ประวตพระพทธเจา

การศกษาพทธประวต ประวตสาวก สาวกาตลอดจน ชาดกตาง ๆ สะทอนใหเหนความเพยรพยายามของพระองค อนมคณคาในการสรางศรทธาแกพทธศาสนกชน นอกจากนการนำาจรยาวตรของพระศาสดา และพระสาวกมาเปนแนวทางในการปฏบตตนยอมทำาใหสามารถดำารงอยในสงคมไดอยางมความสข

ชาตกำาเนด

พระพทธเจา พระนามเดมวา "สทธตถะ" เปนพระราชโอรสของพระเจาสทโธทนะและพระนางสรมหามายา แหงกรงกบลพสด แควนสกกะ พระองคทรงถอกำาเนดในศากยวงค สกลโคตมะ พระองคประสต ในวนศกร ขน 15 คำ4า เดอน 6 ( เดอนวสาขะ ) ปจอ กอนพทธศกราช 80 ป ณ สวนลมพนวน ซ4งตงอยระหวางกรงกบลพสด แควนสกกะ กบกรงเทวทหะ แควนโกลยะ ( ปจจบนคอตำาบลรมมนเด ประเทศเนปาล )ราชวงศของพระพทธเจา พระเจาโอกกากราชมพระราชโอรส 4 พระองคและมพระราชธดา 5 พระองค องคโตเปนราชธดา ตอมาพระมเหสทวงคต พระเจาโอกกากราชทรงมพระมเหสใหม 1 พระองค พระเจาโอกกากราชทรง ปลาบปลมพระราชหฤหยมาก ถงกบตรสแกมเหสใหมวา จะขอ“ส4งใดกได จะพระราชทานใหทกอยาง พระมเหสใหมจงทลขอพระราชสมบตใหแก”ราชโอรสของ พระนาง พระเจาโอกกากราชทรงจำาพระทยใหโอรสและธดาทง 9 พระองค พากนอพยพ ไปสรางนครอยใหม โดยไปพบดนแดนในดงไมสกกะเชงเขาหมาลย ซ4งดงไมนเปนท4อยของฤษกปละจงพากนสรางนครขน ในท4นน เรยกวา  นครกบลพสด“   ”เรยกแควนวา  สกกะ “ครนสรางนครเสรจแลว พระราชโอรสพระราชธดาทงหลายเวนพระพ4นาง ตางพากนอภเษกสมรสในระหวางพ4 ๆ นอง ๆ กนเอง โดยตงราชวงศใหมขนเรยกวา  ศากยวงศ “ ”สวนพระพ4นางตอมาไดอภเษกสมรสกบกษตรย เทวทหะ แลวตงโกลยะวงศ ขน กษตรยทงสองแควนนสบเชอสายตดตอกนเร4อยมาตามลำาดบไดหลายบรสยคจนกระท4งถงยคท4พระเจาชยเสนะครองนครกบลพสด และพระเจาอญชนะครองนครเทวทหะตอมาพระเจาชยเสนะมโอรสช4อ สหน ราชธดาช4อ“ ”   ยโสธรา“ ” เจาชายสหนไดอภเษกสมรสกบพระนางกญจนาซ4งเปนเชษฐภคนของพระเจาอญชนะ สวนเจาหญงยโสธรากไดอภเษกสมรสกบพระเจาอญชนะ เม4อพระเจาชยเสนะสวรรคตแลว เจาชายสหนกขนครองราชสมบตแทน มพระราชโอรส 6 พระองคและพระ-ราชธดาอก 1 พระองค องคโตทรงพระนามวา  สทโธทนะ“ ” ราชธดาองคเลกช4อ  อมตา“ ” ฝายพระเจาอญชนะมพระราชโอรสและพระราชธดากบพระนางยโสธรา 4 พระองค องค

ใหญช4อ  สปปพทะ“ ” ราชธดาองคพ4ช4อ  สรมหามายา“ ” องคนองช4อ  ปชาบด“ ” หลงจากท4พระเจาสหนสวรรคตแลว 

