DOKĄD ZMIERZA WSPÓŁCZESNE PORADNICTWO ZAWODOWE?

Augustyn Bańka

Wyznaczniki rozwoju współczesnego poradnictwa zawodowego

1.1. Zaistnienie kontekstualnych zmian we współczesnych ramach życia Zaistnienie kontekstualnych zmian we współczesnych ramach życia stwarza zapotrzebowanie na nowe formy poradnictwa zawodowego stwarza zapotrzebowanie na nowe formy poradnictwa zawodowego opartego na nowej psychologii rozwoju i osobowości człowieka.opartego na nowej psychologii rozwoju i osobowości człowieka.

2.2. Ewolucja poradnictwa zawodowego w kierunku doradztwa karier wymaga Ewolucja poradnictwa zawodowego w kierunku doradztwa karier wymaga nowego spojrzenia na rolę pracy w życiu człowieka i w kształtowaniu nowego spojrzenia na rolę pracy w życiu człowieka i w kształtowaniu psychiki człowieka na przestrzeni życia.psychiki człowieka na przestrzeni życia.

3.3. Nowe ramy życia zmieniające kierunek poradnictwa zawodowego z Nowe ramy życia zmieniające kierunek poradnictwa zawodowego z modelu dyrektywnego na model niedyrektywny związany z pomaganiem modelu dyrektywnego na model niedyrektywny związany z pomaganiem klientowi w organizowaniu kariery zawodowej jako spójności życia klientowi w organizowaniu kariery zawodowej jako spójności życia wymaga przekraczania granic przestrzennych, biurokratycznych, wymaga przekraczania granic przestrzennych, biurokratycznych, instytucjonalnych, międzyludzkich i między dziedzinami wiedzy.instytucjonalnych, międzyludzkich i między dziedzinami wiedzy.

4.4. Rozumienie dzisiejszego poradnictwa zawodowego jako praktyki, w Rozumienie dzisiejszego poradnictwa zawodowego jako praktyki, w ramach której względność pozycji doradcy w relacjach JA – INNI jest ramach której względność pozycji doradcy w relacjach JA – INNI jest eksplorowana i negocjowana wymaga poznania i używania nowych eksplorowana i negocjowana wymaga poznania i używania nowych konceptów psychologicznych.konceptów psychologicznych.

Nowe konteksty współczesnych karier

1.1. Globalizacja iGlobalizacja i t transkulturalizacja kontekstu ekonomicznego ranskulturalizacja kontekstu ekonomicznego prowadzi do wielokontekstowości rozwoju osobowości. Proces ten prowadzi do wielokontekstowości rozwoju osobowości. Proces ten przejawia się m. in. w uniwersalizacji doświadczenia wymaganego przejawia się m. in. w uniwersalizacji doświadczenia wymaganego do osiągnięcia optymalnego poziomu kompetencji życiowych, do osiągnięcia optymalnego poziomu kompetencji życiowych, pozwalających na realizację kariery ponad granicami specjalności, pozwalających na realizację kariery ponad granicami specjalności, zawodów, lokalnych rynków pracy etc. (zawodów, lokalnych rynków pracy etc. (boudnryless careerboudnryless career).).

2.2. Zróżnicowanie ścieżek i procesów tranzycji z edukacji do rynku Zróżnicowanie ścieżek i procesów tranzycji z edukacji do rynku pracy tworzy trend przejawiający się w tendencji do wiązania pracy tworzy trend przejawiający się w tendencji do wiązania ścieżek edukacyjnych z różnymi niestandardowymi formami ścieżek edukacyjnych z różnymi niestandardowymi formami zatrudnienia w szerokim wymiarze geograficznym i kulturowym. zatrudnienia w szerokim wymiarze geograficznym i kulturowym.

3. Nieciągłość (dyskontynuacja) egzystencji – której najbardziej 3. Nieciągłość (dyskontynuacja) egzystencji – której najbardziej rozpoznawalnymi symptomami jest częsta utrata pracy, zmiana rozpoznawalnymi symptomami jest częsta utrata pracy, zmiana pracy i zatrudnienia, „umieranie zawodów”, zmiana miejsca pracy i zatrudnienia, „umieranie zawodów”, zmiana miejsca zamieszkania, zmiana środowiska kulturowego wymaga od ludzi zamieszkania, zmiana środowiska kulturowego wymaga od ludzi częstej zmiany tożsamości.częstej zmiany tożsamości.

Skutki nowych kontekstów współczesnych karier:

1.1. Nieciągłość obecności na rynku pracy Nieciągłość obecności na rynku pracy

2.2. Dyskontynuacja zatrudnienia powoduje, że życie staje się Dyskontynuacja zatrudnienia powoduje, że życie staje się łańcuchem powiązanych ze sobą chwil.łańcuchem powiązanych ze sobą chwil.

3.3. Zawieszanie znaczeń i wstrzymywanie zdarzeń (zapory rozwoju Zawieszanie znaczeń i wstrzymywanie zdarzeń (zapory rozwoju przez kontynuację).przez kontynuację).

4.4. To, co było od momentu zawieszenia staje pod znakiem To, co było od momentu zawieszenia staje pod znakiem zapytania.zapytania.

5.5. Przemijanie dotychczasowej sieci znaczeń, pojawianie się nowej Przemijanie dotychczasowej sieci znaczeń, pojawianie się nowej sieci znaczeń.sieci znaczeń.

6.6. Konieczność ponawiania prób zapełnienia przerw w ciągłości Konieczność ponawiania prób zapełnienia przerw w ciągłości egzystencji, znaczeń i kariery za pomocą określonych prawd, egzystencji, znaczeń i kariery za pomocą określonych prawd, różnych form wiedzy i koncepcji działania, by uczynić życie różnych form wiedzy i koncepcji działania, by uczynić życie spójnym i zrozumiałym.spójnym i zrozumiałym.

Podstawowym problemem staje się to, jak scalić życie w „życiorys”, spójną historię i sens w sytuacji takich zagrożeń, jak zmiana kontraktu psychologicznego

Kontrakt psychologiczny zastępuje Kontrakt psychologiczny zastępuje kontrakt formalnykontrakt formalny. . Opiera się on na Opiera się on na niepisanej umowie wymiany świadczeń między pracodawcą a niepisanej umowie wymiany świadczeń między pracodawcą a pracownikiem. pracownikiem.

Nowe kontraktowanie pracy osłabia przede wszystkim znaczenie dla Nowe kontraktowanie pracy osłabia przede wszystkim znaczenie dla pracodawców (pracodawców (lojalności wobec organizacjilojalności wobec organizacji) oraz ogranicza ) oraz ogranicza pewność pewność zatrudnieniazatrudnienia (ang. (ang. employment securityemployment security).).

Najbardziej poszkodowanymNajbardziej poszkodowanymii podmiot podmiotamiami rynku w wyniku wymienionych rynku w wyniku wymienionych zmian są osoby, które tradycyjnie zmian są osoby, które tradycyjnie wykazują się największą wykazują się największą lojalnością.lojalnością.

Lojalność i przywiązanie do organizacji nie stanowią już najważniejszejLojalność i przywiązanie do organizacji nie stanowią już najważniejszej cnoty (dobra kapitałowego jednostki)cnoty (dobra kapitałowego jednostki). O ile dawniej przedsiębiorstwa i . O ile dawniej przedsiębiorstwa i organizacje zatrudniające pracowników były żywotnie zainteresowane w organizacje zatrudniające pracowników były żywotnie zainteresowane w obniżaniu wskaźnika fluktuacji, o tyle dzisiaj bardziej zainteresowane są w obniżaniu wskaźnika fluktuacji, o tyle dzisiaj bardziej zainteresowane są w elastycznych i nietypowych formach zatrudnienia. elastycznych i nietypowych formach zatrudnienia.

Lojalność jako przywiązanie do organizacji staje się wartością Lojalność jako przywiązanie do organizacji staje się wartością dysfunkcjonalną.dysfunkcjonalną.

Wyzwania, jakie stoją przed aktywizacją zawodową w warunkach permanentnych zmian:

Jak łagodzić lęki wywoływane przez permanentną Jak łagodzić lęki wywoływane przez permanentną dyskontynuację oraz zmianę, a prowadzące do apatii oraz dyskontynuację oraz zmianę, a prowadzące do apatii oraz rozpaczy?rozpaczy?

Jak zastąpić stary instynkt życia ukierunkowanego na Jak zastąpić stary instynkt życia ukierunkowanego na kontynuację, instynktemkontynuację, instynktem nowego symptomu „zdrowia’ i witalności nowego symptomu „zdrowia’ i witalności tj. gotowości do porzucania tego, co było?tj. gotowości do porzucania tego, co było?

Jak spowodować powstawanie gotowości na dyskontynuację Jak spowodować powstawanie gotowości na dyskontynuację wbrew naturalnym reakcjom żalu, rozstawania się z wbrew naturalnym reakcjom żalu, rozstawania się z przywiązaniem do miejsc zatrudnienia, wyuczonego zawodu, przywiązaniem do miejsc zatrudnienia, wyuczonego zawodu, miejsca zamieszkania ?miejsca zamieszkania ?

Nowe ramy życia narzucają w poradnictwie zawodowym konieczność podejmowania nowych problemów i aktywności doradczych opartych na „nowej psychologii”:

1.1. Koordynowania różnych domen życia, w których architektura Koordynowania różnych domen życia, w których architektura mentalna, wyznaczniki osobowości oraz podstawy tożsamości są mentalna, wyznaczniki osobowości oraz podstawy tożsamości są różneróżne..

2.2. Organizowania tożsamości jednostki wokół szerszej gamy Organizowania tożsamości jednostki wokół szerszej gamy kategorii niż tylko praca i zawód.kategorii niż tylko praca i zawód.

3.3. Integrowania tożsamości klientów w różnych aspektach Integrowania tożsamości klientów w różnych aspektach dyskontynuacji tj. zawodowego, rodzinnego, kulturowego, dyskontynuacji tj. zawodowego, rodzinnego, kulturowego, przestrzennego itd.przestrzennego itd.

4.4. Wyzwalania marzeń i nadziei dotyczących własnej osoby i Wyzwalania marzeń i nadziei dotyczących własnej osoby i stawania się osobą.stawania się osobą.

