบาง แตกไดพยายามท าความดตดตอกนมากบางนอยบางตลอดมา จนเปนพระพทธเจาในพระชาตสดทาย กลาวอกอยางหนงจะถอวา เรองชาดกเปนววฒนาการแหงการบ าเพญคณงามความดของพระพทธเจาตงแต ยงเปนพระโพธสตวอยกได ในอรรถกถาแสดงไวดวยวาผนนผนกลบชาตมาเกดเปนใครในสมยพระ พทธเจา แตในบาลพระไตรปฎกกลาวถงเพยงบางเรอง เพราะฉะนนสาระส าคญจงอยทคณงามความดและอยทคตธรรมในนทาน นนๆ

ชาดก ๑๓ กณฑ แตเดมไมไดก าหนดวามในเดอนอะไร ในสมยรชกาลท ๑ นยมเทศนในเทศกาลออกพรรษาแลว ในเดอน ๑๑ ขางแรม (ตลาคม) สมยรชกาลท ๕ นยมเทศนในเดอนอาย (ธนวาคม) ปจจบนนยมเทศนในเดอนธนวาคม และเดอนมกราคม

การตกแตงสถานท นยมตกแตงดวยตนไม กลวย ออย ราชวต ฉตร ธง และประดบธรรมาสนใหแลดเปนปาเหมอนอาศรมของพระเวสสนดรทเขาวงกต

เครองตดกณฑเทศน เจาของกณฑจะจดเตรยมเครองตดกณฑเทศน ประกอบดวยดอกบว ธป เทยน ผลไม สม กลวย มะพราว ออย อยางละพนเทาจ านวนคาถา และเงนบชากณฑเทศน ซงมกถวายเทากบจ านวนคาถาประจ ากณฑนน

พณพาทย ๑ วง ส าหรบบรรเลงเพลงประจ ากณฑ ดงน

๑. กณฑทศพร (๑๙ พระคาถา) เพลงสาธการ พระนางผสดพระมเหสพระอนทรขอพร ๑๐ ประการ

พราหมณเอาทะนานตวงพระธาตแจกจายกษตรย เปนเพลงฉง บรรเลงโดยใชตะโพน กลอง ประกอบจงหวะ จดเดนของกณฑอยทการประทานชางปจจยนาเคนทร

๓. ทานกณฑ (๒๐๙ พระคาถา) เพลงพญาโศก พระนางผสดเขาไปกราบทลขอพระราชทานอภยโทษกไมโปรดให พระนางและพระสนมคร าครวญ

๔. กณฑวนประเวศน (๕๗ พระคาถา) เพลงพญาเดน สกษตรย เสรจด าเนนไปเขาวงกต

๕. กณฑชชก (๗๙ พระคาถา) เพลงเซนเหลา ใชประกอบอากปกรยากนเลยงและมการดมสราเมามาย หรออาการเดนโซเซของภตผปศาจจ าพวกเปรต บางทใชคางคาวกนกลวย

๖. กณฑจลพน (๓๕ พระคาถา) เพลงรวสามลา หรอคกพาทย ใชประกอบการแผลงฤทธ หรอการพลกพล นตางๆ

๗. กณฑมหาพน (๘๐ พระคาถา) เพลงเชดกลอง พระอจจตฤๅษชทางใหชชกเดนทาง

๘. กณฑกมาร (๑๐๑พระคาถา) เพลงโอดสลบกบเชดฉง ชชกเฆยนต ๒ กมาร ขณะพา เดนทาง

๙. กณฑมทร (๙๐ พระคาถา) เพลงทยอยโอด พระนางมทรตามหาสองกมารจนสลบลง

๑๐.กณฑสกกบรรพ (๔๓ พระคาถา) เพลงกลม ประกอบการเหาะของพระอนทร๑๑. กณฑมหาราช (๖๙ พระคาถา) เพลงกราวนอก การยกทพของฝายมนษย ๑๒. กณฑฉกษตรย (๓๖ พระคาถา) เพลงตระนอน หกกษตรยพบกนทรงพระ