พระเจาสทโธทนะกไดขนครองราชสมบตในนครกบลพสด และไดอภเษกสมรสกบเจาหญงสรมหามายา ฝายพระนางสรมหามายา ครนทรงพระครรภแก ครบกำาหนดพระประสตกาล พระนางจงเสดจไปนครเทวทหะ เพ4อประสตตามโบราณประเพณท4ถอกนในยคนนวา สตรท4มครรภแกตองไปคลอดบตรใน สกลเดม ครนเดนทางไปถงตำาบลลมพนวนเขตดนแดนตดตอระหวางนครกบลพสดกบเทวทหะ พระนางประชวรพระครรภไดประสตพระราชโอรส ณ สถานท4นน เม4อวนท4 18 พฤษภาคม กอน พ.ศ. 80 ป ( เปนปอญชนศกราชปท4 68 อญชนศกราชน พระเจาอญชนะทรงตงขนเร4มใชกอน พ.ศ. 1 นบถอยหลงไป 147 ป ) ตรงกบวนศกร  ขน 15 คำ4า เดอนหก ปจอ เม4อพระเจาสทโธทนะทรงทราบวาพระมเหสไดประสตโอรสแลว จงตรสส 4งใหอญเชญกลบพระนครโดยดวนกอนพทธศกราช ๘๐ ป พระนางสรมายา ราชธดาของกษตรยโกลยวงคผครองกรงเทวทหะ พระมเหสของพระเจาสทโธทนะ กษตรยผครองกรงกบลพสด ทรงประสตพระโอรส เม4อวนศกร ขน ๑๕ คำ4า เดอน ๖ ปจอ ณ สวนลมพนวน ซ4งตงอยระหวางกรงกบลพสดกบกรงเทวทหะ (ปจจบน คอ ตำาบลรมมนเด ประเทศเนปาล)

ถวายพระนามเม4อพระนางสรมหามายาไดประสตพระราชโอรสได 5 วนแลว พระเจาสทโธทนะ พระราชบดาไดโปรดฯ ใหมการประชมใหญ ผเขาประชมมพระญาตวงศ   ทงฝายพระบดาและฝายพระมารดา  มข  อำามาตย  ราชมนตร  และพราหมณผรอบรไตรเวท  เพ4อทำาพธมงคลในการนคอพราหมณ มทงหมด  108  แตพราหณผทำาหนาท4นจรงๆ  มเพยง 8 คน   นอกนนมาในฐานะคลายพระอนดบ  พราหมณทง  8  มรายนาม  ดงน      1. รามพราหมณ     2. ลกษณพราหมณ     3. อญญพราหมณ     4. ธชพราหมณ     5. โภชพราหมณ 

    6. สทตตพราหมณ     7. สยามพราหมณ     8. โกณทญญพราหมณ ท4ประชมลงมตขนานพระนามพระราชกมารวา   "สทธตถะ"  ซ4งเปนมงคลนาม   ม  ความหมายสองนย   นยหน4งหมายความวา  ผทรงปรารถนาส4งใดจะสำาเรจส4งนนดงพระประสงค  อกนย  หน4งหมายความวาพระโอรสพระองคแรกสมดงท4พระราชบดาทรงปรารถนา อสตดาบส เปนมหาฤษอย ณ เชงเขาหมพานตเปนท4เคารพของราชสกลไดรบ ทราบขาวการประสตรของพระกมารจงเดนทางมาเย4ยม และไดทำานายวา ถาพระกมารอยครองฆราวาสจะไดเปนจกรพรรด ถาออกบวชจะไดเปนศาสดาเอกของโลก ๕ วนหลงประสตพระเจาสทโธทนะพรอมทงพระนางสรมหามายา พระประยรญาตไดจดพธขนานพระนามพระราชกมารวา สทธตถะ โดยเชญพราหมณ ๑๐๘ คนมาเลยง แลวไดคดเลอกเอาพราหมณชนยอด ๘ คนใหเปนผทำานายลกษณะพระกมาร เม4อประสตได ๗ วน พระมารดากเสดจทวงคต พระเจาสทโธทนะ จงมอบใหพระนางประชาบดซ4งเปนพระขนษฐาของพระนางสรมหามายาเปนผเลยงดศกษาเลาเรยนหลงประสตได 7 วน พระนางสรมหามายาสนพระชนม เจาชายสทธตถะทรงอยในความดแลของพระนางปชาบดโคตม ซ4งเปนพระกนษฐาของพระนางสรมหามายา เม4อเจาชายสทธตถะพระชนมาย 8 พรรษาไดทรงศกษาในสำานกครวศวะมตร พระองคทรงศกษาไดอยางรวดเรว มความจำาดเลศ และทรงพระปรชาสามารถในการกฬา ข4มา ฟนดาบ และยงธนทรงศกษาเลาเรยนในสำานกครวศวามตร จนจบระดบสงของการศกษาทางโลกในสมยนน คอ พระเวทและศลปศาสตร 18 ศาสตร 1. พระเวท

เปนคมภรของศาสตนาพราหมณ ม 3 อยาง เรยก ไตรเพท ภายหลงเพ4มอก 1 เปน 4 เวท ประกอบดวย    1.1 ฤคเวท  ในคมภรพระเวท กลาวถงเร4อง วาดวยการสรางโลกและบทสวดสรรเสรญเทพเจาทงหลาย    1.2 สามเวท ในคมภรพระเวท กลาวถงเร4อง  วาดวยการสรรเสรญเทพเจาและพธกรรม     1.3 ยชรเวท ในคมภรพระเวท กลาวถงเร4อง   วาดวยการบชายญ     1.4 อถรรพเวท ในคมภรพระเวท กลาวถงเร4อง วาดวยการทำาพธปองกนอนตรายตาง ๆ 