5.5. Budowania na bazie marzeń i optymizmu cnot charakteru Budowania na bazie marzeń i optymizmu cnot charakteru uodparniających na przeciwności losu.uodparniających na przeciwności losu.

6.6. Odnajdywanie sensu własnego działania.Odnajdywanie sensu własnego działania.7.7. Formułowanie celów znaczących egzystencjalnie.Formułowanie celów znaczących egzystencjalnie.8.8. Organizowanie priorytetów i projektów życiowych wokół Organizowanie priorytetów i projektów życiowych wokół

sukcesów w różnych obszarach życia, a więc pracy, rodziny, sukcesów w różnych obszarach życia, a więc pracy, rodziny, edukacji, rekreacji, czasu wolnego, religii, społeczności etc.edukacji, rekreacji, czasu wolnego, religii, społeczności etc.

Modelem idealnym kariery staje się życie będące wysiłkiem zbudowania ciągłości i powiązania „wczoraj”, „dzisiaj” i „jutro”

Nowy paradygmat doradztwa polega na:

1.1. Wyzwalaniu indywidualnej inicjatywy w rozwoju własnego Wyzwalaniu indywidualnej inicjatywy w rozwoju własnego charakteru.charakteru.

2.2. Stymulowaniu elastycznego, optymistycznego i pozytywnego Stymulowaniu elastycznego, optymistycznego i pozytywnego nastawienia na zmianę i dyskontynuację stylu życia, projektów nastawienia na zmianę i dyskontynuację stylu życia, projektów życiowych, wartości i znaczeń.życiowych, wartości i znaczeń.

3.3. Budzeniu nadziei na pozytywny rozwój zdarzeń i możliwość Budzeniu nadziei na pozytywny rozwój zdarzeń i możliwość wpływania na rozwój.wpływania na rozwój.

4.4. Scalanie życia w „życiorys”, historię i sens w oparciu o Scalanie życia w „życiorys”, historię i sens w oparciu o „zdrowy” instynkt życia polegający na gotowości do „zdrowy” instynkt życia polegający na gotowości do porzucenia „tego, co było” i otwarcia się na „nowe”.porzucenia „tego, co było” i otwarcia się na „nowe”.

5.5. Łączeniu pracy i optymalnego zatrudnienia z indywidualną Łączeniu pracy i optymalnego zatrudnienia z indywidualną inicjatywą rozwoju charakteru.inicjatywą rozwoju charakteru.

Jaka psychologia potrzebna jest we współczesnym poradnictwie zawodowym rozumianym jako proces łączenia spraw związanych z pracą i zatrudnieniem, z indywidualną inicjatywą budowania charakteru?

We współczesnym poradnictwie zawodowym i w świecie We współczesnym poradnictwie zawodowym i w świecie naznaczonym dyskontynuacją największe zapotrzebowanie naznaczonym dyskontynuacją największe zapotrzebowanie jest na „psychologię nadziei”.jest na „psychologię nadziei”.

Nadzieja jest warunkiem niezbędnym przezwyciężenia Nadzieja jest warunkiem niezbędnym przezwyciężenia nieciągłości i dyskontynuacji, gdyż daje możliwość nowego nieciągłości i dyskontynuacji, gdyż daje możliwość nowego początku.początku.

Nadzieja jest oczekiwaniem tego, że coś przyniesie spełnienie, Nadzieja jest oczekiwaniem tego, że coś przyniesie spełnienie, ale charakter tego czegoś nie musi być bliżej określony.ale charakter tego czegoś nie musi być bliżej określony.

Co obejmuje psychologia nadziei?

- Psychologię reguł funkcjonowania, facylitowania i przewidywania warunków- Psychologię reguł funkcjonowania, facylitowania i przewidywania warunków odbierających i budzących nadzieję tj. zachęt i afordancjiodbierających i budzących nadzieję tj. zachęt i afordancji

- Psychologię reguł funkcjonowania, facylitowania i przewidywania systemów- Psychologię reguł funkcjonowania, facylitowania i przewidywania systemów percepcyjnych budzących nadzieję jak zachęty i afordancje, bądźpercepcyjnych budzących nadzieję jak zachęty i afordancje, bądź uniemożliwiających rozwój nadziei jak bariery życiowe.uniemożliwiających rozwój nadziei jak bariery życiowe.

- Psychologię reguł nie zamykania się na nadzieję (- Psychologię reguł nie zamykania się na nadzieję (otwartośćotwartość).).

- Psychologię reguł stymulowania u klientów potrzeby samoobserwacji- Psychologię reguł stymulowania u klientów potrzeby samoobserwacji budzenia w sobie nadziei budzenia w sobie nadziei (samoskuteczności(samoskuteczności).).

- Psychologię reguł stymulowania klientów do budowania i trwania przy- Psychologię reguł stymulowania klientów do budowania i trwania przy realistycznej nadziei (realistycznej nadziei (motywacja osiągnięćmotywacja osiągnięć). ).

- Psychologię reguł stymulowania klientów do realizowania w praktyce- Psychologię reguł stymulowania klientów do realizowania w praktyce nadziei, marzeń i projektów życiowych (nadziei, marzeń i projektów życiowych (proaktywnośćproaktywność). ).

Co jest potrzebne do budowania w całożyciowym doradztwie karier nadziei na pomyślną kontynuację życia?

Nadzieję może podtrzymywać wiara w siebie, w społeczeństwo, Nadzieję może podtrzymywać wiara w siebie, w społeczeństwo, w religię, we wstyd etc. Trwanie w nadziei wymaga wiary.w religię, we wstyd etc. Trwanie w nadziei wymaga wiary.

Nadzieję może podtrzymywać odpowiednie nastawienie klienta, Nadzieję może podtrzymywać odpowiednie nastawienie klienta, a w szczególności postawa optymizmu czy wdzięczności. a w szczególności postawa optymizmu czy wdzięczności. Wdzięczność to nieprecyzyjne źródło przekonania, że Wdzięczność to nieprecyzyjne źródło przekonania, że wszystko potoczy się dobrze.wszystko potoczy się dobrze.

Porada i wsparcie doradcze.Porada i wsparcie doradcze.

Co jest rezerwuarem optymizmu i nadziei?

1.1. Priorytet własnego rozwoju nad rozwojem Priorytet własnego rozwoju nad rozwojem zaprogramowanym.zaprogramowanym.

2.2. Priorytet własnych punktów odniesienia.Priorytet własnych punktów odniesienia.3.3. Priorytet podążania rozwoju za obrazem własnej Priorytet podążania rozwoju za obrazem własnej

osoby konstruowanym samodzielnie.osoby konstruowanym samodzielnie.4.4. Priorytet swobody wyboru obrazu własnej osoby Priorytet swobody wyboru obrazu własnej osoby

przed przyjmowaniem go jako zadania zleconego.przed przyjmowaniem go jako zadania zleconego.5.5. Priorytet swobody ekspresji własnej osoby na bazie Priorytet swobody ekspresji własnej osoby na bazie

indywidualnych punktów odniesienia nad ekspresją indywidualnych punktów odniesienia nad ekspresją uwarunkowaną ograniczeniami (miejsca, płci, rasy, uwarunkowaną ograniczeniami (miejsca, płci, rasy, narodu, wspólnoty etc.).narodu, wspólnoty etc.).

Co jest rezerwuarem pesymizmu i zniechęcenia?

1.1. Bariery i uwarunkowania zewnętrzne/kontekstualne:Bariery i uwarunkowania zewnętrzne/kontekstualne:- środowiskowe (wieś, małe miasto)środowiskowe (wieś, małe miasto)- ekonomiczneekonomiczne- społecznespołeczne- polityczne.polityczne.

2.2. Bariery wewnętrzne:Bariery wewnętrzne:- lęki dotyczące własnej osoby i innychlęki dotyczące własnej osoby i innych- konstrukty moralne dotyczące wartości życia (np. etyka konstrukty moralne dotyczące wartości życia (np. etyka

opiekuńczości)opiekuńczości)- samooceny i konstrukty dotyczące własnej osoby (np. poczucie samooceny i konstrukty dotyczące własnej osoby (np. poczucie

samoskuteczności)samoskuteczności)- gąszcz możliwych tożsamości i integracji tożsamości.gąszcz możliwych tożsamości i integracji tożsamości.

We współczesnym poradnictwie zawodowym wyróżnić należy dwie formy pomocy:

1.1. Pomoc doradcza dla klientów Pomoc doradcza dla klientów funkcjonujących w pozytywnym cyklu funkcjonujących w pozytywnym cyklu nastawienia na dyskontynuację.nastawienia na dyskontynuację.

2.2. Pomoc doradcza dla klientów Pomoc doradcza dla klientów funkcjonujących w negatywnym cyklu funkcjonujących w negatywnym cyklu nastawienia na dyskontynuacjęnastawienia na dyskontynuację

Pomoc doradcza dla klientów funkcjonujących w pozytywnym cyklu nastawienia na dyskontynuację:

Pomoc doradcza dla klientów funkcjonujących w negatywnym cyklu nastawienia na dyskontynuację:

Zmiana paradygmatu poradnictwa zawodowego na doradztwo karier pociąga za sobą wiele problemów i wymaga zrealizowania kilku zadań:

1. 1. Niezbędna jest ponowna konceptualizacja teoretycznych podstaw Niezbędna jest ponowna konceptualizacja teoretycznych podstaw poradnictwa karier; jeżeli poradnictwo zawodowe nie jest tym samym poradnictwa karier; jeżeli poradnictwo zawodowe nie jest tym samym co poradnictwo karier, to należy oprzeć to ostatnie na innych co poradnictwo karier, to należy oprzeć to ostatnie na innych podstawach teoretycznych.podstawach teoretycznych.

2. Niezbędna jest ponowna ocena dotychczas wypracowanych strategii 2. Niezbędna jest ponowna ocena dotychczas wypracowanych strategii pomocy w ramach poradnictwa zawodowego z punktu widzenia pomocy w ramach poradnictwa zawodowego z punktu widzenia przydatności w poradnictwie karier.przydatności w poradnictwie karier.

3. Niezbędna jest aktualizacja przydatności obecnych oraz powstających 3. Niezbędna jest aktualizacja przydatności obecnych oraz powstających teorii rozwoju człowieka w cyklu życia, rozwoju osobowości, rozwoju teorii rozwoju człowieka w cyklu życia, rozwoju osobowości, rozwoju zawodowego i rozwoju karier.zawodowego i rozwoju karier.