กนแสงจนสลบไปทงหมด๑๓. นครกณฑ (๔๘ พระคาถา) เพลงทะแยกลองโยน ใชเปงมางประกอบจงหวะ

เปนเสยง เปง – พรวด

ลองท าขอสอบนะคะ

แบบทดสอบวดผลสมฤทธทางการเรยน กอน-หลงเรยน รายวชาภาษาไทย รหส ท ๓๒๑๐๑ ระดบชนมธยมศกษาปท ๕ เรอง มหาเวสสนดรชาดก กณฑมทร********************************************************************ค าชแจง ใหนกเรยนเลอกค าตอบทถกตองทสดเพยงขอเดยวแลวกา x ลงในกระดาษค าตอบ๑. ผแตงมหาเวสสนดรชาดก กณฑมทร คอใคร ก. เจาพระยาพระคลง (หน) ข. ส านกวดถนน ค. ส านกวดสงขกระจาย ง. พระเทพโมล (กลน)

๒. ขณะทพระนางมทรจะกลบจากปานน เทวดาไดลงมาขดขวางและจ าแลงแปลงกายเปนอะไร

ก.ราชสห อาชาไนย เสอโครง ข. ราชสห พญานาค คชสาร ค. อาชาไนย โคนม เสอเหลอง ง. เสอโครง เสอเหลอง ราชสห

๓. พระนางมทรท าอยางไรเมอรวาพระเวสสนดร ทรงยกสองกมารใหแกชชก ก. ทรงโกรธพระเวสสนดรมาก ข. ทรงเสยใจจนเสยสต ค. ทรงโกรธแคนชชกมาก ง.ทรงอนโมทนาทาน

๔. คณลกษณะทเดนทสดของพระนางมทรคอขอใด ก. จงรกภกดตอสาม เปนแมทประเสรฐ ข. เลยงดบตรทงสองค. ปรนนบตสวามดวยความวรยะอตสาหะ ง. ทรงบ าเพญทานสม าเสมอ

๕. เหตใดพระนางมทรจงเสดจกลบพระอาศรมในเวลามดค า ก. หลงปา ข. ผลไมในปาหายาก ค. เทพเจาดลใจใหหลงลม ง. มสตวรายมาขวางทาง

๖. ขอใดมการเลนเสยงสมผสพยญชนะ ก. กกลายกลบเปนดอกดวงเดยรดาษอนาถเนตร ข. สะดงพระทยไหวหวาดวะหวดวงเขาขางทาง ค. ทกหวงธารละหานหนเหวหบหองคหาวาส ง. ถกทกขอ

๗. “ฝายฝงอมรเทเวสทกวมานมนเทยรทกหมไม กยมแยมพระโอษฐ ตบพระหตถอยฉาดฉาน”ขอความดงกลาวเกดขนในตอนใด ก. พระนางมทรทรงคร าครวญถงสองกมาร ข. พระนางมทรทรงสนสตไปดวยความโศกเศรา ค. พระนางมทรทรงอนโมทนาการท าทานของพระเวสสนดร ง. พระนางมทรทรงพบสตวปามาขวางทางไว

ใชขอความตอไปนตอบค าถามขอ ๘-๑๐“(๑) ทงจกจนพรรณลองไนเรไรรองอยหรงๆ ระเรอยโรย (๒) โหยส าเนยงดงเสยง

สงคตขบ ประโคไพร (๓) โอ เหตไฉนเหงาเงยบเมอยามน”๘. ขอความใดใชภาพพจนอปมา

ก. ขอความท ๑ ข. ขอความท ๒ ค. ขอความท ๔ ง. ไมปรากฏ๙. ขอใดไมปรากฏในขอความดงกลาว

ก. อปมา ข. อปลกษณ ค. ใชค าซ า ง. เลนเสยงสมผสพยญชนะ

๑๐. ขอความดงกลาวเดนในดานใด ก. ใหภาพทมเสยง ข. ใหเหนธรรมชาตทงดงามค. ใหอารมณโศกเศรา ง. ใหเหนภาพเคลอนไหว