2. ศลปศาสตร 18 ประการ ประกอบดวย

อกษรศาสตร เปนวชาท4ศกษาเก4ยวกบ  วชาหนงสอ สามารถอานคมภรศาสนา  ตำาราวชาการและประวตศาสตรท4จารกไวแตโบราณกาลไดนตศาสตร  เปนวชาท4ศกษาเก4ยวกบ  วชากฎหมายและจารตประเพณตาง ๆฉนทศาสตร เปนวชาท4ศกษาเก4ยวกบ วชาการประพนธ การแตงหนงสอทงรอยแกวและรอยกรองนรกตศาสตร  เปนวชาท4ศกษาเก4ยวกบ  วชาภาษา รภาษาของตนเองด  และรภาษาของชาตอ4นท4ตดตอเก4ยวของกนรฐศาสตร ในศลปศาสตร  18  ประการ เปนวชาท4ศกษาเก4ยวกบ  วชาการปกครอง  รจกบรหารบานเมอง  ทำาใหราษฎรมความจงรกภคดและมความสขยทธศาสตร เปนวชาท4ศกษาเก4ยวกบ การใชอาวธ ตาง ๆ ในการรบอยางชำานาญศาสนศาสตร เปนวชาท4ศกษาเก4ยวกบ  วชาศาสนา  รประวตความเปนมาของทกศาสนา และรคำาสอนในศาสนาตาง ๆโหราศาสตร เปนวชาท4ศกษาเก4ยวกบ  วชาโหร  รจกการพยากรณ    เหตการตาง ๆ และรจกทายชะตาราศรของคน.โชยตศาสตร เปนวชาท4ศกษาเก4ยวกบ วชาดดวงดาวตาง ๆ ใหรวาดวงดาวนน อยทางทอศไหน รจกสแสงของดวงดาว อนจะบอกลางดลางรายคณตศาสตร เปนวชาท4ศกษาเก4ยวกบ  วชาคำาณวน สามารถคดเลขตงแตจำานวนนอย ๆ จนถงเลขหลกสง ๆ เก4ยวกบราคาสนคา พนท4 ปฏทนและยคตาง ๆของโลก.คนธพพศาสตร เปนวชาท4ศกษาเก4ยวกบ  วชาคนธรรพ คอวชารองรำาท4เรยกวา นาฏยศาสตร  และวชาดนตรป4 พาทยท4เรยกวาดรยางคศาสตร.เหตศาสตร เปนวชาท4ศกษาเก4ยวกบ  วชารเหตวาจะเกดผลดหรอราย.เวชศาสตร เปนวชาท4ศกษาเก4ยวกบ  วชาหมอยา  รจกสมนไพรและวธปรงยาแกโรคตาง ๆ.สตวศาสตร เปนวชาท4ศกษาเก4ยวกบ วชารลกษณะของสตวและเสยงของสตววารายหรอดวาณชยศาสตร เปนวชาท4ศกษาเก4ยวกบ วชาการคาขาย ใหรจกชนดของสนคา  วธและเสนทางการคาภมศาสตร เปนวชาท4ศกษาเก4ยวกบ วชาพนท4 ใหรจกแผนท4ของประเทศตาง ๆโยคศาสตร เปนวชาท4ศกษาเก4ยวกบ วชาชางกล รจกกลไกของยานพาหนะและเคร4องมอตาง ๆมายาศาสตร เปนวชาท4ศกษาเก4ยวกบ วชารกลอบายหรอรตำารบพชยสงครามอภเษกสมรสพระญาตวงศของพระพทธเจานนมสองฝาย  คอฝายพระมารดาและฝายบดา  ทงสองฝายอยคนละเมอง  มแมนำาโรหณไหลผานเปนเขตกนพรมแดนพระญาตวงศฝายมารดามช4อวา โกลยวงศ  ครองเมองเทวทหะ  