4. Niezbędna jest ponowna konceptualizacja założeń doradztwa karier z 4. Niezbędna jest ponowna konceptualizacja założeń doradztwa karier z punktu widzenia integracji transkultuowej (europejskiej).punktu widzenia integracji transkultuowej (europejskiej).

5. Niezbędne jest określenie nowego zestawu kompetencji, jakimi powinni 5. Niezbędne jest określenie nowego zestawu kompetencji, jakimi powinni legitymować się doradcy karier, by byli w stanie sprostać zadaniom, legitymować się doradcy karier, by byli w stanie sprostać zadaniom, jakie stwarzają im nowe okoliczności i częściowa dezaktualizacja jakie stwarzają im nowe okoliczności i częściowa dezaktualizacja tradycyjnych podstaw teoretycznych tradycyjnych podstaw teoretycznych

Doradztwo karier a teorie

Konceptualizacja teoretycznych podstaw poradnictwa Konceptualizacja teoretycznych podstaw poradnictwa karier to kwestia konieczności zbudowania karier to kwestia konieczności zbudowania specyficznych i relewantnych teorii umożliwiających specyficznych i relewantnych teorii umożliwiających skuteczne wspomaganie ludzi w rozwiązywaniu ich skuteczne wspomaganie ludzi w rozwiązywaniu ich problemów przez całe życie. problemów przez całe życie.

Należy uwzględnić fakt, iż doradztwo karier nie jest Należy uwzględnić fakt, iż doradztwo karier nie jest prostym przedłużeniem poradnictwa zawodowego.prostym przedłużeniem poradnictwa zawodowego.

Różnice w podstawach teoretycznych doradztwa zawodowego i psychologicznego doradztwa karier

Poradnictwo karier różni się od poradnictwa zawodowego m.in. tym, Poradnictwo karier różni się od poradnictwa zawodowego m.in. tym, że w dużo mniejszym stopniu angażuje się w rozwiązywanie że w dużo mniejszym stopniu angażuje się w rozwiązywanie problemów zawodowych jednostki, a w większym stopniu w inne problemów zawodowych jednostki, a w większym stopniu w inne obszary aktywności jednostkiobszary aktywności jednostki, takie jak:, takie jak:

- życie rodzinne, życie rodzinne, - rekreacja, edukacja ogólnarekreacja, edukacja ogólna- oraz problemy natury osobowościowej (otwartość, nieśmiałość, lęk, oraz problemy natury osobowościowej (otwartość, nieśmiałość, lęk,

separacja, przywiązanie). separacja, przywiązanie). W przeciwieństwie do poradnictwa zawodowego doradztwo karier ma W przeciwieństwie do poradnictwa zawodowego doradztwo karier ma

charakter indukcyjny. charakter indukcyjny. W mniejszym stopniu opiera się ono na obserwacjach empirycznych, W mniejszym stopniu opiera się ono na obserwacjach empirycznych,

których synteza jest podstawą ogólnie obowiązujących dyrektyw i których synteza jest podstawą ogólnie obowiązujących dyrektyw i wskazówek postępowania (stąd nazwa poradnictwo dyrektywne). wskazówek postępowania (stąd nazwa poradnictwo dyrektywne).

Poradnictwo karier, będące z istoty rzeczy programem wsparcia ludzi w programowaniu różnych sfer (domen) życia w warunkach permanentnej zmiany, musi wypływać z całkowicie innych założeń

Po pierwsze, w warunkach permanentnej zmiany nie jest możliwe Po pierwsze, w warunkach permanentnej zmiany nie jest możliwe formułowanie ogólnych dyrektyw opartych wyłącznie na obserwacjach formułowanie ogólnych dyrektyw opartych wyłącznie na obserwacjach empirycznych, ponieważ zróżnicowanie i zmienność warunków życia empirycznych, ponieważ zróżnicowanie i zmienność warunków życia poszczególnych jednostek i grup ludzkich jest tak duża i wzajemnie poszczególnych jednostek i grup ludzkich jest tak duża i wzajemnie sprzeczna, iż tylko teorie są w stanie pomóc w zapanowaniu nad tym sprzeczna, iż tylko teorie są w stanie pomóc w zapanowaniu nad tym chaosem (Gelso, Fassinger, 1992; Spokane i in., 2003).chaosem (Gelso, Fassinger, 1992; Spokane i in., 2003).

Po drugie, skoro w doradztwie karier rzecz idzie o wspomaganie ludzi w Po drugie, skoro w doradztwie karier rzecz idzie o wspomaganie ludzi w rozwiązywaniu problemów w warunkach skrajnej niepewności, której nie rozwiązywaniu problemów w warunkach skrajnej niepewności, której nie eliminuje metoda indukcyjna oparta na gromadzeniu faktów z eliminuje metoda indukcyjna oparta na gromadzeniu faktów z permanentnie zmieniającej się rzeczywistości, jest rzeczą naturalną, iż permanentnie zmieniającej się rzeczywistości, jest rzeczą naturalną, iż doradztwo staje się procesem konstruowania teorii dotyczących doradztwo staje się procesem konstruowania teorii dotyczących określonego fragmentu rzeczywistościokreślonego fragmentu rzeczywistości

Doradztwo karier jest:

ZZ jednej strony jednej strony - - nauką skoncentrowaną na rozwijaniu nauką skoncentrowaną na rozwijaniu mikroteorii wyjaśnianej i zmienianej rzeczywistości. mikroteorii wyjaśnianej i zmienianej rzeczywistości.

Z drugiej stronyZ drugiej strony - - praktyką skoncentrowaną na praktyką skoncentrowaną na rozwoju osobowości człowieka w całym cyklu życia. rozwoju osobowości człowieka w całym cyklu życia.

Doradztwo karier jako dziedziną praktyki, jest głęboko Doradztwo karier jako dziedziną praktyki, jest głęboko zakotwiczone w teorii i samo operuje specyficzną zakotwiczone w teorii i samo operuje specyficzną meta-teorią (Strong, 1991; Spokane i in., 2003). meta-teorią (Strong, 1991; Spokane i in., 2003).

Doradztwo karier nie jest tożsame z polityką Doradztwo karier nie jest tożsame z polityką społeczną, choć się w nią silnie wpisuje, lecz nową społeczną, choć się w nią silnie wpisuje, lecz nową formą wspomagania rozwoju ludzi w realizacji celów i formą wspomagania rozwoju ludzi w realizacji celów i kierunków stosunkowo słabo zdefiniowanych. kierunków stosunkowo słabo zdefiniowanych.

Specyfika teorii doradztwa karier W poradnictwie zawodowym kierunki docelowe były precyzyjnie i W poradnictwie zawodowym kierunki docelowe były precyzyjnie i

długookresowo określone, toteż rola teorii była stosunkowo niewielka. długookresowo określone, toteż rola teorii była stosunkowo niewielka.

W poradnictwie karier cele są płynne, ich realizacja uzależniona jest od W poradnictwie karier cele są płynne, ich realizacja uzależniona jest od wielu zmiennych personalnych i kontekstualnych (środowiska wielu zmiennych personalnych i kontekstualnych (środowiska społecznego, kulturowego, rynku pracy, rynku edukacyjnego), a efekt społecznego, kulturowego, rynku pracy, rynku edukacyjnego), a efekt końcowy niewielki (końcowy niewielki (effect size of predictioneffect size of prediction). ).

PPrzy konstruowaniu teorii generalizujących fakty empiryczne, jako rzy konstruowaniu teorii generalizujących fakty empiryczne, jako obserwowane skutki działań w powiązaniu z przyczynami, schodzą na obserwowane skutki działań w powiązaniu z przyczynami, schodzą na drugi plan. Na czoło wysuwają się natomiast założenia teoretyczne drugi plan. Na czoło wysuwają się natomiast założenia teoretyczne dotyczące sposobów wtórnej integracji danych na drodze meta-analizy, dotyczące sposobów wtórnej integracji danych na drodze meta-analizy, której celem jest wzrost efektywności przewidywań doradczych. której celem jest wzrost efektywności przewidywań doradczych.

Mówiąc krótko, o ile dawniej jakość przewidywań (np. sukcesu na rynku Mówiąc krótko, o ile dawniej jakość przewidywań (np. sukcesu na rynku pracy w wymiarze narodowym czy w lokalnej edukacji zawodowej) pracy w wymiarze narodowym czy w lokalnej edukacji zawodowej) oparta była na diagnozie i pomiarze, o tyle obecnie trafność prognozy oparta była na diagnozie i pomiarze, o tyle obecnie trafność prognozy (szczególnie w wymiarze transkulturowym) oparta jest na adekwatnej (szczególnie w wymiarze transkulturowym) oparta jest na adekwatnej teorii.teorii.

Teorie stanowiące podstawy praktyki doradztwa zawodowego i karier pozwalają przede wszystkim:

1. Zwiększyć stopień zrozumienia występowania sprzecznych 1. Zwiększyć stopień zrozumienia występowania sprzecznych faktów, dotyczących np. rozwoju człowieka, pracy, roli rodziny, faktów, dotyczących np. rozwoju człowieka, pracy, roli rodziny, przystosowania społecznego (np. roli konformizmu, przystosowania społecznego (np. roli konformizmu, funkcjonalnej niedojrzałości, aprobaty społecznej).funkcjonalnej niedojrzałości, aprobaty społecznej).

2. Podjąć trafne przewidywania przebiegu zjawisk (np. fakty 2. Podjąć trafne przewidywania przebiegu zjawisk (np. fakty obserwacyjne nie pozwalają ani określić pożądanych stanów obserwacyjne nie pozwalają ani określić pożądanych stanów rzeczy, ani prawdopodobieństwa ich wystąpienia u konkretnej rzeczy, ani prawdopodobieństwa ich wystąpienia u konkretnej osoby).osoby).

3. Stworzyć racjonalne podstawy do gromadzenia i analizowania 3. Stworzyć racjonalne podstawy do gromadzenia i analizowania danych odnoszących się do wpływu społecznego w trakcie danych odnoszących się do wpływu społecznego w trakcie procesu doradczego.procesu doradczego.

4. Sprawdzić trafność metod doradztwa na podstawie kryteriów 4. Sprawdzić trafność metod doradztwa na podstawie kryteriów zewnętrznych w relacji do różnych krajów, populacji i kultur.zewnętrznych w relacji do różnych krajów, populacji i kultur.

Teorie rozwoju zawodowego jako teorie karier

1.1. Termin „kariera” oznacza Termin „kariera” oznacza wszystko wszystko toto, co , co jednostka widzi jednostka widzi i odnosi do i odnosi do siebie w siebie w relacji do relacji do wszystkich aktywności na przestrzeni swojego życiawszystkich aktywności na przestrzeni swojego życia. .

2.2. National Careeer Development AssociationNational Careeer Development Association definiuje karierę jako ogół prac oraz definiuje karierę jako ogół prac oraz aktywności związanych z rekreacją, jakie jednostka podejmuje w ciągu swojego aktywności związanych z rekreacją, jakie jednostka podejmuje w ciągu swojego życia. życia.

3.3. Kariera to zjawisko towarzyszące człowiekowi przez całe życie. Kariera to zjawisko towarzyszące człowiekowi przez całe życie.

4.4. Zadowolenie z kariery to jeden z najważniejszych aspektów satysfakcji z życia. Zadowolenie z kariery to jeden z najważniejszych aspektów satysfakcji z życia.

5.5. Wybór kariery to zespół decyzji dotyczących wyboru określonych prac oraz Wybór kariery to zespół decyzji dotyczących wyboru określonych prac oraz aktywności związanych ze spędzaniem czasu wolnego.aktywności związanych ze spędzaniem czasu wolnego.

6.6. Kariera obejmuje okres całożyciowy jednostki.Kariera obejmuje okres całożyciowy jednostki.

7.7. Termin praca odnosi się do pozycji w organizacji wymagających tych samych Termin praca odnosi się do pozycji w organizacji wymagających tych samych zdolności lub kompetencji.zdolności lub kompetencji.

8.8. Termina zawód odnosi się do podobnych prac niezależnych od określonej Termina zawód odnosi się do podobnych prac niezależnych od określonej organizacji.organizacji.

9.9. Słowo „kariera’ (ang. Career) jest bardziej nowoczesnym odpowiednikiem terminu Słowo „kariera’ (ang. Career) jest bardziej nowoczesnym odpowiednikiem terminu „zawód” (vocation) oraz pojęciem szerszym od „zawodu – profesji” (ang. „zawód” (vocation) oraz pojęciem szerszym od „zawodu – profesji” (ang. Occupation).Occupation).

Wspólne cechy teorii rozwoju zawodowego oraz teorii karier

Teorie rozwoju zawodowego oraz teorie karier Teorie rozwoju zawodowego oraz teorie karier dotyczą schematów wyjaśniających dotyczą schematów wyjaśniających zachowania pojawiające się w zachowania pojawiające się w poszczególnych okresach życia i w reakcji poszczególnych okresach życia i w reakcji na na różnorodnośćróżnorodność doświadczeń doświadczeń życiowych życiowych orazoraz sytuacji, takich jak szkoła, rodzina, sytuacji, takich jak szkoła, rodzina, hobby.hobby.

Wspólne cechy teorii rozwoju zawodowego oraz teorii karier

Kryteria dobroci teorii:Kryteria dobroci teorii:

1. Jasność pojęć oraz schematów teoretycznych.1. Jasność pojęć oraz schematów teoretycznych.

2. Precyzja dotycząca ograniczeń predykcji.2. Precyzja dotycząca ograniczeń predykcji.

3. Przetestowanie teorii.3. Przetestowanie teorii.

4. Spójność teorii.4. Spójność teorii.

Znaczenie teorii w praktyce

Doradca zawodowy działa w różnych Doradca zawodowy działa w różnych śśrodowiskarodowiskachch,,obejmujących różne populacje, w których występująobejmujących różne populacje, w których występująróżne problemyróżne problemy, jak np.:, jak np.: Doradca szkolnyDoradca szkolny..Doradca pośrednik pracyDoradca pośrednik pracy..Doradca terapeutaDoradca terapeuta..

Każdy z nich potrzebuje innego zestawu teorii: Każdy z nich potrzebuje innego zestawu teorii: - dopasowanych do populacji, jakimi się zajmujedopasowanych do populacji, jakimi się zajmuje- dopasowanych do specyficznych problemówdopasowanych do specyficznych problemów- dopasowanych do perspektywy czasowej realizowanych diagnoz, dopasowanych do perspektywy czasowej realizowanych diagnoz,

prognoz, interwencji i prewencji.prognoz, interwencji i prewencji.

Związek między teoriami doradztwa terapeutycznego a teoriami rozwoju

Wiele teorii rozwoju zawodowego wywodzi się z teorii osobowości i teoriiWiele teorii rozwoju zawodowego wywodzi się z teorii osobowości i teorii

rozwoju osobowości. rozwoju osobowości.

Często trudno jest dokonać ścisłego rozróżnienia między nimi. Często trudno jest dokonać ścisłego rozróżnienia między nimi.

Często jest tak , że teorie psychoterapii są podsystemami teoriiCzęsto jest tak , że teorie psychoterapii są podsystemami teorii

osobowości, dotyczącymi pożądanych kierunków zmian w emocjach,osobowości, dotyczącymi pożądanych kierunków zmian w emocjach,

uczuciach, postawach i zachowaniach.uczuciach, postawach i zachowaniach.

Podobnie teorie rozwoju zawodowego są podsystemami teorii osobowościPodobnie teorie rozwoju zawodowego są podsystemami teorii osobowości

dotyczącymi tego, jak ludzie odnoszą się do pracy i innych związanych zdotyczącymi tego, jak ludzie odnoszą się do pracy i innych związanych z

nią aktywności. nią aktywności.

Teorie rozwoju a metody/testy diagnostyczne

Wybór określonej teorii determinuje rodzajWybór określonej teorii determinuje rodzaj

metodologii diagnostycznej i rodzaj metodyki prognozymetodologii diagnostycznej i rodzaj metodyki prognozy

zmian i skutków interwencji.zmian i skutków interwencji.

Np. wybór teorii dopasowania jest równoznaczny zeNp. wybór teorii dopasowania jest równoznaczny ze

stosowaniem testów uzdolnień w diagnostycestosowaniem testów uzdolnień w diagnostyce

dopasowania zawodowego lub wyboru zawodu.dopasowania zawodowego lub wyboru zawodu.

Szczególny charakter doradztwa zawodowego

W porównaniu z psychoterapią doradztwo zawodowe obejmuje procesW porównaniu z psychoterapią doradztwo zawodowe obejmuje procesdostarczania klientowi informacji zawodowej. Doradca w szczególnościdostarczania klientowi informacji zawodowej. Doradca w szczególnościpowinien wiedzieć (Hoppock, 1976):powinien wiedzieć (Hoppock, 1976):1. Gdzie jego klient uzyska pierwszą pracę lub gdzie może skierować 1. Gdzie jego klient uzyska pierwszą pracę lub gdzie może skierować

swoje kroki po zakończeniu procesu doradczego.swoje kroki po zakończeniu procesu doradczego.2. Znać elementarne zasady zdobywania zatrudnienia na danym obszarze 2. Znać elementarne zasady zdobywania zatrudnienia na danym obszarze

(geograficznym). (geograficznym). 3. Stale studiować wiedzę o zawodach, tak aby zawsze dostarczać 3. Stale studiować wiedzę o zawodach, tak aby zawsze dostarczać

informacji, których oczekuje klient.informacji, których oczekuje klient.4. Znać w pełni przynajmniej jeden z trzech zawodów u najbardziej 4. Znać w pełni przynajmniej jeden z trzech zawodów u najbardziej

ważnych i prominentnych pracodawców na danym obszarze. ważnych i prominentnych pracodawców na danym obszarze. 5. Znać sposoby zdobywania informacji zawodowej oraz mieć umiejętność 5. Znać sposoby zdobywania informacji zawodowej oraz mieć umiejętność

ewaluacji przydatności.ewaluacji przydatności.

REASUMUJĄC: DORADCA ZAWODOWY W PRZECIWIEŃSTWIEREASUMUJĄC: DORADCA ZAWODOWY W PRZECIWIEŃSTWIEDO INNYCH OSÓB UDZIALAJĄCYCH POMOCY MUSI BYĆDO INNYCH OSÓB UDZIALAJĄCYCH POMOCY MUSI BYĆZAWODOZNAWCĄ (tj. osobą obeznaną ze światem zawodów i rynków ZAWODOZNAWCĄ (tj. osobą obeznaną ze światem zawodów i rynków

pracy)pracy)

OGÓLNY PODZIAŁ TEORII ROZWOJU KARIER (ZAWODOWEGO)

Teorie rozwoju karier to teorie usiłujące wyjaśnićTeorie rozwoju karier to teorie usiłujące wyjaśnić to, to,

dlaczego jednostki wybierają określonedlaczego jednostki wybierają określone

karierykariery/zawody/zawody. .

Poza tym, ich celem jest wyjaśnianie sposobówPoza tym, ich celem jest wyjaśnianie sposobów

przystosowania się przez jednostki do kariery w czasie. przystosowania się przez jednostki do kariery w czasie.

Nowoczesne teorie karier zaczęły pojawiać się wNowoczesne teorie karier zaczęły pojawiać się w

połowie lat 50. (Gladding, 1996; Gysbers, Moore, 1987). połowie lat 50. (Gladding, 1996; Gysbers, Moore, 1987).

Cztery główne grupy teorii wg Sharfa (1997) to:

1. Teorie cechy i czynnika.1. Teorie cechy i czynnika.

2. Teorie rozwoju całożyciowego.2. Teorie rozwoju całożyciowego.

3. Teorie specjalnego zastosowania3. Teorie specjalnego zastosowania

4. Teorie integracyjne.4. Teorie integracyjne.

Inny podział to:

1. Teorie cechy i czynnika.1. Teorie cechy i czynnika.

2. Teorie psychodynamiczne.2. Teorie psychodynamiczne.

3. Teorie rozwojowe.3. Teorie rozwojowe.

4. Teorie poznawcze i społecznego uczenia się4. Teorie poznawcze i społecznego uczenia się

Poszczególne podziały wzajemnie na siebie nachodzą, Poszczególne podziały wzajemnie na siebie nachodzą,

te same teorie można spotkać w różnych taksonomiach.te same teorie można spotkać w różnych taksonomiach.