พระญาตวงศฝายพระบดาช4อ ศากยวงศ ครองเมองกบลพสด ทงสองนครนเก4ยวดองเปนพระญาตกน   มความรกกนฉนพ4นองรวมสายโลหต   ตางอภเษกสมรสกนและกนเสมอมา      ผครองเมองกบลพสด คอ  พระเจาสทโธทนะ   สวนพระเจาสปปพทธะ เปนกษตรยผครองเมองเทวทหะ      พระชายาของพระเจาสปปพทธะ  มพระนามวาพระนางอมตา  เปนกนษฐภคน  คอ นองสาวคนเลกของพระเจาสทโธทนะ  กลบกนคอพระชายาของพระเจาสทโธทนะ หรอพระมารดาของพระพทธเจา มพระนามวาพระนางสรมหามายา  พระนางเปนนองสาวของพระเจาสปปพทธะ   ทงสองทรงอภเษกสมรสกบ  พระภคน ของกนและกน  พระเจาสปปพทธะมโอรสและพระธดาอนเกดกบพระนางอมตา สองพระองค พระโอรส  คอ  เทวทต  พระธดา  คอ  พระนางยโสธราพมพา           พระพระเจาสทโธทนะมพระราชประสงคท4จะใหเจาชายสทธตถะทรงครองเพศฆราวาสเปนพระจกพรรดผทรงธรรม   จงพระราชทานความสขเกษมสำาราญ  แวดลอมดวยความบนเทงนานาประการแกพระราชโอรสเพ4อผกพระทย ใหม 4นคงในทางโลก   พระญาตวงศทงสองฝายทรงเหนพรอมกนวา พระนางยโสธราพมพาทรงพรอมดวยคณสมบตทกอยาง  สมควรจะอภเษกสมรสกบเจาชายสทธตถะ   พระราชพธอภเษกสมรสจงไดมขนเม4อ เจาชายสทธตถะเจรญพระชนมได  16 พรรษา พระเจาสทโธทนะ จงโปรดใหสรางปราสาทอนวจตรงดงามขน  3  หลง สำาหรบใหพระราชโอรสไดประทบอยางเกษมสำาราญตามฤดกาลทง 3 ฤด คอ ฤดรอน   ฤดฝน  และฤดหนาว   แลวตงช4อปราสาทนนวา  รมยปราสาท  สรมยปราสาท  และสภปราสาท พรอมสระบวอกสามสระ อบลบวขาบสระหน4ง ปทมบวหลวงสระหน4ง และบณฑรกบวขาวอกสระหน4งตามลำาดบ  และทรงสขอพระนางพมพาหรอยโสธรา พระราชธดาของพระเจาสปปพทธะกบพระนางอมตา แหงเทวทหะนคร ในตระกลโกลยวงค ใหอภเษกดวย  เจาชายสทธตถะไดเสวยสขสมบต จนพระชนมายมายได 29 พรรษา พระนางพมพายโสรธาจงประสตพระโอรส    พระองคมพระราชหฤทยสเนหาในพระโอรสเปนอยางย4ง  เม4อพระองคทรงทราบถงการประสตของพระโอรสพระองคตรสวา   ราหลง  ชาตง  พนธะนง ชาตง  บวงเกดแลว  เคร4องผกมดเกดแลวเกดแลว  แปลเปนภาษาไทยไดวา" หวงเกดขนเสยแลว"  คำาท4แปลวา "หวง" ในพระอทานของเจาชายสทธตถะ คอ  ราหลง  หรอ  ราหล ตอมาคำานไดถวายเปนพระนามของราหลกมาร ท4เจาชายสทธตถะเปลงอทานขนมาวา "หวงเกดขนเสยแลว" นน หมายถงวา  พระองคกำาลงตดสนพระทยจะเสดจออกบวช  กำาลงจะตดหวงหาอาลยในฆราวาสอยางอ4น   กเกดมหวงใหมขนมาผกมดเสยแลว

ออกพรรษา สาเหตสำาคญท4ทำาใหเกดความรสกสงเวชและเบ4อหนายในความสข ท4พระราชบดาพระราชทานให         กเพราะทรงเหนส4งท4เรยกวา   เทวทต 4   ระหวางทางขณะเสดจ

ประพาสพระราชอทยานนอกเมองดวยรถมาพระท4น 4ง   พรอมดวยสารถคนขบ  เทวทตทง  4  คอ  คนแก  คนเจบ  คนตาย  และสมณะ          

ทรงเหนคนแกกอนในปฐมสมโพธบรรยายลกษณะของคนแกไววา   "มเกศาอนหงอก   แลสขางกคดคอม กายนนงอมเงอมไปในเบองหนา    มอถอไมเทาเดนมาในระหวางมรรควถ    มอาการอนไหวหว 4นส4นไปท4วทงกายควรจะสงเวช" กทรงสงเวชสลดพระทย  เชนเดยวกบเม4อทรงเหนคนเจบและคนตายในครงท4สอง  และท4สาม   เม4อเสดจประพาสพระราชอทยาน  ทรงปรารภถงพระองควาจะตองเปนอยางนน  ทรงพระดำารวา  สภาพธรรมดาในโลกนยอมมส4งตรงกนขามคกน   คอ   มมดแลวมสวาง   มรอนแลวมเยน    เม4อมทกข  ทางแกทกขกนาจะม           ในคราวเสดจประพาสพระราชอทยานครงท4  4 ทรงเหนนกบวช  "นงหมผากาสาวพสตรกอปรดวยอากปกรยาสำารวม" เม4อทรงเหนนกบวชกทรงเกดพระทยนอมไปในทางบรรพชา  ทรงรำาพงในพระทยท4เรยกอกอยางหน4ง  ทรงเปลงอทานออกมาวา  "สาธ  ปพพชา"  สองคำานเปนภาษาบาล   แปลใหตรงกบสำานวนไทยวา  "บวชทาจะดแน"  แลวกตดสนพระทยวา  จะเสดจออกบวช ครนถงยามสองทรงปลกนายฉนนะใหผกมากณฐกะ เพ4อประทบเปนพาหนะเสดจออกบรรพชา