NOWY PARADYGMAT PORADNICTWA KARIER A ZAPOTRZEBOWANIENA NOWE TEORIE ROZWOJU JEDNOSTKI

Poradnictwo karier to odkrywanie scenariuszy życia umożliwiających Poradnictwo karier to odkrywanie scenariuszy życia umożliwiających przekraczanie granic, adaptację do różnych środowisk, asymilowanie przekraczanie granic, adaptację do różnych środowisk, asymilowanie wzorców pozwalających na mobilność psychicznąwzorców pozwalających na mobilność psychiczną..

Doradztwo kariery jest nastawione nie na pomoc w wyborze zawodu, ale przede Doradztwo kariery jest nastawione nie na pomoc w wyborze zawodu, ale przede wszystkim na ukazywanie możliwości życia i rozwoju w permanentnej wszystkim na ukazywanie możliwości życia i rozwoju w permanentnej zmianiezmianie. . Różnice między doradztwem karierRóżnice między doradztwem karier i poradnictwem zawodowym i poradnictwem zawodowym dotyczą zarówno osób, które są adresatami porad, jak i instytucjidotyczą zarówno osób, które są adresatami porad, jak i instytucji ..

O ile doradztwo zawodowe koncentrowało się na rozwoju do dorosłości, którego O ile doradztwo zawodowe koncentrowało się na rozwoju do dorosłości, którego momentem przełomowym był wybór zawodu, o tyle doradztwo karier momentem przełomowym był wybór zawodu, o tyle doradztwo karier koncentruje się, z jednej strony, na całożyciowym rozwoju jednostki, a z koncentruje się, z jednej strony, na całożyciowym rozwoju jednostki, a z drugiej strony – na pomaganiu ludziom na różnych etapach życia w drugiej strony – na pomaganiu ludziom na różnych etapach życia w rozwiązywaniu problemów osobowości. rozwiązywaniu problemów osobowości.

Doradztwo karier wyraźnie ewoluuje w kierunku pomagania ludziom w Doradztwo karier wyraźnie ewoluuje w kierunku pomagania ludziom w dywersyfikowaniu portfela inwestycji w karierę i w radzeniu sobie z dywersyfikowaniu portfela inwestycji w karierę i w radzeniu sobie z negatywnymi skutkami zmian w strukturze osobowościnegatywnymi skutkami zmian w strukturze osobowości

Teorie stanowiące podstawy doradztwa karier pozwalają przede wszystkim:

1. Zwiększyć stopień zrozumienia występowania 1. Zwiększyć stopień zrozumienia występowania sprzecznych faktów, dotyczących np. rozwoju sprzecznych faktów, dotyczących np. rozwoju człowieka, pracy, roli rodziny, przystosowania człowieka, pracy, roli rodziny, przystosowania społecznego (np. roli konformizmu, funkcjonalnej społecznego (np. roli konformizmu, funkcjonalnej niedojrzałości, aprobaty społecznej).niedojrzałości, aprobaty społecznej).

2. Podjąć trafne przewidywania przebiegu zjawisk 2. Podjąć trafne przewidywania przebiegu zjawisk (np. fakty obserwacyjne nie pozwalają ani określić (np. fakty obserwacyjne nie pozwalają ani określić pożądanych stanów rzeczy, ani pożądanych stanów rzeczy, ani prawdopodobieństwa ich wystąpienia u konkretnej prawdopodobieństwa ich wystąpienia u konkretnej osoby).osoby).

Zmiany w sposobie widzenia roli teorii psychologicznych:

Makroteorie rozwoju i osobowości stanowią dotychczas Makroteorie rozwoju i osobowości stanowią dotychczas najważniejszą bazę teoretyczną praktyki doradczej, najważniejszą bazę teoretyczną praktyki doradczej, bowiem wyznaczają kierunki i cele praktyki doradczej. bowiem wyznaczają kierunki i cele praktyki doradczej.

Do niedawna wydawało się, że teorie rozwoju człowieka w Do niedawna wydawało się, że teorie rozwoju człowieka w cyklu życia oraz teorie rozwoju osobowości stanowią cyklu życia oraz teorie rozwoju osobowości stanowią względnie stabilną bazę dla rozwoju strategii doradczych w względnie stabilną bazę dla rozwoju strategii doradczych w zakresie poradnictwa karier. zakresie poradnictwa karier.

ZZmiany zapoczątkowane w latach 90-tych zmieniły miany zapoczątkowane w latach 90-tych zmieniły zarówno sam sposób widzenia mechanizmów rozwoju zarówno sam sposób widzenia mechanizmów rozwoju człowieka, jak i sposoby wartościowania celów człowieka, jak i sposoby wartościowania celów rozwojowych z punktu widzenia ekonomicznych trendów rozwojowych z punktu widzenia ekonomicznych trendów rozwojowych rynku pracy.rozwojowych rynku pracy.

Zmiany w teoriach rozwoju jednostki w cyklu życia i zmiany w teoriach osobowości– Zmiana pierwsza

Pierwszą istotną zmianą, jaka pojawiła się w latach 90. jest przesunięciePierwszą istotną zmianą, jaka pojawiła się w latach 90. jest przesunięciezainteresowania w teoriach osobowości i teoriach rozwoju człowieka w kierunkuzainteresowania w teoriach osobowości i teoriach rozwoju człowieka w kierunkuodpowiedzialności jednostki za własny rozwój, czyli inaczej mówiącodpowiedzialności jednostki za własny rozwój, czyli inaczej mówiąc„„autodeterminacji” (Deci i Koestner, 1999; Bandura i Locke, 2003). autodeterminacji” (Deci i Koestner, 1999; Bandura i Locke, 2003).

Współczesne teorie rozwojowe akcentują różnorodność procesów zmiany orazWspółczesne teorie rozwojowe akcentują różnorodność procesów zmiany orazróżnorodność determinant rozwojowych (Spokane i in., 2003). różnorodność determinant rozwojowych (Spokane i in., 2003).

W przypadku teorii osobowości na plan pierwszy wysuwane są kwestieW przypadku teorii osobowości na plan pierwszy wysuwane są kwestieróżnorodności wzorów osobowości efektywnej i cel rozwoju jakim jest rozwójróżnorodności wzorów osobowości efektywnej i cel rozwoju jakim jest rozwójosobowości zdrowej (Gelso, Fassinger, 1992). W tym nurcie mieszczą się więcosobowości zdrowej (Gelso, Fassinger, 1992). W tym nurcie mieszczą się więctakie teorie, jak: teorie sprężystości osobowości (takie teorie, jak: teorie sprężystości osobowości (resilienceresilience), funkcjonalnej), funkcjonalnejniedojrzałości (niedojrzałości (functional immaturityfunctional immaturity), teorie społecznych i kulturowych), teorie społecznych i kulturowychuwarunkowań osiągnięć wybitnych czy też teorie rozwoju dla adaptacjiuwarunkowań osiągnięć wybitnych czy też teorie rozwoju dla adaptacjipotencjalnej (potencjalnej (development for potential adaptationdevelopment for potential adaptation). ).

Nurt rozwoju osobowości zdrowej obejmuje takie teorie, jak:

TTeorie sprężystości osobowości eorie sprężystości osobowości ((resilienceresilience), ),

Teorie Teorie funkcjonalnej niedojrzałości funkcjonalnej niedojrzałości ((functional immaturityfunctional immaturity), ),

TTeorie społecznych i kulturowych eorie społecznych i kulturowych uwarunkowań osiągnięć wybitnych uwarunkowań osiągnięć wybitnych

TTeorie rozwoju dla adaptacji eorie rozwoju dla adaptacji potencjalnej (potencjalnej (development for potential development for potential adaptationadaptation). ).

ZMIANY W TEORIACH ROZWOJU JEDNOSTKI W CYKLU ŻYCIA i ZMIANY W TEORIACH OSOBOWOŚCI – Zmiana druga

Druga istotna zmiana odnosi się do ścieżek Druga istotna zmiana odnosi się do ścieżek socjalizacji i wiąże się ona z akcentowaniem socjalizacji i wiąże się ona z akcentowaniem procesów uczenia się prze odkrywanie i procesów uczenia się prze odkrywanie i modelowanie procesów komunikowania się w modelowanie procesów komunikowania się w trakcie rozwoju osobowości, procesów trakcie rozwoju osobowości, procesów determinujących sytuację jako źródło barier i determinujących sytuację jako źródło barier i afordancji (potencjalnych możliwości), procesów afordancji (potencjalnych możliwości), procesów samospostrzegania i zachowań ukierunkowanych samospostrzegania i zachowań ukierunkowanych na autodeterminację. na autodeterminację.

Współczesne teorie osobowości i teorie rozwoju człowieka pełnią w doradztwie karier wieloraką funkcję.

1.1.Teorie te są punktem wyjścia do działań wzmacniającychTeorie te są punktem wyjścia do działań wzmacniających osobowość jednostki w jej wewnętrznej przemianieosobowość jednostki w jej wewnętrznej przemianie (transgresji) oraz w procesie tranzycji między domenami życia(transgresji) oraz w procesie tranzycji między domenami życia (transgresji sytuacyjnej). Jest to istota działań nowoczesnego(transgresji sytuacyjnej). Jest to istota działań nowoczesnego doradztwa karier, tj. wspierającego zdrową osobowośćdoradztwa karier, tj. wspierającego zdrową osobowość znajdującą się czasowo w tarapatach (Spokane i in.,2003).znajdującą się czasowo w tarapatach (Spokane i in.,2003). Niemal każdy człowiek ze zdrową i efektywną osobowościąNiemal każdy człowiek ze zdrową i efektywną osobowością czasami wykazuje słabość i niepełnosprawność. czasami wykazuje słabość i niepełnosprawność. 2. 2. Teorie rozwoju i osobowości są punktem wyjścia do Teorie rozwoju i osobowości są punktem wyjścia do

kreowaniakreowania osobowości odpornych na stres, przeciwności losu i zdolnychosobowości odpornych na stres, przeciwności losu i zdolnych do twórczej adaptacji w warunkach permanentnej zmiany.do twórczej adaptacji w warunkach permanentnej zmiany.3. 3. Teorie rozwoju i osobowości są punkteTeorie rozwoju i osobowości są punktemm wyjścia do realizacji wyjścia do realizacji programów interwencyjnych i prewencyjnych odnoszących sięprogramów interwencyjnych i prewencyjnych odnoszących się do tranzycji z edukacji do rynku pracy przez całe życiedo tranzycji z edukacji do rynku pracy przez całe życie..