มาพระท4น4งท4เจาชายเสดจขนทรง  เพ4อเสดจออกบวชครงน  มช4อวา  กณฐกะ  เปนสหชาต คอเกดวนเดยวกบเจาชาย เม4อเจาชายเสดจเขาใกลมา  ทรงยกพระหตถขวาลบหลงกณฐกะ  เจาชายทรงชำานาญในเร4องมามาก  ทรงสามารถสะกดมาไมใหสงเสยงรองได จากนนกเสดจขนหลงกณฐกะ  บายพระพกตรออกไปทางประตเมองท4ช4อพระยาบาลทวารโดยมนายฉนนะมหาดเลกตามเสดจไปขางหลง  วนท4เสดจออกบวชนน  หนงสอปฐมสมโพธบอกวาเปนวนเพญเดอน  8   พระจนทรแจมในทามกลางทองฟาปราศจากเมฆ พระองคทรงมงหนาสแควนมคธ   ทรงขบมาพระท4น 4งไปตลอดคนไปสวางเอาท4แมนำาอโนมา  ซ4งเปนเขตแดนกนเมองทง 3  คอ  กบลพสด  สาวตถ  และไพศาล            ทรงพามาและมหาดเลกขามแมนำา  แลวเสดจลงจากหลงมาประทบน4งบนหาดทราย  อนขาวดจแผนเงน   พระหตถขวาจบพระขรรคแสงดาบ   พระหตถซายจบพระจฬา   คอ   ยอดหรอปลายพระเกศา กบพระโมฬ   คอ  มนพระเกศา  หรอผมท4มนเปนมวย  แลวทรงตดดวยพระขรรคแสงดาบเหลอพระเกศาไวยาวประมาณ 2  นว  เปนวงกลมเวยนไปทางขวา เสรจแลวทรงเปลองพระภษาทรงออก  แลวทรงครองผากาสาวพสตร  แลวทรงอธษฐานเพศเปนนกบวชท4บนหาดทรายรมฝ4 งแมนำาอโนมาน4นเองขาศกษาในสำานกดาบสการแสวงหาธรรม ระยะแรกหลงจากทรงออกบวชแลว เจาชายสทธตถะไดทรงศกษาในสำานกอาฬารดาบส ท4กรงราชคฤห อาณาจกรมคธเม4อสำาเรจการศกษาจากสำานกนแลวพระองคทรงเหนวาไมใชหนทางในการหลดพนจากทกขตามท4พระองคไดทรงมงหวงไวพระองคจงลาอาฬารดาบสและอททกดาบสเดนทางไปแถบแมนำาคยา ในตำาบลอรเวลาเสนานคมแหงกรงราชคฤห อาณาจกรมคธ 

บำาเพญทกรกรยาการบำาเพญทกรกรยา  หมายถง กรยาท4ทำาไดยาก  อาท การลดปรมาณในการรบประทานอาหาร จนถงขนไมรบประทานเลย  การกลนลมหายใจ การบำาเพญเพยรเพ4อบรรลธรรมวเศษ ดวยวธการทรมานตนดวยวธตางๆ เปนวธของโยค           หลงจากโยคสทธตถะทรงศกษาจากสำานกอทกดาบส รามบตร และอทกดาบสจนสำาเรจสมาบต 7 จากสำานกอาฬารดาบส กาลามโคตร และสมาบต 8 แลว พระองคทรงเหนวาวชาท4ศกษามายงมใชหนทางแหงโพธญาณ จงอำาลาออกจากสำานก 

เม4อพระองคทรงเปล4ยนพระทยท4จะคดคนควาแสวงหาความรดวยพระองคเอง แทนท4จะ ทรงเลา เรยนในสำานกอาจารยทงสองแลว พระองคเร4มดวยการทรมานพระวรกายตามวธการของโยค เรยกวา การบำาเพญทกรกรยา  ณ บรเวณแมนำาเนรญชรา  ตำาบลอรเวลาเสนานคม มปญจวคคย ไดแก โกณฑญญะ วปปะ ภททยะ มหานามะ และอสสช เปนอปฏฐาก พระองคทรงกระทำาทกรกรยา เชน ลดอาหารลงทละนอยจนถงงดเสวย รางกายซบผอม พระโลมา ( ขน ) มรากเนาหลดออกมา แลเหนพระอฐไดชดเจนท4วพระวรกาย การกลนลมอสสาสะปสสาสะ ทรงบำาเพญทกรกรยาตดตอกนเปนเวลานาน 6 ป จนมพระวรกายผายผอมแตกยงคงไมไดพบหนทางหลดพนจากทกขได เพราะเปนการปฏบตฝายอตตกลมถานโยค ในท4สดพระองคจงทรงเลกการบำาเพญทกรกรยา แลวกลบมาเสวยพระกระยาหารเพ4อบำารงพระวรกายใหแขงแรง จะไดม กำาลงในการคดคนพบวธใหม ขณะท4พระองคไดทรงบำาเพญทกรกรยาอยนน ปญจวคคย คอยปรนนบตรบใช ดวยความหวงวา เม4อพระองคไดตรสรพวกตนจะไดรบการถายทอดโมกขธรรมบาง เม4อพระองคลมเลก การบำาเพญ   ทกรกรยา ปญจวคคยกไดชวนกนละทงพระองคไปทงหมด เปนผลทำาใหพระองคไดอยตามลำาพงในท4สงบเงยบ ปราศจากส4งรบกวนทงปวง พวกปญจวคคยไดหนไปอยท4ปาอสปตนมฤคทายวน กรงพาราณส พระองคไดทรงตงพระสตและเดนทางสายกลาง คอ การปฏบตในความพอเหมาะพอควรหรอเรยกวา มชฌมาปฏปทา