ZMIANY W TEORIACH ROZWOJU JEDNOSTKI W CYKLU ŻYCIA i ZMIANY W TEORIACH OSOBOWOŚCI – Zmiana trzecia

Trzecia zmiana, zapoczątkowana w połowie lat 90. ubiegłego stulecia,Trzecia zmiana, zapoczątkowana w połowie lat 90. ubiegłego stulecia,polega na odejściu w doradztwie zawodowym od teorii wywodzących siępolega na odejściu w doradztwie zawodowym od teorii wywodzących sięz psychopatologii, takich jak z psychopatologii, takich jak ::- teoria terapii Gestalt czy teoria Carla Rogersa (1962)teoria terapii Gestalt czy teoria Carla Rogersa (1962)- „ „teorii zorientowanej na klienta” (teorii zorientowanej na klienta” (client centered theoryclient centered theory) w ) w

kierunku zdrowej i efektywnej osobowości (kierunku zdrowej i efektywnej osobowości (theories of healthy and theories of healthy and effective personalitieseffective personalities). ).

Było to spowodowane tym, iż proponowane przez teorię Gestalt i teorięByło to spowodowane tym, iż proponowane przez teorię Gestalt i teorięRogersa (zob. Pervin i John, 2002) podejście do terapii, oparte naRogersa (zob. Pervin i John, 2002) podejście do terapii, oparte napostawie autentyczności oraz świadomości emocji i empatii, przestałopostawie autentyczności oraz świadomości emocji i empatii, przestałowystarczać. wystarczać.

Reasumując, klasyczne podstawy teorii doradztwa, wywodzące się zReasumując, klasyczne podstawy teorii doradztwa, wywodzące się zpsychopatologii zakładały psychopatologii zakładały de factode facto brak teorii. brak teorii.

Nowoczesne teorie opierają się na bardziej rozbudowanych założeniach:

1.1. Doradca potrzebuje teorii, które dają podstawy do wyjaśniania i Doradca potrzebuje teorii, które dają podstawy do wyjaśniania i przewidywania zjawisk dotyczących osobowości klienta podczas jego rozwoju przewidywania zjawisk dotyczących osobowości klienta podczas jego rozwoju na wszystkich etapach tranzycji w cyklu życia (tzn. w tranzycji z dzieciństwa na wszystkich etapach tranzycji w cyklu życia (tzn. w tranzycji z dzieciństwa do młodzieńczości, z adolescencji do dorosłości, z wczesnej dorosłości do do młodzieńczości, z adolescencji do dorosłości, z wczesnej dorosłości do średniej dorosłości oraz z dorosłości do późnej dorosłości). średniej dorosłości oraz z dorosłości do późnej dorosłości).

2.2. Celem doradztwa karier jest wspieranie klientów w wydobywaniu się z Celem doradztwa karier jest wspieranie klientów w wydobywaniu się z czasowej niemożności (niepełnosprawności) w funkcjonowaniu osobowości. czasowej niemożności (niepełnosprawności) w funkcjonowaniu osobowości. Polega to m. in. na pomaganiu klientom w realizowaniu przepływów Polega to m. in. na pomaganiu klientom w realizowaniu przepływów optymalnego doświadczenia, w wewnętrznym kompensowaniu deficytów w optymalnego doświadczenia, w wewnętrznym kompensowaniu deficytów w niektórych zdolnościach przewagami i potencjalnymi możliwościami w niektórych zdolnościach przewagami i potencjalnymi możliwościami w innych zdolnościach, przepływu kompetencji i samowiedzy z jednych dziedzin innych zdolnościach, przepływu kompetencji i samowiedzy z jednych dziedzin życia do innych (z edukacji do pracy, z pracy do dalszej edukacji, z życia życia do innych (z edukacji do pracy, z pracy do dalszej edukacji, z życia rodzinnego do zawodowego, z rekreacji i czasu wolnego do aktywności rodzinnego do zawodowego, z rekreacji i czasu wolnego do aktywności zawodowej). zawodowej).

3.3. Celem doradztwa karier jest wspieranie dwukierunkowej tranzycji. Po Celem doradztwa karier jest wspieranie dwukierunkowej tranzycji. Po pierwsze, od określonej formacji cech osobowości do elastycznego pierwsze, od określonej formacji cech osobowości do elastycznego funkcjonowania w różnych domenach życia, jak edukacja, praca, czas wolny. funkcjonowania w różnych domenach życia, jak edukacja, praca, czas wolny. Po drugie, przejście od różnych domen życia do plastycznej struktury Po drugie, przejście od różnych domen życia do plastycznej struktury osobowości (zdolnej do dokonywania wewnętrznych przepływów). osobowości (zdolnej do dokonywania wewnętrznych przepływów).

Nowoczesne teorie opierają się na bardziej rozbudowanych założeniach (cd.):

4.4. Doradcy jako profesjonaliści w zakresie wspomagania procesów Doradcy jako profesjonaliści w zakresie wspomagania procesów tranzycjitranzycji rozwojowych, osobowości oraz między domenami życia rozwojowych, osobowości oraz między domenami życia muszą znać strukturę celów owych procesów. Oznacza to, że doradcy muszą znać strukturę celów owych procesów. Oznacza to, że doradcy potrzebują teorii umożliwiającej im poznawcze zrozumienie klienta potrzebują teorii umożliwiającej im poznawcze zrozumienie klienta jako osoby, która – z jednej strony sama rozwija się, tworzy swój jako osoby, która – z jednej strony sama rozwija się, tworzy swój kontekst rozwojowy i osobowości, czyli środowisko społeczne lub kontekst rozwojowy i osobowości, czyli środowisko społeczne lub środowisko instytucjonalne, a z drugiej silnie podlega naciskom środowisko instytucjonalne, a z drugiej silnie podlega naciskom otoczenia, tj. istniejącym w nim barierom, afordancjom otoczenia, tj. istniejącym w nim barierom, afordancjom (potencjalnym możliwościom) oraz zachętom. Współczesne (potencjalnym możliwościom) oraz zachętom. Współczesne doradztwo karier operuje przede wszystkim w obrębie eliminacji doradztwo karier operuje przede wszystkim w obrębie eliminacji barier, wykorzystywania barier, wykorzystywania afordancjiafordancji (szans środowiskowych) oraz (szans środowiskowych) oraz kreowania zachęt.kreowania zachęt.

5.5. Doradca karier potrzebuje meta-teorii doradztwa, które rekonstruują Doradca karier potrzebuje meta-teorii doradztwa, które rekonstruują i optymalizują jego własne strategie działania, integrując zarazem i optymalizują jego własne strategie działania, integrując zarazem różne podejścia teoretyczne niezbędne dla znalezienia się w różne podejścia teoretyczne niezbędne dla znalezienia się w permanentnie zmiennej strukturze celów doradczych. permanentnie zmiennej strukturze celów doradczych.

Współczesne doradztwo karier jako ukierunkowane na pomoc zindywidualizowaną, tj. skrojoną na potrzeby, cele i specyficzne konteksty rozwoju oraz działania konkretnego człowieka.Nie może operować teoriami, które dawniej odpowiadały na pytania

wyłaniające się z makroprogramów, a mianowicie: Jak plasuje się charakterystyka danej osoby w stosunku do populacji?” Do niedawna diagnozy oparte na testowaniu i ocenie były dobrym

predykatorem i dawały duży efekt przewidywań. Obecnie doradca jako np. diagnosta ma do czynienia z tak licznymi

mikropopulacjami, że normy (np. statystyczne jak w przypadku inteligencji) nic nie mówią o szansach i kierunku rozwoju kariery danej osoby.

Diagnozy i doradztwo stają się mniej intensywne, a bardziej ekstensywne. Współczesne doradztwo karier dla zwiększenia efektywności realizowanych

celów potrzebuje teorii, które kładą jednoczesny nacisk na rozwój osobowości i rozwój ogólny w cyklu życia.

Teorie te znajdują się obecnie pod przemożnym wpływem rewolucji poznawczej w psychologii i obejmują takie kwestie, jak: procesy autokonstrukcji, tworzenia potencjału i przewag, zdolności radzenia sobie, samowiedzę i samoskuteczność

Obecne teorie psychologiczne znajdujące zastosowanie w doradztwie karier – jako substrat do budowania meta-teorii doradztwa karier – wykorzystywane są w trzech obszarach:

a)a) procesów poznawczych, które determinują warunki procesów poznawczych, które determinują warunki wstępne zachowań odpowiedzialnych;wstępne zachowań odpowiedzialnych;

b)b) procesów behawioralnych, które tworzą zachowania procesów behawioralnych, które tworzą zachowania odpowiedzialne;odpowiedzialne;

c)c) czynników osobowości, które są przyczyną i skutkiem czynników osobowości, które są przyczyną i skutkiem zachowań odpowiedzialnych.zachowań odpowiedzialnych.

Tradycyjne teorie, które znajdowały zastosowanie w poradnictwie zawodowym, a teraz są wykorzystywanie w poradnictwie karier, można podzielić na dwie grupy: teorie osobowości i teorie rozwoju człowieka

W pierwszej grupie znajdują się cztery typy teorii osobowości,W pierwszej grupie znajdują się cztery typy teorii osobowości,które poprzez dziesięciolecia oddziaływały na praktykę doradczą.które poprzez dziesięciolecia oddziaływały na praktykę doradczą.Wszystkie one koncentrują się na różnicach indywidualnych i są Wszystkie one koncentrują się na różnicach indywidualnych i są

to:to:1.1. Teorie psychodynamiczne (psychoanalityczne), takie jak np. Teorie psychodynamiczne (psychoanalityczne), takie jak np.

teoria Z. Freuda czy A. Roe.teoria Z. Freuda czy A. Roe.2.2. Teorie humanistyczne, których głównym reprezentantem jest Teorie humanistyczne, których głównym reprezentantem jest

np. C. Rogers.np. C. Rogers.3.3. Teorie cech, których przedstawicielami są np. R. Cattell czy Teorie cech, których przedstawicielami są np. R. Cattell czy

H. Eysenck.H. Eysenck.4.4. Teorie poznawcze, reprezentowane m. in. przez Kelley’a.Teorie poznawcze, reprezentowane m. in. przez Kelley’a.

W drugiej grupie znajdują się cztery typy teorii rozwoju, które poprzez dziesięciolecia oddziaływały na praktykę doradczą. Wszystkie one koncentrują się na różnicach indywidualnych i są to:

1.1. TTeorie wyborueorie wyboru ((career choicecareer choice) ) ..

2.2. Teorie Teorie obrazu samego siebieobrazu samego siebie..

3.3. TTeorie organizmiczneeorie organizmiczne. .

4.4. TTeorie operujące pojęciami z zakresu eorie operujące pojęciami z zakresu osobowości.osobowości.

W przypadku dwóch pierwszych typów teorii, tj. teorii wyboru zawodu oraz teorii obrazu samego siebie(self-concept) wyróżnić można takie konkretnie modele, jak:

1. 1. D. Supera (Super, 1953, 1992) teorię rozwoju zawodowego w D. Supera (Super, 1953, 1992) teorię rozwoju zawodowego w cyklu życia (cyklu życia (vocational development in life-spanvocational development in life-span) i w ) i w przestrzeni życia (przestrzeni życia (vocational development in life-spacevocational development in life-space); );

2.2. Ginzberga teorię wyboru zawodu (Ginzberg, Ginzburg, Axelard Ginzberga teorię wyboru zawodu (Ginzberg, Ginzburg, Axelard i Herma, 1951); i Herma, 1951);

3.3. Teorię wyboru kariery zawodowej (Tiedeman, O’Hara, 1963);Teorię wyboru kariery zawodowej (Tiedeman, O’Hara, 1963);

4.4. Teorię podejmowania decyzji dotyczących kariery zawodowej Teorię podejmowania decyzji dotyczących kariery zawodowej ((career-decision making,career-decision making, Miller-Tiedeman, Tiedeman, 1990). Miller-Tiedeman, Tiedeman, 1990).

Teorie wyboru i rozwoju kariery zawodowej.

1.1. Wybór kariery zawodowej był początkowo zdominowany Wybór kariery zawodowej był początkowo zdominowany teoriami cechy i czynnika (teoriami cechy i czynnika (trait-and-factor theoriestrait-and-factor theories). W ). W teoriach tych przyjmowano założenie, iż zmiana rozwojowa teoriach tych przyjmowano założenie, iż zmiana rozwojowa może być wyodrębniona w formie stałych stadiów może być wyodrębniona w formie stałych stadiów rozwojowychrozwojowych..

2. 2. Teorie rozwojowe w początkowym okresie ich powstawania Teorie rozwojowe w początkowym okresie ich powstawania skoncentrowane były na wzorach tranzycji jednostki przez skoncentrowane były na wzorach tranzycji jednostki przez stadia rozwojowe w cyklu życia, a następnie przez stadia stadia rozwojowe w cyklu życia, a następnie przez stadia rozwojowe w przestrzeni życiowej (Super, 1990). rozwojowe w przestrzeni życiowej (Super, 1990).

Teoria rozwoju osobowości w przestrzeni życia

Teoria stadiów rozwojowych D. Supera

D. Supera model arkadowy rozwoju jednostki

Teorie organizmiczne.

1.1. Teorie organizmiczne (Teorie organizmiczne (organismic vieworganismic view theoriestheories) zwane też ) zwane też teoriami procesu konstruowania Ja (teoriami procesu konstruowania Ja (self constructive process self constructive process theoriestheories) łączą biologiczny i rozwojowy punkt widzenia. ) łączą biologiczny i rozwojowy punkt widzenia.

2.2. Ta grupa teorii obejmuje:Ta grupa teorii obejmuje:

3.3. a) Piageta teorię inteligencji i rozwoju moralnego (1951); a) Piageta teorię inteligencji i rozwoju moralnego (1951);

4.4. b) Kohlberga teorię rozwoju moralnego (1973); b) Kohlberga teorię rozwoju moralnego (1973);

5.5. c) Levinsona teorię sezonów życia (c) Levinsona teorię sezonów życia (theory of seasons of lifetheory of seasons of life) ) (1996, Levinson i in., 1978).(1996, Levinson i in., 1978).

Pojęcia istotne w teoriach rozwoju

TTranzycja (transition) oraz wydarzenia życiowe (life events – Levinson i in., 1978) do wyjaśnianiaranzycja (transition) oraz wydarzenia życiowe (life events – Levinson i in., 1978) do wyjaśniania sposobów wyzwalania stadiów i wynikających z nich zadań rozwojowych. sposobów wyzwalania stadiów i wynikających z nich zadań rozwojowych. Rozwój sam w sobie jest procesem konstruowania korzeni prowadzących do dojrzałości. Rozwój sam w sobie jest procesem konstruowania korzeni prowadzących do dojrzałości. „„Dojrzewanie” (maturation) – termin wprowadzony przez D. Supera – oznacza zjawiskoDojrzewanie” (maturation) – termin wprowadzony przez D. Supera – oznacza zjawisko prowadzące do wzrostu zróżnicowania i integracji w zakresie zachowań związanych z karierąprowadzące do wzrostu zróżnicowania i integracji w zakresie zachowań związanych z karierą zawodową (np. wzrostu poczucia kompetencji w odniesieniu do określonych ścieżek karier, co wzawodową (np. wzrostu poczucia kompetencji w odniesieniu do określonych ścieżek karier, co w relacji zwrotnej prowadzi do postrzegania ich przez jednostkę jako bardziej realistycznych). relacji zwrotnej prowadzi do postrzegania ich przez jednostkę jako bardziej realistycznych). Dojrzewanie jest też procesem prowadzącym od zachowań zależnych (egocentrycznych) do zachowańDojrzewanie jest też procesem prowadzącym od zachowań zależnych (egocentrycznych) do zachowań bardziej niezależnych, społecznie odpowiedzialnych, jak np. za własne decyzje życiowe. bardziej niezależnych, społecznie odpowiedzialnych, jak np. za własne decyzje życiowe. W doradztwie zawodowym i personalnym (psychoterapii) teorie tego rodzaju operują takimiW doradztwie zawodowym i personalnym (psychoterapii) teorie tego rodzaju operują takimi pojęciami, jak: opóźnienia rozwojowe; budowanie zdolności rozwojowych; przestrzeganie kolejnościpojęciami, jak: opóźnienia rozwojowe; budowanie zdolności rozwojowych; przestrzeganie kolejności wydarzeń w czasie (timing of events) w celu optymalizacji rozwoju oraz synchronizacjiwydarzeń w czasie (timing of events) w celu optymalizacji rozwoju oraz synchronizacji funkcjonowania w wielu rolach jednocześnie (np. w rolach związanych z życiem rodzinnym, z życiemfunkcjonowania w wielu rolach jednocześnie (np. w rolach związanych z życiem rodzinnym, z życiem zawodowym, życiem osobistym, życiem publicznym, życiem towarzyskim etc.).zawodowym, życiem osobistym, życiem publicznym, życiem towarzyskim etc.).

Wzrost złożoności i mocy eksplanacyjnej (wyjaśniającej) teorii rozwoju zawodowego bynajmniej nieWzrost złożoności i mocy eksplanacyjnej (wyjaśniającej) teorii rozwoju zawodowego bynajmniej nie przekłada się na wzrost ich zastosowania w praktyce. Teorie dobrze wyjaśniające wybory karier nieprzekłada się na wzrost ich zastosowania w praktyce. Teorie dobrze wyjaśniające wybory karier nie przekładają się na skuteczność prognoz w zakresie sukcesu w realizacji karierprzekładają się na skuteczność prognoz w zakresie sukcesu w realizacji karier

W grupie teorii rozwojowych odwołujących się do pojęć z zakresu teorii osobowości można wyróżnić trzy podgrupy. Pierwszą podgrupę tworzą teorie psychodynamiczne oraz

psychoanalityczne

Obejmują one tak uznane teorie, jak:Obejmują one tak uznane teorie, jak:

1.1. A. Roe (1956) teoria stylów rodzicielskich oraz teoria środowisk A. Roe (1956) teoria stylów rodzicielskich oraz teoria środowisk niedostatecznie/ nadmiernie wymagających (niedostatecznie/ nadmiernie wymagających (theory of parenting styles and the theory of parenting styles and the role of overprotective/ overdemanding environmentsrole of overprotective/ overdemanding environments).).

2.2. Teoria motywacji intrapsychicznej lub wewnętrznej (Teoria motywacji intrapsychicznej lub wewnętrznej (theory oftheory of intrapsychic intrapsychic motivationmotivation) (Deci i Koestner, 1999).) (Deci i Koestner, 1999).

3.3. Watkingsa i Savickasa (1990) teoria „tematów życiowych” (Watkingsa i Savickasa (1990) teoria „tematów życiowych” ( life themeslife themes). ).

Teorie te w ostatnio oobserwowalnych tendencjach rozwojowych kładą nacisk na rolę: Teorie te w ostatnio oobserwowalnych tendencjach rozwojowych kładą nacisk na rolę:

- zadań rozwojowych (- zadań rozwojowych (developmental tasksdevelopmental tasks – Adler, 1986, 2000) – Adler, 1986, 2000)

- oraz stadia rozwoju tożsamości (Eriskona pojęcie stadium tożsamości) - oraz stadia rozwoju tożsamości (Eriskona pojęcie stadium tożsamości)

- i tranzycji do tożsamości (Levison, 1996).- i tranzycji do tożsamości (Levison, 1996).

Drugą podgrupę tworzą teorie cechy i czynnika albo teorie indywidualno-środowiskowego dopasowania (Trait-factors theories, person environment-fit). Operują one takimi pojęciami jak:

a) cechy osobowości (personal characteristics), b) style zachowania (styles of behaviors), c) wartości, d) zainteresowania (Holland, 1985, 1996; Dawis, Lofquist, 1984);

Teorie te w sensie opisowym podkreślają klasyfikację osób i środowisk pracy w kontekście typów osobowości.

Programy interwencyjne podkreślają z kolei współzależność między tożsamością zawodową (vocational self), zdefiniowaną w kategoriach czynnika osobowości, a środowiskiem pracy zdefiniowanym jako ekspresja czynników osobowości.