ตรสร

 โยคสทธตถะ ประทบน4งไมหว 4นไหวท4โพธบลลงก ใตตนพระศรมหาโพธ ทรงเร4มบำาเพญสมาธใหเกดใน พระทยดวยวธท4เรยกวาเขาฌาน แลวทรงบรรลญาณ หมายถง วธทำาจตใหเปนสมาธ คอ การทำาใหจตแนวแน ไมฟงซานคดโนนคดน4อยางปถชนธรรมดา สวนญาณคอปญญาความรแจง คอ ฌานแสงสวางอนเกดจากแสงเทยนเทากบปญญา พระมหาบรษทรงบรรลญาณท4หน4งในตอนปฐมยาม (ประมาณ 3 ทม= 21.00 น.) ญาณท4หน4งนเรยกวา บพเพนวาสานสตญาณ หมายถง ความรแจงถงอดตชาตหนหลงทงของตนและของคนอน พอถงมชฌมยาม (ประมาณเท4ยงคน 24.00 น. ) ทรงบรรลญาณท4สอง ท4เรยก

วา จตปปาตญาณหมายถงความรแจงถงความจต คอ ดบและเกดของสตวโลก ตลอดถงความแตกตางกนท4เรยกวา กรรม พอถงปจฉมยาม (03.00 น) ทรงบรรลญาณท4สามคอ อาสวกขยญาณ หมายถงความรแจงถงความสนไปของกเลส และอรยสจ 4 คอ ความทกข เหตเกดของความทกข ความดบทกข และวธดบทกข การไดบรรลญาณทงสามของพระมหาบรษนนเรยกวา ตรสรความเปนพระพทธเจา ซ4งเกด ขนในคนวนขน 15 คำ4า เดอน 6 หลงจากนน พระนามวา สทธตถะกด พระโพธสตวกด ท4เกดใหม ตอน กอนตรสรวาพระมหาบรษกด ไดกลายเปนพระนามในอดตหนหลง เพราะตงแตนตอไปทรงมพระนามใหม วาอรหนตสมมาสมพทธเจา แปลวาพระผตรสรธรรมเคร4องหลดพนจากกเลสโดยชอบดวยพระองคเอง   เหตการณครงนจงเปนท4มหศจรรยเปนอยางย4ง กวจงแตงความเปนปคคลาธษฐานเฉลมพระ เกยรตพระพทธเจาวา นำาสตว มนษยนกร และทวยเทพในหม4นโลกธาต หายทกข หายโศก สนวปโยค จากผองภย สตวทงหลายตางมเมตตาจตตอกนทกถวนหนา เวนจากเวรานเวร อาฆาตมาดรายแกกน   ทวยเทพตางบรรเลงดนตรสวรรค รายรำา ขบรอง แซซองถวายเปนพทธบชาและกลาวสรร เสรญพระพทธคณกนท4วหนา

ปฐมเทศนา

โยคสทธตถะ ประทบน4งไมหว 4นไหวท4โพธบลลงก ใตตนพระศรมหาโพธ ทรงเร4มบำาเพญสมาธใหเกดใน พระทยดวยวธท4เรยกวาเขาฌาน แลวทรงบรรลญาณ หมายถง วธทำาจตใหเปนสมาธ คอ การทำาใหจตแนวแน ไมฟงซานคดโนนคดน4อยางปถชนธรรมดา สวนญาณคอปญญาความรแจง คอ ฌานการแสดงปฐมเทศนา วนขน ๑๔ คำ4า เดอนอาสาฬหะ (เดอน ๘) ณ ปาอสปตนมฤคทายวน พระพทธเจาเสดจไปหาปญจวคคย  พระองคไดทรงแสดงธรรมในวนขน ๑๕ คำ4า เดอน ๘ เรยกวา ธรรมจกกปวตนสตร ในขณะท4ทรงแสดงธรรมนน ทานโกณฑญญะไดธรรมจกษ คอ พระโสดาบน ไดทลขออปสมบทในพระธรรมวนยของสมมสมพทธเจา เรยกการบวชครงนวา "เอหภกขอปสมปทา" พระอญญาโกณฑญญะ จงเปนพระภกษรปแรกในพทธศาสนา การประกาศศาสนา

เม4อพระองค มสาวกเปนพระอรหนต ๖๐ องค และกไดออกพรรษาแลว ทรงพจารณาเหนสมควรวาจะออกไปประกาศศาสนา ใหเปนท4แพรหลายไดแลว พระองคจงเรยกประชมสาวกทงหมดแลวตรสวา "ภกษทงหลาย เราไดพอนจากบวงทงปวงทงชนดท4เปนทพย และชนดท4เปนของมนษยแลว แมทานทงหลายกเชนเดยวกน เราทงหลายจงพากนจารกไปยงชนบททงหลาย เพ4อประโยชนและความสขแกมหาชนเถด อยาไปรวมกนทางเดยวถงสองรปเลย จงแสดงธรรมใหงามทงในเบองตน ทามกลาง และท4สด พรอมทงอรรถ พรอมทงพยญชนะ เถด จงประกาศพรหมจรรยอนบรสทธบรบรณสนเชง สตวทงหลายท4มกเลสเบาบางนนมอย เพราะโทษท4ไมไดฟงธรรม ยอมจะเส4อมจากคณท4จะพงไดถง ผร ท4วถงธรรมคงจกมอย แมตวเรากจะไปยงอรเวลาเสนานคม เพ4อแสดงธรรมเชนกน "

พระองคทรงสงสาวกออกประกาศศาสนาพรอมกนทเดยว ๖๐ องค ไป ๖๐ สาย คอ ไปกนทกสารทศทเดยว แมพระองคเองกไปเหมอนกน ไมใชแตสาวกอยางเดยวเทานน นบวาเปนตวอยางท4ดของบคคลท4จะเปนผนำาทเดยวสาวกทง ๖๐ องคเม4อไดรบพทธบญชาเชนนนกแยกยายกนไปประกาศศาสนาตามจงหวด อำาเภอ และตำาบลตางๆ ทำาใหกลบตรในดนแดนถ4นฐานตาง ๆ เหลานน หนมาสนใจมากเล4อมใสมากขน บางคนขอบวช แตสาวกเหลานนยงใหบวชเองไมได  จงตองพากลบตรเหลานนมาเฝาพระพทธเจาเพ4อใหพระองคบวชใหทำาใหไดรบความลำาบากในการเดนทางมาก ฉะนนพระพทธเจาจงทรงอนญาตใหสาวกเหลานนอปสมบทกลบตรไดโดยโกนผมและหนวดเคราเสยกอน แลวจงใหนงหมผายอมดวยนำาฝาด น4งคกเขาพนมมอกราบภกษแลวเปลงวาจาวา "ขาพเจาขอถงพระพทธเจาเปนสรณะ ขาพเจาขอถงพระธรรมเปนสรณะ ขาพเจาขอถงพระสงฆเปนสรณะ" รวม ๓ ครง การอปสมบทนเรยกวา "ตสรณคมนปสมปทา" คอ อปสมบทโดยวธใหปฏญญาณตนเปนผถงสรณคมนตงแตพรรษาท4 ๑ ท4พระองคไดสาวกเปนพระอรหนตจำานวน ๖๐ องคแลวพระองคกไดอาศยพระมหากรณาคณทำาการประกาศเผยแผคำาสอน จนไดสาวกเปนภกษ ภกษณ อบาสก อบาสกา เปนพทธบรษท ๔ ขน อยางแพรหลายและม 4นคง การประกาศศาสนาของพระองคไดดำาเนนการไปอยางเขมแขง โดยการจารกไปยงหมบานชนบทนอยใหญในแควนตางๆ ท4วชมพทวปตลอดเวลาอก ๔๔ พรรษาคอ พรรษาท4 ๒ - ๔๕ ดงนพรรษาท4 ๒ เสดจไปยงเสนานคมในตำาบลอรเวลา ในระหวางทางไดสาวกกลม ภททวคคย ๓๐ คน และท4ตำาบลอรเวลาได ชฎล ๓ พ4นอง คอ อรเวลกสสปะ นทกสสปะ และ คยากสสปะ กบศษย ๑,๐๐๐ คน เทศนาอาทตตปรยายสตร ท4คยาสสะเสดจไปยงราชคฤหแหงแคววนมคธ กษตรยเสนยะพมพสาร ทรงถวายสวนเวฬวน แดคณะสงฆ ไดสารบตร และโมคคลลานะเปนสาวก อก ๒ เดอนตอมาเสดจไปยงกบลพสด ทรงพำานกท4 นโครธาราม ไดสาวกมากมาย เชน นนทะ ราหล อานนท เทวทต และพระญาตอ4นๆ อนาถปณฑกะเศรษฐ อาราธนาไปยงกรงสาวตถแหงแควนโกศล ถวายสวนเชตวนแตคณะสงฆ ทรงจำารรษาท4น4พรรษาท4 ๓ นางวสาขาถวายบพพาราม ณ กรงสาวตถ ทรงจำาพรรษาท4น4