Trzecią podgrupę tworzą teorie społecznego uczenia się (social learning) oraz teorie podejmowania decyzji (decision making theories). Podkreślają one takie pojęcia, jak:

- uogólniona samoobserwacja (uogólniona samoobserwacja (self-observation generalizationsself-observation generalizations) będące) będące pojęciem paralelnym do Supera „pojęcia Ja” (pojęciem paralelnym do Supera „pojęcia Ja” (self-conceptself-concept) (Krumboltz, ) (Krumboltz,

Nichols, 1990),Nichols, 1990),-- paradygmat czynnika ludzkiego (paradygmat czynnika ludzkiego (human agency paradigm – human agency paradigm – zob. Bandura i zob. Bandura i

Locke, 2003), który odzwierciedla wpływ rewolucji poznawczej na pojęcia Locke, 2003), który odzwierciedla wpływ rewolucji poznawczej na pojęcia dotyczące osobowości.dotyczące osobowości.

Zgodnie z tym paradygmatem człowiek jest: a – czynnikiem myślącym, planującym,Zgodnie z tym paradygmatem człowiek jest: a – czynnikiem myślącym, planującym, oceniającym i kształtującym środowisko (Borgen, 1991); b – ludzie zarównooceniającym i kształtującym środowisko (Borgen, 1991); b – ludzie zarówno kształtują swoje środowisko, jak i oddziałują na środowisko oraz odwrotnie.kształtują swoje środowisko, jak i oddziałują na środowisko oraz odwrotnie. Teoria społecznego uczenia się (Brown, 1996) integruje podejścia behawioralne,Teoria społecznego uczenia się (Brown, 1996) integruje podejścia behawioralne, poznawcze oraz cechy i czynnika. Jest to podejście kontekstualne oraz interakcyjne.poznawcze oraz cechy i czynnika. Jest to podejście kontekstualne oraz interakcyjne. Jako kontekstualna teoria społecznego uczenia się podkreśla rolę wpływówJako kontekstualna teoria społecznego uczenia się podkreśla rolę wpływów kulturowych, społecznych, historycznych i innych dystalnych wyznacznikówkulturowych, społecznych, historycznych i innych dystalnych wyznaczników rozwoju i zachowania się ludzi. Jako teoria interakcyjna teoria społecznego uczeniarozwoju i zachowania się ludzi. Jako teoria interakcyjna teoria społecznego uczenia się widzi jednostkę w roli twórcysię widzi jednostkę w roli twórcy (creator of (creator of) i czynnika reagującego na) i czynnika reagującego na kontekstualne kontekstualne milieumilieu. . Teorie organizmiczne (organismic view theories) zwane też teoriami procesu konstruowania Ja (self constructive process theories) łączą biologiczny i rozwojowy punkt widzenia.

Browna Teoria Społeczno-Poznawcza

MIKROTEORIE JAKO TEORIE NOWEGO TYPU W PRAKTYCE DORADCZEJ

1.1. Wszystkie teorie są wciąż użyteczne i znajdują zastosowanie w doradztwie Wszystkie teorie są wciąż użyteczne i znajdują zastosowanie w doradztwie karier.karier.

2.2. Żadna z owych teorii nie jest jednak wystarczającą podstawą do Żadna z owych teorii nie jest jednak wystarczającą podstawą do budowania praktyki doradczej z punktu widzenia zmienności budowania praktyki doradczej z punktu widzenia zmienności współczesnych ścieżek karier. współczesnych ścieżek karier.

3.3. Każda z teorii ma specyficzne przewagi i deficytKażda z teorii ma specyficzne przewagi i deficytyy. .

4.4. SStosunkowo największą użytecznością charakteryzuje się teoria tosunkowo największą użytecznością charakteryzuje się teoria społecznego uczenia się. społecznego uczenia się.

5.5. W ostatnich latach obserwuje się upadek teorii w wielkiej skali – głównie W ostatnich latach obserwuje się upadek teorii w wielkiej skali – głównie psychodynamicznych i behawiorystycznych odnoszących się do teorii psychodynamicznych i behawiorystycznych odnoszących się do teorii uczenia się (w przeciwieństwie do teorii społecznego uczenia się). uczenia się (w przeciwieństwie do teorii społecznego uczenia się).

6.6. Występuje wyraźny upadek wielkich programów interwencyjnych jako Występuje wyraźny upadek wielkich programów interwencyjnych jako nieefektywnych sposobów rozwiązywania wielkich problemów społecznych. nieefektywnych sposobów rozwiązywania wielkich problemów społecznych.

Obecnie obserwuje się wzmożone zapotrzebowanie na Mikroteorie z zakresu:

1.1. RRozwoju człowieka w cyklu życia, ozwoju człowieka w cyklu życia,

2.2. Rozwoju Rozwoju osobowości oraz osobowości oraz

3.3. MMikroteorie doradztwaikroteorie doradztwa

Katalog mikroteorii znajdujących potencjalne i realne zastosowanie w poradnictwie karier jest już stosunkowo bogaty i obejmuje

1. teorie zaangażowania (involvement), 2. teorie związania (attachment), 3. teorie przywiązania (commitment), 4. teorie kompetencji społecznych i kulturowych, 5. teorie otwarcia się (self-disclosure), 6. teorie autodeterminacji (autodetermination), 7. teorie przepływu optymalnego doświadczenia (flow of optimal experience),8. sprężystości osobowości (resilience), 9. teorie dojrzałości i funkcjonalnej niedojrzałości (maturity and functional/dysfunctional

immaturity), 10. teorie niezdeycydowania i bezdecyzyjności (indecisiveness, undecisiveness), 11. teorie realizmu i dojrzałości do wypełniania wielokrotnych ról (multiple role realism/maturity), 12. teorie czynnika ludzkiego (human agency), 13. teorie wyuczonej bezradności (learned helplessness), 14. teorie dobrostanu (well-being), 15. teorie konfliktu roli i rodzaju (gender-role conflict and work-family conflict), 16. teorie umiejscowienia przyczyn oraz kontroli (locus of causality and control), 17. teorie Wielkiej Piątki (Big five), 18. teorie konfliktu kulturowego (cultural conflict), 19. teorie tożsamości kulturowej (cultural self-identity), teorie separacji i przywiązania (separation), 20. teorie akulturacji (acculturation) oraz teorie indywidualizmu-kolektywizmu (individualism-

collectivism).

Obecnie obserwujemy nakładanie się na siebie współczesnych teorii osobowości, teorii rozwoju człowieka w cyklu życia oraz teorii doradztwa karier. Stwarza to zapotrzebowanie na teorie integracyjne :

1.1. Procesów poznawczych, Procesów poznawczych,

2.2. Procesów wyboru karier, Procesów wyboru karier,

3.3. Czynników osobowości, Czynników osobowości,

4.4. Wyboru Wyboru dopasowania zawodowego etc., dopasowania zawodowego etc.,

5.5. Jak i teoriJak i teoriii wąskiego zakresu dokonujących syntezy wąskiego zakresu dokonujących syntezy mikroteorii oraz indywidualnego doświadczenia doradcy mikroteorii oraz indywidualnego doświadczenia doradcy w określonej domenie praktyki.w określonej domenie praktyki.

Kompetencje METATEORETYCZNE doradców karier koncentrują się następujących aspektach procesu doradczego

11. . MMultidymensjonalności, czyli współgrze czynników ultidymensjonalności, czyli współgrze czynników biologicznych, poznawczych, behawioralnych i biologicznych, poznawczych, behawioralnych i społecznych);społecznych);

2.2. Wielokierunkowości, czyli wielokrotnym rozwoju i Wielokierunkowości, czyli wielokrotnym rozwoju i upadku kariery w cyklu życia;upadku kariery w cyklu życia;

3.3. Plastyczności lub elastyczności, czyli na możliwości Plastyczności lub elastyczności, czyli na możliwości realizowania efektywnego rozwoju klienta w różnych realizowania efektywnego rozwoju klienta w różnych trajektoriach rozwojowych.trajektoriach rozwojowych.

4.4. Kontekstualizmie, czyli historycznych, środowiskowych i Kontekstualizmie, czyli historycznych, środowiskowych i geograficznych uwarunkowaniach rozwoju karier.geograficznych uwarunkowaniach rozwoju karier.

Inne kompetencje METATEORETYCZNE doradców karier obejmują:

Zdolności syntetyzowania różnych punktów widzenia w tworzeniu Zdolności syntetyzowania różnych punktów widzenia w tworzeniu zindywidualizowanych programów karier, zindywidualizowanych programów karier, UUmiejętność wykorzystywania predykcyjnej mocy teormiejętność wykorzystywania predykcyjnej mocy teoriiii do do komunikowania się doradcy z innymi partnerami i uczestnikami procesukomunikowania się doradcy z innymi partnerami i uczestnikami procesudoradczego. doradczego. ZdolnościZdolności w zakresie korzystania i konstruowania teorii pozwalają w zakresie korzystania i konstruowania teorii pozwalającychcychna na ogarnięcie ogarnięcie podstawowej różnorodności determinant rozwoju karier, zpodstawowej różnorodności determinant rozwoju karier, zJaką konfrontowany jest współczesny doradca, tj.Jaką konfrontowany jest współczesny doradca, tj.- determinant trans-sytuacyjnych (szerokich kontekstów- determinant trans-sytuacyjnych (szerokich kontekstów transkulturowych i globalizacyjnych), transkulturowych i globalizacyjnych), - - determinant specyficznych dla określonych sytuacji i nisz kulturowych determinant specyficznych dla określonych sytuacji i nisz kulturowych

(subkultur), (subkultur), - - determinant zrelatywizowanych do specyficznych cech i kompetencjideterminant zrelatywizowanych do specyficznych cech i kompetencji adresatów pomocy, takich np. jak określonych stylów decyzyjnych iadresatów pomocy, takich np. jak określonych stylów decyzyjnych i radzenia sobie, poczucia samoskuteczności, bezdecyzyjności iradzenia sobie, poczucia samoskuteczności, bezdecyzyjności i niezdecydowania, nieumiejętności lub wyuczonej niechęci doniezdecydowania, nieumiejętności lub wyuczonej niechęci do otwierania się na pomoc i współpracę z doradcą.otwierania się na pomoc i współpracę z doradcą.

Integracja teorii w doradztwie karier:

Dziękuję za uwagę