พรรษาท4 ๔ ทรงจำาพรรษาท4เวฬวน ณ กรงราชคฤหแหงแควนมคธพรรษาท4 ๕ โปรดพระราชบดาจนไดบรรลอรหตตผล ทรงไกลเกล4ยขอพพาทระหวางพระญาตฝายสกกะกบพระญาตฝายโกลยะเก4ยวกบการใชนำาในแมนำา โรหณ ทรงบรรพชาอปสมบทพระนางปชาบดโคตม และคณะเปนภกษณพรรษาท4 ๖ ทรงแสดงยมกปาฏหารยในกรงสาวตถย ทรงจำาพรรษาบนภเขามงกลบรรพตพรรษาท4 ๗ ทรงเทศนาและจำาพรรษาท4กรงสาวตถ ระหวางจำาพรรษาเสดจขนไปยงสวรรคชนดาวดงสโปรดพทธมารดาดวยพระอภธรรมพรรษาท4 ๘ ทรงเทศนาในแควนภคคะ ทรงจำาพรรษาในสวนเภสกลาวนพรรษาท4 ๙ ทรงเทศนาในแควนโกสมพพรรษาท4 ๑๐ คณะสงฆแหงโกสมพแตกแยกกนอยางรนแรง ทรงตกเตอนไมเช4อฟง จงเสดจไปประทบและจำาพรรษาในปา ปาลเลยยกะ มชางเชอกหน4งมาเฝาพทกษและรบใชตลอดเวลาพรรษาท4 ๑๑ เสดจไปยงกรงสาวตถ คณะสงฆแหงโกสมพปรองดองกนได ทรงจำาพรรษาในหมบานพราหมณช4อ เอกนาลาพรรษาท4 ๑๒ ทรงเทศนาและจำาพรรษาท4เวรญชา เกดความอดอยากรนแรงพรรษาท4 ๑๓ ทรงเทศนาและจำาพรรษาบน ภเขาจาลกบรรพตพรรษาท4 ๑๔ ทรงเทศนาและจำาพรรษาท4กรงสาวตถ ราหลขอบรรพชาอปสมบทพรรษาท4 ๑๕ เสดจไปยงกรงกบลพสด สปปพทธะถกแผนนสบเพราะขดขวางทางโคจรพรรษาท4 ๑๖ ทรงเทศนาและจำาพรรษาท4 อาลวพรรษาท4 ๑๗ เสดจไปยงกรงสวตถ กลบมายงอาลวและทรงจำาพรรษาท4กรงราชคฤหพรรษาท4 ๑๘ เสดจไปยง อาลว ทรงจำาพรรษาบน ภเขาจาลกบรรพตพรรษาท4 ๑๙ ทรงเทศนาและจำาพรรษาท4บน ภเขาจาลกบรรพตพรรษาท4 ๒๐ โจร องคลมาลย กลบใจเปนสาวก ทรงแตงตงใหพระอานนท รบใชใกลชดตลอดกาล ทรงจำาพรรษาท4กรงราชคฤห ทรงเร4มบญญตวนยพรรษาท4 ๒๑ - ๔๔ ทรงยดเอาเชตวนและบพพารามในกรงราชคฤหเปนศนยกลางการเผยแพรและเปนท4ประทบจำาพรรษา เสดจพรอมสาวกออกเทศนาโปรเวไนยสตวตามแวนแควนตาง ๆ โดยรอบพรรษาท4 ๔๕ และสดทาย พระเทวทต คดปลงพระชนม กลงกอนหนจนเปนเหตใหพระบาทหอโลหต ทรงไดรบการบำาบดจากหมอชวกทรงปรนพานการเสดจปรนพพาน หลงจากพระพทธเจาแสดงปจฉมโอวาท ซ4งวนนนตรงกบวนเพญเดอนวสาขะ (เดอน ๖) ในยามสดทายของวนนน ณ ปาไมสาละ(สาลวนอทยาน) ของกษตรยมลละ กรงกสนารา พระองคไดประทบใตตนสาละค หลงจากตรสโอวาทใหแกพระอรยสงฆแลว พระองคมไดตรสอะไรอกแลวเสดจปรนพพาน ดวยพระอาการสงบ

ซ4งเปนท4นาอศจรรยนกท4วนประสต วนตรสร และวนปรนพพานของพระพทธเจาตรงกน คอ วนเพญเดอน ๖  สกลกำาเนดและปฐมวย

หลงจากประสต

อภเษกสมรส

ออกบรรพชา